Қан жүйесінің физиологиясы
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ
ауылшаруашылығы МИНИСТРЛІГІ
С. Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті АҚ
Микробиология және биотехнология кафедрасы
"Бекітемін"
Ветеринария және мал шаруашылығы
технологиясы факультетінің деканы
в.ғ.д, профессор
____________ С.Қ.Абдрахманов
_______________________ 2021ж.
В083 - Ветеринарлық медицина(ҚОБ) мамандығында оқитын 2-курс студенттеріне арналған
Оқу әдістемелік кешен
Пәннің атауы:Жануарлар физиологиясы мен биохимиясы
Модульдік білім бері бағдарламасы: Ауыл шаруашылық малдарының жұқпалы емес аурулары
Мамандық:5В120100 - Ветеринарлық медицина
Мамандық топтары:Ветеринариялық қауіпсіздік және Тағам қауіпсіздігі
Нұр-Сұлтан, 2021ж
Студенттер пәнінің оқу жұмыс бағдарламасы жоғарғы оқу орынына арналған № 425, 2016 Ветеринариялық қауіпсіздік мамандығы бойынша қабылданып бекітілген ТОБ негізінде құрастырыдған.С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университетінің 13 06. 2021 ж. бекітілген мамандықтың модульдік оқыту жоспарына сәйкес Ветеринариялық қауіпсіздік мамандығы үшін құрастырылған.
Бағдарлама микробиология же биотехнология кафедрасының отырысында хаттама №13"23" шілде2021 ж. қаралып, мақұлданды.
Кафедра меңгерушісі, в.ғ.к., доцент ________________________ Бегенова А.Б.
Бағдарлама Ветеринария және мал шаруашылығы технологиясы факультетінің әдістемелік комиссиясында қарастырылып, ұсынылды.
Хаттама № ___ _______ 2021 ж.
Әдістемелік комиссия төрайымы
в.ғ.к., аға оқытушы Есенеева С.С.
1. Оқытушылар туралы мағлұмат:
Жануарлар физиологиясы бойынша: Әшімов Сағындық Әміржанұлы - Биология ғылымдары кафедрасының доценті, вет.ғ.к.
тел. 38-39-01., аудиториялар - 2206; 2214; 2218; Қабылдау күндері мен сағаттары, кафедрадағы кесте бойынша өтеді.
2. Пән туралы мәлімет: Сабақтар құрастырылып бекітілген кестеге сай арақашықтық технологиясы бойынша online жәнеofflineрежимінде өткізіледі
Модуль атауы: Жануарлар физиологиясы мен биохимиясы.
модуль бойынша 6 кредит қарастырылған.
Модуль типі: Физиология және биохимия пәні (FBZh 2217), арнайы білім беру бағдарламасының модулі.
Оқу уақытын бөлу (Жануарлар физиологиясы, 5-триместр)
Семестр апталары
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
∑
Дәріс
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
10
ЛЗС
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
20
СОӨЖ
1,2
1,2
1,2
1,2
1,2
1,2
1,2
1,2
1,2
1,2
12
СӨЖ
3,8
3,8
3,8
3,8
3,8
3,8
3,8
3,8
3,8
3,8
38
Барлығы
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
80
6-триместр
Семестр апталары
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Всего
Дәріс
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
10
ЗТС
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
20
СОӨЖ
1,2
1,2
1,2
1,2
1,2
1,2
1,2
1,2
1,2
1,2
12
СӨЖ
3,8
3,8
3,8
3,8
3,8
3,8
3,8
3,8
3,8
3,8
38
итого
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
80
3. Пререквизиттер - жалпы биология, жануарлар систематикасын, зоология, цитология, эмбриология, гистология, анатомия пәндерінің негіздерін білу қажет.
4. Постреквизиттер - Жануарлар физиологиясы болашақта келесі пәндерді меңгеру үшін қажет - Ветеринарлық микробиология және вирусология, патологиялық физиология, патологиялық анатомия, хирургия, акушерство, клиникалық балау, терапия, паразитология және болашақ мал дәрігеріне теориялық және практикалық тұрғыда білім беретін пәндер.
5. 5.Пәнге қысқаша шолу
5.1 Пәннің негізгі мақсаты Студентке болашақ мамандығына физиологияның интелектуалды- танымалдық ролін жеткізу.
5.2 Пәнді негізгі оқыту міндеті:
- студенттер организмді оқып тану бағытында дидактикалық көзқараспен келеді яғни организмнің ортамен бірлігін ескере отырады; қызметпен форманың өз ара байланыстығын.
-Физиология пәнін жалпы биологиялық пән ретінде тану.
-Студенті жануарлар физиологиясы бойынша әдебиеттерді қолдану арқылы заманауй деректермен танысып білімін ұштауға үйрету.
- Студентке жануарлар организмінде өтетін физиологиялық процесстердің ерекшеліктері туралы білім беру.
-Органимнің физиологиялық ерекшеліктерімен таныстыру.
Студент біліп түсіну керек:
дескрипторА
-студент организм мүшелерінің физиологиясын және өз ара байланыстықтарын білу керек.
- студент физиология пәнінің басқа да пәндермен логикалық байланыстығын, болашақ қызметіне деген қажеттілігін түсіну керек.
Білу керек:
ДескрипторВ
- студент физиологияның теориялық сұрақтары бойынша өз білімін ұштай білу керек;
-студент бірнеше жануарлар мүшелерінің орналасуын - топографиясын ажырата білу;
- студент алынған білімдерін саралап, талдап бір тұжырымға келу керек.
владеть
Дескриптор С,D.Е
с) Физиологиялық зерттеу тәсілдерін жасау білу.
d) студент жануарлар физиологиясы бойынша алған білімін өндірісте қолдана білу керек.
е) Лабораториялық жануарлармен эксперименттер қою және жалпы жұмыс атқару амалдарын қолдана білу керек.
5.3 Оқытудың нәтижесі. Пәнді меңгеру нәтижесінде студент білуі тиіс:
Білу және түсіну (дескриптор А): - жануарлар ағзасының барлық мүшелерді қалыптастырған ұлпа түрлерінің макро - және микроқұрылымдық ерекшеліктері мен ол мүшелердің, жүйелердің атқаратынқызметтерін, физиологиялық құбылыстардың себептері мен жолдарын, осы үдерістердің әртүрлі жануарларда өту механизмдерінің ерекшеліктерін, бір мүшеде қалыптасқан ауытқулықтың барлық ағзаға тигізетін әсерін түсіне білу, тірі ағзалар жасушасының химиялық құрамын, физиологиялық қызметін, дәрумендер, гормондар, ферменттер және т.б. биологиялық молекулалардың құрамы мен құрылысын және ағзада атқаратын рөлін білу және түсіну.
Білу (дескриптор В): Болашақ маман өзіне қажетті амалдарға машықтану арқылы жеке физиологиялық құбылыстар механизмдерін түсіну үшін физиологиялық зерттеулерді, тәжірибе - эксперименттерді қойып алынған деректерге математикалық сараптама жүргізе білу. Физиология және биохимия ғылымдарының заманауи әдіс-тәсілдерін, биохимиялық үдерістер негізгі жүру заңдылықтарын, биохимиялық үдерістерді реттеу механизмдерін және сау ағзаның қалыпты биохимиялық көрсеткіштерін зерттеу және баға беру әдістерін білу. Алынған білімдерін теориялық тұрғыда тұжырымдай білу.
Меңгеру (дескриптор С, D, Е) Болашақта физиология пәнінің басқа да клиникалық не болмаса мамандыққа қатысы бар пәндер арасындағы өзара байланысын, малдың жасына, жынысына, өнімділігіне байланысты ағзада өтетін үдерістердің қалыптасып өту ерекшеліктерін түсіну. биохимиялық үдерістерге сараптама жасау, тірі ағзадағы ауруды анықтау және болжау, олардың патогенезін талдау, малдарды азықтандыруды ұйымдастыру, оларды өсіру және күтіп баптау секілді мәселелерді шешуде қажетті теориялық негіздейдің әдіссс- тәсілдерін меңгеру.
Практикалық дағдыларды қалыптастыруға:
дескриптор С - тірі ағзалардың жасушаларымен жүргізілген тәжрибелік жұмыстардың нәтижелерін алуға, оларды қабылданған биологиялық әдістермен есептеуге, қорытындылауға, өз көзқарасын дәлелдеуге, тұжырым жасауға үйрету.
дескриптор D - Сабақ барысында студенттер топпен немесе жеке жұмыс жасауға, өзара және оқытушымен қарым - қатынас жасауға, құрал- жабдықтармен жұмыс істеу барысында ұқыптылық, сақтық, жауапкершілік дағдыларын қалыптастыру.
дескриптор Е - Ғылыми әдебиеттермен, оқулықтармен жұмыс істеуге үйрету. Өз бетімен жұмыс істеу барысында ізденушілікке, мәліметтерді түсінуге, сараптауға, ойды тұжырымдауға бейімдеу.
6. Курстың мазмұны
6.1 Дәріс сабақтарының тізімі (5триместр)
№ рр Модульдің атауы
Тақырыптың атауы
Көлемі, сағаты
Әдебиеттері
Апта
1 модуль-кіріспе, қан же қан айналымы
1-Введение. Физиология - организмнің ортамен байланысты тіршілік динамикасы туралы ғылым.
1
ОЛ:1,2,3, Д,Л:5
ЭЛ:1,2,3,4
8 и 8,3 Интернетдеректері
1
2.Қан жүйесі.
1
ОЛ:1,2,3, Д,Л:5ЭЛ:1,2,3,4. 8 и 8,3 Интернетдеректері
3.Жүрек физиологиясы, оның реттелуі.
1
ОЛ:1,2,3, Д,Л:5 ЭЛ:1,2,3,4
8 и 8,3 Интернетдеректері
4.Қан тамырлар физиологиясы же лимфа айналымы.
1
ОЛ:1,2,3, 4
ЭЛ:1,2,3,4
8 и 8,3 Интернетдеректері
2-Модуль тыныс алу жүйесі
5.Тыныс алу физиологиясыТыныс алудың негізі.
1
ОЛ:1,2,3, 4
ЭЛ:1,2,3,4. 8 и 8,3 Интернетдеректері
2
3- Модуль
Азықты қорыту
6.Азық қорыту физиологиясы. Ас қорытудың түрлері.
1
ОЛ:1,2,3, 4
ЭЛ:1,2,3,4. 8 и 8,3 Интернетдеректері
3
7.Азықтың қарында қорытылуы.
1
ОЛ:1,2,3, 4
ЭЛ:1,2,3,4. 8 и 8,3 Интернетдеректері
8.Аш және тоқ ішекттің моторикасы
1
ОЛ:1,2,3, 4
ЭЛ:1,2,3,4. 8 и 8,3 Интернетдеректері
4-Модуль
Зат алмасу
Зат пен қуат алмасуы.
1
ОЛ:1,2,3, 4
ЭЛ:1,2,3,4. 8 и 8,3 Интернетдеректері
4
Дәрумендер
1
ОЛ:1,2,3, 4
ЭЛ:1,2,3,4. 8 и 8,3 Интернетдеректері
6 триместр
5-Модуль Сыртқа бөлу физиологиясы
1.Бөлу процессі.
1
ОЛ:1,2,3, 4
ЭЛ:1,2,3,4. 8 и 8,3 Интернет деректері
5
2.Зәр түзілу механизмы.
1
ОЛ:1,2,3, 4
ЭЛ:1,2,3,4. 8 и 8,3 Интернетдеректері
6-Модуль
Ішкі секреция бездері
3.Ішкі секреция.
1
ОЛ:1,2,3, 4
ЭЛ:1,2,3,4. 8 и 8,3 Интернетдеректері
6
4.Сүттену физиологиясы.
1
ОЛ:1,2,3, 4
ЭЛ:1,2,3,4. 8 и 8,3 Интернетдеректері
7-Модуль Көбею физиология
5.Аталықтардың көбею физиологиясы.
1
ОЛ:1,2,3, 4
ЭЛ:1,2,3,4. 8 и 8,3 Интернетдеректері
7
6.Аналықтардың көбею физиологиясы
1
ОЛ:1,2,3, 4
ЭЛ:1,2,3,4.8 и 8,3 Интернетдеректері
8-Модуль Жүйке бұлшық ет физиологиясы.
7 Жүйке бұлшық ет физиологиясы.
1
ОЛ:1,2,3, 4
ЭЛ:1,2,3,4
8 и 8,3 Интернетдеректері
8
9-Модуль Нейрондар физиологиясы
8 Орталық жүйке жұйесі мен вегетативті жүйке жүйесінің физиологиясы.
1
НӘ:1,2,3, 4
ЭӘ :1,2,3,4
8 и 8,3 Интернетдеректері
9
10-Модуль Анализаторлар физиологиясы.
9.Жоғарғы жүйке қызметі мен жануарлар этологиясы.
1
ОЛ:1,2,, 4
ЭЛ:1,2,3,4
8 и 8,3 Интернетдеректері
10
10.Талдағыштар физиологиясы.
1
ОЛ:1,2,3, 4
ЭЛ:1,2,3,4
8 и 8,3 Интернетдеректері
Барлығы:
10
6.2 Практикалық - зертханалық сабақтарының тізімі
(5 триместр)
Модульдің атауы
Тақырыптың атауы
Көлемі,
сағат
Әдебиеттер
Апта
Ағымды бақылау
1- Модуль
Қан , қан мен лимфа айналымы
1. Физиологиялық зерттеуге арналған аспаптармен және тәсілдермен танысу, бекіндіру, наркоз.
2
ОЛ:1,2,3 ЭЛ:1,2,3,4
8 и 8,3 Интернетқоры
1
50100
2. Жануарлардан қан алу. Қан сарысуы мен плазмасын бөлу, фибринсіз қан дайындау, ерітінділерді дайындау.
Қанның физика - химиялық қасиеттерін, лейкоцитер мен эритроциттерді зерттеу.
2
ОЛ:1,2,3 ЭЛ:1,2,3,4
8 и 8,3 Интернетқоры
3. Гемоглобин және оның қосылыстары. Түсті көрсеткіш, эритроциттердің тұну жылдамдығы. Гемолиз және оның түрлері.Қан топтары.
2
ОЛ:1,2,3 ЭЛ:1,2,3,4
8 и 8,3 Интернетқоры
4.Қан айналым физиологиясы Жүректің құрылысы мен қызметі. Жүрек қызметінің реттелуі. Жүрек бұлшықеттерінің қасиеттері. Электрокардиография.
2
ОЛ:1,2,3
ЭЛ:1,2,3,4
8 и 8,3 Интернетқоры
2
50100
5.Жүрек биотоктары. Мүшелер мен ұлпалардағы қан айналымы.
2
НӘ:1,2,3. ЭӘ:1,2,3,4
8 и 8,3 Интернетқоры
2-Модуль
Тыныс алу физиологиясы
6. Тыныс алу процессін зерттеу, тыныс алудың реттелуі, газдарды талдау.
2
ОЛ:1,2,3 ЭЛ:1,2,3,4
8 и 8,3 Интернетқоры
3
50100
3- Модуль Азық қорыу
физиологиясы
7.Азықтың ауыз қуысында қорытылуы.
2
ОЛ:1,2,3 ЭЛ:1,2,3,4
8 и 8,3 Интернетқоры
4
50100
8. Азықтың қарында, мес қарында қорытылуы, олардың перистальтикасы.
2
ОЛ:1,2,3 ЭЛ:1,2,3,4
8 и 8,3 Интернетқоры
9.Ұйқы безінің ферменттері.
Ішек сөлінің ферменттері. Қабырғалы ас қорыту. Өттің қасиеттері.
2
ОЛ:1,2,3 ЭЛ:1,2,3,4
8 и 8,3 Интернетқоры
4-Моуль Зат алмасу физиологиясы
10.Зат пен қуат алмасуы.
Дәрумендердің физиологиялық қасиеттері.
2
ОЛ:1,2,3 ЭЛ:1,2,3,4
8 и 8,3 Интернетқоры
5
50100
Барлығы
20
6 триместр
4-Модуль Бөлу физиологиясы
1.Бөлу процессі. Зәрдің физико-химиялық константасын зерттеу.
2
ОЛ:1,2,3ДЛ:5
ЭЛ:1,2,3,4
8 и 8,3 Интернетқоры
6
50100
5-Модуль ішкі секреция бездері физиологиясы.
1. Ішкі секреция бездерінің физиологиясы.
2
ОЛ:1,2,3ДЛ:5
ЭЛ:1,2,3,4
8 и 8,3 Интернетқоры
6- Модуль Сүттену физиологиясы
2.Сүттің құрамын, физико-химиялық қасиеттерін, құрамын зерттеу.
2
ОЛ:1,2,3ДЛ:5
ЭЛ:1,2,3,4
8 и 8,3 Интернетқоры
7
50100
7-Модуль Көбею физиологиясы
3.Аталықтардың көбею физиологиясы.
2
ОЛ:1,2,3,4
ЭЛ:1,2,3,4
8 и 8,3 Интернетқоры
8
50100
4.Аналықтардың көбею физиологиясы.
2
ОЛ:1,2,3,4
ЭЛ:1,2,3,4
8 и 8,3 Интернетқоры
8-Модуль
Жүйке бұлшық ет физиологиясы
5.Жүйке- бұлшық ет физиологиясы.
2
ОЛ:1,2,3
ЭЛ:1,2,3,4
8 и 8,3 Интернетқоры
9
50100
9-Модуль
Жүйке бұлшық ет физиологиясы
6.Орталық жүйке жүйесі, жұлын, бас миы.
2
ОЛ:1,2,3,4
ЭЛ:1,2,3,4
8 и 8,3 Интернетқоры
7.Жұлын, бас миырефлекстері.Рефлекторлық доға құрылысы, қызметі.
2
ОЛ:1,2,3,4
ЭЛ:1,2,3,4
8 и 8,3 Интернетқоры
8.Орталық жүйке жүйесі. Иррадиация, суммация, қозу тежелу.
2
ОЛ:1,2,3,4
ЭЛ:1,2,3,4
8 и 8,3 Интернетқоры
10-Модуль
Талдағыштар физиологиясы
9.Талдағыштар физиологиясы. Көру,есту талдағыштары.
2
ОЛ:1,2,3ДЛ:5
ЭЛ:1,2,3,4
8 и 8,3 Интернетқоры
10
50100
10.Дәм, иіс сипап сезу талдағыштар физиологиясы.
2
ОЛ:1,2,3,4
ЭЛ:1,2,3,4
8 и 8,3 Интернетқоры
Барлығы:
20
10
6.4. СӨЖ тапсырмаларын орындау және тапсыру кестесі
(жануарлар физиологиясы мен биохимия, 5триместр)
№
Модуль атауы
Тақырыбы
Мақсаты
Мазмұны
Ұсынылған әдебиеттер
Бақылау түрі
Балл
Тапсыру аптасы
1
1- Модуль Қан , қан мен лимфа айналымы
1-Қан, қан айналымы.
Әр түрлі үй жануарларының қанының құрамындағы айырмашылығы.
1. Әр түрлі үй жануарларының қанының морфологиясы мен биохимиясы. Гемопоэз 2. Қанның өкпе,бауыр,талақта, ішекте, бас миінда айналымы.
НӘ:1-8
ҚӘ:1-11
4-6Интернетқоры
реферат
50100
1
2
Жүрек қызметі
Жүрек қызметін зерттеу
1. Жүрек қызметін зерттеутәсілдері. Жүрек пен қан тамырларының иннервациясы.
НӘ:1-8
ҚӘ:1-11
4-6Интернетқоры
реферат
50100
2
3
Лимфа құрамы қасиеттері, түзілуі айналымы.
Лимфа құрамын қасиеттерін, түзілу механизмдерін, айналымын білу.
Лимфа құрамының қасиеттері, түзілуі. Лимфоайналымы, түзілуі.
НӘ:1-8
ҚӘ:1-11
4-6Интернетқоры
реферат
50100
3
4
2- Модуль Тыныс ау физиологиясы
Тыныс алу физиологиясы
Жануарлардың тау биіктіктерінде тыныс алу ерекшелігін білу.
Жануарлардың атмосфералық қысымға қарай тыныс алулары.
НӘ:1-8
ҚӘ:1-11
4-6Интернетқоры
реферат
50100
4
5
3- Модуль Ас қорыту физиологиясы
Азықтың ішекте қорытылуы
Ішекте азықтың қорытылу мен сіңіру ерекшеліктері.
Қой ешкі, түйелердің ас қорыту және сіңіру ерекшеліктері. Азықтың ішекте қорытылуы
НӘ:1-8
ҚӘ:1-11
4-6Интернетқоры
реферат
50100
5
6
Құстардың ас қорыту ерекшеліктері.
Құстардың ас қорыту ерекшеліктерін оқып білу.
Құстардың ас қорыту ерекшеліктері.
НӘ:1-8
ҚӘ:1-11
4-6Интернетқоры
реферат
50100
6
7
Жануарларда сілекей бөлу ерекшеліктері. Бір және көп камералы қарындардың жиырылу механизмдері.
Жануарларда сілекей бөлу ерекшеліктері. Бір және көп камералы қарындардың жиырылу түрлері.
Әр түрлі жануарларда сілекей бөлу ерекшеліктері. Бір және көп камералы қарындардың жиырылу механизмдері.
НӘ:1-8
ҚӘ:1-11
4-6Интернетқоры
реферат
50100
7
8
9
4-Модуль Жүйке бұлшық ет
физиологиясы
Жүйке бұлшық ет физиологиясы
Жүйке бұлшық ет құрылымын білу арқылы қозуді өткізі механизмдерін білу.
Бас ми филогенезі. Вегетативтік жүйке жүйесінің қызметі.
НӘ:1-8
ҚӘ:1-11
4-6Интернетқоры
реферат
50100
8
Жүрек биотоктарыны, электрокардиография
Жүрек биотоктарыны, электрокардиография
Жүрек биотоктарының шығу тегі
НӘ:1-8
ҚӘ:1-11
4-6Интернетқоры
реферат
50100
9
10
Тамырлардың рефлексогенді аймақтары және олардың қанайналымын реттеудегі рөлі.
Тамырлардың рефлексогенді аймақтарының қанайналымын реттеудегі рөлінбілу.
Тамырлардың рефлексогенді аймақтарының қанайналымын реттеудегі рөлі
НӘ:1-8
ҚӘ:1-11
4-6Интернетқоры
реферат
50100
10
11
5- Модуль Зат пен қуат алмасуы
Зат алмасудағы бауырдың ролі. Ақуыз алмасуы, күйісті жануарлар организміндегі ерекшелігі.
Зат алмасудағы бауырдың ролі. Ақуыз алмасуы, күйісті жануарлар организміндегі ерекшелігін білу.
Бауыр қызметі. Ақуыз алмасуы, оның организмге деген қажеттілігі.
НӘ:1-8
ҚӘ:1-11
4-6Интернетқоры
реферат
50100
11
12
6-Модуль
Тері физиологиясы
Тері физиологиясы
Терінің құрылысы, қасиеттерін білу.
Үй жануарларының тері құрылысы, ерекшеліктері.
НӘ:1-8
ҚӘ:1-11
4-6Интернетқоры
реферат
50100
12
6 триместр
13
7-Модуль Ішкі секреция бездеі физиологиясы
Сүттену физиологиясы.
Сүттің түзілу механизмдерін білу.
Көп төлді жануарлардың сүттену ерекшеліктері.
НӘ:1-8
ҚӘ:1-11
4-6Интернетқоры
реферат
50100
13
14
8-Модуль Эндокринді жүйе
Тимус. Эпифиз
1. Тимус пен. Эпифиз құрылысы, қызметін білу.
Тимус пен. Эпифиздің мал организмінің өсіп жетілуіне, тіршілігіне деген маңызы.
НӘ:1-8
ҚӘ:1-11
4-6Интернетқоры
реферат
50100
14
15
Ас қорыту жүйесінің гормондары
Ас қорыту жүйесінің гормондарының маңызы.
Ас қорыту жүйесінің гормоны
НӘ:1-8
ҚӘ:1-11
4-6Интернетқоры
реферат
50100
15
16
Жыныс бездері
Жыныс бездерініңсистематикасы
Жыныс бездерігормондары
НӘ:1-8
ҚӘ:1-11
4-6Интернетқоры
реферат
50100
16
17
9- Модуль Нервтердің қасаиеттері
Нерв талшықтарының физиологиясы. Синапстер
Нерв талшықтары мен синапстердің қажеттілігі.
Нерв талшықтары мен синапстердің физиологиясы мен ролі.
НӘ:1-8
ҚӘ:1-11
4-6Интернетқоры
реферат
50100
17
18
Нерв орталықтары
Нерв орталықтарының қасиеттерің білу.
Организмдегі нерв орталықтарыөажеттілігі.
НӘ:1-8
ҚӘ:1-11
4-6Интернетқоры
реферат
50100
18
19
Вегетативтік жүйке физиологиясы.
Вегетативтік жүйке физиологиясының маңызын білу.
Вегетативтік жүйкежүйесінің маңызы.
НӘ:1,2,3,4,6,7,8
ҚӘ:1,2,3,4
4-6Интернетқоры
реферат
50100
19
20
10-Модуль Сезім талдағыштары
Талдағыштар физиологиясы
Жануарлар организміне есту, дәм сезу, есту, көру талдағыштарының құрылысы мен маңызы.
Талдағыштар физиологиясыесту, дәм сезу, есту, көру сипап сезу талдағыштары. Қата қайтару теориясы.
НӘ:1-8
ҚӘ:1-11
4-6Интернетқоры
реферат
50100
20
7. Оқытудың негізгі формасы мен әдістері
Оқыту негізі формасы: дәріс сабағында Power Point, Prezi бағдарламаларында презентация қолдану, ауызша және жазбаша түсіндіру, практикалық сабақта сұрақ - жауап түрінде білімін бағалау, жазбаша бақылау жұмыстарын алу, студенттердің өзіндік жұмыстарын қабылдауда конспект тексеру, сұрақ -жауап түрінде немесе тест тапсырмаларына жауап алу, студенттердің білімін тексеруде "kahoot" бағдарламасын қолдану.
Сабақтар құрастырылып бекітілген кестеге сай арақашықтық технологиясы бойынша online жәнеofflineрежимінде өткізіледі
Рефератты жазуға арналған әдістемелік нұсқау
Рефератты орындау үшін материалдар ұсынылатын әдебиеттерден алынады. Орындауға 1 апта уақыт беріледі. Реферат көлемі қолмен жазылса 10-15; компьютерде 10-12 бет болады. Компьютерде жазғанда текстің беттегі иллюстрациялар, таблицалар А-4 өлшемді бетте жазылуы тиіс. Текстті тергенде сол жақ 30 мм, оң-10, жоғары 20, төмен 20 мм-ден кем емес; шрифт көлемі 14, болуы керек, нөмерлеу оң жақ жоғары бүрышында нүктесіз қойылады.
Рефератты бағалау үшін келесі талаптар қойылады:
1. Тақырыпты құрастыру дәрежесі;
2. Ғылым әдебиетті қамту;
3. Рефератты жазудың теориялық дәрежесі;
4. Ғылыми негізде дұрыс қорытынды жасау.
8. Әдебиеттер тізімі (жануарлар физиологиясы, 6 семестр)
8. 1. Негізгі әдебиеттер тізімі:
1. Несіпбаев Т. Жануарлар физиологиясы: 2 басылым.-Алматы: Ғылым, 2005.-696 бет.
2. Несіпбаев, Т.Н. Жануарлар физиологиясы: Оқулық. ҚР Білім және ғылым министрлігі, ҚР Жоғары оқу орындарының қауымдастығы . - Алматы: ЖШС РПБК "Дәуір", 2012. - 720б. - электронный ресурс РМЭБ http:rmebrk.kz
3. Несіпбаев Т.Н. және т.б. Жануарлар физиологиясының практикумы Алматы, Кайнар, 1992.
4.Несіпбаев, Т., Несіпбаева, А.Қ. Адам және үй жануарлары физиологиясы: Оқулық. ҚР Білім және ғылым министрлігі; ҚР Жоғары оқу орындарының қауымдастығы . - Алматы, 2012. - 436б. - электронный ресурс РМЭБ http:rmebrk.kz
5.Несіпбаев, Т., Несіпбаева, А.Қ. Жануарлар физиологиясының зертханалық және тәжірибелік сабақтары: Оқулық. ҚР Білім және ғылым министрлігі, ҚР Жоғару оқу орындарының қауымдастығы. - Алматы: Полиграфкомбинат, 2014. - 152б. - электронный ресурс РМЭБ http:rmebrk.kz
6. Батькаев, Ж.Я. Адам және жануарлар физиологиясының қазіргі проблемалары. - Жетісай : "Сырдария" университеті, 2013. - 25б. - электронный ресурс РМЭБ http:rmebrk.kz
7. Жануарлардың физиологиясы: Оқу-әдістемелік кешен. Ветеринариялық медицина - 051201, Ветеринариялық саниатрия - 051202. Құраст. Р.К. Онайбекова. - Қостанай: А. Байтурсынов атындағы ҚМУ, 2010. - 74б. - электронный ресурс РМЭБ http:rmebrk.kz
8.Жумадина, Ш. М. Адам және жануарлар физиологиясы: Оку кұралы. - Павлодар: Кереку, 2014. - 152б. - электронный ресурс РМЭБ http:rmebrk.kz
8.2 Қосымша әдебиеттер тізімі:
1. Абдраманова, Г.Б. Арал өңірінің әртүрлі аймақтарында тұратын тұрғындардың бауыры мен қалқанша безінің функциялық күйі және оларды түзету: Биология ғылымдарының магистрі акакдемиялық дәрежесін алу үшін дайындалған диссертацияның аврефераты (03.00.13). Адам және жануарлар физиологиясы ин-ты. - Алматы, 2010. - 22б. - электронный ресурс РМЭБ http:rmebrk.kz
2.Абдуллаева, К.А. Адам мен жануарлар физиологиясы: Оқу-әдістемелік кешені. - Ақтөбе: АқтМПИ, 2012. - 93б. - электронный ресурс РМЭБ http:rmebrk.kz
3. Мукатаева, Ж.М. Адам мен жануарлардың жалпы физиологиясына арналған кiшi тәжiрибелiк құрал практикумы. - Павлодар: С. Торайғыров атындағы ПМУ, 2000. - 60б. - электронный ресурс РМЭБ http:rmebrk.kz
4. Жануарлар анатомиясы және физиологиясы: Оқу-әдістемелік нұсқау. Құраст. Р.Ж. Джунусова. - Алматы: ҚазҰАУ, 2012. - 36б. - электронный ресурс РМЭБ http:rmebrk.kz
5. Жануарлар және адам физиологиясы. Құраст. З.Т. Қыстаубаева. - Қарағанды: КарМУ баспасы, 2010. - 103б. - электронный ресурс РМЭБ http:rmebrk.kz
6. Жануарлар морфологиясы және физиологиясы: 5В120100-"Ветеринарлық медицина", 5В120200-"Ветеринарлық санитария" мамандықтары студенттерінің оқу-клиникалық практикадан өтулері бойынша әдістемелік нұсқау . Құраст. М.М. Саденов, Б.М. Сидихов. - Орал: Жәңгір хан атындағы БҚАТУ, 2012. - 12б. - электронный ресурс РМЭБ http:rmebrk.kz
7. Рахимжанова, Д.Т. Жануарлардың клиникалық физиологиясы: Оқу құралы. - Алматы: Бастау, 2017. - 296б.
8. Шотаева, М., Кукиев, С. Адам және жануарлар физиологиясы: Электрондық оқулық. - Жетісай: "Сырдария" университеті, 2008.б. - электронный ресурс РМЭБ http:rmebrk.kz
9. Бимагамбетова, Г.А. "Адам және жануарлар физиологиясы" курсында жаңа инновациялық технологиялардың элементтерін қолданудың тиімділігі. Педагогикалық үздік тәжірибе мектебі: Ғылыми-әдістемелік жинақ. , 2015.б. - 11-18 б. - электронный ресурс РМЭБ http:rmebrk.kz
10. Парманбекова, М.Х. Адам және жануарлар физиологиясы: Оқу құралы. - Алматы: Қыздар университеті баспасы, 2015. - 159б. - электронный ресурс РМЭБ http:rmebrk.kz
11. Рымжанов, Қайырбек Сәкенұлы, Төленбек, Исатай Мырзахметұлы Адам мен жануарлар физиологиясы: Оқулық. 2-бөлім : Висцеральдық жүйелер - Алматы: Ы.Алтынсарин атындағы қазақтың білім Академиясының Республикалық баспа кабинеті, 2000. - 421б. - электронный ресурс РМЭБ http:rmebrk.kz
3.
9. Курстың саясаты
1. Сабақты себепсіз босатпау.
2. Сабаққа кешікпеу.
3. Сабақта белсенділік таныту.
4. Оқытушыны, лаборантты, курстастарыңызды сыйлау.
5. Зертхананың құрал-жабдықтарына ұқыпты қарау.
6. Ұялы телефондарды пайдаланбау.
7. Сабақ үстінде техника қауіпсіздік ережелерін сақтау.
8. Зертханада ақ халат кию.
9. Университеттің ішкі тәртіп ережелеріне бағыну.
10. БІЛІМДІ БАҒАЛАУ ЖӨНІНДЕ АҚПАРАТ
Ағымдық бақылау - дәріске міндетті түрде қатысу, тақырып бойынша қойылатын сұрақтарды талқылауға үлес қосу және зертханалық сабақтарға қатысып жұмыс дәптерін толтыру; СӨЖ тапсырмаларын орындау - танымдық тапсырмаларды шешу, рефераттарды әзірлеп берілген мерзімде тапсыру.
Сабақта, студенттер дайындықтары жазбаша тақырыптар, шағын тестер, экспресс-сұрау арқылы тексеріледі. Алынған балдар қорытынды бағаға қосылады. Белгіленген уақыттан басқа кезде тапсырылған тапсырмалар төменірек бағаланады. Жазбаша түрде тапсырмаларды тапсыру кезінде көшіруге, бір-біріне айтуға, кітаптан оқып айтуға тыйым салынады.
Қорытынды бақылау (тестпен компьютерде немесе жазбаша емтихан), физиология курсының бүкіл сұрақтары кіреді (жалпы балдардың 40%), бағаны көтеру үшін емтиханда қайта тапсыруға тыйым салынады.
11. БАҒА ҚОЮ САЯСАТЫ.
11. 1 Қорытынды бақылауды (емтиханды) бағалау критерийлері.
Қорытынды бақылауды бағалау барысында жалпы Триместрде сабаққа қатысуы, ағымдық бақылауға кіретін зертханалық-тәжірибелік сабақтар, білім алушының өзіндік жұмыстарды, тапсырмаларды орындау орындау кезіндегі бағалар апта сайын 1С бойынша кіргізіліп отырады да семестр соңында қорытындлады да емтихан тапсыруға ұрықсат алады.
Пән бойынша қорытынды балл пайыздық мазмұнда мынадай формула бойынша анықталады: Қ% = АБорт * 0,6 + Е * 0,4.
Білім алушының білімі емтиханда келесі ретте бағаланады: "өте жақсы"- 90-100 аралығында балл алса; "жақсы"- 70-89; "қанағаттанарлық"- 50-69; "қанағаттанарлықсыз"- "FХ" 0,5-49алған жағдайда қорытынды бақылауды қайта тапсыра алады. "F"- 0-24 алған жағдайда қайта, оқу сабақтарының барлық түрлеріне қатысады (жазғы семестр), бағдарламаға сәйкес оқу жұмысының барлық түрлерін орындайды және қорытынды бақылауды тапсырады.
ФИЗИОЛОГИЯ ПӘНІ БОЙЫНША БІЛІМДІ БАҒАЛАУДЫҢ ҮЛГІ СЫЗБАСЫ
№
САБАҚ ТҮРІ ЖӘНЕ БІЛІМ АЛУШЫЛАРДЫҢ ОРЫНДАЙТЫН ЖҰМЫСТАРЫ
БАЛЛ САНЫ
MINMAX
1
АҒЫМДЫҚ БАҚЫЛАУ:
Триместр барысында орындалған тапсырмалар (Зертханалық-тәжірибелік сабақтар, білім алушының өзіндік жұмысы).
50 100
БАРЛЫҒЫ (ОРТАША):
50 100
2
ҚОРЫТЫНДЫ БАҚЫЛАУ: Емтихан
50 100
БАРЛЫҒЫ (ОРТАША):
50 100
Емтиханда білімді бағалау сызба нұсқасы
Емтихан бағасы
балл бойынша бағасы ( %)
1.
Ағымдық бақылау
Аралық бақылау
30 - 60
2.
Қорытынды бақылау
20 - 40
Барлығы:
50 - 100
Студент білімінің түпкі бағасы (ағымдық, аралық және қорытынды бақылаулар бойынша алған баллы) төменде келтірілген деректер негізінде кредиттік технологияға сәйкес қойылады.
ЕМТИХАНДА БІЛІМ АЛУШЫЛАРДЫҢ БІЛІМІН БАҒАЛАУДЫҢ ҮЛГІ СЫЗБАСЫ
ЕМТИХАН БАҒАСЫ
БАЛМЕН БАҒАЛАУ
(әрбір орындалған тапсырма үшін)
1
Ағымдық бақылау
50 100
2
Қорытынды бақылау
50 100
БАРЛЫҒЫ (ОРТАША):
50 100
БІЛІМ АЛУШЫЛАРДЫҢ БІЛІМІН БАҒАЛАУ ШКАЛАСЫ
Әріп жүйесімен бағалау
Балдардың цифрлық баламасы
Балдардың проценттік мазмұны
Дәстүрлі жүйемен бағалау
А
4.0
95-100
өте жақсы
А-
3.67
90-94
В+
3.33
85-89
Жақсы
В
3.0
80-84
В-
2.67
75-79
С+
2.33
70-74
С
2.0
65-69
қанағаттанарлық
С-
1.67
60-64
D+
1.33
55-59
D
1.0
50-54
FХ
0,5
25-49
қанағаттанарлықсыз
F
0
0-24
ОҚЫТУШЫ ҮШІН ТҮСІНІКТЕМЕ:
Білім алушы "FХ" алған жағдайда қорытынды бақылауды оқу пәнімодуль бағдарламасын қайта өтпей (тегін негізде) қайта тапсыруға мүмкіндігі бар. Білім алушыға аралық аттестаттау кезеңінде оқу пәні (модуль) бойынша емтиханды (FX) екі реттен артық тапсыруға рұқсат етілмейді. Үшінші рет "қанағаттанарлықсыз" (FX) баға алған жағдайда білім алушы жоо-дан шығарылады және осы пәнге қайта жазылу мүмкіндігінен айырылады.
"F" алған жағдайда білім алушы осы оқу пәнінемодульге қайта жазылады, оқу сабақтарының барлық түрлеріне қатысады (жазғы семестр), бағдарламаға сәйкес оқу жұмысының барлық түрлерін орындайды және қорытынды бақылауды тапсырады.
ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ КАРТАСЫ
15В120100 - Ветеринариялық медицина мамандығы бойынша;
2 Типтік бағдарламалардың бар болуы:
Мемлекеттік тілде - бар;
Орыс тілінде - бар.
3 Жұмыс бағдарламаларының бар болуы:
Мемлекеттік тілде - бар;
Орыс тілінде - бар.
4 Силлабустардың бар болуы:
Мемлекеттік тілде - бар;
Орыс тілінде - бар.
Мемлекеттік тілдегі оқулықтар саны:
1. Несіпбаев Т. Жануарлар физиологиясы: 2 -3 басылым.-Алматы: Ғылым, 2005,2012жж.-696 бет - 50 дана
2. Несіпбаев Т. Жануарлар физиологиясы: (Оқулық).-Алматы: Қайнар, 1995.-352 бет - 51 дана,Қамтамасыз етілуі 100% құрайды.
Мемлекеттік тілдегі оқу құралдарының саны:
1. Несіпбаев Т.Н., Бегайылов Е.Б., Алданазаров С.С. Жануарлар физиологиясының практикумы.- Алматы: Агроуниверситет, 2004.- 180 бет - 60 дана
2. Несіпбаев Т.Н., Бегайылов Е.Б., Алданазаров С.С. Жануарлар физиологиясының практикумы. Алма-Ата, Білім, 1994.-136 бет - 61 дана.
Қамтамасыз етілуі 100% құрайды.
Мемлекеттік тілдегі зертханалық немесе практикалық сабақтарға арналған әдістемелік құралдар:
1 Әшімов С.Ә.Жануарлар физиологиясы курсы бойынша лабораториялық-тәжірибе сабақтарына арналған жұмыс дәптері.-ҚАТУ баспаханасы, 2001.-67 бет - 10 дана
Орыс тіліндезертханалық немесе практикалық сабақтарға арналған әдістемелік құралдар:
1 Руководство к выполнению лабораторно-практических занятий по физиологии животных. Ашимов С.А., Газизова А.И., Алькеева Ж.К.-Типография КазГАТУ, 2005.-76с - 15 дана
3 ГЛОССАРИЙ (АТАУЛАРДЫҢ ТҮСІНДІРМЕ СӨЗДІГІ)
Автоматия - кейбір жасушалар мен ұлпалардың сыртқы әсерсіз өздерінде туындайтын импульстердің әсерімен қозатын қасиеті;
Агглютинация - агглютиноген және агглютининдердің желімдену процесі;
Ағза - ағзаның ішкі мүшелеріне байланысты атау;
Адаптация - ағзаның сыртқы орта жағдайына бейімделуі;
Адреналин - бүйрекүсті безі бөлетін, стресс гормоны;
Алкалоз - ағзаның қышқыл-сілтілік теңдестігінің сілтілік жаққа ығысуы;
Аккомодация - ағзадағы ағзалардыңтүрлі тітіркендіргіштердің күшіне біртіндеп бейімделуі, жаттығуы.
Аксон - нейронның ең ұзын жалғыз тармағы, қозуды жасушадан басқа нейронға немесе шеткі мүшелерге жеткізеді.
Алкалоз- ағзаның қышқыл-сілтілік теңдестігінің сілтілік жаққа ығысуы;Анаболизм - ұлпа мен жасуша құрылымын түзуге және жаңартуға бағытталған, қуат шығынын қажет ететін биохимиялық процестер жиынтығы;
Антиген - арнаулы иммундық жауап тудыратын, антиденелер түздіретін ағзаға бөгде зат;
Антикоагулянт - қанды ұйытпайтын органикалық және бейорганикалық заттар;
Анурия - несептің мүлдем болмауы;
Аорта - қантамырлар жүйесіндегі ең ірі тамыр;
Апноэ - тыныс алу жиілігінің тоқтауы;
Артериолалар - аздап бұлшықет талшықтармен жабдықталған ұсақ тамырлар;
Ас қорыту - азық құрамындағы күрделі қоректік заттарды қарапайым қосылыстарға айналдыратын механикалық, физика-химиялық және биологиялық процестердің жиынтығы;
Атрофия - мүшелердің семуі;
Ацидоз - ағзаның қышқыл-сілтілік теңдестігінің қышқылдық жаққа ығысуы;
Ацинус - тыныс алу мүшесінің морфо-қызметтік бірлігі;
Базедов ауруы - қалқанша безінің гормонды шамадан тыс шығарудан пайда болатын, арнайы белгілері бар ауру;
Басытқы (ингибитор) - белгілі бір биохимиялық немесе физиологиялық процесті басатын, бәсеңдететін зат;
Барорецепторлар - қысымды қабылдаушы жасушалар;
Боумен-Шумлянский капсуласы- бүйректің қыртысты қабатында орналасқан майда көпіршік, нефронның алдыңғы бөлігі;
Брадикардия - жүрек соғысының төмендеп, баяулап кетуі;
Брадипноэ - тыныс алу жиілігінің төмендеуі;
Вазопрессин - гипофиздің артқы бөлігінен шығатын гормон, антидиурездік деп те аталады, қан қысымын арттырады, су-тұздардың алмасуын реттейді;
Висцеральды жүйке жүйесі - ішкі ағзаларды жүйкелендіретін жүйке саласы;
Вискозиметр - сұйықтықтағы үйкелісті өлшеу үшін қолданылатын құрал;
Гем - қанның қызыл пигменті;
Гематокрит - қан түйіршіктері мен плазмасының көлемдік ара қатынасы;
Гематология - физиологияның қан жүйесінің құрамы мен қызметін зерттейтін бөлімі;
Гемодинамика - қан тамырларымен қанның ағу себептерін, заңдылықтарын және механизмін зерттейтін ілім;
Гемолиз - эритроциттер қабығының жарылып, гемоглобиннің сыртқа шығуы;
Гемопоэз - қанның ұю процесі;
Гемостаз - қансыраудың тоқтауы;
Гемофилия - патша ауруы немесе қаны ұйымайтын тұқымқуалайтын ауру;
Гидролиз - түрлі химиялық қосылыстардың сумен қосылу нәтижесінде ыдырауы;
Гиперкапния - қанда көмір қышқыл газы мөлшерінің өсуі;
Гипертония - артериялық қысымның жоғарылауы;
Гиподинамия - қимылдың азаюы;
Гипоксемия - қанда оттегі мөлшерінің азаюы;
Гипоксия - оттегі тапшылығы, ағзада немесе жеке органдар мен ұлпаларда оттегі мөлшерінің төмендеуі;
Гликемия - қандағы глюкоза мөлшерінің артуы;
Гликолиз - глюкозаның сүт қышқылына дейін АТФ қуат жинақтай ферменттік жолмен аэробты және анаэробты ыдырауы;
Гликогенолиз - гликоген молекуласы полисахаридтік тізбегінің глюкоза немесе глюкозаның фосфорлы эфирін түзе ыдырауы;
Глюкозурия - несептегі қанның мөлшері;
Гомеостаз - ағзаның ішкі ортаның салыстырмалы тұрақтылығын сақтайтын қасиеті;
Гомеокинез - ішкі мүше тұрақтылығы;
Градиент - бір нәрсенің сандық өзгеруіндегі заңдылық;
Дальтонизм- түсті ажырата алмау;
Дегенерация - зат алмасу процесінің бұзылуы салдарынан ұлпалардың өзгеруі (синонимі - дистрофия);
Децеребрация - миы бұзылған. Мидың сабауына отау жасау;
Диоптрия - көздің оптикалық жүйесіндегі сәулені сындыру күші;
Диурез - зәр бөлу, белгілі мерзім ішінде бөлінген зәр мөлшері;
Дондерс тәжірибесі - өкпе жұмысының қызметін, тыныстанудың заңдылығын көрсететін, арнайы шыны ыдысқа жануардың өкпесін бекіту арқылы өткізілетін тәжірибе;
Дуглас қалташығы - ауа жинайтын, ауаны өткізбейтін заттардан жасалынған, жануарларда зат алмасуын зерттеуге арналған қапшық;
Жасырын (латентті) кезең - белгілі процестің басталар алдында байқалмай, сезілмей өтетін кезең;
Жүйкесіздеу - жүйкелерді қиып тастау немесе зақымдау арқылы органдарды жүйкесіздендіру;
Жүйке орталықтары - орталық жүйке жүйесіндегі ағзаның белгілі бір әрекетін реттейтін нейрондар шоғыры;
Иммунитет - бөгде заттарға қарсы тұратын ағзаның реакциясы;
Индикатор - белгілі бір физиологиялық параметрдің сапалық немесе сандық өзгерістерін бағалауға мүмкіндік беретін көрсеткіш;
Индукция - орталық жүйке жүйесінде тітіркендіргіш әсерімен пайда болған жүйкелік процеске қарама-қарсы процестің туындауы;
Интактылы - тиісілмеген, тұтастығы сақталған, операция жасалмаған;
Иррадиация - процестің (қозу, тежелу) бір орталықтан екінші орталықтарға таралуы, жайылуы;
Капиллярлар - қантамырлар мен лимфа жүйесіндегі ұсқа тамырлар;
Катакрота - катакрота, пульстің - тамыр соғуының төмендеу кезеңі
Катетер - дененің табиғи өзектеріне немесе қуыстарына енгізілетін түтікше;
Қан айналым - ағзадағы қанның қан тамырларымен қозғалуы;
Қан жүйесі - қан жасушаларын түзетін, тарататын және бұзып, жоятын органдар бірлестігі;
Карбоангидраза - эритроцит құрамында болатын фермент, өкпедегі қанның құрамынан дегидратациялану арқылы СО2 бөліп шығаруға қатысады;
Көбек (фистула) - қуыс ағзаларға арнаулы операция арқылы орнатылатын түтікше;
Күйіс қайтару - үлкен мес қарынға жұтылған азықты қайтадан ауызға шығарып шайнау;
Лактогенез - буаздықтың соңғы кезеңінде және төлдегеннен кейін сүттің бөлінуі;
Лактопоэз - лактация кезінде сүттің түзілу процесі;
Ламинарлық ағыс - тамырдағы сұйық қабаттарының бір-бірімен араласпай ағуы, бірсыдырғы ағыс;
Лизис - ферменттердің немесе химиялық агенттердің әсерімен жасушалардың еруі;
Либеркюнбездері - ішек қабырғаларында орналасқан, құрамында май мен көмірсутекті ыдырататын ферменттері бар шырышты зат бөледі;
Лимфа - лимфа капиллярлары мен тамырлар қуысында болатын, түссіз сары сұйқытық;
Липолиз - майлардың ыдырауы;
Локальды - шектелген, таралмайтын, орнықты;
Маммогенез - сүт бездерінің дамуы мен өсуі;
Медиатор - қозу процесін таратуды қамтамасыз ететін химиялық зат;
Метаболизм - зат алмасу, ағза тіршілігін қамтамасыз ететін химиялық өзгерістердің жиынтығы;
Микрофагтар - фагоциттік белсенділігі бар нейтрофилдердің қозғалғыш жасушалары;
Монобласттар - моноциттерден түзілетін жасушалар;
Нейроглия - нейрон арасындағы кеңістікті толтыратын, қосымша қызмет атқаратын жүйке ұлпасының негізгі бөлігі;
Нейрон - жүйке жасушалары мен өсінділерінің жиынтығы;
Нейропептидтер - мидың интегративтік қызметін (ес, ұйқы, түйсік, т.б.) реттейтін ОЖЖ-ің эндогенді биологиялық белсенді заттар;
Нефрон - бөлу жүйесінің морфо-қызметтік бірлігі;
Олигоурия - несептің көп бөлінуі;
Пальпация - бір қолды денеге қойып, екінші қолдың саусағымен ұрып көргенде пайда болатын сезімталдыққа негізделген тәсіл;
Парабиоз - әртүрлі тітіркендіргіштер әсерінен қозғыш ұлпалардың өзгерісін тудыратын, өлім мен өмір арасындағы аралық жағдай;
Парентеральдық жол - заттарды ағзаға ас қорыту жолынан тыс (тамыр, тері арқылы) енгізу;
Перистальтика - ас қорыту жолының толқын сипатта таралатын жиырылуы, қимылы;
Перфузия - қанды немесе ерітінділерді оқшауланған, қан айналым жүйесінен бөлінген органдар тамырлары арқылы өткізу әдісі;
Плетизмограф - дененің жеке мүшелері көлемінің қанмен жабдықталу деңгейіне қарай өзгерістерін тіркейтін аспап;
Пневмограф - тыныс алу қозғалыстарын жазып алу;
Реабсорбция - су мен онда еріген заттардың кері сіңірілуі, сорылуы;
Реобаза - қозуды тудыратын ток немесе кернеуліктің ең төменгі күші;
Рефрактерлік - қозу үстіндегі жүрек еттерінің тітіркендіргішке жауап бермейтін қасиеті;
Сары дақ - көздегі торлы қабықтың ең сезімтал жері;
Секреция - без өндірген заттардың бөліну процесі, түзінділеу;
Синапс (түйіспе) - өзара жүйке жасушалары не жүйкемен шеттегі қызмет атқарушы жасушасы (эффектор) түйіскен жерінде серпіністерді өткізетін арнайыұласу;
Спирометрия - біріншіреттік өкпелік көлемдердің тіркелуі;
Спирограмма - өкпелік көлемдері мен сыйымдылықтардың графиктік тіркелуі;
Спонтанды - өздігінен, ырықсыз;
Тахипноэ - тыныс алу жиілігінің жиілеуі;
Тахикардия - жүректің жиырылу жилігінің жоғарылауы;
Турбуленттік ағыс - тамырдағы сұйық қабаттарының бір-бірімен араласа ағуы, иірімді ағыс;
Тыныс алу - ағзаның сыртқы ортадан оттегін қабылдап, көмір қышқыл газды бөлуін қамтамасыз ететін процесс;
Тыныс коэффициенті - ағза бөлген көмір қышқыл газбен қабылдаған оттегінің көлемдік қатынасы;
Хронаксия - жүйке талшығының қоздыруға қажетті белгілі электр күшінің ең кіші, аз уақыты;
Фибриноген - қан плазма құрамындағы ірі молекулалы ерігіш белок;
Эвритемиялы жануарлар - сыртқы орта температурасының ауытқуларына төзімді жануарлар;
Экзогенді зат - ағзадан тыс пайда болған зат;
Экскреттер - бөлінді заттар, ағзадан шығарылатын ақырғы алмасу өнімдері;
Электрокардиография - жүрек еттеріндегі биоэлектрлік құбылысты зерттейтін әдіс;
Эндогенді зат - ағзаның өзінде түзілген зат;
Эритропоэз - эритроциттердің түзілуі;
Эукариоттар - жасушаларында жақсы қалыптасқан ядролары бар жануарлар.
4 ДӘРІСТЕРДІҢ ҚЫСҚАША МАЗМҰНЫ
4.1 1-дәріс. Жануарлар физиологиясы курсына кіріспе. Физиология ғылымының қысқаша даму тарихы. Физиологияның жалпы заңдылықтары және негізгі физиологиялық ұғымдар
Негізгі сұрақтар:
1. Физиология пәнінің мазмұны, мақсаты және салалары.
2. Физиология пәнінің даму тарихы мен оның басқа ғылымдармен байланысы.
3. Физиологиялық қызметтер мен процестер
4. Зерттеу әдістері.
1. Физиология пәнінің мазмұны, мақсаты және салалары, даму тарихы. Физиология деген сөз грек тілінде тірі ағзаның қызметтері туралы ғылым, немесе тіршілік тану деген мағына береді. Физиология - ағзаның тіршілік әрекетін, жеке мүшелер мен жүйелердің қызметін зерттеп, олардың ерекшеліктерін, биологиялық маңызын анықтайды, ағзаның сыртқы ортамен қарым-қатынастарындағы заңдылықтарды айқындайды.
Жануарлар ағзасында өтетін әртүрлі құрылымдық деңгейдегі тіршілік процестерінің (зат алмасу, тыныс алу, қоректену және т.б.) заңдылықтары және жеке мүшелер қызметінің маңызымен; ағза мен сыртқы орта араларындағы өзара әсерлердің механизмдерін түсіндіреді.
Жануарлар физиологиясы пәнінің негізгі міндеттері:
* Ағзаның әртүрлі жүйесіндегі және олардың жекеленген құрылымдық элементтерінің арнайы ерекшеліктері мен жалпы заңдылықтары туралы түсінікті қамтамасыз ету;
* Физиологиялық ғылымның жаңа жетістіктері мен оның дамуындағы қадамдарымен танысу; Біртұтас ағза мүшелерінің өзара байланыстылығын түсіндіру. Қоршаған ортаның ағзаға, мүшелерге әсері туралы түсінікті береді.
2. Физиология пәнінің басқа ғылымдармен байланысы. Ағзаның тіршілік әрекетін терең және жан-жақты ұғыну үшін анатомия, биохимия, биофизика, гистология, цитология, морфология пәндерін толық меңгеру қажет. Физиологиялық зерттеулер тіршіліктің ең қарапайым түрлерінің оның күрделірек түрлерге ауысуының және ағза қызметтерінің бірте-бірте күрделене дамуының себептерін ашады.
Адам мен жануарлар ағзасының қызметтері жайлы алғашқы деректерді Көне грек дәрігерлері Гиппократ, Аристотель, Көне рим дәрігері Гален жинақтаса, ал Орта Азия мен қазіргі Қазақстан жерінде X-XI ғасырда аттары әлемге белгілі ғұламалар Әбу Насыр Әл-Фараби мен Әбу Әли Ибн Сина еңбектерінде осындай мәліметтер кездеседі. Физиологияны дербес, тәжірибелік (эксперименттік) ғылым ретінде ағылшын дәрігері Вильям Гарвей (1578-1657) таныса, Ресейде XVIII ғасырдың басында орыс ғалымдары И.М.Сеченов, И.П.Павлов, Ф.В.Овсянников, Н.Е.Введенский және басқалар физиологияның дамуына зор үлес қосты.
Жоғарғы жүйке қызметінде болатын үш принципті И.П.Павлов ұсынды. Олар анализ бен синтез, детерминизм және құрылымдық принциптер: 1.Анализ-талдау- дегеніміз біртұтас құбылыстардың жеке қасиеттерін, жеке ерекшеліктерін тексеру. Синтез-түзілу - жеке қасиеттер мен ерекшеліктерді тексеру арқылы, біртұтас құбылыстарды жан-жақты түсіну. 2- Детерменизм - әрбір құбылысты, әрбір процесті болдыратын себеп, сылтау. 3- Құрылымдық принцип - әрбір мүше құрылымының оның қызметімен байланыстыру. Физиология ғылымының дамуына үлес қосқан Қазақстандық ғалымдар да жеткілікті.
3. Физиологиялық қызметтер мен процестер. Физиологиялық процесс - тірі ағзада жаңа сапалы мазмұнға ие болған физикалық және химиялық өзгерістердің күрделі түрлерінің жиынтығы - ас қорыту, тыныс алу, бөлу және т.б. Физиологиялық қызмет - тұтас ағза немесе оның жеке жасушаларының, ұлпаларының, мүшелерінің тіршілік әрекеті, қызметі. Ағзаның басты қызметі зат алмасу болып табылады. Зат алмасумен өсу, даму, көбею, қоректену, қимылдау т.с.с. физиологиялық қызметтер тығыз байланысты.
Гомеостаз - ағзаның сұйық ортасының (қан, сөл, ұлпа-аралық сұйықтықтар) салыстырмалы тұрақтылығы немесе оны қамтамасыз ететін үйлесімді реакциялар жиынтығы. Зат алмасу процесі - тағаммен бірге түскен органикалық заттардың ыдырауынан түзілетін энергиямен ағзаны қамтамасыз ету. Ассимиляция, диссимиляция процестерінен тұрады. Тітіркендіргіштік - тірі ағзаның сыртқы орта әсеріне зат алмасу процесін күшейтумен қайтаратын жауабы. Қозғыштық - тірі жүйенің тітіркендіргіштердің әсерінен өзінің физиологиялық белсенділігін өзгертуі.Рефлекс - ағзаның сыртқы не ішкі ортаның тітіркендіргіштеріне жүйке жүйесінің қатысуымен беретін жауабы.
4. Зерттеу әдістері: 1. жедел тәжірибе, 2. созылмалы тәжірибе және 3. мүшелердің қызметін модельдеу.
1. Жедел тәжірибеде малға наркоз беріп, хирургиялық операциялар жасайды да, ішкі мүшелерге әсер ету арқылы (тітіркендіру тамырларды қию, дәрі дәрмектер жіберу) олардың тіршілік әрекеттеріндегі өзгерістерді бақылайды.
2. Созылмалы тәжірибелер алдын-ала операция жасалып, дайындалған жануарларға жүргізіледі. Осы мақсатпен малдың қарнына, ішектеріне фистула (түтік) қойылады, бездердің өзектері сыртқа шығарылады, тітіркендіру немесе биоток тарту мақсатымен мүшелерге электродтар қондырылады.
3. Функцияларды модельдеу әдісі-ағзаны биокибернетикалық жүйе ретінде қараудың негізінде қалыптасты. Осы түрғыда ағзада жүретін процестерді математикалық формулалар және теңдеулермен болжау (малдың өсу қарқынын, сүттілігін т.б) онда өтетін түрлі процестерді бейнелейтін физикалық аспаптар (жүйкежасушасының моделі, күйіс малының "жасанды қарыны т.б.) жасау принциптері қолданылады
Мүшелерді оқшалау-жекелеу:Экстирпация кезінде зерттелетін мүшені жартылай немесе түгелдей кесіп алып тастайды да, ағзада байқалатын өзгерістерді бақылау арқылы оның денедегі қай қызметке қаншалықты қатысатындығы анықталады. Трансплантация - бір ағзадағы мүшені, ұлпаны орнынан басқа жерге немесе басқа ағзаға көшіріп қондыру. Перфузия - зерттелетін, құрамы алдын-ала белгілі ерітіндіні, не қанды тиісті мүшенің тамырлары ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ауылшаруашылығы МИНИСТРЛІГІ
С. Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті АҚ
Микробиология және биотехнология кафедрасы
"Бекітемін"
Ветеринария және мал шаруашылығы
технологиясы факультетінің деканы
в.ғ.д, профессор
____________ С.Қ.Абдрахманов
_______________________ 2021ж.
В083 - Ветеринарлық медицина(ҚОБ) мамандығында оқитын 2-курс студенттеріне арналған
Оқу әдістемелік кешен
Пәннің атауы:Жануарлар физиологиясы мен биохимиясы
Модульдік білім бері бағдарламасы: Ауыл шаруашылық малдарының жұқпалы емес аурулары
Мамандық:5В120100 - Ветеринарлық медицина
Мамандық топтары:Ветеринариялық қауіпсіздік және Тағам қауіпсіздігі
Нұр-Сұлтан, 2021ж
Студенттер пәнінің оқу жұмыс бағдарламасы жоғарғы оқу орынына арналған № 425, 2016 Ветеринариялық қауіпсіздік мамандығы бойынша қабылданып бекітілген ТОБ негізінде құрастырыдған.С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университетінің 13 06. 2021 ж. бекітілген мамандықтың модульдік оқыту жоспарына сәйкес Ветеринариялық қауіпсіздік мамандығы үшін құрастырылған.
Бағдарлама микробиология же биотехнология кафедрасының отырысында хаттама №13"23" шілде2021 ж. қаралып, мақұлданды.
Кафедра меңгерушісі, в.ғ.к., доцент ________________________ Бегенова А.Б.
Бағдарлама Ветеринария және мал шаруашылығы технологиясы факультетінің әдістемелік комиссиясында қарастырылып, ұсынылды.
Хаттама № ___ _______ 2021 ж.
Әдістемелік комиссия төрайымы
в.ғ.к., аға оқытушы Есенеева С.С.
1. Оқытушылар туралы мағлұмат:
Жануарлар физиологиясы бойынша: Әшімов Сағындық Әміржанұлы - Биология ғылымдары кафедрасының доценті, вет.ғ.к.
тел. 38-39-01., аудиториялар - 2206; 2214; 2218; Қабылдау күндері мен сағаттары, кафедрадағы кесте бойынша өтеді.
2. Пән туралы мәлімет: Сабақтар құрастырылып бекітілген кестеге сай арақашықтық технологиясы бойынша online жәнеofflineрежимінде өткізіледі
Модуль атауы: Жануарлар физиологиясы мен биохимиясы.
модуль бойынша 6 кредит қарастырылған.
Модуль типі: Физиология және биохимия пәні (FBZh 2217), арнайы білім беру бағдарламасының модулі.
Оқу уақытын бөлу (Жануарлар физиологиясы, 5-триместр)
Семестр апталары
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
∑
Дәріс
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
10
ЛЗС
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
20
СОӨЖ
1,2
1,2
1,2
1,2
1,2
1,2
1,2
1,2
1,2
1,2
12
СӨЖ
3,8
3,8
3,8
3,8
3,8
3,8
3,8
3,8
3,8
3,8
38
Барлығы
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
80
6-триместр
Семестр апталары
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Всего
Дәріс
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
10
ЗТС
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
20
СОӨЖ
1,2
1,2
1,2
1,2
1,2
1,2
1,2
1,2
1,2
1,2
12
СӨЖ
3,8
3,8
3,8
3,8
3,8
3,8
3,8
3,8
3,8
3,8
38
итого
8
8
8
8
8
8
8
8
8
8
80
3. Пререквизиттер - жалпы биология, жануарлар систематикасын, зоология, цитология, эмбриология, гистология, анатомия пәндерінің негіздерін білу қажет.
4. Постреквизиттер - Жануарлар физиологиясы болашақта келесі пәндерді меңгеру үшін қажет - Ветеринарлық микробиология және вирусология, патологиялық физиология, патологиялық анатомия, хирургия, акушерство, клиникалық балау, терапия, паразитология және болашақ мал дәрігеріне теориялық және практикалық тұрғыда білім беретін пәндер.
5. 5.Пәнге қысқаша шолу
5.1 Пәннің негізгі мақсаты Студентке болашақ мамандығына физиологияның интелектуалды- танымалдық ролін жеткізу.
5.2 Пәнді негізгі оқыту міндеті:
- студенттер организмді оқып тану бағытында дидактикалық көзқараспен келеді яғни организмнің ортамен бірлігін ескере отырады; қызметпен форманың өз ара байланыстығын.
-Физиология пәнін жалпы биологиялық пән ретінде тану.
-Студенті жануарлар физиологиясы бойынша әдебиеттерді қолдану арқылы заманауй деректермен танысып білімін ұштауға үйрету.
- Студентке жануарлар организмінде өтетін физиологиялық процесстердің ерекшеліктері туралы білім беру.
-Органимнің физиологиялық ерекшеліктерімен таныстыру.
Студент біліп түсіну керек:
дескрипторА
-студент организм мүшелерінің физиологиясын және өз ара байланыстықтарын білу керек.
- студент физиология пәнінің басқа да пәндермен логикалық байланыстығын, болашақ қызметіне деген қажеттілігін түсіну керек.
Білу керек:
ДескрипторВ
- студент физиологияның теориялық сұрақтары бойынша өз білімін ұштай білу керек;
-студент бірнеше жануарлар мүшелерінің орналасуын - топографиясын ажырата білу;
- студент алынған білімдерін саралап, талдап бір тұжырымға келу керек.
владеть
Дескриптор С,D.Е
с) Физиологиялық зерттеу тәсілдерін жасау білу.
d) студент жануарлар физиологиясы бойынша алған білімін өндірісте қолдана білу керек.
е) Лабораториялық жануарлармен эксперименттер қою және жалпы жұмыс атқару амалдарын қолдана білу керек.
5.3 Оқытудың нәтижесі. Пәнді меңгеру нәтижесінде студент білуі тиіс:
Білу және түсіну (дескриптор А): - жануарлар ағзасының барлық мүшелерді қалыптастырған ұлпа түрлерінің макро - және микроқұрылымдық ерекшеліктері мен ол мүшелердің, жүйелердің атқаратынқызметтерін, физиологиялық құбылыстардың себептері мен жолдарын, осы үдерістердің әртүрлі жануарларда өту механизмдерінің ерекшеліктерін, бір мүшеде қалыптасқан ауытқулықтың барлық ағзаға тигізетін әсерін түсіне білу, тірі ағзалар жасушасының химиялық құрамын, физиологиялық қызметін, дәрумендер, гормондар, ферменттер және т.б. биологиялық молекулалардың құрамы мен құрылысын және ағзада атқаратын рөлін білу және түсіну.
Білу (дескриптор В): Болашақ маман өзіне қажетті амалдарға машықтану арқылы жеке физиологиялық құбылыстар механизмдерін түсіну үшін физиологиялық зерттеулерді, тәжірибе - эксперименттерді қойып алынған деректерге математикалық сараптама жүргізе білу. Физиология және биохимия ғылымдарының заманауи әдіс-тәсілдерін, биохимиялық үдерістер негізгі жүру заңдылықтарын, биохимиялық үдерістерді реттеу механизмдерін және сау ағзаның қалыпты биохимиялық көрсеткіштерін зерттеу және баға беру әдістерін білу. Алынған білімдерін теориялық тұрғыда тұжырымдай білу.
Меңгеру (дескриптор С, D, Е) Болашақта физиология пәнінің басқа да клиникалық не болмаса мамандыққа қатысы бар пәндер арасындағы өзара байланысын, малдың жасына, жынысына, өнімділігіне байланысты ағзада өтетін үдерістердің қалыптасып өту ерекшеліктерін түсіну. биохимиялық үдерістерге сараптама жасау, тірі ағзадағы ауруды анықтау және болжау, олардың патогенезін талдау, малдарды азықтандыруды ұйымдастыру, оларды өсіру және күтіп баптау секілді мәселелерді шешуде қажетті теориялық негіздейдің әдіссс- тәсілдерін меңгеру.
Практикалық дағдыларды қалыптастыруға:
дескриптор С - тірі ағзалардың жасушаларымен жүргізілген тәжрибелік жұмыстардың нәтижелерін алуға, оларды қабылданған биологиялық әдістермен есептеуге, қорытындылауға, өз көзқарасын дәлелдеуге, тұжырым жасауға үйрету.
дескриптор D - Сабақ барысында студенттер топпен немесе жеке жұмыс жасауға, өзара және оқытушымен қарым - қатынас жасауға, құрал- жабдықтармен жұмыс істеу барысында ұқыптылық, сақтық, жауапкершілік дағдыларын қалыптастыру.
дескриптор Е - Ғылыми әдебиеттермен, оқулықтармен жұмыс істеуге үйрету. Өз бетімен жұмыс істеу барысында ізденушілікке, мәліметтерді түсінуге, сараптауға, ойды тұжырымдауға бейімдеу.
6. Курстың мазмұны
6.1 Дәріс сабақтарының тізімі (5триместр)
№ рр Модульдің атауы
Тақырыптың атауы
Көлемі, сағаты
Әдебиеттері
Апта
1 модуль-кіріспе, қан же қан айналымы
1-Введение. Физиология - организмнің ортамен байланысты тіршілік динамикасы туралы ғылым.
1
ОЛ:1,2,3, Д,Л:5
ЭЛ:1,2,3,4
8 и 8,3 Интернетдеректері
1
2.Қан жүйесі.
1
ОЛ:1,2,3, Д,Л:5ЭЛ:1,2,3,4. 8 и 8,3 Интернетдеректері
3.Жүрек физиологиясы, оның реттелуі.
1
ОЛ:1,2,3, Д,Л:5 ЭЛ:1,2,3,4
8 и 8,3 Интернетдеректері
4.Қан тамырлар физиологиясы же лимфа айналымы.
1
ОЛ:1,2,3, 4
ЭЛ:1,2,3,4
8 и 8,3 Интернетдеректері
2-Модуль тыныс алу жүйесі
5.Тыныс алу физиологиясыТыныс алудың негізі.
1
ОЛ:1,2,3, 4
ЭЛ:1,2,3,4. 8 и 8,3 Интернетдеректері
2
3- Модуль
Азықты қорыту
6.Азық қорыту физиологиясы. Ас қорытудың түрлері.
1
ОЛ:1,2,3, 4
ЭЛ:1,2,3,4. 8 и 8,3 Интернетдеректері
3
7.Азықтың қарында қорытылуы.
1
ОЛ:1,2,3, 4
ЭЛ:1,2,3,4. 8 и 8,3 Интернетдеректері
8.Аш және тоқ ішекттің моторикасы
1
ОЛ:1,2,3, 4
ЭЛ:1,2,3,4. 8 и 8,3 Интернетдеректері
4-Модуль
Зат алмасу
Зат пен қуат алмасуы.
1
ОЛ:1,2,3, 4
ЭЛ:1,2,3,4. 8 и 8,3 Интернетдеректері
4
Дәрумендер
1
ОЛ:1,2,3, 4
ЭЛ:1,2,3,4. 8 и 8,3 Интернетдеректері
6 триместр
5-Модуль Сыртқа бөлу физиологиясы
1.Бөлу процессі.
1
ОЛ:1,2,3, 4
ЭЛ:1,2,3,4. 8 и 8,3 Интернет деректері
5
2.Зәр түзілу механизмы.
1
ОЛ:1,2,3, 4
ЭЛ:1,2,3,4. 8 и 8,3 Интернетдеректері
6-Модуль
Ішкі секреция бездері
3.Ішкі секреция.
1
ОЛ:1,2,3, 4
ЭЛ:1,2,3,4. 8 и 8,3 Интернетдеректері
6
4.Сүттену физиологиясы.
1
ОЛ:1,2,3, 4
ЭЛ:1,2,3,4. 8 и 8,3 Интернетдеректері
7-Модуль Көбею физиология
5.Аталықтардың көбею физиологиясы.
1
ОЛ:1,2,3, 4
ЭЛ:1,2,3,4. 8 и 8,3 Интернетдеректері
7
6.Аналықтардың көбею физиологиясы
1
ОЛ:1,2,3, 4
ЭЛ:1,2,3,4.8 и 8,3 Интернетдеректері
8-Модуль Жүйке бұлшық ет физиологиясы.
7 Жүйке бұлшық ет физиологиясы.
1
ОЛ:1,2,3, 4
ЭЛ:1,2,3,4
8 и 8,3 Интернетдеректері
8
9-Модуль Нейрондар физиологиясы
8 Орталық жүйке жұйесі мен вегетативті жүйке жүйесінің физиологиясы.
1
НӘ:1,2,3, 4
ЭӘ :1,2,3,4
8 и 8,3 Интернетдеректері
9
10-Модуль Анализаторлар физиологиясы.
9.Жоғарғы жүйке қызметі мен жануарлар этологиясы.
1
ОЛ:1,2,, 4
ЭЛ:1,2,3,4
8 и 8,3 Интернетдеректері
10
10.Талдағыштар физиологиясы.
1
ОЛ:1,2,3, 4
ЭЛ:1,2,3,4
8 и 8,3 Интернетдеректері
Барлығы:
10
6.2 Практикалық - зертханалық сабақтарының тізімі
(5 триместр)
Модульдің атауы
Тақырыптың атауы
Көлемі,
сағат
Әдебиеттер
Апта
Ағымды бақылау
1- Модуль
Қан , қан мен лимфа айналымы
1. Физиологиялық зерттеуге арналған аспаптармен және тәсілдермен танысу, бекіндіру, наркоз.
2
ОЛ:1,2,3 ЭЛ:1,2,3,4
8 и 8,3 Интернетқоры
1
50100
2. Жануарлардан қан алу. Қан сарысуы мен плазмасын бөлу, фибринсіз қан дайындау, ерітінділерді дайындау.
Қанның физика - химиялық қасиеттерін, лейкоцитер мен эритроциттерді зерттеу.
2
ОЛ:1,2,3 ЭЛ:1,2,3,4
8 и 8,3 Интернетқоры
3. Гемоглобин және оның қосылыстары. Түсті көрсеткіш, эритроциттердің тұну жылдамдығы. Гемолиз және оның түрлері.Қан топтары.
2
ОЛ:1,2,3 ЭЛ:1,2,3,4
8 и 8,3 Интернетқоры
4.Қан айналым физиологиясы Жүректің құрылысы мен қызметі. Жүрек қызметінің реттелуі. Жүрек бұлшықеттерінің қасиеттері. Электрокардиография.
2
ОЛ:1,2,3
ЭЛ:1,2,3,4
8 и 8,3 Интернетқоры
2
50100
5.Жүрек биотоктары. Мүшелер мен ұлпалардағы қан айналымы.
2
НӘ:1,2,3. ЭӘ:1,2,3,4
8 и 8,3 Интернетқоры
2-Модуль
Тыныс алу физиологиясы
6. Тыныс алу процессін зерттеу, тыныс алудың реттелуі, газдарды талдау.
2
ОЛ:1,2,3 ЭЛ:1,2,3,4
8 и 8,3 Интернетқоры
3
50100
3- Модуль Азық қорыу
физиологиясы
7.Азықтың ауыз қуысында қорытылуы.
2
ОЛ:1,2,3 ЭЛ:1,2,3,4
8 и 8,3 Интернетқоры
4
50100
8. Азықтың қарында, мес қарында қорытылуы, олардың перистальтикасы.
2
ОЛ:1,2,3 ЭЛ:1,2,3,4
8 и 8,3 Интернетқоры
9.Ұйқы безінің ферменттері.
Ішек сөлінің ферменттері. Қабырғалы ас қорыту. Өттің қасиеттері.
2
ОЛ:1,2,3 ЭЛ:1,2,3,4
8 и 8,3 Интернетқоры
4-Моуль Зат алмасу физиологиясы
10.Зат пен қуат алмасуы.
Дәрумендердің физиологиялық қасиеттері.
2
ОЛ:1,2,3 ЭЛ:1,2,3,4
8 и 8,3 Интернетқоры
5
50100
Барлығы
20
6 триместр
4-Модуль Бөлу физиологиясы
1.Бөлу процессі. Зәрдің физико-химиялық константасын зерттеу.
2
ОЛ:1,2,3ДЛ:5
ЭЛ:1,2,3,4
8 и 8,3 Интернетқоры
6
50100
5-Модуль ішкі секреция бездері физиологиясы.
1. Ішкі секреция бездерінің физиологиясы.
2
ОЛ:1,2,3ДЛ:5
ЭЛ:1,2,3,4
8 и 8,3 Интернетқоры
6- Модуль Сүттену физиологиясы
2.Сүттің құрамын, физико-химиялық қасиеттерін, құрамын зерттеу.
2
ОЛ:1,2,3ДЛ:5
ЭЛ:1,2,3,4
8 и 8,3 Интернетқоры
7
50100
7-Модуль Көбею физиологиясы
3.Аталықтардың көбею физиологиясы.
2
ОЛ:1,2,3,4
ЭЛ:1,2,3,4
8 и 8,3 Интернетқоры
8
50100
4.Аналықтардың көбею физиологиясы.
2
ОЛ:1,2,3,4
ЭЛ:1,2,3,4
8 и 8,3 Интернетқоры
8-Модуль
Жүйке бұлшық ет физиологиясы
5.Жүйке- бұлшық ет физиологиясы.
2
ОЛ:1,2,3
ЭЛ:1,2,3,4
8 и 8,3 Интернетқоры
9
50100
9-Модуль
Жүйке бұлшық ет физиологиясы
6.Орталық жүйке жүйесі, жұлын, бас миы.
2
ОЛ:1,2,3,4
ЭЛ:1,2,3,4
8 и 8,3 Интернетқоры
7.Жұлын, бас миырефлекстері.Рефлекторлық доға құрылысы, қызметі.
2
ОЛ:1,2,3,4
ЭЛ:1,2,3,4
8 и 8,3 Интернетқоры
8.Орталық жүйке жүйесі. Иррадиация, суммация, қозу тежелу.
2
ОЛ:1,2,3,4
ЭЛ:1,2,3,4
8 и 8,3 Интернетқоры
10-Модуль
Талдағыштар физиологиясы
9.Талдағыштар физиологиясы. Көру,есту талдағыштары.
2
ОЛ:1,2,3ДЛ:5
ЭЛ:1,2,3,4
8 и 8,3 Интернетқоры
10
50100
10.Дәм, иіс сипап сезу талдағыштар физиологиясы.
2
ОЛ:1,2,3,4
ЭЛ:1,2,3,4
8 и 8,3 Интернетқоры
Барлығы:
20
10
6.4. СӨЖ тапсырмаларын орындау және тапсыру кестесі
(жануарлар физиологиясы мен биохимия, 5триместр)
№
Модуль атауы
Тақырыбы
Мақсаты
Мазмұны
Ұсынылған әдебиеттер
Бақылау түрі
Балл
Тапсыру аптасы
1
1- Модуль Қан , қан мен лимфа айналымы
1-Қан, қан айналымы.
Әр түрлі үй жануарларының қанының құрамындағы айырмашылығы.
1. Әр түрлі үй жануарларының қанының морфологиясы мен биохимиясы. Гемопоэз 2. Қанның өкпе,бауыр,талақта, ішекте, бас миінда айналымы.
НӘ:1-8
ҚӘ:1-11
4-6Интернетқоры
реферат
50100
1
2
Жүрек қызметі
Жүрек қызметін зерттеу
1. Жүрек қызметін зерттеутәсілдері. Жүрек пен қан тамырларының иннервациясы.
НӘ:1-8
ҚӘ:1-11
4-6Интернетқоры
реферат
50100
2
3
Лимфа құрамы қасиеттері, түзілуі айналымы.
Лимфа құрамын қасиеттерін, түзілу механизмдерін, айналымын білу.
Лимфа құрамының қасиеттері, түзілуі. Лимфоайналымы, түзілуі.
НӘ:1-8
ҚӘ:1-11
4-6Интернетқоры
реферат
50100
3
4
2- Модуль Тыныс ау физиологиясы
Тыныс алу физиологиясы
Жануарлардың тау биіктіктерінде тыныс алу ерекшелігін білу.
Жануарлардың атмосфералық қысымға қарай тыныс алулары.
НӘ:1-8
ҚӘ:1-11
4-6Интернетқоры
реферат
50100
4
5
3- Модуль Ас қорыту физиологиясы
Азықтың ішекте қорытылуы
Ішекте азықтың қорытылу мен сіңіру ерекшеліктері.
Қой ешкі, түйелердің ас қорыту және сіңіру ерекшеліктері. Азықтың ішекте қорытылуы
НӘ:1-8
ҚӘ:1-11
4-6Интернетқоры
реферат
50100
5
6
Құстардың ас қорыту ерекшеліктері.
Құстардың ас қорыту ерекшеліктерін оқып білу.
Құстардың ас қорыту ерекшеліктері.
НӘ:1-8
ҚӘ:1-11
4-6Интернетқоры
реферат
50100
6
7
Жануарларда сілекей бөлу ерекшеліктері. Бір және көп камералы қарындардың жиырылу механизмдері.
Жануарларда сілекей бөлу ерекшеліктері. Бір және көп камералы қарындардың жиырылу түрлері.
Әр түрлі жануарларда сілекей бөлу ерекшеліктері. Бір және көп камералы қарындардың жиырылу механизмдері.
НӘ:1-8
ҚӘ:1-11
4-6Интернетқоры
реферат
50100
7
8
9
4-Модуль Жүйке бұлшық ет
физиологиясы
Жүйке бұлшық ет физиологиясы
Жүйке бұлшық ет құрылымын білу арқылы қозуді өткізі механизмдерін білу.
Бас ми филогенезі. Вегетативтік жүйке жүйесінің қызметі.
НӘ:1-8
ҚӘ:1-11
4-6Интернетқоры
реферат
50100
8
Жүрек биотоктарыны, электрокардиография
Жүрек биотоктарыны, электрокардиография
Жүрек биотоктарының шығу тегі
НӘ:1-8
ҚӘ:1-11
4-6Интернетқоры
реферат
50100
9
10
Тамырлардың рефлексогенді аймақтары және олардың қанайналымын реттеудегі рөлі.
Тамырлардың рефлексогенді аймақтарының қанайналымын реттеудегі рөлінбілу.
Тамырлардың рефлексогенді аймақтарының қанайналымын реттеудегі рөлі
НӘ:1-8
ҚӘ:1-11
4-6Интернетқоры
реферат
50100
10
11
5- Модуль Зат пен қуат алмасуы
Зат алмасудағы бауырдың ролі. Ақуыз алмасуы, күйісті жануарлар организміндегі ерекшелігі.
Зат алмасудағы бауырдың ролі. Ақуыз алмасуы, күйісті жануарлар организміндегі ерекшелігін білу.
Бауыр қызметі. Ақуыз алмасуы, оның организмге деген қажеттілігі.
НӘ:1-8
ҚӘ:1-11
4-6Интернетқоры
реферат
50100
11
12
6-Модуль
Тері физиологиясы
Тері физиологиясы
Терінің құрылысы, қасиеттерін білу.
Үй жануарларының тері құрылысы, ерекшеліктері.
НӘ:1-8
ҚӘ:1-11
4-6Интернетқоры
реферат
50100
12
6 триместр
13
7-Модуль Ішкі секреция бездеі физиологиясы
Сүттену физиологиясы.
Сүттің түзілу механизмдерін білу.
Көп төлді жануарлардың сүттену ерекшеліктері.
НӘ:1-8
ҚӘ:1-11
4-6Интернетқоры
реферат
50100
13
14
8-Модуль Эндокринді жүйе
Тимус. Эпифиз
1. Тимус пен. Эпифиз құрылысы, қызметін білу.
Тимус пен. Эпифиздің мал организмінің өсіп жетілуіне, тіршілігіне деген маңызы.
НӘ:1-8
ҚӘ:1-11
4-6Интернетқоры
реферат
50100
14
15
Ас қорыту жүйесінің гормондары
Ас қорыту жүйесінің гормондарының маңызы.
Ас қорыту жүйесінің гормоны
НӘ:1-8
ҚӘ:1-11
4-6Интернетқоры
реферат
50100
15
16
Жыныс бездері
Жыныс бездерініңсистематикасы
Жыныс бездерігормондары
НӘ:1-8
ҚӘ:1-11
4-6Интернетқоры
реферат
50100
16
17
9- Модуль Нервтердің қасаиеттері
Нерв талшықтарының физиологиясы. Синапстер
Нерв талшықтары мен синапстердің қажеттілігі.
Нерв талшықтары мен синапстердің физиологиясы мен ролі.
НӘ:1-8
ҚӘ:1-11
4-6Интернетқоры
реферат
50100
17
18
Нерв орталықтары
Нерв орталықтарының қасиеттерің білу.
Организмдегі нерв орталықтарыөажеттілігі.
НӘ:1-8
ҚӘ:1-11
4-6Интернетқоры
реферат
50100
18
19
Вегетативтік жүйке физиологиясы.
Вегетативтік жүйке физиологиясының маңызын білу.
Вегетативтік жүйкежүйесінің маңызы.
НӘ:1,2,3,4,6,7,8
ҚӘ:1,2,3,4
4-6Интернетқоры
реферат
50100
19
20
10-Модуль Сезім талдағыштары
Талдағыштар физиологиясы
Жануарлар организміне есту, дәм сезу, есту, көру талдағыштарының құрылысы мен маңызы.
Талдағыштар физиологиясыесту, дәм сезу, есту, көру сипап сезу талдағыштары. Қата қайтару теориясы.
НӘ:1-8
ҚӘ:1-11
4-6Интернетқоры
реферат
50100
20
7. Оқытудың негізгі формасы мен әдістері
Оқыту негізі формасы: дәріс сабағында Power Point, Prezi бағдарламаларында презентация қолдану, ауызша және жазбаша түсіндіру, практикалық сабақта сұрақ - жауап түрінде білімін бағалау, жазбаша бақылау жұмыстарын алу, студенттердің өзіндік жұмыстарын қабылдауда конспект тексеру, сұрақ -жауап түрінде немесе тест тапсырмаларына жауап алу, студенттердің білімін тексеруде "kahoot" бағдарламасын қолдану.
Сабақтар құрастырылып бекітілген кестеге сай арақашықтық технологиясы бойынша online жәнеofflineрежимінде өткізіледі
Рефератты жазуға арналған әдістемелік нұсқау
Рефератты орындау үшін материалдар ұсынылатын әдебиеттерден алынады. Орындауға 1 апта уақыт беріледі. Реферат көлемі қолмен жазылса 10-15; компьютерде 10-12 бет болады. Компьютерде жазғанда текстің беттегі иллюстрациялар, таблицалар А-4 өлшемді бетте жазылуы тиіс. Текстті тергенде сол жақ 30 мм, оң-10, жоғары 20, төмен 20 мм-ден кем емес; шрифт көлемі 14, болуы керек, нөмерлеу оң жақ жоғары бүрышында нүктесіз қойылады.
Рефератты бағалау үшін келесі талаптар қойылады:
1. Тақырыпты құрастыру дәрежесі;
2. Ғылым әдебиетті қамту;
3. Рефератты жазудың теориялық дәрежесі;
4. Ғылыми негізде дұрыс қорытынды жасау.
8. Әдебиеттер тізімі (жануарлар физиологиясы, 6 семестр)
8. 1. Негізгі әдебиеттер тізімі:
1. Несіпбаев Т. Жануарлар физиологиясы: 2 басылым.-Алматы: Ғылым, 2005.-696 бет.
2. Несіпбаев, Т.Н. Жануарлар физиологиясы: Оқулық. ҚР Білім және ғылым министрлігі, ҚР Жоғары оқу орындарының қауымдастығы . - Алматы: ЖШС РПБК "Дәуір", 2012. - 720б. - электронный ресурс РМЭБ http:rmebrk.kz
3. Несіпбаев Т.Н. және т.б. Жануарлар физиологиясының практикумы Алматы, Кайнар, 1992.
4.Несіпбаев, Т., Несіпбаева, А.Қ. Адам және үй жануарлары физиологиясы: Оқулық. ҚР Білім және ғылым министрлігі; ҚР Жоғары оқу орындарының қауымдастығы . - Алматы, 2012. - 436б. - электронный ресурс РМЭБ http:rmebrk.kz
5.Несіпбаев, Т., Несіпбаева, А.Қ. Жануарлар физиологиясының зертханалық және тәжірибелік сабақтары: Оқулық. ҚР Білім және ғылым министрлігі, ҚР Жоғару оқу орындарының қауымдастығы. - Алматы: Полиграфкомбинат, 2014. - 152б. - электронный ресурс РМЭБ http:rmebrk.kz
6. Батькаев, Ж.Я. Адам және жануарлар физиологиясының қазіргі проблемалары. - Жетісай : "Сырдария" университеті, 2013. - 25б. - электронный ресурс РМЭБ http:rmebrk.kz
7. Жануарлардың физиологиясы: Оқу-әдістемелік кешен. Ветеринариялық медицина - 051201, Ветеринариялық саниатрия - 051202. Құраст. Р.К. Онайбекова. - Қостанай: А. Байтурсынов атындағы ҚМУ, 2010. - 74б. - электронный ресурс РМЭБ http:rmebrk.kz
8.Жумадина, Ш. М. Адам және жануарлар физиологиясы: Оку кұралы. - Павлодар: Кереку, 2014. - 152б. - электронный ресурс РМЭБ http:rmebrk.kz
8.2 Қосымша әдебиеттер тізімі:
1. Абдраманова, Г.Б. Арал өңірінің әртүрлі аймақтарында тұратын тұрғындардың бауыры мен қалқанша безінің функциялық күйі және оларды түзету: Биология ғылымдарының магистрі акакдемиялық дәрежесін алу үшін дайындалған диссертацияның аврефераты (03.00.13). Адам және жануарлар физиологиясы ин-ты. - Алматы, 2010. - 22б. - электронный ресурс РМЭБ http:rmebrk.kz
2.Абдуллаева, К.А. Адам мен жануарлар физиологиясы: Оқу-әдістемелік кешені. - Ақтөбе: АқтМПИ, 2012. - 93б. - электронный ресурс РМЭБ http:rmebrk.kz
3. Мукатаева, Ж.М. Адам мен жануарлардың жалпы физиологиясына арналған кiшi тәжiрибелiк құрал практикумы. - Павлодар: С. Торайғыров атындағы ПМУ, 2000. - 60б. - электронный ресурс РМЭБ http:rmebrk.kz
4. Жануарлар анатомиясы және физиологиясы: Оқу-әдістемелік нұсқау. Құраст. Р.Ж. Джунусова. - Алматы: ҚазҰАУ, 2012. - 36б. - электронный ресурс РМЭБ http:rmebrk.kz
5. Жануарлар және адам физиологиясы. Құраст. З.Т. Қыстаубаева. - Қарағанды: КарМУ баспасы, 2010. - 103б. - электронный ресурс РМЭБ http:rmebrk.kz
6. Жануарлар морфологиясы және физиологиясы: 5В120100-"Ветеринарлық медицина", 5В120200-"Ветеринарлық санитария" мамандықтары студенттерінің оқу-клиникалық практикадан өтулері бойынша әдістемелік нұсқау . Құраст. М.М. Саденов, Б.М. Сидихов. - Орал: Жәңгір хан атындағы БҚАТУ, 2012. - 12б. - электронный ресурс РМЭБ http:rmebrk.kz
7. Рахимжанова, Д.Т. Жануарлардың клиникалық физиологиясы: Оқу құралы. - Алматы: Бастау, 2017. - 296б.
8. Шотаева, М., Кукиев, С. Адам және жануарлар физиологиясы: Электрондық оқулық. - Жетісай: "Сырдария" университеті, 2008.б. - электронный ресурс РМЭБ http:rmebrk.kz
9. Бимагамбетова, Г.А. "Адам және жануарлар физиологиясы" курсында жаңа инновациялық технологиялардың элементтерін қолданудың тиімділігі. Педагогикалық үздік тәжірибе мектебі: Ғылыми-әдістемелік жинақ. , 2015.б. - 11-18 б. - электронный ресурс РМЭБ http:rmebrk.kz
10. Парманбекова, М.Х. Адам және жануарлар физиологиясы: Оқу құралы. - Алматы: Қыздар университеті баспасы, 2015. - 159б. - электронный ресурс РМЭБ http:rmebrk.kz
11. Рымжанов, Қайырбек Сәкенұлы, Төленбек, Исатай Мырзахметұлы Адам мен жануарлар физиологиясы: Оқулық. 2-бөлім : Висцеральдық жүйелер - Алматы: Ы.Алтынсарин атындағы қазақтың білім Академиясының Республикалық баспа кабинеті, 2000. - 421б. - электронный ресурс РМЭБ http:rmebrk.kz
3.
9. Курстың саясаты
1. Сабақты себепсіз босатпау.
2. Сабаққа кешікпеу.
3. Сабақта белсенділік таныту.
4. Оқытушыны, лаборантты, курстастарыңызды сыйлау.
5. Зертхананың құрал-жабдықтарына ұқыпты қарау.
6. Ұялы телефондарды пайдаланбау.
7. Сабақ үстінде техника қауіпсіздік ережелерін сақтау.
8. Зертханада ақ халат кию.
9. Университеттің ішкі тәртіп ережелеріне бағыну.
10. БІЛІМДІ БАҒАЛАУ ЖӨНІНДЕ АҚПАРАТ
Ағымдық бақылау - дәріске міндетті түрде қатысу, тақырып бойынша қойылатын сұрақтарды талқылауға үлес қосу және зертханалық сабақтарға қатысып жұмыс дәптерін толтыру; СӨЖ тапсырмаларын орындау - танымдық тапсырмаларды шешу, рефераттарды әзірлеп берілген мерзімде тапсыру.
Сабақта, студенттер дайындықтары жазбаша тақырыптар, шағын тестер, экспресс-сұрау арқылы тексеріледі. Алынған балдар қорытынды бағаға қосылады. Белгіленген уақыттан басқа кезде тапсырылған тапсырмалар төменірек бағаланады. Жазбаша түрде тапсырмаларды тапсыру кезінде көшіруге, бір-біріне айтуға, кітаптан оқып айтуға тыйым салынады.
Қорытынды бақылау (тестпен компьютерде немесе жазбаша емтихан), физиология курсының бүкіл сұрақтары кіреді (жалпы балдардың 40%), бағаны көтеру үшін емтиханда қайта тапсыруға тыйым салынады.
11. БАҒА ҚОЮ САЯСАТЫ.
11. 1 Қорытынды бақылауды (емтиханды) бағалау критерийлері.
Қорытынды бақылауды бағалау барысында жалпы Триместрде сабаққа қатысуы, ағымдық бақылауға кіретін зертханалық-тәжірибелік сабақтар, білім алушының өзіндік жұмыстарды, тапсырмаларды орындау орындау кезіндегі бағалар апта сайын 1С бойынша кіргізіліп отырады да семестр соңында қорытындлады да емтихан тапсыруға ұрықсат алады.
Пән бойынша қорытынды балл пайыздық мазмұнда мынадай формула бойынша анықталады: Қ% = АБорт * 0,6 + Е * 0,4.
Білім алушының білімі емтиханда келесі ретте бағаланады: "өте жақсы"- 90-100 аралығында балл алса; "жақсы"- 70-89; "қанағаттанарлық"- 50-69; "қанағаттанарлықсыз"- "FХ" 0,5-49алған жағдайда қорытынды бақылауды қайта тапсыра алады. "F"- 0-24 алған жағдайда қайта, оқу сабақтарының барлық түрлеріне қатысады (жазғы семестр), бағдарламаға сәйкес оқу жұмысының барлық түрлерін орындайды және қорытынды бақылауды тапсырады.
ФИЗИОЛОГИЯ ПӘНІ БОЙЫНША БІЛІМДІ БАҒАЛАУДЫҢ ҮЛГІ СЫЗБАСЫ
№
САБАҚ ТҮРІ ЖӘНЕ БІЛІМ АЛУШЫЛАРДЫҢ ОРЫНДАЙТЫН ЖҰМЫСТАРЫ
БАЛЛ САНЫ
MINMAX
1
АҒЫМДЫҚ БАҚЫЛАУ:
Триместр барысында орындалған тапсырмалар (Зертханалық-тәжірибелік сабақтар, білім алушының өзіндік жұмысы).
50 100
БАРЛЫҒЫ (ОРТАША):
50 100
2
ҚОРЫТЫНДЫ БАҚЫЛАУ: Емтихан
50 100
БАРЛЫҒЫ (ОРТАША):
50 100
Емтиханда білімді бағалау сызба нұсқасы
Емтихан бағасы
балл бойынша бағасы ( %)
1.
Ағымдық бақылау
Аралық бақылау
30 - 60
2.
Қорытынды бақылау
20 - 40
Барлығы:
50 - 100
Студент білімінің түпкі бағасы (ағымдық, аралық және қорытынды бақылаулар бойынша алған баллы) төменде келтірілген деректер негізінде кредиттік технологияға сәйкес қойылады.
ЕМТИХАНДА БІЛІМ АЛУШЫЛАРДЫҢ БІЛІМІН БАҒАЛАУДЫҢ ҮЛГІ СЫЗБАСЫ
ЕМТИХАН БАҒАСЫ
БАЛМЕН БАҒАЛАУ
(әрбір орындалған тапсырма үшін)
1
Ағымдық бақылау
50 100
2
Қорытынды бақылау
50 100
БАРЛЫҒЫ (ОРТАША):
50 100
БІЛІМ АЛУШЫЛАРДЫҢ БІЛІМІН БАҒАЛАУ ШКАЛАСЫ
Әріп жүйесімен бағалау
Балдардың цифрлық баламасы
Балдардың проценттік мазмұны
Дәстүрлі жүйемен бағалау
А
4.0
95-100
өте жақсы
А-
3.67
90-94
В+
3.33
85-89
Жақсы
В
3.0
80-84
В-
2.67
75-79
С+
2.33
70-74
С
2.0
65-69
қанағаттанарлық
С-
1.67
60-64
D+
1.33
55-59
D
1.0
50-54
FХ
0,5
25-49
қанағаттанарлықсыз
F
0
0-24
ОҚЫТУШЫ ҮШІН ТҮСІНІКТЕМЕ:
Білім алушы "FХ" алған жағдайда қорытынды бақылауды оқу пәнімодуль бағдарламасын қайта өтпей (тегін негізде) қайта тапсыруға мүмкіндігі бар. Білім алушыға аралық аттестаттау кезеңінде оқу пәні (модуль) бойынша емтиханды (FX) екі реттен артық тапсыруға рұқсат етілмейді. Үшінші рет "қанағаттанарлықсыз" (FX) баға алған жағдайда білім алушы жоо-дан шығарылады және осы пәнге қайта жазылу мүмкіндігінен айырылады.
"F" алған жағдайда білім алушы осы оқу пәнінемодульге қайта жазылады, оқу сабақтарының барлық түрлеріне қатысады (жазғы семестр), бағдарламаға сәйкес оқу жұмысының барлық түрлерін орындайды және қорытынды бақылауды тапсырады.
ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ КАРТАСЫ
15В120100 - Ветеринариялық медицина мамандығы бойынша;
2 Типтік бағдарламалардың бар болуы:
Мемлекеттік тілде - бар;
Орыс тілінде - бар.
3 Жұмыс бағдарламаларының бар болуы:
Мемлекеттік тілде - бар;
Орыс тілінде - бар.
4 Силлабустардың бар болуы:
Мемлекеттік тілде - бар;
Орыс тілінде - бар.
Мемлекеттік тілдегі оқулықтар саны:
1. Несіпбаев Т. Жануарлар физиологиясы: 2 -3 басылым.-Алматы: Ғылым, 2005,2012жж.-696 бет - 50 дана
2. Несіпбаев Т. Жануарлар физиологиясы: (Оқулық).-Алматы: Қайнар, 1995.-352 бет - 51 дана,Қамтамасыз етілуі 100% құрайды.
Мемлекеттік тілдегі оқу құралдарының саны:
1. Несіпбаев Т.Н., Бегайылов Е.Б., Алданазаров С.С. Жануарлар физиологиясының практикумы.- Алматы: Агроуниверситет, 2004.- 180 бет - 60 дана
2. Несіпбаев Т.Н., Бегайылов Е.Б., Алданазаров С.С. Жануарлар физиологиясының практикумы. Алма-Ата, Білім, 1994.-136 бет - 61 дана.
Қамтамасыз етілуі 100% құрайды.
Мемлекеттік тілдегі зертханалық немесе практикалық сабақтарға арналған әдістемелік құралдар:
1 Әшімов С.Ә.Жануарлар физиологиясы курсы бойынша лабораториялық-тәжірибе сабақтарына арналған жұмыс дәптері.-ҚАТУ баспаханасы, 2001.-67 бет - 10 дана
Орыс тіліндезертханалық немесе практикалық сабақтарға арналған әдістемелік құралдар:
1 Руководство к выполнению лабораторно-практических занятий по физиологии животных. Ашимов С.А., Газизова А.И., Алькеева Ж.К.-Типография КазГАТУ, 2005.-76с - 15 дана
3 ГЛОССАРИЙ (АТАУЛАРДЫҢ ТҮСІНДІРМЕ СӨЗДІГІ)
Автоматия - кейбір жасушалар мен ұлпалардың сыртқы әсерсіз өздерінде туындайтын импульстердің әсерімен қозатын қасиеті;
Агглютинация - агглютиноген және агглютининдердің желімдену процесі;
Ағза - ағзаның ішкі мүшелеріне байланысты атау;
Адаптация - ағзаның сыртқы орта жағдайына бейімделуі;
Адреналин - бүйрекүсті безі бөлетін, стресс гормоны;
Алкалоз - ағзаның қышқыл-сілтілік теңдестігінің сілтілік жаққа ығысуы;
Аккомодация - ағзадағы ағзалардыңтүрлі тітіркендіргіштердің күшіне біртіндеп бейімделуі, жаттығуы.
Аксон - нейронның ең ұзын жалғыз тармағы, қозуды жасушадан басқа нейронға немесе шеткі мүшелерге жеткізеді.
Алкалоз- ағзаның қышқыл-сілтілік теңдестігінің сілтілік жаққа ығысуы;Анаболизм - ұлпа мен жасуша құрылымын түзуге және жаңартуға бағытталған, қуат шығынын қажет ететін биохимиялық процестер жиынтығы;
Антиген - арнаулы иммундық жауап тудыратын, антиденелер түздіретін ағзаға бөгде зат;
Антикоагулянт - қанды ұйытпайтын органикалық және бейорганикалық заттар;
Анурия - несептің мүлдем болмауы;
Аорта - қантамырлар жүйесіндегі ең ірі тамыр;
Апноэ - тыныс алу жиілігінің тоқтауы;
Артериолалар - аздап бұлшықет талшықтармен жабдықталған ұсақ тамырлар;
Ас қорыту - азық құрамындағы күрделі қоректік заттарды қарапайым қосылыстарға айналдыратын механикалық, физика-химиялық және биологиялық процестердің жиынтығы;
Атрофия - мүшелердің семуі;
Ацидоз - ағзаның қышқыл-сілтілік теңдестігінің қышқылдық жаққа ығысуы;
Ацинус - тыныс алу мүшесінің морфо-қызметтік бірлігі;
Базедов ауруы - қалқанша безінің гормонды шамадан тыс шығарудан пайда болатын, арнайы белгілері бар ауру;
Басытқы (ингибитор) - белгілі бір биохимиялық немесе физиологиялық процесті басатын, бәсеңдететін зат;
Барорецепторлар - қысымды қабылдаушы жасушалар;
Боумен-Шумлянский капсуласы- бүйректің қыртысты қабатында орналасқан майда көпіршік, нефронның алдыңғы бөлігі;
Брадикардия - жүрек соғысының төмендеп, баяулап кетуі;
Брадипноэ - тыныс алу жиілігінің төмендеуі;
Вазопрессин - гипофиздің артқы бөлігінен шығатын гормон, антидиурездік деп те аталады, қан қысымын арттырады, су-тұздардың алмасуын реттейді;
Висцеральды жүйке жүйесі - ішкі ағзаларды жүйкелендіретін жүйке саласы;
Вискозиметр - сұйықтықтағы үйкелісті өлшеу үшін қолданылатын құрал;
Гем - қанның қызыл пигменті;
Гематокрит - қан түйіршіктері мен плазмасының көлемдік ара қатынасы;
Гематология - физиологияның қан жүйесінің құрамы мен қызметін зерттейтін бөлімі;
Гемодинамика - қан тамырларымен қанның ағу себептерін, заңдылықтарын және механизмін зерттейтін ілім;
Гемолиз - эритроциттер қабығының жарылып, гемоглобиннің сыртқа шығуы;
Гемопоэз - қанның ұю процесі;
Гемостаз - қансыраудың тоқтауы;
Гемофилия - патша ауруы немесе қаны ұйымайтын тұқымқуалайтын ауру;
Гидролиз - түрлі химиялық қосылыстардың сумен қосылу нәтижесінде ыдырауы;
Гиперкапния - қанда көмір қышқыл газы мөлшерінің өсуі;
Гипертония - артериялық қысымның жоғарылауы;
Гиподинамия - қимылдың азаюы;
Гипоксемия - қанда оттегі мөлшерінің азаюы;
Гипоксия - оттегі тапшылығы, ағзада немесе жеке органдар мен ұлпаларда оттегі мөлшерінің төмендеуі;
Гликемия - қандағы глюкоза мөлшерінің артуы;
Гликолиз - глюкозаның сүт қышқылына дейін АТФ қуат жинақтай ферменттік жолмен аэробты және анаэробты ыдырауы;
Гликогенолиз - гликоген молекуласы полисахаридтік тізбегінің глюкоза немесе глюкозаның фосфорлы эфирін түзе ыдырауы;
Глюкозурия - несептегі қанның мөлшері;
Гомеостаз - ағзаның ішкі ортаның салыстырмалы тұрақтылығын сақтайтын қасиеті;
Гомеокинез - ішкі мүше тұрақтылығы;
Градиент - бір нәрсенің сандық өзгеруіндегі заңдылық;
Дальтонизм- түсті ажырата алмау;
Дегенерация - зат алмасу процесінің бұзылуы салдарынан ұлпалардың өзгеруі (синонимі - дистрофия);
Децеребрация - миы бұзылған. Мидың сабауына отау жасау;
Диоптрия - көздің оптикалық жүйесіндегі сәулені сындыру күші;
Диурез - зәр бөлу, белгілі мерзім ішінде бөлінген зәр мөлшері;
Дондерс тәжірибесі - өкпе жұмысының қызметін, тыныстанудың заңдылығын көрсететін, арнайы шыны ыдысқа жануардың өкпесін бекіту арқылы өткізілетін тәжірибе;
Дуглас қалташығы - ауа жинайтын, ауаны өткізбейтін заттардан жасалынған, жануарларда зат алмасуын зерттеуге арналған қапшық;
Жасырын (латентті) кезең - белгілі процестің басталар алдында байқалмай, сезілмей өтетін кезең;
Жүйкесіздеу - жүйкелерді қиып тастау немесе зақымдау арқылы органдарды жүйкесіздендіру;
Жүйке орталықтары - орталық жүйке жүйесіндегі ағзаның белгілі бір әрекетін реттейтін нейрондар шоғыры;
Иммунитет - бөгде заттарға қарсы тұратын ағзаның реакциясы;
Индикатор - белгілі бір физиологиялық параметрдің сапалық немесе сандық өзгерістерін бағалауға мүмкіндік беретін көрсеткіш;
Индукция - орталық жүйке жүйесінде тітіркендіргіш әсерімен пайда болған жүйкелік процеске қарама-қарсы процестің туындауы;
Интактылы - тиісілмеген, тұтастығы сақталған, операция жасалмаған;
Иррадиация - процестің (қозу, тежелу) бір орталықтан екінші орталықтарға таралуы, жайылуы;
Капиллярлар - қантамырлар мен лимфа жүйесіндегі ұсқа тамырлар;
Катакрота - катакрота, пульстің - тамыр соғуының төмендеу кезеңі
Катетер - дененің табиғи өзектеріне немесе қуыстарына енгізілетін түтікше;
Қан айналым - ағзадағы қанның қан тамырларымен қозғалуы;
Қан жүйесі - қан жасушаларын түзетін, тарататын және бұзып, жоятын органдар бірлестігі;
Карбоангидраза - эритроцит құрамында болатын фермент, өкпедегі қанның құрамынан дегидратациялану арқылы СО2 бөліп шығаруға қатысады;
Көбек (фистула) - қуыс ағзаларға арнаулы операция арқылы орнатылатын түтікше;
Күйіс қайтару - үлкен мес қарынға жұтылған азықты қайтадан ауызға шығарып шайнау;
Лактогенез - буаздықтың соңғы кезеңінде және төлдегеннен кейін сүттің бөлінуі;
Лактопоэз - лактация кезінде сүттің түзілу процесі;
Ламинарлық ағыс - тамырдағы сұйық қабаттарының бір-бірімен араласпай ағуы, бірсыдырғы ағыс;
Лизис - ферменттердің немесе химиялық агенттердің әсерімен жасушалардың еруі;
Либеркюнбездері - ішек қабырғаларында орналасқан, құрамында май мен көмірсутекті ыдырататын ферменттері бар шырышты зат бөледі;
Лимфа - лимфа капиллярлары мен тамырлар қуысында болатын, түссіз сары сұйқытық;
Липолиз - майлардың ыдырауы;
Локальды - шектелген, таралмайтын, орнықты;
Маммогенез - сүт бездерінің дамуы мен өсуі;
Медиатор - қозу процесін таратуды қамтамасыз ететін химиялық зат;
Метаболизм - зат алмасу, ағза тіршілігін қамтамасыз ететін химиялық өзгерістердің жиынтығы;
Микрофагтар - фагоциттік белсенділігі бар нейтрофилдердің қозғалғыш жасушалары;
Монобласттар - моноциттерден түзілетін жасушалар;
Нейроглия - нейрон арасындағы кеңістікті толтыратын, қосымша қызмет атқаратын жүйке ұлпасының негізгі бөлігі;
Нейрон - жүйке жасушалары мен өсінділерінің жиынтығы;
Нейропептидтер - мидың интегративтік қызметін (ес, ұйқы, түйсік, т.б.) реттейтін ОЖЖ-ің эндогенді биологиялық белсенді заттар;
Нефрон - бөлу жүйесінің морфо-қызметтік бірлігі;
Олигоурия - несептің көп бөлінуі;
Пальпация - бір қолды денеге қойып, екінші қолдың саусағымен ұрып көргенде пайда болатын сезімталдыққа негізделген тәсіл;
Парабиоз - әртүрлі тітіркендіргіштер әсерінен қозғыш ұлпалардың өзгерісін тудыратын, өлім мен өмір арасындағы аралық жағдай;
Парентеральдық жол - заттарды ағзаға ас қорыту жолынан тыс (тамыр, тері арқылы) енгізу;
Перистальтика - ас қорыту жолының толқын сипатта таралатын жиырылуы, қимылы;
Перфузия - қанды немесе ерітінділерді оқшауланған, қан айналым жүйесінен бөлінген органдар тамырлары арқылы өткізу әдісі;
Плетизмограф - дененің жеке мүшелері көлемінің қанмен жабдықталу деңгейіне қарай өзгерістерін тіркейтін аспап;
Пневмограф - тыныс алу қозғалыстарын жазып алу;
Реабсорбция - су мен онда еріген заттардың кері сіңірілуі, сорылуы;
Реобаза - қозуды тудыратын ток немесе кернеуліктің ең төменгі күші;
Рефрактерлік - қозу үстіндегі жүрек еттерінің тітіркендіргішке жауап бермейтін қасиеті;
Сары дақ - көздегі торлы қабықтың ең сезімтал жері;
Секреция - без өндірген заттардың бөліну процесі, түзінділеу;
Синапс (түйіспе) - өзара жүйке жасушалары не жүйкемен шеттегі қызмет атқарушы жасушасы (эффектор) түйіскен жерінде серпіністерді өткізетін арнайыұласу;
Спирометрия - біріншіреттік өкпелік көлемдердің тіркелуі;
Спирограмма - өкпелік көлемдері мен сыйымдылықтардың графиктік тіркелуі;
Спонтанды - өздігінен, ырықсыз;
Тахипноэ - тыныс алу жиілігінің жиілеуі;
Тахикардия - жүректің жиырылу жилігінің жоғарылауы;
Турбуленттік ағыс - тамырдағы сұйық қабаттарының бір-бірімен араласа ағуы, иірімді ағыс;
Тыныс алу - ағзаның сыртқы ортадан оттегін қабылдап, көмір қышқыл газды бөлуін қамтамасыз ететін процесс;
Тыныс коэффициенті - ағза бөлген көмір қышқыл газбен қабылдаған оттегінің көлемдік қатынасы;
Хронаксия - жүйке талшығының қоздыруға қажетті белгілі электр күшінің ең кіші, аз уақыты;
Фибриноген - қан плазма құрамындағы ірі молекулалы ерігіш белок;
Эвритемиялы жануарлар - сыртқы орта температурасының ауытқуларына төзімді жануарлар;
Экзогенді зат - ағзадан тыс пайда болған зат;
Экскреттер - бөлінді заттар, ағзадан шығарылатын ақырғы алмасу өнімдері;
Электрокардиография - жүрек еттеріндегі биоэлектрлік құбылысты зерттейтін әдіс;
Эндогенді зат - ағзаның өзінде түзілген зат;
Эритропоэз - эритроциттердің түзілуі;
Эукариоттар - жасушаларында жақсы қалыптасқан ядролары бар жануарлар.
4 ДӘРІСТЕРДІҢ ҚЫСҚАША МАЗМҰНЫ
4.1 1-дәріс. Жануарлар физиологиясы курсына кіріспе. Физиология ғылымының қысқаша даму тарихы. Физиологияның жалпы заңдылықтары және негізгі физиологиялық ұғымдар
Негізгі сұрақтар:
1. Физиология пәнінің мазмұны, мақсаты және салалары.
2. Физиология пәнінің даму тарихы мен оның басқа ғылымдармен байланысы.
3. Физиологиялық қызметтер мен процестер
4. Зерттеу әдістері.
1. Физиология пәнінің мазмұны, мақсаты және салалары, даму тарихы. Физиология деген сөз грек тілінде тірі ағзаның қызметтері туралы ғылым, немесе тіршілік тану деген мағына береді. Физиология - ағзаның тіршілік әрекетін, жеке мүшелер мен жүйелердің қызметін зерттеп, олардың ерекшеліктерін, биологиялық маңызын анықтайды, ағзаның сыртқы ортамен қарым-қатынастарындағы заңдылықтарды айқындайды.
Жануарлар ағзасында өтетін әртүрлі құрылымдық деңгейдегі тіршілік процестерінің (зат алмасу, тыныс алу, қоректену және т.б.) заңдылықтары және жеке мүшелер қызметінің маңызымен; ағза мен сыртқы орта араларындағы өзара әсерлердің механизмдерін түсіндіреді.
Жануарлар физиологиясы пәнінің негізгі міндеттері:
* Ағзаның әртүрлі жүйесіндегі және олардың жекеленген құрылымдық элементтерінің арнайы ерекшеліктері мен жалпы заңдылықтары туралы түсінікті қамтамасыз ету;
* Физиологиялық ғылымның жаңа жетістіктері мен оның дамуындағы қадамдарымен танысу; Біртұтас ағза мүшелерінің өзара байланыстылығын түсіндіру. Қоршаған ортаның ағзаға, мүшелерге әсері туралы түсінікті береді.
2. Физиология пәнінің басқа ғылымдармен байланысы. Ағзаның тіршілік әрекетін терең және жан-жақты ұғыну үшін анатомия, биохимия, биофизика, гистология, цитология, морфология пәндерін толық меңгеру қажет. Физиологиялық зерттеулер тіршіліктің ең қарапайым түрлерінің оның күрделірек түрлерге ауысуының және ағза қызметтерінің бірте-бірте күрделене дамуының себептерін ашады.
Адам мен жануарлар ағзасының қызметтері жайлы алғашқы деректерді Көне грек дәрігерлері Гиппократ, Аристотель, Көне рим дәрігері Гален жинақтаса, ал Орта Азия мен қазіргі Қазақстан жерінде X-XI ғасырда аттары әлемге белгілі ғұламалар Әбу Насыр Әл-Фараби мен Әбу Әли Ибн Сина еңбектерінде осындай мәліметтер кездеседі. Физиологияны дербес, тәжірибелік (эксперименттік) ғылым ретінде ағылшын дәрігері Вильям Гарвей (1578-1657) таныса, Ресейде XVIII ғасырдың басында орыс ғалымдары И.М.Сеченов, И.П.Павлов, Ф.В.Овсянников, Н.Е.Введенский және басқалар физиологияның дамуына зор үлес қосты.
Жоғарғы жүйке қызметінде болатын үш принципті И.П.Павлов ұсынды. Олар анализ бен синтез, детерминизм және құрылымдық принциптер: 1.Анализ-талдау- дегеніміз біртұтас құбылыстардың жеке қасиеттерін, жеке ерекшеліктерін тексеру. Синтез-түзілу - жеке қасиеттер мен ерекшеліктерді тексеру арқылы, біртұтас құбылыстарды жан-жақты түсіну. 2- Детерменизм - әрбір құбылысты, әрбір процесті болдыратын себеп, сылтау. 3- Құрылымдық принцип - әрбір мүше құрылымының оның қызметімен байланыстыру. Физиология ғылымының дамуына үлес қосқан Қазақстандық ғалымдар да жеткілікті.
3. Физиологиялық қызметтер мен процестер. Физиологиялық процесс - тірі ағзада жаңа сапалы мазмұнға ие болған физикалық және химиялық өзгерістердің күрделі түрлерінің жиынтығы - ас қорыту, тыныс алу, бөлу және т.б. Физиологиялық қызмет - тұтас ағза немесе оның жеке жасушаларының, ұлпаларының, мүшелерінің тіршілік әрекеті, қызметі. Ағзаның басты қызметі зат алмасу болып табылады. Зат алмасумен өсу, даму, көбею, қоректену, қимылдау т.с.с. физиологиялық қызметтер тығыз байланысты.
Гомеостаз - ағзаның сұйық ортасының (қан, сөл, ұлпа-аралық сұйықтықтар) салыстырмалы тұрақтылығы немесе оны қамтамасыз ететін үйлесімді реакциялар жиынтығы. Зат алмасу процесі - тағаммен бірге түскен органикалық заттардың ыдырауынан түзілетін энергиямен ағзаны қамтамасыз ету. Ассимиляция, диссимиляция процестерінен тұрады. Тітіркендіргіштік - тірі ағзаның сыртқы орта әсеріне зат алмасу процесін күшейтумен қайтаратын жауабы. Қозғыштық - тірі жүйенің тітіркендіргіштердің әсерінен өзінің физиологиялық белсенділігін өзгертуі.Рефлекс - ағзаның сыртқы не ішкі ортаның тітіркендіргіштеріне жүйке жүйесінің қатысуымен беретін жауабы.
4. Зерттеу әдістері: 1. жедел тәжірибе, 2. созылмалы тәжірибе және 3. мүшелердің қызметін модельдеу.
1. Жедел тәжірибеде малға наркоз беріп, хирургиялық операциялар жасайды да, ішкі мүшелерге әсер ету арқылы (тітіркендіру тамырларды қию, дәрі дәрмектер жіберу) олардың тіршілік әрекеттеріндегі өзгерістерді бақылайды.
2. Созылмалы тәжірибелер алдын-ала операция жасалып, дайындалған жануарларға жүргізіледі. Осы мақсатпен малдың қарнына, ішектеріне фистула (түтік) қойылады, бездердің өзектері сыртқа шығарылады, тітіркендіру немесе биоток тарту мақсатымен мүшелерге электродтар қондырылады.
3. Функцияларды модельдеу әдісі-ағзаны биокибернетикалық жүйе ретінде қараудың негізінде қалыптасты. Осы түрғыда ағзада жүретін процестерді математикалық формулалар және теңдеулермен болжау (малдың өсу қарқынын, сүттілігін т.б) онда өтетін түрлі процестерді бейнелейтін физикалық аспаптар (жүйкежасушасының моделі, күйіс малының "жасанды қарыны т.б.) жасау принциптері қолданылады
Мүшелерді оқшалау-жекелеу:Экстирпация кезінде зерттелетін мүшені жартылай немесе түгелдей кесіп алып тастайды да, ағзада байқалатын өзгерістерді бақылау арқылы оның денедегі қай қызметке қаншалықты қатысатындығы анықталады. Трансплантация - бір ағзадағы мүшені, ұлпаны орнынан басқа жерге немесе басқа ағзаға көшіріп қондыру. Перфузия - зерттелетін, құрамы алдын-ала белгілі ерітіндіні, не қанды тиісті мүшенің тамырлары ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz