Қала ортасындағы өсімдіктерге әсер ететін факторлар

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 17 бет
Таңдаулыға:

ТАРАЗ ҚАЛАСЫНЫҢ ҚОРШАҒАН ОРТА ЖАҒДАЙЫНА ЭКОЛОГИЯЛЫҚ БАҒА БЕРУ

ҰРАНЫМ
Жасыл планета - бақытты таза планета!

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4
1
Биоиндикация әдісімен қоршаған ортаның жағдайын бағалау ... ... ..
6
1.1
Қала ортасындағы өсімдерге әсер ететін факторлар ... ... ... ... ... ... ..
7
1.2
Экологиялық зерттеулерде асимметрия әдісін қолдану ... ... ... ... ...
8
2
Тараз қаласының қоршаған орта жағдайына экологиялық баға беру
10
2.1
Қалалық ортаның сапасын бағалауда тербелмелі асимметрияның көрсеткіші ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
13
2.2
Жапырақ бетінде жиналған шаң арқылы қоршаған ортаның ластануын анықтау
18

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
19

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .
20

КІРІСПЕ

Тақырыптың өзектілігі. Қазіргі уақытта қалалық ортаны жақсарту мәселесі өте өзекті болып табылады. Ол үшін ағаш өсімдіктер пайдаланылады, олардың негізгі рөлі адам үшін қолайсыз табиғи және техногендік факторларды теңестіру қабілетіне дейін төмендейді.Сонымен қатар, олар оттегін шығарады,температураны, жел күшін және шуды азайту, ауа ылғалдылығын арттыру, көбінесе қоршаған ортаны қолайлы жағдайға дейін жақсартады. Алайда урбанизацияланған аймақтарға тән жағымсыз антропогендік факторлардың әсер етуінің жоғары дәрежесі табиғи түрде өсімдіктердің әлсіреуіне, ерте қартаюына, өнімділіктің төмендеуіне, аурулардың, зиянкестердің зақымдануына және екпелердің өлуіне әкеледі.
Ағаш өсімдіктерінің жапырақ бетінде шаңмен жиналуы арқылы қоршаған ортаның ластану дәрежесін анықтауға арналған. Биоиндикация биоценозға антропогендік жүктемені анықтау әдісі ретінде экологиялық зерттеулерде қолданылады. Биоиндикаторлар әдісі өзгермелі орта факторларының биологиялық объектілер мен жүйелердің әртүрлі сипаттамаларына әсерін зерттеуге негізделген. Биологиялық индикаторлар ретінде зерттелетін факторларға ең сезімтал биологиялық жүйелер немесе организмдер таңдалады. Қазіргі ғылым биоиндикатор ретінде организмдерді, соның ішінде өсімдіктерді кеңінен пайдаланады.
Қала ортасында өсімдіктер қоршаған ортаның нашар жағдайына байланысты ең күшті антропогендік фактордан ластанып отыр. Қаланың ортасындағы ауаны ластайтын негізгі заттар өнеркәсіп және автомобиль көздері.
Өсімдіктер қоршаған ортаның ластануына морфологиялық және физиологиялық тұрғыдан жауап береді. Барлық тіршілік процестері, соның ішінде өсімдік мүшелерінің әртүрлі бөліктерінің өсуі, оларға факторлардың әсер етуіне байланысты өте жоғары өзгергіштікке ұшырайды.
Жұмыстың мақсаты:Тараз қаласының атмосфералық ластануын үйеңкі жапырағының шаңдануымен тербелмелі асимметрия әдісін қолдану арқылы анықтау.
Жұмыстың міндеті: Тараз қаласының ауасын үйеңкі жапырағы арқылы шаңдануын есептеу және талдау.
Жұмыстың құрылымы: Курстық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Жұмыс 22 беттен, 7 суреттен, 7 кестеден және 2 диаграммадан , 14 атауы бар әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 БИОИНДИКАЦИЯ ӘДІСІМЕН ҚОРШАҒАН ОРТАНЫҢ ЖАҒДАЙЫН БАҒАЛАУ

Биоиндикация - ортаның биотикалық және абиотикалық факторын биологиялық жүйелер арқылы бағалау әдісі. Биоиндикацияның ажырамас бөлігі биоиндикатор. Ол организмдердің бір жерде тұрақты мекенін олардың сандары, құрылымы және дамуы табиғи әдістермен тіршілік ортасы жағдайларының көрсеткіші болып табылады. Сонымен қатар ол пайдалы қазбалар іздегенде топырақ пен табиғи суларды және т.б. бағалауда қолданылады.
Тірі организмдерге, соның ішінде өсімдіктерге биосферада болатын сыртқы және ішкі факторлар әсер етеді. Мұндай әсер өсімдіктерде "стрессті" тудырады.
Стресс-бұл биологиялық жүйенің қоршаған ортаға әртүрлі дәрежеде әсер ететін экстремалды экологиялық факторларға реакциясы. Әр түрлі экологиялық факторлар стрессті тудыруы мүмкін. Оларға абиотикалық факторлар, химиялық заттар, иондаушы сәулелену және т. б. стресстік әсерлерге байланысты жағымсыз салдардың жинақталуы және түрлер мен фитоценоз құрылымы арасындағы сандық қатынастың өзгеруіне ықпал ететін кумулятивті әсердің қалыптасуы [6].
Биоиндикация қоршаған ортаның өзгеруінің биологиялық салдары туралы ақпарат алуға және фактордың ерекшеліктері туралы жанама қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Осылайша, қоршаған ортаның жағдайын бағалау кезінде физика-химиялық әдістерді биологиялық әдістермен біріктірген жөн. Ұйымның барлық деңгейлеріндегі биологиялық жүйелер уақыт бойынша динамикалық құрылымдарға жататыны белгілі, ал биоиндикациялық зерттеулерді қолдану бұл жағдайды белгілі бір уақыт аралығында көрсететін олжамды бағалауды жүргізуге мүмкіндік береді. Мұнда биологиялық жүйелерді бағалай отырып, табиғи орта сапасының өзгеруін мерзімді бақылаулар (биомониторингтік бақылаулар) маңызды теориялық және практикалық мәнге ие [1].
Экологиялық мониторингтің маңызды бағыттарының бірі бүгінде фитоиндикация болып табылады. Фитоиндикация-биоиндикацияның бір әдісі, яғни өсімдіктердің реакциясы арқылы қоршаған орта жағдайын бағалау. Атмосфераның сапалық және сандық құрамы барлық тірі организмдердің тіршілігі мен дамуына әсер етеді. Ауада зиянды газ тәрізді заттардың болуы өсімдіктерге әртүрлі әсер етеді [7].
Сезiмтал фитоиндикаторлар ерте морфологиялык реакцияларымен -жапырақ бояуының өзгеруiмен (хлороздың пайда болуы, сары, қоңыр немесе қола түстер), әр түрлі некроз формаларымен, жапырақтардың мезгiлсiз солуы және түсуiмен ауада немесе топырақта ластаушы заттардың қатысуын көрсетеді. Көпжылдык өсімдіктерде ластаушы заттар мөлшерін, формасын, орган санының өзгерiстерiн, бүршiктiн өсу бағытын немесе өсiмталдығының өзгеруiн тудырады. Мұндай реакциялар, әдетте, ерекше емес [2].
1.1 Қала ортасындағы өсімдіктерге әсер ететін факторлар
Қазіргі уақытта өнеркәсіптік шығарындылар мен пайдаланылған газдар атмосфералық ауаны ластанудан тазарту мәселесін адамдар үшін бірқатар маңызды мәселелерге итермелейді. Бұл мәселені шешуде ағаштар үлкен рөл атқарады. Ағаштардың ауадан аэротехногендік қоспаларды Тұндыру және сіңіру және топырақ пен ауадағы белгілі бір химиялық элементтердің артық немесе жетіспеуіне сезімтал жауап беру қабілетінің арқасында қазіргі уақытта ағаш өсімдіктерін қоршаған ортаны бағалау көрсеткіштері ретінде пайдалану мүмкіндігі туралы жеткілікті ақпарат жинақталды [3].
Өнеркәсіп пен автомобиль көлігінің қарқынды дамуы қоршаған ортаның, ең алдымен атмосфераның айтарлықтай ластануына әкеледі. Ластанған ауаның өсімдіктерге зиянды әсері газдардың ассимиляциялық аппаратқа тікелей әсерінен де, топырақ арқылы жанама әсерінен де болады. Оның үстіне қышқыл газдардың тікелей әсері өсімдіктің жеке мүшелерінің өлуіне, олардың өсуі мен өнімділігінің нашарлауына әкеледі. Өсімдік ағзасындағы ең осал процессі- фотосинтез. Ластаушы заттардың болуы оның бұзылуына әкеледі. Токсиканттың төмен концентрациясында өзгерістерді фотосинтез белсенділігінің төмендеуі арқылы анықтауға болады [8].
Ауаның шаңдануы бізді барлық жерде алып жүретін маңызды экологиялық фактор болып табылады. Ауада ілінген кез-келген қатты бөлшектер шаң болып саналады. Ауаны шаңнан тазарту арқылы ағаштар мен бұталар оны негізінен жапырақтарына жинайды. Жапырақтарға түсетін шаң жарыққа қол жетімділікті төмендететін және жылу радиациясының сіңуін күшейтетін экран ретінде әрекет етеді. Сонымен қатар, жапырақтардың шаң бөлшектерімен бітелуі мүмкін. Өсімдіктердің шаңды ұстау қасиеттері жапырақ бетінің құрылымына тікелей байланысты.Газ шығарындыларын тазарту технологиясын жетілдірілуіне және атмосфераны ластайтын кәсіпорындарға және жер тұрғындарының күрт өсуіне байланысты өндіріс көлемінің қарқындауы және өсуі, зиянды заттардың таралуына әкеліп отыр. Бірінші орынды аэрозольдар - ауада ілінген қатты немесе сұйық бөлшектерден тұратын аэродисперсті жүйелер алады. Өз кезегінде аэрозольдар шаң, түтін және тұман болып бөлінеді. Қазіргі уақытта көптеген салаларда қоршаған ортаға зиян келтірмей тиімді өндірісті жүргізу мүмкін емес.
Күкірт диоксиді
Көптеген өсімдіктер күкіртті қарқынды түрде жинайды. Бұл функция жапырақтардың құрылымында айқын көрінеді, неғұрлым көп жинақталған күкірт, соғұрлым жапырақтары зақымдануға бейім. Күкірт газы органикалық отынның (көмір, мұнай, бензин, газ) жануы кезінде атмосфераға күкірт ұстайтын ақуыздардың қосылысының ыдырауы, сондай-ақ күкірт кендерін өңдейтін кәсіпорындардан бөлінеді. Қалаларда күкірт газын шығарудың қуатты көзі көлік болып табылады. Кейбір өсімдіктер өз мүшелерінде ауа ортасында болатын улы заттарды жинайды. Сонымен қатар, бұл заттардың өсімдік тіндеріне енуі диффузия және стоматалар мен жабын тіндері арқылы белсенді логотип арқылы жүруі мүмкін. Жапырақтың ішіне енген күкірт газы жалпы метаболизмге қосылуы мүмкін (құрамында күкірт бар ақуыздардың түзілуі), артық мөлшерде кон сульфаты сульфаттарға айналуы мүмкін, егер қабығында және жапырақтарында тиісті иондар болса [9].
Егер автомобильдер құрамында қорғасын бар бензинді қолданса, онда жол бойындағы топырақтар пайдаланылған газдармен бірге шығарылатын улы металдармен ластанады. Бұл улы заттарды топырақтан жуған кезде олар жер асты суларына еніп, олардың химиялық ластануын тудырады. Осылайша, организмдердің, соның ішінде өсімдіктердің тіршілік ету ортасының ластануы олардың барлық физиологиялық процестеріне айтарлықтай әсер етеді, бұл олардың бейімделу қасиеттерін күрт төмендетеді. Бұл улы заттарды топырақтан жуған кезде олар жер асты суларына еніп, олардың химиялық ластануын тудырады. Осылайша, организмдердің, соның ішінде өсімдіктердің тіршілік ету ортасының ластануы олардың барлық физиологиялық процестеріне айтарлықтай әсер етеді, бұл олардың бейімделу қасиеттерін күрт төмендетеді. Қазіргі уақытта Жердің биосферасы антропогендік әсерге ұшырайды. Бұл жағдайда қалада және оның айналасында өсетін өсімдіктердің рөлі артады, олар арнайы микроклиматтың пайда болуына ықпал етеді және антропогендік факторлардың зиянды әсерін азайтады. Алайда, олар, басқа организмдер сияқты, қоршаған ортаның ластануының кері әсерін сезінеді.

1.2 Экологиялық зерттеулерде тербелмелі асимметрия әдісін қолдану
Биоиндикациялық зерттеулерде ағаш түрлерінің жапырақ тақталары жиі қолданылады. Жапырақтардың пайда болуындағы өзгерістерді арнайы жабдықты пайдаланбай анықтауға болады, сонымен қатар бұзушылықтар көбінесе қарапайым көзбен көрінеді. Көптеген түрлер жапырақтың екі жақты симметриясымен сипатталады, олардың мәндері нөлдің айналасында қалыпты түрде бөлінген кезде оң және сол жақтар арасындағы белгілер айырмашылықтарының өзгергіштік формасы түсініледі [4].
Екі жақты симметриядан шамалы кездейсоқ ауытқулардың болуы организмдердің нақты анықталған сценарий бойынша дами алмауының нәтижесі болып табылатын тербелмелі асимметрия туралы айтуға мүмкіндік береді. Дамудың тұрақтылығы организмнің қалыпты даму қабілеті ретінде (бұзушылықтар мен қателіктерсіз) антропогендік жүктеменің жалпы мөлшерін бағалауға мүмкіндік береді [4].
Тербелмелі асимметрия- морфологиялық белгілердің идеалды симметриясынан шағын және бағытталмаған ауытқулар. Әдетте, тербелмелі асимметрия организмнің генетикалық немесе экологиялық стресс жағдайында дамуды бақылау қабілетінің әлсіреуі нәтижесінде пайда болады деп саналады.
Бұзылған мекендеу орындарындағы әртүрлі организмдердегі тербелмелі асимметрия мәндерінің жоғарылауын анықтаған алғашқы жұмыстар, өсімдіктер мен жануарлардың бастан кешіретін стресс деңгейлерін көрсету үшін тербелмелі асимметрияны пайдалану туралы көптеген ұсыныстарға негіз болды[10].

2 ТАРАЗ ҚАЛАСЫНЫҢ ҚОРШАҒАН ОРТА ЖАҒДАЙЫНА ЭКОЛОГИЯЛЫҚ БАҒА БЕРУ

Қоршаған ортаның экологиялық жай-күйін бағалау өте көп еңбекті қажет ететін процесс, ол үшін барлық қоршаған ортаның, сондай-ақ адам әрекетінің әсерін ескеру қажет.

1 сурет. Зерттеу учаскілері

Қоршаған ортаның шаңмен ластануы үйеңкі жапырағында таңдалды. Үйеңкі бүкіл Еуропада, Азияда және Солтүстік Америкада кеңінен таралған. Үйеңкі жапырағы өте сәнді әсіресе көктемде гүлдену кезінде және күзде жапырақтардың күзгі түсіне байланысты. Ол өмірінің алғашқы жылдарында қарқынды өсуіне байланысты көгалдандыруда кеңінен қолданылады және ауаның ластануына төзімді болып саналады.
Үйеңкі жапырағының мүшелерін жинау қыркүйек айларында жапырақтың қарқынды өсуі аяқталғаннан кейін жүргізілді. Көлеңкелік жағдайлардың стресстік әсерін болдырмау үшін ашық жерлерде өсетін нақты анықталған түр сипаттамалары бар өсімдіктер таңдалды. Әр аймақтан 2-3 ағаштан жапырақтар жиналды(1 сурет).
Тараз қаласы бойынша үш түрлі үйеңкі жапырағы таңдалды:
1.Норвегиялық Кливлэнд үйеңкісі- биіктігі 10-15 метр. Қаңқа бұтақтары төмен қарай еңкейген, қолшатыр тәрізді тәжді құрайды. Жапырақтары бес салалы, көктемде гүлдегенде ашық жасыл, жазда қою жасыл, күзде қызыл-сары түске айналады. Қысқы суық жел мен төмен температураны көтреді. Күзгі кесуді қажет етпейді.Ол шағын бақтарда да, қалалық бақтарда және үлкен саябақтарда да кеңінен қолданылады. Топырақтың құнарлығы мен ылғалдылығын талап етеді. Нашар топыраққа төзімді емес. Топырақтың тұздылығына сезімтал. Үйеңкіге арналған топырақ қоспасы: қарашірік немесе шымтезек компосты, сазды жер. Ол тез өсіп келе жатқан табиғаты мен нашар топыраққа және ауаның ластануына төзімділігі үшін көше ағашы ретінде пайдаланылды [11].

2 сурет.Жеңіс саябағы

2.Күміс үйеңкі (қант)-орташа биіктігі 30 метр, тәжінің диаметрі 15 метр. Тәжі дөңгелек, тығыз. Жылдық өсімі үлкен, биіктігі 50см-ге дейін және ені шамамен 40см-ге дейін жетеді. Ол баяу өседі, көлеңкеге өте төзімді. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.