Мұғалімнің міндеті зерттеу іскерліктерін зерттеу бойынша қызметті ұйымдастыру

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 45 бет
Таңдаулыға:

Гатунок Алина

«ЖАЛПЫ БІЛІМ БЕРЕТІН МЕКТЕПТЕ БИОЛОГИЯ ПӘНІН ОҚЫТУДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ ҒЫЛЫМИ-ЗЕРТТЕУШІЛІК ҚҰЗЫРЕТТІЛІГІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫ ЗЕРТТЕУ»

Нұр-Сұлтан, 2023 жыл

Магистрлік диссертация/жоба

ЖАЛПЫ БІЛІМ БЕРЕТІН МЕКТЕПТЕ БИОЛОГИЯ ПӘНІН ОҚЫТУДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ ҒЫЛЫМИ-ЗЕРТТЕУШІЛІК ҚҰЗЫРЕТТІЛІГІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫ ЗЕРТТЕУ

Магистрант Аты-жөні

(қолы)

Ғылыми жетекші, Аты-жөні

Ф. ғ. к

(қолы)

Кафедра меңгерушісі Аты-жөні

(қолы)

Нұр-Сұлтан, 2023 жыл

ЖОСПАР

КІРІСПЕ . . .

НЕГІЗГІ БӨЛІМ

ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ

1. 1 Отандық және шет елдік ғалымдардың ғылыми зерттеу еңбектеріндегі «ғылыми-зерттеушілік құзыреттілік» ұғымы . . .

1. 2 Зерттеу құзыреттілігін дамыту мәселесінің тарихи аспектілердегі жай- күйі . . .

1. 3 Мектепте биологияны оқытуда зерттеу құзыреттілігін қалыптастыру бойынша әдістемелік әдебиеттерді қарастыру . . .

2. ЗЕРТТЕУ НЫСАНЫ МЕН ӘДІСТЕМЕСІ

2. 1 Биологияны оқытудың заманауи моделдеріне анализ жүргізу . . .

2. 2 Білім алушылардың ғылыми-зерттеу құзыреттілігін қалыптастыруды танымдық әмбебап оқу іс-әрекеттері негізінде зерттеу . . .

2. 3 Л. Михельсон сынағы (Ю. З. Гильбухтың аудармасында) бойынша оқушылардың ҒЗҚ-ның (ғылыми-зерттеушілік құзыреттілік) қалыптасу деңгейін анықтау . . .

2. 4 Б. Н. Филлипстің «Мектептегі мазасыздық деңгейін тексеру» әдістемесі бойынша оқушылардың ҒЗҚ-ның (ғылыми-зерттеушілік құзыреттілік) қалыптасу деңгейін анықтау . . .

3. ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ТАЛДАУ

3. 1 Педагогикалық эксперимент шеңберінде жұмысты ұйымдастыру . . .

3. 2 Ғылыми зерттеушілік құзыреттіліктің қалыптасу деңгейі мен оқыту деңгейінің көрсеткіштері жүйесі негізінде педагогикалық эксперименттің нәтижелілігін бағалау . . .

3. 3 Метапәндік нәтижелерді бағалау үшін, «жетістіктер кестесі» атты авторлық әдістемені әзірлеу және қолдану . . .

3. 4 Педагогикалық эксериментке корреляциялық талдау жасау . . .

ТҰЖЫРЫМ . . .

ҚОРЫТЫНДЫ . . .

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . .

ҚОСЫМША . . .

КІРІСПЕ

Тақырыптың сипаттамасы.

Оқушылардың ғылыми-зерттеушілік құзыреттілігін қалыптастыру және дамыту, қазіргі шындықтағы негізгі жалпы білім берудің орталық міндеттерінің бірі ретінде анықталады. Негізгі жалпы білім берудің мемлекеттік білім беру стандартының талаптарына сәйкес білім, білік және дағдыларды оқыту процесінде алынған білім деңгейі, сондай-ақ білім беру процесінде оқушылардың жеке дамуы, ғылыми-зерттеушілік құзыреттіліктің дамуымен қамтамасыз етіледі.

Тақырыптың өзектілігі.

Мектепте "Биология" пәнін оқу кезінде, ғылыми-зерттеушілік құзыреттілігін қалыптастыруға ерекше назар аудару қажет. Биология, оқу пәні ретінде топтық оқытуды жүзеге асыруда ғылыми-зерттеушілік құзыреттілігін дамыту мүмкіндігін болжайды. Биология сабақтарының басым көпшілігін жүзеге асырған кезде, топтарда жұмыс істеу және танымдық іс-әрекет процесінде ғылыми-зерттеушілік құзыреттілігін қалыптастыру үшін педагогикалық жағдайлар жасауға болады.

Жалпы білім беретін мектепте, әр мұғалімнің негізгі міндеті - оқу процесінде оқушылардың ғылыми-зерттеушілік құзыреттіліктерінің қалыптасуына ықпал ететін қажетті жағдайларды жасау. Осы зерттеу аясында ғылыми-зерттеушілік құзыреттілікті қалыптастыру әдістемесін және олардың қалыптасуын бағалау әдістемесін қолданудың тиімділігі сипатталған және эмпирикалық түрде расталған.

Ғылыми-зерттеушілік құзыреттіліктің қалыптасуын бағалау әдістемесінің тиімділігі, мектеп тәжірибесінде теориялық негіздерді анықтаудан, содан кейін педагогикалық экспериментті жоспарлаудан, сондай-ақ оның нәтижелерін мектептің білім беру процесіне енгізу перспективаларын анықтаудан тұрады.

Диссертация жаңалығы:

оқушылардың жеке-топтық танымдық іс-әрекетін ұйымдастыру кезінде ынтымақтастықта оқыту шарттары анықталды;
ғылыми-зерттеушілік құзыреттіліктерін қалыптастырудың негізгі принциптері анықталды;
биологияны зерделеу кезінде білім алушылардың ғылыми-зерттеушілік құзыреттіліктерін қалыптастыруға бағытталған эксперименттік әдістеме әзірленді және сыналды;
әдістемені іске асыру процесінде қолданылатын, биологияны зерделеу кезінде білім алушылардың ғылыми-зерттеушілік құзыреттіліктерін дамыту есебінен пәндік нәтижелерді арттыруға ықпал ететін ұйымдастырушылық-педагогикалық жағдайлар анықталды.

Зерттеу нысаны - негізгі жалпы білім беру сатысында биологияны оқыту процесі.

Зерттеу пәні - "Жабықтұқымды өсімдіктердің алуан түрлілігі" бөлімін зерттеу барысында оқушылардың ғылыми-зерттеушілік құзыреттіліктерін қалыптастыру әдістемесі.

Зерттеудің эксперименттік базасын Түркістан облысының Мақтаарал ауданының №34 «Бірлік» жалпы орта мектебі коммуналдық мемлекеттік мекемесі құрады.

Жұмыстың мақсаты - мектептегі "Жабықтұқымды өсімдіктердің алуан түрлілігі" бөлімін зерттеу кезінде, білім алушылардың (7-сынып) ғылыми-зерттеушілік құзыреттіліктерін қалыптастыру және дамыту тиімділігін арттыру.

Зерттеудің теориялық әдіснамалық негізі.

Әмбебап оқу іс-әрекеттерінің қалыптасуы мен даму теориясы (А. Г. Асмолов, Г. В. Бурменская, И. А. Володарская, О. А. Қарабанова және т. б. ) ;
Диалогтік теория (М. М. Бахтин) ;
Оқушылардың бірлескен оқу іс-әрекетін психологиялық зерттеу (В. В. Рубцов, Г. А. Цукерман, Д. Б. Эльконин және т. б. ) ;
Білім алушылардың өзіндік танымдық қызметін жандандыру мәселелері бойынша теориялық жалпылау (Л. С. Выготский, В. В. Пасечник, П. И. Пидкасистый және т. б. ) ;
Білім беру ортасын қалыптастыру және дамыту тұжырымдамалары (Л. И. Клочкова, М. Р. Битянова, Е. А. Ямбург және т. б. ) ;
Тұлғаның даму теориясы (Л. И. Божович, А. Н. Леонтьев) ;
Биологияны оқыту әдістемесі (И. Ю. Азизова, Н. Д. Андреева, Н. М. Верзилин, В. М. Корсунская, И. Н. Пономарева, С. В. Суматохин, А. М. Якунчев және т. б. ) ;
Ұжымдық оқу-танымдық қызметті ұйымдастыру әдістемесі (В. К. Дьяченко, В. В. Пасечник, И. Б. Первин, К. В. Хайбулина және т. б. ) .

Алдыға қойылған өзара байланысты міндеттерді шешу үшін, сондай-ақ ұсынылған гипотезаны тексеру үшін диагностикалық әдістердің жиынтығы қолданылды, оқушылардың ғылыми-зерттеушілік құзыреттіліктерін қалыптастыру тақырыбы бойынша психологиялық-педагогикалық әдебиеттерге жүйелі талдау жүргізілді, сонымен қатар оқушыларды пәндік тестілеу, нормативтік-құқықтық актілерді талдау, сауалнама және сауалнаманы қамтитын педагогикалық эксперимент жүзеге асырылды. Зерттеу барысында алынған деректерді жалпылау және талдау кезінде алынған нәтижелерді статистикалық өңдеу әдістері қолданылды.

Жұмыстың теориялық және пркатикалық маңыздылығы:

осы зерттеуде сипатталған ғылыми-зерттеушілік құзыреттіліктерін қалыптастыру әдістемесі, жалпы білім беретін мектептердің білім беру процесінде, биологияны және басқа да мектеп пәндерін зерттеуде қолданыла алады;
әзірленген әдістемені қолдану, білім алушыларды бейімдеу және әлеуметтендіру бойынша неғұрлым ауқымды әзірлемелердің негізіне алынуы мүмкін.

Жарияланымдар.

Жұмыстың құрылымы кіріспеден, үш тараудан, 11 параграфтан, тұжырымнан, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімнен тұрады.

ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ

1. 1 Отандық және шет елдік ғалымдардың ғылыми зерттеу еңбектеріндегі «ғылыми-зерттеушілік құзыреттілік» ұғымы

Бүгінде кәсіптік білім беретін оқу орындарының алдында тұрған маңызды міндеттердің бірі - іздестірудің заманауи әдістерін қолдана алатын, проблемаларды шешудің шығармашылық қабілеттерін меңгерген оқытушы-зерттеушіні даярлау болып табылады.

Қазірде, зерттеу құзыреті көптеген ғылыми ізденістердің мәні болып отыр. Зерттеу құзыреттілігі ұғымы нақты болуы тиіс, ал ол үшін мынадай ұғымдарды қарастыру қажет: зерттеу, құзырет және құзыреттілік.

Зерттеу, қазіргі уақытта тек қана ғылыми қызметкерлердің қызметі ғана емес, сонымен қатар ғылыммен байланысы жоқ адамның да ажырамас бөлігі.

Педагогикалық әдебиетте «жаңа-заманауи» адам, күрделі мәселелерді тез әрі сапалы шешіп, міндетті шешудің стандартты емес нұсқаларын ұсынуы, оларды көре білуі және шеше білуі тиіс.

Зерттеу - бұл жаңа ғылыми білімді әзірлеу процесі немесе объектіні, құбылысты зерделеу процесі, ол оның дамуының заңдылықтарын анықтауға ықпал етеді. Бұл білім алушылардың қазіргі заманғы әдістерді пайдалана отырып, жаңа білімді қалыптастырумен аяқталады. Зерттеу, сондай-ақ қолда бар білімді жетілдіру немесе жаңа деректер алу мақсатында мерзімді іс-шара болуы мүмкін [1] .

Білім беруде зерттеу, оқыту процесін ерекше ұйымдастыруды білдіреді, бұл ретте білім алушылар, зерттелетін пәндер саласында пайдаланылатын зерттеу жүргізудің белгілі бір әдістемелерімен танысады, зерттеу жүргізу үшін қажетті әдістерді таңдайды, өз бетінше жаңа білім алу дағдыларын пайдаланады [2] .

Педагогика мен психология практикасында «бағдарлы қызмет» ұғымы жиі қолданылады. Қарым-қатынас тәртібінде ол сезімталдық, танымдық белсенділік, зерттеу мінез-құлқы және зерттеу сияқты ұғымдарға ұқсас деп есептелінеді [3] .

Зерттеу мінез-құлқымен қатар, зерттеу кез келген адамның мінез-құлқының міндетті бөлігіне, сондай-ақ оның даму шартына айналады [4] .

Ғылыми әдебиеттерде «ғылыми-зерттеу жұмысы» және «оқу-зерттеу жұмысы» терминдері жиі кездеседі. Ғылыми-зерттеу деп - тақырыпқа өз бетінше шығармашылық зерттеу жүргізуге сүйенетін білім алушының қызметі түсініледі. Оқу-зерттеу жұмысы деп шығармашылық технологияны меңгеру, тәжірибе жүргізу әдістемесімен, эксперимент техникасымен, ғылыми әдебиеттермен және оны пайдалану ережелерімен танысу түсініледі. Демек, білім алушылардың оқу-зерттеу және ғылыми-зерттеу жұмыстары бір-бірін толықтырады. Бұл ұғымдар арасындағы негізгі айырмашылық, білім алушылардың зерттеу тапсырмасын орындау дербестігінің дәрежесі және алынған нәтиженің жаңалығы болып табылатыны анық [5] .

Н. П. Харитонов өз еңбектерінде, білім алушылардың «ғылыми-зерттеу» және «оқу-зерттеу» қызметі ұғымдарын қарастырды. Автордың пікірінше, оқу-зерттеу қызметінің негізгі мақсаты - білім алушылардың, шындықты игерудің әмбебап тәсілі болып табылатын зерттеу жүргізу мен функционалдық дағдыларын игеру, сондай-ақ білім беру процесінде субъективті жаңа білім негізінде білім алушының тұлғалық ұстанымын жандандырумен қатар, зерттеу ойлау түрін дамыту болып табылады [6] .

Ал «құзырет» пен «құзыреттілік» ұғымдарының талдауына келсек: құзырет деп, жеке адамның алған білімін қолдана алу қабілеті, қойылған міндеттерді шешу немесе нақты қызметті жүзеге асыру үшін қабілеттілікті қамтамасыз ететін іскерлік пен тәжірибе түсініледі. Ал құзыреттілік деп - нақты адамның қасиетін білдіретін, алынған тәжірибе немесе оқыту нәтижесінде қалыптасқан өкілеттіктер шеңберін, құзыреттер көлемін және оның қызмет түрлері мен нақты міндеттерді орындауға қабілеттілігін айқындайтын жүйелі ұғымды білдіреді [7] .

Ғылыми әдебиетті талдай отырып, біз «құзырет» пен «құзыреттілік» сияқты екі ұғымның өз мазмұнында айырмашылықтары бар екенін көріп отырмыз.

С. Сергеев пен И. Блинов құзыреттілік деп білімділік, тәжірибелік деңгейін түсінеді, олар қандай да бір функцияны, кәсіби немесе әлеуметтік қызметті табысты орындау үшін жеткілікті болуы тиіс [8] .

Ф. Зеер өз жұмыстарында қызмет субъектісінің кіші құрылымы ретінде құзыреттілікті анықтайды. Сөздіктердің деректеріне сүйене отырып, ол құзыреттілікті «білімділік, хабардарлық» деп түсінеді, бұл ұғымды кәсіби салаға жатқызады және кәсіби құзыреттілік деп кәсіби қызметті жүзеге асыру тәсілдерін, сондай-ақ білімдер, іскерліктер жиынтығын түсінеді [9] .

Зерттеушілер Ю. Малков пен Н. Абакумовқа келсек, олар құзырет ретінде білімнің, іскерліктің және дағдылардың интегративті кешенінің сапасын, адамның өз қызметі процесінде құзыреттілікті іске асыру қабілетін түсінеді. Бұдан басқа, олар құзыреттілікке оқу нәтижелерін де, құндылық бағдарлар мен әдеттер жүйесін де қосады [10] .

А. Иванов «құзырет» және «құзыреттілік» ұғымдарының мазмұнын талдай отырып, ағылшын тіліндегі «competence» және «competent» сөздерінің мағынасын міндетті түрде ескеру қажет деп санайды. Олардың біріншісі - «қабілеттілікті, білімді, іскерлікті» білдіреді, екіншісі - «құзыреттілік» термині мынадай мағынаға ие: «толық құқылы, белгіленген, заңды» [11] .

Құзыреттілік деңгейін мынадай критерийлер жиынтығымен анықтауға болады:

- білім мен іскерліктің сапа деңгейі;

- білім мен іскерліктің болуы және тереңдігі;

- арнайы тапсырмалардың орындалу деңгейі;

- жұмысты ұйымдастыру және жоспарлау қабілеті;

- бейімделу жағдайларында білімді пайдалану қабілеті [12] .

Демек, бір ұғым екіншісінен туындайды және оны толықтырады. Осылайша, құзырет - шешілуі қажет міндеттер мен мақсаттар шеңберін айқындайды, ал құзыреттілік - бұл белгіленген мақсаттар мен шешілген міндеттерді меңгеру нәтижесі болып табылады.

Көптеген ғылыми-зерттеу жұмыстарында, білім алушылардың зерттеу құзыреттілігі зерттеушінің сауатты және дұрыс жоспарланған қызметінің нәтижесі ретінде қарастырылады (эксперимент қою, алынған нәтижелерді талдау, зерттеу жұмысын жазу және рәсімдеу) .

Мәселен, В. Хуторской зерттеу құзыреті ретінде, белгілі бір ғылым саласындағы білімдер мен зерттеу іскерліктерінің жиынтығын (мәселені анықтау, гипотезаны ұсыну және негіздеу, мақсатты тұжырымдау, қызметті жоспарлау, қажетті ақпаратты жинау мен талдауды жүзеге асыру, зерттеудің неғұрлым тиімді әдістерін іріктеу, экспериментті қою және жүргізу, зерттеу нәтижелерін тұжырымдау), осы білімді және іскерлікті нақты қызмет саласында қолдану қабілетін түсінеді [13] .

Зерттеуші В. Леонтович, зерттеу қызметін - оқытушылардың өздері қойған зерттеу тапсырмасын шешумен байланысты шығармашылық қызмет ретінде сипаттайды. Оның нәтижесі алдын ала белгісіз және ғылыми зерттеуге тән негізгі кезеңдердің болуын болжайды: проблеманы тұжырымдау, осы тақырыпқа сәйкес келетін әдеби көздерді зерттеу және талдау, зерттеудің оңтайлы әдістемелерін іріктеу және оларды практикада қолдану қабілеті, эксперименттік материалды жинау, оны қорыту және талдау, нәтижелер мен қорытындыларды тұжырымдау.

Білім алушылардың зерттеу құзыреттілігін қалыптастыру және дамыту үшін В. Леонтович: оқу-зерттеу экспериментін, шығармашылық зерттеу сипаты бар аудиториядан тыс тапсырмаларды, топтық және жеке оқу зерттеулерін, шығармашылық бағыттағы эксперименттік тапсырмаларды пайдалануды ұсынады [14] .

Өзінің зерттеуінде И. Осипова зерттеу құзыреттілігі үшін қызметтің мағыналық контекстін функционалдық мәннен түрлендіргіш мәнге ауыстыру нәтижесінде, жаңа білімді өз бетінше алу және қолдану қабілеті мен интегралдық тұлғалық сапаны қабылдауды ұсынады.

Ғалым, білім алушылардың зерттеу құзыреттілігіндегі үш негізгі элементті бөліп көрсетеді, олар зерттеушінің мынадай қабілеттерінен көрінеді:

• қызметтің мақсатын бөліп көрсету;

• қызметтің мәнін, құралдарын айқындау, белгіленген іс-әрекеттерді іске асыру;

• ғылыми рефлексия, қызмет нәтижелерін талдау (қойылған мақсатпен қол жеткізілген нәтижелердің арақатынасы) [15] .

Біз білім алушылардың оқу қабілеттеріне қарағанда, олардың қарапайым қабілеттері зерттеу қызметін жүзеге асырудағы құзыреттіліктерін көбірек танытады деп есептейміз.

Зерттеуші В. Воробьева, білім алушының зерттеу құзыреттілігі деп - оның өз бетінше жаңа білім алуды, оларды игеруді, идеяларды, гипотезаларды ұсынуды, түрлі білім көздерімен жұмыс істей білуді, тәжірибе (бақылау, эксперимент және т. б. ) орнатуды, бір проблеманы шешудің бірнеше жолдарын ұсынуды және оны шешудің неғұрлым ұтымды нұсқаларын іздестіруді түсінеді.

А. Зимняя еңбектерінің негізінде, білім алушылардың зерттеу құзыреттілігінің құрылымында өзара байланысты мынадай компоненттер бар екендігі анықталады:

уәждемелік компонент- бұл білім алушының қызметі мен мінез-құлқында құзыреттілік танытуға дайындығы. Оқу-зерттеу қызметіне барабар, оң көзқарастың негізінде жатқан уәждер жүйесінің болуын білдіреді. Бұл компонентпен зерттеу қызметін жүзеге асыру қажеттілігі, білім алушының танымдық белсенділігі, оның қиындықтарды еңсеру қабілеттілігі, оқуда және шешім қабылдауда дербестік танытуы сипатталады. Осы компонент жеке өзін-өзі жетілдіру құзыретінің және әлеуметтік-еңбек құзыретінің құрылымы мен мазмұнын айқындайды;
құндылық-мағыналық компонент- бұл зерттеу құзыреттілігінің мазмұнына және оның қосымшасының объектісіне қатынасы. Зерттеу құзыреттілігінің үдерісіне, мазмұнына және нәтижесіне қатынасын сипаттайды. Бұл компонент деп ғылыми білімді құндылықтар ретінде көру, түсіну және қабылдау, қазіргі заманда, оның ішінде ғылыми әлемде үйлесімді бейімделе білу, өзінің зерттеу сипатындағы іс-әрекеттері үшін құндылық, мақсатты және мағыналық қондырғыларды таңдау, қайшылықтарды өз бетінше анықтау және шешім қабылдау қабілеті түсініледі. Адамдардың одан әрі зерттеу қызметі, олардың өзін-өзі анықтауы және өзін-өзі дамуы көбінесе осыған байланысты. Оның үстіне құндылық-мағыналық компонент барлық құзыреттілікке тән;
когнитивтік компонент- бұл зерттеу қызметінің мазмұны туралы білім жүйесін меңгеру. Ғылымның түрлі салалары мен бағыттарына қатысты білім жүйесімен сипатталады, оларды игеру және іске асыру әлемнің ғылыми картинасына қатынасын қалыптастырады. Бұдан басқа, танымдық қызметке диалектикалық көзқарасты меңгеруге ықпал етеді. Зерттеу қызметіне қатысты бұл негізінен зерттеу жүргізудің негізгі әдістерін, олардың мәнін, қоршаған әлемді қабылдау, сұрақтарды тұжырымдау, жауап табу, нәтижелерді талдау және тұжырымдау қабілеттілігін білу. Сондай-ақ қолда бар ақпараттық ресурстармен жұмыс істей білу қабілеті мен қабілетін қалыптастыру және дамыту когнитивтік компоненттің айтарлықтай маңызды бөлігі болып табылады. Осы компоненттің мазмұны ақпараттық, оқу-танымдық және жалпы мәдени құзыреттердің құрылымын айқындайды.
қызметтік компонент- бұл әртүрлі стандартты және стандартты емес жағдайларда құзыреттілік таныту, сондай-ақ білімді жалпы зияткерлік және зерттеу іскерліктері мен дағдылары жүйесі ретінде пайдалану тәжірибесі. Бұл компонент толыққанды зерттеу жүргізу үшін қажетті қасиеттермен сипатталады. Компонентті жалпы сипатта қарастыра отырып, оны зерттеушінің оқу қызметінің мақсаттарын барабар тұжырымдау және оларды түсіндіру қабілеті, өзінің зерттеу жұмысы шеңберінде нақты шығармашылыққа қабілеті ретінде көреміз. Егер тар болса - бұл проблеманы нақты пайымдау, нақты, тар мәселелерді қою, гипотезаны ұсыну, қолда бар және алынған деректерді жіктей білу, бақылау жүргізе білу, эксперимент жасау қабілеті, өз идеяларын тұжырымдай білу, дәлелдей білу, сондай-ақ қорғай білу. Бұл компоненттің сипаттамалары негізінде оқу-танымдық және коммуникативтік құзыреттіліктің мазмұны қалыптасатыны анық;
эмоциялық-еріктік компонент- бұл зерттеу процесінің және зерттеу құзыреттілігінің пайда болу нәтижесінің эмоциялық-еріктік реттелуі. Компонент зерттеу субъектісінің ішкі реттеу жағдайында осы құзыреттілікті көрсетуге, мінез-құлықта жеке басының бағытын анықтауға жұмылдыру дайындығымен сипатталады. Құрауыш қағидаларға, нормаларға, этикетті сақтау талаптарын басшылыққа алуда, өз бастамашылығын көрсетуде, қандай да бір құзыреттілік байқалған кезде өз мінез-құлқын бақылауда, сондай-ақ түрлі эмоционалдық-ерік жағдайларын бақылау, қолдау, реттеу қабілетінде қуаныш алуда көрінеді;
зияткерлік-шығармашылық компонент- білім алушының зияткерлік деңгейін өзгертуге, сондай-ақ оқу дағдылары мен танымдық процестерді дамытуға жауап береді. Бірінші кезекте, осы компоненттегі интеллект білім алушының шығармашылыққа қабілеті, содан кейін білім деңгейі, өзінде бар сөздік және ұғымдық қорды пайдалана білу қабілеті ретінде қарастырылады. Білім алушының шығармашылық қасиеттері оның проблемаларды шешуге және шындықты жетілдіруге дайындығын анықтайды, демек, осы компонент оқу-танымдық құзыретінің аспектілерін дамытады.

Ғылыми-зерттеуді, қазіргі уақытта ғылыми қызметкерлердің тар арнайы қызметі ретінде емес, қазіргі заманғы «жаңа» адамның стилі ретінде, кез келген бағыттағы қызметтің ажырамас бөлігі ретінде қарастырған жөн.

Бұл мәселенің маңыздылығы мен өзектілігі, ғылыми-зерттеу құзыреттілігінің мәнін айқындаудағы тәсілдердің алуан түрлілігін көрсетеді.

А. Ушаков зерттеу құзыретінде мынадай құзыреттерді бөледі:

- мақсат қоя білу және оған қол жеткізуді ұйымдастыру, зерттеудің мақсатын түсіндіре білу;

- өзінің зерттеу қызметін ұйымдастыра және жоспарлай білу, талдау жүргізу, рефлексия ұйымдастыру, өзін-өзі бағалауды орындау;

- фактілерге сұрақтар қою және оларды түсіндіру, құбылыстардың себептерін анықтау;

- түрлі ақпараттық көздермен жұмыс істей білу, зерттеу жүргізу үшін қажетті ақпаратты таба білу, оны жүйелеу, ең бастысын талдау және бөліп шығара білу, сондай-ақ ақпараттық ағындарда бағдарлана білу;

- зерттеу жұмысының міндеттерін тұжырымдау және гипотезаларды ұсыну; эксперимент жүргізу шарттарын таңдауға; қажетті жабдықтар мен аспаптарды таңдауға, өлшемдерді бекіту дағдыларын меңгеруге, нұсқаулықтармен жұмыс істей білу;

- статистикалық және ықтимал әдістерді қолдану; нәтижелерді сипаттай білу және тұжырымдарды тұжырымдай білу;

- қазіргі заманғы компьютерлік технологиялардың көмегімен өз зерттеу нәтижелерін ауызша және жазбаша түрде ұсыну.

Осылайша, ғылыми қоғамдастық ұсынатын мынадай ұғымдарды түсіндірудің әртүрлі нұсқаларын зерделей отырып, біз ғылыми-зерттеу құзыреті - зерттеу қызметі процесінде қалыптасатын және проблемаларды өз бетінше шешуге бағытталған білім алушының жеке іскерлігі деп есептейміз, ал ғылыми-зерттеу құзыреттілігі - білім алушының кешенді тұлғалық сапасы деп есептейміз. Ғылыми-зерттеу құзыреттілігі, өзінің жеке-мағыналы білімінің, іскерлігі мен дағдыларының жиынтығы негізінде зерттеу міндеттерін шешу және шындықты шығармашылық түрлендіру бойынша дербес, саналы қызметке дайындығынан және қабілетінен көрінеді.

1. 2 Зерттеу құзыреттілігін дамыту мәселесінің тарихи аспектілердегі жай-күйі

Кез келген ел үшін дарынды ұрпақ, оның халқының зияткерлік даму деңгейінің көрсеткіші болып табылады. Дарынды балалар - мектеп үшін де бедел. Талант әр адамның бойында қаланған. Дегенмен, оны ашып қана қоймай, дамыту керектігі баршаға мәлім.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.