Анатомиялық номенклатура

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

“Халықаралық анатомиялық номенклатура.

Анатомиялық терминдер”

Орындаған: Артыкбеков А. К.

103Б-топ «Жалпы медицина»

Қабылдаған: Есимова Г. Қ.

Алматы 2023

Мазмұны:

КіріспеАнатомиялық номенклатура

Негізгі бөлімХІХ ғасырдағы анатомиялық номенклатура съездеріАнатомиялық терминдер мағынасыАдам денесіндегі жазықтықтар мен осьтер

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

Анатомия терминдерінің алғашқы латын тіліндегі тізімі 1887 жылы Германияда
шетелдің көрнекті ғалымдарының қатысуымен құрастырылды. Бұл тізім Германия анатомиялық қоғамының 1895 жылғы Базельде өткен конгресінде бекітілді (B. N. A) . 1935 жылы Германия анатомиялық қоғамының Иенде өткен сьезі анатомия терминдердің жаңа тізімін қабылдады (I. N. A. - Ienar Nomina Anatomica) . 1955 жылы Парижде анатомиялық номенкдатураның (P. A. N, ) жаңа тізімі қабылданды. 1965 жылы Висбаденде өткен VIII халықаралық конгресі анатомиялық терминдерге мыңнан аса өзгертулер мен толықтырулар енгізді. Сонымен қатар P. N. A-ға сәйкес келетін әр ұлттың анатомиялық номенклатураларын жасау ұсынылды. 1959 жылы Кеңестер одағы кезінде денсаулық сақтау Минстрлігінің ғылыми кеңесі P. N. A номенклатура сәйкес тек орыс анатомиялық номенклатурасы қолданылсын деп қаулы шығарды. Алғаш рет P. N. A терминдеріне сәйкес орыс анатомиялық терминдерінің ресми тізімін Д. А Жданов пен профессор Ю. Н. Копаев жасады. Алайда, бұл тізім көптеген сынескер-тпелерге тап болды. Соңынан анатомдар, гистологтар және эмбриологтардың бүкіл одақтық сьезінде орыс анатомиялық номенклатурасы
бекітіліп, С. С. Михайловың редакциядауымен тек 1980 жылы ғана жарық көрді.
Тұңғыш қазақтың анатомиядағы атау-терминдерді ғылыми жолмен текскріп, бір
жүйеге келтіру мәселелері 1963, 1966 жылдары баспадан шыққан А. Р. Рақышевтың Анатомия терминдерінің қазақша-орысша-латынша сөздігінен басталады. Содан, осы кейінгі 40 жыл ішіндегі еңбектердің қорытындысы ретінде қазақтың өз ұлттық анатомия номенклатурасы Халықаралық анатомия номенклатурасымен сәйкестіріле (латын, орыс тілдерінде) 2003жылы баспадан шығарылды.

ХІХ ғасырдағы анатомиялық номенклатура

Алғашқылардың бірі Леонардо да Винчидің (1452-1519) анатомиялық есімдерін ретке келтіруге әрекет жасады. Ол адам денесінің бұлшық еттерінің орналасуы мен атқаратын қызметіне қарай бірінші классификациясын берді. А. Везалиус (1514-1564) номенклатурада орын алған шатасуды жоюға тырысып, араб анықтамалары мен орта ғасырлардағы латын сөздерінен бас тартып, грек сөздерін классикалық латын тіліне аударып, тек латынша белгілеулерді енгізді. Алайда бұл өрнектердің кейбірі аудармада сәтсіз болып шықты. 18 ғасырдың аяғына қарай. анатомиялық атаулардың саны 30 мыңнан асты, олар іріктеу мен ғылыми жүйелеуді қажет етті. Генле (F. G. J. Henle) анатомиялық терминологияның дамуына үлкен үлес қосты, то-ри Р. Оуэнмен бірге белгілейтін бірқатар терминдерді ұсынды; адам денесінің жазықтықтары мен осьтері (ventralis - құрсақ; dorsalis - арқа; medialis - ішке, ортаңғы жазықтыққа қарай; lateralis - одан сыртқа бағытталған), бұл анатомияны көрсетуді айтарлықтай жеңілдеткен және жеңілдететін. Кейіннен А. н. -ны айтарлықтай жетілдіретін іргелі жұмыстар пайда болды. Олардың ішінде «Onomatologia anatomica» Girtl (J. Hyrtl, 1880) анатомиялық атауларды зерттеу маңызды орын алады. Ол Гис анатомиялық терминологиясының дамуына көп еңбек сіңірді (В. Хис, 1863--1934) . Оның бастамасымен неміс анатомиялық қоғамы (Лейпциг, 1887) A. n. түзету мәселесін талқылады. Соның нәтижесінде 1889 жылы Р. А. Колликердің төрағалығымен арнайы комиссия құрылып, оның құрамына бірқатар елдердің ғалымдары кірді. Комиссия құрастырған латын г анатомиялық терминдерінің тізімі Базельде өткен Анатомиялық қоғамның конгресінде (1895) қабылданып, Базельдік анатомиялық номенклатураның (Baseler Nomina: Anatomica - BNA) атауын алды.

Базельдік анатомиялық номенклатурасы

BNA тік адамға қатысты дене мүшелерінің бағытын, орнын және қатынасын көрсететін терминдерге негізделген. Оны құрастырушылар келесі принциптерді ұстанды: 1) әрбір бөліктің бір атауы болуы керек - латын, мүмкін қысқарақ және қарапайымырақ; 2) есім күшті есте сақтауға ықпал етуі керек, бірақ сипаттама немесе түсініктеме болмауы керек; 3) жалқы есімдер атауларда жақшаға алынады [мысалы, tuba auditiva (Eustahii) ] . BNA құрамында 5600 термин бар. Бірдей, бірақ әртүрлі атаулармен белгілі, ұғымдар біріктірілді. Бұл жалғыз А. н. бірқатар Еуропа елдерінде, сондай-ақ Америкада тез танылды. БНА Ресейде қабылданды, онда 1898 жылдан бастап Д. Н. Зернов (қараңыз) оны анатомиялық нұсқаулыққа енгізді. BNA енгізумен анатомиялық терминология негізінен оңтайландырылды. Дегенмен, БНА бірқатар кемшіліктерді қамтыды. Кейбір атаулар сәтсіз болды, тілдік қателер қалды. Морфология ғылымы дамыған сайын анатомиялық терминология нақтылаулар мен толықтыруларды қажет етті. 1923 жылы неміс анатомиялық қоғамы A. n-ді оңтайландыру бойынша жұмысты қайта бастады, комиссия құрды, жаңа терминдер тізімін дайындады және оны Қоғамның конгресіне баяндады (Йена, 1935) . Стиевтің баяндамасы бойынша конгресс қабылдаған анатомиялық терминдердің тізімі Йена анатомиялық номенклатурасы (Jenaer Nomina Anatomica - JNA) ретінде белгілі.

Йена анатомиялық номенклатурасы

JNA жаңа шарттармен жаңартылды. Сонымен қатар анатомиялық атаулар жүйесі де өзгертілді; терминдерді құрастыру кезінде олар төрт аяқты омыртқалылардың денесінің орнынан шықты. Нәтижесінде, JNA-да көптеген сын есімдер пайда болды, олар дененің орналасуына қарамастан - адамдарда тік және төртаяқтыларда көлденең (мысалы, cranialis - басына жақын, caudalis - жақынырақ) мүшелер мен дене бөліктерінің қатынасын білдіреді. дененің құйрығына; proximalis - дене осіне жақын, distalis - осьтен алыс және т. б. ) . JNA тек Германияда және кейбір басқа елдерде тарады. Көптеген елдерде, соның ішінде КСРО-да, ЖНА мақұлдамады, өйткені оны құру принциптері қанағаттанарлықсыз болып шықты. JNA терминдері тым ұзақ және жиі негізсіз. 1950 жылы Оксфордта өткен V Халықаралық анатомистер конгресі А. Н. -ны қайта қарау туралы шешім қабылдады, ол үшін Халықаралық номенклатуралық комитет құрылды, Г. В. Корнер осы комитеттің бірінші төрағасы болып сайланды, ал Г. В. Корнер сайланды. ғылыми хатшы -- Джонстон (Т. В. Джонстон) . Жаңа халықаралық анатомиялық номенклатура БНА негізінде жасалды. Әзірленген қағидаларды басшылыққа ала отырып, комитет терминдердің біркелкі болуына ұмтылды. Олар қысқа, қарапайым және есте сақтау оңай болуы керек. Комитет дайындаған латын анатомиялық терминдерінің тізімі БНА-мен салыстырғанда айтарлықтай жаңартылып, VI Халықаралық анатомистер федеративтік конгресінде (Париж, 1955 ж. ) хабарланды, ол тізімді бекітіп, оған Париж анатомиялық номенклатурасының атауын берді (қараңыз) . - Parisiana Nomina Anatomica (PNA) . Париж конгресі ұлттық анатомиялық қоғамдарға ресми бекітілген тізімді басшылыққа алуды ұсынды, сонымен қатар А. н. толықтыру және түзету үшін номенклатуралық комитетті бекітті. Жаңа, париждік, номенклатура кең тарады. Латын анатомиялық терминологиясымен қатар ұлттық номенклатуралар (ағылшын, француз, орыс, т. б. ) көп жылдар бойы өмір сүрді. Орыс анатомиялық терминологиясы 18 ғасырдың ортасында орыс тілінде медициналық кітаптар шыға бастаған кезде қалыптаса бастады. Болашақта орыс анатомиялық терминдер қорын толықтыру көзі орыс анатомдарының еңбектері мен С. Г. Зыбелиннің (қараңыз), Н. М. Амбодик-Максимовичтің (қараңыз), П. А. Загорскийдің (қараңыз) және т. б арнайы терминологиялық өңдеулері болды. Ұлы Отандық анатомиялық терминологияны жасаудағы еңбегі Гейстердің қысқартылған анатомиясын (1757) орыс тіліне аударған М. И. Шейнге тиесілі. Кітапты аудару барысында М. И. Шейн көптеген орыс анатомиялық терминдерін қолданысқа енгізді. Орыс анатомиялық терминологиясы Е. О. Мухин, И. В. Буялский, Н. И. Пирогов айтарлықтай толықтырылды. Латын тілінен аударылғандардан айтарлықтай ерекшеленетін бейнелі орыс атаулары енгізілді. Отандық кітаптар мен анатомия оқулықтарында латын терминдерімен қатар орыс терминдері де берілді. Орыс анатомиялық терминологиясының дамуында 1928 жылы шыққан П. И. Карузиннің «Анатомиялық терминдер сөздігі» маңызды рөл атқарды. Кеңестік анатомистер (В. П. Воробьев, В. Н. Тонков, Д. А. Жданов, А. Н. Максименков және т. б. ) отандық А. н. құруға көп көңіл бөлді. Орыс анатомиялық терминологиясын жасау мәселесі 1949 жылы Ленинградта өткен анатомистер, гистологтар және эмбриологтардың V Бүкілодақтық съезінде 1956 жылы Бүкілодақтық анатомистер, гистологтар және эмбриологтар ғылыми қоғамы басқармасының пленумында талқыланды ( VNOAGE) Харьков қаласында PNA мақұлданды және кейіннен оқулықтар мен оқулықтарда оқытуға және пайдалануға ұсынылды. PNA-ға сәйкес ресейлік A. n. жобасы 1970 жылы құрастырылған және жарияланған Д. А. Жданов пен Ю. Н. Қопаев.

Анатомиялық терминдер

Анатомиялық терминология мүшелердің жалпы белгілерін көрсететін жалпы анатомиялық терминология және жеке анатомиялық құрылымдардың атауларын қамтитын жеке болып бөлінеді.

Қалыпты адам анатомиясы бойынша бірінші сабақта студенттерге жалпы терминдерді, адам денесінің сызықтарын, адам денесінің бөліктері мен бөлімдерін және кейбір адам мүшелерінің терминдерін қамтитын анатомиялық латын терминдерінің қажетті тізімін үйрену ұсынылады.

Адам денесіндегі жазықтықтар мен осьтер

Дененің кеңістіктегі орнын, оның бөліктерінің бір-біріне қатысты орналасуын анатомияда көрсету үшін жазықтықтар мен осьтер ұғымдары қолданылады. Адам тұрғанда, аяқтары бірге, алақандары алға қараған кезде дененің бастапқы қалпын қарастыру әдетке айналған. Адам денесі арқылы шартты түрде үш жазықтық тартылады: көлденең, сагиттальды және фронтальды (1. 1-сурет) .

1. Сагиттальды жазықтық (латын тілінен sagitta - жебе) денені оң және сол жақ бөліктерге бөледі. Адам денесін екі симметриялы жартыға бөлетін сагитальдық жазықтық медиана деп аталады.

2. Маңдай жазықтығы (латын тілінен frons - маңдай) сагитальдық жазықтыққа перпендикуляр өтіп, денені алдыңғы және артқы бөліктерге бөледі.

3. Көлденең жазықтық денені жоғарғы және төменгі бөліктерге бөледі.

Жазықтықтарға сәйкес органдарды дененің орналасуына қатысты бағыттауға мүмкіндік беретін бағыттарды (осьтерді) ажыратуға болады.

1. Тік ось тұрған адамның денесінің бойымен бағытталған. Бұл осьтің бойында омыртқа бағанасы және оның бойында жатқан мүшелер (өңеш, жұлын, кеуде өзегі, қолқаның кеуде және құрсақ бөліктері) орналасқан.

2. Бойлық ось - тік осьпен сәйкес келеді, ол да адам денесінің бойымен, оның кеңістіктегі орналасуына қарамастан немесе мүше (аяқ, қол) бойымен немесе орган бойымен бағытталған.

3. Сагиттальды ось сагитальді жазықтық сияқты алдыңғы-артқы бағытта орналасады.

4. Фронтальды (көлденең) ось - фронтальды жазықтықпен бағыты бойынша сәйкес келеді. Бұл ось оңнан солға немесе солдан оңға бағытталған.

Буындардағы қозғалыстар аталған осьтердің айналасында жүзеге асырылады (иық, жамбас буындарында олар барлық үш осьтің айналасында орындалады, ал фалангаралық буындарда олар маңдай осінің айналасында орындалады) .

Жүректің, өкпенің, бауырдың, плевраның және басқа мүшелердің шекараларының проекциясын анықтау үшін адам денесінің сызықтары сызылады.

Адам денесіндегі жазықтықтар