Карьер жолдарының құрылысы
Қарағанды техникалық университеті
ПҚКӨ кафедрасы
Карьер құрылысы және ашу тәсілдері
пәні бойынша дәрістер конспектісі
Дайындаған: Жүніс Г.М.
Қарағанды 2021
1.Карьерді ашу әдісінің негіздемесі
Дәріс жоспары:
1.1 Карьер алаңын ашудың мәні
1.2 Көлденең және жазық кен орындарын ашу
1.1 Карьер алаңын ашудың мәні
Пайдалы қазбалар кен орындарын ашық тәсілмен қазу кезінде карьерде
орналасқан тау-кен массасы оны қабылдау пунктіне дейін үстіңгі бетте немесе
карьерде жылжиды (тасымалданады).
Кен орындарын аршу - бұл карьерде және үстіңгі бетте тау-кен массасын
қабылдау пункттері мен карьердің жүмыс деңгейжиектері арасындағы көлік коммуникациялары мен кен қазбасын жүргізу, аршылған қордың белгіленген көлемін және тау-кен жұмыстарының бастапқы шебін құру. Демек, карьер алабын аршу мақсаты тау-кен массасын қабылдау пункттерінен жұмыс деңгейжиектерінің көліктік байланысын жасау болып табылады. Аршу тәсілі, сұлбасы және жүйесі деп ажыратады.
Аршу тәсілі -- бұл тау-кен массасын жеткізу деңгейжиегі бар карьердің
жұмыс деңгейжиегінің жүк-көлік байланысын осы мерзімде қамтамасыз ететін көліктік коммуникациялары бар ғимараттар мен кен қазбасының жиынтығы. Аршу сұлбасы кен жұмыстарының белгілі бір жағдайы кезінде аршылатын қазбалардың және трассаның санымен, түрлерімен, кеңістік жағдайымен сипатталады. Аршудың белгілі бір сұлбасы карьерді біраз мезгілге пайдалану кезінде қызмет етеді.
Деңгейжиек кен орындарын қазу кезінде аршу сұлбасын жасау карьерді
пайдалануға берумен аяқталады, яғни ол тұрақты жүк ағындары кезінде
карьерді қазымдау біткенге дейін немесе қайта жаңартуға дейін ешқандай
өзгеріссіз күйде қалады.
Жайпақ, көлбеу, тік құламалы кен орындарын қазу кезінде салыстырмалы қысқа мерзім ішінде (жылдар, кейде тіпті бірнеше ай) карьердің жұмыс аймағының жағдайы жоспардағы оның биіктігі мен өлшемдері бойынша өзгереді, яғни қолданыстағы және жаңа қарапайым жүк ағындарын қайта бөлуге, аршудың қолданыстағы сұлбасының өзгеруіне байланысты.
Терең карьерлер үшін аршу сұлбасын қалыптастыру соңғы деңгей
жиектерді қазымдаумен аяқталады.
Аршу жүйесі - бұл карьердің қолданыстағы мерзімінен бастап аршу
сұлбасының өзгеру бірізділігі. Аршу жүйесі кен орындарын тұтастай қазу
мерзімі ішінде карьер алабының жұмыс деңгейжиектерінін аршу сұлбасы мен қолданылатын тәсілдерінің жиынтығын сипаттайды.
Аршу жүйесі карьер алабының кеңістігінде уақыт және кезеңдер бойынша жұмыс деңгейжектерінің аршу тәсілдерінің қолданылатын комбинацияларының жиынтығымен сипатталады.
Аршу жүйесі аршылатын қазбалардың типімен сипатталады. Карьердің
жұмыс деңгейжиектерін аршу үшін көп жағдайда ашық кен қазбаларын
қолданады. Жер асты кен қазбаларымен аршу сирек, сондай-ақ ашық және жер асты кен қазбаларының үйлесуімен жүзеге асырылады. Кей жағдайда карьердің жекелеген деңгейжиектерінің ашу кен қазбаларын жүргізбей-ақ жүзеге асырулы мүмкін.
Аршу тәсілі кен массасын тасымалдаудың қысқа ұзақтығын, құрылыс
мерзімін жэне күрделі тау-кен жұмыстарының көлемін қамтамасыз етуі тиіс. Бір ғана карьерде оны пайдаланудың әр түрлі мезгілі кезінде аршудың әр түрлі тәсілдері қолданылуы мүмкін.
Аршу тәсілін белгілеуге мынадай факторлар әсер етеді: карьердің және
оның алабының топографиялық, инженерлік-геологиялық, өндірістік-
техникалық шарттары.
Жер бетіндегі топографияның шарты жер бетіндегі техникалық
ғимараттардың орналасудың жалпы мүмкіндіктерін, соның ішінде сыртқы
үйінділерді орналастыру, карьерге көліктердің келуін қайта анықтайды.
Инженерлік-геологиялық шарттар кен орындарды аршу тәсілін таңдау
кезінде, ең бастысы, карьер беткейлерінің тұрақтылық қатынасында ескеріледі.
Демек, тұрақты беткейлер жеткіліксіз кезде, негізінен, ор жолдардың сыртқы терең қыртыстары қолданылады, ал ішкі қыртыстарда көтергіштерді, көбінесе конвейерлерді қолдануға тырысады.
Тау-кен геологиялық жағдайда жатыс тереңдігі мен элементтеріне, кен
орындардың кеңістік үйлесіміне басты назар аударылады.
Дұрыс қат кен орындарының жатыс элементтері бойынша және олардың
жоғарға қарай шығуларына байланысты карьердің жекелеген
деңгейжиектерінің контурын жеткілікті дәлдікпен анықтау мүмкін, бұл міндет пішіні дұрыс емес кен орындар үшін біршама күрделі шешіледі. Ең бірінші жағдайда стационарлық көлік коммуникацияларын қолдану мүмкін,ал екінші жағдайда - сырғанаушы түсірмелерді қолдану болып табылады.
Деңгейжиек және жайпақ кен орындарын қазу кезінде ішкі үйінді түзілімі қолданылуы мүмкін. Бұл ретте егер руда денесінің жатысы терең емес болса,онда аршу жұмыстарын теңселіп жүргізу, ал терең кезінде -- тау жыныстарын ішкі үйінділерге тасымалдау қолданылуы тиіс. Бірінші жагдайда ор жол тау жыныстарын қажет емес, ал екінші жағдайда олар ішкі қыртыста болады, жүк бағытына қарай шағын көтеру мен шағын ұзындық; екі жагдайда көмір (руда) көліктік коммуникациялары тау жыныстарынан бөлек.
Кен орындардың көлбеу және тік жатыстары кезінде әсіресе неғұрлым
терең деңгейжиектерінде тасымалдаулар әдетте жүк бағытына қарай маңызды көтеруі бар және салыстырмалы үлкен ұзындығы бар бір көліктік
коммуникацияларға шоғырланған.
Өндірістік-техникалық жағдайлар карьер алабын аршуға, негізінен,
тасымалдау көлемі түріне, карьердің техникалық жарақтануына, кертпеш
биіктігіне әсер етеді.
Тасымалдау көлеміне және техникалық құралдарға байланысты тұтынатын көлік коммуникацияларының элементтері мен саны болады. Кертпеш биіктігі және жоғарғы экскаваторлық тиеуді қолдану немесе одан бас тарту, көлік деңгейжиектерінің санын, оған жанасатын учаскелер санын анықтайды, яғни күрделі ор жолдардың бойлық профильдерінің пішінін қайта анықтайды.
Аршу тәсілдерінің әр түрлі жіктеуі белгілі.
Карьердің жұмыс деңгейжиектерін аршудың негізгі тәсілі күрделі ор
жолдарды қолдана отырып аршу болып табылады. Жер асты кен қазбаларын
колдана отырып аршу немесе кен казбаларын қолданбай-ақ аршу (ор жолсыз
аршу) ашық кен қазбаларын қазіргі заманғы тәжірибесінде маңызды орын
алады.
1.1 - кестеде профессор Е.Ф. Шешко жіктеуінің негізінде академик В.В.
Ржевскийдің аршу тәсілін жіктеуі келтірілген.
1.1-кесте - Аршу тәсілдерін жіктеу
Аршу тәсілінің
белгісі
Аршу тәсілі
Ашық казбалармен
Жер асты қазбалармен
Ашық және жер асты қазбалар
комбинациясы
Карьердің соңгы контурьша
қатысты салыстырмалы
аршылатын қазбалардың
жағдайы
Ішкі сыртқы немесе
аралас
Ішкі сыртқы немесе
аралас
Ішкі сыртқы немесе
аралас
Қазба
стационарлығы
Стационарлық жартьшай
стационарлык және
уакытша (сырғанаушы)
Стационарлық
Стационарлық немесе
стационарлық жартылай
стационарлық (уақьггша)
комбинациялар
Қазба көлбеуі
Тік немесе көлбеу
Тік, көлбеу немесе горизонталь комбинациялар
Тік, көлбеу немесе горизонталь
комбинациялар
Қызмет көрсететін деңгейжиектердің саны
Жеке, топ, жалпы
Жеке, топ, жалпы
Жеке, топ, жалпы
Кертпеште көлік кұралдары
козғалысынын сипаты (агьшды немесе маятникті)
Дара немесе жұп
Дара немесе жұппсн
Дара немесе жұп
Ашық кен жұмыстарының өндірісі кезінде кен қазбаларының келесі типі
пайдаланылады: ор жолдар, қазаншұңқырлар (ұзындықпен көлденең өлшемдерінің қатынасы бойынша ор жолдар мен қазаншұңқырларды ажыратады, ор жолдың ұзындығы көлденең қиманың өлшемінен біршама артық, ал қазаншұңқырдың ені оның ұзындығымен өлшемдес).
Ор жол көлбеу бұрышы бойынша горизонталь, көлбеу және тік деп
бөлінеді.
Егер ор жол горизонталь емес, бірақ соның бойымен доңғалақты көлік
кұралдары жылжитын болса, онда ол көлбеулі деп аталады, ал егер
жылжымаса, онда тік деп аталады.
Горизонталь ор жолдар тілік қазбалар болып табылады, деңгейжиекте
аршу және өндіру жұмыстарының бастапқы шебін құру мақсатында жүргізілсе, жарма деп аталады.
Көлбеу және тік ор жолдар аршылатын қазбалар болып табылады және
карьер деңгейжиектері арасындағы келік байланысын қамтамасыз етуге
арналған.
Көлбеу ор жолдар былай жіктеледі:
1)карьердің ақырғы контурына салыстырмалы орналасуы бойынша
контурдың ішінде, контурдан тыс және ішкі контур бойынша терең
орналасқан ор жолдар деп ажыратылады.
Ішкі ор жолдарды кейде құламалар деп атайды, ішкі уақытша ор
жолдардың жалпы атауы - сырғанаушы құламалар. Ішкі ор жолдар карьер
контурында орналасады. Олар карьердің жұмыс емес беткейінде орналасса, стационарлық болып табылады. Карьердің жұмыс емес беткейінде ор жолдың орналасуы кезінде соңғысы стационарлық болып табылады. Ішкі (карьер контурынан тыс орналасқан) ор жолдар әрдайым стационарлық. Тау-кен күрделі жұмыстардың көлемін қысқарту үшін және аршу жұмыстары көлемінің уақытын қайта бөлу үшін жұмыс деңгейжиектері жартылай стационарлық және уақытша ор жолдар болып аршылуы мүмкін;
2)тұрақты немесе стационарлық қызмет мерзімі бойынша, олардың
қызмет ету мерзімі карьер алабын қазымдау мерзімімен және қызмет ету
мерзімі біршама айдан аспайтын уақытша мерзіммен салыстырамыз;
3)карьер жұмысы салыстырмалы шебінін орналасуы бойынша: қапталды,
орталықты (1.1-суретін қараңыз);
4)аршылатын деңгейжиектердің саны бойынша: егер ор жол бір
деқгейжиекті аршитын болса, онда ол жеке деп аталады, егер біршама
деңгейжиектерді аршитын болса, онда жалпы деп аталады;
1.1-сурет карьерлерді траншеялармен ашу схемасы:
, 2-қапталдық қалау; 3, 4 -- орталық қалау; 7 -- жеке сыртқы;8 -- жеке ішкі; 9 -- топтық Сыртқы;10 -- топтық ішкі; 11 -- жалпы сыртқы;12 -- жалпы ішкі; 13 -- бірінші сыртқы; 14-жұптық ішкі
Карьер алабын жалпы күрделі ор жолдар жүйесімен аршыған жағдайда
жүк ағыны бір бағытқа шоғырланады (1.3-сурет). Күрделі ор жолдар жүйесінің жалпы сипатты белгісі олардың ішкі терең орналасуы кезінде сатылы пішіндегі ор жолдардың жалпы көлденең қимасы болып табылады. Күрделі ор жолдар жүйесінің жалпы сипатты белгісі олардың ішкі терең орналасуы кезінде деңгейжиектен жоғары жатқан күрделі ор жолдардағы деңгейжиектерден төмен жатқан барлық жүк ағынын шоғырландыру болып табылады.
1.3-сурет - Ішкі (а) және сырткы (б) қыртыстардың жалпы күрделі ор жолдар жүйесі.
Карьер алабын топтық күрделі ор жолдар жүйесімен аршу кезінде
карьердегі барлық кертпештер сандық немесе басқа белгілері бойынша бірнеше топтарға бөлінеді (мысалы, аршылатын кертпештер тобы және өндірілетін кертпештер тобы). Кертпештердің әрбір тобы жалпы күрделі ор жолдар жүйесімен аршылады. Кертпештер тобын аршитын жалпы ор жолдар өзара бір-бірімен байланысты емес (1.4-сурет). Карьер алабын топтық күрделі ор жолдар жүйесімен аршу жекелеген және жалпы күрделі ор жолдарды аршу белгілерін біріктіреді және солардың арасындағы аралық жағдайда орын алады.
Қажет болған жағдайда күрделі ор жолдардың кез келген жүйесі кезінде
(1.5-сурет) кертпештегі кен жүмыстарының саңылаулы шебін қарастыратын жұппен аршуды жүзеге асыруға болады. Бұл жағдайда аршылатын деңгейжиекте бір аршылатын ор жол бос көлік құралдарын беру үшін, ал екіншісі - кен массасын тасымалдау үшін қызмет етеді.
5) Ор жолдарда көлік ағындарын ұйымдастыру тәсілі бойынша жұп (егер
карьердің бір ор жолында жүксіз бос көлік берілсе, ал басқа ор жолмен
жүк тиелген жүк құралдары берілетін болса) және дара (егер осы және
басқа ор жолда жүк тиелген және жүксіз бос көлік құралдары жүретін
болса) деп бөлінеді.
1.4-сурет Сыртқы (А) және ішкі (б) құрылыстың топтық күрделі траншеяларының жүйелері
1.5-сурет Сыртқы құрылыстың жұптасқан жалпы күрделі траншеяларының жүйесі
Жұп ор жолдары көлік құралдарының ағынды (өтпелі) козғалысын
ұйымдастыруға мүмкіндік береді, соның арқасында жабдықтарды уақытпен пайдалану көрсеткіштері жақсарады. Олар, негізінен, терең емес карьерде немесе терең карьерлердің жоғары деңгейжиектерін аршу үшін қолданылады.
1.2-кесте - Карьер алабын аршуға арналған кен қазбалары
Кен қазбасы
Тағайындауы
Көлбеулі ор жол (ішкі ор жол)
Карьердін жұмыс аймағьшда жоғарыдағы
деңгейжиекпен немесе төмендегі деңгейжиектің
байланысын қамтамасыз ету
Горизонталь ор жол (жарма ор жол)
Деңгейжиекте кен казбаларыньщ шебін құру
Көлбеулі көліктік берма (ішкі ор жол,
Карьердің пайдалану кеңістігі ішіндегі
құлама, үйінді)
дсңгейжиектер арасындағы байланысты
қамтамасыз ету
Горизонталь көліктік берма
Деңгейжиек шегіндегі байланыс, жұмыс
деңгейжиектерінін көлік коммуникацияларының
көлбеу трассасына жанасу пункттерін, көлік
жолдарының ілмекті қосылысын және тұйык
жолдарды орналастыру
тік ор жол
Концентрациялық деңгейжиектің үстіңгі бетпен
байланысы
Оқпан
Терең карьерлердід жұмыс аймагьшың үстіңгі
бетпен байланысы
Штольня
Тау жакгағы карьерлердің пайдалану кеңістігінің
үстіңгі бетпен, ал тау етегіндегі карьсрлердің
оқпанмен байланысы
Кенқұдык
Карьердің жұмыс аймағындағы пайдалы қазбалар-
ды көлік деңгейжиегіне гравитациялық жеткізу
Кен сырғытпа
Карьердің жұмыс аймагынан пайдалы қазбаларды
тису пунктіне гравитациялық жеткізу
Аршу үшін пайдаланылатын кен қазбалары (1.1-кесте) кен массасының
көліктік құралдарымен жабдықталады және сол бойынша карьерде көлік
коммуникацияларының жүйесін құру үшін қызмет етеді (1.2-кесте).
Аршылатын қазбалардың түрі жұмыс деңгейжиектерінің аршу тәсілдерін
сипаттайды.
1.3-кесте - Карьердегі технологиялық ағындар
Атауы
Жүк агынының түрі
Аршу кұралдары
Жеке
Бір кенжардьщ кен массасы жеке
уйіндіге, жалпы үйінді учаскесіве
немесе пайдалы казбалардың шанабына
жіберіледі
Жеке көлбеулі ор жол, көлбеулі
келіктік берма, кенсырғытпа,
кенқұдық, штольня
Біріккен
Біріккен кенжардың кен массасы бір
жүк ағынына бірігеді және эрі қарай
коймалау немесе қайта өндеу үшін
қабылдау пунктіне жіберіледі
Топтық немесе жалпы көлбеулі ор
жол, көлбеу бермасы немесе окпан
Тармакталған
Бір кенжардыя кен массасы кен
массасын қабылдаудын бірнеше
пунктіне жіберіледі
Жалпы колбеулі ор жол, көлбеулі
берма, оқпан
Аралас
Бір кенжардын кен массасы карьерден
оны жеткізу көлігімен бірігеді жэне
үстіңгі бетте кен массасьш қабыядау-
дың бірнеше пункттеріне жіберіледі ,
Жалпы көлбеулі ор жол, көлбеулі
берма, оқпан
1.2 Көлденең және жазық кен орындарын аршу
1.2.1 Кен-құрылыс жұмыстарының кезеңі және құрамы
Горизонталь және жазық кен орындарын қазуда кен орындардың сипатты
ерекшеліктері (жатыстың құлау бұрышы 10°) олардың шамалы тереңдігі мен жоспардағы елеулі өлшемдері болып табылады. Олар үшін ішкі ор жолдармен емес, сыртқы ор жолдармен аршу, карьер алабының бір шекарасынан кен жұмыстарын дамыту, құрылыс кезінде аршу бойынша жұмыстардың негізгі көлемін орындау тән.
Күрделі және жарма ор жолдардың терең орналасу орнын кен күрделі
жұмыстардың аз көлемімен қамтамасыз ететіндей, күрделі ор жолдар
астындағы пайдалы қазбалардың кен тіректерін қалдыруды болдырмау,
пайдалы қазбаларды және бос жыныстарды тасымалдау ұзақтығын барынша қысқарту, өндіру мен аршу бойынша ең озық күнтізбелік кестені алатындай таңдап алынады. Күрделі ор жолдар бос тау жыныстарының үйінділерінің орналасқан жағына немесе пайдалы қазбаларды қабылдау пунктеріне қарай жіберіледі. Жазық кен орындарын қазу кезінде кен қазбалары әдетте ылдилауы бойынша дамиды. Құрылысы күрделі қаттар мен жатыстарды қазу кезінде жұмыстың даму бағыты пайдалы қазбаларды және бос тау жыныстарын сұрыптап қазып алу мүмкіндігін қамтамасыз етуі тиіс.
Горизонталь және жазық кен орындарын қазу кезінде кен-құрылыс
жұмыстары және аршу кезеңдері әдетте бір немесе екі ішкі күрделі ор
жолдарды, аршылатын тау жыныстарын немесе пайдалы қазбалар бойынша
жарма ор жолдарда жүргізуді, сондай-ақ бастапқы күрделі аршылымды алуды енгізеді (1.6-сурет).
Экскаватор күрделі аршылым ор жолын үңгілеуден кейін (1 кезең)
деңгейжиекте 15 м-де белгілеуді жүзеге асырады, осы деңгейжиекте аршылым жарма ор жолын үңгілеуді жүзеге асырады (2 кезең). Сосын екі-үш енбені қазымдағаннан кейін аршылым жұмыстарын қажетті басып алу жүргізіледі (3 кезең) және күрделі өндіру ор жолын үңгілеу (4 кезең) және 25 м деңгейжиекте жарма өндіру ор жолын үңгілеу (V кезең) мүмкіндігі қамтамасыз етіледі. Осымен кен-құрылыс жұмыстары аяқталады, ал карьер пайдалануға тапсырылады.
Күрделі кен жұмыстардың ұзақтығы және оларды орындау бірізділігі
графикте бейнеленген.
1.6-сурет - Горизонталь кен орындарын қазу кезінде кен-құрылыс жұмыстары және аршу кезеңдері.
1.2.2 Ішкі ор жолдардың саны мен орналасуын негіздеу.
Горизонталь және жазық кен орындарын аршу үшін әдетте ішкі күрделі оржолдарды - жеке, топ немесе көбінесе жалпы қолданылады. Ор жолдар карьер алабының бір немесе екі қапталында, ал ортасында сирек орналасады. Ішкі ор жолдардың саны мен олардың орналасуы тасымалдау үзақтығын қысқартатындай түрде анықтайды, яғни жүк ағынын шамасы мен бағыты бойынша шоғырландыру керек, ор жолдардың құрылысы бойынша жұмыстың ең аз көлемін қамтамасыз ету керек.
1.7-суретте 1 т кен массасын тасымалдаудың орташа ұзақтығымен және ор жолдар санымен ерекшеленетін бір карьер алабын аршудың үш нұсқасы көрсетілген. Бір қапталды ор жолды аршу кезінде карьердің ішіндегі
тасымалдаудың орташа ұзақтығы карьер алабы һ ұзындығының тең жартысын құрайды. Екі ор жолмен аршу жұмыс аймағына жеткізу ара қашықтығын екі есе қысқартады, алайда бұл ретте екі ор жолда үңгілеуде күрделі кен жұмыстарының көлемі екі есе ұлғаяды. Бұл жағдайдағы оңтайлы нұсқа тасымалдау ұзақтығын қысқарту арқылы алынған үнемдеу жэне екінші көліктік шығуды жасауға жұмсалған қосымша күрделі шығындарды салыстыру арқылы таңдап алынуы мүмкін.
1.7-сурет - Тасымалдау ұзақтығын бейнелейтін карьер алабын аршу сұлбасы
а - екі қапталда да күрделі ор жолдардың орналасуы; б - бір қапталда;
в - карьер алабының ортасында
1.2.3 Горизонталь кен орындарын аршу
Горизонталь кен орындары әдетте ішкі ор жолдармен аршылады, өйткені қазылған кеңістік ішкі үйінділермен толып қалған. Карьер алабының ортасында және бір немесе екі қапталында орналасқан жеке, топ және жалпы ор жолдар қолданылады.
Карьердің екі қапталында ор жолдардың орналасуы ашық кен жұмыстары практикасы кезінде кеңінен таралған. Ол өтпелі кезінде де және тұйық шеп жұмыстары кезінде де қолданылады.
1.8-сурет - Екі қапталдағы ор жолдарды аршу сұлбасы
1 - тік ор жол; 2-жұп ор жол
Екі өзара байланысқан қапталдағы ор жолдарды аршу кезінде (1.8, а-сурет) өтпелі шеп және ағынды қозғалыс құрылады, соның арқасында көлік коммуникацияларының өткізу қабілеті артады және кенжарды жүксіз көлік құралдарыммен қамтамасыз ету жақсарады. Жұп ор жолдарды аршу әдетте кертпештегі экскаваторлардың саны көп болғанда және карьердің
салыстырмалы қысқа ұзындығы кезінде қолданылады.
Тұйық шепті және кері қозғалысты тудыратын екі дербес қаптал ор жолын аршу (1.8, б-сурет) мынадай жағдайда қолданылады:
-карьер алабының үлкен ұзындығы кезінде, тасымалдау ұзақтығын азайту үшін оны екі қанатқа бөлу қажет болғанда. Әрбір қанат дербес ор жолдармен аршылады;
-аршылымдардың және пайдалы қазбалардың жүк ағындарын әр түрлі
бағытқа дейін мақсатқа сай шоғырландыру керек: бос тау жыныстарын үйіндіге жақын орналасқан ор жолдар арқылы, ал пайдалы қазбаларды - басқа ор жолдар арқылы жіберуге болады;
-ор жолдар пайдалануда көлденеңнен болса, мысалы, қазбаның көліксіз
жүйесі кезінде және пайдалы қазбаларды автосамосвалда тасымалдау кезінде қауіпсіздік талаптарын тудырады.
Карьердің бір шебінде ор жолды орналастыру шағын қоры бар кен
орындарын мақсатқа сай қазу кезінде, екі ор жолды үңгілеуге кеткен шығындар экономикалық жағынан ақталмайды;
-карьердің шағын өнімділігі кезінде, екі ор жолда қажеттілік болмағанда;
-қат жатысының елеулі тереңдігі кезінде екі ор жолдың көлемі тым үлкен болғанда.
Ор жолдың орталық орналасуы тасымалдау ұзақтығын қысқартуға
мүмкіндік береді, алайда бұл нұсқа іс жүзінде сирек қолданылады, өйткені онда бірнеше деңгейжиектерді аршу күрделірек. Егер ор жолдың қапталмен орналасуы кезінде карьердегі көліктік коммуникациялар оның беткейінде орналасса, онда орталықтан орналасу кезінде олар қазылған кеңістікте орналасуы қажет, осы мақсат үшін пайдалы қазбалардың жоғалуына әкелетін кентіректерді қалдыру немесе тоннельді үйінді денесінде салу қажет.
Карьердің үлкен ұзындығы кезінде қапталы бар комбинациямен орталық
ор жолдарды аршу қолданылады, ал бұл карьерді екі учаскені бөлуге мүмкіндік береді, қазылған кеңістікте тау жыныстарын асу кезінде олардың әрқайсысын тәуелсіз жұмысты қамтамасыз етеді.
Екі қапталда әдетте жеке және топ ор жолдар, ал бір қапталда және
орталықта - жалпы ор жолдар орналасады.
Жекелеген ішкі ор жолдар (1.9, а-сурет) терең емес горизонталь және
жазық жатыстарды аршу үшін қолданылады. Жекелеген ор жолдар кертпешті тәуелсіз көлікпен қамтамасыз етеді, ал бұл тау жыныстарының және пайдалы қазбалардың жүк ағындарын шоғырландыруға мүмкіндік береді, кен пайдалану жұмыстарын ұйымдастыруға қолайлы жағдай тудырады, әрбір кертпеште экскаватордың жоғары өнімділігіне және тұтас карьерде үлкен өндірістік қуатқа қол жеткізуге мүмкіндік береді.
1.9-сурет - Жекелеген ішкі ор жолдар (а) мен жалпы ішкі ор жолдардың (б)
горизонталь жатысын аршу сұлбасы
Топтық ішкі ор жолдарды қуаты үлкен терең горизонталь және жазық кенорындарын аршу үшін қолданады, кертпештердің елеулі санымен қазылады (төрт алты). Бұл ретте тау жыныстары және пайдалы қазбалардың жүк ағыны әдетте шоғырланған, өйткені ор жолдың бір тобы тек өндіру кертпештері, ал басқасы аршылым кертпештерін ашады.
Жалпы ішкі ор жолдар (1.9, б-сурет) кертпештердің шағын санымен (екі-
үш) қазылатын жазық және көлбеу кен орындарын аршу үшін қолданады. Ішкі жалпы ор жолдардың артықшылығы кертпештердің осындай саныменаршылатын топтық ішкі ор жолдардың көлемімен салыстыру бойынша оның ең аз көлемі болып табылады.
2. Карьерлерді салу туралы жалпы мәліметтер
Дәріс жоспары:
2.1 Ашық кен жұмыстарының түрлері мен мерзімі
2.2. Жобалау туралы жалпы мәліметтер
2.3 карьерлер құрылысын ұйымдастыру жобасының мазмұны
2.4. Карьерлерді салудың күнтізбелік жоспарлары
2.1 Ашық кен жұмыстарының түрлері мен мерзімі
Тау кен кәсіпорындары пайдалы қазбаларды ашық қазу үшін өз дамуында келесі сатылардан өтеді: жобалау, салу және пайдалану.
Карьерді жобалау былай бөлінеді:
- технологиялық: технологиялық және құрылыс шешімдерін енгізетін жобаны, сметалық құжаттаманы әзірлеу, оны пайдаланудағы техникалық - экономикалық көрсеткіштерді негіздеу. Жобаны бекіту кәсіпорындардың құрылысын бастау кезінде негіздеме болып табылады;
- құрылыс: жұмыс құжаттамаларын дайындау, тау-кен және жер қалдықтарын ресімдеу бойынша шаралар жүргізу, дайындау мерзімінің жобасын әзірлеу.
Карьер құрылысы мынадай мерзімдерге бөлінеді: дайындау, негізгі құрылыс және жою (карьерді пайдалануға енгізу).
Дайындау мерзімінде құрылысты басқару ресімделеді және қажетті жабдықтар және материалдармен жабдықтау ұйымдастырылады. Осы мерзімде шаралар жүзеге асырылады және мынадай жұмыстар орындалады:
- карьер алабын дайындау;
- үңгілеу және күрделі тау-кен жұмыстары ауданында өзенді қайтару және көлді кептіру;
- карьер алабын үстіңгі су ағынынан құрғатқыш орлар арқылы қоршау, дамбалар мен бөгеттер салу;
- топырақ қабатын келесі пайдалануға дейін жою және қатпарлау;
- қалыпты жұмыс жағдайын техникамен қамтамасыз ету үшін үстіңгі бетті
тегістеу;
- темір жол жэне автомобиль жолдарын, рельс маңындағы құрылыс материалдарының, жабдықтарының, жарылғыш және жанғыш-май материалдарының қоймасын, әкімшілік-тұрмыстық және коммуналдық имараттарын, бұрғылау-майлау, механикалық және ағаш өңдеу шеберханаларын салу;
- кен жабдықтарын құрастыру үшін арнайы алаңқайлар жасау;
- сумен жабдықтау жэне канализация желілерін төсеу.
Әдетте үстіңгі бетті дайындаумен бір уақытта карьер алабының шегінде немесе жекелеген учаскелер шегінде тау жыныстарын массивін кептіру бойынша арнайы жұмыстар орындалады.
Құрылысқа дайындық бойынша жұмыстар кұрылысты және табиғи объектілерді кен қазбаларының зиянды әсерінен қорғау жөніндегі шаралар, топырақ және кен қалдықтарының бекітілген жобалары болған кезде басталуы мүмкін.
Карьер қүрылысының негізгі мерзімінде кен қазбаларын (күрделі және жарма ор жолдар) үңгілеу жүзеге асырылады, аршылым жұмыстарының белгілі бір көлемі орындалады, үйінділер пайда болады, өнеркәсіптік ғимараттар мен имараттар, тұрғын үй тұрмыстық және коммуналдық тағайындаудаңы объектілер салынады, кұрғатқыш және кептіргіш қазбалар жүргізіледі, негізі кен, көліктік және технологиялық жабдықтарды жинақтау жүргізіледі.
Карьер құрылысы мерзімінде орындалатын күрделі кен жұмыстары оны пайдалануға дейін кен-кұрылыс жұмыстары деп аталады. Кен-құрылыс жұмыстарына карьер кұрылысы мерзіміндегі өндіру жұмыстары (жолай өндіру) және көлік коммуникацияларын салу бойынаша жұмыс кешені жатады. Кен құрылыс жұмыстарына кететін барлық шығындар күрделі салымдарға жатады.
Өйткені кен-құрылыс жұмыстарына кететін меншікті шығындар (1 м[3] ) кен карьерді пайдалану мерзіміндегі кен жұмыстарына қарағанда үлкен, онда пайдалы қазбаларды өндіру басталар алдында қамтамасыз ету үшін қажетті шағын көлемде оны мақсатқа сай орындау керек.
Карьерді пайдалануға тапсыру мерзімінде салынған объектілерді сынақтан өткізу және қабылдау жүргізіледі, олқылықтар жойылады, уақытша ғимараттар мен имараттар көрсетіледі, карьерді пайдалануға тапсыру ресімделеді.
2.1-суретте карьер құрылысының құрылымдық сұлбасы көрсетілген, онда негізгі жұмыс түрлері бейнеленген.
Карьер жанындағы алаңның құрылысы
Карьер алабын дайындау
Көлік коммуникацияларының құрылысы
Ғимараттар құрылысы
Алаңдар құрылысы
Жабықтар сатып алу
Материалдарды жеткізу
Қосымша жұмыстар
Кен орнын құрғату
Қосымша барлау
Топырақ жамылғысын алу
Темір жолдар құрылысы
Автомобиль жолдарының құрылысы
Қайырмалар құрылысы
Карьер жолдарының құрылысы
Газ,су, энергия шаруашылығы құрылысы
Тау-кен көлігі жабдығын жинақтау
Басқа қосымша жұмыстар
Күрделі тау-кен жұмыстар
Сумен қамту
Газбен қамту
Энергиямен қамту
Жабдықты жинақтау
Жабдықты жеткізу
Жұмыс орнын дайындау
Су төкпе
Автосамосвалдардың, бульдозерлердің және басқа жабдықтың келуі
Кенттерді тоздыру
Шығатын ор жолдарды үңгілеу
Жарма ор жолдарды үңгілеу
Жолай өндіру
Тасымалдау-тиеу жұмыстарын қамтамасыз ету
Басқа жұмыстар
2.1-сурет - Карьер құрылысы кезіндегі негізгі жұмыс түрлері
Аршылатын және тілінетін кен қазбаларының пайда болуы бойынша жұмыстар кен-дайындау жұмыстары деп аталады. Кен дайындау жұмыстары карьер қызметінің мерзіміне байланысты (құрылыс немесе пайдалану) күрделі кен жұмыстарына немесе пайдалану жұмыстарына жатады. Карьердің жобалау қуатын игергеннен кейін пайдалану мерзімінде жүргізілген кезде кей жағдайда кен-дайындау жұмыстары күрделі кен жұмыстарына жатады.
Пайдалы қазбалардың қорын қайта бекіту жэне кен орындар туралы қосымша барлау деректерін белгілеу кезінде, әсіресе, жобалау кестесіне сәйкес кен жұмыстарының бір кезеңінен басқа кезеңіне ауысу кезінде кен және көлік жабдықтарын айырбастауға байланысты карьер шаруашылығын қайта жаңарту, карьердің өндірістік қуатын өзгерту, аршылатын қазбалар мен үйінділерді қайта жаңарту қажеттілігі пайда болады. Жаңарту жұмыстары күрделі кен жұмыстарына жатады және арнайы бекітілген жоба бойынша жүзеге асырылады.
Қордың сарқылуымен немесе қазудың жер асты тәсіліне ауысу кажеттілігіне байланысты кен орындарды ашық қазудың қорытынды сатысы кейде бірнеше жылдарға жалғасатын кен жұмыстарын өшу (сөндіру) мерзімі болып табылады.
2.2 Жобалау туралы жалпы мәліметтер
Кәсіпорындарды жобалау екі сатыда - техникалық жоба немесе жұмыс сызбалары немесе бір сатыда жүзеге асырылуы мүмкін -- техникалық жұмыс жобасы (жұмыс сызбаларымен үйлескен техникалық жоба).
Жобалау ғылым мен техниканың жаңа жетістіктерінің ауқымды есебі негізінде ұйымдастырылады, қайта жаңартылатын кәсіпорындар оларды әрекет ету мерзімінен бастап техникалық тұрғыда озық және еңбек өнімділігі, өндірістің өзіндік құны мен өнімдердің сапасы бойынша жоғары көрсеткіштері болатындай салынады.
Кен орындарды ашық қазу үшін әрбір техникалық жобаның міндетті бір бөлігі құрылысты ұйымдастыру жобасы (ҚYenЖ) болып табылады, ал жұмыс сызбаларын орындау кезінде жұмыс өндірісі жобасы (ЖӨЖ) жасалады.
ҚYenЖ және ЖӨЖ ғылым мен техниканың жаңаша жетістіктерін пайдалану негізінде құрылыстың ұйымдастыру-техникалық деңгейін арттыру және құрылыс сапасын артгыру мен ұзақтығын қысқарту, өзіндік құнын азайту арқылы күрделі салымдардың экономикалық тиімділігін артгыру мақсатында жасалады.
2.3 Карьер құрылысы ұйымдастыру жобасының мазмұны
Карьер құрылысын ұйымдастыру жобасы қамтуы тиіс:
- дайындау мерзіміндегі жұмыстарды орындау мерзімі, құрамы, көлемі мен
бірізділігі;
- құрылыс-жинақтау жұмыстарын орындау көлемі, бірізділігі мен мерзімі;
- күрделі және жарма ор жолдар жүргізудің көлемі мен мерзімі, жекелеген ғимараттар мен имараттарды салу мерзімі;
- күрделі кен қазбаларын жүргізудің технологиялық сұлбасы, белгіленген типтік өлшемдер және аршылым жабдықтарының саны;
- жылдар бойынша күрделі салымдардың көлемі;
- карьер алабын кептіру бойынша шаралар кешені;
- құрылыс мерзімінде үйінділердің орналасқан жері;
- карьер жұмысын қысқы мезгілде қамтамасыз ету бойынша шаралар;
- негізгі ғимараттар мен құрылыстарды салудың технологиялық сұлбасы
құрылыс-жинақтау жұмыстарын жүргізу әдістері;
- құрылыс жабдықтарына, конструкцияларға, тетіктерге, жартылай дайын өнімдерге, құрылыс материалдарына, электр энергияға, суға, сығылған ауаға және оларды беру немесе жеткізу мерзіміне және т.б. байланысты қажеттілік;
- негізгі құрылыс машиналарына және механизмдерге, көлік құралдарына және көлік коммуникацияларына деген қажеттілік;
- жұмыс кадрларына, құрылысшылар мен жинақтаушыларға арналған тұрғын үй және тұрмыстық-мәдени мекемелерге деген қажеттілік;
- уақытша ғимараттар мен имараттардың орналасқан жері және құрамы;
- қауіпсіз және қалыпты санитарлық-техникалық еңбек жағдайын жасау бойьшша іс-шаралар;
- құрылыстың негізгі техникалық-экономикалық көрсеткіштері.
Карьер құрылысын ұйымдастыру жобасына енеді:
1. Салынып жатқан объектілердің және негізгі жұмыс түрлеріне байланысты кешенді іріленген желілік график немесе жиынтық күнтізбелік жоспар (күрделі емес объектілер үшін).
2. Құрылысты салу жылдарына байланысты көлемі бөлінген аршылым және кен-үңгілеу жұмыстарының күнтізбелік жоспары.
3. Дайындау мерзімінде орындалатын жұмыстардың күнтізбелік жоспары.
4. Негізгі құрылыс, жинақтау және арнайы құрылыс жұмыстары көлемінің жиынтықты ведомостісі.
5. Дайындау мерзімінде орындалатын құрылыс және жинақтау жұмыстары көлемінің ведомостісі.
6. Құрылыс жабдықтарына, конструкцияларға, тетіктерге, жартылай дайын өнімдерге, негізгі материалдарға және жабдықтарға деген қажеттілік.
7. Тұрақты және уақытша ғимараттар, имараттар мен құрылғылар, соның ішінде теміржолдар және автомобиль жолдары, негізгі коммуникациялар мен қоймалар орналасқан өнеркәсіптік алаңдардың бас кұрылыс жоспары.
8. Түсіндірме жазба.
Құрылысты ұйымдастыру жобасында рудалы карьерлерде жаңарту кезінде қажет:
- құрылыс-жинақтау жұмыстарын жүргізу мерзімінде қалдырылатын объектілерді көрсете отырып, жұмыстың кезектілігі туралы мәселені шешу;
- қолданыстағы желілер мен коммуникацияларды альш шығу бойынша алғашқы кезекті жұмыстарды анықтау; кәсіпорындарды жартылай тоқтатумен байланысты негізгі жұмыс мерзімі аз болу үшін дайындау мерзімінің жұмыс құрамын белгілеу;
- негізгі құрылыс жұмыстарын орындау тәсілдері мен ерекшеліктерін белгілеу.
2.4 Карьер құрылысының күнтізбелік жоспарлары
Карьердегі және тіліктің құрылысы құрылыстың күнтізбелік жоспарының әзірленген техникалық жобасына сәйкес анықталады.
Карьер құрылысының күнтізбелік жоспарын әзірлеу процесінде келесі міндеттер шешіледі.
- құрылыстың нақты жағдайларының есебінен жоба тапсырмаларын талдауды жүргізеді және жұмыс номенклатурасын құрайды;
- жұмыстың барлық түрлерінің көлемін, қажетті еңбек шығындарын, негізгі құрылыс машиналары мен механизмдері үшін машина ауысудың қажетті санын санайды;
- жекелеген жұмыс түрлерінің ұзақтығын анықтайды және оларды уақытпен өзара байланыстырады.
Карьер құрылысын ұйымдастыру жобасын әзірлеу кезінде құрылыстың көлемді күнтізбелік графигі жасалады, онда анықталады:
- карьер құрылысының жалпы ұзақтығы, оның жекелеген учаскелері мен имараттарын пайдалануға енгізу мерзімі;
- дайындау мерзімі кезіндегі жұмыстардың құрамы және оларды орындау мерзімі;
- кен-күрделі қазбаларын жүргізу ұзақтығы мен мерзімі, кезектілігі, аршылым жұмыстарының жоспарланған көлемін орындау, іске қосу кешенінде ғимараттар мен имараттар тұрғызу;
- негізгі кен - көлік жабдықтарының, құрылыс машиналары мен механизмдерін жеткізу және жинақтау мерзімі;
- негізгі құрылыс конструкциялары, материалдары, жартылай дайын өнімдер мен тетіктерді жеткізу мерзімі;
- құрылыс техникасы мен көлік құралдарының негізгі түрлерін пайдалану мерзімі және қажетті саны.
Жұмыстардың атауы
Құрылыстың негізгі кезеңі
І кезең
ІІ кезең
ІІІ кезең
Күрделі оржол жүргізу
Автокөлік-арба жолдарының құрылысы
Жоғары кернеулі ЭӨЖ құрылысы
Құрғату ғимараттарының құрылысы
Темір жолдар құрылысы
Әлеуметтік-мәдени тұрмыстық және тұрғын үй нысандарының құрылысы
Өнеркәсіптік алаңдағы нысандар құрылысы
Тау жынысы бойынша жарма ор жолды жүргізу
Су құбырының құрылысы
Технологиялық жабдықты жинақтау
Төмен кернеулі ЭӨЖ құрылысы
Тұрақты үйінділер құрылысы
Пайдалы қазбалар бойынша ор жол жүргізу
Орталық карьерлік су төкпе құрылысы
Байланыс желісінің құрылысы
хххххх
хххххххххххх
хххххххххххх
хххххххххххх
хххххххххххх
хххххххххххх
ххххххххххх
ххххххххх
хххх
хх
хххх
хххх
хххххххххххх
хххххххххххх
хххххххххххх
хххххххххххх
хххххххххх
хххххххххх
хххххх
хххххххххх
хххххххххххх
хххххххххх
хххххххххххх
хххх
хххх
хххххххххххх
хххххххх
хххххххх
2.2-сурет - Карьер құрылысының сызықтық күнтізбелік кестесі
Өнеркәсіптік кәсіпорындардың құрылысының күнтізбелік жоспарын көрнекі бейнелеудің көптеген әр түрлі тәсілдері бар. Сызықтық график, құрылысты ағынды ұйымдастырудың график-циклограммасы, желілік график сияқты түрлері барынша жиі қолданылады.
Сызықтық график барынша кеңінен қолданылады (2.2-сурет). Осы графикте әрбір құрылыс процесін орындаудың күнтізбелік мерзімі мен ұзақтығы көрінеді. Графиктегі әрбір операция түзу кесіндімен, таңдап алынған уақытша масштабында операцияларды орындау ұзақтығына тең ұзындық бойынша беріледі.
3 Карьерлер мен разрездерді салу кезінде траншеялар мен басқа да объектілерді салу технологиясы, механикаландыру және ұйымдастыру
Дәріс жоспары:
3.1 Ор жолдар құрылысын механикаландыру және ұйымдастыру технологиясы
3.2 Ор жолдар элементтері мен өлшемдері
3.3 Оржолдарды жүргізу тәсілдерін жіктеу
3.4 Темір жол көлігіне тиеу арқылы ор жолдарды жүргізу
3.1 Ор жолдар құрылысын механикаландыру және ұйымдастыру технологиясы
Ор жолдарды жүргізу тәсілдері көлік түрлеріне және көлік құралдарының орналасуына, кенжарға, экскаватор типіне, олардың кенжарда орналасуына, ор жолдарды жүргізу кезінде кен массасын қазып алу тәртібіне байланысты бөлінеді.
Үңгілеу жұмыстары әдетте карьердегі пайдалану жұмыстары үшін
жұмыстарының шагын көлеміне және өнеркәсіптік алаңдарды озқабьшданатын көлік түрлерімен атқарылады. Кейде карьерде үлкен өндірістік
жоспарлауга ұмтылу керек. қуатпен үңгілеу жұмыстарын негізгі карьер көлігінен ерекшеленетін көліктермен орындалады. Мысалы, карьерлік теміржол көлігі болғанда ор жолдарды жүргізу кезінде үйнділерге тікелей жеткізу мен теміржол вагондарына тиеуде автомобильдер немесе конвейерлер қолданылады. Соның аркасында ор жолдарды жүргізудің үлкен жылдамдыгы және кен орындарды неғурлым қаркынды қазу қамтамасыз етіледі.
Карьер кұрылысы кезінде кейде таспалы конвейерлер қолданылады, олар биікке көтерілу кезінде кен массасын тасымалдауды қамтамасыз етеді (325%о-га дейін) жэне жүктерді үздіксіз жеткізу мен жоғары өнімділікке ие болады. Алайда таспалы конвейерлерді пайдалану кезінде ірі кесектерді тиеуге рұқсат етілмейді, қатты тау жыныстарын тасьгмалдау кезінде таспа жылдам тозады. Тиеуді, негізінен, қоректендіргіштерді пайдалануы арқылы жүргізуі тиіс.
Көлік құралдары таеу кезінде аршылатын кертпештің табанында немесе оның жогаргы алаңында орналасуы мүмкін. Көлік кұралдарының орналасуы экскаваторлардьщ параметріне және кенжарга көліктік қызметті ұйымдастыруға байланысты.
Ор жолдарды жүргізу кезінде кен массасын қазып алу оның барлық жобалау кимасында немесе бірізділікті қабаттарында бірден жүргізілуі мүмкін. Бұл ретте экскаватор параметрлері мен кенжар өлшемдері ескеріледі.
Жартасты және жартылай жартасты тау жыныстарында үңгілеу жұмыстары экскаватор тұрган деңгейде орналасқан көлік ыдыстарына тиеуге есептелген карьер типтес механикалық күректер және жогаргы тиеуге арналган ұзартылган жұмыс жабдыктары бар механикалық күректер таралган.
Экскаватордың тікелей жұмыс аймагы радиус өлшемдерімен және көсіп алу биіктігімен және экскаваторга тиеумен анықталады.
3.2 Ор жолдар элементтері мен өлшемдері
Көлбеу жэне жарма ор жолдарды жүргізу бойынша жұмыс көлемі, ор жолдар санына, кертпештер биіктігіне, жолдар санына немесе ор жолдагы қозгалыстар жолагына, кертпеш шебінің ұзындыгына және тау жыныстарыньщ қасиетіне байланысты.
Ор жолдарды сипатгайтын негізгі параметрлерге табан ені b, бастапқы Н1, жэне ақыргы Н2 тереңдігі, табанның бойлық көлбеуі і, ор жол ұзындыгы L, α мен B беткей бұрыштары жатады. Бұл параметрлер олардың кұрылыс көлемін анықтайды.
3.1 -сурет - Күрделі ор жолдың жалпы түрі: Вт - ор жол түбінің ені;α - ор жол беткейінің қиябет бұрышы; Нт - ор жол тереңдігі; Н1, Н2, Нз - кертпештер биіктігі
Кірме (күрделі) ор жол кен орындарын ашық қазу кезінде деңгейжиекпен аршылатын және пайдалы қазбалар мен аршылатын тау жыныстарын әкетуге қызмет ететін кен массасын атайды. Күрделі ор жолдар үзақ мерзім ішінде пайдаланылады, сондықтан оның элементтері тау жыныстарьшың қасиетіне және пайдалану жағдайына байланысты қатаң регламенттеледі.
Күрделі ор жолдар табанының ең қысқа ені және олардың беткейлерінің қиябет бұрышы тау жыныстарының қасиетіне және жолдардың санына байланысты техникалық пайдалану ережесімен регламенттеледі. Бұл ретте табанның таңдап алынған ені үңгілеу жабдықгау өлшемдеріне және типіне сәйкес ор жолдарды жүргізу жағдайы бойынша тексерілуі тиіс.
Тегіс үстіңгі бетте орналасқан күрделі ор жолдар трапеция тәріздес қима түрінде, ал тау беткейінде орналасқан ор жолдар үшбұрышқа жақын пішіндегі көлденең қима түрінде болады. Бірнеше кертпештермен аршылатын күрделі ор жолдар күрделі сатылы пішінде болады (3.1-сурет).
Күрделі ор жолдар беткейінің қиябет бұрышы тау жыныстарының тұрақтылыгана байланысты. Ірі қатты тау жыныстарында 65..75°-қа тең, жартасты жарықшақты - 55..60°, шөгінді тау жыныстарында (құм тастар, әктас, аргиллиггер) - 35-ден 55°-қа дейін, ал әлсіз байланысқан сазда - 25-ден 40°-қа дейін қабылданады.
Томендегі ор жолдың ені (3.2-сурет) екі жағдаймен анықталады; көлік жолдарының конструкциясы мен өлшемдерімен және ор жолдарды жүргізу кезінде жабдықтардың қауіпсіз орналасуы.
3.2-сурет - Күрделі ор жолдар табанының ені: а - теміржол көлігі үшін;
б-автомобиль көлігі үшін
Теміржол көлігі кезінде төменнен ор жолдың ені мынадай элементтерді енгізеді: А - кесіңді, К - кювет, О - тіреуді орнатуға арналған алаң, П-жүру бөлігін, 3 - жер полотносы, Л- науа.
Борпылдақ тау жынысындағы А кесіндісінің ені 1 м, ал қатты тау жынысында - 0,5 м қүрауы тиіс; борпылдақ тау жынысындағы кюветтің ені-1,65 м, қатты тау жынысында - 1 м. Ені 0,4 м болатын алаңда байланысушы тіреу орын алады жэне жақын жолдың осінен Ск = 3,7 м ара қашықтықта орналасады. Сп жолының осьтері арасындағы ара қашықтық олардың санына және думпкардың жүк көтергіштігіне байланысты 4,1-ден 5,3 м-ге дейін өзгереді. Жүк көтергіштігі 180 т болатьш думпкарлар үшін ор жолдағы жолдардың осі арасындағы ара қашықтық құрайды: екі жолды желі кезінде - 5м, коп жолДы желі кезінде - 5,3 м. Екі жолды теміржол көлігі кезінде ор жол түбінің ең қысқа ені 14.. 15 м құрайды.
Автомобиль көлігі кезінде кювет пен жолдың жүру бөлігі арасында ені 0,5...1 м болатын жолдың жағасы құрайды. Жүру бөлігінің ені П қозғалыстар жолағының санына жэне автосамосвалдар жүк көтергіштігіне байланысты 4,5-20 м'ге дейін өзгереді. Екі жолақгы қозғалыс кезінде жэне 15 млн астам қарқынды жүк ағыны кезінде жылына 12,5; 15,5; 17 жэне 20 м автосамосвалдар жүк котергіштігі үшін сәйкес 40..45, 65..75, 100.. 120 жэне 160.. 180 т құрайды.
Қар мол түсетін климаттық аймақта ор жолдарың енін 7..10 м-ге ұлғайту қажет, өйткені қарды уақытша сақтау үшін және қар тазалағыштардың қозғалысында резервтегі жолағын жасау керек.
Ор жолдардың көлденең қимасы онда экскаваторлардың және жолдарды үңгілеу кезінде колданылатын басқа жабдықтардың қауіпсіз жүр экскавация кезінде габаритті емес орналастыру мүмкіндігі қамтамасыз етуі тв Экскаватордың өнімді жұмысы үшін оньщ шанабы мен ор жолдың беткейі
арасында 1..1,5 м саңылау қалуы қажет.
Ор жолдарды жүргізу кезінде тау жыныстарын автокөлікке тиегенде оның ені 25..30 м-ге дейін ұлғаяды, ал бұл ор жолдағы автосамосвалдардың сақиналы қозғалысын ұйымдастыруға жэне машиналарды маневрлеудің тұйық сұлбасымен салыстыру бойынша экскаватордың жұмыс өнімділігін 25..40 % қысқартуга мүмкіндік береді.
Күрделі ор жолдардың көлбеу шамасы жүк-көлік жолдарының көлбеу шамасына байланысты, ол көлік құралдарының талаптарымен, сондай-ақ локомотивтің техникалық мүмкіндіктерімен шектеледі. Күрделі ор жолдардың көлбеу шамасы жоба бойынша болуы тиіс, себебі жобадан ауытқу көлікті ұтымды емес пайдалануға әкеледі. Күрделі ор жолдардың барынша мүмкін көлбеуі көліктің түрлеріне байланысты құрайды: электр тартым кезінде 0.04; тартым агрегат кезінде 0,06; автокөлік кезінде 0,9..0,12; конвейерлік көлік кезінде - 16..18°.
Горизонталь жазықтыққа ор жолдардың көлбеу шамасы бойынша кірме ор жолдары бөлінеді:
көлбеу (і = 0,030-0,100), теміржол және автомобиль көлігіне арналған;
тік (і = 0,325-0,466) - конвейерлік және скипті көтергіштер үшін.
Алайда кей жағдайда шекті мүмкін көлбеуді қолдану барынша үнемді болып табылмайды, өйткені көлбеуді ұлғайтқан кезде құрамның пайдалы массасы азаяды, сондықтан, құрамдағы вагондар саны азаяды, ал бұл тасымалдауға кететін шығындарды ұлғайтуға әкеледі. Күрделі ор жолдардың көлбеуі ұлғайған кезде олардың көлемі азаяды, жолдың ұзындығы қысқарады, тасымалдау ұзақтығы азаяды. Кен массасын тасымалдауға кететін жалпы күрделі жэне пайдалану шығындары барынша аз болғанда мұндай көлбеу жолы оңтайлы болып табылады. Жалпы жағдайда бір деңгейжиекті аршу үшін келбеулі кірме ор жолының ұзындығы тең
, м, (3.1)
мұнда һ - кертпеш биіктігі, м; і - ор жолдың орташа көлбеуі.
Горизонталь V жазықтық және Н ақырғы тереңдік жекелеген көлбеулі ор жолдың көлемі, түбінің b ені мен ор жолдың беткейінің қиябет бұрышы кезінде α ор жолды құрайтын дұрыс геометриялық фигуралар көлемінің қосындысымен анықталады (3.3, а-сурет): көлбеулі ор жолдың ортаңғы бөлігін білдіретін А-фигураның көлемі; беткей айырмасы салдарынан түзілген В фигураның екі көлемі; ор жолды жүргізгеннен кейін ор жолдың шет жағын білдіретін Ғ екі көлемі мен D фигураның көлемі.
А фигурасы - ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ПҚКӨ кафедрасы
Карьер құрылысы және ашу тәсілдері
пәні бойынша дәрістер конспектісі
Дайындаған: Жүніс Г.М.
Қарағанды 2021
1.Карьерді ашу әдісінің негіздемесі
Дәріс жоспары:
1.1 Карьер алаңын ашудың мәні
1.2 Көлденең және жазық кен орындарын ашу
1.1 Карьер алаңын ашудың мәні
Пайдалы қазбалар кен орындарын ашық тәсілмен қазу кезінде карьерде
орналасқан тау-кен массасы оны қабылдау пунктіне дейін үстіңгі бетте немесе
карьерде жылжиды (тасымалданады).
Кен орындарын аршу - бұл карьерде және үстіңгі бетте тау-кен массасын
қабылдау пункттері мен карьердің жүмыс деңгейжиектері арасындағы көлік коммуникациялары мен кен қазбасын жүргізу, аршылған қордың белгіленген көлемін және тау-кен жұмыстарының бастапқы шебін құру. Демек, карьер алабын аршу мақсаты тау-кен массасын қабылдау пункттерінен жұмыс деңгейжиектерінің көліктік байланысын жасау болып табылады. Аршу тәсілі, сұлбасы және жүйесі деп ажыратады.
Аршу тәсілі -- бұл тау-кен массасын жеткізу деңгейжиегі бар карьердің
жұмыс деңгейжиегінің жүк-көлік байланысын осы мерзімде қамтамасыз ететін көліктік коммуникациялары бар ғимараттар мен кен қазбасының жиынтығы. Аршу сұлбасы кен жұмыстарының белгілі бір жағдайы кезінде аршылатын қазбалардың және трассаның санымен, түрлерімен, кеңістік жағдайымен сипатталады. Аршудың белгілі бір сұлбасы карьерді біраз мезгілге пайдалану кезінде қызмет етеді.
Деңгейжиек кен орындарын қазу кезінде аршу сұлбасын жасау карьерді
пайдалануға берумен аяқталады, яғни ол тұрақты жүк ағындары кезінде
карьерді қазымдау біткенге дейін немесе қайта жаңартуға дейін ешқандай
өзгеріссіз күйде қалады.
Жайпақ, көлбеу, тік құламалы кен орындарын қазу кезінде салыстырмалы қысқа мерзім ішінде (жылдар, кейде тіпті бірнеше ай) карьердің жұмыс аймағының жағдайы жоспардағы оның биіктігі мен өлшемдері бойынша өзгереді, яғни қолданыстағы және жаңа қарапайым жүк ағындарын қайта бөлуге, аршудың қолданыстағы сұлбасының өзгеруіне байланысты.
Терең карьерлер үшін аршу сұлбасын қалыптастыру соңғы деңгей
жиектерді қазымдаумен аяқталады.
Аршу жүйесі - бұл карьердің қолданыстағы мерзімінен бастап аршу
сұлбасының өзгеру бірізділігі. Аршу жүйесі кен орындарын тұтастай қазу
мерзімі ішінде карьер алабының жұмыс деңгейжиектерінін аршу сұлбасы мен қолданылатын тәсілдерінің жиынтығын сипаттайды.
Аршу жүйесі карьер алабының кеңістігінде уақыт және кезеңдер бойынша жұмыс деңгейжектерінің аршу тәсілдерінің қолданылатын комбинацияларының жиынтығымен сипатталады.
Аршу жүйесі аршылатын қазбалардың типімен сипатталады. Карьердің
жұмыс деңгейжиектерін аршу үшін көп жағдайда ашық кен қазбаларын
қолданады. Жер асты кен қазбаларымен аршу сирек, сондай-ақ ашық және жер асты кен қазбаларының үйлесуімен жүзеге асырылады. Кей жағдайда карьердің жекелеген деңгейжиектерінің ашу кен қазбаларын жүргізбей-ақ жүзеге асырулы мүмкін.
Аршу тәсілі кен массасын тасымалдаудың қысқа ұзақтығын, құрылыс
мерзімін жэне күрделі тау-кен жұмыстарының көлемін қамтамасыз етуі тиіс. Бір ғана карьерде оны пайдаланудың әр түрлі мезгілі кезінде аршудың әр түрлі тәсілдері қолданылуы мүмкін.
Аршу тәсілін белгілеуге мынадай факторлар әсер етеді: карьердің және
оның алабының топографиялық, инженерлік-геологиялық, өндірістік-
техникалық шарттары.
Жер бетіндегі топографияның шарты жер бетіндегі техникалық
ғимараттардың орналасудың жалпы мүмкіндіктерін, соның ішінде сыртқы
үйінділерді орналастыру, карьерге көліктердің келуін қайта анықтайды.
Инженерлік-геологиялық шарттар кен орындарды аршу тәсілін таңдау
кезінде, ең бастысы, карьер беткейлерінің тұрақтылық қатынасында ескеріледі.
Демек, тұрақты беткейлер жеткіліксіз кезде, негізінен, ор жолдардың сыртқы терең қыртыстары қолданылады, ал ішкі қыртыстарда көтергіштерді, көбінесе конвейерлерді қолдануға тырысады.
Тау-кен геологиялық жағдайда жатыс тереңдігі мен элементтеріне, кен
орындардың кеңістік үйлесіміне басты назар аударылады.
Дұрыс қат кен орындарының жатыс элементтері бойынша және олардың
жоғарға қарай шығуларына байланысты карьердің жекелеген
деңгейжиектерінің контурын жеткілікті дәлдікпен анықтау мүмкін, бұл міндет пішіні дұрыс емес кен орындар үшін біршама күрделі шешіледі. Ең бірінші жағдайда стационарлық көлік коммуникацияларын қолдану мүмкін,ал екінші жағдайда - сырғанаушы түсірмелерді қолдану болып табылады.
Деңгейжиек және жайпақ кен орындарын қазу кезінде ішкі үйінді түзілімі қолданылуы мүмкін. Бұл ретте егер руда денесінің жатысы терең емес болса,онда аршу жұмыстарын теңселіп жүргізу, ал терең кезінде -- тау жыныстарын ішкі үйінділерге тасымалдау қолданылуы тиіс. Бірінші жагдайда ор жол тау жыныстарын қажет емес, ал екінші жағдайда олар ішкі қыртыста болады, жүк бағытына қарай шағын көтеру мен шағын ұзындық; екі жагдайда көмір (руда) көліктік коммуникациялары тау жыныстарынан бөлек.
Кен орындардың көлбеу және тік жатыстары кезінде әсіресе неғұрлым
терең деңгейжиектерінде тасымалдаулар әдетте жүк бағытына қарай маңызды көтеруі бар және салыстырмалы үлкен ұзындығы бар бір көліктік
коммуникацияларға шоғырланған.
Өндірістік-техникалық жағдайлар карьер алабын аршуға, негізінен,
тасымалдау көлемі түріне, карьердің техникалық жарақтануына, кертпеш
биіктігіне әсер етеді.
Тасымалдау көлеміне және техникалық құралдарға байланысты тұтынатын көлік коммуникацияларының элементтері мен саны болады. Кертпеш биіктігі және жоғарғы экскаваторлық тиеуді қолдану немесе одан бас тарту, көлік деңгейжиектерінің санын, оған жанасатын учаскелер санын анықтайды, яғни күрделі ор жолдардың бойлық профильдерінің пішінін қайта анықтайды.
Аршу тәсілдерінің әр түрлі жіктеуі белгілі.
Карьердің жұмыс деңгейжиектерін аршудың негізгі тәсілі күрделі ор
жолдарды қолдана отырып аршу болып табылады. Жер асты кен қазбаларын
колдана отырып аршу немесе кен казбаларын қолданбай-ақ аршу (ор жолсыз
аршу) ашық кен қазбаларын қазіргі заманғы тәжірибесінде маңызды орын
алады.
1.1 - кестеде профессор Е.Ф. Шешко жіктеуінің негізінде академик В.В.
Ржевскийдің аршу тәсілін жіктеуі келтірілген.
1.1-кесте - Аршу тәсілдерін жіктеу
Аршу тәсілінің
белгісі
Аршу тәсілі
Ашық казбалармен
Жер асты қазбалармен
Ашық және жер асты қазбалар
комбинациясы
Карьердің соңгы контурьша
қатысты салыстырмалы
аршылатын қазбалардың
жағдайы
Ішкі сыртқы немесе
аралас
Ішкі сыртқы немесе
аралас
Ішкі сыртқы немесе
аралас
Қазба
стационарлығы
Стационарлық жартьшай
стационарлык және
уакытша (сырғанаушы)
Стационарлық
Стационарлық немесе
стационарлық жартылай
стационарлық (уақьггша)
комбинациялар
Қазба көлбеуі
Тік немесе көлбеу
Тік, көлбеу немесе горизонталь комбинациялар
Тік, көлбеу немесе горизонталь
комбинациялар
Қызмет көрсететін деңгейжиектердің саны
Жеке, топ, жалпы
Жеке, топ, жалпы
Жеке, топ, жалпы
Кертпеште көлік кұралдары
козғалысынын сипаты (агьшды немесе маятникті)
Дара немесе жұп
Дара немесе жұппсн
Дара немесе жұп
Ашық кен жұмыстарының өндірісі кезінде кен қазбаларының келесі типі
пайдаланылады: ор жолдар, қазаншұңқырлар (ұзындықпен көлденең өлшемдерінің қатынасы бойынша ор жолдар мен қазаншұңқырларды ажыратады, ор жолдың ұзындығы көлденең қиманың өлшемінен біршама артық, ал қазаншұңқырдың ені оның ұзындығымен өлшемдес).
Ор жол көлбеу бұрышы бойынша горизонталь, көлбеу және тік деп
бөлінеді.
Егер ор жол горизонталь емес, бірақ соның бойымен доңғалақты көлік
кұралдары жылжитын болса, онда ол көлбеулі деп аталады, ал егер
жылжымаса, онда тік деп аталады.
Горизонталь ор жолдар тілік қазбалар болып табылады, деңгейжиекте
аршу және өндіру жұмыстарының бастапқы шебін құру мақсатында жүргізілсе, жарма деп аталады.
Көлбеу және тік ор жолдар аршылатын қазбалар болып табылады және
карьер деңгейжиектері арасындағы келік байланысын қамтамасыз етуге
арналған.
Көлбеу ор жолдар былай жіктеледі:
1)карьердің ақырғы контурына салыстырмалы орналасуы бойынша
контурдың ішінде, контурдан тыс және ішкі контур бойынша терең
орналасқан ор жолдар деп ажыратылады.
Ішкі ор жолдарды кейде құламалар деп атайды, ішкі уақытша ор
жолдардың жалпы атауы - сырғанаушы құламалар. Ішкі ор жолдар карьер
контурында орналасады. Олар карьердің жұмыс емес беткейінде орналасса, стационарлық болып табылады. Карьердің жұмыс емес беткейінде ор жолдың орналасуы кезінде соңғысы стационарлық болып табылады. Ішкі (карьер контурынан тыс орналасқан) ор жолдар әрдайым стационарлық. Тау-кен күрделі жұмыстардың көлемін қысқарту үшін және аршу жұмыстары көлемінің уақытын қайта бөлу үшін жұмыс деңгейжиектері жартылай стационарлық және уақытша ор жолдар болып аршылуы мүмкін;
2)тұрақты немесе стационарлық қызмет мерзімі бойынша, олардың
қызмет ету мерзімі карьер алабын қазымдау мерзімімен және қызмет ету
мерзімі біршама айдан аспайтын уақытша мерзіммен салыстырамыз;
3)карьер жұмысы салыстырмалы шебінін орналасуы бойынша: қапталды,
орталықты (1.1-суретін қараңыз);
4)аршылатын деңгейжиектердің саны бойынша: егер ор жол бір
деқгейжиекті аршитын болса, онда ол жеке деп аталады, егер біршама
деңгейжиектерді аршитын болса, онда жалпы деп аталады;
1.1-сурет карьерлерді траншеялармен ашу схемасы:
, 2-қапталдық қалау; 3, 4 -- орталық қалау; 7 -- жеке сыртқы;8 -- жеке ішкі; 9 -- топтық Сыртқы;10 -- топтық ішкі; 11 -- жалпы сыртқы;12 -- жалпы ішкі; 13 -- бірінші сыртқы; 14-жұптық ішкі
Карьер алабын жалпы күрделі ор жолдар жүйесімен аршыған жағдайда
жүк ағыны бір бағытқа шоғырланады (1.3-сурет). Күрделі ор жолдар жүйесінің жалпы сипатты белгісі олардың ішкі терең орналасуы кезінде сатылы пішіндегі ор жолдардың жалпы көлденең қимасы болып табылады. Күрделі ор жолдар жүйесінің жалпы сипатты белгісі олардың ішкі терең орналасуы кезінде деңгейжиектен жоғары жатқан күрделі ор жолдардағы деңгейжиектерден төмен жатқан барлық жүк ағынын шоғырландыру болып табылады.
1.3-сурет - Ішкі (а) және сырткы (б) қыртыстардың жалпы күрделі ор жолдар жүйесі.
Карьер алабын топтық күрделі ор жолдар жүйесімен аршу кезінде
карьердегі барлық кертпештер сандық немесе басқа белгілері бойынша бірнеше топтарға бөлінеді (мысалы, аршылатын кертпештер тобы және өндірілетін кертпештер тобы). Кертпештердің әрбір тобы жалпы күрделі ор жолдар жүйесімен аршылады. Кертпештер тобын аршитын жалпы ор жолдар өзара бір-бірімен байланысты емес (1.4-сурет). Карьер алабын топтық күрделі ор жолдар жүйесімен аршу жекелеген және жалпы күрделі ор жолдарды аршу белгілерін біріктіреді және солардың арасындағы аралық жағдайда орын алады.
Қажет болған жағдайда күрделі ор жолдардың кез келген жүйесі кезінде
(1.5-сурет) кертпештегі кен жүмыстарының саңылаулы шебін қарастыратын жұппен аршуды жүзеге асыруға болады. Бұл жағдайда аршылатын деңгейжиекте бір аршылатын ор жол бос көлік құралдарын беру үшін, ал екіншісі - кен массасын тасымалдау үшін қызмет етеді.
5) Ор жолдарда көлік ағындарын ұйымдастыру тәсілі бойынша жұп (егер
карьердің бір ор жолында жүксіз бос көлік берілсе, ал басқа ор жолмен
жүк тиелген жүк құралдары берілетін болса) және дара (егер осы және
басқа ор жолда жүк тиелген және жүксіз бос көлік құралдары жүретін
болса) деп бөлінеді.
1.4-сурет Сыртқы (А) және ішкі (б) құрылыстың топтық күрделі траншеяларының жүйелері
1.5-сурет Сыртқы құрылыстың жұптасқан жалпы күрделі траншеяларының жүйесі
Жұп ор жолдары көлік құралдарының ағынды (өтпелі) козғалысын
ұйымдастыруға мүмкіндік береді, соның арқасында жабдықтарды уақытпен пайдалану көрсеткіштері жақсарады. Олар, негізінен, терең емес карьерде немесе терең карьерлердің жоғары деңгейжиектерін аршу үшін қолданылады.
1.2-кесте - Карьер алабын аршуға арналған кен қазбалары
Кен қазбасы
Тағайындауы
Көлбеулі ор жол (ішкі ор жол)
Карьердін жұмыс аймағьшда жоғарыдағы
деңгейжиекпен немесе төмендегі деңгейжиектің
байланысын қамтамасыз ету
Горизонталь ор жол (жарма ор жол)
Деңгейжиекте кен казбаларыньщ шебін құру
Көлбеулі көліктік берма (ішкі ор жол,
Карьердің пайдалану кеңістігі ішіндегі
құлама, үйінді)
дсңгейжиектер арасындағы байланысты
қамтамасыз ету
Горизонталь көліктік берма
Деңгейжиек шегіндегі байланыс, жұмыс
деңгейжиектерінін көлік коммуникацияларының
көлбеу трассасына жанасу пункттерін, көлік
жолдарының ілмекті қосылысын және тұйык
жолдарды орналастыру
тік ор жол
Концентрациялық деңгейжиектің үстіңгі бетпен
байланысы
Оқпан
Терең карьерлердід жұмыс аймагьшың үстіңгі
бетпен байланысы
Штольня
Тау жакгағы карьерлердің пайдалану кеңістігінің
үстіңгі бетпен, ал тау етегіндегі карьсрлердің
оқпанмен байланысы
Кенқұдык
Карьердің жұмыс аймағындағы пайдалы қазбалар-
ды көлік деңгейжиегіне гравитациялық жеткізу
Кен сырғытпа
Карьердің жұмыс аймагынан пайдалы қазбаларды
тису пунктіне гравитациялық жеткізу
Аршу үшін пайдаланылатын кен қазбалары (1.1-кесте) кен массасының
көліктік құралдарымен жабдықталады және сол бойынша карьерде көлік
коммуникацияларының жүйесін құру үшін қызмет етеді (1.2-кесте).
Аршылатын қазбалардың түрі жұмыс деңгейжиектерінің аршу тәсілдерін
сипаттайды.
1.3-кесте - Карьердегі технологиялық ағындар
Атауы
Жүк агынының түрі
Аршу кұралдары
Жеке
Бір кенжардьщ кен массасы жеке
уйіндіге, жалпы үйінді учаскесіве
немесе пайдалы казбалардың шанабына
жіберіледі
Жеке көлбеулі ор жол, көлбеулі
келіктік берма, кенсырғытпа,
кенқұдық, штольня
Біріккен
Біріккен кенжардың кен массасы бір
жүк ағынына бірігеді және эрі қарай
коймалау немесе қайта өндеу үшін
қабылдау пунктіне жіберіледі
Топтық немесе жалпы көлбеулі ор
жол, көлбеу бермасы немесе окпан
Тармакталған
Бір кенжардыя кен массасы кен
массасын қабылдаудын бірнеше
пунктіне жіберіледі
Жалпы колбеулі ор жол, көлбеулі
берма, оқпан
Аралас
Бір кенжардын кен массасы карьерден
оны жеткізу көлігімен бірігеді жэне
үстіңгі бетте кен массасьш қабыядау-
дың бірнеше пункттеріне жіберіледі ,
Жалпы көлбеулі ор жол, көлбеулі
берма, оқпан
1.2 Көлденең және жазық кен орындарын аршу
1.2.1 Кен-құрылыс жұмыстарының кезеңі және құрамы
Горизонталь және жазық кен орындарын қазуда кен орындардың сипатты
ерекшеліктері (жатыстың құлау бұрышы 10°) олардың шамалы тереңдігі мен жоспардағы елеулі өлшемдері болып табылады. Олар үшін ішкі ор жолдармен емес, сыртқы ор жолдармен аршу, карьер алабының бір шекарасынан кен жұмыстарын дамыту, құрылыс кезінде аршу бойынша жұмыстардың негізгі көлемін орындау тән.
Күрделі және жарма ор жолдардың терең орналасу орнын кен күрделі
жұмыстардың аз көлемімен қамтамасыз ететіндей, күрделі ор жолдар
астындағы пайдалы қазбалардың кен тіректерін қалдыруды болдырмау,
пайдалы қазбаларды және бос жыныстарды тасымалдау ұзақтығын барынша қысқарту, өндіру мен аршу бойынша ең озық күнтізбелік кестені алатындай таңдап алынады. Күрделі ор жолдар бос тау жыныстарының үйінділерінің орналасқан жағына немесе пайдалы қазбаларды қабылдау пунктеріне қарай жіберіледі. Жазық кен орындарын қазу кезінде кен қазбалары әдетте ылдилауы бойынша дамиды. Құрылысы күрделі қаттар мен жатыстарды қазу кезінде жұмыстың даму бағыты пайдалы қазбаларды және бос тау жыныстарын сұрыптап қазып алу мүмкіндігін қамтамасыз етуі тиіс.
Горизонталь және жазық кен орындарын қазу кезінде кен-құрылыс
жұмыстары және аршу кезеңдері әдетте бір немесе екі ішкі күрделі ор
жолдарды, аршылатын тау жыныстарын немесе пайдалы қазбалар бойынша
жарма ор жолдарда жүргізуді, сондай-ақ бастапқы күрделі аршылымды алуды енгізеді (1.6-сурет).
Экскаватор күрделі аршылым ор жолын үңгілеуден кейін (1 кезең)
деңгейжиекте 15 м-де белгілеуді жүзеге асырады, осы деңгейжиекте аршылым жарма ор жолын үңгілеуді жүзеге асырады (2 кезең). Сосын екі-үш енбені қазымдағаннан кейін аршылым жұмыстарын қажетті басып алу жүргізіледі (3 кезең) және күрделі өндіру ор жолын үңгілеу (4 кезең) және 25 м деңгейжиекте жарма өндіру ор жолын үңгілеу (V кезең) мүмкіндігі қамтамасыз етіледі. Осымен кен-құрылыс жұмыстары аяқталады, ал карьер пайдалануға тапсырылады.
Күрделі кен жұмыстардың ұзақтығы және оларды орындау бірізділігі
графикте бейнеленген.
1.6-сурет - Горизонталь кен орындарын қазу кезінде кен-құрылыс жұмыстары және аршу кезеңдері.
1.2.2 Ішкі ор жолдардың саны мен орналасуын негіздеу.
Горизонталь және жазық кен орындарын аршу үшін әдетте ішкі күрделі оржолдарды - жеке, топ немесе көбінесе жалпы қолданылады. Ор жолдар карьер алабының бір немесе екі қапталында, ал ортасында сирек орналасады. Ішкі ор жолдардың саны мен олардың орналасуы тасымалдау үзақтығын қысқартатындай түрде анықтайды, яғни жүк ағынын шамасы мен бағыты бойынша шоғырландыру керек, ор жолдардың құрылысы бойынша жұмыстың ең аз көлемін қамтамасыз ету керек.
1.7-суретте 1 т кен массасын тасымалдаудың орташа ұзақтығымен және ор жолдар санымен ерекшеленетін бір карьер алабын аршудың үш нұсқасы көрсетілген. Бір қапталды ор жолды аршу кезінде карьердің ішіндегі
тасымалдаудың орташа ұзақтығы карьер алабы һ ұзындығының тең жартысын құрайды. Екі ор жолмен аршу жұмыс аймағына жеткізу ара қашықтығын екі есе қысқартады, алайда бұл ретте екі ор жолда үңгілеуде күрделі кен жұмыстарының көлемі екі есе ұлғаяды. Бұл жағдайдағы оңтайлы нұсқа тасымалдау ұзақтығын қысқарту арқылы алынған үнемдеу жэне екінші көліктік шығуды жасауға жұмсалған қосымша күрделі шығындарды салыстыру арқылы таңдап алынуы мүмкін.
1.7-сурет - Тасымалдау ұзақтығын бейнелейтін карьер алабын аршу сұлбасы
а - екі қапталда да күрделі ор жолдардың орналасуы; б - бір қапталда;
в - карьер алабының ортасында
1.2.3 Горизонталь кен орындарын аршу
Горизонталь кен орындары әдетте ішкі ор жолдармен аршылады, өйткені қазылған кеңістік ішкі үйінділермен толып қалған. Карьер алабының ортасында және бір немесе екі қапталында орналасқан жеке, топ және жалпы ор жолдар қолданылады.
Карьердің екі қапталында ор жолдардың орналасуы ашық кен жұмыстары практикасы кезінде кеңінен таралған. Ол өтпелі кезінде де және тұйық шеп жұмыстары кезінде де қолданылады.
1.8-сурет - Екі қапталдағы ор жолдарды аршу сұлбасы
1 - тік ор жол; 2-жұп ор жол
Екі өзара байланысқан қапталдағы ор жолдарды аршу кезінде (1.8, а-сурет) өтпелі шеп және ағынды қозғалыс құрылады, соның арқасында көлік коммуникацияларының өткізу қабілеті артады және кенжарды жүксіз көлік құралдарыммен қамтамасыз ету жақсарады. Жұп ор жолдарды аршу әдетте кертпештегі экскаваторлардың саны көп болғанда және карьердің
салыстырмалы қысқа ұзындығы кезінде қолданылады.
Тұйық шепті және кері қозғалысты тудыратын екі дербес қаптал ор жолын аршу (1.8, б-сурет) мынадай жағдайда қолданылады:
-карьер алабының үлкен ұзындығы кезінде, тасымалдау ұзақтығын азайту үшін оны екі қанатқа бөлу қажет болғанда. Әрбір қанат дербес ор жолдармен аршылады;
-аршылымдардың және пайдалы қазбалардың жүк ағындарын әр түрлі
бағытқа дейін мақсатқа сай шоғырландыру керек: бос тау жыныстарын үйіндіге жақын орналасқан ор жолдар арқылы, ал пайдалы қазбаларды - басқа ор жолдар арқылы жіберуге болады;
-ор жолдар пайдалануда көлденеңнен болса, мысалы, қазбаның көліксіз
жүйесі кезінде және пайдалы қазбаларды автосамосвалда тасымалдау кезінде қауіпсіздік талаптарын тудырады.
Карьердің бір шебінде ор жолды орналастыру шағын қоры бар кен
орындарын мақсатқа сай қазу кезінде, екі ор жолды үңгілеуге кеткен шығындар экономикалық жағынан ақталмайды;
-карьердің шағын өнімділігі кезінде, екі ор жолда қажеттілік болмағанда;
-қат жатысының елеулі тереңдігі кезінде екі ор жолдың көлемі тым үлкен болғанда.
Ор жолдың орталық орналасуы тасымалдау ұзақтығын қысқартуға
мүмкіндік береді, алайда бұл нұсқа іс жүзінде сирек қолданылады, өйткені онда бірнеше деңгейжиектерді аршу күрделірек. Егер ор жолдың қапталмен орналасуы кезінде карьердегі көліктік коммуникациялар оның беткейінде орналасса, онда орталықтан орналасу кезінде олар қазылған кеңістікте орналасуы қажет, осы мақсат үшін пайдалы қазбалардың жоғалуына әкелетін кентіректерді қалдыру немесе тоннельді үйінді денесінде салу қажет.
Карьердің үлкен ұзындығы кезінде қапталы бар комбинациямен орталық
ор жолдарды аршу қолданылады, ал бұл карьерді екі учаскені бөлуге мүмкіндік береді, қазылған кеңістікте тау жыныстарын асу кезінде олардың әрқайсысын тәуелсіз жұмысты қамтамасыз етеді.
Екі қапталда әдетте жеке және топ ор жолдар, ал бір қапталда және
орталықта - жалпы ор жолдар орналасады.
Жекелеген ішкі ор жолдар (1.9, а-сурет) терең емес горизонталь және
жазық жатыстарды аршу үшін қолданылады. Жекелеген ор жолдар кертпешті тәуелсіз көлікпен қамтамасыз етеді, ал бұл тау жыныстарының және пайдалы қазбалардың жүк ағындарын шоғырландыруға мүмкіндік береді, кен пайдалану жұмыстарын ұйымдастыруға қолайлы жағдай тудырады, әрбір кертпеште экскаватордың жоғары өнімділігіне және тұтас карьерде үлкен өндірістік қуатқа қол жеткізуге мүмкіндік береді.
1.9-сурет - Жекелеген ішкі ор жолдар (а) мен жалпы ішкі ор жолдардың (б)
горизонталь жатысын аршу сұлбасы
Топтық ішкі ор жолдарды қуаты үлкен терең горизонталь және жазық кенорындарын аршу үшін қолданады, кертпештердің елеулі санымен қазылады (төрт алты). Бұл ретте тау жыныстары және пайдалы қазбалардың жүк ағыны әдетте шоғырланған, өйткені ор жолдың бір тобы тек өндіру кертпештері, ал басқасы аршылым кертпештерін ашады.
Жалпы ішкі ор жолдар (1.9, б-сурет) кертпештердің шағын санымен (екі-
үш) қазылатын жазық және көлбеу кен орындарын аршу үшін қолданады. Ішкі жалпы ор жолдардың артықшылығы кертпештердің осындай саныменаршылатын топтық ішкі ор жолдардың көлемімен салыстыру бойынша оның ең аз көлемі болып табылады.
2. Карьерлерді салу туралы жалпы мәліметтер
Дәріс жоспары:
2.1 Ашық кен жұмыстарының түрлері мен мерзімі
2.2. Жобалау туралы жалпы мәліметтер
2.3 карьерлер құрылысын ұйымдастыру жобасының мазмұны
2.4. Карьерлерді салудың күнтізбелік жоспарлары
2.1 Ашық кен жұмыстарының түрлері мен мерзімі
Тау кен кәсіпорындары пайдалы қазбаларды ашық қазу үшін өз дамуында келесі сатылардан өтеді: жобалау, салу және пайдалану.
Карьерді жобалау былай бөлінеді:
- технологиялық: технологиялық және құрылыс шешімдерін енгізетін жобаны, сметалық құжаттаманы әзірлеу, оны пайдаланудағы техникалық - экономикалық көрсеткіштерді негіздеу. Жобаны бекіту кәсіпорындардың құрылысын бастау кезінде негіздеме болып табылады;
- құрылыс: жұмыс құжаттамаларын дайындау, тау-кен және жер қалдықтарын ресімдеу бойынша шаралар жүргізу, дайындау мерзімінің жобасын әзірлеу.
Карьер құрылысы мынадай мерзімдерге бөлінеді: дайындау, негізгі құрылыс және жою (карьерді пайдалануға енгізу).
Дайындау мерзімінде құрылысты басқару ресімделеді және қажетті жабдықтар және материалдармен жабдықтау ұйымдастырылады. Осы мерзімде шаралар жүзеге асырылады және мынадай жұмыстар орындалады:
- карьер алабын дайындау;
- үңгілеу және күрделі тау-кен жұмыстары ауданында өзенді қайтару және көлді кептіру;
- карьер алабын үстіңгі су ағынынан құрғатқыш орлар арқылы қоршау, дамбалар мен бөгеттер салу;
- топырақ қабатын келесі пайдалануға дейін жою және қатпарлау;
- қалыпты жұмыс жағдайын техникамен қамтамасыз ету үшін үстіңгі бетті
тегістеу;
- темір жол жэне автомобиль жолдарын, рельс маңындағы құрылыс материалдарының, жабдықтарының, жарылғыш және жанғыш-май материалдарының қоймасын, әкімшілік-тұрмыстық және коммуналдық имараттарын, бұрғылау-майлау, механикалық және ағаш өңдеу шеберханаларын салу;
- кен жабдықтарын құрастыру үшін арнайы алаңқайлар жасау;
- сумен жабдықтау жэне канализация желілерін төсеу.
Әдетте үстіңгі бетті дайындаумен бір уақытта карьер алабының шегінде немесе жекелеген учаскелер шегінде тау жыныстарын массивін кептіру бойынша арнайы жұмыстар орындалады.
Құрылысқа дайындық бойынша жұмыстар кұрылысты және табиғи объектілерді кен қазбаларының зиянды әсерінен қорғау жөніндегі шаралар, топырақ және кен қалдықтарының бекітілген жобалары болған кезде басталуы мүмкін.
Карьер қүрылысының негізгі мерзімінде кен қазбаларын (күрделі және жарма ор жолдар) үңгілеу жүзеге асырылады, аршылым жұмыстарының белгілі бір көлемі орындалады, үйінділер пайда болады, өнеркәсіптік ғимараттар мен имараттар, тұрғын үй тұрмыстық және коммуналдық тағайындаудаңы объектілер салынады, кұрғатқыш және кептіргіш қазбалар жүргізіледі, негізі кен, көліктік және технологиялық жабдықтарды жинақтау жүргізіледі.
Карьер құрылысы мерзімінде орындалатын күрделі кен жұмыстары оны пайдалануға дейін кен-кұрылыс жұмыстары деп аталады. Кен-құрылыс жұмыстарына карьер кұрылысы мерзіміндегі өндіру жұмыстары (жолай өндіру) және көлік коммуникацияларын салу бойынаша жұмыс кешені жатады. Кен құрылыс жұмыстарына кететін барлық шығындар күрделі салымдарға жатады.
Өйткені кен-құрылыс жұмыстарына кететін меншікті шығындар (1 м[3] ) кен карьерді пайдалану мерзіміндегі кен жұмыстарына қарағанда үлкен, онда пайдалы қазбаларды өндіру басталар алдында қамтамасыз ету үшін қажетті шағын көлемде оны мақсатқа сай орындау керек.
Карьерді пайдалануға тапсыру мерзімінде салынған объектілерді сынақтан өткізу және қабылдау жүргізіледі, олқылықтар жойылады, уақытша ғимараттар мен имараттар көрсетіледі, карьерді пайдалануға тапсыру ресімделеді.
2.1-суретте карьер құрылысының құрылымдық сұлбасы көрсетілген, онда негізгі жұмыс түрлері бейнеленген.
Карьер жанындағы алаңның құрылысы
Карьер алабын дайындау
Көлік коммуникацияларының құрылысы
Ғимараттар құрылысы
Алаңдар құрылысы
Жабықтар сатып алу
Материалдарды жеткізу
Қосымша жұмыстар
Кен орнын құрғату
Қосымша барлау
Топырақ жамылғысын алу
Темір жолдар құрылысы
Автомобиль жолдарының құрылысы
Қайырмалар құрылысы
Карьер жолдарының құрылысы
Газ,су, энергия шаруашылығы құрылысы
Тау-кен көлігі жабдығын жинақтау
Басқа қосымша жұмыстар
Күрделі тау-кен жұмыстар
Сумен қамту
Газбен қамту
Энергиямен қамту
Жабдықты жинақтау
Жабдықты жеткізу
Жұмыс орнын дайындау
Су төкпе
Автосамосвалдардың, бульдозерлердің және басқа жабдықтың келуі
Кенттерді тоздыру
Шығатын ор жолдарды үңгілеу
Жарма ор жолдарды үңгілеу
Жолай өндіру
Тасымалдау-тиеу жұмыстарын қамтамасыз ету
Басқа жұмыстар
2.1-сурет - Карьер құрылысы кезіндегі негізгі жұмыс түрлері
Аршылатын және тілінетін кен қазбаларының пайда болуы бойынша жұмыстар кен-дайындау жұмыстары деп аталады. Кен дайындау жұмыстары карьер қызметінің мерзіміне байланысты (құрылыс немесе пайдалану) күрделі кен жұмыстарына немесе пайдалану жұмыстарына жатады. Карьердің жобалау қуатын игергеннен кейін пайдалану мерзімінде жүргізілген кезде кей жағдайда кен-дайындау жұмыстары күрделі кен жұмыстарына жатады.
Пайдалы қазбалардың қорын қайта бекіту жэне кен орындар туралы қосымша барлау деректерін белгілеу кезінде, әсіресе, жобалау кестесіне сәйкес кен жұмыстарының бір кезеңінен басқа кезеңіне ауысу кезінде кен және көлік жабдықтарын айырбастауға байланысты карьер шаруашылығын қайта жаңарту, карьердің өндірістік қуатын өзгерту, аршылатын қазбалар мен үйінділерді қайта жаңарту қажеттілігі пайда болады. Жаңарту жұмыстары күрделі кен жұмыстарына жатады және арнайы бекітілген жоба бойынша жүзеге асырылады.
Қордың сарқылуымен немесе қазудың жер асты тәсіліне ауысу кажеттілігіне байланысты кен орындарды ашық қазудың қорытынды сатысы кейде бірнеше жылдарға жалғасатын кен жұмыстарын өшу (сөндіру) мерзімі болып табылады.
2.2 Жобалау туралы жалпы мәліметтер
Кәсіпорындарды жобалау екі сатыда - техникалық жоба немесе жұмыс сызбалары немесе бір сатыда жүзеге асырылуы мүмкін -- техникалық жұмыс жобасы (жұмыс сызбаларымен үйлескен техникалық жоба).
Жобалау ғылым мен техниканың жаңа жетістіктерінің ауқымды есебі негізінде ұйымдастырылады, қайта жаңартылатын кәсіпорындар оларды әрекет ету мерзімінен бастап техникалық тұрғыда озық және еңбек өнімділігі, өндірістің өзіндік құны мен өнімдердің сапасы бойынша жоғары көрсеткіштері болатындай салынады.
Кен орындарды ашық қазу үшін әрбір техникалық жобаның міндетті бір бөлігі құрылысты ұйымдастыру жобасы (ҚYenЖ) болып табылады, ал жұмыс сызбаларын орындау кезінде жұмыс өндірісі жобасы (ЖӨЖ) жасалады.
ҚYenЖ және ЖӨЖ ғылым мен техниканың жаңаша жетістіктерін пайдалану негізінде құрылыстың ұйымдастыру-техникалық деңгейін арттыру және құрылыс сапасын артгыру мен ұзақтығын қысқарту, өзіндік құнын азайту арқылы күрделі салымдардың экономикалық тиімділігін артгыру мақсатында жасалады.
2.3 Карьер құрылысы ұйымдастыру жобасының мазмұны
Карьер құрылысын ұйымдастыру жобасы қамтуы тиіс:
- дайындау мерзіміндегі жұмыстарды орындау мерзімі, құрамы, көлемі мен
бірізділігі;
- құрылыс-жинақтау жұмыстарын орындау көлемі, бірізділігі мен мерзімі;
- күрделі және жарма ор жолдар жүргізудің көлемі мен мерзімі, жекелеген ғимараттар мен имараттарды салу мерзімі;
- күрделі кен қазбаларын жүргізудің технологиялық сұлбасы, белгіленген типтік өлшемдер және аршылым жабдықтарының саны;
- жылдар бойынша күрделі салымдардың көлемі;
- карьер алабын кептіру бойынша шаралар кешені;
- құрылыс мерзімінде үйінділердің орналасқан жері;
- карьер жұмысын қысқы мезгілде қамтамасыз ету бойынша шаралар;
- негізгі ғимараттар мен құрылыстарды салудың технологиялық сұлбасы
құрылыс-жинақтау жұмыстарын жүргізу әдістері;
- құрылыс жабдықтарына, конструкцияларға, тетіктерге, жартылай дайын өнімдерге, құрылыс материалдарына, электр энергияға, суға, сығылған ауаға және оларды беру немесе жеткізу мерзіміне және т.б. байланысты қажеттілік;
- негізгі құрылыс машиналарына және механизмдерге, көлік құралдарына және көлік коммуникацияларына деген қажеттілік;
- жұмыс кадрларына, құрылысшылар мен жинақтаушыларға арналған тұрғын үй және тұрмыстық-мәдени мекемелерге деген қажеттілік;
- уақытша ғимараттар мен имараттардың орналасқан жері және құрамы;
- қауіпсіз және қалыпты санитарлық-техникалық еңбек жағдайын жасау бойьшша іс-шаралар;
- құрылыстың негізгі техникалық-экономикалық көрсеткіштері.
Карьер құрылысын ұйымдастыру жобасына енеді:
1. Салынып жатқан объектілердің және негізгі жұмыс түрлеріне байланысты кешенді іріленген желілік график немесе жиынтық күнтізбелік жоспар (күрделі емес объектілер үшін).
2. Құрылысты салу жылдарына байланысты көлемі бөлінген аршылым және кен-үңгілеу жұмыстарының күнтізбелік жоспары.
3. Дайындау мерзімінде орындалатын жұмыстардың күнтізбелік жоспары.
4. Негізгі құрылыс, жинақтау және арнайы құрылыс жұмыстары көлемінің жиынтықты ведомостісі.
5. Дайындау мерзімінде орындалатын құрылыс және жинақтау жұмыстары көлемінің ведомостісі.
6. Құрылыс жабдықтарына, конструкцияларға, тетіктерге, жартылай дайын өнімдерге, негізгі материалдарға және жабдықтарға деген қажеттілік.
7. Тұрақты және уақытша ғимараттар, имараттар мен құрылғылар, соның ішінде теміржолдар және автомобиль жолдары, негізгі коммуникациялар мен қоймалар орналасқан өнеркәсіптік алаңдардың бас кұрылыс жоспары.
8. Түсіндірме жазба.
Құрылысты ұйымдастыру жобасында рудалы карьерлерде жаңарту кезінде қажет:
- құрылыс-жинақтау жұмыстарын жүргізу мерзімінде қалдырылатын объектілерді көрсете отырып, жұмыстың кезектілігі туралы мәселені шешу;
- қолданыстағы желілер мен коммуникацияларды альш шығу бойынша алғашқы кезекті жұмыстарды анықтау; кәсіпорындарды жартылай тоқтатумен байланысты негізгі жұмыс мерзімі аз болу үшін дайындау мерзімінің жұмыс құрамын белгілеу;
- негізгі құрылыс жұмыстарын орындау тәсілдері мен ерекшеліктерін белгілеу.
2.4 Карьер құрылысының күнтізбелік жоспарлары
Карьердегі және тіліктің құрылысы құрылыстың күнтізбелік жоспарының әзірленген техникалық жобасына сәйкес анықталады.
Карьер құрылысының күнтізбелік жоспарын әзірлеу процесінде келесі міндеттер шешіледі.
- құрылыстың нақты жағдайларының есебінен жоба тапсырмаларын талдауды жүргізеді және жұмыс номенклатурасын құрайды;
- жұмыстың барлық түрлерінің көлемін, қажетті еңбек шығындарын, негізгі құрылыс машиналары мен механизмдері үшін машина ауысудың қажетті санын санайды;
- жекелеген жұмыс түрлерінің ұзақтығын анықтайды және оларды уақытпен өзара байланыстырады.
Карьер құрылысын ұйымдастыру жобасын әзірлеу кезінде құрылыстың көлемді күнтізбелік графигі жасалады, онда анықталады:
- карьер құрылысының жалпы ұзақтығы, оның жекелеген учаскелері мен имараттарын пайдалануға енгізу мерзімі;
- дайындау мерзімі кезіндегі жұмыстардың құрамы және оларды орындау мерзімі;
- кен-күрделі қазбаларын жүргізу ұзақтығы мен мерзімі, кезектілігі, аршылым жұмыстарының жоспарланған көлемін орындау, іске қосу кешенінде ғимараттар мен имараттар тұрғызу;
- негізгі кен - көлік жабдықтарының, құрылыс машиналары мен механизмдерін жеткізу және жинақтау мерзімі;
- негізгі құрылыс конструкциялары, материалдары, жартылай дайын өнімдер мен тетіктерді жеткізу мерзімі;
- құрылыс техникасы мен көлік құралдарының негізгі түрлерін пайдалану мерзімі және қажетті саны.
Жұмыстардың атауы
Құрылыстың негізгі кезеңі
І кезең
ІІ кезең
ІІІ кезең
Күрделі оржол жүргізу
Автокөлік-арба жолдарының құрылысы
Жоғары кернеулі ЭӨЖ құрылысы
Құрғату ғимараттарының құрылысы
Темір жолдар құрылысы
Әлеуметтік-мәдени тұрмыстық және тұрғын үй нысандарының құрылысы
Өнеркәсіптік алаңдағы нысандар құрылысы
Тау жынысы бойынша жарма ор жолды жүргізу
Су құбырының құрылысы
Технологиялық жабдықты жинақтау
Төмен кернеулі ЭӨЖ құрылысы
Тұрақты үйінділер құрылысы
Пайдалы қазбалар бойынша ор жол жүргізу
Орталық карьерлік су төкпе құрылысы
Байланыс желісінің құрылысы
хххххх
хххххххххххх
хххххххххххх
хххххххххххх
хххххххххххх
хххххххххххх
ххххххххххх
ххххххххх
хххх
хх
хххх
хххх
хххххххххххх
хххххххххххх
хххххххххххх
хххххххххххх
хххххххххх
хххххххххх
хххххх
хххххххххх
хххххххххххх
хххххххххх
хххххххххххх
хххх
хххх
хххххххххххх
хххххххх
хххххххх
2.2-сурет - Карьер құрылысының сызықтық күнтізбелік кестесі
Өнеркәсіптік кәсіпорындардың құрылысының күнтізбелік жоспарын көрнекі бейнелеудің көптеген әр түрлі тәсілдері бар. Сызықтық график, құрылысты ағынды ұйымдастырудың график-циклограммасы, желілік график сияқты түрлері барынша жиі қолданылады.
Сызықтық график барынша кеңінен қолданылады (2.2-сурет). Осы графикте әрбір құрылыс процесін орындаудың күнтізбелік мерзімі мен ұзақтығы көрінеді. Графиктегі әрбір операция түзу кесіндімен, таңдап алынған уақытша масштабында операцияларды орындау ұзақтығына тең ұзындық бойынша беріледі.
3 Карьерлер мен разрездерді салу кезінде траншеялар мен басқа да объектілерді салу технологиясы, механикаландыру және ұйымдастыру
Дәріс жоспары:
3.1 Ор жолдар құрылысын механикаландыру және ұйымдастыру технологиясы
3.2 Ор жолдар элементтері мен өлшемдері
3.3 Оржолдарды жүргізу тәсілдерін жіктеу
3.4 Темір жол көлігіне тиеу арқылы ор жолдарды жүргізу
3.1 Ор жолдар құрылысын механикаландыру және ұйымдастыру технологиясы
Ор жолдарды жүргізу тәсілдері көлік түрлеріне және көлік құралдарының орналасуына, кенжарға, экскаватор типіне, олардың кенжарда орналасуына, ор жолдарды жүргізу кезінде кен массасын қазып алу тәртібіне байланысты бөлінеді.
Үңгілеу жұмыстары әдетте карьердегі пайдалану жұмыстары үшін
жұмыстарының шагын көлеміне және өнеркәсіптік алаңдарды озқабьшданатын көлік түрлерімен атқарылады. Кейде карьерде үлкен өндірістік
жоспарлауга ұмтылу керек. қуатпен үңгілеу жұмыстарын негізгі карьер көлігінен ерекшеленетін көліктермен орындалады. Мысалы, карьерлік теміржол көлігі болғанда ор жолдарды жүргізу кезінде үйнділерге тікелей жеткізу мен теміржол вагондарына тиеуде автомобильдер немесе конвейерлер қолданылады. Соның аркасында ор жолдарды жүргізудің үлкен жылдамдыгы және кен орындарды неғурлым қаркынды қазу қамтамасыз етіледі.
Карьер кұрылысы кезінде кейде таспалы конвейерлер қолданылады, олар биікке көтерілу кезінде кен массасын тасымалдауды қамтамасыз етеді (325%о-га дейін) жэне жүктерді үздіксіз жеткізу мен жоғары өнімділікке ие болады. Алайда таспалы конвейерлерді пайдалану кезінде ірі кесектерді тиеуге рұқсат етілмейді, қатты тау жыныстарын тасьгмалдау кезінде таспа жылдам тозады. Тиеуді, негізінен, қоректендіргіштерді пайдалануы арқылы жүргізуі тиіс.
Көлік құралдары таеу кезінде аршылатын кертпештің табанында немесе оның жогаргы алаңында орналасуы мүмкін. Көлік кұралдарының орналасуы экскаваторлардьщ параметріне және кенжарга көліктік қызметті ұйымдастыруға байланысты.
Ор жолдарды жүргізу кезінде кен массасын қазып алу оның барлық жобалау кимасында немесе бірізділікті қабаттарында бірден жүргізілуі мүмкін. Бұл ретте экскаватор параметрлері мен кенжар өлшемдері ескеріледі.
Жартасты және жартылай жартасты тау жыныстарында үңгілеу жұмыстары экскаватор тұрган деңгейде орналасқан көлік ыдыстарына тиеуге есептелген карьер типтес механикалық күректер және жогаргы тиеуге арналган ұзартылган жұмыс жабдыктары бар механикалық күректер таралган.
Экскаватордың тікелей жұмыс аймагы радиус өлшемдерімен және көсіп алу биіктігімен және экскаваторга тиеумен анықталады.
3.2 Ор жолдар элементтері мен өлшемдері
Көлбеу жэне жарма ор жолдарды жүргізу бойынша жұмыс көлемі, ор жолдар санына, кертпештер биіктігіне, жолдар санына немесе ор жолдагы қозгалыстар жолагына, кертпеш шебінің ұзындыгына және тау жыныстарыньщ қасиетіне байланысты.
Ор жолдарды сипатгайтын негізгі параметрлерге табан ені b, бастапқы Н1, жэне ақыргы Н2 тереңдігі, табанның бойлық көлбеуі і, ор жол ұзындыгы L, α мен B беткей бұрыштары жатады. Бұл параметрлер олардың кұрылыс көлемін анықтайды.
3.1 -сурет - Күрделі ор жолдың жалпы түрі: Вт - ор жол түбінің ені;α - ор жол беткейінің қиябет бұрышы; Нт - ор жол тереңдігі; Н1, Н2, Нз - кертпештер биіктігі
Кірме (күрделі) ор жол кен орындарын ашық қазу кезінде деңгейжиекпен аршылатын және пайдалы қазбалар мен аршылатын тау жыныстарын әкетуге қызмет ететін кен массасын атайды. Күрделі ор жолдар үзақ мерзім ішінде пайдаланылады, сондықтан оның элементтері тау жыныстарьшың қасиетіне және пайдалану жағдайына байланысты қатаң регламенттеледі.
Күрделі ор жолдар табанының ең қысқа ені және олардың беткейлерінің қиябет бұрышы тау жыныстарының қасиетіне және жолдардың санына байланысты техникалық пайдалану ережесімен регламенттеледі. Бұл ретте табанның таңдап алынған ені үңгілеу жабдықгау өлшемдеріне және типіне сәйкес ор жолдарды жүргізу жағдайы бойынша тексерілуі тиіс.
Тегіс үстіңгі бетте орналасқан күрделі ор жолдар трапеция тәріздес қима түрінде, ал тау беткейінде орналасқан ор жолдар үшбұрышқа жақын пішіндегі көлденең қима түрінде болады. Бірнеше кертпештермен аршылатын күрделі ор жолдар күрделі сатылы пішінде болады (3.1-сурет).
Күрделі ор жолдар беткейінің қиябет бұрышы тау жыныстарының тұрақтылыгана байланысты. Ірі қатты тау жыныстарында 65..75°-қа тең, жартасты жарықшақты - 55..60°, шөгінді тау жыныстарында (құм тастар, әктас, аргиллиггер) - 35-ден 55°-қа дейін, ал әлсіз байланысқан сазда - 25-ден 40°-қа дейін қабылданады.
Томендегі ор жолдың ені (3.2-сурет) екі жағдаймен анықталады; көлік жолдарының конструкциясы мен өлшемдерімен және ор жолдарды жүргізу кезінде жабдықтардың қауіпсіз орналасуы.
3.2-сурет - Күрделі ор жолдар табанының ені: а - теміржол көлігі үшін;
б-автомобиль көлігі үшін
Теміржол көлігі кезінде төменнен ор жолдың ені мынадай элементтерді енгізеді: А - кесіңді, К - кювет, О - тіреуді орнатуға арналған алаң, П-жүру бөлігін, 3 - жер полотносы, Л- науа.
Борпылдақ тау жынысындағы А кесіндісінің ені 1 м, ал қатты тау жынысында - 0,5 м қүрауы тиіс; борпылдақ тау жынысындағы кюветтің ені-1,65 м, қатты тау жынысында - 1 м. Ені 0,4 м болатын алаңда байланысушы тіреу орын алады жэне жақын жолдың осінен Ск = 3,7 м ара қашықтықта орналасады. Сп жолының осьтері арасындағы ара қашықтық олардың санына және думпкардың жүк көтергіштігіне байланысты 4,1-ден 5,3 м-ге дейін өзгереді. Жүк көтергіштігі 180 т болатьш думпкарлар үшін ор жолдағы жолдардың осі арасындағы ара қашықтық құрайды: екі жолды желі кезінде - 5м, коп жолДы желі кезінде - 5,3 м. Екі жолды теміржол көлігі кезінде ор жол түбінің ең қысқа ені 14.. 15 м құрайды.
Автомобиль көлігі кезінде кювет пен жолдың жүру бөлігі арасында ені 0,5...1 м болатын жолдың жағасы құрайды. Жүру бөлігінің ені П қозғалыстар жолағының санына жэне автосамосвалдар жүк көтергіштігіне байланысты 4,5-20 м'ге дейін өзгереді. Екі жолақгы қозғалыс кезінде жэне 15 млн астам қарқынды жүк ағыны кезінде жылына 12,5; 15,5; 17 жэне 20 м автосамосвалдар жүк котергіштігі үшін сәйкес 40..45, 65..75, 100.. 120 жэне 160.. 180 т құрайды.
Қар мол түсетін климаттық аймақта ор жолдарың енін 7..10 м-ге ұлғайту қажет, өйткені қарды уақытша сақтау үшін және қар тазалағыштардың қозғалысында резервтегі жолағын жасау керек.
Ор жолдардың көлденең қимасы онда экскаваторлардың және жолдарды үңгілеу кезінде колданылатын басқа жабдықтардың қауіпсіз жүр экскавация кезінде габаритті емес орналастыру мүмкіндігі қамтамасыз етуі тв Экскаватордың өнімді жұмысы үшін оньщ шанабы мен ор жолдың беткейі
арасында 1..1,5 м саңылау қалуы қажет.
Ор жолдарды жүргізу кезінде тау жыныстарын автокөлікке тиегенде оның ені 25..30 м-ге дейін ұлғаяды, ал бұл ор жолдағы автосамосвалдардың сақиналы қозғалысын ұйымдастыруға жэне машиналарды маневрлеудің тұйық сұлбасымен салыстыру бойынша экскаватордың жұмыс өнімділігін 25..40 % қысқартуга мүмкіндік береді.
Күрделі ор жолдардың көлбеу шамасы жүк-көлік жолдарының көлбеу шамасына байланысты, ол көлік құралдарының талаптарымен, сондай-ақ локомотивтің техникалық мүмкіндіктерімен шектеледі. Күрделі ор жолдардың көлбеу шамасы жоба бойынша болуы тиіс, себебі жобадан ауытқу көлікті ұтымды емес пайдалануға әкеледі. Күрделі ор жолдардың барынша мүмкін көлбеуі көліктің түрлеріне байланысты құрайды: электр тартым кезінде 0.04; тартым агрегат кезінде 0,06; автокөлік кезінде 0,9..0,12; конвейерлік көлік кезінде - 16..18°.
Горизонталь жазықтыққа ор жолдардың көлбеу шамасы бойынша кірме ор жолдары бөлінеді:
көлбеу (і = 0,030-0,100), теміржол және автомобиль көлігіне арналған;
тік (і = 0,325-0,466) - конвейерлік және скипті көтергіштер үшін.
Алайда кей жағдайда шекті мүмкін көлбеуді қолдану барынша үнемді болып табылмайды, өйткені көлбеуді ұлғайтқан кезде құрамның пайдалы массасы азаяды, сондықтан, құрамдағы вагондар саны азаяды, ал бұл тасымалдауға кететін шығындарды ұлғайтуға әкеледі. Күрделі ор жолдардың көлбеуі ұлғайған кезде олардың көлемі азаяды, жолдың ұзындығы қысқарады, тасымалдау ұзақтығы азаяды. Кен массасын тасымалдауға кететін жалпы күрделі жэне пайдалану шығындары барынша аз болғанда мұндай көлбеу жолы оңтайлы болып табылады. Жалпы жағдайда бір деңгейжиекті аршу үшін келбеулі кірме ор жолының ұзындығы тең
, м, (3.1)
мұнда һ - кертпеш биіктігі, м; і - ор жолдың орташа көлбеуі.
Горизонталь V жазықтық және Н ақырғы тереңдік жекелеген көлбеулі ор жолдың көлемі, түбінің b ені мен ор жолдың беткейінің қиябет бұрышы кезінде α ор жолды құрайтын дұрыс геометриялық фигуралар көлемінің қосындысымен анықталады (3.3, а-сурет): көлбеулі ор жолдың ортаңғы бөлігін білдіретін А-фигураның көлемі; беткей айырмасы салдарынан түзілген В фигураның екі көлемі; ор жолды жүргізгеннен кейін ор жолдың шет жағын білдіретін Ғ екі көлемі мен D фигураның көлемі.
А фигурасы - ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz