Техникалық жағдайдың қозғалтқыш майының жұмсалу қарқындылығына тигізетін әсері

Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі

М. Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан университеті

ӘОЖ 656. 13 Қолжазба түрінде

Аралбай Асқар Талғатұлы

Автокөлік кәсіпорындарының қозғалтқыш майларына деген қажеттіліктерін пайдалану жағдайларын ескере отырып жоспарлау әдістемесін жасау

7М07130-Көлік, көліктік техника және технологиялар

Техника ғылымдарының магистрі дәрежесін алу үшін диссертация

Ғылыми жетекші

т. ғ. к., профессор Пернебеков С. С.

Шымкент, 2021

АҢДАТПА

Зерттеу тақырыбының өзектілігі . Қозғалтқыштарға арналған майлар автокөлік құралдарының ұзақ мерзімділігі мен пайдалану тиімділігін қамтамасыз етуде басты рөл атқарады. Жалпы алғанда қозғалтқыштардың ресурстары қозғалтқыш майларының сапасы мен оларды ауыстыру мерзімділігінің шамасына байланысты болады. Сондықтан да қозғалтқыш майларын дұрыс таңдау мен оларды автокөлік кәісіпорындарына уақтылы жеткізу техникалық қызмет көрсету мен жөндеу жұмыстарына жұмсалатын шығындар көлеміне тәуелді.

Қазіргі кезде қозғалтқыш майларының жұмсалу шығындарын нормалаудың көлік құралдарын техникалық пайдалану саласында кеңінен қолданылып жүрген жүйесі жоспарлы жұмсалу шығындары көлемін автокөлік кәсіпорындарындағы көлік құралдары тарапынан жалпы пайдаланылған жанармай көлемінің белгілі бір үлесі бойынша анықтауды қарастырады. Бұл жүйенің басты артықшылығы оның қарапайымдылығында болғанына қарамастан, оның бірқатар кемшіліктері де бар екендігі белгілі. Атап айтқанда, қозғалтқыш майларының шығындарына көлік құралдарын пайдалану жағдайларының тигізетін әсері ескерілмейді. Сонымен қатар, кейбір мәнбірлердің жанармай шығындары мен қозғалтқыш майларының жұмсалу шығындарына әртүрлі әсер ететіндігі белгілі. Осылардың нәтижесінде қозғалтқыш майларының, жоғарыда атап өтілген тәсілдеме бойынша анықталатын есептік шығындары нақты шығындардан біршама алшақ болуы мүмкін. Бұл, өз кезегінде, кәсіпорындағы май қорларының шамадан тыс артуына немесе оның жеткіліксіздігіне алып келуі мүмкін. Тиісінше қозғалтқыш майларын сатып алу, оларды сақтау шығындары артады немесе автокөлік қозғалтқыштарының ұзақ мерзімділігі төмендейді, жөндеу шығындарының көлемі артады.

Қазақстан Республикасының аумағының өте үлкен болуына байланысты еліміздің әртүрлі аудандары үшін жыл бойындағы климаттық жағдайлардың айтарлықтар өзгерістері тән құбылыс. Мысалы, солтүстік аймақтарда ауа температурасы -40 ⁰ С--50 ⁰ С шамасында болса, оңтүстік аудандарда оның шамасы +50 ⁰ С шамасына дейін жетеді. Бұл ретте мына жағдайда атап өткен дұрыс. Сыртқы қоршаған ортаның температурасы қозғалтқыштың суыту сұйықтықтары мен майлау майларының температураларына тікелей әсер етеді және майлардың тұтқырлығына да айтарлықтай әсер етеді. Аталған процесстер майлардың шығындарының жұмсалу қарқындылықтары шамасының үлкен көлемде ауытқуларына алып келеді.

Зерттеу жұмыстарының мақсаты . Ғылыми зерттеудің басты мақсаты - автокөлік құралдарын пайдалану тиімділігін қозғалтқыш майларының жұмсалу нормалары түзету әдістемесін жасау және автокөлік кәсіпорындарының қозғалтқыш майларына деген қажеттіліктерін жоспарлауды пайдалану жағдайлары пайдалану қарқындылығының түрленуін есепке ала отырып жетілдіру арқылы арттыру.

Зерттеу тақырыбы ретінде көлік құралдарының қозғалтқыш майларына деген сұраныстарының, сыртқы қоршаған орта температурасын, автокөлік құралдарының орташа техникалық қозғалыс жылдамдықтарын және қозғалтқыштардың жұмыс істеу мерзімін ескеретін қалыптастырылу заңдылықтары қабылданған.

Зерттеу нысаны ретінде автокөлік кәсіпорындарының қозғалтқыш майларына деген қажеттіліктерін пайдаланудың айнымалы жағдайларында қалыптастыру процессі алынған.

Зерттеу әдістемесі мен тәсілдері . Теориялық зерттеулердің қағидаларын негіздеу мен тәжірибелік зерттеулердің мәліметтерін өңдеу процессі барысында талдау мен сараптау, жүйелік тәсілдеме, статистикалық талдау, регрессивтік талдау мен математикалық үлгілеу тәсілдері мен әдістері пайдаланылды.

Зерттеудің ғылыми жаңалығын , магистерлік диссертацияны қорғауға шығарылатын мына мәселелер анықтайды:

• қозғалтқыш майларының жұмсалу қарқындылығына әсер етуші анықталған мәнбірлер, соның ішінде қозғалтқыштардың пайдалану басынан бергі жұмыс істеу уақытымен қатар, ауаның маусым бойынша өзгеріп отыратын температурасы, автокөлік құралдарының орташа техникалық жылдамдығы;
• автомобильдерді пайдалану барысындағы қозғалтқыш майларының жұмсалу көлемін құраушылар бойынша қалыптастыратын, пайдалану қарқындылығының әркелкілігінің майларды ауыстыру мерзімінің өзгерістеріне тигізетін әсерін, сонымен қатар ауа температурасы мен орташа техникалық жылдамдық шамаларының қозғалтқыш майларын қосымша құю көлемінің өзгерістеріне тигізетін әсерін ескеретін белгіленген заңдылықтар;
• жоғарыда атап өтілген мәнбірлердің қозғалтқыш майларының жұмсалу шамасына тигізетін әсерінің дайындалған бірмәнбірлік математикалық үлгісі, сонымен қатар олардың бірлесіп тигізетін әсерін анықтаушы көпмәнбірлі үлгі.

Жұмыс нәтижелерін пайдалану . Магистрлік диссертацияны орындау барысында жүргізілген ғылыми-зерттеу жұмыстарының негізгі нәтижелері, атап айтқанда ұсынылып отырған әдістемелік ұсыныстардың практикалық маңызы жоғары және олар Қазақстан Республикасындағы және сонымен қатар ТМД елдерінің көліктік қызмет көрсету мекемелері тарапынан қолданысқа ие болуы мүмкін.

Диссертация тақырыбы бойынша жарияланылымдар . Магистрлік диссертация тақырыбы бойынша 2 ғылыми жұмыс жарияланған.

Кілтті сөздер - автокөлік құралдары, автокөлік құралдарын техникалық пайдалану, іштен жану қозғалтқыштары, қозғалтқыш майлары, техникалық қызмет көрсету, ағымдағы жөндеу, пайдалану мерзімі, майларды ауыстыру, майларды ауыстырудың оңтайлы мерзімі.

АННОТАЦИЯ

Актуальность темы исследования . Моторные масла играют важную роль в обеспече­нии долговечности и эффективности автомобилей. От качества масел и перио­дичности их замены зависит ресурс двигателей. Поэтому от правильного подбо­ра и своевременной поставки моторных масел зависят затраты на техническое обслуживание и ремонт.

Используемая в настоящее время система нормирования расхода моторно­го масла предусматривает определение планового расхода в долях от количества израсходованного топлива. Наряду с достоинством такой системы, заключаю­щемся в ее простоте, она имеет и ряд недостатков. В частности, недостаточно учитывается влияние условий эксплуатации на расход масла. Кроме того, неко­торые факторы по-разному влияют на расход топлива и расход масла. В резуль­тате расчетный расход масла, определённый по действующей методике, может существенно отличаться от фактического. Это ведет к увеличению запасов масла или его недостатку. Соответственно увеличиваются затраты на приобретение, хранение масла или снижается долговечность двигателей, растут затраты на ре­монт.

В связи с огромной террриторией Республики Казахстан, для большей части территории нашей страны характерно существенное изменение климатических условий в течение года. Так, в северных районах температура воздуха может изменяться -40ºС-50ºС, а в южных районах его величина может дойти до +50ºС. При этом необходимо отметить следующее. Температура окружающей среды влияет на темпера­туру охлаждающей жидкости и температуру масла в поддоне картера, вызывая изменение его вязкости. Эти процессы вызывают значительную вариацию ин­тенсивности расходования масла.

Планирование расхода масла на замену осуществляется исходя из произ­водственной программы по техническому обслуживанию. При этом не учитывается, что в связи с вариаци­ей в течение года интенсивности эксплуатации автомобилей поток требований на техническе обслуживание меняется по времени, вызывая изменение потребности в масле.

Таким образом, существует требующая решения актуальная проблема планирования потребности в моторном масле с учетом вариации условий экс­плуатации и уменьшения на этой основе стоимости оборотных фондов.

Цель научных исследований - повышение эффективности использования автотранспортных средств путем разработки методики корректирования норм расхода моторного масла и совершенствования планирования потребности в нем автотранспортных предприятий с учетом вариации интенсивности и условий эксплуатации.

Тема исследования - закономерности формирования потребности автотранспортных предприятий в моторном масле, учитывающие влияния темпе­ратуры воздуха, средней технической скорости автомобиля и наработки двигателя.

Объект исследования - процесс формирования потребности автотранспортных предприятий в моторном масле при переменных условиях эксплуата­ции.

Методы и способы исследования . В процессе обоснования положений теоретических исследований и обработки данных экспериментальных исследований были использованы методы и приемы анализа и синтеза, системного подхода, статистического анализа, регрессионного анализа и математического моделирования.

Научная новизна исследования заключается в том, что:

• выявленные факторы, влияющие на интенсивность расходования моторного масла, в число которых входит не только наработка двигателя с начала эксплуатации, но и меняющиеся сезонно температура воздуха, средняя техниче­ская скорость автомобилей;
• установленные закономерности, формирующие расход моторного масла по компонентам при эксплуатации автомобилей, учитывающие влияние неравномерности интенсивности эксплуатации на вариацию потребности в заменах, а также изменения температуры воздуха и средней технической скорости автомо­билей на вариацию потребности в доливах масла;
• разработанные однофакторные математические модели влияния перечисленных факторов на интенсивность расходования моторного масла, а также многофакторная модель, учитывающая их совместное влияние;
• разработанная имитационная модель формирования расхода моторного масла при эксплуатации автомобилей, позволяющая определять расход масла автомобилями при эксплуатации в переменных условиях, а также планировать периодичности и объемы поставок.

Использование результатов работы . Основные результаты научно-исследовательских работ проведенных в ходе выполнения магистерской диссертации, а именно предложенные методические рекомендации имеют большое практическое значение и они могут успешно применяться организациями, оказывающими транспортные услуги Республики Казахстан и стран Содружества Независимых Государств.

Публикации по теме диссертации . По теме магистерской диссертации опубликована 1 научная работа.

Ключевые слова - автотранспортные средства, техническая эксплуатация автотранспортных средств, двигатели внутреннего сгорания, моторные масла, техническое обслуживание, текущий ремонт, срок эксплуатации, замена масел, оптимальный срок замены.

ABSTRACT

Relevance of the research topic. Engine oils play an important role in ensuring the durability and efficiency of vehicles. The engine life depends on the quality of oils and the frequency of their replacement. Therefore, maintenance and repair costs depend on the correct selection and timely delivery of engine oils.

The currently used system for rationing the consumption of engine oil provides for the determination of the planned consumption in fractions of the amount of fuel consumed. Along with the advantage of such a system, which lies in its simplicity, it also has a number of disadvantages. In particular, the influence of operating conditions on oil consumption is not sufficiently taken into account. In addition, some factors affect fuel consumption and oil consumption in different ways. As a result, the estimated oil consumption determined according to the current method may differ significantly from the actual one. This leads to an increase in oil reserves or a lack of it. Accordingly, the cost of purchasing, storing oil increases or the durability of engines decreases, and the cost of repairs increases.

Due to the vast territory of the Republic of Kazakhstan, most of the territory of our country is characterized by a significant change in climatic conditions during the year. So, in the northern regions the air temperature can vary from -40°C to 50°C, and in the southern regions its value can reach + 50°C. The following should be noted. The ambient temperature affects the coolant temperature and the oil sump temperature, causing a change in its viscosity. These processes cause significant variation in the rate of oil consumption.

Oil change planning is carried out based on the production maintenance program. At the same time, it is not taken into account that due to the variation in the intensity of vehicle operation during the year, the flow of requirements for maintenance changes over time, causing a change in the demand for oil.

Thus, there is an urgent problem of planning the need for engine oil, which requires a solution, taking into account the variation of operating conditions and a decrease in the cost of working capital on this basis.

The purpose of scientific research is to increase the efficiency of using motor vehicles by developing a methodology for adjusting the rates of engine oil consumption and improving the planning of the need for it by motor transport enterprises, taking into account the variation in intensity and operating conditions.

The topic of the research is the regularities of the formation of the demand of motor transport enterprises in motor oil, taking into account the influence of air temperature, average technical speed of the vehicle and engine operating time.

The object of the research is the process of forming the demand of motor transport enterprises in motor oil under variable operating conditions.

Research methods and methods. In the process of substantiating the provisions of theoretical studies and processing data from experimental studies, methods and techniques of analysis and synthesis, a systematic approach, statistical analysis, regression analysis and mathematical modeling were used.

The scientific novelty of the research lies in the fact that:

- the identified factors affecting the rate of consumption of engine oil, which include not only engine operating time since the beginning of operation, but also seasonally changing air temperature, average technical speed of vehicles;

- established patterns that form the consumption of engine oil by components during vehicle operation, taking into account the effect of uneven operation intensity on the variation in the need for replacements, as well as changes in air temperature and average technical speed of vehicles on the variation in the need for oil topping;

- developed one-factor mathematical models of the influence of the listed factors on the intensity of consumption of engine oil, as well as a multifactor model that takes into account their combined effect;

- a developed simulation model of the formation of engine oil consumption during vehicle operation, which allows to determine oil consumption by vehicles during operation in variable conditions, as well as to plan the frequency and volume of supplies.

Using the results of work . The main results of research work carried out during the implementation of the master's thesis, namely, the proposed methodological recommendations are of great practical importance and they can be successfully applied by organizations that provide transport services in the Republic of Kazakhstan and the countries of the Commonwealth of Independent States.

Publications on the topic of the dissertation . 1 scientific work has been published on the topic of the master's thesis.

Key words - motor vehicles, technical operation of motor vehicles, internal combustion engines, engine oils, maintenance, routine repair, service life, oil change, optimal replacement period.

Мазмұны

Нормативтік сілтемелер

Магистрлік диссертацияда келесідей стандарттарға сілтемелер жасалынған:

ГОСТ 18322-78. Система технического обслуживания и ремонта тех­ники. Термины и определения. - Введ. 15. 11. 1978. - М. : Издательство стандартов, 1991. - 15 с.

ГОСТ Р 51105-97. Топлива для двигателей внутреннего сгорания. Неэтилированный бензин. Технические условия.

ГОСТ 14846-81. Двигатели автомобильные. Методы стендовых испытаний.

ГОСТ 25866-83. Эксплуатация техники. Термины и определения [Текст] . - Введ. 01. 01. 1990. - М. : Издательство стандартов, 1989. - 5 с.

ГОСТ Р 27. 0012009. Надежность в технике. Система управления надежностью. Основные положения [Текст] . - Введ. 15. 12. 2009. - М. : Стандар-тинформ, 2010. - 9 с. ГОСТ 17. 1. 3. 05-82. Охрана природы. Гидросфера. Общие требования к охране поверхностных и подземных вод от загрязнения нефтью и нефтепродуктами.

ГОСТ 17. 0. 0. 01-76 «Охрана природы. Гидросфера. Система стандартов в области охраны природы и улучшения использования природных ресурсов. Основные положения» Госстандарт СССР, 1976.

ГОСТ 17. 1. 3. 05-82 «Охрана природы. Гидросфера. Общие требования к охране поверхностных и подземных вод от загрязнения нефтью и нефтепродуктами» Госстандарт СССР, 1981.

ГОСТ 16350-80. Климат СССР. Районирование и статистические па­раметры климатических факторов для технических целей [Текст] . - Введ. 01. 07. 1981. - М. : Издательство стандартов, 1985. - 149 с.

ГОСТ 8. 207-76. Прямые измерения с многократными наблюдениями. Методы обработки результатов наблюдений. Основные положения [Текст] . - Введ. 01. 01. 1977. Переиздание - апрель 2006. - М. : Стандартинформ, 2006. - 7 с.

Анықтамалар

Магистрлік диссертацияда келесідей терминдер мен анықтамалар пайдаланылған:

Автокөлiк құралдарын техникалық пайдалану - автокөлiк құралдарының жылжымалы құрамын техникалық тұрғыдан қауiпсiз пайдалануды қамтамасыз етуге және осы бағыттағы жұмыстарды ұйымдастыруға бағытталған iс-шаралар мен әртүрлі техникалық әсер етулер (диагностикалау, техникалық қызмет көрсету және жөндеу) кешенi;

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс