Өндіріс шығындарын жіктеу

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 26 бет
Таңдаулыға:

ЖАУАПКЕРШІЛІГІ ШЕКТЕУЛІ СЕРІКТЕСТІК
ӘДІЛЕТ КОЛЛЕДЖІ

ТОВАРИЩЕСТВО СОГРАНИЧЕННОЙ ОТВЕТСТВЕННОСТЬЮ
КОЛЛЕДЖ ӘДІЛЕТ

КУРСТЫҚ ЖҰМЫС

Пәні: Қаржылық есеп
Тақырыбы: Өндіріс шығындары есебі және өнімнің өзіндік құның калькуляциялау

Студенттің аты-жөні Қрықбаева Ақжарқын
Берікқазықызы
Мамандығы 0518000 Есеп және аудит
Біліктілігі 0518023 - Бухгалтер-ревизор
(аудитор)
Курс __3__ Тобы ЕжА-20-2
Беттер саны 26

Студенттің декларациясы
Мен, Қрықбаева Ақжарқын берілген жұмысты өзім жазғанымды растаймын, ал
пайдаланылған көздер расталды

Студенттің қолы ___________
20____ жылғы ________________

Қорғау
Бағасы___________(__________ )
Қорғалған күні ________________20____года
Оқу бөлімінің меңгерушісі____________Смагулова Л.Б.

АЛМАТЫ 2023
Бекітемін
Директордың атқарушы
оқу-әдістемелік ісі
жөніндегі орынбасары
Ажмухамбетова А.М.
_____ _________20___ж.

КУРСТЫҚ ЖҰМЫСҚА ТАПСЫРМА

КІРІСПЕ
I. ӨНДІРІСТІК ШЫҒЫНДАР ЕСЕБI
1.1 Кәсіпорындағы өндірістік есеп пен өндірісті ұйымдастыру
1.2 Шығындар ұғымы және сипаттамасы
1.3 Өндірістік шығындардың жіктелуі
1.4 Өндіріс есебінің шоттар жүйесі, аналитикалық есепті ұйымдастыру
II. ӨНІМНІҢ ӨЗІНДІК ҚҰНЫН КАЛЬКУЛЯЦИЯЛАУ,ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ӘДІСТЕРІ
2.1 ӨӨҚ калькуляциялау әдістері
2.2 Шығындарды есепке алу және өнімнің өзіндік құның калькуляциялаудың нормативтік әдісі
2.3 Өзіндік құнды есепке алудың тапсырыс бойынша әдісі
2.4 Шығындарды есепке алу мен өзіндік құнды есептеудің халықаралық әдістері
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

Арнайы пәндер оқытушысы___________Қыдырбаева Ф.Т.
_____ _________20____ж.
Берілген мерзімі Өткізу мерзімі
_____ _________ 20____ж. ______________ 20____ж.
Студент____________________________ _
Пәндік циклдік комиссиясының отырысында қаралды:
_____ _________20____ж. хаттама №___
Арнайы пәндерінің ЦЭК төрайымы________Ауезова.Л.Ш.
МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
I. ӨНДІРІСТІК ШЫҒЫНДАР ЕСЕБI
1.1 Кәсіпорындағы өндірістік есеп пен өндірісті ұйымдастыру ... ... ... ... ..4
1.2 Шығындар ұғымы және сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .5
1.3 Өндірістік шығындардың жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.4 Өндіріс есебінің шоттар жүйесі, аналитикалық есепті ұйымдастыру...10
II. ӨНІМНІҢ ӨЗІНДІК ҚҰНЫН КАЛЬКУЛЯЦИЯЛАУ,ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ӘДІСТЕРІ
2.1 ӨӨҚ калькуляциялау әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
2.2 Шығындарды есепке алу және өнімнің өзіндік құның калькуляциялаудың нормативтік әдісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
2.3 Өзіндік құнды есепке алудың тапсырыс бойынша әдісі ... ... ... ... ... ..19
2.4 Шығындарды есепке алу мен өзіндік құнды есептеудің халықаралық әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..24
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ..26

КІРІСПЕ
Кез-келген өнеркәсіптік коммерциялық кәсіпорынның негізгі мақсаты максималды пайда алу болып табылады, бұл жөнелтілген өнім үшін алынған қаражат пен оларды өндіру мен сату шығындарының арасындағы айырмашылық.
Қазіргі уақытта коммерциялық кәсіпорындар өндіріс пен сату шығындарын азайтуға және оңтайландыруға ерекше назар аударады. Бұған ұйымның шығындарын толық бақылау ықпал етеді, бірақ басқарушы байланыстар, атап айтқанда, Бухгалтерлік есеп жүйесінде ақпарат алады.
Сонымен қатар, ұйымдарға есеп саясаты негізінде кәсіпорынның бухгалтерлік есебінде материалдарды бағалаудың, негізгі құралдар мен материалдық емес активтер бойынша амортизацияны есептеудің, жанама шығыстарды бөлудің және т.б. әртүрлі әдістерін қарастыруға болады. олар шығындарды есепке алуға және дайын өнімнің өзіндік құнын қалыптастыруға тікелей әсер етеді.
Себебі, кез келген өнімді өндіру,жұмыстарды атқару және қызметті көрсету белгілі бір шығындармен байланысты болЫп табылады.
Сондықтан шығындарды толық және дұрыс анықтау келесіні қамтамасыз етуі керек: жалпы өнім көлемін, әрбір өнім түрлерінің нақты өзіндік құнын калькуляциялау , қызметті көрсету, жұмысты орындау, өндірілген өнімнің нақты шығынын толық дер кезінде және шынайы көрсету, сондай-ақ жалпы бизнесті ұйымдастыру және басқарушылық шешімді қабылдау мен жоспарлау үшін ақпараттарды жинау және бақылауды көздейді.
Өндіріс шығындарын қалыптастыру басқарушылық қаржылық есеп жүйесімен қамтылған кәсіпорынның өндірістік-шаруашылық тетігін қалыптастыру мен дамытудың негізгі және сонымен бірге ең күрделі элементі болып табылады.
Сондықтан да, бұл тақырып өзекті болып келеді. Курстық жұмыстың бірінші тарауында кәсіпорынның өнім өндіруге жұмсаған теориялық шығындары, өндіріс шығындарының мәні, құрамы, жіктелуі ашылып жазылған.Екінші тарау өнімнің өзіндік құнын талдауға арналған.
Мұнда өзіндік құнның құрылымы, калькуляциялануы, калькуляциялық нысаны, бірлігі, әдістері және нормативтік халықаралық тәжірибеде қолданылатын әдістер туралы.Бұл курстық жұмыс арқылы нарықтық экономикасы дамыған елдерде шығын есебінің және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың әдістерін еліміздегі кәсіпорындарда қолданудың ерекшеліктері ашып көрсету.

I. ӨНДІРІСТІК ШЫҒЫНДАР ЕСЕБІ
1.1 Кәсіпорындағы өндірістік есеп пен өндірісті ұйымдастыру

Кәсіпорын - түрлі өндірістерден және шаруашылықтардан (негізгі, көмекші, қосымша, қосалқы және эксперименттік) тұратын күрделі механизм.
Кәсіпорынның жекелеген өндірістік буындары бойынша жоспарлау және шығындарды есепке алу мақсатында өндірілетін өнімнің атқаратын қызметіне қарай барлық өндірістер негізгі және қосымша өндірістер болып екіге бөлінеді.
Негізгі өндіріске - кәсіпорын шығаратын өнімдер, сондай-ақ өнімді сатуға және зауыт ішінде тұтынуға (желілік, ұсталық, престеу -- машина жасау зауыттарында) арналған шалафабрикаттарды дайындайтын өндірістер жатады.
Көмекші өндіріс - негізгі ендірістің өнімін әзірлеуге қатыспайды, бірақ өнім өндіруге, қызмет көрсетуге, жұмыс жасауға тікелей ықпал етеді (жөндеу-механикалық және аспаптық цехтар, электр-көліктік, сумен жабдықтау және т.б.).
Өндірістің бухгалтерлік есебін ұйымдастыру көбіне өндірістің, тұрпатына (типіне) байланысты болады. Өндіріс жеке-дара, сериялық және жаппай өндіріс болып үш топқа (тұрпатқа) бөлінеді.
Жеке-дара (жекелеген) өндіріс - өнім жекелеген даналарымен немесе қайталанып отыратын шағын тапсырыстарымен дайындалатын өндіріс. Бұл ауыр машина жасауға, кеме жасауға, бірегей станоктар мен турбиналарды өндіруге тән.
Сериялық өндіріс біркелкі бұйымдарды дайындап шығарудың оқтын-оқтын қайталанып отыруымен сипатталады және оған мынадай ерекшеліктер тән. Сериялық өндіріс машина жасау өнеркәсібінде және металл өндеуде неғұрлым кең тараған.
Жаппай өндіріс - ұзақ уақыт бойы бірдей өнімді үздіксіз шығаратын өндіріс тұрпаты (типі). Шығарылатын өнімдердің ассортименті (түрлері) көп болмағанымен олардың шығарылатын мөлшері айтарлықтай көп болуы мүмкін, белгілі бір салаға ыңғайланған жабдықтардың жоғары деңгейі және өндірістің жұмыс ырғағының жоғары болуы өндірістің осы тұрпатына тән белгілер болып табылады.
Кәсіпорынның өндірістік қызметінің мақсаты - өнім шығару, оны өткізу мен пайда алу. Барлық кәсіпорынның да, оның бөлімшелерінің өндіріс тиімділігін сипаттайтын көрсеткіштердің жалпы жүйесінде басты орын құрамы оны қалыптастыратын шығындармен белгіленетін өзіндік құнға беріледі. Өндіріс шығындары - өнімді (жұмысты, көрсетілетін қызметті) өндіру мен өткізуге жұмсалган қоғамдық еңбек шығындары.
Кез келген өнімді өндіру, жұмыстарды атқару және қызметті көрсету белгілі бір шығындармен байланысты, сондай есеп мынаны қамтамасыз етуі керек: жалпы өнім көлемін, әрбір өнім түрлерінің нақты өзіндік құнын есептеу (калькуляциялау), қызметті көрсету, жұмысты орындау, өндірілген өнімнің нақты шығысын толық, дер кезінде және шынайы көрсету, сондай-ақ жалпы бизнесті ұйымдастыру және басқарушылық шешімді қабылдау мен жоспарлау үшін ақпараттарды жинау және бақылауды көздейді

1.2 Шығындар ұғымы және сипаттамасы
Оңтайлы басқару шешімдерін қабылдау үшін ұйымның өндірістік қызметінің барлық кезеңдеріндегі шығыстарды білу қажет. Шығыстарды талдау олардың тиімділігін анықтауға, олардың шектен тыс болу-болмауын айқындауға, жұмыстың сапалық көрсеткіштерін тексеруге, бағаны дұрыс есептеуге, шығындарды реттеу мен бақылауға, өндірістің пайда мен тиімділігін жоспарлауға көмектеседі.
Сондықтан шығын басқару есебінің негізгі объектілерінің бірі болып табылады.
Ұзақ уақыт бойы шығындарды "қазандық" деп аталатын тәсілмен анықтап келді, ол кәсіпорынға өндірістің шығын бағыты, пайда болу орындары шығарылатын өнім түрлері бойынша шығындарды бақылау үшін қажетгі мәліметтерді алуға мүмкіндік бермейтін.
1887 ж. ағылшын экономистері шығын туралы хабардар болуды арттыратын және оларды бақылауды күшейтуге мүмкіндік беретін, шығын есебінің икемдірек жүйесін жасауды ұсынды. Оның негізіне шығынды шартты-тұрақты және шартты-өзгермелі деп бөлу жатады. Ғалымдар мынаны анықтады, шартты -- тұрақты шығынды өзгерту өндірілген өнім көлеміне тікелей байланысты емес, ол шартты-өзгермелі шығын өндірістің көлемін пропорциональды өсуіне немесе кемуіне тікелей ұлғаяды немесе азаяды. Осы негізде шығарылған және сатылған өнім көлеміне және кәсіпорын пайдасын жоспарлауға байланысты шартты-тұрақты және шартты-өзгермелі шығын жолдауға жол алатын "директ-костинг" тұжырымдамасын ұсынды. Осыған байланысты кәсіпорынның өзіндік құнды толық және дәл анықтау міндетгі емес, өзін-өзі ақтамайтын шығынды болдыртпау күннен-күнге көкейкесті болып келуде. Нақты шығындарды мөлшерленгендігімен салыстыратын стандарт-кост жүйесінің өмірге келуі бұл міндеттің шешуі болып шықты.
Шыққан шығындар есебі әкімшілік шығыстарды ғана есептеп қана қоймай, ақталмаған шығыстардың пайда болмауы үшін алдын алып, ресурстарды пайдалануды бақылап, дами бастады. Кейіннен бұл жауапкершілік орталықтарының тұжырымдамасы қалыптасуына әкелді, соған сәйкес шығындар кәсіпорын шегінде ғана қарастырылып қоймай, жауапты адамдарды тағайындап, жауапкершілік орталықтары бойынша әр тараптандырылды. Осылайша, шығындар есебі өндірістің түпкілікті өніміне назар аударып қана қоймай, тікелей өндірістік процеске де бағытталды.
Шығындар - шаруашылык іс-әрекет барысында (еңбек, өнім өндірісі құралдары мен керек-жарақтарын алуға, жұмыс орындау, қызмет көрсетуге алынған) тұтынылған материалдық, еңбек, қаржылық және басқа ресурстардың және баланста көрсетілетін болашақта кіріс әкелу мүмкіндігі бар кәсіпорын активі ретінде көрсетілетін құн. Бұдан шығатыны, шығындар ұғымы өндіріске шыққан шығыңдар дегеннен кең екені білінеді өндіріске шыққан шығындар - өнімді (жұмысты, көрсетілген қызметті) өндіру барысында тұтынылған ресурстар бөлігі.
Активтердің азаюына немесе сенімді өлшенетін міндетгемелердің ұлғаюына байланысты болашақ экономикалық пайданың кемуі ұйымның шығыстары деп танылады.

1.3 Өндірістік шығындардың жіктелуі
Өндіріс шығындарының басқару есебі кәсіпорынның негізгі мақсатын орындауға бейімделген басқарудың белгілі бір үлгісіне сәйкес өткен, осы және болашақ шығынды қолдануды талдаудан тұрады. Шығындар есебін дұрыс ұйымдастыру үшін оларды ғылыми негізделген жіктеудің мәні зор.
Шығындар - басқару есебі негізгі объектілерінің бірі, күрделі және сан қырлы құбылыс. Оларды тиімді басқару үшін белгілі бір белгілер бойынша шығындарды топтастыруды көздейтін жіктеуді қолданган жөн.
пайда болу орны бойынша - өндіріс, цехтар, учаскелер, құрылымдық бөлімшелер бойынша. Мұндай жіктеу жауапкершілік орталықтары бойынша есепті ұйымдастыру мен өнімнің (жүмыстың, көрсетелген қызметтің) өндірістік өзіндік құнын белгілеу үшін қажет;
шығынды көтерушілер, яғни өнім түрлері (жұмыс, көрсетілетін қызмет) бойынша - өнімнің өзіндік құнын анықтау үшін қажет;
өнімнің өзіндік құнына жатқызу тәсілі немесе шығын түрлері бойынша экономикалық элементтер мен калькуляция баптары бойынша;
а) экономикалық элементгер бойынша
материалдық шығындар;
еңбекті өтеуге жұмсалатын шығындар;
ақша аударулар;
құралдардың тозуы;
басқадай шығындар.
ә) калькуляция баптары бойынша - өнімнің кейбір түрлерінің өзіндік құнын есептеу үшін қолданылады. 2 Қорлар ХҚЕС бойынша бұларға:
материалдар;
еңбекті өтеу;
әлеметтік төлемдер (аударымдар);
қосымша шығыстар.
Элементтер мен калькуляция баптары бойыиша шығындарды топтастыру, мын теңге

Экономикалық элементтер
Сома
Калькуляция
Сома
1. Материалдық шығындар
78000
1. Материалдар
25200
2. Еңбекті өтеуге шығатын шығыңдар
17000
2. Сатылатын жартылай өнім
41000
3. Ақша аударулар (аударымдар)
3060
3. Қайтарымды қалдықтар (ұстап қалынады)
2400
4. Құралдардын тозуы
7220
Технологиялық мақсатгарға арналған отын мен энергия
9100
5. Басқадай-шығындар
11720
5. Еңбекті өтеу
10000
Барлығы
117000
6. Ақша аударымдары
1800
6. Өндірістік емес шоттарға (-) (қайтарымды қалдықтар құны, ақауға кінәлілерден шығынның орнын толтыру және т.б.)
(3600)
7. Өндірісті дайындау мен игеруге шығыстар
4600
Бітпеген өңдірістің қалдығын (+) өзгерту
600
8. Қосымша шығыстар
17500

9. Ақаудан болған шығыстар
1390

10.Басқадай өндірістік шығыстар
1010
Барлығы
114000
Барлығы
114000

Экономикалық элементтер (117000 теңге) және калькуляция баптары (114000 теңге) бойынша шығындар өндірістік емес шоттарға есеп өзгерту бөлігіне түзету элементтері бойынша жиынтыққа кірмей тұрып сандық жағынан бірдей болмайды. Шығындардағы айырмашылықтар сондай-ақ ұқсас атаулардың элементтері мен калькуляция баптары бойынша да болады. Мысалы, экономикалык элемент бойынша "Еңбекті өтеу шығындары" 17000 теңге болып, ал "Еңбекті өтеу" калькуляциясының бабы бойынша 10000 теңге болып көрсетілген. Айырма жабдықты күтумен щұғылданатын еңбекшілердің еңбегін өтеу шығыстарында, яғни қосымша шығыстарда ескерілген.
Алайда,экономикалық элементгер мен шығын баптары бойынша шығыи есебіндегі топтасулар өзара байланысты екендігін байқаған жөн, өйткені олар субъектінің бірдей шығындарын кұрамы (элементтер) және мақсатгы белгілеуі (калькуляция баптары) бойынша сийаттайды.
Бұл есепте тұтастай шаруашылық жүргізуші субъект бойынша ақпаратгы элементтік тұрғыда қалыптастыруға және оны шығындардың пайда болу орны мен өнім (жұмыс, қызмет көрсету), түрлері, калькуляция баптары бойынша мұқият қарастыруға, өзіндік құнды анық есептен шығаруға, кәсіпорын шығындарын бақылауды жақсартуға мүмкіндік береді.
Экономикалық элементтер бойынша топтастыру олардың құрылымын оқып-үйрену, өндірістік шығыстардың сметасы қолданылады. Екі топтасу да бірін-бірі толықтырады және өнім өндірісіне жұмсалған шығынды есептеуге, өзіндік құнды есептеу мен талдауға мүмкіндік береді.
Өндіріс шығындарын жіктеу
№
Жіктелуші топ
Шығындар (шығыстар)
1.
Өндіріс процесіндегі экономикалык рөл бойынша
- негізгі
- қосымша
2.
Өнімнің өзіңдік құнына жаткызу тәсілі бойынша
- тікелей
- жанама
3.
Құрамы (біртектілігі) бойынша
- бірэлементтік
- кешенді
4.
Өндіріс көлеміне байланысты
- өзгермелі
- тұрақты
5.
Пайда болу мерзімділігі бойынша
- ағымдағы
- бір жолғы
6.
Өндіріс процесіне қатысуы бойынша (басқару міндеттері бойынша)
- өндірістік
- әкімшілік
- коммерииялық
7.
Тиімділігі бойынша
- өндірістік
- өндірістік емес
8.
Бақыланатын мүмкіндігі бойынша
- реттелетін
- реттелмейтін
9.
Орташалау дәрежесі бойынша
- жалпы
- орта
10.
Пайданы генерациялау кезеніне шығындарды жатқызу тәртібі бойынша
- өнімге
- кезеңге

Негізгілер - өндірістің технологиялық процесімен тікелей байланыстылар: шикізат пен материалдар, қосалқы материалдар мен басқадай шығындар.
Қосымшалар - өндірісті ұйымдастыру мен оған қызмет етуге, оны басқаруға байланысты пайда болады.
Тікелейлер - өнімнің белгілі бір түрін өндіруге байланысты, оның өзіндік құнына тура және тікелей кіруі мүмкін (шикізат, негізгі материалдар, аударымдар (ақша аударулар). Жеке бөлімшеге жатқызылуы мүмкін шығындар бөлімшенің шығындары деп аталады (автомеханиктің еңбекақысы - автосервис бөлімшесінің тікелей шығындары, автомобильді бояу цехында қолданылатын бояудың құны - тікелей бояу цехының шығындары).
Жанамалар - өнімнің жеке түрлерінің өзіндік құнына тікелей енгізілмейтін және жанама (шарты) түрде бөлінеді. Жеке бөлімшелерге жатқызылмайтын шығындар жанамалар (жарнамаға шығындар - субъектінің әрбір бөлімшесінің жанама шығындары) деп аталады.
Шығындар бір бөлімше үшін тікелей, екіншілері үшін жанама (завод менеджерінің еңбек ақысы - кейбір бөлімшелер үшін қосымша шығындар, алайда бүкіл завод үшін тікелей шығын) болуы мүмкін.
Тура және жанама етіп бөлу салалық ерекшеліктерге, өндірісті ұйымдастыруға, өнімнің өзіндік құнының калькуляциялаудың қабылданған тәсіліне (көмір өнеркәсібінде, энергетикада - барлық шығындар тікелей байланысты).
Бірэлементтілер - бір элементтен тұратындар (еңбекақы, материалдар, ақша аударулар).
Кешенділер - бірнеше элементтен тұратындар (құрамына тиісті риске құрамның еңбекақысы, аударымдар, материалдар, амортизация мен басқадай бірэлементті шығыстар кіретін цехтық шығыстар).
Өзгермелілер - мөлшері өндіріс көлемінің өзгеруіне тура сайма-сай (пропорциональды) өзгеретіндер (өндірістік жұмысшылардың еңбекақысы, технологиялық энергия, отын және т.б.) және осы кезеңдегі өнім өндіруге сайма-сай бөлінеді.
Мысалы, егер өндіріс көлемі 10%-ке көбейсе, жалпы өзгермелі шығындар да 10%-ке ұлғаяды.
Кестеден көрініп тұрғандай, өзгермелі шығындар өндіріс көлеміне сайма-сай (пропорциональды) өседі. Өндіріс көлемі екі есе 100-ден 200 бірлікте дейін өссе, жалпы өзгермелі шығындар 1000-нан 2000 теңгеге дейін ұлғаяды. Алайда өзгермелі шығындар өнім бірлігін есептегенде көлем өзгергенде тұрақты болып қалады. Бірінші, екінші, оныншы бірлік болғанына қарамастан. Сондықтан өзгермелі және тұрақты шығындар шартты-өзгермелі немесе шартты-тұрақты деп саналады, өйткені олар қосарлы рөл атқарады, бірақ әр түрлі көзқарас тұрғысынан.
Өзгермелі шығындардыц өнім өндірісі көлеміне тәуелділігі
Көлем, бірлік
Бірлікке шаққандағы өзгермелі шығындар, теңгемен
Бірлікке шаққандағы жалпы өзгермелі шығындар, теңгемен
100
10
1000
200
10
2000
300
10
3000
400
10
4000

Тұрақтылар - өнім өндірісі көлемінің өзгеруіне байланысты емес дерлік (жылыту, өндістік бөлмеге жарық беру, амортизация, жалға алу жарнамаға шығындар және т.б.). Егер көлем 10%-ке ұлгайса немесе кемісе, онда жалпы тұрақты шығындар өзгермей қалады, бірақ бір бірлікке тұрақты түседі.
Өнім бірлігіне шаққандағы тұрақты шығындар өндіріс көлемінің ұлғаюына қарай төмендейді.
Ағымдағылар - жиі мерзімде болып тұратын шығындар (шикізат, материал шығыстары).
Біржолғылар (бір мәрте) - еңбек демалысын, жөндеу жүргізу және т.б. төлеуге арналғандар. Олар сметаны бекіткен ретпен тәртіппен және мерзімде бірен-сарандап өнімнің өзіндік құнына кіреді.
Өндірістік - тауарлық өнімді дайындауға байланысты және оның өндірістік өзіндік құнына (тауарлық өнім -- өз материалынан да, тапсырушының материалынан да жасалып шығарылатын, техникалық бақылау қабылдаған және қоймаға тапсырылған дайын бұйымның құны; баска жаққа босатылған, өзі өндірген жартылай өнімнің сондай-ақ субъектінің негізгі құрал-жабдықтары толықтыруға жіберілген өнімнің өзіндік құны) құрайтын барлык шығындар.
Әкімшілік - жалпы басшылыққа, жалпы шаруашылық және әкімшілік мақсаттағы шығыстарға байланысты.
Коммерциялық (өткізу бойынша шығындар) сатып алушыларға өнімді өткізуге байланысты.
Өнімді (жоспарланатын) - тиімді технология мен өндірісті ұйымдастыруға белгіленген сападағы өнім өндірісіне шыққан шығындар.
Өндіргіш емес (жоспарланбайтын) - өндіріс технологиясы мен ұйымдастырудағы кемшіліктер салдары іркіліс шығындары болып табылады.
Реттелетін - егер атқарушы шығындар деңгейіне елеулі әсер етіп немесе реттей алса (өнім өндірісіне пайдаланатын шикізатқа шығындарды - цех тексерушісі реттейді).
Реттелмейтіндер - деңгейіне еңбеккер (дайындау учаскесінің мастері конструкторлық бөлім қызметкерінің еңбегін өтеу бойынша шығынға әсер ете алмайды) елеулі ықпал ете алмайтын шығындар.
Жалпы - өндірілетін өнімнің барлық көлеміне.
Орташалар - өнімнің бір бірлігіне шаққандағы.
Өнімге - өнімнің өзіңдік құнына (тікелей шығындар) кететін.
Мезгілге - мезгіл шығыстары: жалпы және әкімшілік шығыстар, тауарды өткізу бойынша шығыстар, сыйақы бойынша шығыстар (жанама шығындар).
Басқару есебінде шығындарды жіктеу сан түрлі және қандай басқару міндетін шешу қажеттігіне байланысты. Басқару есебінің негізгі міндеттеріне мыналар жатады:
өндірілген өнімнің өзіндік құнын есептеу, қорлар мен алынған пайданың кұнын бағалау;
басқару шешімін қабылдау мен жоспарлау;
жауапкершілік орталығының өндірістік қызметін бақылау мен реттеу.
Аталған міндеттерді шешуге осы тараудың келесі бөлімдерінде толық қарастырылған шығындарды жіктеу сәйкес келеді.

1.4 Өндіріс есебінің шоттар жүйесі, аналитикалық есепті ұйымдастыру
Өндірістік есеп бұл өнімді өндіру, жұмыстарды атқару және қызметті көрсетумен байланысты белгілі бір шығындардың есебі болып табылады.
Оның міндеттері:
- жалпы өнім көлемін, әрбір өнім түрлерінің, қызметтің, жұмыстың нақты өзіндік құнын есептеу (калькуляциялау)
- өндірілген өнімнің нақты шығысын есепте толық, дер кезінде және шынайы көрсету,
- жалпы бизнесті ұйымдастыру және басқарушылық шешімді қабылдау мен жоспарлау үшін ақпараттарды жинау және бақылау.
Теория мен практикада шығындарды аналитикалық есепке алуды ұйымдастырудың әртүрлі модельдері бар. Оларды пайдалану кәсіпорынның ұйымдық және өндірістік құрылымына, өндірістің түрі мен сипатына байланысты. Шығындарды талдамалық есепке алу жүйесі ақпарат жинаудағы үнемділік пен орындылық талаптарын, калькуляциялау үшін толықтық талаптарын, шығындар мен өнім шығаруды жедел бақылау үшін жағдайларды қамтамасыз етуді қанағаттандыруы тиіс.
Қазіргі заманғы есепте шығындарды талдамалық нақтылау және топтастыру шығындарды есепке алуды шығын объектілері бойынша жүзеге асырылады.
Шығындардың келесі маңызды топтары бөлінеді:
өнім түрлері,
шығындар орны,
өндіріс түрлері.
Қазіргі заманғы есепте шығындарды талдамалық нақтылау және топтастыру шығындарды есепке алудың мынадай объектілері бойынша жүзеге асырылады:
Шығындардың туындау орындары;
Шығындар орталықтары;
Жауапкершілік орталықтары
Шығындарды аналитикалық есепке алу жүйесі шығындарды есепке алу объектілері бойынша ақпараттық сыйымдылықты айқындайды және басқарушылық шешімдерді қабылдаудың дұрыстығына әсер етеді.
Шығындар пайда болған жерлерде аналитикалық есеп жүйесі құрылады, оны тік деп атайды.
Шығындардың түрі бойынша шығын есебі . Бұл шығынды қорытынды бақылау үшін қажетті шарт, ол кәсіпорынға өндірістік өнімнің өзіндік қүн құрылымын -өзіндік құнның кейбір элементтерінің өндіріс шығындарының жалпы құнына проценттік ара қатынасын есептеуге, өзіндік құнды төмендету бойынша қолда бар резервтерді айқындауға мүмкіндік береді.
Шығындарды пайда болған жерлері бойынша есептеу. Шығындардың пайда болатын жері - кәсіпорынның құрылымдық бөлімшесі, жұмыс орындары, участкелері, бригадалар, цехтар кәсіпорын бөлімдері мен т.б. Мұндай әрбір учаскеге кәсіпорынның шығын пайда болған орын номенклатурасында белгіленетін өз тіркеу номері беріледі.
Бұл есеп кәсіпорын басшылығына мыналарды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Тұтастай кәсіпорынның да, оның құрылымдык бөлімшелерінің де жұмысы тиімділігін ықпалды жэне жанжақты бақылау өнімнің өзіндік құнын калькуляцияда қажетті; өнімнің жекелеген түрлері арасындағы қосымша шығындарды бөлу.
Жауапкершілік орталықтары жөніндегі есептің мақсаты әрбір жауапкершілік орталықтары бойынша шығындар мен табыс туралы мәліметтерді сметадан ауытқуды жауапты адамға арту үшін жинақтау.
Жауапкершілік орталықтары бойынша нақты мәліметтерді қысқа уақыт аралығында жасалатын смета орындау жөніндегі есепте бухгалтер-талдаушы көрсетеді. Олардан жауапкершілік орталықтарының басшылары шығыстың әр түрлі баптары бойынша сметадан ауытқушылықтар туралы ақпарат алады.
Әкімшілік шығындарды қандай аспектіде жіктеу, шығын пайда болған жерлерді қаншалықты жанжақты жэне оларды жауапкершілік орталықтарымен ұлытастыру керектігін өзі шешеді.
Көтерушілер бойынша есеп. Технология мен өнім сипатына байланысты бұйымдар мен жартылай өнімдер, біртекті бұйым топтары, бір аттас немесе жеке жасап шығаратын бұйым (тапсырыс) сериялары, құрылыс объектілері, құ-рылыстың біткен кезеңдері, жұмыс пен көрсетілген қызмет түрлері яғни өткізуге арналған өнім (жұмыс, көрсетілген кызмет) түрлері шығынды көтерушілер (носители) болады.
Шығындардың пайда болатын жері - кәсіпорынның құрылымдық бөлімшесі, жұмыс орындары, участкелері, бригадалар, цехтар кәсіпорын бөлімдері мен т.б. Мұндай әрбір учаскеге кәсіпорынның шығын пайда болған орын номенклатурасында белгіленетін өз тіркеу номері беріледі.
Бұл оның иерархиялық принцип бойынша құрылуын баса көрсетеді. Ол аналитикалық есептің бірнеше деңгейіне ие. Әр деңгейде шығындар пайда болған жерде және есептеу мақалаларында ақпаратты жинау және өңдеу жүзеге асырылады.(1-сызба)
Негізгі өндіріс
синтетикалық кезең

№2 Цех
№1 Цех
1-кезең

№2 Телім
№1 Телім
№2 Телім
№1 Телім
2-кезең

№2 Бригада
№1 Бригада
№2 Бригада
№1 Бригада
№2 Бригада
№2 Бригада
№1 Бригада
№1 Бригада
3-кезең

Осы бағыттар бойынша ақпаратты жалпылау аналитикалық шоттарда, ал тұтастай алғанда синтетикалық шоттағы өндіріс бойынша жүргізіледі.

Шығындар орталығы - бұл жетекші тек ғана шығындарға жауап беретін бөлімше. Мысалы, өндірістік цех, конструкторлық бюро. Шығындар орталығы басқа ірі жауапкершілік орталықтар құрамына кіре алады. Шығындар орталығын реттелетін шығындар орталығына, жарым-жартылай реттелетін шығындар орталығына және нашар реттелетін шығындар орталығына бөлуге болады.(2-сызба)
Шығындар баптары:еңбекақы,шикізат және материалдар,отын,энергия және т.б
Құрылымдық бөлімше
А өнімі
Б өнімі
С өнімі
Шығын баптары
Түрлері бойынша технологиялық операциядар
В өнімі
Шығындар орталығы
Әрбір операция бойынша заттай және құндық өлшемдегі шығындар

Технологиялық процесс
Әр операция
Аралық нәтиже ,стандарттар бойынша бағалау
Еңбек,заттай және құндық өлшемдегі шығын түрлері
Жеке операциялар

Әрбір тасмалдаушы бойынша шығын баптары:еңбекақы,шикізат және материалдар және т.б
Шығын тасымалдаушылар,өнім,жұмыс,қызмет түрлері
Құрылымдық бөлімше бойынша өндіріс факторлары
Қызмет түрі

Шығындар орталықтары бойынша шығындардың аналитикалық есебі

Бұл шығынды қорытынды бақылау үшін қажетті шарт, ол кәсіпорынға өндірістік өнімнің өзіндік құн құрылымын - өзіндік құнның кейбір элементтерінің өндіріс шығындарының жалпы құнына проценттік ара қатынасын есептеуге, өзіндік құнды төмендету бойынша қолда бар резервтерді айқындауға мүмкіндік береді.
Осы бағыттар бойынша ақпаратты жалпылау аналитикалық шоттарда, ал тұтастай алғанда синтетикалық шоттағы өндіріс бойынша жүргізіледі.
Өндіріс шығындарын есепке алу үшін шоттардың кешенді жүйесі пайдаланады, оған 8110 - "Негізгі өндіріс", 8210 Меншікті өндірістің жартылай фабрикаттары 8310 ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.