Инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалаудың қағидаттары
М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан университеті
Кафедра Есеп және қаржы
SYLLABUS
Пәннің атауы Инвестициялық шешімдердің тиімділігін бағалау
Білім беру бағдарламасы 6В04105 Қаржы
Құрастырушы: Ш.М.Алтыбаева э.ғ.м., аға оқытушы
Орал, 2022 ж.
Инвестициялық шешімдердің тиімділігін бағалау пәні бойынша SYLLABUS Қаржы білім беру бағдарламасы бойынша Тарих, экономика және құқық факультетінің академиялық кеңесінде қарастырылған жб мемлекеттік білім беру стандарты элективті пәндер каталогы негізінде дайындалды. № 1 хаттама 16 қыркүйек 2022 ж. бекітілген және енгізілген.
Есеп және қаржы кафедрасының мәжілісінде қаралды
Хаттама № 1 27 тамыз 2022 ж.
Кафедра меңгерушісі: _Искакова Б.Г.___________
(қолы, ТАӘ)
1 Пән туралы мәліметтер:
Кредит
3
Курс
4
Семестр
7
Қорытынды бақылау түрі
емтихан
Дәріс (сағаты)
15
Практикалық (семинар, лабораториялық)
сабақтар (сағаты)
15
СОӨЖ (сағаты)
15
СӨЖ (сағаты)
45
Барлық сағаттар
90
Мақсаты: студенттерді инвестициялық жобаның тиімділігін бағалау негіздерімен және қағидаларымен, инвестициялық жобаның тиімділігін бағалау пәнімен және әдісімен, бағалау жұмыстарын жүргізуді ұйымдастыру негіздерімен таныстыру болып табылады.
Курстың міндеттері:
а) инвестициялық жобаның тиімділігін бағалауда қолданылатын негізгі түсініктермен, қағидалармен таныстыру;
б) инвестициялық жобананың тиімділігін бағалауды игеру және оларды тәжірибеде қолдану;
в) студенттерді инвестициялық жобаның тиімділігін бағалау облысындағы оқу және ғылыми әдебиеттермен өз бетінше жұмыс істеуге үйрету.
Оқытудан күтілетін нәтижелер:
Курс аяқталғаннан кейін студенттер білуі керек:
oo Қаржы нарығы сегменттерінің көрсеткіштері мен даму үрдістерін, қаржыландыру мен инвестициялаудың табыстылық дәрежесі бойынша оңтайлы құралдарын айқындау үшін ақша-несие, валюталық және инвестициялық операцияларды реттеуді түсіндіреді.
oo инвестициялық жобаның тиімділігін бағалаудың мәнін, мазмұны мен мақсаттарын білу;
oo инвестициялық жобаның тиімділігін бағалаудың негізгі әдістерін білу. Нәтижелі көрсеткіштің өзгеруіне факторлардың әсерін анықтау үшін талдау әдістерін пайдалана білу
oo қаржылық сипаттағы ақпараттарды өңдеу мен дайындау жүйесін талдауды қолдана білу.
Курс аяқталғаннан кейін студенттер жасай алуы керек:
oo Экономикалық дамуды болжау, инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалау, оңтайлы басқару шешімдерін негіздеу үшін экономикалық-математикалық және статистикалық әдістерді, менеджмент және маркетинг тәсілдерін қолданады;
oo техникалық-ұйымдастыру деңгейін, сыртқы орта ықпалын, бәсекеқабілеттілік деңгейін, субъекттердің экономикалық потенциалын қалыптастыру мен пайдалануды талдаудың арнайы әдіс-айлаларын пайдалану машықтарына ие болу;
oo инвестициялық жобаның тиімділігін бағалаудың ережелері мен принциптерін іс жүзінде қолдану;
oo логикалық ойлау, индукция, дедукция және критикалық анализ әдістерін қолдану, туындаған мәселелерді шешу,
oo мамандырылған инвестициялық терминологияны және кәсіби терминдарды қолдану;
oo болашақ қызмет сферасындағы стандартты жағдайларды талдаудағы кәсіби аргументацияның әдістерін іздеу және қолдану;
Игерілетін дағдылар:
- жинаудың компьютерлік әдістерін,кәсіби қызметте қолданылатын ақпаратты өңдеу және сақтау;
- инвестициялар саласында ғылыми зерттеулер жүргізу, деректерді жинау және талдамалық өңдеуді жүзеге асыру, нақты зерттеу үшін қажетті модельдеу құралдарын пайдалану;
- ақпаратты талдау және жүйелеу, өз идеяларын ұсыну және негіздеу және мұның бәрін нақты құрылымдалған, логикалық реттелген мәтін түрінде ұсыну, әр түрлі ақпараттық ресурстарды сыни бағалау;
oo есептік-бюджеттік сферадағы тәжірибелік жұмыс
oo өндіріс тиімділігі деңгейінің өзгеруіне әсер ететін факторлардың ықпалын бағалауға дағдылану;
oo дер кезінде басқару шешімдерін қабылдау.
Пререквизиттер: Қаржы нарығы және делдалдары, Биржалық іс
Постреквизиттер: Кәсіби (өндірістік) сараман.
2 Оқытушы туралы мәлімет, байланыс ақпараттары:
Алтыбаева Шынар Мендигалиевна, 87018492318, shynar_alt@mail.ru
3 Курстың саясаты:
Пәнді оқу кезінде келесі ережелер сақталуы тиіс:
1. Сабаққа қатысу.
Сабаққа кешікпей келу. Студент сабаққа қатысуға міндетті. Сабақты орынды себепсіз қалдырмау, ауырған жағдайда - анықтаманы, басқа жағдайларда түсіндірме хатты ұсыну. Қалдырылған сабақтар пәннің оқу-әдістемелік кешенінде көрсетілгендей толық көлемде орындалу қажет. Пәннің 31 себепсіз қалдырса, курстан шығарылады.
2. Аудиториядағы тәртіп.
Студенттің міндетіне барлық сабақтарға қатысу кіреді, сабақ уақытында сөйлеспеу, ұялы телефоның сөндіру, оқу үрдісіне белсенді қатысуы қажет. Оқу процесіне күнтізбелік жоспарына сәйкес бақылаудың барлық түрлерін тапсыру. Жіберілген практикалық сабақтарды оқытушы белгілеген уақытта қайта тапсыру. Курстастармен және оқытушылармен шыдамды, ашық, қалтқысыз және тілектес болу.
3. Үй тапсырмасы
Үй тапсырмасы міндетті түреде көрсетілген мерзімде орындалуы қажет. Үй тапсырмалары негізінде қорытынды баға шығарылады.
4. Жеке тапсырмалар
Семестрлік жеке тапсырмалар міндетті болып табылады. Олар реферат (баяндама, хабарлама т.б.) ретінде орындалып, қорғалады. Бұл тапсырмалардың әрқайсысы бағаланып, қорытынды баға шығарылады.
5. Бақылау жұмысы.
Бақылау жұмысы сабақ уақытында орындалып, тапсырылады. Студенттердің білімін бақылау негізінен тест тапсырмаларын орындату арқылы тексеріледі.
6. Пікірлесу.
Пікірлесу әр топта кесте бойынша жүзеге асады. Студенттердің білімін бақылау тест тапсырмаларын орындату арқылы жүргізілуі мүмкін.
7. Ерекше білімді қажет ететін студенттердің жеке даму ерекшеліктері мен қабілеттері ескеріле отырып, тапсырмалар беріледі. Көру қабілеті бұзылған студенттер үшін аудиолекциялар, есту қабілеті бұзылған студенттер үшін видео (титрмен), мәтіндік, тест тапсырмалары, презентациялар қарастырылған.
4 Пәннің құрылымы мен мазмұны Әдістері:дәріс-дискуссия
Апта
Дәріс
Семинарпрактикалық сабақ, зертханалық сабақ
СОӨЖ
СӨЖ
1 - модуль Инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалаудың теориялық негіздері
Тақырыбы:
Әдістері:
Тақырыбы:
Әдістері:
Тақырыбы:
Тақырыбы:
1
Тақырыбы: Инвестициялардың экономикалық маңызы мен жіктелуі.
Әдістері: Дәстүрлі дәріс
Тақырыбы: Инвестициялардың экономикалық маңызы мен жіктелуі.
1. Инвестициялар ұғымы және экономикалық табиғаты
2. Инвестициялардың түрлері
Әдістері: әңгімелесу
Инвестициялық қызметінің негізгі объектілері мен субъектілері
Қазақстан экономикасындағы инвестицияның көлеміне әсер етуші факторлар
2
Тақырыбы: Инвестициялық қызмет түсінігі мен инвестициялардың түрлері
Әдістері:дәріс-дискуссия
Тақырыбы: Инвестициялық қызмет түсінігі мен инвестициялардың түрлері
1 Жоба түсінігі мен жобалардың түрлері
2 Инвестициялық жобалардың өмірлік кезеңдері
Әдістері: презентация қорғау.
Салыстыру және жалпы экономикалық тиімділіктің анықтамасы
Экономикадағы институционалды инвесторлардын құрылымы мен ролі
3
Тақырыбы: Инвестициялық қызмет түсінігі мен инвестициялардың түрлері
Әдістері:дәріс-дискуссия
Тақырыбы: Инвестициялық қызмет түсінігі мен инвестициялардың түрлері
1 Кәсіпорынның инвестициялық саясатының стратегиясы
2 Капиталдық салымдардың экономикалық тиімділігінің мәні
Әдістері: әңгімелесу
Портфелдік инвестициялар, олардын ерекшеліктері мен айырмашылықтары
Инвестициялық салымдардын тиімділік көрсеткіштері
4
Тақырыбы: Инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалаудың қағидаттары
Әдістері: Мәселелі дәріс
Тақырыбы: Инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалаудың қағидаттары
1. Инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалау және критерийлері
2. Инвестициялық жобалардың ақша ағындары
Әдістері: презентация қорғау.
Ақшаның бүгінгі (келтірінді) құны
Жылжымайтын мүлікке салынатын инвестициялардын экономикалық тиімділігін бағалау
5
Тақырыбы: Инвестициялық жобаның қаржылық тұрақтылығын бағалау
Әдістері: сараптама жүргізу.
Тақырыбы: Инвестициялық жобаның қаржылық тұрақтылығын бағалау
1. Жобаларды қаржыландырудың тәсілдері мен түрлері
2. Жобалық қаржыландыру
3. Инвестициялық жобалардың қаржылық тұрақтылығын бағалау көрсеткіштері
Әдістері: презентация қорғау.
Ақша ағымын болашақ болжау үшін экономикалық көрсеткіштер
Лизингтін тиімділік көрсеткіштері
2 - модуль Инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалаудың әдістері
6
Тақырыбы: Инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалаудың әдістері
Әдістері: сараптама жүргізу.
Тақырыбы: Инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалаудың әдістері
1. Жай және күрделі пайыздарды есептеу
2. Инвестициялық жобаларды бағалаудың статистикалық әдістері
3. Инновациялық-инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалау
Әдістері: презентация қорғау.
Таза кірісті жоспарлау кезінде жалпы шығындарды шегеру тәртібі
Бағалы қағаздармен операциялары бойынша инвесторлардын тәуекелі.
7
Тақырыбы: Инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалаудың әдістері
Әдістері: Дәстүрлі дәріс
Тақырыбы: Инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалаудың әдістері
1. Инвестициялық жобалардың ақша ағындарын дисконттау
2. Дисконттау есебімен инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалау әдістері
3. Таза ағымдық құн әдісі
4. Инвестициялардың дисконтталған өтелу мерзімі
Әдістері: әңгімелесу
Халықаралық көрсеткіштер жүйесі бойынша инвестициялардын тиімділігін бағалау
Инвестициялық жобаны іске асыру процессінде ақша ағымын жоспарлауда салық және пайыздық төлемдері, амортизацияның айырмашылық ерекшеліктері
8
Тақырыбы: Инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалаудың әдістері
Әдістері:дәріс-дискуссия
Тақырыбы: Инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалаудың әдістері
1. Капитал салымдарының рентабельділігінің ішкі нормасы
2. Дисконтталған рентабельділік индексі
3. Аннуитет әдісі
Әдістері: әңгімелесу
Инвестициялау процесін қаржылық талдау ерекшеліктері
Қаржылық тұрақтылықты талдау әдістері
9
Тақырыбы: Инвестициялық жобаларды әзірлеу және талдау
Әдістері:дәріс-дискуссия
Тақырыбы: Инвестициялық жобаларды әзірлеу және талдау
1. Жобаның тұжырымдамасын әзірлеу
2. Жобалық талдау, оның мазмуны мен мәні
Әдістері: әңгімелесу
Шығындар жіктелуі
Зиянсыздық нүктесін есептеу
10
Тақырыбы: Инвестициялық жобаларды әзірлеу және талдау
Әдістері: Мәселелі дәріс
Тақырыбы: Инвестициялық жобаларды әзірлеу және талдау
1 Технико-экономикалық негіздеме
1. Бизнес-жоспар құрылымы.
Әдістері: презентация қорғау.
Салынған кірістің әсері және операциялық леверидж
Зиянсыздықты талдау және пайданы жоспарлау үшін жұмыс форматын құрастыру
3 - модуль Инвестициялық жобаларды басқару
11
Тақырыбы: Тәуекел жағдайында инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалау және талдау
Әдістері:дәріс-дискуссия
Тақырыбы: Тәуекел жағдайында инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалау және талдау
1. Тәуекел түсінігі және оның түрлері
2. Инвестициялық жобалардың тәуекелділігін бағалау әдістемелері
Әдістері: әңгімелесу
Белгісіздік жағдайларында жобаны бағалау
Сезімталдықты талдау
12
Тақырыбы: Тәуекел жағдайында инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалау және талдау
Әдістері:дәріс-дискуссия
Тақырыбы: Тәуекел жағдайында инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалау және талдау
1. Инфляция жағдайында инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалау әдістері
2. Меншікті қаражаттар есебінен инвестициялық жобаны жүзеге асыру барысында инфляцияның әсерін есепке алудың ерекшеліктері
3. Жобалық тәуекелдерді басқару
Әдістері: әңгімелесу
Сценарийлерді талдау
Монте - Карло моделі
13
Тақырыбы: Инвестициялық жобаларды басқару
Әдістері:дәріс-дискуссия
Тақырыбы: Инвестициялық жобаларды басқару
1. Жобаларды басқару әдістері
2. Жобаларды басқарудың ұйымдастырушылық құрылымдары
Әдістері: әңгімелесу
Кәсіпорынның қарапайым акцияларының құнын бағалау
Артықшылығы бар акцияларының құнын анықтау моделі
14
Тақырыбы: Инвестициялық жобаларды басқару
Әдістері:дәріс-дискуссия
Тақырыбы: Инвестициялық жобаларды басқару
1. Жобаларды жоспарлау мен басқарудың желілік әдістері
2. Жобаларды басқарудағы ақпараттық технологиялар
Әдістері: презентация қорғау.
Капиталдын құнын анықтау көзқарасы мен моделі
Қарыз капиталының құнын анықтау моделі
15
Тақырыбы: Инвестициялық саясаттың бағыттары
Әдістері: мәселелі дәріс
Тақырыбы: Инвестициялық саясаттың бағыттары
1 Қазіргі дүние жүзіндегі инвестициялық саясат
2 Қазақстан Республикасының қаржы нарығы үшін инвестиция тартудың маңыздылығы
Әдістері: презентация қорғау.
Нақты инвестициялар формалары, капиталдық салымдар
Инвестициялардын әлеуметтік нәтижесін бағалау
5. Әдебиеттер тізімі
Негізгі әдебиеттер:
1. Инвестициялық және венчурлік қорлар туралы 2018.04.07. № 174-VI ҚР Заңы (2021.02.01. берілген өзгерістер мен толықтырулармен)
2. Қазақстан Республикасының Кәсіпкерлік Кодексі 2015 жылғы 29 қазандағы № 375-V ҚРЗ. (2021.12.03. берілген өзгерістер мен толықтырулармен)
3. "Қазақстан Республикасының Президенті жанынан Ұлттық инвесторлар кеңесін құру туралы" Қазақстан Республикасы Президентінің 2014 жылғы 9 сәуірдегі № 791 Жарлығы (2019.26.06. берілген өзгерістер мен толықтырулармен)
4. Басовский, Л.Е. Экономическая оценка инвестиций: Учебное пособие Л.Е. Басовский, Е.Н. Басовская. - М.: ИНФРА-М, 2013. - 241 c.
5. Касьяненко, Т.Г. Экономическая оценка инвестиций: Учебник и практикум Т.Г. Касьяненко, Г.А. Маховикова. - Люберцы: Юрайт, 2016. - 559 c.
6. Турманидзе, Т.У. Анализ и оценка эффективности инвестиций: Учебник. . - М.: ЮНИТИ, 2015. - 247 c.
7. Марченко Г., Мачульская О. Рейтинг инвестиционной привлекательности Казахстана Эксперт, - 2014.
8. Нурланова Н.А., Бейсенбина А.К. Оценка потенциальных инвестиционных возможностей регионов Капитал, инвестиции, технологии. - 2013. - № 11.
9. Шарп Уильям Ф., Александер Гордон Дж., Бэйли Джеффри В. Инвестиции. М., Инфра-М, - 2018 ж.
Қосымша әдебиеттер:
1. Управление проектами: от планирования до оценки эффективности. уч.пос. М. Омега- Л2013г.
2. Қазақстан қаржы нарығы секторларының өзара ісқимылы және олардың реттелуі. Адамбекова А.А. Оқулық. Алмты. Экономика. - 2012.
3. Дейнеко А.В. Привлечение иностранных инвестиций в экономику Казахстана: состояние и развитие процесса Капитал, инвестиции, технологии. - 2013. - № 1.
4. Қазақстан Республикасының қаржы секторын дамытудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасын бекіту туралы
5. Қазақстан Республикасына шетелдік инвестицияларды тарту жөніндегі шараларды күшейту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2019 жылғы 20 сәуірдегі № 216 қаулысы. (2021.05.05. берілген өзгерістер мен толықтырулармен)
6. Қазақстанның 2030 жылға дейінгі даму стратегиясы.
7. Ұлттық инвестициялық веб-сайт. - [ЭР]. Режим доступа: http:invest.gov.kz.
8. http:www.akorda.kz
9. http:www.kase.kz
10. http:mf.minfin.kz
11. http:www.nationalbank.kz
12. http:www.fin.ru
6. Дәрістер кешені
№1 дәрістің тақырыбы: Инвестициялардың экономикалық маңызы мен жіктелуі
Тақырыптың мақсаты мен міндеттері:
oo инвестициялардың негізгі ұғымдарын зерттеу;
oo инвестициялардың түрлерін қарастыру
Сұрақтардың мазмұны:
1. Инвестициялар ұғымы және экономикалық табиғаты
2. Инвестициялардың түрлері
1. Инвестициялар ұғымы және экономикалық табиғаты
Инвестиция - Қазақстан экономикасының нарықтық экономикаға өтуі кезінде пайда болған жаңа термин. Орталықтандырылған жоспарлау жүйесінің шеңберінде "жалпы капиталдық салынымдар" деген түсінік қолданылатын,осы түсінің бойынша жаңа құрылыс пен қайта өңдеуге,шаруашылық жүргізіп отырған кәсіпорындардың кеңеюі мен техникалық қайта қамтамасыздандырылуына(өндірістік капиталдық салымдар),тұрғын үй мен тұрмыстық-мәдени құрылысқа (өндірістік емес капиталдық салынымдар) жұмсалынатын барлық қаржылық құралдар түсіндірілетін.
Инвестициялар ақша құралдары,мақсаты банкілік салымдар, пайлар, акциялар және де басқа құнды қағаздар, технологиялар, машиналар,қондырғылар, лицензиялар, соның ішінде тауар белгісіне, пайда табу мақсатында кәсіпкерлік қызмет обьектісіне салынатын интеллектуалды бағалықтар, несиелер, кез келген мүлік немесе мүліктік құқықтар ретінде анықталады және осының бәрі - пайда табу мен әлеуметтік жақсы әсерлерге жету мақсатында.Осы тұрғыда инвестиция түсінігі нарықтық тәсілге едәуір жақын келеді.
Келтірілген анықтамалар нарықтық және жоспарлық жүйелерде инвестициның мәнін түсінудегі айырмашылықты көрсетеді.Ресурстардың бөлінуі әкімшілік жүйесі жағдайында меншіктің бір түрімен жүзеге асатындықтан,инвестицияландырудың қаржылық және басқа түрлерінің бар екендігін отандық экономикалық ғылым қарастырмады.Жоспарлық экономика жағдайында инвестициялар ағымдағы шығындардан тек бір уақыттық сипатымен ғана айрықшаланатын залал түрінде көрінді.Экономика ғылымы мен тәжірибесі дәлелдеп отырғандай,капиталдық салынымдар инвестицияның синонимі болып табылмайды,берілген терминдер ұқсас емес.Капиталдық салынымға қарағанда инвестиция түсінігі әлдеқайда кең. Батыс әдебиеттерінде қор нарығын қарастыруға аса назар аударады, себебі нарықтық экономикасы дамыған елдерде (АҚШ,Канада,Ұлыбритания,Жапония) инвестицияландыру бағалы қағаздар арқылы іске асады.Қазіргі таңда отандық тәжірибеде екі термин де қолданылады.
"Инвестиция"термині латынның investire-"жұмылдыру" сөзінен алынған.Бұл термин ғылыми және публицистикалық әдебиеттерде кеңінен қолданылады.Ғылыми әдебиеттерде инвестицияны анықтаудың әр түрлі тәсілдері бар.Пол Самуэльсон инвестицияландру туралы былай жазады: "Біз қоғамның нақты капиталының таза өсімін білдіретін нәрселерді(ғимараттар,қондырғылар,ө ндірістік-материалдық запастар және т.б) "таза инвестицияландыру" немесе капитал қалыптасуы деп атаймыз.Тұрғындар үшін жерді,қолданыста жүрген құнды қағаздарды немесе меншіктің кез келген түрін сатып алу инвестицияландыру болып табылады. Экономистер үшін бұл тек трансферттік операциялар. Яғни біреуі инвеситицияландырса, басқа біреуі дезинвестицияландырады. Таза инвестицияландыру тек жаңа нақты капитал қалыптасқан кезде ғана орын алады.
У.Шарп инвестицияны былайша анықтайды"Нақты инвестицияларға әдетте қандай да бір материалдық-көрнекті актитвтер түріне инвестициялау кіреді,мысалы, жер, қондырғылар, зауыттар сияқты.Қаржылық инвестициялар қағазда жазылған келісім-шарттарды,мысалы,кәдімгі акциялар мен облигациялар сияқтыны білдіреді.Қарапайым экономикаларда инвестициялардың негізгі бөлігі нақты жатқызылса,қазіргі дәуірдің экономикасында инвестициялардың үлкен бөлігі қаржылық инвестициялар болып табылады.Қаржылық инвестицияландыру институттарының жоғары дамуы нақты инвестицияның өсуіне едәуір дәрежеде ықпал етеді.Әдетте,бұл екі форма бәсекелес емес,бір-бірін толықтырушы болып табылады."В.Бочаров инвестицияны табыстың тұтынуға жұмсала алмайтын бөлігі деп түсінеді.Инвестициялық ресурстар инвестициялық іскерліктің капиталдық құнның табыс немесе әлеуметтік әсер түріндегі өсімі алынатын нақты обьектілеріне трансформацияланады.
Экономикалық және қаржылық тұрғыдан инвестицияландыру экономикалық ресурстарды болашақта таза пайдаға жету және бұл пайданы бастапқы салынған капиталдан асырып түсіру мақсатымен ұзақ мерзімді салу деп анықталады.Капиталдық салым процесінің жалпы анықтамасы:инвестицияландыру дегеніміз бүгінгі қажеттіліктерін қанағаттандыруды оны келешекте инвестициялық игіліктердің көмегімен қанағаттандыру үмітіне айырбастауды білдіреді.
Инвестиция - бұл ақшаны,оның сақталуына немесе құнының артуына және табыстың оң шамасын қамтамасыз етуге үміт арта отырып,орналастыруға болатын кез келген құрал.Бос ақша құралдары құнын инфляция жеп қоюы мүмкін және ол ешқандай да табыс әкелмейді.Капиталды орналастырудың түрлі факторлармен айрықшалантын әр түрлі нысандары бар:құнды қағаздар мен жылжымайтын мүлікке;қарыздық міндеттемелерге;опциондар мен акцияларға;шағын немесе үлкен тәуекелмен;қысқа немесе ұзақ мерзімге;тікелей және жанама.
2. Инвестициялардың түрлері
Инвестициялардың экономикалық табиғатын оны жіктеу толығырақ түсіндіреді,жіктеу негізіне түрлі белгілер салынған.Белгілер ретінде мыналар қолданылады:
1) инвестициялардың түрлері;
2) ақша құралдарын салу обьектілері;
3) инвестицияландыруға қатысу сипаты;
4) инвестицияландыру кезеңі;
5) меншік түрлері;
6) инвестордың қатысу түрлері;
7) тәуекел дәрежесі;
8) ұдайы өндіріс түрлері.
1. Инвестициялардың түрлерін былайша топтайды:
● ақша құралдары, салымдар, пайлар, акциялар және басқа да құнды қағаздар;
● жылжымайтын және жылжымалы мүлік;
● авторлық құқықпен, тәжірибемен және басқа да интеллектуалды құндылықтармен байланысты мүліктік құқықтар;
● жерді,суды,ресурстарды,үйлерді пайдалану құқығы және басқа да мүліктік құқықтар;
● қандай да бір өндірісті(бірақ патенттелген "ноу-хау" емес) ұйымдастыруға қажетті техникалық құжат,дағды,өндірістік тәжірибе ретінде рәсімделген техникалық,технологиялық,коммерциял ық сауаттылық.
2. Құралдардың салыну обьектілері бойынша инвестициялар былайша бөлінеді:
● нақты инвестициялар немесе құралдардың материалды активтерге салынуы,яғни нақты инвестициялар - кәсіпорынның негізгі және айналыс капиталын қалыптастыратын материалды және материалды емес активтерге салынатын салым.Материалды активтер - ғиараттарға,станоктарға,қосымша материалдық бұйымдарға,дайын өнімдерге айналдырылатын құралдар;
● материалды емес активтер - лицензияларды,патенттердің,тауар белгісінің құны,жарнамаға және кадрларды дайындауға кеткен шығындар;
● қаржылық инвестициялар немесе түрлі қаржылық құралдарға ақша құралдарының салынуы - депозиттер, құнды қағаздар, банктік салымдар.
3. Инвестициялық процестерге қатысу сипаты бойынша инвестициялар келесі түрлерге бөлінеді:
● тікелей инвестициялар,мұнда инвестицияландыру және ақша құралдарын салу обьектісін таңдауда инвестордың тікелей қатысуы қажет етіледі.Сонымен қатар инвестор инвестициялық циклдердің барлық кезеңдеріне тартылады,оның ішінде алдын ала жүретін инвестициялық зерттеулерге,инвестицияландыру обьектілерін жобалау мен тұрғызуға,дайын өнім өндірісіне;
● жанама,бұл ақша құралдарын өз қалауынша,неғұрлым тиімді орналастыратын және аккумуляцияландыратын түрлі қаржылық делдардар арқылы ( инвестициялық қорлар және компаниялар) жүзеге асады.Мұндай делдалдар инвестицияландыру обьектілерін басқаруға қатысады,ал алатын табыстарын клиенттері арасында бөледі.Тұтас басқарылатын құнды қағаздарға салынатын салынымдарды портфельдік деп те атайды.
4. Инвестицияландырудың кезеңдері бойынша инвестицияларды мына түрлерге бөледі:
● қысқа мерзімді,ұзақтылығы бір жылдан аспайды (қысқа мерзімді депозиттік салымдар,жинақ сертификаттар);
● ұзақ мерзімді,бұның ұзақтылығы бір жылдан көп.
5. Меншік түрлері бойынша инвестициялар мыналарға бөлінеді:
● азаматтардың,мемлекеттік емес меншік нысанындағы кәсіпорындардың,өкіметтік емес ұйымдардың жеке ақша құралдары;
● мемлекеттік,ол түрлі деңгейдегі кәсіпорындар бюджет көздерінен қаржыландырады.
6. Инвестордың қатысу түріне байланысты:
● қайта құрылып жатқан кәсіпорындарға жартылай қатысу немсе шаруашылық жүргізіп отырған кәсіпорындардың бір бөлігін иелену(шектеулі меншік қоғамына үлестік қатынас);
● инвестор толық иеленетін кәсіпорындарды құру немесе шаруашылық жүргізіп жатқан кәсіпорындарды өз меншігіне алу;
● жылжымалы және жылжымайтын мүлікті акция,облигациялар арқылы немесе басқа да құнды қағаздар түрінде алу;
● табиғат ресурстарын пайдалануға,жерді пайдалану құқығына,басқа да мүліктік құқықтарға концессия алу.
7. Тәуекел дәрежесі бойынша инвестициялар келесі түрлерге бөлінеді:
● тәуекелсіз инвестициялар.мысалы,бірқатар мемлекеттерде қысқа мерзімді мемлекеттік облигацияларға салымдар салу қауіпсіз деп саналады,ал олар бойынша алынған табыс қауіпсіз қойылымды анықтайды,бұл қауіпсіз қойылым инвестициялық тәуекел нүктесін санау ретіндегі салымдарды бағалау ретінде қолданылады;
● тәуекелді инвестициялар.инвестициялармен байланысты тәуекел немесе белгісіздік дәрежесі,мысалы,уақыт,салыным обьектісі сияқты факторларға тәуелді.Инвестицияландыру аяқталғаннан кейінгі кәсіпорынның жұмыс істеу нәтижесінің өзгеруі инвестицияландырудың мерзіміне жобаның масштабы мен оның мақсаттарына тәуелді,сондықтан қауіптіліктің дәрежесі нарықтың мүмкін болатын әрекетін шеше алмау болып табылады (жаңа өнім түрін құру,өндіріс шығындарын төмендету,сату көлемін кеңейту,мемлекеттік тапсырыстарды орындау және т.б.).
