Ғылыми танымның эмпирикалық және теориялық деңгейлерінің бірлігі

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

«ТАРИХЫ ТАНЫМ ФИЛОСОФИЯСЫ» ПӘНІ БОЙЫНША

№1 СОӨЖ /СӨЖ

Тақырыбы: ғылыми танымның деңгейлері мен әдістері

Орындаған:

Тексерген:

Жоспар:

Кіріспе

Ғылыми білім құрылымы
Ғылыми білімнің пайда болу сатылары

Қорытынды

Ғылыми білім құрылымында үш деңгей бөлінеді: эмпирикалық, теориялық және метатеориялық.

Эмпирикалық деңгейде таным объектімен тікелей өзара әрекеттесу процесінде жүзеге асырылады. Мұндағы зерттеу объектісі негізінен оның сыртқы байланыстары мен көріністерінен көрінеді. Эмпирикалық танымның тән белгілері-бөлшектілік, фрагментация, ықтималдық сипаты. Мұнда танымның сезімтал сәті басым, бірақ ұтымды сәт те бар, бірақ бағынышты мәнге ие. Эмпирикалық деңгейдің міндеті - фактілерді жинау және алғашқы жалпылау, мәліметтер мен бақылау мен экспериментті сипаттау, оларды жүйелеу және жіктеу, эмпирикалық деңгейде ғылыми білім ғылыми факт түрінде - зерттелетін объектінің сипаттамалары мен қасиеттері туралы дәлелденген білім түрінде болады. Жиналған және жүйеленген ғылыми фактілер ғылыми білімнің теориялық деңгейіне негіз болатын ғылымның эмпирикалық негізін құрайды. Теориялық деңгей-эмпирикалық базаға сүйену кезінде зерттелетін пәндік аймақтың құбылыстары олардың ішкі және маңызды байланыстары мен заңдылықтары жағынан көрінетін таным деңгейі. Бұл деңгейдегі ғылыми білім проблема, гипотеза, заң, теория түрінде болады. Мәселе-ғылыми білімнің бір түрі, оның мазмұны адам әлі білмеген (надандық туралы білім) . Мәселе жаңа құбылыс ашылған кезде пайда болады, ол қолда бар білім жүйесінде түсіндірілмейді.

Гипотеза-бұл нақты мағынасы белгісіз және дәлелдеуді қажет ететін бірқатар фактілер негізінде тұжырымдалған болжамды қамтитын ғылыми білімнің бір түрі.

Заң-бұл құбылыстардың маңызды, қажетті және қайталанатын байланыстары теориялық тұжырымдар түрінде көрінетін білім.

Теория-зерттелетін шындық элементтері арасындағы маңызды байланыстар мен қатынастарды ашатын және оларды заңдар жүйесі арқылы сипаттайтын біртұтас, дәйекті, жалпыланған білім жүйесі. Теория негізінде жаңа құбылыстарды түсіндіруге және болжауға қол жеткізіледі. Айта кету керек, эмпирикалық және теориялық деңгейлер өзара байланысты және олардың арасындағы шекара шартты және өте мобильді. Метатеориялық деңгей ғылымның әдістемесі мен философиясын қамтиды. Ғылым әдістемесі-бұл ғылыми танымның әдістері, формалары және ішкі механизмдері туралы ілім. Ғылыми таным әдіснамасының пәні:

ғылыми зерттеу әдістері мен операциялары;
ғылыми таным формалары;
ғылымның нормалары мен мұраттары.

Жалпы мағынада әдіс-бұл белгілі бір ережелер, әдістер, әдістер, таным мен іс-әрекет нормаларының жиынтығы. Әдіс-бұл білім субъектісін белгілі бір нәтижеге жетуге бағыттайтын рецепттер, принциптер, талаптар жүйесі. Әдістерді жіктеудің негіздері әртүрлі болуы мүмкін. Дәстүрлі түрде ғылыми таным әдістері формальды белгілерге қарай жіктеледі: мұнда эмпирикалық және теориялық деңгейлерде қолданылатын жалпы логикалық әдістер (талдау, синтез, жалпылау, абстракция, индукция, дедукция және т. б. ) және мазмұнды аспектілері бойынша - эмпирикалық және теориялық зерттеу әдістері ерекшеленеді. Зерттеудің эмпирикалық әдістеріне мыналар жатады: бақылау, эксперимент, өлшеу, сипаттама. Бақылау-таным объектісінің жеке қасиеттері мен қатынастарын анықтау мақсатында жүзеге асырылатын мақсатты, жоспарлы қабылдау бақылау зерттеу объектісі ашқан нәрсені ғана жазуға мүмкіндік береді. Эксперимент-бұл зерттеу әдісі зерттелетін процестің барысына мақсатты, белсенді араласудан тұрады, онда объектінің тиісті өзгеруі немесе зерттеу мақсаттарына сәйкес келетін белгілі бір жағдайларда оның көбеюі жүреді. Эксперимент мыналармен сипатталады: бақылау және бірнеше рет қайталау мүмкіндігі. Сипаттама-бақылау немесе эксперимент нәтижелерін табиғи немесе жасанды тілмен бекіту. Өлшеу-қабылданған өлшем бірліктерінде өлшенетін шаманың сандық мәнін табу мақсатында өлшеу құралдары арқылы танымдық операциялардың жиынтығы.

Теориялық зерттеу әдістеріне мыналар жатады:

рәсімдеу;
аксиоматикалық әдіс;
гипотетикалық-дедуктивтіжәне әдіс;
абстрактіліден нақтыға көтерілу және т. б.

Формализация-білім мазмұнын символдық-символдық түрде (формальды тілде) білдіру. Бұл ойларды дәлірек білдіру, түсініксіз түсініктерді жою үшін қажет. Аксиоматикалық әдіс-бұл ғылыми теорияны құру тәсілі, онда кейбір бастапқы ережелер негізге алынады, олардан арнайы қорытынды ережелерін қолдана отырып, осы теорияның барлық басқа ережелері шығады. Гипотетикалық-дедуктивті әдіс-эмпирикалық фактілер туралы мәлімдемелер шығаратын дедуктивті байланысты гипотезалар жүйесін құру. Бұл тұжырымдар гипотезаларға негізделгендіктен, ықтималдық сипатқа ие. Абстрактіліден нақтыға көтерілу-жеке жалпы абстракциялардан олардың бірлігіне, нақты-жалпыға қарай қозғалудан тұратын теориялық зерттеу әдісі. Мұнда зерттеу пәнінің қайшылықты дамуы көрінеді.

Жалпы логикалық әдістерге мыналар жатады:

салыстыру;
талдау;
синтез;
абстракция;
жалпылау;
индукция;
дедукция;
аналогия;
модельдеу және т. б.

Талдау-таным объектісін тұтастыққа қатысты дербес зерттелетін құрамдас бөліктерге бөлуден тұратын таным әдісі.

Синтез-бұл талдау кезінде алынған білімді ескере отырып, объектінің бөлінген құрамдас бөліктері біртұтас тұтастыққа қосылатын таным әдісі.

Абстракция-зерттеушіні қызықтыратын объектінің қасиеттері мен белгілерін бөліп көрсете отырып, осы зерттеу үшін маңызды емес деп саналатын объектінің бірқатар белгілерінен, қасиеттерінен психикалық ауытқу пайда болатын таным әдісі.

Жалпылау-бұл объектінің жалпы белгілері, қасиеттері мен қатынастары анықталатын таным әдісі.

Индукция-бұл жеке фактілер немесе алғышарттар негізінде жалпы қорытынды жасалатын танымдық белсенділік әдісі.

Дедукция-бұл жалпы мәлімдемелерден жеке сипаттағы қорытындылар жасалатын таным әдісі.

Аналогия-таным әдісі, оның мәні Л әртүрлі объектілер арасындағы кейбір қасиеттерде, белгілерде, қатынастарда ұқсастықтарды белгілеу болып табылады.

Модельдеу-бұл шындық фрагментінің (модельдің түпнұсқасы) құрылымын, функцияларын, сипаттамаларын көбейтетін шындықтың белгілі бір фрагментінің (моделінің) аналогын зерттеуден тұратын зерттеу әдісі.

Ғылыми білімнің әртүрлілігінің тұтастығы теориялық және эмпирикалық деңгейлердің өзара байланысымен ғана емес, сонымен бірге ғылыми білімнің негіздері деп аталатындармен де қамтамасыз етіледі. Оларға әлемнің ғылыми бейнесі, ғылыми зерттеудің идеалдары мен нормалары және ғылымның философиялық негіздері жатады.

Ғылымның идеалдары мен нормаларына мыналар жатады:

ғылыми түсіндіру мен сипаттаудың идеалдары мен нормалары; ғылыми дәлелдеудің идеалдары мен нормалары;

құрылыс пен ұйымдастырудың идеалдары мен нормалары-ғылыми білім.

Ғылым дамуының белгілі бір кезеңінде бар ғылыми зерттеулердің идеалдары мен нормаларының біртұтас бірлігі ғылыми ойлау стилі ұғымын білдіреді. Ғылыми ойлау стилі-бұл ғылыми танымның әдіснамалық құралдары мен нормаларының белгілі бір тарихи түрінің жалпыланған сипаттамасы. Ғылыми ойлаудың классикалық, классикалық емес, постклассикалық стильдерін ажыратуға болады. Ғылымның идеалдары мен нормаларының сипаты зерттеу пәнімен, зерттелетін объектілердің ерекшелігімен анықталады, ал мазмұны әрқашан белгілі бір әлеуметтік-мәдени контексте қалыптасады. Ғылыми зерттеудің жаңа кезеңіне көшу кезінде, мысалы, классикалықтан классикалыққа дейін оның идеалдары мен зерттеу нормалары түбегейлі өзгереді. Сонымен, классикалық жаратылыстану ғылымдарындағы білімді түсіндіру және негіздеу нормативтері қазіргі заманғыдан өзгеше. Әлемнің ғылыми бейнесі-бұл жиынтық ғылыми білімге негізделген зерттелетін шындықтың тамаша символдық моделі. Әлемнің ғылыми бейнесі ғылыми білімді жүйелеудің бір түрі ғана емес, сонымен қатар эмпирикалық және теориялық зерттеулердің міндеттерін, сондай-ақ оларды шешу құралдарын таңдауды анықтайтын зерттеу бағдарламасы ретінде әрекет етеді. Ғылыми таным тарихы әлем суреттерінің мезгіл-мезгіл өзгеруімен қатар жүрді. Бұл ғылыми парадигмалар деп аталатындардың өзгеруін білдірді. "Парадигма" ұғымы (бірге трек. - мысал, үлгі) американдық ғылым тарихшысы Т. Кун енгізген. Ол белгілі бір кезеңдегі ғылыми қоғамдастықта жалпы қабылданған Ғылыми зерттеулердің белгілі бір жиынтығын және белгілі бір уақыт ішінде ғылыми проблемаларды қою мен шешудің моделін, үлгісін белгілейтін ғылыми зерттеу нормаларын білдіреді. Әр түрлі тарихи кезеңдерде әлемнің әртүрлі ғылыми суреттері жұмыс істейді. Парадигмалардың өзгеруімен әлем туралы, әлемнің іргелі объектілері туралы, олардың өзара әрекеттесуінің жалпы заңдылықтары туралы негізгі идеялар өзгереді, негізгі ұғымдарға жаңа түсінік беріледі. Парадигмалардың өзгеруі-бұл ғылымдағы революциялық өзгеріс, оның дамудың жаңа кезеңдеріне шығуы. Ғылым негіздерінің үшінші компоненті-философиялық негіздер. Ғылымның философиялық негіздерінің мазмұны, біріншіден, танымдық процестердің негізгі алғышарттары мен жалпы бағытын көрсететін философиялық принциптерде көрінеді. Екіншіден, байқау, репродуктивтілік, қарапайымдылық және т. б. принциптерінде бекітілген ғылыми танымдық іс-әрекеттің нормаларында ғылымның философиялық негіздері дүниетанымдық функцияны орындайды. Бұл ғылыми зерттеудің идеалдарында, нормалары мен әдістерінде, сондай-ақ пәндік білім формаларында нақтыланған оның танымдық даму әдісінің негізгі сипаттамаларын анықтайтын зерттелетін шындық туралы ең жалпы идеялардың блогы.

Ғылыми танымның эмпирикалық және теориялық деңгейлері қолданылатын әдістердің сипатымен ерекшеленеді. Эмпирикалық таным әдістері зерттелетін объектінің субъективті қабаттасудан мүмкіндігінше еркін объективті сипаттамасына бағытталған. Ал субъектінің қиялы мен қиялын, оның ерекше қабілеттері мен жеке танымының "профилін" теориялық зерттеуде еркіндік беріледі, тіпті нақты болса да, яғни. шектеулі. Ғылыми танымның эмпирикалық және теориялық деңгейлерінің бірлігі. Танымның эмпирикалық және теориялық деңгейлері арасында айтарлықтай байланыс бар. Теориясыз зерттеуші нақты нені бақылайтынын және экспериментті не үшін жүргізетінін білмейді, яғни ол не іздейді және не зерттейді. Мысалы, "дене түзу сызық бойымен біркелкі қозғалады" деген эмпирикалық тұжырымды тұжырымдау үшін белгілі бір сипаттама схемасын қолдану қажет, ал ол белгілі бір теорияны - біркелкі және түзу қозғалыс теориясын ұсынады. Біз мынаны айта аламыз: кез - келген ғылымның эмпирикалық деректері-бұл тәжірибеде қабылдайтын нәрселердің теориялық түсіндірілген нәтижелері. Әрине, түсіндіру процесінде біз "бір нәрсені айтамыз, бірақ екіншісін көреміз", бірақ" бір ""екіншісіне" байланысты екені анық. Сондықтан біз электр тогы өткізгіште жүреді деп толық негізді түрде айтамыз, дегенмен біз аспаптың инесінің - амперметрдің ауытқуын көреміз. Тәжірибелі деректердің теориялық ережелерге тәуелділігі кейде әртүрлі теориялар үшін бақылаулар мен эксперименттер нәтижелерінің сәйкес келмеуі ретінде түсініледі. Алайда олай емес. Әр түрлі теориялардың "бақылау тілдерін" салыстыруға болады: өйткені олар өлшеу үшін бірдей сандық шкалаларды қолданады және т. б.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.