Дәрежені бағалау критерийлері мыналар:
- Барлық пайда сомасын жоғалту мүмкіндігі.Тәуекелдің орын алуы мүмкін;
- жоба іске асқаннан кейін пайданы ғана емес,жалпы есептемелік табысты жоғалту мүмкіндігі.Тәуекел дағдарысты болып табылады;
- барлық активтерді жоғалту мүмкіндігі және инвестордың банкротқа ұшырауы немесе апаттық тәуекел.
8. Ұдайы өндіріс инвестицияның келесі түрлерінің бірінде жүзеге асуы мүмкін:
● жаңа алаңдарда және бастапқыда бекітілген жоба бойынша іске асып жатқан жаңа құрылыстар немесе кәсіпорындардың,ғимараттардың салынуы;
● шаруашылық жүргізіп отырған кәсіпорындардық кеңеюі - өндіріс қуаттылығын арттыру мақсатымен шаруашылық жүргізіп отырған кәсіпорындардың екінші және келесі кезектерін,қосымша өндіріс кешендерін және өндірістерді,жаңа кәсіпорындарды салу немесе қызмет етіп жүрген кәсіпорындарды кеңейту;
● шаруашылық жүргізіп жүрген кәсіпорындарды қайта құру - моральды тұрып қалған және физикалық жағынан тозған қондырғыларды ауыстыру арқылы жаңа өнімнің шығарылуының профилін өзгерту мақсатымен өндірісті толық немесе жартылай қайта жабдықтауды ортақ жоба бойынша жүзеге асыру;
● техникалық қайта қамтамасыздандыру - жекелеген цехтардың,өндірістердің,учаскелерді ң өндірісінің техникалық-экономикалық деңгейлерін арттыруға шара кешендерін жүргізу.
Инвестицияның ұсынылған жіктелуі қазіргі заманның инвестициялық жобалау концепцияларын толық түсіну үшін,жүріп жатқан процестерді жан-жавқты бағалау үшін қажет.
Бақылау сұрақтары
1. Инвестициялық талдаудың мәні мен ерекшеліктерін сипаттау.
2. Инвестицияның экономикалық табиғатына сипаттама беріңіздер
3. Инвестициялардың жіктелу негізіне қандай белгілер салынған?
№2 дәрістің тақырыбы: Инвестициялық қызмет түсінігі мен инвестициялардың түрлері
Тақырыптың мақсаты мен міндеттері:
oo инвестициялық жобалар түсінігін зерттеу;
oo Инвестициялық жобалардың өмірлік кезеңдерін қарастыру
Сұрақтардың мазмұны:
1 Жоба түсінігі мен жобалардың түрлері
1 Инвестициялық жобалардың өмірлік кезеңдері
1. Жоба түсінігі мен жобалардың түрлері
Жоба терминінің бірқатар анықтамалары бар. Мамандардың алдына қойған нақты міндетіне байланысты, олардың əрқайсысының күнелтуге құқығы бар. Олардың кейбіреуіне тоқталайық.
Жоба (ағылш. - project) - бұл бірдеңені ойға алу немесе жоспарлау, мысалы, үлкен кəсіпорын (Webster түсіндірме сөздігі).
Жоба - анықталған бастапқы мəліметтері мен талап етілмелі нəтижелері (мақсаттары) бар, оның шешілуін қарастыратын белгілі бір міндет (Жобаларды басқару туралы білім Кодексі, жобаларды басқару Институты, АҚШ).
Сонымен, қазіргі таңда жобалар дегеніміз - бұл біздің əлемді өзгертетін əлдебір зат: тұрғын үйді немесе өндірістік объектіні салу, ғылыми-зерттеу жұмыстарының бағдарламасы, кəсіпорынды қайта құру, жаңа ұйымды құру, жаңа техника мен технологияны əзірлеу, кемені жабдықтау, көркемфильмді шығару, аймақтың дамуы - осының барлығы жобалар.
Енді осы түсінікті жақын арада қолданылып жүрген түсінікпен салыстырыңыз: жоба - бұл құрылыс немесе құрылым жоспарының құжатты рəсімделген жоспары. Батыста бұл тар мағынадағы түсінікті анықтау үшін
design термині қолданылатынын білген жөн.
Сондай-ақ, жоба ұғымының қарапайым түсініктемесін келтіруге болады: жоба ойдан (мəселе), оны іске асыру құралдарынан (мəселені шешу) жəне жүзеге асыру барысында алынатын нəтижелерден тұрады (1.2.1- сурет).
Жоба
Жүзеге асыру мақсаттары (шешімнің нəтижелері)
Жүзеге асыру құралдары
Ой (мəселе, міндет)
Сурет 1.2.1 - Жобаның негізгі элементтері
Егер жобаны жүзеге асыру нəтижелері ретінде кейбір жеке объектілер орын алса, онда жоба түсінігі келесідей нақтылана түседі:
Жоба деп, оның шегінде тұжырымдалған мақсаттар жүйесі танылады, технологиялық үдерістер, олар бойынша техникалық жəне ұйымдастырушылық құжаттар, материалдық, қаржылық, еңбек жəне басқа ресурстар, сондай-ақ басқарушылық шешімдер мен оларды орындау бойынша шаралар жиынтығы.
Инвестициялық жобалау - бұл технико-экономикалық негіздемесі бар техникалық құжаттардың кешенді əзірлемесі (сызбалар, түсіндірме жазбалар, инвестициялық жобаның бизнес-жоспары жəне жобаны іске асыруға қажетті басқа да материалдар). Инвестициялық жобаның құнын анықтайтын сметаны əзірлеу оның ажырамас бөлігі болып табылады.
Жоба - бұл техникалық материалдар (сызбалар, есептеулер, жаңадан құрылған ғимараттардың, құрылыстардың, көліктердің, құрылғылардың макеттері жəне т.б.), жоспар, ой. Жоба ұғымы ойдан (мəселе), оны жүзеге асыру құралдарынан (мəселенің шешімі) жəне жүзеге асыру барысында алынатын нəтижеден тұрады.
Егер жобаны жүзеге асыру нəтижесі болып физикалық объектілер, мысалы ғимараттар, құрылыстар немесе өндірістік кешендер болса, онда жоба деп, оның шегінде анықталған мақсаттар жүйесі танылады. Бірқатар салалардың немесе өндірістік кешендердің жасалған құжаттары мен объектілері жобаның шегінде болмаса, оларды орындаудың неғұрлым күрделі жəне көлемді міндетін білдіретін бағдарламалар əзірлейді (мысалы, энергиямен қамту бағдарламасы, энергияның дəстүрлі емес түрлерін қолдану, орманшаруашылық кешенінің дамуы немесе инвестицияларды тартудың ұлттық бағдарламасы).
Инвестициялау объектілері бола тұра, кəсіпорындар түрлі бағыттар бойынша дами алады: олардың бірі жаңа өнімді өндіруді əзірлеу мен ұйымдастыруды жоспарласа, екіншілері - жаңа технологиялық құрылғыларды сатып алып, өндірістің ағымдағы шығындарын қысқартуды көздейді, үшіншілері - өнімді өткізудің жаңа құрылымын жасап, тұтынушыларға қызмет көрсету желісін құруды жоспарлайды. Барлық айырмашылықтарға қарамастан, оларға инвестициялық жобаға деген қажеттілік ортақ болып табылады.
Инвестициялық жоба - бұл ең алдымен, экономикалық пайда табу мақсатымен жаңа тауар өндірісін құру (өнімдер, жұмыстар, қызмет көрсету) немесе істегі өндірісті жаңартуға бағытталған, жобалау, құрылыс, жаңа технология мен құрылғыларды сатып алу, кадрларды даярлау іс-шараларын қамтитын кешенді жоспар болып табылады. Ол белгілі бір іс-əрекеттерді жүзеге асыруды қажет ететін құжаттардың ұйымдастырушылық-құқықтық жəне есептік-қаржылық жүйесі ғана емес, сондай-ақ бұл нақты мақсатттарға жету үшін орындалуға міндетті шаралар (қызметтер) жиынтығы.
Инвестициялық ресурстардың қатаң тапшылығы жағдайында болашағы бар жобалардың əзірленуі өндірістің басты салаларында, ауыл шаруашылығында, əлеуметтік салада жүргізілуі керек жəне де ол жылу- энергетикалық кешенде (ЖЭК), халықты тамақ пен дəрі-дəрмекпен қамтамасыз етуде кезек күттірмейтін сұрақтарды шешуге бағытталуы тиіс.
Жоғарыда айтылғанның барлығы, жоба түсінігінің қоғамдық өмір мен қызметтің əр түрлі жақтарын қамтитын кешенді ұғым екендігін көрсетеді.
Басқа да əмбебап құралдар сияқты, жобаларды басқару əдістері, ең алдымен, орташаланған, қалыпты жобаға есептелген. Қалыпты жобаның шын мəнінде не екендігін анықтау, жобаның тəжірибелі басшысының (менеджер) өзіне де қиындық туғызады. Ол үшін, əрбір нақты жобаны анықтайтын негізгі төрт факторды атап айту керек:
жобаның масштабы (көлемі);
іске асыру мерзімі;
сапасы;
ресурстардың шектеулілігі;
жобаны іске асыру орны мен шарттарын есепке алу керек.
Қалыпты жобада осы барлық факторлар тең дəрежеде ескеріледі. Оған қарамастан, кейде аталған факторлардың біреуі басты рөл атқарып, өзіне ерекше зейінді қажет етеді, ал қалған факторлардың əсері бақылаудың тұрақты əдісінің көмегімен жоққа шығады.
Көлеміне байланысты жобалар келесі түрлерге бөлінеді:
Шағын жобалар масштабы бойынша кішігірім, қарапайым əрі көлемдері жағынан шектелген болып келеді.
Əдеттегі шағын жобаларға мысал: тəжірибелі-өндірістік нұсқаулар, кішігірім (бөліктік-модульдік түрде жиі кездеседі) өндірістік кəсіпорындар, іс- əрекеттегі өндірістерді жаңарту.
Шағын жобалар жобалау жəне жүзеге асыру, жоба командасын құру (интеллекетуалды, еңбек жəне материалдық ресурстарды қысқа мерзімге қайта бөлуге болады) рəсімінде бірқатар жеңілдіктерді рұқсат етеді. Оған қоса, жіберілген қателіктерді түзету қиындығы (уақыттың тапшылығы есебінен) жобаның көлемдік сипаттамаларын , жобаның қатысушылары мен олардың жұмыс жасау əдістерін, жобаның кестесі мен есеп беру түрлерін, сондай-ақ келісім шарттарын жете анықтауды талап етеді.
Шағын жобалар, əдетте, технико-экономикалық негіздеменің жəне онымен байланысты сұрақтардың айрықша пысықталуын қажет етпейді. Бірақ жобаларды жасауда жіберілген қателіктер байыпты түрде олардың тиімділігіне əсер етуі мүмкін.
Шағын жобалар өндірісті кеңейту жəне шығарылатын өнім ассортиментінің ұлғаюының жоспары болып табылады. Олардың ерекшелігі іске асыру мерзімдерінің салыстырмалы қысқа болуы. Шағын жобаларға сондай-ақ, əлеуметтік-мəдени саладағы объектілерді құруды жатқызуға болады.
Орташа жобаларға - іс-əрекет етіп жатқан өнім өндірісін қайта құру мен техникалық қайта қаруландыру бойынша жобалар жатқызылады. Олар кезең- кезеңмен, жеке-дара өндірістер бойынша, алдын ала əзірленген барлық ресурстардың келуі туралы кестесінің қатаң сəйкестігі арқылы жүзеге асады.
Ірі жобалар - бұл əдетте, ішкі жəне сыртқы нарықтардағы сұраныстарды қанағаттандыру үшін қажетті, негіздемесінде өнім өндірудің озық өндірістік пікірі жататын, ірі кəсіпорындар объектілері болып табылады.
Мегажобалар - түпкілікті өніммен байланысты көптеген жобалардан тұратын мақсатты инвестициялық бағдарламалар. Мұндай бағдарламалар халықаралық, мемлекеттік, аймақтық деңгейде болуы мүмкін.
Іске асыру мерзімдері бойынша, əр түрлі жаңа өнім шығаратын, тəжірибелі қондарғылар, қайта жөндеу жұмыстары бойынша кəсіпорындарда іске асатын, қысқа мерзімді жобаларды атап айтқан жөн. Мұндай объектілерде тапсырыс беруші жобаның ақырғы (нақты) құнының ұлғаюын көздейді, себебі ол жобаның тез арада аяқталуына қызығушылық танытады.
Жобаның сапасына қатысты кемістіксіз жобалар ерекшеленеді, басыңқы фактор есебінде бұл жобаларда жоғарыланған сапа қолданылады.
Əдетте кемістіксіз жобалардың құны тым жоғары болады жəне жүздеген миллиондармен, тіпті миллиардтаған доллармен өлшенеді. Мысалы, атом электрстанциялары.
Бұл жобалардың өзгешелігін оған деген қойылатын талаптары шарттайды:
жобалық-сметалық жəне құрылыс-монтаждық жұмыстарды біріктіретін, жобаның жалпы жоспары;
құрылыстың қиыстырылған кестесі (жүргізілетін жұмыстармен бірге);
жобаның барлық жүйелерінің сапасын қамтамасыз етуге жəне дер кезінде тексеруге мүмкіндік беретін, жеке технологиялық желілірмен ерте шығарылым;
жобамен байланысты мəселелерді дер кезінде анықтап жəне оларды жоюға мүмкіндік беретін арнайы əзірленген мəселелерді талдау бағдарламасын қолдану;
мəселелерді дер кезінде анықтап, жоюға мүмкіндік беретін, жобаларды басқарудың барынша икемді жүйесін қолдану.
Ресурстардың шектеулілігіне байланысты мультижобаны атап айтуға болады.
Мультижобалар ұғымы (жобалардың дербес əртүрлілігі сияқты) жобаға тапсырыс берушінің ойы бір-бірімен тығыз байланысты бірнеше жобаларға қатысты болғанда қолданылады.
Мультижобалар əрекет етіп жатқан ұйымдар мен фирмаларды өзгерту немесе жаңаларын құруды қарастырады. Мультижоба деп, өндірістік, қаржылық, мерзімдік мүмкіндіктері мен тапсырыс берушінің талаптары шектеулі, фирманың өндірістік бағдарламасы шегінде көптеген тапсырыстар (жобалар) мен қызметтерді орындауды айтамыз.
Мультижобаларға келесідей мысалдар келтіруге болады:
бір мердігер əр түрлі тасырыс берушілердің əр түрлі көлемді қамтитын жеке келісім-шарттар бойынша жұмыстар кешенін орындайды;
бірнеше мердігер бір тапсырыс беруш і үшін бір объектінің кешендерінде жұмыстарын орындайды;
бірнеше мердігер бір территорияда əр түрлі тапсырыс берушілер үшін жеке-дере келісім-шарттар бойынша жұмыстарын атқарады.
Мультижобаларға балама ретінде, ресурстық, мерзімдік жəне басқа да шектері анық көрсетілген, бірегей жобалық командамен жүзеге асырылатын жəне жеке инвестициялық, əлеуметтік жəне басқа да жобаларды айқындайтын моножобалар қолданылады.
Модульдік құрылыс жобаларды басқарудың бірқатар міндеттерін шешудің салыстырмалы жаңа тəсілі болып табылады. Отандық терминологияда бұндай əдісті жинақтық-топтық деп атайды.
Оның мəні мынада: күтілетін объектінің басым бөлігі (кейде - оның құнының 95%-ы) болашақта қолданылатын жерде емес, шетте - кейде зауыттық немесе жартылай зауыттық жағдайларда құрылыс алаңынан мыңдаған шақырым қашықтықта жасалады. Мұндай ірі модульдер жасалынып шыққан соң, болашақтағы пайдалану жеріне жіберіліп, орнатылады.
Бұл əдіс өндірістік жəне əлеуметтік инфрақұрылымы дамымаған, шалғай аудандарда салынатын өндірістік объектілер үшін (əдетте, жылу-энергетикалық маңыздылығы бар) тиімді.
Халықаралық жобалар аса күрделілігі жəне құнымен ерекшеленеді. Сондай-ақ олардың ерекшелігі,олар əзірленетін мемлекеттердің экономикасы мен саясатында маңызды рөл атқаруымен байланысты.
Мұндай жобалардың өзгешелігі келесідей:
бұл жобалар үшін жабдықтар мен материалдар əлемдік нарықта сатып алынады. Жоба үшін сатып алуды іске асыратын ұйымдарға деген қатаң талаптардың болуы осыдан;
мұндай жобалардың дайындық деңгейі құқықтық жəне нормативтік базалардағы айырмашылықтарды ескере отырып, баламалы ішкі жобаларға қарағанда жоғары болуы тиіс;
бұл жобалардың дайындық кезеңінің ұзақтығы, ұйымдастыру мен басқарудың күрделілігімен байланысты, əдетте көбірек болып келеді;
халықаралық жобалардың ақпараттық қолдауы, ішкі жобаларға қарағанда, əрқашан да аса тиімді.
Мұндай жобалар əдетте бірін-бірі толықтыратын қатынастар мен серіктестердің мүмкіндіктеріне негізделеді. Бұл жобалардың міндеттерін шешу үшін белгілі бір коммерциялық мақсаттарға жетуді көздейтін, бір немесе бірнеше қатысушыны біріктіретін, бірлескен кəсіпорындар құрылады. Бұл ретте, əрбір серіктес өз қосып, пайдаға қатысты еншілес болады.
Жобаның көлемі оны жүзеге асырудағы негізделуінің деңгейі мен шығындарын анықтайды.
Əлемнің экономикалық, əлеуметтік жəне экологиялық жағдайына елеулі əсер ететін жобаларды, жаћанды жобалар деп қарастырады. Бұл жобалардың тапсырыс берушілері белгілі бір қызығушылығы бар мемлекеттердің Үкіметі бола алады.
Мемлекеттің экономикалық, əлеуметтік жəне экологиялық жағдайына елеулі əсер ететін, бірақ өзге мемлекеттердің жағдайына əсерін тигізбейтін, жобаларды - ірі көлемді жобалар деп атайды.
Белгілі бір аймақтың, қаланың (саланың) экономикалық, əлеуметтік жəне экологиялық жағдайына əсерін тигізіп, бірақ өзге аймақтарға, қалаларға (салаларға) елеулі əсерін тигізбейтін жобалар - аймақтық, қалалық (салалық) жобалар деп анықталады. Мұндай жобалар топтарына тапсырыс беруші ретінде жергілікті басқару органдары, АҚ жəне т.б., бола алады.
Жүзеге асыру барысында тікелей қатысушыларына пайда əкелетін жобалар, коммерциялық жобаларға жатқызылады. Бұл жобаларға жеке инвесторлар немесе олардың топтары тапсырыс беруші бола алады.
Аталған ерекшеліктермен қатар, инвестициялық жобалар басқа да сипаттары бойынша бөлінеді.
Егер бір жобаны инвестициялау туралы шешім, екіншісін қаржыландыру туралы шешімге əсер етпесе, талдататын жобаның екеуі тəуелсіз жобалар деп аталады. Мысалы, жаңа медициналық технологиялар орталығының құрылуы туралы шешім, қалалық сауықтыру орталығының салынуы туралы жобаның іске асуы мүмкіндігіне əсерін тигізбеу керек.
Егер екі не одан да көп талданатын жобалар бір мерзімде жүзеге аса алмаса, онда бұл жобаларды баламалы жобалар деп атайды. Əдетте мұндай жобаларға өнімді өндіруді ұйымдастыру, технология, сондай-ақ көлік қатынасы мен энергиямен қамсыздандыру жүйесімен біріккен, жеке өндірістерден тұратын, ірі кəсіпорындардың құрылысы жатады.
Инвестициялық жобалардың басым бөлігі ортақ мақсатқа жету үшін əр түрлі жолдарды қарастыратын, жанжалдық жобаларға жататынын ескерген жөн. Жүзеге асырылуына бірдей инвестицияларды қажет ететін, əр түрлі мақсаттық бағыттылықтағы жобалар да жанжалдық жоба бола алады. Сондықтан да инвестициялық фирма талданатын нұсқалардың ішінен, бюджеттік шектеулер жағдайында неғұрлым көп пайда əкелетін жобаны таңдайды.
1. Инвестициялық жобалардың өмірлік кезеңдері
Əрбір жоба оның күрделілігі, жұмыс көлемі, ресурстардың шектеулілігі жəне т.б. қарамастан, өзінің дамуы барысында жобаның басы мен аяғын сипаттайтын жобаның пайда болмаған жағдайынан, жобаның аяқталған жағдайына өтетіндігі белгілі.
Жобаның пайда болуы мен оның іске асуы арасындағы уақыт аралығы жобаның өмірлік циклі (немесе жобалық цикл) деп аталады.
Өмірлік цикл барысында əр түрлі жұмыстар жүзеге асады, оларды екі ірі топқа топтауға болады:
жоба бойынша негізгі қызмет;
жобаны қамсыздандыру.
Жобаның негізгі қызметіне мыналар жатады:
инвестициялау алдындағы зерттеу;
жобаны жоспарлау;
жобалық-сметалық құжаттарды əзірлеу;
саудаласуды жүргізу жəне келісімшарттарды бекіту;
құрылыс-жөндеу жұмыстары;
реттеу жұмыстарын орындау;
тапсырыс берушіге жобаны тапсыру;
жобаны пайдалану жəне өнімді шығару;
жабдықтарды жөндеу жəне өндірістің дамуы;
жабдықтарды бөлшектеу;
қалған мүлікті сату (жобаның жабылуы). Жобаны қамсыздандыруға мыналар жатады:
ұйымдастырушылық-экономикалық;
құқықтық;
кадрлық;
қаржылық;
материалды-техникалық;
коммерциялық (маркетинг);
ақпараттық.
Өмірлік циклдың барысында жоба бойынша негізгі қызмет кезеңдер мен сатыларға бөлінуі мүмкін.
1. Жобаның инвестиция алдындағы кезеңі.
1.1 Инвестициялық мүмкіндіктерді талдау.
1.2 Алдын-ала техника-экономикалық негіздеме (ТЭН).
1.3 Жобаның техника - экономикалық негіздемесі жəне инвестициялық салымдардың тиімділігін есептеу.
1.4 Инвестициялық мүмкіндіктер туралы баяндама жəне келесі кезеңге өтудің мақсаттылығы туралы резюме.
2. Жобаның инвестициялық кезеңі.
2.1 Келіссөздер жүргізу мен келісімшарттарды бекіту.
2.2 Жобалау.
2.3 Құрылыс.
2.4 Маркетинг.
2.5 Кадрларды оқыту;
2.6 Материалдық ресурстарды сатып алу жəне олардың қорларын құру.
3. Жобаның пайдалану кезеңі.
3.1 Жобаны қабылдау жəне іске асыру.
3.2 Өнімді өндіру мен сату.
3.3 Жабдықтарды жөндеу, жаңарту жəне ауыстыру.
3.4 Өндірістің дамуы, өндірілген өнімді жетілдіру (инновация).
4. Жобының аяқталуы.
4.1 Өндірістік қызметтің тоқтатылуы.
4.2 Жабдықтарды қайта жөндеу.
4.3 Жобаның аяғына дейін қолданбаған заттарды сату жəне кəдеге жарату.
4.4 Жобаның аяқталуы жəне тоқтатылуы.
Инвестициялық ойды қалыптастырған кезде оны қаржыландырудың көздері жайлы, оған əлуетті қызығушылық білдіретін инвесторлар мен олардың жобаға қатысуларының мүмкіндігі; тіпті инвестициялық жобаны жүзеге асыру барысында қойылуға жəне шешілуге тиісті нақты мақсаттар мен міндеттер туралы анық түсініктің болмауы мүмкін. Сондықтан инвестициялық ойдың инвестициялық ұсынысқа айналуы инвестиция алдындағы кезеңнің басты міндеті болып табылады.
Инвестициялық жобаны жүзеге асыруда инвестиция алдындағы кезеңнің негізгі қадамдарын қарастырайық (1.3.1 сур.).
1. Инвестициялық ойды қалыптастыру. Ең алдымен инвестициялық ойды алдын ала негіздеп, қарастырылатын инвестициялық ойды жүзеге асыру нəтижесінде кəсіпорынның қандай стратегиялық мақсаттарға жету мүмкіндіктерін анықтау қажет. Содан кейін белгіленген мақсаттарды жəне шешуді қажет ететін міндеттерді анықтау керек. Сондай-ақ бұл сатыда қалыптастырылған инвестициялық ойды болашақ инвестициялық жобаның əлуетті қатысушыларымен бірге, қажет болған жағдайда республикалық, аймақтық жəне салалық басқару органдарымен біріге отырып келісіп шешу қажет.
2. Инвестициялық ойды жүзеге асырудың баламалы нұсқаларын қарастыру. Кəсіпорынның басшылығы қолда бар баламалы нұсқаларды талдамай-ақ, инвестициялық жобаны қабылдайтын жағдайлар жиі кездеседі.
Біздің ойымызша, берілген жол қате, себебі ол тиімсіз шешімдер қабылдауға əкеліп соқтырады жəне қойылған мақсаттарға жету мен міндеттерді шешудің үдерісін барынша оңтайландыруға мүмкіндік бермейді. сондықтан, бұл сатыда инвестициялық ойды жүзеге асырудың баламалы нұсқаларын қарастыру қажет. Мүмкін, қарастырылатын барлық баламалы нұсқалар кəсіпорынға пайда əкеліп, жобаға салынған ресурстардың қайтымдылығын қамтамасыз етеді, бірақ компания неғұрлым пайдалы əрі тиімді болатын инвестициялық шешімнің (шектеулі ресурстар жағдайында) біреуін ғана таңдау керек. Егер инвестициялық жобаның біреуін жүзеге асырғанда, қалған жобалардан пайда алу мүмкіндігі жойылса, мұндай инвестициялық жобалар баламалы деп аталады.
3. Жоба алдындағы инвестициялық мүмкіндіктерді зерттеу. Алдын ала жасалатын технико-экономикалық негіздеме жобаның барлық мүмкін болатын баламаларының қарастырылғанын жəне бағаланғанын, таңдалып алынған инвестициялық жобаның барлық аспектілері іске асырымды жəне болашақта терең зерттеуді қажет етуін, инвестициялық жобаның өміршеңдігі туралы нақты қорытындының болуын растайды. Жоба алдындағы технико-экономикалық негіздеменің негізі бөлімдері келесілерден тұрады: өнімнің сипаттамасы, нарықты талдау, əлуетті сатып алушыларды (тапсырыс берушілерді) анықтау, инвестициялық жобаның қатысушыларының құрамын анықтау, инвестициялық жобаны жүзеге асырудың ұйымдық-құқықтық формасын əзірлеу, инвестициялық жобаның іріленген көрсеткіштерінің мəндерін анықтау, ұсынылған инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалау, көптеген жобалардың ішінен инвестициялық жобаны таңдап алу.
Ендігі кезекте жоба алдында жүргізілетін инвестициялық мүмкіндіктерді зерттеудің негізгі сатыларын толық қарастырайық.
Нақты инвестициялық жоба бойынша өндіруге ұсынылатын өнімді жан- жақты сипаттау жəне зерттеу, жоба алдындағы зерттеудің бірінші сатысы болып табылады.
Нарықта орын алған бəсекелестердің өнімін талдау:
бəсекелес өнімдердің функционалдық жəне тұтынушылық қасиеттерін сипаттау;
бəсекелес өнімдердің мықты жақтарын анықтау;
əзірленген инвестициялық жобамен салыстырғанда бəсекелес өнімдердің əлсіз жақтарын анықтау;
бəсекелестердің баға белгілеу қағидаттары;
бəсекелестер қолданатын өнімді өткізуді ынталандырудың тəсілдері.
Нарықты талдау инвестииция алдындағы кезеңнің екінші сатысы болып табылады. Бұл жерде жоба бойынша өндірілетін өнімнің өткізу нарығын, сондай- ақ кəсіпорынның осы нарықта (жаңадан құрылған нарықта) сəттілікке жету мүмкіндігін зерттеу қажет.
Нарықтың сипаттамасы:
нарық көлемі (аймақтық, республикалық, əлемдік нарық);
нарық дамуының деңгейі мен тенденциялары;
өнімнің өткен, ағымдық жəне болжамдалған бағасының деңгейін бағалау;
нарықтың болашақта дамуының тəуелсіз болжамдары;
кəсіпорынның өнімі орын алатын нарықтың үлесі;
экспорттық əлует;
нарықтағы ерекше мақсаттар.
Өнімді тұтынушылардың сипаттамасы:
тұтынушыларды анықтау (айқындау);
олардың географиялық орналасуы;
өнімге қойылатын талаптар. Бəсекелестердің сипаттамасы:
бəсекелес-кəсіпорындардың тізімі;
олардың күшті жəне осал жақтары;
технологияның деңгейі;
нарық үлесі;
маркетингтік стратегиясы.
Жобаны жүзеге асырудың ұйымдастырушылық-экономикалық механизмі жоба алдындағы технико-экономикалық негіздеменің басты əрі ең мазмұнды тарауы болып табылады. Осыған орай, инвестиция алдындағы зерттеудің үшінші сатысы инвестициялық жобаны жүзеге асырудың ұйымдастырушылық-құқықтық формасы жəне ұйымдастырушылық-экономикалық механизмін қарастырады.
Ең алдымен, инвестициялық жобаның қатысушыларының құрамын анықтап алған жөн. Бұл аса күрделі мəселе.
П.Л.Виленский, В.Н.Лишац жəне С.А.Смоляктың Инвестициялық жобалардың тиімділігі бағалау: Теория жəне практика еңбегінде жобалардың қатысушыларын анықтау мəселесіне қатысты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кафедра Есеп және қаржы
SYLLABUS
Пәннің атауы Инвестициялық шешімдердің тиімділігін бағалау
Білім беру бағдарламасы 6В04105 Қаржы
Құрастырушы: Ш.М.Алтыбаева э.ғ.м., аға оқытушы
Орал, 2022 ж.
Инвестициялық шешімдердің тиімділігін бағалау пәні бойынша SYLLABUS Қаржы білім беру бағдарламасы бойынша Тарих, экономика және құқық факультетінің академиялық кеңесінде қарастырылған жб мемлекеттік білім беру стандарты элективті пәндер каталогы негізінде дайындалды. № 1 хаттама 16 қыркүйек 2022 ж. бекітілген және енгізілген.
Есеп және қаржы кафедрасының мәжілісінде қаралды
Хаттама № 1 27 тамыз 2022 ж.
Кафедра меңгерушісі: _Искакова Б.Г.___________
(қолы, ТАӘ)
1 Пән туралы мәліметтер:
Кредит
3
Курс
4
Семестр
7
Қорытынды бақылау түрі
емтихан
Дәріс (сағаты)
15
Практикалық (семинар, лабораториялық)
сабақтар (сағаты)
15
СОӨЖ (сағаты)
15
СӨЖ (сағаты)
45
Барлық сағаттар
90
Мақсаты: студенттерді инвестициялық жобаның тиімділігін бағалау негіздерімен және қағидаларымен, инвестициялық жобаның тиімділігін бағалау пәнімен және әдісімен, бағалау жұмыстарын жүргізуді ұйымдастыру негіздерімен таныстыру болып табылады.
Курстың міндеттері:
а) инвестициялық жобаның тиімділігін бағалауда қолданылатын негізгі түсініктермен, қағидалармен таныстыру;
б) инвестициялық жобананың тиімділігін бағалауды игеру және оларды тәжірибеде қолдану;
в) студенттерді инвестициялық жобаның тиімділігін бағалау облысындағы оқу және ғылыми әдебиеттермен өз бетінше жұмыс істеуге үйрету.
Оқытудан күтілетін нәтижелер:
Курс аяқталғаннан кейін студенттер білуі керек:
oo Қаржы нарығы сегменттерінің көрсеткіштері мен даму үрдістерін, қаржыландыру мен инвестициялаудың табыстылық дәрежесі бойынша оңтайлы құралдарын айқындау үшін ақша-несие, валюталық және инвестициялық операцияларды реттеуді түсіндіреді.
oo инвестициялық жобаның тиімділігін бағалаудың мәнін, мазмұны мен мақсаттарын білу;
oo инвестициялық жобаның тиімділігін бағалаудың негізгі әдістерін білу. Нәтижелі көрсеткіштің өзгеруіне факторлардың әсерін анықтау үшін талдау әдістерін пайдалана білу
oo қаржылық сипаттағы ақпараттарды өңдеу мен дайындау жүйесін талдауды қолдана білу.
Курс аяқталғаннан кейін студенттер жасай алуы керек:
oo Экономикалық дамуды болжау, инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалау, оңтайлы басқару шешімдерін негіздеу үшін экономикалық-математикалық және статистикалық әдістерді, менеджмент және маркетинг тәсілдерін қолданады;
oo техникалық-ұйымдастыру деңгейін, сыртқы орта ықпалын, бәсекеқабілеттілік деңгейін, субъекттердің экономикалық потенциалын қалыптастыру мен пайдалануды талдаудың арнайы әдіс-айлаларын пайдалану машықтарына ие болу;
oo инвестициялық жобаның тиімділігін бағалаудың ережелері мен принциптерін іс жүзінде қолдану;
oo логикалық ойлау, индукция, дедукция және критикалық анализ әдістерін қолдану, туындаған мәселелерді шешу,
oo мамандырылған инвестициялық терминологияны және кәсіби терминдарды қолдану;
oo болашақ қызмет сферасындағы стандартты жағдайларды талдаудағы кәсіби аргументацияның әдістерін іздеу және қолдану;
Игерілетін дағдылар:
- жинаудың компьютерлік әдістерін,кәсіби қызметте қолданылатын ақпаратты өңдеу және сақтау;
- инвестициялар саласында ғылыми зерттеулер жүргізу, деректерді жинау және талдамалық өңдеуді жүзеге асыру, нақты зерттеу үшін қажетті модельдеу құралдарын пайдалану;
- ақпаратты талдау және жүйелеу, өз идеяларын ұсыну және негіздеу және мұның бәрін нақты құрылымдалған, логикалық реттелген мәтін түрінде ұсыну, әр түрлі ақпараттық ресурстарды сыни бағалау;
oo есептік-бюджеттік сферадағы тәжірибелік жұмыс
oo өндіріс тиімділігі деңгейінің өзгеруіне әсер ететін факторлардың ықпалын бағалауға дағдылану;
oo дер кезінде басқару шешімдерін қабылдау.
Пререквизиттер: Қаржы нарығы және делдалдары, Биржалық іс
Постреквизиттер: Кәсіби (өндірістік) сараман.
2 Оқытушы туралы мәлімет, байланыс ақпараттары:
Алтыбаева Шынар Мендигалиевна, 87018492318, shynar_alt@mail.ru
3 Курстың саясаты:
Пәнді оқу кезінде келесі ережелер сақталуы тиіс:
1. Сабаққа қатысу.
Сабаққа кешікпей келу. Студент сабаққа қатысуға міндетті. Сабақты орынды себепсіз қалдырмау, ауырған жағдайда - анықтаманы, басқа жағдайларда түсіндірме хатты ұсыну. Қалдырылған сабақтар пәннің оқу-әдістемелік кешенінде көрсетілгендей толық көлемде орындалу қажет. Пәннің 31 себепсіз қалдырса, курстан шығарылады.
2. Аудиториядағы тәртіп.
Студенттің міндетіне барлық сабақтарға қатысу кіреді, сабақ уақытында сөйлеспеу, ұялы телефоның сөндіру, оқу үрдісіне белсенді қатысуы қажет. Оқу процесіне күнтізбелік жоспарына сәйкес бақылаудың барлық түрлерін тапсыру. Жіберілген практикалық сабақтарды оқытушы белгілеген уақытта қайта тапсыру. Курстастармен және оқытушылармен шыдамды, ашық, қалтқысыз және тілектес болу.
3. Үй тапсырмасы
Үй тапсырмасы міндетті түреде көрсетілген мерзімде орындалуы қажет. Үй тапсырмалары негізінде қорытынды баға шығарылады.
4. Жеке тапсырмалар
Семестрлік жеке тапсырмалар міндетті болып табылады. Олар реферат (баяндама, хабарлама т.б.) ретінде орындалып, қорғалады. Бұл тапсырмалардың әрқайсысы бағаланып, қорытынды баға шығарылады.
5. Бақылау жұмысы.
Бақылау жұмысы сабақ уақытында орындалып, тапсырылады. Студенттердің білімін бақылау негізінен тест тапсырмаларын орындату арқылы тексеріледі.
6. Пікірлесу.
Пікірлесу әр топта кесте бойынша жүзеге асады. Студенттердің білімін бақылау тест тапсырмаларын орындату арқылы жүргізілуі мүмкін.
7. Ерекше білімді қажет ететін студенттердің жеке даму ерекшеліктері мен қабілеттері ескеріле отырып, тапсырмалар беріледі. Көру қабілеті бұзылған студенттер үшін аудиолекциялар, есту қабілеті бұзылған студенттер үшін видео (титрмен), мәтіндік, тест тапсырмалары, презентациялар қарастырылған.
4 Пәннің құрылымы мен мазмұны Әдістері:дәріс-дискуссия
Апта
Дәріс
Семинарпрактикалық сабақ, зертханалық сабақ
СОӨЖ
СӨЖ
1 - модуль Инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалаудың теориялық негіздері
Тақырыбы:
Әдістері:
Тақырыбы:
Әдістері:
Тақырыбы:
Тақырыбы:
1
Тақырыбы: Инвестициялардың экономикалық маңызы мен жіктелуі.
Әдістері: Дәстүрлі дәріс
Тақырыбы: Инвестициялардың экономикалық маңызы мен жіктелуі.
1. Инвестициялар ұғымы және экономикалық табиғаты
2. Инвестициялардың түрлері
Әдістері: әңгімелесу
Инвестициялық қызметінің негізгі объектілері мен субъектілері
Қазақстан экономикасындағы инвестицияның көлеміне әсер етуші факторлар
2
Тақырыбы: Инвестициялық қызмет түсінігі мен инвестициялардың түрлері
Әдістері:дәріс-дискуссия
Тақырыбы: Инвестициялық қызмет түсінігі мен инвестициялардың түрлері
1 Жоба түсінігі мен жобалардың түрлері
2 Инвестициялық жобалардың өмірлік кезеңдері
Әдістері: презентация қорғау.
Салыстыру және жалпы экономикалық тиімділіктің анықтамасы
Экономикадағы институционалды инвесторлардын құрылымы мен ролі
3
Тақырыбы: Инвестициялық қызмет түсінігі мен инвестициялардың түрлері
Әдістері:дәріс-дискуссия
Тақырыбы: Инвестициялық қызмет түсінігі мен инвестициялардың түрлері
1 Кәсіпорынның инвестициялық саясатының стратегиясы
2 Капиталдық салымдардың экономикалық тиімділігінің мәні
Әдістері: әңгімелесу
Портфелдік инвестициялар, олардын ерекшеліктері мен айырмашылықтары
Инвестициялық салымдардын тиімділік көрсеткіштері
4
Тақырыбы: Инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалаудың қағидаттары
Әдістері: Мәселелі дәріс
Тақырыбы: Инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалаудың қағидаттары
1. Инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалау және критерийлері
2. Инвестициялық жобалардың ақша ағындары
Әдістері: презентация қорғау.
Ақшаның бүгінгі (келтірінді) құны
Жылжымайтын мүлікке салынатын инвестициялардын экономикалық тиімділігін бағалау
5
Тақырыбы: Инвестициялық жобаның қаржылық тұрақтылығын бағалау
Әдістері: сараптама жүргізу.
Тақырыбы: Инвестициялық жобаның қаржылық тұрақтылығын бағалау
1. Жобаларды қаржыландырудың тәсілдері мен түрлері
2. Жобалық қаржыландыру
3. Инвестициялық жобалардың қаржылық тұрақтылығын бағалау көрсеткіштері
Әдістері: презентация қорғау.
Ақша ағымын болашақ болжау үшін экономикалық көрсеткіштер
Лизингтін тиімділік көрсеткіштері
2 - модуль Инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалаудың әдістері
6
Тақырыбы: Инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалаудың әдістері
Әдістері: сараптама жүргізу.
Тақырыбы: Инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалаудың әдістері
1. Жай және күрделі пайыздарды есептеу
2. Инвестициялық жобаларды бағалаудың статистикалық әдістері
3. Инновациялық-инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалау
Әдістері: презентация қорғау.
Таза кірісті жоспарлау кезінде жалпы шығындарды шегеру тәртібі
Бағалы қағаздармен операциялары бойынша инвесторлардын тәуекелі.
7
Тақырыбы: Инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалаудың әдістері
Әдістері: Дәстүрлі дәріс
Тақырыбы: Инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалаудың әдістері
1. Инвестициялық жобалардың ақша ағындарын дисконттау
2. Дисконттау есебімен инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалау әдістері
3. Таза ағымдық құн әдісі
4. Инвестициялардың дисконтталған өтелу мерзімі
Әдістері: әңгімелесу
Халықаралық көрсеткіштер жүйесі бойынша инвестициялардын тиімділігін бағалау
Инвестициялық жобаны іске асыру процессінде ақша ағымын жоспарлауда салық және пайыздық төлемдері, амортизацияның айырмашылық ерекшеліктері
8
Тақырыбы: Инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалаудың әдістері
Әдістері:дәріс-дискуссия
Тақырыбы: Инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалаудың әдістері
1. Капитал салымдарының рентабельділігінің ішкі нормасы
2. Дисконтталған рентабельділік индексі
3. Аннуитет әдісі
Әдістері: әңгімелесу
Инвестициялау процесін қаржылық талдау ерекшеліктері
Қаржылық тұрақтылықты талдау әдістері
9
Тақырыбы: Инвестициялық жобаларды әзірлеу және талдау
Әдістері:дәріс-дискуссия
Тақырыбы: Инвестициялық жобаларды әзірлеу және талдау
1. Жобаның тұжырымдамасын әзірлеу
2. Жобалық талдау, оның мазмуны мен мәні
Әдістері: әңгімелесу
Шығындар жіктелуі
Зиянсыздық нүктесін есептеу
10
Тақырыбы: Инвестициялық жобаларды әзірлеу және талдау
Әдістері: Мәселелі дәріс
Тақырыбы: Инвестициялық жобаларды әзірлеу және талдау
1 Технико-экономикалық негіздеме
1. Бизнес-жоспар құрылымы.
Әдістері: презентация қорғау.
Салынған кірістің әсері және операциялық леверидж
Зиянсыздықты талдау және пайданы жоспарлау үшін жұмыс форматын құрастыру
3 - модуль Инвестициялық жобаларды басқару
11
Тақырыбы: Тәуекел жағдайында инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалау және талдау
Әдістері:дәріс-дискуссия
Тақырыбы: Тәуекел жағдайында инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалау және талдау
1. Тәуекел түсінігі және оның түрлері
2. Инвестициялық жобалардың тәуекелділігін бағалау әдістемелері
Әдістері: әңгімелесу
Белгісіздік жағдайларында жобаны бағалау
Сезімталдықты талдау
12
Тақырыбы: Тәуекел жағдайында инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалау және талдау
Әдістері:дәріс-дискуссия
Тақырыбы: Тәуекел жағдайында инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалау және талдау
1. Инфляция жағдайында инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалау әдістері
2. Меншікті қаражаттар есебінен инвестициялық жобаны жүзеге асыру барысында инфляцияның әсерін есепке алудың ерекшеліктері
3. Жобалық тәуекелдерді басқару
Әдістері: әңгімелесу
Сценарийлерді талдау
Монте - Карло моделі
13
Тақырыбы: Инвестициялық жобаларды басқару
Әдістері:дәріс-дискуссия
Тақырыбы: Инвестициялық жобаларды басқару
1. Жобаларды басқару әдістері
2. Жобаларды басқарудың ұйымдастырушылық құрылымдары
Әдістері: әңгімелесу
Кәсіпорынның қарапайым акцияларының құнын бағалау
Артықшылығы бар акцияларының құнын анықтау моделі
14
Тақырыбы: Инвестициялық жобаларды басқару
Әдістері:дәріс-дискуссия
Тақырыбы: Инвестициялық жобаларды басқару
1. Жобаларды жоспарлау мен басқарудың желілік әдістері
2. Жобаларды басқарудағы ақпараттық технологиялар
Әдістері: презентация қорғау.
Капиталдын құнын анықтау көзқарасы мен моделі
Қарыз капиталының құнын анықтау моделі
15
Тақырыбы: Инвестициялық саясаттың бағыттары
Әдістері: мәселелі дәріс
Тақырыбы: Инвестициялық саясаттың бағыттары
1 Қазіргі дүние жүзіндегі инвестициялық саясат
2 Қазақстан Республикасының қаржы нарығы үшін инвестиция тартудың маңыздылығы
Әдістері: презентация қорғау.
Нақты инвестициялар формалары, капиталдық салымдар
Инвестициялардын әлеуметтік нәтижесін бағалау
5. Әдебиеттер тізімі
Негізгі әдебиеттер:
1. Инвестициялық және венчурлік қорлар туралы 2018.04.07. № 174-VI ҚР Заңы (2021.02.01. берілген өзгерістер мен толықтырулармен)
2. Қазақстан Республикасының Кәсіпкерлік Кодексі 2015 жылғы 29 қазандағы № 375-V ҚРЗ. (2021.12.03. берілген өзгерістер мен толықтырулармен)
3. "Қазақстан Республикасының Президенті жанынан Ұлттық инвесторлар кеңесін құру туралы" Қазақстан Республикасы Президентінің 2014 жылғы 9 сәуірдегі № 791 Жарлығы (2019.26.06. берілген өзгерістер мен толықтырулармен)
4. Басовский, Л.Е. Экономическая оценка инвестиций: Учебное пособие Л.Е. Басовский, Е.Н. Басовская. - М.: ИНФРА-М, 2013. - 241 c.
5. Касьяненко, Т.Г. Экономическая оценка инвестиций: Учебник и практикум Т.Г. Касьяненко, Г.А. Маховикова. - Люберцы: Юрайт, 2016. - 559 c.
6. Турманидзе, Т.У. Анализ и оценка эффективности инвестиций: Учебник. . - М.: ЮНИТИ, 2015. - 247 c.
7. Марченко Г., Мачульская О. Рейтинг инвестиционной привлекательности Казахстана Эксперт, - 2014.
8. Нурланова Н.А., Бейсенбина А.К. Оценка потенциальных инвестиционных возможностей регионов Капитал, инвестиции, технологии. - 2013. - № 11.
9. Шарп Уильям Ф., Александер Гордон Дж., Бэйли Джеффри В. Инвестиции. М., Инфра-М, - 2018 ж.
Қосымша әдебиеттер:
1. Управление проектами: от планирования до оценки эффективности. уч.пос. М. Омега- Л2013г.
2. Қазақстан қаржы нарығы секторларының өзара ісқимылы және олардың реттелуі. Адамбекова А.А. Оқулық. Алмты. Экономика. - 2012.
3. Дейнеко А.В. Привлечение иностранных инвестиций в экономику Казахстана: состояние и развитие процесса Капитал, инвестиции, технологии. - 2013. - № 1.
4. Қазақстан Республикасының қаржы секторын дамытудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасын бекіту туралы
5. Қазақстан Республикасына шетелдік инвестицияларды тарту жөніндегі шараларды күшейту туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2019 жылғы 20 сәуірдегі № 216 қаулысы. (2021.05.05. берілген өзгерістер мен толықтырулармен)
6. Қазақстанның 2030 жылға дейінгі даму стратегиясы.
7. Ұлттық инвестициялық веб-сайт. - [ЭР]. Режим доступа: http:invest.gov.kz.
8. http:www.akorda.kz
9. http:www.kase.kz
10. http:mf.minfin.kz
11. http:www.nationalbank.kz
12. http:www.fin.ru
6. Дәрістер кешені
№1 дәрістің тақырыбы: Инвестициялардың экономикалық маңызы мен жіктелуі
Тақырыптың мақсаты мен міндеттері:
oo инвестициялардың негізгі ұғымдарын зерттеу;
oo инвестициялардың түрлерін қарастыру
Сұрақтардың мазмұны:
1. Инвестициялар ұғымы және экономикалық табиғаты
2. Инвестициялардың түрлері
1. Инвестициялар ұғымы және экономикалық табиғаты
Инвестиция - Қазақстан экономикасының нарықтық экономикаға өтуі кезінде пайда болған жаңа термин. Орталықтандырылған жоспарлау жүйесінің шеңберінде "жалпы капиталдық салынымдар" деген түсінік қолданылатын,осы түсінің бойынша жаңа құрылыс пен қайта өңдеуге,шаруашылық жүргізіп отырған кәсіпорындардың кеңеюі мен техникалық қайта қамтамасыздандырылуына(өндірістік капиталдық салымдар),тұрғын үй мен тұрмыстық-мәдени құрылысқа (өндірістік емес капиталдық салынымдар) жұмсалынатын барлық қаржылық құралдар түсіндірілетін.
Инвестициялар ақша құралдары,мақсаты банкілік салымдар, пайлар, акциялар және де басқа құнды қағаздар, технологиялар, машиналар,қондырғылар, лицензиялар, соның ішінде тауар белгісіне, пайда табу мақсатында кәсіпкерлік қызмет обьектісіне салынатын интеллектуалды бағалықтар, несиелер, кез келген мүлік немесе мүліктік құқықтар ретінде анықталады және осының бәрі - пайда табу мен әлеуметтік жақсы әсерлерге жету мақсатында.Осы тұрғыда инвестиция түсінігі нарықтық тәсілге едәуір жақын келеді.
Келтірілген анықтамалар нарықтық және жоспарлық жүйелерде инвестициның мәнін түсінудегі айырмашылықты көрсетеді.Ресурстардың бөлінуі әкімшілік жүйесі жағдайында меншіктің бір түрімен жүзеге асатындықтан,инвестицияландырудың қаржылық және басқа түрлерінің бар екендігін отандық экономикалық ғылым қарастырмады.Жоспарлық экономика жағдайында инвестициялар ағымдағы шығындардан тек бір уақыттық сипатымен ғана айрықшаланатын залал түрінде көрінді.Экономика ғылымы мен тәжірибесі дәлелдеп отырғандай,капиталдық салынымдар инвестицияның синонимі болып табылмайды,берілген терминдер ұқсас емес.Капиталдық салынымға қарағанда инвестиция түсінігі әлдеқайда кең. Батыс әдебиеттерінде қор нарығын қарастыруға аса назар аударады, себебі нарықтық экономикасы дамыған елдерде (АҚШ,Канада,Ұлыбритания,Жапония) инвестицияландыру бағалы қағаздар арқылы іске асады.Қазіргі таңда отандық тәжірибеде екі термин де қолданылады.
"Инвестиция"термині латынның investire-"жұмылдыру" сөзінен алынған.Бұл термин ғылыми және публицистикалық әдебиеттерде кеңінен қолданылады.Ғылыми әдебиеттерде инвестицияны анықтаудың әр түрлі тәсілдері бар.Пол Самуэльсон инвестицияландру туралы былай жазады: "Біз қоғамның нақты капиталының таза өсімін білдіретін нәрселерді(ғимараттар,қондырғылар,ө ндірістік-материалдық запастар және т.б) "таза инвестицияландыру" немесе капитал қалыптасуы деп атаймыз.Тұрғындар үшін жерді,қолданыста жүрген құнды қағаздарды немесе меншіктің кез келген түрін сатып алу инвестицияландыру болып табылады. Экономистер үшін бұл тек трансферттік операциялар. Яғни біреуі инвеситицияландырса, басқа біреуі дезинвестицияландырады. Таза инвестицияландыру тек жаңа нақты капитал қалыптасқан кезде ғана орын алады.
У.Шарп инвестицияны былайша анықтайды"Нақты инвестицияларға әдетте қандай да бір материалдық-көрнекті актитвтер түріне инвестициялау кіреді,мысалы, жер, қондырғылар, зауыттар сияқты.Қаржылық инвестициялар қағазда жазылған келісім-шарттарды,мысалы,кәдімгі акциялар мен облигациялар сияқтыны білдіреді.Қарапайым экономикаларда инвестициялардың негізгі бөлігі нақты жатқызылса,қазіргі дәуірдің экономикасында инвестициялардың үлкен бөлігі қаржылық инвестициялар болып табылады.Қаржылық инвестицияландыру институттарының жоғары дамуы нақты инвестицияның өсуіне едәуір дәрежеде ықпал етеді.Әдетте,бұл екі форма бәсекелес емес,бір-бірін толықтырушы болып табылады."В.Бочаров инвестицияны табыстың тұтынуға жұмсала алмайтын бөлігі деп түсінеді.Инвестициялық ресурстар инвестициялық іскерліктің капиталдық құнның табыс немесе әлеуметтік әсер түріндегі өсімі алынатын нақты обьектілеріне трансформацияланады.
Экономикалық және қаржылық тұрғыдан инвестицияландыру экономикалық ресурстарды болашақта таза пайдаға жету және бұл пайданы бастапқы салынған капиталдан асырып түсіру мақсатымен ұзақ мерзімді салу деп анықталады.Капиталдық салым процесінің жалпы анықтамасы:инвестицияландыру дегеніміз бүгінгі қажеттіліктерін қанағаттандыруды оны келешекте инвестициялық игіліктердің көмегімен қанағаттандыру үмітіне айырбастауды білдіреді.
Инвестиция - бұл ақшаны,оның сақталуына немесе құнының артуына және табыстың оң шамасын қамтамасыз етуге үміт арта отырып,орналастыруға болатын кез келген құрал.Бос ақша құралдары құнын инфляция жеп қоюы мүмкін және ол ешқандай да табыс әкелмейді.Капиталды орналастырудың түрлі факторлармен айрықшалантын әр түрлі нысандары бар:құнды қағаздар мен жылжымайтын мүлікке;қарыздық міндеттемелерге;опциондар мен акцияларға;шағын немесе үлкен тәуекелмен;қысқа немесе ұзақ мерзімге;тікелей және жанама.
2. Инвестициялардың түрлері
Инвестициялардың экономикалық табиғатын оны жіктеу толығырақ түсіндіреді,жіктеу негізіне түрлі белгілер салынған.Белгілер ретінде мыналар қолданылады:
1) инвестициялардың түрлері;
2) ақша құралдарын салу обьектілері;
3) инвестицияландыруға қатысу сипаты;
4) инвестицияландыру кезеңі;
5) меншік түрлері;
6) инвестордың қатысу түрлері;
7) тәуекел дәрежесі;
8) ұдайы өндіріс түрлері.
1. Инвестициялардың түрлерін былайша топтайды:
● ақша құралдары, салымдар, пайлар, акциялар және басқа да құнды қағаздар;
● жылжымайтын және жылжымалы мүлік;
● авторлық құқықпен, тәжірибемен және басқа да интеллектуалды құндылықтармен байланысты мүліктік құқықтар;
● жерді,суды,ресурстарды,үйлерді пайдалану құқығы және басқа да мүліктік құқықтар;
● қандай да бір өндірісті(бірақ патенттелген "ноу-хау" емес) ұйымдастыруға қажетті техникалық құжат,дағды,өндірістік тәжірибе ретінде рәсімделген техникалық,технологиялық,коммерциял ық сауаттылық.
2. Құралдардың салыну обьектілері бойынша инвестициялар былайша бөлінеді:
● нақты инвестициялар немесе құралдардың материалды активтерге салынуы,яғни нақты инвестициялар - кәсіпорынның негізгі және айналыс капиталын қалыптастыратын материалды және материалды емес активтерге салынатын салым.Материалды активтер - ғиараттарға,станоктарға,қосымша материалдық бұйымдарға,дайын өнімдерге айналдырылатын құралдар;
● материалды емес активтер - лицензияларды,патенттердің,тауар белгісінің құны,жарнамаға және кадрларды дайындауға кеткен шығындар;
● қаржылық инвестициялар немесе түрлі қаржылық құралдарға ақша құралдарының салынуы - депозиттер, құнды қағаздар, банктік салымдар.
3. Инвестициялық процестерге қатысу сипаты бойынша инвестициялар келесі түрлерге бөлінеді:
● тікелей инвестициялар,мұнда инвестицияландыру және ақша құралдарын салу обьектісін таңдауда инвестордың тікелей қатысуы қажет етіледі.Сонымен қатар инвестор инвестициялық циклдердің барлық кезеңдеріне тартылады,оның ішінде алдын ала жүретін инвестициялық зерттеулерге,инвестицияландыру обьектілерін жобалау мен тұрғызуға,дайын өнім өндірісіне;
● жанама,бұл ақша құралдарын өз қалауынша,неғұрлым тиімді орналастыратын және аккумуляцияландыратын түрлі қаржылық делдардар арқылы ( инвестициялық қорлар және компаниялар) жүзеге асады.Мұндай делдалдар инвестицияландыру обьектілерін басқаруға қатысады,ал алатын табыстарын клиенттері арасында бөледі.Тұтас басқарылатын құнды қағаздарға салынатын салынымдарды портфельдік деп те атайды.
4. Инвестицияландырудың кезеңдері бойынша инвестицияларды мына түрлерге бөледі:
● қысқа мерзімді,ұзақтылығы бір жылдан аспайды (қысқа мерзімді депозиттік салымдар,жинақ сертификаттар);
● ұзақ мерзімді,бұның ұзақтылығы бір жылдан көп.
5. Меншік түрлері бойынша инвестициялар мыналарға бөлінеді:
● азаматтардың,мемлекеттік емес меншік нысанындағы кәсіпорындардың,өкіметтік емес ұйымдардың жеке ақша құралдары;
● мемлекеттік,ол түрлі деңгейдегі кәсіпорындар бюджет көздерінен қаржыландырады.
6. Инвестордың қатысу түріне байланысты:
● қайта құрылып жатқан кәсіпорындарға жартылай қатысу немсе шаруашылық жүргізіп отырған кәсіпорындардың бір бөлігін иелену(шектеулі меншік қоғамына үлестік қатынас);
● инвестор толық иеленетін кәсіпорындарды құру немесе шаруашылық жүргізіп жатқан кәсіпорындарды өз меншігіне алу;
● жылжымалы және жылжымайтын мүлікті акция,облигациялар арқылы немесе басқа да құнды қағаздар түрінде алу;
● табиғат ресурстарын пайдалануға,жерді пайдалану құқығына,басқа да мүліктік құқықтарға концессия алу.
7. Тәуекел дәрежесі бойынша инвестициялар келесі түрлерге бөлінеді:
● тәуекелсіз инвестициялар.мысалы,бірқатар мемлекеттерде қысқа мерзімді мемлекеттік облигацияларға салымдар салу қауіпсіз деп саналады,ал олар бойынша алынған табыс қауіпсіз қойылымды анықтайды,бұл қауіпсіз қойылым инвестициялық тәуекел нүктесін санау ретіндегі салымдарды бағалау ретінде қолданылады;
● тәуекелді инвестициялар.инвестициялармен байланысты тәуекел немесе белгісіздік дәрежесі,мысалы,уақыт,салыным обьектісі сияқты факторларға тәуелді.Инвестицияландыру аяқталғаннан кейінгі кәсіпорынның жұмыс істеу нәтижесінің өзгеруі инвестицияландырудың мерзіміне жобаның масштабы мен оның мақсаттарына тәуелді,сондықтан қауіптіліктің дәрежесі нарықтың мүмкін болатын әрекетін шеше алмау болып табылады (жаңа өнім түрін құру,өндіріс шығындарын төмендету,сату көлемін кеңейту,мемлекеттік тапсырыстарды орындау және т.б.).
Дәрежені бағалау критерийлері мыналар:
- Барлық пайда сомасын жоғалту мүмкіндігі.Тәуекелдің орын алуы мүмкін;
- жоба іске асқаннан кейін пайданы ғана емес,жалпы есептемелік табысты жоғалту мүмкіндігі.Тәуекел дағдарысты болып табылады;
- барлық активтерді жоғалту мүмкіндігі және инвестордың банкротқа ұшырауы немесе апаттық тәуекел.
8. Ұдайы өндіріс инвестицияның келесі түрлерінің бірінде жүзеге асуы мүмкін:
● жаңа алаңдарда және бастапқыда бекітілген жоба бойынша іске асып жатқан жаңа құрылыстар немесе кәсіпорындардың,ғимараттардың салынуы;
● шаруашылық жүргізіп отырған кәсіпорындардық кеңеюі - өндіріс қуаттылығын арттыру мақсатымен шаруашылық жүргізіп отырған кәсіпорындардың екінші және келесі кезектерін,қосымша өндіріс кешендерін және өндірістерді,жаңа кәсіпорындарды салу немесе қызмет етіп жүрген кәсіпорындарды кеңейту;
● шаруашылық жүргізіп жүрген кәсіпорындарды қайта құру - моральды тұрып қалған және физикалық жағынан тозған қондырғыларды ауыстыру арқылы жаңа өнімнің шығарылуының профилін өзгерту мақсатымен өндірісті толық немесе жартылай қайта жабдықтауды ортақ жоба бойынша жүзеге асыру;
● техникалық қайта қамтамасыздандыру - жекелеген цехтардың,өндірістердің,учаскелерді ң өндірісінің техникалық-экономикалық деңгейлерін арттыруға шара кешендерін жүргізу.
Инвестицияның ұсынылған жіктелуі қазіргі заманның инвестициялық жобалау концепцияларын толық түсіну үшін,жүріп жатқан процестерді жан-жавқты бағалау үшін қажет.
Бақылау сұрақтары
1. Инвестициялық талдаудың мәні мен ерекшеліктерін сипаттау.
2. Инвестицияның экономикалық табиғатына сипаттама беріңіздер
3. Инвестициялардың жіктелу негізіне қандай белгілер салынған?
№2 дәрістің тақырыбы: Инвестициялық қызмет түсінігі мен инвестициялардың түрлері
Тақырыптың мақсаты мен міндеттері:
oo инвестициялық жобалар түсінігін зерттеу;
oo Инвестициялық жобалардың өмірлік кезеңдерін қарастыру
Сұрақтардың мазмұны:
1 Жоба түсінігі мен жобалардың түрлері
1 Инвестициялық жобалардың өмірлік кезеңдері
1. Жоба түсінігі мен жобалардың түрлері
Жоба терминінің бірқатар анықтамалары бар. Мамандардың алдына қойған нақты міндетіне байланысты, олардың əрқайсысының күнелтуге құқығы бар. Олардың кейбіреуіне тоқталайық.
Жоба (ағылш. - project) - бұл бірдеңені ойға алу немесе жоспарлау, мысалы, үлкен кəсіпорын (Webster түсіндірме сөздігі).
Жоба - анықталған бастапқы мəліметтері мен талап етілмелі нəтижелері (мақсаттары) бар, оның шешілуін қарастыратын белгілі бір міндет (Жобаларды басқару туралы білім Кодексі, жобаларды басқару Институты, АҚШ).
Сонымен, қазіргі таңда жобалар дегеніміз - бұл біздің əлемді өзгертетін əлдебір зат: тұрғын үйді немесе өндірістік объектіні салу, ғылыми-зерттеу жұмыстарының бағдарламасы, кəсіпорынды қайта құру, жаңа ұйымды құру, жаңа техника мен технологияны əзірлеу, кемені жабдықтау, көркемфильмді шығару, аймақтың дамуы - осының барлығы жобалар.
Енді осы түсінікті жақын арада қолданылып жүрген түсінікпен салыстырыңыз: жоба - бұл құрылыс немесе құрылым жоспарының құжатты рəсімделген жоспары. Батыста бұл тар мағынадағы түсінікті анықтау үшін
design термині қолданылатынын білген жөн.
Сондай-ақ, жоба ұғымының қарапайым түсініктемесін келтіруге болады: жоба ойдан (мəселе), оны іске асыру құралдарынан (мəселені шешу) жəне жүзеге асыру барысында алынатын нəтижелерден тұрады (1.2.1- сурет).
Жоба
Жүзеге асыру мақсаттары (шешімнің нəтижелері)
Жүзеге асыру құралдары
Ой (мəселе, міндет)
Сурет 1.2.1 - Жобаның негізгі элементтері
Егер жобаны жүзеге асыру нəтижелері ретінде кейбір жеке объектілер орын алса, онда жоба түсінігі келесідей нақтылана түседі:
Жоба деп, оның шегінде тұжырымдалған мақсаттар жүйесі танылады, технологиялық үдерістер, олар бойынша техникалық жəне ұйымдастырушылық құжаттар, материалдық, қаржылық, еңбек жəне басқа ресурстар, сондай-ақ басқарушылық шешімдер мен оларды орындау бойынша шаралар жиынтығы.
Инвестициялық жобалау - бұл технико-экономикалық негіздемесі бар техникалық құжаттардың кешенді əзірлемесі (сызбалар, түсіндірме жазбалар, инвестициялық жобаның бизнес-жоспары жəне жобаны іске асыруға қажетті басқа да материалдар). Инвестициялық жобаның құнын анықтайтын сметаны əзірлеу оның ажырамас бөлігі болып табылады.
Жоба - бұл техникалық материалдар (сызбалар, есептеулер, жаңадан құрылған ғимараттардың, құрылыстардың, көліктердің, құрылғылардың макеттері жəне т.б.), жоспар, ой. Жоба ұғымы ойдан (мəселе), оны жүзеге асыру құралдарынан (мəселенің шешімі) жəне жүзеге асыру барысында алынатын нəтижеден тұрады.
Егер жобаны жүзеге асыру нəтижесі болып физикалық объектілер, мысалы ғимараттар, құрылыстар немесе өндірістік кешендер болса, онда жоба деп, оның шегінде анықталған мақсаттар жүйесі танылады. Бірқатар салалардың немесе өндірістік кешендердің жасалған құжаттары мен объектілері жобаның шегінде болмаса, оларды орындаудың неғұрлым күрделі жəне көлемді міндетін білдіретін бағдарламалар əзірлейді (мысалы, энергиямен қамту бағдарламасы, энергияның дəстүрлі емес түрлерін қолдану, орманшаруашылық кешенінің дамуы немесе инвестицияларды тартудың ұлттық бағдарламасы).
Инвестициялау объектілері бола тұра, кəсіпорындар түрлі бағыттар бойынша дами алады: олардың бірі жаңа өнімді өндіруді əзірлеу мен ұйымдастыруды жоспарласа, екіншілері - жаңа технологиялық құрылғыларды сатып алып, өндірістің ағымдағы шығындарын қысқартуды көздейді, үшіншілері - өнімді өткізудің жаңа құрылымын жасап, тұтынушыларға қызмет көрсету желісін құруды жоспарлайды. Барлық айырмашылықтарға қарамастан, оларға инвестициялық жобаға деген қажеттілік ортақ болып табылады.
Инвестициялық жоба - бұл ең алдымен, экономикалық пайда табу мақсатымен жаңа тауар өндірісін құру (өнімдер, жұмыстар, қызмет көрсету) немесе істегі өндірісті жаңартуға бағытталған, жобалау, құрылыс, жаңа технология мен құрылғыларды сатып алу, кадрларды даярлау іс-шараларын қамтитын кешенді жоспар болып табылады. Ол белгілі бір іс-əрекеттерді жүзеге асыруды қажет ететін құжаттардың ұйымдастырушылық-құқықтық жəне есептік-қаржылық жүйесі ғана емес, сондай-ақ бұл нақты мақсатттарға жету үшін орындалуға міндетті шаралар (қызметтер) жиынтығы.
Инвестициялық ресурстардың қатаң тапшылығы жағдайында болашағы бар жобалардың əзірленуі өндірістің басты салаларында, ауыл шаруашылығында, əлеуметтік салада жүргізілуі керек жəне де ол жылу- энергетикалық кешенде (ЖЭК), халықты тамақ пен дəрі-дəрмекпен қамтамасыз етуде кезек күттірмейтін сұрақтарды шешуге бағытталуы тиіс.
Жоғарыда айтылғанның барлығы, жоба түсінігінің қоғамдық өмір мен қызметтің əр түрлі жақтарын қамтитын кешенді ұғым екендігін көрсетеді.
Басқа да əмбебап құралдар сияқты, жобаларды басқару əдістері, ең алдымен, орташаланған, қалыпты жобаға есептелген. Қалыпты жобаның шын мəнінде не екендігін анықтау, жобаның тəжірибелі басшысының (менеджер) өзіне де қиындық туғызады. Ол үшін, əрбір нақты жобаны анықтайтын негізгі төрт факторды атап айту керек:
жобаның масштабы (көлемі);
іске асыру мерзімі;
сапасы;
ресурстардың шектеулілігі;
жобаны іске асыру орны мен шарттарын есепке алу керек.
Қалыпты жобада осы барлық факторлар тең дəрежеде ескеріледі. Оған қарамастан, кейде аталған факторлардың біреуі басты рөл атқарып, өзіне ерекше зейінді қажет етеді, ал қалған факторлардың əсері бақылаудың тұрақты əдісінің көмегімен жоққа шығады.
Көлеміне байланысты жобалар келесі түрлерге бөлінеді:
Шағын жобалар масштабы бойынша кішігірім, қарапайым əрі көлемдері жағынан шектелген болып келеді.
Əдеттегі шағын жобаларға мысал: тəжірибелі-өндірістік нұсқаулар, кішігірім (бөліктік-модульдік түрде жиі кездеседі) өндірістік кəсіпорындар, іс- əрекеттегі өндірістерді жаңарту.
Шағын жобалар жобалау жəне жүзеге асыру, жоба командасын құру (интеллекетуалды, еңбек жəне материалдық ресурстарды қысқа мерзімге қайта бөлуге болады) рəсімінде бірқатар жеңілдіктерді рұқсат етеді. Оған қоса, жіберілген қателіктерді түзету қиындығы (уақыттың тапшылығы есебінен) жобаның көлемдік сипаттамаларын , жобаның қатысушылары мен олардың жұмыс жасау əдістерін, жобаның кестесі мен есеп беру түрлерін, сондай-ақ келісім шарттарын жете анықтауды талап етеді.
Шағын жобалар, əдетте, технико-экономикалық негіздеменің жəне онымен байланысты сұрақтардың айрықша пысықталуын қажет етпейді. Бірақ жобаларды жасауда жіберілген қателіктер байыпты түрде олардың тиімділігіне əсер етуі мүмкін.
Шағын жобалар өндірісті кеңейту жəне шығарылатын өнім ассортиментінің ұлғаюының жоспары болып табылады. Олардың ерекшелігі іске асыру мерзімдерінің салыстырмалы қысқа болуы. Шағын жобаларға сондай-ақ, əлеуметтік-мəдени саладағы объектілерді құруды жатқызуға болады.
Орташа жобаларға - іс-əрекет етіп жатқан өнім өндірісін қайта құру мен техникалық қайта қаруландыру бойынша жобалар жатқызылады. Олар кезең- кезеңмен, жеке-дара өндірістер бойынша, алдын ала əзірленген барлық ресурстардың келуі туралы кестесінің қатаң сəйкестігі арқылы жүзеге асады.
Ірі жобалар - бұл əдетте, ішкі жəне сыртқы нарықтардағы сұраныстарды қанағаттандыру үшін қажетті, негіздемесінде өнім өндірудің озық өндірістік пікірі жататын, ірі кəсіпорындар объектілері болып табылады.
Мегажобалар - түпкілікті өніммен байланысты көптеген жобалардан тұратын мақсатты инвестициялық бағдарламалар. Мұндай бағдарламалар халықаралық, мемлекеттік, аймақтық деңгейде болуы мүмкін.
Іске асыру мерзімдері бойынша, əр түрлі жаңа өнім шығаратын, тəжірибелі қондарғылар, қайта жөндеу жұмыстары бойынша кəсіпорындарда іске асатын, қысқа мерзімді жобаларды атап айтқан жөн. Мұндай объектілерде тапсырыс беруші жобаның ақырғы (нақты) құнының ұлғаюын көздейді, себебі ол жобаның тез арада аяқталуына қызығушылық танытады.
Жобаның сапасына қатысты кемістіксіз жобалар ерекшеленеді, басыңқы фактор есебінде бұл жобаларда жоғарыланған сапа қолданылады.
Əдетте кемістіксіз жобалардың құны тым жоғары болады жəне жүздеген миллиондармен, тіпті миллиардтаған доллармен өлшенеді. Мысалы, атом электрстанциялары.
Бұл жобалардың өзгешелігін оған деген қойылатын талаптары шарттайды:
жобалық-сметалық жəне құрылыс-монтаждық жұмыстарды біріктіретін, жобаның жалпы жоспары;
құрылыстың қиыстырылған кестесі (жүргізілетін жұмыстармен бірге);
жобаның барлық жүйелерінің сапасын қамтамасыз етуге жəне дер кезінде тексеруге мүмкіндік беретін, жеке технологиялық желілірмен ерте шығарылым;
жобамен байланысты мəселелерді дер кезінде анықтап жəне оларды жоюға мүмкіндік беретін арнайы əзірленген мəселелерді талдау бағдарламасын қолдану;
мəселелерді дер кезінде анықтап, жоюға мүмкіндік беретін, жобаларды басқарудың барынша икемді жүйесін қолдану.
Ресурстардың шектеулілігіне байланысты мультижобаны атап айтуға болады.
Мультижобалар ұғымы (жобалардың дербес əртүрлілігі сияқты) жобаға тапсырыс берушінің ойы бір-бірімен тығыз байланысты бірнеше жобаларға қатысты болғанда қолданылады.
Мультижобалар əрекет етіп жатқан ұйымдар мен фирмаларды өзгерту немесе жаңаларын құруды қарастырады. Мультижоба деп, өндірістік, қаржылық, мерзімдік мүмкіндіктері мен тапсырыс берушінің талаптары шектеулі, фирманың өндірістік бағдарламасы шегінде көптеген тапсырыстар (жобалар) мен қызметтерді орындауды айтамыз.
Мультижобаларға келесідей мысалдар келтіруге болады:
бір мердігер əр түрлі тасырыс берушілердің əр түрлі көлемді қамтитын жеке келісім-шарттар бойынша жұмыстар кешенін орындайды;
бірнеше мердігер бір тапсырыс беруш і үшін бір объектінің кешендерінде жұмыстарын орындайды;
бірнеше мердігер бір территорияда əр түрлі тапсырыс берушілер үшін жеке-дере келісім-шарттар бойынша жұмыстарын атқарады.
Мультижобаларға балама ретінде, ресурстық, мерзімдік жəне басқа да шектері анық көрсетілген, бірегей жобалық командамен жүзеге асырылатын жəне жеке инвестициялық, əлеуметтік жəне басқа да жобаларды айқындайтын моножобалар қолданылады.
Модульдік құрылыс жобаларды басқарудың бірқатар міндеттерін шешудің салыстырмалы жаңа тəсілі болып табылады. Отандық терминологияда бұндай əдісті жинақтық-топтық деп атайды.
Оның мəні мынада: күтілетін объектінің басым бөлігі (кейде - оның құнының 95%-ы) болашақта қолданылатын жерде емес, шетте - кейде зауыттық немесе жартылай зауыттық жағдайларда құрылыс алаңынан мыңдаған шақырым қашықтықта жасалады. Мұндай ірі модульдер жасалынып шыққан соң, болашақтағы пайдалану жеріне жіберіліп, орнатылады.
Бұл əдіс өндірістік жəне əлеуметтік инфрақұрылымы дамымаған, шалғай аудандарда салынатын өндірістік объектілер үшін (əдетте, жылу-энергетикалық маңыздылығы бар) тиімді.
Халықаралық жобалар аса күрделілігі жəне құнымен ерекшеленеді. Сондай-ақ олардың ерекшелігі,олар əзірленетін мемлекеттердің экономикасы мен саясатында маңызды рөл атқаруымен байланысты.
Мұндай жобалардың өзгешелігі келесідей:
бұл жобалар үшін жабдықтар мен материалдар əлемдік нарықта сатып алынады. Жоба үшін сатып алуды іске асыратын ұйымдарға деген қатаң талаптардың болуы осыдан;
мұндай жобалардың дайындық деңгейі құқықтық жəне нормативтік базалардағы айырмашылықтарды ескере отырып, баламалы ішкі жобаларға қарағанда жоғары болуы тиіс;
бұл жобалардың дайындық кезеңінің ұзақтығы, ұйымдастыру мен басқарудың күрделілігімен байланысты, əдетте көбірек болып келеді;
халықаралық жобалардың ақпараттық қолдауы, ішкі жобаларға қарағанда, əрқашан да аса тиімді.
Мұндай жобалар əдетте бірін-бірі толықтыратын қатынастар мен серіктестердің мүмкіндіктеріне негізделеді. Бұл жобалардың міндеттерін шешу үшін белгілі бір коммерциялық мақсаттарға жетуді көздейтін, бір немесе бірнеше қатысушыны біріктіретін, бірлескен кəсіпорындар құрылады. Бұл ретте, əрбір серіктес өз қосып, пайдаға қатысты еншілес болады.
Жобаның көлемі оны жүзеге асырудағы негізделуінің деңгейі мен шығындарын анықтайды.
Əлемнің экономикалық, əлеуметтік жəне экологиялық жағдайына елеулі əсер ететін жобаларды, жаћанды жобалар деп қарастырады. Бұл жобалардың тапсырыс берушілері белгілі бір қызығушылығы бар мемлекеттердің Үкіметі бола алады.
Мемлекеттің экономикалық, əлеуметтік жəне экологиялық жағдайына елеулі əсер ететін, бірақ өзге мемлекеттердің жағдайына əсерін тигізбейтін, жобаларды - ірі көлемді жобалар деп атайды.
Белгілі бір аймақтың, қаланың (саланың) экономикалық, əлеуметтік жəне экологиялық жағдайына əсерін тигізіп, бірақ өзге аймақтарға, қалаларға (салаларға) елеулі əсерін тигізбейтін жобалар - аймақтық, қалалық (салалық) жобалар деп анықталады. Мұндай жобалар топтарына тапсырыс беруші ретінде жергілікті басқару органдары, АҚ жəне т.б., бола алады.
Жүзеге асыру барысында тікелей қатысушыларына пайда əкелетін жобалар, коммерциялық жобаларға жатқызылады. Бұл жобаларға жеке инвесторлар немесе олардың топтары тапсырыс беруші бола алады.
Аталған ерекшеліктермен қатар, инвестициялық жобалар басқа да сипаттары бойынша бөлінеді.
Егер бір жобаны инвестициялау туралы шешім, екіншісін қаржыландыру туралы шешімге əсер етпесе, талдататын жобаның екеуі тəуелсіз жобалар деп аталады. Мысалы, жаңа медициналық технологиялар орталығының құрылуы туралы шешім, қалалық сауықтыру орталығының салынуы туралы жобаның іске асуы мүмкіндігіне əсерін тигізбеу керек.
Егер екі не одан да көп талданатын жобалар бір мерзімде жүзеге аса алмаса, онда бұл жобаларды баламалы жобалар деп атайды. Əдетте мұндай жобаларға өнімді өндіруді ұйымдастыру, технология, сондай-ақ көлік қатынасы мен энергиямен қамсыздандыру жүйесімен біріккен, жеке өндірістерден тұратын, ірі кəсіпорындардың құрылысы жатады.
Инвестициялық жобалардың басым бөлігі ортақ мақсатқа жету үшін əр түрлі жолдарды қарастыратын, жанжалдық жобаларға жататынын ескерген жөн. Жүзеге асырылуына бірдей инвестицияларды қажет ететін, əр түрлі мақсаттық бағыттылықтағы жобалар да жанжалдық жоба бола алады. Сондықтан да инвестициялық фирма талданатын нұсқалардың ішінен, бюджеттік шектеулер жағдайында неғұрлым көп пайда əкелетін жобаны таңдайды.
1. Инвестициялық жобалардың өмірлік кезеңдері
Əрбір жоба оның күрделілігі, жұмыс көлемі, ресурстардың шектеулілігі жəне т.б. қарамастан, өзінің дамуы барысында жобаның басы мен аяғын сипаттайтын жобаның пайда болмаған жағдайынан, жобаның аяқталған жағдайына өтетіндігі белгілі.
Жобаның пайда болуы мен оның іске асуы арасындағы уақыт аралығы жобаның өмірлік циклі (немесе жобалық цикл) деп аталады.
Өмірлік цикл барысында əр түрлі жұмыстар жүзеге асады, оларды екі ірі топқа топтауға болады:
жоба бойынша негізгі қызмет;
жобаны қамсыздандыру.
Жобаның негізгі қызметіне мыналар жатады:
инвестициялау алдындағы зерттеу;
жобаны жоспарлау;
жобалық-сметалық құжаттарды əзірлеу;
саудаласуды жүргізу жəне келісімшарттарды бекіту;
құрылыс-жөндеу жұмыстары;
реттеу жұмыстарын орындау;
тапсырыс берушіге жобаны тапсыру;
жобаны пайдалану жəне өнімді шығару;
жабдықтарды жөндеу жəне өндірістің дамуы;
жабдықтарды бөлшектеу;
қалған мүлікті сату (жобаның жабылуы). Жобаны қамсыздандыруға мыналар жатады:
ұйымдастырушылық-экономикалық;
құқықтық;
кадрлық;
қаржылық;
материалды-техникалық;
коммерциялық (маркетинг);
ақпараттық.
Өмірлік циклдың барысында жоба бойынша негізгі қызмет кезеңдер мен сатыларға бөлінуі мүмкін.
1. Жобаның инвестиция алдындағы кезеңі.
1.1 Инвестициялық мүмкіндіктерді талдау.
1.2 Алдын-ала техника-экономикалық негіздеме (ТЭН).
1.3 Жобаның техника - экономикалық негіздемесі жəне инвестициялық салымдардың тиімділігін есептеу.
1.4 Инвестициялық мүмкіндіктер туралы баяндама жəне келесі кезеңге өтудің мақсаттылығы туралы резюме.
2. Жобаның инвестициялық кезеңі.
2.1 Келіссөздер жүргізу мен келісімшарттарды бекіту.
2.2 Жобалау.
2.3 Құрылыс.
2.4 Маркетинг.
2.5 Кадрларды оқыту;
2.6 Материалдық ресурстарды сатып алу жəне олардың қорларын құру.
3. Жобаның пайдалану кезеңі.
3.1 Жобаны қабылдау жəне іске асыру.
3.2 Өнімді өндіру мен сату.
3.3 Жабдықтарды жөндеу, жаңарту жəне ауыстыру.
3.4 Өндірістің дамуы, өндірілген өнімді жетілдіру (инновация).
4. Жобының аяқталуы.
4.1 Өндірістік қызметтің тоқтатылуы.
4.2 Жабдықтарды қайта жөндеу.
4.3 Жобаның аяғына дейін қолданбаған заттарды сату жəне кəдеге жарату.
4.4 Жобаның аяқталуы жəне тоқтатылуы.
Инвестициялық ойды қалыптастырған кезде оны қаржыландырудың көздері жайлы, оған əлуетті қызығушылық білдіретін инвесторлар мен олардың жобаға қатысуларының мүмкіндігі; тіпті инвестициялық жобаны жүзеге асыру барысында қойылуға жəне шешілуге тиісті нақты мақсаттар мен міндеттер туралы анық түсініктің болмауы мүмкін. Сондықтан инвестициялық ойдың инвестициялық ұсынысқа айналуы инвестиция алдындағы кезеңнің басты міндеті болып табылады.
Инвестициялық жобаны жүзеге асыруда инвестиция алдындағы кезеңнің негізгі қадамдарын қарастырайық (1.3.1 сур.).
1. Инвестициялық ойды қалыптастыру. Ең алдымен инвестициялық ойды алдын ала негіздеп, қарастырылатын инвестициялық ойды жүзеге асыру нəтижесінде кəсіпорынның қандай стратегиялық мақсаттарға жету мүмкіндіктерін анықтау қажет. Содан кейін белгіленген мақсаттарды жəне шешуді қажет ететін міндеттерді анықтау керек. Сондай-ақ бұл сатыда қалыптастырылған инвестициялық ойды болашақ инвестициялық жобаның əлуетті қатысушыларымен бірге, қажет болған жағдайда республикалық, аймақтық жəне салалық басқару органдарымен біріге отырып келісіп шешу қажет.
2. Инвестициялық ойды жүзеге асырудың баламалы нұсқаларын қарастыру. Кəсіпорынның басшылығы қолда бар баламалы нұсқаларды талдамай-ақ, инвестициялық жобаны қабылдайтын жағдайлар жиі кездеседі.
Біздің ойымызша, берілген жол қате, себебі ол тиімсіз шешімдер қабылдауға əкеліп соқтырады жəне қойылған мақсаттарға жету мен міндеттерді шешудің үдерісін барынша оңтайландыруға мүмкіндік бермейді. сондықтан, бұл сатыда инвестициялық ойды жүзеге асырудың баламалы нұсқаларын қарастыру қажет. Мүмкін, қарастырылатын барлық баламалы нұсқалар кəсіпорынға пайда əкеліп, жобаға салынған ресурстардың қайтымдылығын қамтамасыз етеді, бірақ компания неғұрлым пайдалы əрі тиімді болатын инвестициялық шешімнің (шектеулі ресурстар жағдайында) біреуін ғана таңдау керек. Егер инвестициялық жобаның біреуін жүзеге асырғанда, қалған жобалардан пайда алу мүмкіндігі жойылса, мұндай инвестициялық жобалар баламалы деп аталады.
3. Жоба алдындағы инвестициялық мүмкіндіктерді зерттеу. Алдын ала жасалатын технико-экономикалық негіздеме жобаның барлық мүмкін болатын баламаларының қарастырылғанын жəне бағаланғанын, таңдалып алынған инвестициялық жобаның барлық аспектілері іске асырымды жəне болашақта терең зерттеуді қажет етуін, инвестициялық жобаның өміршеңдігі туралы нақты қорытындының болуын растайды. Жоба алдындағы технико-экономикалық негіздеменің негізі бөлімдері келесілерден тұрады: өнімнің сипаттамасы, нарықты талдау, əлуетті сатып алушыларды (тапсырыс берушілерді) анықтау, инвестициялық жобаның қатысушыларының құрамын анықтау, инвестициялық жобаны жүзеге асырудың ұйымдық-құқықтық формасын əзірлеу, инвестициялық жобаның іріленген көрсеткіштерінің мəндерін анықтау, ұсынылған инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалау, көптеген жобалардың ішінен инвестициялық жобаны таңдап алу.
Ендігі кезекте жоба алдында жүргізілетін инвестициялық мүмкіндіктерді зерттеудің негізгі сатыларын толық қарастырайық.
Нақты инвестициялық жоба бойынша өндіруге ұсынылатын өнімді жан- жақты сипаттау жəне зерттеу, жоба алдындағы зерттеудің бірінші сатысы болып табылады.
Нарықта орын алған бəсекелестердің өнімін талдау:
бəсекелес өнімдердің функционалдық жəне тұтынушылық қасиеттерін сипаттау;
бəсекелес өнімдердің мықты жақтарын анықтау;
əзірленген инвестициялық жобамен салыстырғанда бəсекелес өнімдердің əлсіз жақтарын анықтау;
бəсекелестердің баға белгілеу қағидаттары;
бəсекелестер қолданатын өнімді өткізуді ынталандырудың тəсілдері.
Нарықты талдау инвестииция алдындағы кезеңнің екінші сатысы болып табылады. Бұл жерде жоба бойынша өндірілетін өнімнің өткізу нарығын, сондай- ақ кəсіпорынның осы нарықта (жаңадан құрылған нарықта) сəттілікке жету мүмкіндігін зерттеу қажет.
Нарықтың сипаттамасы:
нарық көлемі (аймақтық, республикалық, əлемдік нарық);
нарық дамуының деңгейі мен тенденциялары;
өнімнің өткен, ағымдық жəне болжамдалған бағасының деңгейін бағалау;
нарықтың болашақта дамуының тəуелсіз болжамдары;
кəсіпорынның өнімі орын алатын нарықтың үлесі;
экспорттық əлует;
нарықтағы ерекше мақсаттар.
Өнімді тұтынушылардың сипаттамасы:
тұтынушыларды анықтау (айқындау);
олардың географиялық орналасуы;
өнімге қойылатын талаптар. Бəсекелестердің сипаттамасы:
бəсекелес-кəсіпорындардың тізімі;
олардың күшті жəне осал жақтары;
технологияның деңгейі;
нарық үлесі;
маркетингтік стратегиясы.
Жобаны жүзеге асырудың ұйымдастырушылық-экономикалық механизмі жоба алдындағы технико-экономикалық негіздеменің басты əрі ең мазмұнды тарауы болып табылады. Осыған орай, инвестиция алдындағы зерттеудің үшінші сатысы инвестициялық жобаны жүзеге асырудың ұйымдастырушылық-құқықтық формасы жəне ұйымдастырушылық-экономикалық механизмін қарастырады.
Ең алдымен, инвестициялық жобаның қатысушыларының құрамын анықтап алған жөн. Бұл аса күрделі мəселе.
П.Л.Виленский, В.Н.Лишац жəне С.А.Смоляктың Инвестициялық жобалардың тиімділігі бағалау: Теория жəне практика еңбегінде жобалардың қатысушыларын анықтау мəселесіне қатысты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz