Педагогикалық инновацияның бағыттары
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ ЖОҒАРЫ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ
Қ.ЖҰБАНОВ АТЫНДАҒЫ АҚТӨБЕ ӨҢІРЛІК УНИВЕРСИТЕТІ
ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ-ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ЖӘНЕ АРНАЙЫ БІЛІМ БЕРУ КАФЕДРАСЫ
Диплом қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
___________К.Ж.Туребаева
___ ____________ 20__ ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
Тақырыбы: Жалпы білім беретін орта мектептің педагогикалық үдерісін ұйымдастырудың инновациялық жолдары
Білім бағдарламасы: 6В01102-Психология және білім беру менеджменті
Орындады: ____________________________ Қоздай А.Ж.
____________________________ Сиражева А.А.
Ғылыми жетекші п.ғ.к., доцент_________________________Тага нова А.М.
Ақтөбе 202_
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
3
1
Жалпы білім беретін орта мектептің педагогикалық үдерісін ұйымдастырудың инновациялық жолдарын зерттеудің теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
5
1.1
Инновация, педагогикалық үдеріс ұғымдарының психологиялық-педгогикалықәдебиетте рдезерттелу жайы ... ... ..
5
1.2
Қазіргі уақытта педагогикалық үдерісті ұйымдастыру кезінде қолданылатын инновациялық технологиялар ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .
18
2
Жалпы білім беретін орта мектептің педагогикалық үдерісін ұйымдастырудың инновациялық жолдарын зерттеуге бағытталған тәжірибелік жұмыстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
31
2.1
Жалпы білім беретін орта мектептің педагогикалық үдерісін ұйымдастырудың инновациялық жолдарын зерттеу әдістемесінің жүргізілу барысы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..
31
2.2
Жалпы білім беретін орта мектептің педагогикалық үдерісін ұйымдастырудың инновациялық жолдарын зерттеу нәтижелері ... ...
57
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
64
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..
66
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
69
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Қазіргі қарыштап дамыған технология заманында Қазақстанның жалпы білім беретін мектебінің жүйесін заман талабына сай жаңарту қажеттілігі туындайтыны белгілі. Оқушылардың оқу нәтижелерін, атап айтқанда жеке, метапәндік, пәндік құзыреттіліктерін арттыруға мүмкіндік беретін заманауи оқыту технологияларын қолдану міндеті тұр.
Біздің мемлекетіміздің білім беру саясатының стратегиялық мақсаты білім беру жүйесінің тұрақты инновациялық дамуына көшу және адамзат үшін ең қажетті деп саналатын білім қорының сапалы өсуі болып табылады. Қазақстандық мектептің инновациялық моделі оқу үрдісін ұйымдастыруда жаңа құндылық басымдықтарын, жаңа педагогикалық технологияларды, қызметті бағалау критерийлерін, басқару қағидаларын, білім беру ұстанымдарын жетілдіру жолында отандық білім берудің дәстүрлі жүйесі негізінде әзірленеді.
Мемлекет басшысы Қ.Тоқаевтың тапсырмасы бойынша қабылданған білім мен ғылымды дамытудың 2020-2025 жылдарға арналған жаңа мемлекеттік заңында айтылған білім мен ғылымның бәсекелестік қабілеттілігін арттыруға, тұрақты өсу үшін қазіргі жалпы білім беретін орта мектептердің мақсаты әлемдік талаптарға сай мобильді, жаңаны қабылдауға бейім, креативті, сыни ойлай алатын жастарды қалыптастыру болып отыр[1].
Соған байланысты мектептердің білім беру бағыты бойынша басымдылықты оқыту үдерісінде жаңа әдістерді пайдалану,білім алушыларға жаңа мүмкіндіктер ұсыну, жастарға білім берудің қолжетімділігін кеңейту қажеттілігін байқаймыз.
Білім берудегі инновация - әртүрлі қолданбалы және іргелі ғылымдар саласында жоғары нәтижелерге қол жеткізудің, нәтижесінде өз ісінің білікті мамандарын даярлаудың жаңа әдістемелерін, тәсілдерін қолдану. Инновация -жаңа технологияны практикада енгізу әдістемесін қолдану, қолдану нәтижесі. Кез-келген өнімнің жаңашыл болуы үшін идеяның болуы жеткіліксіз, ең бастысы оны жүзеге асыру.
Білім берудегі инновация жеке сипатта болады, өйткені әр ел қоғамның игілігі үшін пайдалы болатын оқыту әдістерін қолданады, нәтижелі болса бағдарламаға енгізеді. Бұл мәселе заман талабына сай қашан да өзектілігін жоймақ емес.
Қазақстанда әртүрлі педагогикалық жаңалықтарды енгізу негізінде білім беру жүйесіндегі өзгерістер мен инновациялық үрдістер мәселелерімен отандық Ш.Т. Таубаева[2], С.Н. Лактионова[3], А.К. Масырова[4], Д.Р. Принбекова [5] сынды бірқатар зерттеуші-педагогтар айналысқан.
Жалпы білім беру жүйесіндегі инновациялар мен инновациялық қызметтің мәні мен мазмұны туралы зерттеулер аз емес. Сондай еңбектердің арасында Б. Ганчеренок И.И. Твисс [6], А.В. Сурин [7], Т.В. Матвеева [8], П.А. Сорокин [9] және т.б. ғалымдардың зерттеулерін атауға болады. Аталған ғалымдардың еңбектерін талдау жалпы білім беру жүйесіндегі инновациялық процестің даму динамикасына қатысты негізгі мәселелердің бірі - білімнің жаңа формасының пайда болуы, оны қолдану мен енгізу арасындағы уақыт аралығын қысқарту екенін анықтауға мүмкіндік береді. Бұл мәселелер қазіргі уақытта өте өзекті, өйткені бүкіл инновациялық жүйенің тиімділігі қызмет тәжірибесіне жаңа білімді енгізу уақытына байланысты.
Қоғам дамуының қазіргі кезеңі саяси, әлеуметтік-экономикалық, дүниетанымдық және басқа да факторларға байланысты ресейлік білім беру жүйесіне бірқатар принципті жаңа проблемаларды қояды, олардың арасында білім берудің сапасы мен қолжетімділігін арттыру қажеттілігін атап өту керек. Академиялық ұтқырлықты арттыру, әлемдік ғылыми-білім беру кеңістігіне интеграциялау, экономикалық оңтайлы білім беру жүйелерін құру, білім алатын мекемелердің корпоративтік деңгейін көтеру және білім берудің әртүрлі деңгейлері арасындағы байланысты нығайту. Бұл мәселелерді шешудің тиімді жолдарының бірі - білім беруді ақпараттандыру.
Зерттеудің мақсаты:жалпы білім беретін орта мектептің педагогикалық үдерісінде инновациялық технологияларды тиімді қолданылып, теориялық және тәжірибелік тұрғыда талдау жасалса,мектептің педагогикалық үдерісінің жұмысы артады.
Зерттеудің міндеттері:
- жалпы білім беретін орта мектепте инновациялық даму мен қызметінің сипаттамаларын теориялық зерттеу;
- жалпы білім беретін орта мектепте педагогикалық үдерісті ұйымдастыру технологияларына талдау жасау;
-жалпы білім беретін орта мектептің педагогикалық үдерісін ұйымдастырудың инновациялық жолдарын зерттеудің тәжірибелік жұмысын жүргізу.
Зерттеу нысаны: жалпы білім беретін орта мектептің оқу үдерісі.
Зерттеу пәні:жалпы білім беретін орта мектептің оқу үдерісіндегі қолданылатын технологиялар.
Зерттеу әдістері:әдебиеттерді талдау, анализ жасау, тәжірибелік эксперимент жасау.
Зерттеу болжамы: егер, жалпы білім беретін орта мектептің педагогикалық үдерісін ұйымдастыруда оқытудың жаңа инновациялық технологиялары жүйелі қолданылса, онда шығармашыл, ізденпаз, интеллектуалды дамыған білім алушы тұлғақалыптасады.
Ғылыми жаңалығы мен теориялық маңыздылығы:дипломдық жұмыста жаратылыстану сабағында оқушылардың инновациялық ойлау қабілетін дамыту мүмкіндіктерін арттыру құралы ретінде заманауи мотивациялық әдістер мен ойындар берілген.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы:жалпы білім беретін орта мектепте педагогикалық үдерісті ұйымдастыру технологияларын тәжірибеден өткізу.
Зерттеу базасы: Ақтөбе қаласындағы, №38 қазақ орта мектебі.
Дипломдық жобаның құрылымы:дипломдық жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан құралған.
1 ЖАЛПЫ БІЛІМ БЕРЕТІН ОРТА МЕКТЕПТІҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҮДЕРІСІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ЖОЛДАРЫН ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1ИННОВАЦИЯ, ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҮДЕРІС ҰҒЫМДАРЫНЫҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ-ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ӘДЕБИЕТТЕРДЕ ЗЕРТТЕЛУ ЖАЙЫ
Инновация ұғымы пәнаралық сипатқа ие және қазіргі замандағы әлеуметтік зерттеулерде ең танымал ұғымдардың бірі болып табылады. Латын тілінен аударғанда жаңару, жаңашылдық немесе өзгерту дегенді білдіреді. Жүйелік көзқарас контекстінде инновация ұғымы жүйенің жұмыс істеуінің мақсатты өзгеруі, яғни тереңірек түсінік берер болсақ бұл, жүйенің әртүрлі салаларындағы және элементтеріндегі сапалық және (немесе) сандық өзгерістер болуы мүмкін екендігімен түсіндіріледі.
"Біздің еліміздегі педагогикалық инновациялық дамуы жаппай әлеуметтік-педагогикалық үдеріспен, мектептің жедел дамуына деген қажеттілік пен мұғалімдердің оны жүзеге асыра алмауы арасындағы қайшылықтың пайда болуымен байланысты. Соңғы уақытта жаңаны қолданудың бұқаралық сипаты артты. Осыған байланысты жаңа білімге, жаңа ұғымдарды түсінуге деген қажеттілік күшейе түсті". "Жаңа мектептің" әртүрлі модельдерін әзірлеу және негіздеу, оқу процесіне әртүрлі педагогикалық технологияларды енгізу ерекше көзге түсті.
Педагогикалық инновация-бұл педагогика саласындағы жаңа енгізілім, білім беру ортасына оның жекелеген компоненттерінің де, тұтастай алғанда білім беру жүйесінің де сипаттамаларын жақсартатын тұрақты элементтерді (жаңашылдық) енгізетін мақсатты прогрессивті өзгеріс. Педагогикалық инновациялар білім беру жүйесінің меншікті ресурстары есебінен де (интенсивті даму жолы) да, қосымша қуаттарды (инвестициялар) - жаңа құралдарды, жабдықтарды, технологияларды, күрделі салымдарды және т.б. (дамудың экстенсивті жолы) тарту есебінен дежүзеге асырылуы мүмкін.
Білім беру жүйесінің жекелеген салаларындағы ілгерілеу тек инновациялық үдеріс ретінде жүзеге асырылуы мүмкін: ескірген және тиімсіз құралдарды берілген шарттарға жаңа және тиімдірек ауыстыру, жаңа идеялар мен технологияларды қолдану. Соңғы жылдары бұл мәселеге В.В.Давыдов [11] Д.Б.Эльконин [12] және басқа да ғалымдар мен педагогтардың зерттеулері арналған.
Олардың көпшілігі өз технологияларын (инновацияларды) қолдануды ескере отырып, мектептің дамуын жобалаумен айналысқан. Педагогикалық жүйелерді дамытудың қарқынды және экстенсивті жолдарын біріктіру әр түрлі, көп деңгейлі педагогикалық ішкі жүйелер мен олардың компоненттерінің түйіскен жерінде құрылған "кіріктірілген инновацияларды" жүзеге асыруға мүмкіндік береді.
Бұл мәселелерді шешудің тиімді жолдарының бірі - білім беруді ақпараттандыру. Техникалық байланыс құралдарының жетілдірілуі ақпарат алмасуда айтарлықтай ілгерілеушілікке әкелді. Компьютерлік техника мен телекоммуникация желілерінің дамуымен байланысты жаңа ақпараттық технологиялардың пайда болуы білім беру жүйесін дамыту мен жетілдірудің негізі ретінде сапалы жаңа ақпараттық-білім беру ортасын құруға мүмкіндік берді.
Ал,ақпараттық - коммуникациялық технология электрондық есептеуіш техникасымен жұмыс істеуге, оқу барысында компьютерді пайдалануға, модельдеуге, электрондық оқулықтарды, интерактивті құралдарды қолдануға, интернетте жұмыс істеуге, компьютерлік оқыту бағдарламаларына негізделеді. Ақпараттық әдістемелік материалдар коммуникациялық байланыс құралдарын пайдалану арқылы білім беруді жетілдіруді көздейді.Сонымен қоса, ақпараттық - коммуникациялық технологияның келешек ұрпақтың жан-жақты білім алуына, іскер әрі талантты, шығармашылығы мол, еркін дамуына жол ашатын педагогикалық, психологиялық жағдай жасау үшін де тигізер пайдасы аса мол.
Қазір мектептердің оқу тәрбие үрдісінде инновациялық технологиялар қолданылып жүргені белгілі. Жалпы білім беретін орта мектептегі пәндерді ұтымды меңгеруде оқыту технологиясын таңдап, іріктеу және оны жетілдіру арқылы оқушының технологияны қабылдауы, оған деген ынтасының артуына мұғалім тарапынан көңіл бөлінуі тиіс.
Білім - кез келген өркениетті қоғамның қалыптасуының негізі. Оның қалыптасу бастауларынан бастау алған білім беру, оқыту әлеуметтік жүйенің дамуына қарай дамып, жетілдірілді. Демек, білім беру мазмұны ғылым мен тәжірибеден ілесе отырып, үнемі жаңарып, оқу-тәрбие процесінің әдістері мен технологияларын үнемі жетілдіріп, адамның практикалық іс-әрекетінде қолдау тауып, мемлекет пен мемлекеттің қажеттіліктерін қанағаттандыру қажет.
Білім беру үдерісіндегі инновациялық тәсілдің мақсаты - оқушылардың шығармашылық және сыни ойлауын, тәжірибесі мен зерттеу құралдарын мақсатты түрде қалыптастыру негізінде жаңа тәжірибені меңгеру мүмкіндіктерін дамыту.
Инновациялық білім беру технологияларының басты мақсаты - оқушыларды үнемі өзгеріп отыратын әлемде өмір сүруге дайындау. Мұндай оқытудың мәні оқу-тәрбие үрдісін оқушылардың потенциалдық мүмкіндіктеріне бағыттау және оларды жүзеге асыру болып табылады. Білім инновациялық қызмет тетіктерін дамытып, өмірлік маңызды мәселелерді шешудің шығармашылық жолдарын тауып, шығармашылықтың оқушы болмысының нормасы мен формасына айналуына ықпал етуі керек.
Технологияның ғылым ретіндегі міндеті - аз уақытты қажет ететін ең тиімді, бірізді тәрбиелік іс-әрекеттерді анықтау және тәжірибеде қолдану үшін заңдылықтар жиынтығын анықтау.
Қандай да бір оқыту әдісін немесе технологисын қолдану үшін педагог бірнеше маңызды факторларды ескеруі керек, атап айтсақ, топтағы әр оқушының қызығушылығы, мотивациясы және интеллектуалды қабілетінің деңгейі.
Оқытудың дәстүрлі тәсілі - педагог пен білім алушының бірлесе отырып жұмыс жасау үдерісі, мұнда мұғалім білім көзі, ал оқушылар сол білімнің пассивті алушылары болып табылады.
Дәстүрлі педагогикалық білім беру әдістерін қолдана отырып, мұғалім сыныпта басты орын алады және қалыптасқан дәстүр бойынша дайындалған сабақ жүргізеді: алдыңғы материалды қарау, оны қайталау, жаңа тақырыпты енгізу, грамматиканы түсіндіру, оқу, аудармалар мен жаттығуларды орындату, жаңа тақырыпты бекіту, қателерін түзету. Бұл жүйе әр сабаққа енгізілген.
Бұл әдістің мақсаты оқушылардың түсінгеніне немесе түсінбегеніне қарамастан, өткен материалды есте сақтау. Тестілеу әдісіне маңызды орын беріледі. Барлық оқушылар білімді бағалаудың негізгі әдісі болып табылатын тестілеуден өтеді, бірақ сонымен бірге олардың білімінің, қабілеттері мен қызығушылықтарының алғышарттары ескерілмейді. Осылайша, сыныпта мұғалім мен оқушының өзара байланысы жеткіліксіз болады, ал оқушылардың қанда да бір ұғым туралы білімі таяз, мұндай жағдайда қарым-қатынас тәжірибесі туралы білімдері мен дағдыларын қалыптастыру және дамыту мүмкіндігі аз болады.
Дәстүрлі оқыту жүйесінде қолданылатын келесідей үш негізгі әдіс бар:
- тікелей нұсқаулар беру;
- өзіндік жұмыс;
- есту және бақылау арқылы оқыту.
Дәстүрлі білім беру жүйесі мұғалімнен оқушыға ақпарат беру арқылы жүреді және оқушы сұрақ қоймаса да, жауаптарымен қамтамасыз ету дәстүрге айналды.
Дәстүрлі оқыту жүйесі әрқашан жеке тұлғаның шығармашылығын дамыта бермейді, өйткені ондағы ұстаным ақпаратты есте сақтауға және фактілерді жинақтауға негізделген. Күнделікті өмірде көбінесе оқушыныңшығармашылық қасиеттеріне көңіл бөлмеу, басу орын алады. Сондықтан оқушылардың шығармашылықтарын дамыту тек арнайы ұйымдастырылған ортада мүмкін болады, сондықтан оқу үрдісіне шығармашылық ойлау, креативтілікті дамытуға және болашақта сол қабілеттерін пайдалануға мүмкіндік беретін арнайы инновациялық технологияларды енгізу қажет.
Қазіргі оқыту технологияларының дәстүрлі білім беру жүйесінен айырмашылығы, оқушының жеке басына көбірек бағытталған.
Джим Скривнердің айтуынша, мұғалімнің басты рөлі - білім алушының оқу үрдісіне өтуіне көмектесу, бұл оқушыларды білім беру алаңында не болып жатқанына тарту дегенді білдіреді, яғни оларға ұзақ түсініктеме бермей, олардың сабаққа қатысуы мен өзгелермен қарым-қатынасын ынталандыра отырып, өз қарқынымен, ынтасымен жұмыс істеуге мүмкіндік береді.
Оқытудың дәстүрлі және инновациялық технологияларын зерттей отырып, келесі кестені жасадық, кестеде әр технологияның ерекшеліктері қысқаша көрсетілген (1-кесте).
Кесте 1.Дәстүрлі және инновациялық технологияларының айырмашылықтары
Дәстүрлі білім беру жүйесі
Оқытудың жаңа технолоиялары
Оқытудың дәстүрлі сынып-сабақ жүйесінде ұйымдастырылуы Я. А. Коменский; білім мазмұны орташа қабілеттіоқушыға бағытталған; мазмұнның біркелкілігі; білім беру барысында ілгерілеу қарқынының орташалануы; құрылымы (сауалнама, презентация, үйге тапсырма)
Оқыту әдістері И. Лернер, Скаткин МНУ: ақпараттық; репродуктивті, проблемалық презентация;ішінара-іздеу эвристикалық, зерттеу
Шығармашылыққабілеттерінқалыптастыр у И.П.Волков
Дидактикалық ойындар Варламова Г.Г.
ойлау мүмкіндіктерін дамыту Истомина Н.Б.
білім алушылардың оқу үрдісіне белсенді қатысуы Корзников НИ.
Оқыту әдістері Ю. К. Бабанский: әңгіме, сұхбат, пікірталас; проблемалық-іздеу әдісі; ауызша; көрнекі, практикалық; репродуктивті:проблемалық-іздеу; индуктивті және дедуктивті
Топтық және жеке іс-әрекеттердің үйлесімі, ойын, көрнекі мысалдар арқылы оқыту 51ер Ьу $1ер
Есте сақтау қабілетінің зор мүмкіндігін пайдалану, есептердің шешімін бірлесіп іздеу эйдетика жүйесі
Дәстүрлі және инновациялық оқыту технологияларын талдай отырып, келесі қорытындыға келдік:
қолданыстағы оқыту технологияларын жоққа шығаруға болмайды, бірақ әртүрлі оқыту технологияларын шебер үйлестіру қажет;
сабақтың құрылымын құруда шығармашылық мүмкіндікті қолдана отырып, дәстүрлі және инновациялық технологияларды ұтымды қолдану қажет;
оқушылардың белсенділігін әр түрлі әдістермен жандандыру керек.
Демек, оқытудың әртүрлі технологиялары мұғалім мен оқушылардың бірлесе жұмыс жасауын әр түрлі жағынан сипаттайды. Сондықтан оқыту технологияларын таңдау және орынды үйлестіру шешілуі мүмкін күрделі педагогикалық мәселе болып табылады.
Инновация - бұл білім беру кеңістігіндегі әртүрлі бастамалар мен жаңашылдықтарды жинақтау және модификациялау тенденцияларында көрінетін, білім беру саласындағы азды-көпті жаһандық өзгерістерге және оның мазмұнын өзгертуге әкелетін әдіс болып саналады.
Белгілі ғалым Е.Е.Кучконың зерттеуінде инновацияларды жіктеп, түрлі мысалдар келтіреді, яғни инновация ұғымын бірқатар белгілер бойынша бөліп, содан кейін олардың әрқайсысын белгілі бір сипаттамалары бойынша жіктейді. Төменде берілген кестеде Е.Е. Кучконың Инновацияны жіктеу бойынша жасаған еңбегінің нәтижесін қарастырып көрійік[13].
Кесте 2. Инновацияны сипатына қарай жіктеу
Критерий
Инновация түрлері
Жаңашылдық дәрежесі бойынша
Түрлі жаңалық ашуға, ірі өнертабыстарды іске асыруға және жаңа қоғам мен техника және технологияны дамыту бағыттарын қалыптастырудың негізіне айналатын радикалды жаңартулар.
Қолдану объектісі бойынша
- азық-түлікке қатысты жаңашылдық, ұйымқа қатысты инновациялардың әртүрлі үйлесімі.
Қолдану ауқымы бойынша
- салалық;
- салааралық;
- аймақтық;
- ұйым, мекеме аясында.
Пайда болу себептері бойынша
- реактивті (адаптивті) инновациялар, әр түрлі бәсекелестікке бағытталған инновациялар.
Қолдану саласы бойынша
әлеуметтік; ұйымдастырушылық-басқарушылық.
Қажеттіліктерді қанағаттандыру сипаты бойынша
- жаңа қажеттілікке бағытталған нновация түрлері;
- жаңа тәсілмен бар қажеттіліктерді қанағаттандыратын инновация түрлері.
Инновация ұғымы пәнаралық сипатқа ие және қазіргі замандағы әлеуметтік зерттеулерде ең танымал ұғымдардың бірі болып табылады. Латын тілінен аударғанда жаңару, жаңашылдықнемесе өзгерту дегенді білдіреді. Жүйелік көзқарас контекстінде инновация ұғымы жүйенің жұмыс істеуінің мақсатты өзгеруі, яғни тереңірек түсінік берер болсақ бұл, жүйенің әртүрлі салаларындағы және элементтеріндегі сапалық және (немесе) сандық өзгерістер болуы мүмкін екендігімен түсіндіріледі.
Инновациялық өнім жасауда немесе қызмет түрін көрсетуде табысқа жетудің негізгі шарттарының бірі - шығармашылық қабілеттілік немесе креативті ойлай білу. Жаңа идеялардың қуаты, маңызы және тұрақты ағыны болмаса, ұйым немесе мекеме табысқа жете алады деп айта алмаймыз немесе жай ғана өмір сүруін тоқтатады.
Инновациялық шешімдерді қабылдаудағы креативтілік процессті сипаттау үшін қолданылатын шығармашылықтың алуан түрлі анықтамалары бар. Шығармашылық сөзінің ең кең тараған анықтамасы - олардың адамның жеке бас пайдалылығына көп мән бермей, түпнұсқалық және өзекті идеяларды қалыптастыру.Инновациялар білім беру процесіне қандай да бір нақты сапалық өзгеріс үшін енгізілетінін атап өтейік.
Белгілі зертеуші Н.Р.Юсуфбекованың анықтамасы бойынша педагогикалық инновация - педагогика саласындағы соңғы инновацияларды саралау, тиімді нұсқаларын таңдау және педагогикалық қоғамдастықтың назарына ұсыну, ұтымды деп танылған түрін практикада қолдану, нәтижесін бағалау туралы ілім [14].
Педагогикалық инновация үш бағыттан тұрады (1-сурет).
Сурет 1. Педагогикалық инновацияның бағыттары
Педагогикалық инновациялар ұғымы, әдетте, оқытушылардың өздері ізденіс арқылы дайындайтын немесе білім және ғылым ұйымдары әзірлейтін инновацияларды білдіреді.
Мұғалімнің инновациялық-педагогикалық іс-әрекетін педагогикалық инновацияны құрудың, таратудың және пайдаланудың күрделі, мақсатты процесі ретінде қарастыруға болады, оның мақсаты адамдардың жаңа оқыту құралдарына деген мүдделерін қанағаттандыру болып табылады, бұл оқу үрдісін ұйымдастыру жүйесінің белгілі бір сапалық өзгерістерге ұшырауына және оның тиімділігін, тұрақтылығы мен өміршеңдігін қамтамасыз ету әдістеріне әкеледі.
Қазіргі уақытта республиканың әртүрлі білім беру ұйымдарының педагогтары инновациялық білім беру технологияларына көп көңіл бөледі, мысалы:
oo ақпараттық-коммуникациялық технологиялар (АКТ) информатиканың элементтерін әр түрлі пәндік салалармен біріктіре отырып, сапалы білім беруге ықпал ету;
oo оқытудағы тұлғаға бағытталған технология, яғни бүкіл мектептің білім беру жүйесінібаланың жеке басының тұлғалық дамуын мақсат ете отырып оқыту;
oo білім алушының кейбір үлгермей қалған білімді өз бетінше игеру үшін жағдай жасайтын, білім алушылардың зерттеу дағдыларын дамытатын жобалық оқыту технологиясы;
oo оқушылардың жүйелі дербес ізденіс әрекетін сабақ барысында тиімді үйлестіретін проблемалық оқыту технологиясы;
oo оқушыларды білім беру үрдісіне беленді қосу арқылы сыни ойлау қабілетін дамытуды қамтамасыз ететін, жаңа сұрақтар қою, әртүрлі дәлелдер әзірлеу,тәуелсіз ойластырылған шешімдер қабылдау қабілетін қалыптастыратын сыни ойлау технологиясы;
oo білім алушының икемділігін, жеке тұлғаның қоғам қажеттіліктеріне бейімделуін, әлеуметтік ортаға негізгі дайындық деңгейін және т.б.
oo қамтамасыз ететін модульдік оқыту технологиясы.
Қазіргі заманғы инновациялық технологияларды пайдалану білім беру сапасын арттырудың және білім алушылардың оқу саласында құзыреттілік тәжірибе жинақтауы негізінде олардың функционалдық сауаттылығын қамтамасыз етудің негізгі шарттарының бірі болып табылады.
Бүгінгі таңда инновациялық оқыту технологияларына үлкен үміт артылып отыр. Технология - грек тілінен (techno - өнер, шеберлік, шеберлік және logos - білім деген сөз) шыққан сөз. Бастапқыда бұл ұғым біліктілік туралы білім дегенді білдіреді, яғни белгілі бір кәсіптік қызметте қолданылатын білім түрі.
Фрэнсис Бэкон: Білім елге, халыққа пайда әкелгенде ғана күш болып табылады, - деген. Қазақстан үлкен серпіліс қарсаңында тұр, экономиканың әрбір секторына инновациялар біртіндеп енгізіле бастайды, инновацияларды дамыту және қолдану бойынша түрлі мемлекеттік стратегиялар мен бағдарламалар қабылданып жатыр, білім беру саласы да бұл өзгерістен шетте қалмайтыны анық [15].
Сонымен білім беру жүйесіндегі инновациялық технологиялар мәселесі бойынша жүргізілген талдау жұмыстары келесідей қорытынды жасауға мүмкіндік береді: әлеуетті тиімді инновациялардың таралу ауқымы үлкен және баяу өзгереді; жоғары кәсіптік білім беру жүйесіндегі инновациялық қызметтің қарқындылығын арттыру барысындағы негізгі шектеулер, сарапшылардың пікірінше, бұл қызметтің субъектілері тиісті технологияларға негізделмеген және бұл шектеуді еңсеру үшін толыққанды жағдай жасалмаған.
Инновациялық технологиялар арқылы білім беру қызметін ұйымдастыру үшін келесідей педагогикалық шарттарды бөліп көрсетуге болады:
инновациялық қызмет арнайы әзірленген бағдарлама негізінде ұйымдастырылуы тиіс;
инновациялық үрдіске қатысушылар арасындағы қарым-қатынас ынтымақтастық қағидасына негізделеді;
педагогтардың инновациялық қызметке қатысуы өз қалауларымен, білім беру үдерісіндегі жаңаша өзгерістерге дайын болуымен негізделуі тиіс.
Сурет 2. Инновациялық технологиялар арқылы білім беру қызметі
Ғылымда инновацияларды оның жаңалығының мазмұнының тереңдігі мен маңыздылығы деңгейлері келесідей:
Нақтылау деңгейі - алынған нәтиже белгілі нәрсені нақтылайды, оқытуға, тәрбиелеуге, әдістемеге, педагогика тарихына және т. б. қатысты жеке теориялық немесе практикалық ережелерді нақтылайды.
Толықтыру деңгейі - алынған нәтиже оқыту мен тәрбиелеудегі белгілі теориялық және практикалық ережелерді кеңейтеді. Алынған білім бұрыннан белгілі болған мәселенің жаңа қырын ашады.
Трансформация деңгейі - білім беру саласындағы бұрын теорияда болмаған принципті жаңа идеялар, тәсілдер. Көзқарастардың түбегейлі өзгеруі байқалады, осы саладағы белгілі идеялардан түбегейлі ерекшеленетін өзіндік тәсіл ұсынылады.
Сонымен қатар, жаңашылдық туралы мәселе қозғалғанда екі түрі туралы айтуға болады:
oo нағыз жаңаша түрі - алғаш құрылған, жаңаша мүмкіндік ашуға, жаңалық орнатуға барабар деңгейде;
oo жаңа, ескі қоспасы бар, дәлірек айтқанда, ескі тәсілдерді жаңаша өзгертіп қолданудан тұрады.
Оқыту мен тәрбиелеудің технологияларына, әдістері мен тәсілдеріне қатысты келесі түрлерін ажыратуға болады:
бұрын болмаған әдіс ретінде;
жетілдірілген әдіс ретінде;
толықтырылған білім ретінде;
басқа саладан енгізілген инновациялық технология;
жаңа салаға арналған инновациялық технология
Инновация деңгейі келесідей анықталады:
төмен - әдеттегі атаулардың, тұжырымдамалардың жаңаша аталып, өзгертілуі;
орташа - мәніне әсер етпейтін өзгеріс;
жоғары - жүйені немесе оның негізгі компоненттерінің өзгеруі.
Инновация ақпараттық деп аталатын қоғамның қазіргі даму деңгейін сипаттайды. Оның негізінде ақпарат жатыр. Ал ақпарат дегеніміз ақпараттық әдісті ашуда атап өткеніміздей, Элвин Тофлердің айтуынша, үш негізгі қасиетке ие: жаңалық, динамизм және әртүрлілік. Осылайша, үш қасиет жалпы қоғамды да, білім беруді де әлеуметтік институт ретінде сипаттайды [16].
О.Тофлердің айтуынша, ақпарат көздерінің көбеюі қоғамдағы ақпарат алмасу үрдісінің динамикасына әкеледі, сондықтан инновация үнемі пайда болып отырады. Егер адам, компания, мектеп, университет, мемлекет осындай қоғамда табысты болғысы келсе, онда инновация шығаруға, ойлап табуға ұмтылуы керек. Бұл уақыт талабы және объективті заңдылық.
Инновациялық оқыту - нормативтік оқытуға балама, білімді игерудің ерекше түрі. Мектепте оқушы келесі дағдылар мен тұлғалық қаситеттерді меңгеруі керек бастамашылдық, ынтымақтастық, топтық жұмыс, құрдастарымен бірге оқу, бағалау, қарым-қатынас, логикалық ойлау, проблеманы шешу, шешім қабылдау, ақпарат алу және пайдалану, жоспарлау, үнемі өзін-өзі дамытуға, жетілдіруге ұмтылу, мәдениеттілікке тән негізгі дағдылар.
Инновациялық оқытудың ерекшеліктері:
- алдыңғы қатарлы, озық технологиялармен жұмыс істеу, дамуды болжау;
- болашаққа ашық болу;
- тұрақты дамыта оқытуды көздеу, басқаша айтқанда, жүйенің тепе-теңдігі;
- тұлғаға, оның дамуына көңіл бөлу;
- оқыту барысында шығармашылық элементтерінің міндетті түрде болуы;
- қарым-қатынастың ынтымақтастыққа құрылуы: бірлесіп жұмыс жасауға, өзара көмек көрсетуге ұмтылысжәне т.б.
Аталған инновациялық технологияларды білім беру үрдісінде қолданудың тиімділігі мен айтарлықтай артықшылықтары бар. Оқытушы инновациялық технологияларды сабақ барысында ұтымды қолданатын болса, бірлесе жұмыс жасау және іздену процесі өз бетінше білім алу дағдыларын дамыта отырып, оқушылар үшін қызықты болмақ. Осындай жағдайда алған білімнің сапасы мен тұрақтылығы туралы дәлелденген деректер аз емес. Білім алушының ізденімпаздық дағдысы мен қабілеті дамиды. Білім берумен қатар коммуникативтік қасиеттерді дамыту және тұлғаның көшбасшылық қасиеттерін қалыптастыру бірге жүретіні анық.
Қазіргі уақытта мектеп қабырғасында келесі инновациялық технологиялар жиі қолданылады: ақпараттық-коммуникативтік технологиялар, жобалық-зерттеуге бағытталған технологиялар, тұлғалық-бағдарланған, ойын, деңгейлік саралау технологиялары.
Білім алушының танымдық белсенділігінің дамуына осы сабақтар да әсер етеді, бұл оқушының пәнге және жалпы білім алуға деген қызығушылығын арттыруға мүмкіндік береді. Стандартты емес сабақтарды келесідей бірнеше түрге бөлуге болады: семинар, дәріс, әңгіме, практика, экскурсия, зерттеу, ойын, жобаны қорғау,пікірталас, конференция, театрландырылған қойылым, дебат, саяхат, сынақ.
Мұндай сабақтардың барлығы дерлік проблемалық сұрақтар қоюға және проблемалық жағдайлар жасауға, сараланған оқыту мәселелерін шешуге, оқу қызметін белсендіруге, танымдық қызығушылықты арттыруға мүмкіндік береді. Осылайша, инновациялық технологиялар оқушылардың пәнге деген қызығушылығын оятады, оқушылардың сөйлеуін тілін дамытады және сөздік қорын байытады; ерекше формада ұсынылған оқу материалын балалар жақсы қабылдайды, оқуға деген сүйіспеншілік пен білім мен оқытушыға құрметін оятуға мүмкіндік береді.
Жалпы инновациялық үдеріс дегеніміз - педагогикада жаңа мазмұнның қалыптасуы мен дамуы және білім беру барысында ұйымдастырылуы. Инновацияның түрлері өте көп, олар бөлінетін белгілеріне байланысты.
Мектептегі әдістерге оқытуда қолданылатын белсенді және интерактивті формалар жатады.
Белсенді әдістер мұғалімнің және сонымен бірге білім алушылардың белсенді ұстанымын қамтамасыз етеді. Бұл әдістер оқытудың ұжымдық түрлеріне жатады, оның барысында оқушылар тобы зерттелетін материалдрмен жұмыс істейді, олардың әрқайсысы орындалған жұмыс үшін жауап береді.
Инновациялық технологиялар туралы белгілі ғалымдар зерттеуінде маңызды білім беру міндеттерін шешуде жетекші орын алатын келесідей инновациялық жалпы білім беру мекемелерін құруға ерекше рөл берілу керектігі туралы айтылады:
жалпы білім беруді жаңғыртуды ескере отырып, оқушыларды оқытудың, тәрбиелеудің және дамытудың заманауи үлгілерін жасау;
оқу-тәрбие жұмысында инновациялық қызметті жүзеге асырудың отандық және шетелдік тәжірибесін игеру негізінде жоғары кәсіби деңгейдегі педагог кадрларды даярлау;
жаңа үлгідегі білім беру мекемелерін құруды қамтамасыз ететін маңызды фактор ретінде ақпараттандыруды жүзеге асыру.
О.Г.Хомерики, М.М. Поташник жалпы білім беру саласындағы инновациялардың келесідей ғылыми классификациясын жасаған [18]:
Қолдану саласы бойынша - білім беру процесінің мазмұнындағы, әдістері мен ұйымдастырылуындағы өзгерістер;
Жаңашылдық деңгейі бойынша:
- білім берудегі негізгі өзгерістер (жалпы білім беретін мектептердің дамуын өзгерту);
- білім беру саласының сапасын жақсартатын өзгерістер (оқу-тәрбие процесінің сапасын арттыру мақсатында өзгерістер енгізу);
- білім беру саласын дамыту бағытында енгізілетін өзгерістер (сапалы инновациялық жұмыс негізінде мектепті дамыту).
Таралу ортасы бойынша:
oo ел аумағы бойынша білім беруді дамыту үшін маңызды деп есептелетін ұлттық инновациялар;
oo білім беру саясатын қалыптастыруда жекелеген өңір (елдің бір бөлігі) үшін елеулі маңызы бар өңірлік инновациялар;
oo білім беруді тиімді дамыту үшін бір қаланың, елді мекендердің ауқымында қолданылатын жергілікті инновациялар;
oo бір ғана жалпы білім беретін мекемеде пайдаланылатын нүктелік инновациялар.
Педагогика ғылымында білім берудегі инновацияларды қолдану мазмұнының критерийлері жүйесі қалыптасты (№3 кесте).
Кесте 3. Педагогика ғылымында білім берудегі инновацияларды қолдану мазмұнының критерийлері жүйесі
Инновация жүзеге асырылатын сала
1. Білім мазмұнында
2. Білім беру технологиясында
3. Педагогикалық үрдісті ұйымдастыруда
4. Білім беруді басқару жүйесінде
5. Білім берудің экономикалық механизмдерінде
Инновацияның пайда болу тәсілі
1. Стихиялық, жоспарсыз, кездейсоқ
2. Жүйелі, жоспарлы, алдын-ала ойластырылған
Инновацияның кеңдігі мен таралу тереңдігі
1. Жаппай, жаһандық, іргелі
2. Жартылай, аз ғана бөлігі
Инновацияның пайда болу негізі
I. Сыртқы (сырттан)
2. Ішкі
Инновацияны тарату тәсілі
1. Стихиялық
2. Мақсатты
3. Қоғамдық
Инновация ауқымы
1. Жүйелік
2. Модульдік
3. Жеке (жергілікті)
Инновациялық әлеует
1. Модификациялық
2. Комбинаторлық
3. Радикалды
Сонымен, жалпы білім беретін мектептегі инновациялық үрдіс білім беру қызметінің тиімді түрлерін, әдістері мен тәсілдерін ғылыми іздестіруде жаңа идеялар мен тәсілдерді іске асыру арқылы жалпы білім беру мазмұнын жаңартуға бағытталған нақты ғылыми, педагогикалық және әдістемелік іс-шаралар кешені болып табылады.
Коммуникацияның техникалық құралдарының жетілдірілуі ақпарат алмасуда айтарлықтай ілгерілеуге әкелді. Компьютерлік құралдар мен телекоммуникация желілерінің дамуымен байланысты жаңа ақпараттық технологиялардың пайда болуы білім беру жүйесін дамыту мен жетілдірудің негізі ретінде сапалы жаңа ақпараттық-білім беру ортасын құруға мүмкіндік берді. Технологияның ғылым ретіндегі міндеті - кез келген нәтижеге жету үшін аз уақытты, материалдық және интеллектуалдық ресурстарды қажет ететін ең тиімді, бірізді білім беру әрекеттерін анықтау және тәжірибеде пайдалану мақсатында заңдылықтар жиынтығын анықтау.
Үшінші мыңжылдықтың басындағы білім берудің ерекшеліктері әртүрлі технологияларды қолдануға ерекше талаптар қояды, өйткені олардың өнімі тірі адамдарға бағытталған, ал технологиялық білім беру операцияларын формализациялау және алгоритмдеу дәрежесі өнеркәсіптік өндіріспен салыстыруға келмейді. Осыған орай, оқу іс-әрекетін технологияландырумен қатар, оны ізгілендіру үдерісі де сөзсіз, ол қазіргі кезде тұлғалық-белсенділік көзқарасы шеңберінде кеңірек таралуда.
Біздің елімізде де, шетелде де білім беру жүйесінде болып жатқан терең процестер инновациялық білім берудің идеологиясы мен әдіснамасы ретінде білім берудің жаңа идеологиясы мен әдіснамасының қалыптасуына алып келеді. Оқытудың инновациялық технологиялары жаңа білім беру парадигмасын жүзеге асыруға болатын құрал ретінде қарастырылуы керек. Білім берудің инновациялық технологияларының басты мақсаты-адамды үнемі өзгеріп отыратын әлемде өмір сүруге дайындау.
Мұндай оқытудың мәні оқу процесін адамның әлеуетті мүмкіндіктеріне бағыттау және оларды жүзеге асыру болып табылады. Білім инновациялық қызмет тетіктерін дамытып, өмірлік маңызды мәселелерді шешудің шығармашылық жолдарын тауып, шығармашылықтың адам болмысының нормасы мен формасына айналуына ықпал етуі керек. Жаңашылдықтың мақсаты - дәстүрлі жүйемен салыстырғанда оқушы тұлғасының сапалық өзгеруі. Бұл педагогикалық дағдарысты жоюды көздейтін тәжірибеге белгісіз дидактикалық және білім беру бағдарламаларын кәсіби қызметке енгізудің арқасында мүмкін болады.
Іс-әрекетке түрткі болу, алынған ақпаратты өз бетінше бағдарлау қабілеттерін дамыту, шығармашылық дәстүрлі емес ойлауды қалыптастыру, ғылым мен тәжірибенің соңғы жетістіктерін пайдалана отырып, балалардың табиғи қабілеттерін барынша арттыру арқылы дамыту - инновацияның негізгі мақсаты.
Адамның адамгершілік өзін-өзі жетілдіруге бағытталған әлеуметтік маңызды тәжірибе ретінде білім берудегі инновациялық қызмет маңызды, өйткені ол қоғамдағы барлық қолданыстағы тәжірибелердің түрленуін қамтамасыз ете алады. Жаһандық ақпараттық қоғамға және білімнің қалыптасуына көшуді ескере отырып, білім берудің қазіргі және болашақтың әлеуметтік-экономикалық қажеттіліктеріне сәйкестігі туралы, егер оны жаңғырту ұйымдық жаңалықтарға ғана емес, сонымен қатар кадрларды даярлау мазмұны мен технологияларындағы және ғылыми зерттеулерді дайындаудағы өзгерістерге негізделсе ғана айтуға болады. Елдің зияткерлік әлеуетін жаңғыртатын әлеуметтік институт ретінде білім беру озық дамуға, қоғамның, нақты тұлғаның және әлеуетті жұмыс берушінің мүдделеріне жауап беруге қабілетті болуы тиіс.
Инновациялық үдерісті дамыту және жетілдіру үшін білім беру технологияларының барлық мәселелерін терең талдау, педагогикалық инновациялардың, авторлық мектептердің және мұғалімдердің жаңашылдарының мол тәжірибесін жалпылау қажет.
Кіріктірілген инновациялар әдетте ойдан шығарылған, таза сыртқы әрекеттер ретінде көрінбейді, бірақ терең қажеттіліктер мен жүйені білуден туындайтын саналы түрлендірулер болып табылады.
Қазіргі білім жүйесін жаңа технологиялармен нығайта отырып, педагогикалық жүйенің жалпы тиімділігін арттыруға болады. Педагогикадағы инновациялық қайта құрулардың негізгі бағыттары мен объектілері:
білім беру мен білім беру мекемелерін дамытудың тұжырымдамалары мен стратегияларын әзірлеу;
білім мазмұнын жаңарту; оқыту мен тәрбиелеудің жаңа технологияларын өзгерту және әзірлеу;
білім беру мекемелерін және жалпы білім беру жүйесін басқаруды жетілдіру;
педагогикалық кадрларды даярлауды жақсарту және олардың біліктілігін арттыру;
оқу процесінің жаңа үлгілерін жобалау; -оқушылардың психологиялық және экологиялық қауіпсіздігін қамтамасыз ету, денсаулықты сақтайтын оқыту технологияларын әзірлеу;
білім беру мен тәрбиелеудің табыстылығын қамтамасыз ету, білім беру процесі мен оқушылардың дамуын бақылау;
жаңа буын оқулықтары мен оқу-әдістемелік кешендерін әзірлеу және т.б. болып табылады.
Инновациялар әртүрлі деңгейде жүзеге асырылуы мүмкін. Жоғары деңгейге бүкіл педагогикалық жүйеге әсер ететін инновациялар кіреді. Прогрессивті жаңашылдық ғылыми негізде пайда болады және тәжірибені алға жылжытуға ықпал етеді.
Педагогика ғылымында түбегейлі жаңа және маңызды бағыт - жаңартпа мен инновациялық процестер теориясы пайда болды. Білім берудегі реформалар-бұл білім беру мекемелерінің жұмысын, дамуы мен өзін-өзі дамытуын және оларды басқару жүйесін түбегейлі өзгертуге және жақсартуға бағытталған жаңаенгізілім жүйесін көрсетеді. Білім беру реформалары жағдайында кәсіптік білім беруде әртүрлі педагогикалық жаңашылдық енгізуге бағытталған инновациялық қызмет ерекше маңызға ие болды. Олар дидактикалық процестің барлық аспектілерін қамтыды: оны ұйымдастыру формалары, оқыту мазмұны мен технологиялары, оқу-танымдық іс-шаралар.
А.Г. Кругликовтың айтуынша, инновациялық үрдістің кезеңдерін уақыт ауқымы бойынша үзіліссіз деп санауға болады: ғылыми жаңалық ашқаннан кейін қолайлы әлеуметтік-экономикалық жағдайлар пайда болған кезде немесе оған сұраныс болған кезде оны қолдануға дейін көптеген ондаған жылдар өтуі мүмкін [19].
Жаңашылдықты тарату процесі де қиын болуы мүмкін: бір салада жылдам енгізу кезеңдері басқа салаларға енгізудің кешігуімен бірге жүруі мүмкін. Жаңашылдықтың үстемдік ету кезеңі шексіз уақытқа созылуы мүмкін. Ең көне жаңаенгізілімнің көпшілігі әлі күнге дейін адам қолданып келеді және болашақта оларды алмастыратын мүмкіндіктер жоқ; тиімдірек баламаның пайда болуымен жаңашылдықтың таралуы тоқтаған кезде бұл кезең мүлдем болмауы мүмкін. Бұл соңғы кезеңге де қатысты: жаңашылдықты қолдану тоқтатылуы мүмкін, содан кейін қайта туылуы мүмкін (егер бұл жаңғыруды жаңа сапада жеке жаңашылдық деп санамаса) немесе максималды таралу кезеңінде қол жеткізілгеніне қарамастан кез-келген деңгейде сақталуы мүмкін.
1.2 ҚАЗІРГІ УАҚЫТТА ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҮДЕРІСТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ КЕЗІНДЕ ҚОЛДАНЫЛАТЫН ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР
Innovation терминін 1912 жылы алғаш рет австриядан шыққан американдық экономист Йозеф Шумпетер (1883-1950) өзінің Экономикалық даму теориясы кітабында қолданған [20]. Инновация ұғымын ол сол кездерде аса маңызды болған экономика саласының кейбір бірліктерін өндіру немесе басқару технологиясы саласында қолданылатын жаңашылдық деп түсіндірді. Автор инновацияны негізгі сол саланы қозғалтқыштардың, яғни дамытушылардың бірі, табыс көзін әкелуші генератор ретінде бірінші болып ұсынды.
Инновация түрлі жаңалықтар, патенттер, өнертабыстар, сауда белгілері, технологиялар, өндіріс немесе басқару процесіндегі ноу-хау болуы мүмкін, бүгінгі таңда инновация сөзі өнімнің жаңа түрлерін, технологияларды әзірлеуге, жасауға және таратуға, қандай да бір жаңа формаларды енгізуге бағытталған шығармашылық қызметтің нәтижесін білдіреді.
Осы саланы зерттеуші ғалымдар, теоретиктер мен практиктер инновацияны нарыққа шығарудың маңыздылығын атап көрсетті. ХХІ ғасырда көптеген ұйымдардың бәсекеге қабілеттілігі инновацияларды енгізу дәрежесіне байланысты.
Зерттеушілер инновацияны жабық және ашық деп екі үлкен торқа бөледі:
Жабық инновация - ұйымның тек ішкі көздерін, атап айтқанда өзінің ғылыми-зерттеу жұмыстарын, жаңалықтарын, өнертабыстарын, патенттерін пайдаланатын инновация түрі. Бұл тәсіл компанияда тек инновацияларды дамытуға бағытталған арнайы бір департамент бар екенін білдіреді, сол арқылы ең қомақты немесе ең маңызды деген зерттеулерді қаржыландырып, нәтижесінде заманауи технологияларды ала отырып, ұйымның табысын арттырады;
Ашық инновация - ішкі мүмкіндік қана емес, сыртқы көздерді де тартуға мүмкіндік беретін инновация түрі. Мұнан шығатын идея - барлық ақылды адамдар бір компанияда жұмыс істей бермеуі мүмкін.
Ашық инновация теориясы зерттеу және әзірлеу процесін ашық жүйе ретінде анықтайды, мұндай көзқарас бойынша жаңашылдық идеясы тек фирма ішінде ғана емес, одан тыс жерлерде де бар. Бұл идеяларды қолдануға болады, ал мамандарды басқа ұйымдардан жалдай алады, жалпы көптеген адамдарда қызықты және ерекше, кейде керемет революциялық, тамаша идеялар бар болатыны сөзсіз.
Ағылшын философы және мемлекет қайраткері Фрэнсис Бэконның ең танымал афоризмдерінің бірі: жаңа құралдарды қолданбайтын адам жаңа қиындықтарды күтуі керек. Инновация тақырыбы жылдан жылға танымал болып келеді, бұл - ХХІ ғасырдың міндеті. Әсіресе басқару жүйесіне, біздің жағдайда білім беруді басқару жүйесіне, атап айтқанда, стратегиялар мен қызмет әдістеріне, мақсаттар мен міндеттерді шешіге әсер етуде, сондықтан да инновация ұғымы бүгінгі таңда ерекше мәнге ие.
Ашық инновация терминіне белгілі шетелдік ғалым Генри Чесбро Ашық инновация - технологияны құру мен пайдаланудың жаңа жолы атты еңбегінде жаңа сипат берді (іс жүзінде терминді ғылыми айналымға енгізді). Мұндағы ашық инновациялар ішкі инновациялық процестерді жеделдету үшін, сондай-ақ инновацияларды тиімдірек пайдалану үшін нарықтағы үлесін кеңейту, бәсекелестікті арттыру үшін мақсатты білім ағындарын пайдалану ретінде қарастырылады. Ашық инновациялар теориясы аталған еңбекте толық әрі тереңірек ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық процесс ретінде қарастырған.
Ал білім саласындағы инновацияның маңызы өте зор. Жаңа идеяларды тарту және сол арқылы нарыққа шығу, жаңа өнім арқылы бәсекелестерден озық болу, сонымен бірге басқа білім беру ұйымдарымен ынтымақтастықта табысты жұмыс жасау инновацияның алғы шарттары болып табылады.
Демек, білім берудегі ашық инновацияқандай принциптерге негізделгенін анықтау мүмкіндігіәрекеті шығады:
тек ішкі жабық әзірлемелерді пайдаланудан сыртқы білімді пайдалануға көшу;
әлемде пайда әкелетін көптеген идеялар бар;
инновациядан пайда алу үшін ашушы болудың қажеті жоқ.
Қазіргі уақытта инновациялық әлеуеттің қайнар көзі салатын жоғары білім беру орындарынан, мемлекеттік бағдарламаларынан бөлек басқа да білім беру орталықтарында да инновациялық дамудың жаңа кезеңі қарыштап келеді. Инновацияларды қалыптастыру орталығы, орталық ғылыми-зерттеу институттары мен зертханаларынан түрлі идеялар Білім және ғылым министрлігіне, мектептерде ынтымақтастық пен бірлескен дамудың пайдасына жаңа стратегияларды қабылдау қажет болуы мүмкін:
жалпы қорға біріктіру арқылы зерттеулер мен әзірлемелер үрдісін ұйымдастыру;
жеке жалпы білім беретін мектептердің инновациялық өнімніңинновациялық білім беру технологиясының жекелеген компоненттерін әзірлеу;
әртүрлі инновациялық әдістер мен технологияларды жасау үшін қолдануға болатын кең қолданбалы әзірлемелерді еркін тарату;
инновациялық қызмет саласында шешім қабылдау бюрократиясының деңгейін төмендету.
Ашық технологияларды қолдану үшін күресушілер қызықты идеялар іздей бастады. Сол арқылы идеяны өздеріне қарай икемдеп, қандай да бір бренд қалыптастыру, сол арқылы ерекшелікке ие болу.
Білім беру инновациялары саласындағы осы ақпараттық-аналитикалық қызметтің өзінде, мысалы, бірнеше компоненттер болуы мүмкін:
oo инновациялық үрдістерге тікелей қатысу;
oo инновациялардың ақпараттық қорын іздеу және қалыптастыру;
oo инновациялардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қ.ЖҰБАНОВ АТЫНДАҒЫ АҚТӨБЕ ӨҢІРЛІК УНИВЕРСИТЕТІ
ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ-ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ЖӘНЕ АРНАЙЫ БІЛІМ БЕРУ КАФЕДРАСЫ
Диплом қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
___________К.Ж.Туребаева
___ ____________ 20__ ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
Тақырыбы: Жалпы білім беретін орта мектептің педагогикалық үдерісін ұйымдастырудың инновациялық жолдары
Білім бағдарламасы: 6В01102-Психология және білім беру менеджменті
Орындады: ____________________________ Қоздай А.Ж.
____________________________ Сиражева А.А.
Ғылыми жетекші п.ғ.к., доцент_________________________Тага нова А.М.
Ақтөбе 202_
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
3
1
Жалпы білім беретін орта мектептің педагогикалық үдерісін ұйымдастырудың инновациялық жолдарын зерттеудің теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
5
1.1
Инновация, педагогикалық үдеріс ұғымдарының психологиялық-педгогикалықәдебиетте рдезерттелу жайы ... ... ..
5
1.2
Қазіргі уақытта педагогикалық үдерісті ұйымдастыру кезінде қолданылатын инновациялық технологиялар ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... .
18
2
Жалпы білім беретін орта мектептің педагогикалық үдерісін ұйымдастырудың инновациялық жолдарын зерттеуге бағытталған тәжірибелік жұмыстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
31
2.1
Жалпы білім беретін орта мектептің педагогикалық үдерісін ұйымдастырудың инновациялық жолдарын зерттеу әдістемесінің жүргізілу барысы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..
31
2.2
Жалпы білім беретін орта мектептің педагогикалық үдерісін ұйымдастырудың инновациялық жолдарын зерттеу нәтижелері ... ...
57
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
64
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..
66
Қосымша ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
69
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Қазіргі қарыштап дамыған технология заманында Қазақстанның жалпы білім беретін мектебінің жүйесін заман талабына сай жаңарту қажеттілігі туындайтыны белгілі. Оқушылардың оқу нәтижелерін, атап айтқанда жеке, метапәндік, пәндік құзыреттіліктерін арттыруға мүмкіндік беретін заманауи оқыту технологияларын қолдану міндеті тұр.
Біздің мемлекетіміздің білім беру саясатының стратегиялық мақсаты білім беру жүйесінің тұрақты инновациялық дамуына көшу және адамзат үшін ең қажетті деп саналатын білім қорының сапалы өсуі болып табылады. Қазақстандық мектептің инновациялық моделі оқу үрдісін ұйымдастыруда жаңа құндылық басымдықтарын, жаңа педагогикалық технологияларды, қызметті бағалау критерийлерін, басқару қағидаларын, білім беру ұстанымдарын жетілдіру жолында отандық білім берудің дәстүрлі жүйесі негізінде әзірленеді.
Мемлекет басшысы Қ.Тоқаевтың тапсырмасы бойынша қабылданған білім мен ғылымды дамытудың 2020-2025 жылдарға арналған жаңа мемлекеттік заңында айтылған білім мен ғылымның бәсекелестік қабілеттілігін арттыруға, тұрақты өсу үшін қазіргі жалпы білім беретін орта мектептердің мақсаты әлемдік талаптарға сай мобильді, жаңаны қабылдауға бейім, креативті, сыни ойлай алатын жастарды қалыптастыру болып отыр[1].
Соған байланысты мектептердің білім беру бағыты бойынша басымдылықты оқыту үдерісінде жаңа әдістерді пайдалану,білім алушыларға жаңа мүмкіндіктер ұсыну, жастарға білім берудің қолжетімділігін кеңейту қажеттілігін байқаймыз.
Білім берудегі инновация - әртүрлі қолданбалы және іргелі ғылымдар саласында жоғары нәтижелерге қол жеткізудің, нәтижесінде өз ісінің білікті мамандарын даярлаудың жаңа әдістемелерін, тәсілдерін қолдану. Инновация -жаңа технологияны практикада енгізу әдістемесін қолдану, қолдану нәтижесі. Кез-келген өнімнің жаңашыл болуы үшін идеяның болуы жеткіліксіз, ең бастысы оны жүзеге асыру.
Білім берудегі инновация жеке сипатта болады, өйткені әр ел қоғамның игілігі үшін пайдалы болатын оқыту әдістерін қолданады, нәтижелі болса бағдарламаға енгізеді. Бұл мәселе заман талабына сай қашан да өзектілігін жоймақ емес.
Қазақстанда әртүрлі педагогикалық жаңалықтарды енгізу негізінде білім беру жүйесіндегі өзгерістер мен инновациялық үрдістер мәселелерімен отандық Ш.Т. Таубаева[2], С.Н. Лактионова[3], А.К. Масырова[4], Д.Р. Принбекова [5] сынды бірқатар зерттеуші-педагогтар айналысқан.
Жалпы білім беру жүйесіндегі инновациялар мен инновациялық қызметтің мәні мен мазмұны туралы зерттеулер аз емес. Сондай еңбектердің арасында Б. Ганчеренок И.И. Твисс [6], А.В. Сурин [7], Т.В. Матвеева [8], П.А. Сорокин [9] және т.б. ғалымдардың зерттеулерін атауға болады. Аталған ғалымдардың еңбектерін талдау жалпы білім беру жүйесіндегі инновациялық процестің даму динамикасына қатысты негізгі мәселелердің бірі - білімнің жаңа формасының пайда болуы, оны қолдану мен енгізу арасындағы уақыт аралығын қысқарту екенін анықтауға мүмкіндік береді. Бұл мәселелер қазіргі уақытта өте өзекті, өйткені бүкіл инновациялық жүйенің тиімділігі қызмет тәжірибесіне жаңа білімді енгізу уақытына байланысты.
Қоғам дамуының қазіргі кезеңі саяси, әлеуметтік-экономикалық, дүниетанымдық және басқа да факторларға байланысты ресейлік білім беру жүйесіне бірқатар принципті жаңа проблемаларды қояды, олардың арасында білім берудің сапасы мен қолжетімділігін арттыру қажеттілігін атап өту керек. Академиялық ұтқырлықты арттыру, әлемдік ғылыми-білім беру кеңістігіне интеграциялау, экономикалық оңтайлы білім беру жүйелерін құру, білім алатын мекемелердің корпоративтік деңгейін көтеру және білім берудің әртүрлі деңгейлері арасындағы байланысты нығайту. Бұл мәселелерді шешудің тиімді жолдарының бірі - білім беруді ақпараттандыру.
Зерттеудің мақсаты:жалпы білім беретін орта мектептің педагогикалық үдерісінде инновациялық технологияларды тиімді қолданылып, теориялық және тәжірибелік тұрғыда талдау жасалса,мектептің педагогикалық үдерісінің жұмысы артады.
Зерттеудің міндеттері:
- жалпы білім беретін орта мектепте инновациялық даму мен қызметінің сипаттамаларын теориялық зерттеу;
- жалпы білім беретін орта мектепте педагогикалық үдерісті ұйымдастыру технологияларына талдау жасау;
-жалпы білім беретін орта мектептің педагогикалық үдерісін ұйымдастырудың инновациялық жолдарын зерттеудің тәжірибелік жұмысын жүргізу.
Зерттеу нысаны: жалпы білім беретін орта мектептің оқу үдерісі.
Зерттеу пәні:жалпы білім беретін орта мектептің оқу үдерісіндегі қолданылатын технологиялар.
Зерттеу әдістері:әдебиеттерді талдау, анализ жасау, тәжірибелік эксперимент жасау.
Зерттеу болжамы: егер, жалпы білім беретін орта мектептің педагогикалық үдерісін ұйымдастыруда оқытудың жаңа инновациялық технологиялары жүйелі қолданылса, онда шығармашыл, ізденпаз, интеллектуалды дамыған білім алушы тұлғақалыптасады.
Ғылыми жаңалығы мен теориялық маңыздылығы:дипломдық жұмыста жаратылыстану сабағында оқушылардың инновациялық ойлау қабілетін дамыту мүмкіндіктерін арттыру құралы ретінде заманауи мотивациялық әдістер мен ойындар берілген.
Зерттеудің практикалық маңыздылығы:жалпы білім беретін орта мектепте педагогикалық үдерісті ұйымдастыру технологияларын тәжірибеден өткізу.
Зерттеу базасы: Ақтөбе қаласындағы, №38 қазақ орта мектебі.
Дипломдық жобаның құрылымы:дипломдық жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан құралған.
1 ЖАЛПЫ БІЛІМ БЕРЕТІН ОРТА МЕКТЕПТІҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҮДЕРІСІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ЖОЛДАРЫН ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1ИННОВАЦИЯ, ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҮДЕРІС ҰҒЫМДАРЫНЫҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ-ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ӘДЕБИЕТТЕРДЕ ЗЕРТТЕЛУ ЖАЙЫ
Инновация ұғымы пәнаралық сипатқа ие және қазіргі замандағы әлеуметтік зерттеулерде ең танымал ұғымдардың бірі болып табылады. Латын тілінен аударғанда жаңару, жаңашылдық немесе өзгерту дегенді білдіреді. Жүйелік көзқарас контекстінде инновация ұғымы жүйенің жұмыс істеуінің мақсатты өзгеруі, яғни тереңірек түсінік берер болсақ бұл, жүйенің әртүрлі салаларындағы және элементтеріндегі сапалық және (немесе) сандық өзгерістер болуы мүмкін екендігімен түсіндіріледі.
"Біздің еліміздегі педагогикалық инновациялық дамуы жаппай әлеуметтік-педагогикалық үдеріспен, мектептің жедел дамуына деген қажеттілік пен мұғалімдердің оны жүзеге асыра алмауы арасындағы қайшылықтың пайда болуымен байланысты. Соңғы уақытта жаңаны қолданудың бұқаралық сипаты артты. Осыған байланысты жаңа білімге, жаңа ұғымдарды түсінуге деген қажеттілік күшейе түсті". "Жаңа мектептің" әртүрлі модельдерін әзірлеу және негіздеу, оқу процесіне әртүрлі педагогикалық технологияларды енгізу ерекше көзге түсті.
Педагогикалық инновация-бұл педагогика саласындағы жаңа енгізілім, білім беру ортасына оның жекелеген компоненттерінің де, тұтастай алғанда білім беру жүйесінің де сипаттамаларын жақсартатын тұрақты элементтерді (жаңашылдық) енгізетін мақсатты прогрессивті өзгеріс. Педагогикалық инновациялар білім беру жүйесінің меншікті ресурстары есебінен де (интенсивті даму жолы) да, қосымша қуаттарды (инвестициялар) - жаңа құралдарды, жабдықтарды, технологияларды, күрделі салымдарды және т.б. (дамудың экстенсивті жолы) тарту есебінен дежүзеге асырылуы мүмкін.
Білім беру жүйесінің жекелеген салаларындағы ілгерілеу тек инновациялық үдеріс ретінде жүзеге асырылуы мүмкін: ескірген және тиімсіз құралдарды берілген шарттарға жаңа және тиімдірек ауыстыру, жаңа идеялар мен технологияларды қолдану. Соңғы жылдары бұл мәселеге В.В.Давыдов [11] Д.Б.Эльконин [12] және басқа да ғалымдар мен педагогтардың зерттеулері арналған.
Олардың көпшілігі өз технологияларын (инновацияларды) қолдануды ескере отырып, мектептің дамуын жобалаумен айналысқан. Педагогикалық жүйелерді дамытудың қарқынды және экстенсивті жолдарын біріктіру әр түрлі, көп деңгейлі педагогикалық ішкі жүйелер мен олардың компоненттерінің түйіскен жерінде құрылған "кіріктірілген инновацияларды" жүзеге асыруға мүмкіндік береді.
Бұл мәселелерді шешудің тиімді жолдарының бірі - білім беруді ақпараттандыру. Техникалық байланыс құралдарының жетілдірілуі ақпарат алмасуда айтарлықтай ілгерілеушілікке әкелді. Компьютерлік техника мен телекоммуникация желілерінің дамуымен байланысты жаңа ақпараттық технологиялардың пайда болуы білім беру жүйесін дамыту мен жетілдірудің негізі ретінде сапалы жаңа ақпараттық-білім беру ортасын құруға мүмкіндік берді.
Ал,ақпараттық - коммуникациялық технология электрондық есептеуіш техникасымен жұмыс істеуге, оқу барысында компьютерді пайдалануға, модельдеуге, электрондық оқулықтарды, интерактивті құралдарды қолдануға, интернетте жұмыс істеуге, компьютерлік оқыту бағдарламаларына негізделеді. Ақпараттық әдістемелік материалдар коммуникациялық байланыс құралдарын пайдалану арқылы білім беруді жетілдіруді көздейді.Сонымен қоса, ақпараттық - коммуникациялық технологияның келешек ұрпақтың жан-жақты білім алуына, іскер әрі талантты, шығармашылығы мол, еркін дамуына жол ашатын педагогикалық, психологиялық жағдай жасау үшін де тигізер пайдасы аса мол.
Қазір мектептердің оқу тәрбие үрдісінде инновациялық технологиялар қолданылып жүргені белгілі. Жалпы білім беретін орта мектептегі пәндерді ұтымды меңгеруде оқыту технологиясын таңдап, іріктеу және оны жетілдіру арқылы оқушының технологияны қабылдауы, оған деген ынтасының артуына мұғалім тарапынан көңіл бөлінуі тиіс.
Білім - кез келген өркениетті қоғамның қалыптасуының негізі. Оның қалыптасу бастауларынан бастау алған білім беру, оқыту әлеуметтік жүйенің дамуына қарай дамып, жетілдірілді. Демек, білім беру мазмұны ғылым мен тәжірибеден ілесе отырып, үнемі жаңарып, оқу-тәрбие процесінің әдістері мен технологияларын үнемі жетілдіріп, адамның практикалық іс-әрекетінде қолдау тауып, мемлекет пен мемлекеттің қажеттіліктерін қанағаттандыру қажет.
Білім беру үдерісіндегі инновациялық тәсілдің мақсаты - оқушылардың шығармашылық және сыни ойлауын, тәжірибесі мен зерттеу құралдарын мақсатты түрде қалыптастыру негізінде жаңа тәжірибені меңгеру мүмкіндіктерін дамыту.
Инновациялық білім беру технологияларының басты мақсаты - оқушыларды үнемі өзгеріп отыратын әлемде өмір сүруге дайындау. Мұндай оқытудың мәні оқу-тәрбие үрдісін оқушылардың потенциалдық мүмкіндіктеріне бағыттау және оларды жүзеге асыру болып табылады. Білім инновациялық қызмет тетіктерін дамытып, өмірлік маңызды мәселелерді шешудің шығармашылық жолдарын тауып, шығармашылықтың оқушы болмысының нормасы мен формасына айналуына ықпал етуі керек.
Технологияның ғылым ретіндегі міндеті - аз уақытты қажет ететін ең тиімді, бірізді тәрбиелік іс-әрекеттерді анықтау және тәжірибеде қолдану үшін заңдылықтар жиынтығын анықтау.
Қандай да бір оқыту әдісін немесе технологисын қолдану үшін педагог бірнеше маңызды факторларды ескеруі керек, атап айтсақ, топтағы әр оқушының қызығушылығы, мотивациясы және интеллектуалды қабілетінің деңгейі.
Оқытудың дәстүрлі тәсілі - педагог пен білім алушының бірлесе отырып жұмыс жасау үдерісі, мұнда мұғалім білім көзі, ал оқушылар сол білімнің пассивті алушылары болып табылады.
Дәстүрлі педагогикалық білім беру әдістерін қолдана отырып, мұғалім сыныпта басты орын алады және қалыптасқан дәстүр бойынша дайындалған сабақ жүргізеді: алдыңғы материалды қарау, оны қайталау, жаңа тақырыпты енгізу, грамматиканы түсіндіру, оқу, аудармалар мен жаттығуларды орындату, жаңа тақырыпты бекіту, қателерін түзету. Бұл жүйе әр сабаққа енгізілген.
Бұл әдістің мақсаты оқушылардың түсінгеніне немесе түсінбегеніне қарамастан, өткен материалды есте сақтау. Тестілеу әдісіне маңызды орын беріледі. Барлық оқушылар білімді бағалаудың негізгі әдісі болып табылатын тестілеуден өтеді, бірақ сонымен бірге олардың білімінің, қабілеттері мен қызығушылықтарының алғышарттары ескерілмейді. Осылайша, сыныпта мұғалім мен оқушының өзара байланысы жеткіліксіз болады, ал оқушылардың қанда да бір ұғым туралы білімі таяз, мұндай жағдайда қарым-қатынас тәжірибесі туралы білімдері мен дағдыларын қалыптастыру және дамыту мүмкіндігі аз болады.
Дәстүрлі оқыту жүйесінде қолданылатын келесідей үш негізгі әдіс бар:
- тікелей нұсқаулар беру;
- өзіндік жұмыс;
- есту және бақылау арқылы оқыту.
Дәстүрлі білім беру жүйесі мұғалімнен оқушыға ақпарат беру арқылы жүреді және оқушы сұрақ қоймаса да, жауаптарымен қамтамасыз ету дәстүрге айналды.
Дәстүрлі оқыту жүйесі әрқашан жеке тұлғаның шығармашылығын дамыта бермейді, өйткені ондағы ұстаным ақпаратты есте сақтауға және фактілерді жинақтауға негізделген. Күнделікті өмірде көбінесе оқушыныңшығармашылық қасиеттеріне көңіл бөлмеу, басу орын алады. Сондықтан оқушылардың шығармашылықтарын дамыту тек арнайы ұйымдастырылған ортада мүмкін болады, сондықтан оқу үрдісіне шығармашылық ойлау, креативтілікті дамытуға және болашақта сол қабілеттерін пайдалануға мүмкіндік беретін арнайы инновациялық технологияларды енгізу қажет.
Қазіргі оқыту технологияларының дәстүрлі білім беру жүйесінен айырмашылығы, оқушының жеке басына көбірек бағытталған.
Джим Скривнердің айтуынша, мұғалімнің басты рөлі - білім алушының оқу үрдісіне өтуіне көмектесу, бұл оқушыларды білім беру алаңында не болып жатқанына тарту дегенді білдіреді, яғни оларға ұзақ түсініктеме бермей, олардың сабаққа қатысуы мен өзгелермен қарым-қатынасын ынталандыра отырып, өз қарқынымен, ынтасымен жұмыс істеуге мүмкіндік береді.
Оқытудың дәстүрлі және инновациялық технологияларын зерттей отырып, келесі кестені жасадық, кестеде әр технологияның ерекшеліктері қысқаша көрсетілген (1-кесте).
Кесте 1.Дәстүрлі және инновациялық технологияларының айырмашылықтары
Дәстүрлі білім беру жүйесі
Оқытудың жаңа технолоиялары
Оқытудың дәстүрлі сынып-сабақ жүйесінде ұйымдастырылуы Я. А. Коменский; білім мазмұны орташа қабілеттіоқушыға бағытталған; мазмұнның біркелкілігі; білім беру барысында ілгерілеу қарқынының орташалануы; құрылымы (сауалнама, презентация, үйге тапсырма)
Оқыту әдістері И. Лернер, Скаткин МНУ: ақпараттық; репродуктивті, проблемалық презентация;ішінара-іздеу эвристикалық, зерттеу
Шығармашылыққабілеттерінқалыптастыр у И.П.Волков
Дидактикалық ойындар Варламова Г.Г.
ойлау мүмкіндіктерін дамыту Истомина Н.Б.
білім алушылардың оқу үрдісіне белсенді қатысуы Корзников НИ.
Оқыту әдістері Ю. К. Бабанский: әңгіме, сұхбат, пікірталас; проблемалық-іздеу әдісі; ауызша; көрнекі, практикалық; репродуктивті:проблемалық-іздеу; индуктивті және дедуктивті
Топтық және жеке іс-әрекеттердің үйлесімі, ойын, көрнекі мысалдар арқылы оқыту 51ер Ьу $1ер
Есте сақтау қабілетінің зор мүмкіндігін пайдалану, есептердің шешімін бірлесіп іздеу эйдетика жүйесі
Дәстүрлі және инновациялық оқыту технологияларын талдай отырып, келесі қорытындыға келдік:
қолданыстағы оқыту технологияларын жоққа шығаруға болмайды, бірақ әртүрлі оқыту технологияларын шебер үйлестіру қажет;
сабақтың құрылымын құруда шығармашылық мүмкіндікті қолдана отырып, дәстүрлі және инновациялық технологияларды ұтымды қолдану қажет;
оқушылардың белсенділігін әр түрлі әдістермен жандандыру керек.
Демек, оқытудың әртүрлі технологиялары мұғалім мен оқушылардың бірлесе жұмыс жасауын әр түрлі жағынан сипаттайды. Сондықтан оқыту технологияларын таңдау және орынды үйлестіру шешілуі мүмкін күрделі педагогикалық мәселе болып табылады.
Инновация - бұл білім беру кеңістігіндегі әртүрлі бастамалар мен жаңашылдықтарды жинақтау және модификациялау тенденцияларында көрінетін, білім беру саласындағы азды-көпті жаһандық өзгерістерге және оның мазмұнын өзгертуге әкелетін әдіс болып саналады.
Белгілі ғалым Е.Е.Кучконың зерттеуінде инновацияларды жіктеп, түрлі мысалдар келтіреді, яғни инновация ұғымын бірқатар белгілер бойынша бөліп, содан кейін олардың әрқайсысын белгілі бір сипаттамалары бойынша жіктейді. Төменде берілген кестеде Е.Е. Кучконың Инновацияны жіктеу бойынша жасаған еңбегінің нәтижесін қарастырып көрійік[13].
Кесте 2. Инновацияны сипатына қарай жіктеу
Критерий
Инновация түрлері
Жаңашылдық дәрежесі бойынша
Түрлі жаңалық ашуға, ірі өнертабыстарды іске асыруға және жаңа қоғам мен техника және технологияны дамыту бағыттарын қалыптастырудың негізіне айналатын радикалды жаңартулар.
Қолдану объектісі бойынша
- азық-түлікке қатысты жаңашылдық, ұйымқа қатысты инновациялардың әртүрлі үйлесімі.
Қолдану ауқымы бойынша
- салалық;
- салааралық;
- аймақтық;
- ұйым, мекеме аясында.
Пайда болу себептері бойынша
- реактивті (адаптивті) инновациялар, әр түрлі бәсекелестікке бағытталған инновациялар.
Қолдану саласы бойынша
әлеуметтік; ұйымдастырушылық-басқарушылық.
Қажеттіліктерді қанағаттандыру сипаты бойынша
- жаңа қажеттілікке бағытталған нновация түрлері;
- жаңа тәсілмен бар қажеттіліктерді қанағаттандыратын инновация түрлері.
Инновация ұғымы пәнаралық сипатқа ие және қазіргі замандағы әлеуметтік зерттеулерде ең танымал ұғымдардың бірі болып табылады. Латын тілінен аударғанда жаңару, жаңашылдықнемесе өзгерту дегенді білдіреді. Жүйелік көзқарас контекстінде инновация ұғымы жүйенің жұмыс істеуінің мақсатты өзгеруі, яғни тереңірек түсінік берер болсақ бұл, жүйенің әртүрлі салаларындағы және элементтеріндегі сапалық және (немесе) сандық өзгерістер болуы мүмкін екендігімен түсіндіріледі.
Инновациялық өнім жасауда немесе қызмет түрін көрсетуде табысқа жетудің негізгі шарттарының бірі - шығармашылық қабілеттілік немесе креативті ойлай білу. Жаңа идеялардың қуаты, маңызы және тұрақты ағыны болмаса, ұйым немесе мекеме табысқа жете алады деп айта алмаймыз немесе жай ғана өмір сүруін тоқтатады.
Инновациялық шешімдерді қабылдаудағы креативтілік процессті сипаттау үшін қолданылатын шығармашылықтың алуан түрлі анықтамалары бар. Шығармашылық сөзінің ең кең тараған анықтамасы - олардың адамның жеке бас пайдалылығына көп мән бермей, түпнұсқалық және өзекті идеяларды қалыптастыру.Инновациялар білім беру процесіне қандай да бір нақты сапалық өзгеріс үшін енгізілетінін атап өтейік.
Белгілі зертеуші Н.Р.Юсуфбекованың анықтамасы бойынша педагогикалық инновация - педагогика саласындағы соңғы инновацияларды саралау, тиімді нұсқаларын таңдау және педагогикалық қоғамдастықтың назарына ұсыну, ұтымды деп танылған түрін практикада қолдану, нәтижесін бағалау туралы ілім [14].
Педагогикалық инновация үш бағыттан тұрады (1-сурет).
Сурет 1. Педагогикалық инновацияның бағыттары
Педагогикалық инновациялар ұғымы, әдетте, оқытушылардың өздері ізденіс арқылы дайындайтын немесе білім және ғылым ұйымдары әзірлейтін инновацияларды білдіреді.
Мұғалімнің инновациялық-педагогикалық іс-әрекетін педагогикалық инновацияны құрудың, таратудың және пайдаланудың күрделі, мақсатты процесі ретінде қарастыруға болады, оның мақсаты адамдардың жаңа оқыту құралдарына деген мүдделерін қанағаттандыру болып табылады, бұл оқу үрдісін ұйымдастыру жүйесінің белгілі бір сапалық өзгерістерге ұшырауына және оның тиімділігін, тұрақтылығы мен өміршеңдігін қамтамасыз ету әдістеріне әкеледі.
Қазіргі уақытта республиканың әртүрлі білім беру ұйымдарының педагогтары инновациялық білім беру технологияларына көп көңіл бөледі, мысалы:
oo ақпараттық-коммуникациялық технологиялар (АКТ) информатиканың элементтерін әр түрлі пәндік салалармен біріктіре отырып, сапалы білім беруге ықпал ету;
oo оқытудағы тұлғаға бағытталған технология, яғни бүкіл мектептің білім беру жүйесінібаланың жеке басының тұлғалық дамуын мақсат ете отырып оқыту;
oo білім алушының кейбір үлгермей қалған білімді өз бетінше игеру үшін жағдай жасайтын, білім алушылардың зерттеу дағдыларын дамытатын жобалық оқыту технологиясы;
oo оқушылардың жүйелі дербес ізденіс әрекетін сабақ барысында тиімді үйлестіретін проблемалық оқыту технологиясы;
oo оқушыларды білім беру үрдісіне беленді қосу арқылы сыни ойлау қабілетін дамытуды қамтамасыз ететін, жаңа сұрақтар қою, әртүрлі дәлелдер әзірлеу,тәуелсіз ойластырылған шешімдер қабылдау қабілетін қалыптастыратын сыни ойлау технологиясы;
oo білім алушының икемділігін, жеке тұлғаның қоғам қажеттіліктеріне бейімделуін, әлеуметтік ортаға негізгі дайындық деңгейін және т.б.
oo қамтамасыз ететін модульдік оқыту технологиясы.
Қазіргі заманғы инновациялық технологияларды пайдалану білім беру сапасын арттырудың және білім алушылардың оқу саласында құзыреттілік тәжірибе жинақтауы негізінде олардың функционалдық сауаттылығын қамтамасыз етудің негізгі шарттарының бірі болып табылады.
Бүгінгі таңда инновациялық оқыту технологияларына үлкен үміт артылып отыр. Технология - грек тілінен (techno - өнер, шеберлік, шеберлік және logos - білім деген сөз) шыққан сөз. Бастапқыда бұл ұғым біліктілік туралы білім дегенді білдіреді, яғни белгілі бір кәсіптік қызметте қолданылатын білім түрі.
Фрэнсис Бэкон: Білім елге, халыққа пайда әкелгенде ғана күш болып табылады, - деген. Қазақстан үлкен серпіліс қарсаңында тұр, экономиканың әрбір секторына инновациялар біртіндеп енгізіле бастайды, инновацияларды дамыту және қолдану бойынша түрлі мемлекеттік стратегиялар мен бағдарламалар қабылданып жатыр, білім беру саласы да бұл өзгерістен шетте қалмайтыны анық [15].
Сонымен білім беру жүйесіндегі инновациялық технологиялар мәселесі бойынша жүргізілген талдау жұмыстары келесідей қорытынды жасауға мүмкіндік береді: әлеуетті тиімді инновациялардың таралу ауқымы үлкен және баяу өзгереді; жоғары кәсіптік білім беру жүйесіндегі инновациялық қызметтің қарқындылығын арттыру барысындағы негізгі шектеулер, сарапшылардың пікірінше, бұл қызметтің субъектілері тиісті технологияларға негізделмеген және бұл шектеуді еңсеру үшін толыққанды жағдай жасалмаған.
Инновациялық технологиялар арқылы білім беру қызметін ұйымдастыру үшін келесідей педагогикалық шарттарды бөліп көрсетуге болады:
инновациялық қызмет арнайы әзірленген бағдарлама негізінде ұйымдастырылуы тиіс;
инновациялық үрдіске қатысушылар арасындағы қарым-қатынас ынтымақтастық қағидасына негізделеді;
педагогтардың инновациялық қызметке қатысуы өз қалауларымен, білім беру үдерісіндегі жаңаша өзгерістерге дайын болуымен негізделуі тиіс.
Сурет 2. Инновациялық технологиялар арқылы білім беру қызметі
Ғылымда инновацияларды оның жаңалығының мазмұнының тереңдігі мен маңыздылығы деңгейлері келесідей:
Нақтылау деңгейі - алынған нәтиже белгілі нәрсені нақтылайды, оқытуға, тәрбиелеуге, әдістемеге, педагогика тарихына және т. б. қатысты жеке теориялық немесе практикалық ережелерді нақтылайды.
Толықтыру деңгейі - алынған нәтиже оқыту мен тәрбиелеудегі белгілі теориялық және практикалық ережелерді кеңейтеді. Алынған білім бұрыннан белгілі болған мәселенің жаңа қырын ашады.
Трансформация деңгейі - білім беру саласындағы бұрын теорияда болмаған принципті жаңа идеялар, тәсілдер. Көзқарастардың түбегейлі өзгеруі байқалады, осы саладағы белгілі идеялардан түбегейлі ерекшеленетін өзіндік тәсіл ұсынылады.
Сонымен қатар, жаңашылдық туралы мәселе қозғалғанда екі түрі туралы айтуға болады:
oo нағыз жаңаша түрі - алғаш құрылған, жаңаша мүмкіндік ашуға, жаңалық орнатуға барабар деңгейде;
oo жаңа, ескі қоспасы бар, дәлірек айтқанда, ескі тәсілдерді жаңаша өзгертіп қолданудан тұрады.
Оқыту мен тәрбиелеудің технологияларына, әдістері мен тәсілдеріне қатысты келесі түрлерін ажыратуға болады:
бұрын болмаған әдіс ретінде;
жетілдірілген әдіс ретінде;
толықтырылған білім ретінде;
басқа саладан енгізілген инновациялық технология;
жаңа салаға арналған инновациялық технология
Инновация деңгейі келесідей анықталады:
төмен - әдеттегі атаулардың, тұжырымдамалардың жаңаша аталып, өзгертілуі;
орташа - мәніне әсер етпейтін өзгеріс;
жоғары - жүйені немесе оның негізгі компоненттерінің өзгеруі.
Инновация ақпараттық деп аталатын қоғамның қазіргі даму деңгейін сипаттайды. Оның негізінде ақпарат жатыр. Ал ақпарат дегеніміз ақпараттық әдісті ашуда атап өткеніміздей, Элвин Тофлердің айтуынша, үш негізгі қасиетке ие: жаңалық, динамизм және әртүрлілік. Осылайша, үш қасиет жалпы қоғамды да, білім беруді де әлеуметтік институт ретінде сипаттайды [16].
О.Тофлердің айтуынша, ақпарат көздерінің көбеюі қоғамдағы ақпарат алмасу үрдісінің динамикасына әкеледі, сондықтан инновация үнемі пайда болып отырады. Егер адам, компания, мектеп, университет, мемлекет осындай қоғамда табысты болғысы келсе, онда инновация шығаруға, ойлап табуға ұмтылуы керек. Бұл уақыт талабы және объективті заңдылық.
Инновациялық оқыту - нормативтік оқытуға балама, білімді игерудің ерекше түрі. Мектепте оқушы келесі дағдылар мен тұлғалық қаситеттерді меңгеруі керек бастамашылдық, ынтымақтастық, топтық жұмыс, құрдастарымен бірге оқу, бағалау, қарым-қатынас, логикалық ойлау, проблеманы шешу, шешім қабылдау, ақпарат алу және пайдалану, жоспарлау, үнемі өзін-өзі дамытуға, жетілдіруге ұмтылу, мәдениеттілікке тән негізгі дағдылар.
Инновациялық оқытудың ерекшеліктері:
- алдыңғы қатарлы, озық технологиялармен жұмыс істеу, дамуды болжау;
- болашаққа ашық болу;
- тұрақты дамыта оқытуды көздеу, басқаша айтқанда, жүйенің тепе-теңдігі;
- тұлғаға, оның дамуына көңіл бөлу;
- оқыту барысында шығармашылық элементтерінің міндетті түрде болуы;
- қарым-қатынастың ынтымақтастыққа құрылуы: бірлесіп жұмыс жасауға, өзара көмек көрсетуге ұмтылысжәне т.б.
Аталған инновациялық технологияларды білім беру үрдісінде қолданудың тиімділігі мен айтарлықтай артықшылықтары бар. Оқытушы инновациялық технологияларды сабақ барысында ұтымды қолданатын болса, бірлесе жұмыс жасау және іздену процесі өз бетінше білім алу дағдыларын дамыта отырып, оқушылар үшін қызықты болмақ. Осындай жағдайда алған білімнің сапасы мен тұрақтылығы туралы дәлелденген деректер аз емес. Білім алушының ізденімпаздық дағдысы мен қабілеті дамиды. Білім берумен қатар коммуникативтік қасиеттерді дамыту және тұлғаның көшбасшылық қасиеттерін қалыптастыру бірге жүретіні анық.
Қазіргі уақытта мектеп қабырғасында келесі инновациялық технологиялар жиі қолданылады: ақпараттық-коммуникативтік технологиялар, жобалық-зерттеуге бағытталған технологиялар, тұлғалық-бағдарланған, ойын, деңгейлік саралау технологиялары.
Білім алушының танымдық белсенділігінің дамуына осы сабақтар да әсер етеді, бұл оқушының пәнге және жалпы білім алуға деген қызығушылығын арттыруға мүмкіндік береді. Стандартты емес сабақтарды келесідей бірнеше түрге бөлуге болады: семинар, дәріс, әңгіме, практика, экскурсия, зерттеу, ойын, жобаны қорғау,пікірталас, конференция, театрландырылған қойылым, дебат, саяхат, сынақ.
Мұндай сабақтардың барлығы дерлік проблемалық сұрақтар қоюға және проблемалық жағдайлар жасауға, сараланған оқыту мәселелерін шешуге, оқу қызметін белсендіруге, танымдық қызығушылықты арттыруға мүмкіндік береді. Осылайша, инновациялық технологиялар оқушылардың пәнге деген қызығушылығын оятады, оқушылардың сөйлеуін тілін дамытады және сөздік қорын байытады; ерекше формада ұсынылған оқу материалын балалар жақсы қабылдайды, оқуға деген сүйіспеншілік пен білім мен оқытушыға құрметін оятуға мүмкіндік береді.
Жалпы инновациялық үдеріс дегеніміз - педагогикада жаңа мазмұнның қалыптасуы мен дамуы және білім беру барысында ұйымдастырылуы. Инновацияның түрлері өте көп, олар бөлінетін белгілеріне байланысты.
Мектептегі әдістерге оқытуда қолданылатын белсенді және интерактивті формалар жатады.
Белсенді әдістер мұғалімнің және сонымен бірге білім алушылардың белсенді ұстанымын қамтамасыз етеді. Бұл әдістер оқытудың ұжымдық түрлеріне жатады, оның барысында оқушылар тобы зерттелетін материалдрмен жұмыс істейді, олардың әрқайсысы орындалған жұмыс үшін жауап береді.
Инновациялық технологиялар туралы белгілі ғалымдар зерттеуінде маңызды білім беру міндеттерін шешуде жетекші орын алатын келесідей инновациялық жалпы білім беру мекемелерін құруға ерекше рөл берілу керектігі туралы айтылады:
жалпы білім беруді жаңғыртуды ескере отырып, оқушыларды оқытудың, тәрбиелеудің және дамытудың заманауи үлгілерін жасау;
оқу-тәрбие жұмысында инновациялық қызметті жүзеге асырудың отандық және шетелдік тәжірибесін игеру негізінде жоғары кәсіби деңгейдегі педагог кадрларды даярлау;
жаңа үлгідегі білім беру мекемелерін құруды қамтамасыз ететін маңызды фактор ретінде ақпараттандыруды жүзеге асыру.
О.Г.Хомерики, М.М. Поташник жалпы білім беру саласындағы инновациялардың келесідей ғылыми классификациясын жасаған [18]:
Қолдану саласы бойынша - білім беру процесінің мазмұнындағы, әдістері мен ұйымдастырылуындағы өзгерістер;
Жаңашылдық деңгейі бойынша:
- білім берудегі негізгі өзгерістер (жалпы білім беретін мектептердің дамуын өзгерту);
- білім беру саласының сапасын жақсартатын өзгерістер (оқу-тәрбие процесінің сапасын арттыру мақсатында өзгерістер енгізу);
- білім беру саласын дамыту бағытында енгізілетін өзгерістер (сапалы инновациялық жұмыс негізінде мектепті дамыту).
Таралу ортасы бойынша:
oo ел аумағы бойынша білім беруді дамыту үшін маңызды деп есептелетін ұлттық инновациялар;
oo білім беру саясатын қалыптастыруда жекелеген өңір (елдің бір бөлігі) үшін елеулі маңызы бар өңірлік инновациялар;
oo білім беруді тиімді дамыту үшін бір қаланың, елді мекендердің ауқымында қолданылатын жергілікті инновациялар;
oo бір ғана жалпы білім беретін мекемеде пайдаланылатын нүктелік инновациялар.
Педагогика ғылымында білім берудегі инновацияларды қолдану мазмұнының критерийлері жүйесі қалыптасты (№3 кесте).
Кесте 3. Педагогика ғылымында білім берудегі инновацияларды қолдану мазмұнының критерийлері жүйесі
Инновация жүзеге асырылатын сала
1. Білім мазмұнында
2. Білім беру технологиясында
3. Педагогикалық үрдісті ұйымдастыруда
4. Білім беруді басқару жүйесінде
5. Білім берудің экономикалық механизмдерінде
Инновацияның пайда болу тәсілі
1. Стихиялық, жоспарсыз, кездейсоқ
2. Жүйелі, жоспарлы, алдын-ала ойластырылған
Инновацияның кеңдігі мен таралу тереңдігі
1. Жаппай, жаһандық, іргелі
2. Жартылай, аз ғана бөлігі
Инновацияның пайда болу негізі
I. Сыртқы (сырттан)
2. Ішкі
Инновацияны тарату тәсілі
1. Стихиялық
2. Мақсатты
3. Қоғамдық
Инновация ауқымы
1. Жүйелік
2. Модульдік
3. Жеке (жергілікті)
Инновациялық әлеует
1. Модификациялық
2. Комбинаторлық
3. Радикалды
Сонымен, жалпы білім беретін мектептегі инновациялық үрдіс білім беру қызметінің тиімді түрлерін, әдістері мен тәсілдерін ғылыми іздестіруде жаңа идеялар мен тәсілдерді іске асыру арқылы жалпы білім беру мазмұнын жаңартуға бағытталған нақты ғылыми, педагогикалық және әдістемелік іс-шаралар кешені болып табылады.
Коммуникацияның техникалық құралдарының жетілдірілуі ақпарат алмасуда айтарлықтай ілгерілеуге әкелді. Компьютерлік құралдар мен телекоммуникация желілерінің дамуымен байланысты жаңа ақпараттық технологиялардың пайда болуы білім беру жүйесін дамыту мен жетілдірудің негізі ретінде сапалы жаңа ақпараттық-білім беру ортасын құруға мүмкіндік берді. Технологияның ғылым ретіндегі міндеті - кез келген нәтижеге жету үшін аз уақытты, материалдық және интеллектуалдық ресурстарды қажет ететін ең тиімді, бірізді білім беру әрекеттерін анықтау және тәжірибеде пайдалану мақсатында заңдылықтар жиынтығын анықтау.
Үшінші мыңжылдықтың басындағы білім берудің ерекшеліктері әртүрлі технологияларды қолдануға ерекше талаптар қояды, өйткені олардың өнімі тірі адамдарға бағытталған, ал технологиялық білім беру операцияларын формализациялау және алгоритмдеу дәрежесі өнеркәсіптік өндіріспен салыстыруға келмейді. Осыған орай, оқу іс-әрекетін технологияландырумен қатар, оны ізгілендіру үдерісі де сөзсіз, ол қазіргі кезде тұлғалық-белсенділік көзқарасы шеңберінде кеңірек таралуда.
Біздің елімізде де, шетелде де білім беру жүйесінде болып жатқан терең процестер инновациялық білім берудің идеологиясы мен әдіснамасы ретінде білім берудің жаңа идеологиясы мен әдіснамасының қалыптасуына алып келеді. Оқытудың инновациялық технологиялары жаңа білім беру парадигмасын жүзеге асыруға болатын құрал ретінде қарастырылуы керек. Білім берудің инновациялық технологияларының басты мақсаты-адамды үнемі өзгеріп отыратын әлемде өмір сүруге дайындау.
Мұндай оқытудың мәні оқу процесін адамның әлеуетті мүмкіндіктеріне бағыттау және оларды жүзеге асыру болып табылады. Білім инновациялық қызмет тетіктерін дамытып, өмірлік маңызды мәселелерді шешудің шығармашылық жолдарын тауып, шығармашылықтың адам болмысының нормасы мен формасына айналуына ықпал етуі керек. Жаңашылдықтың мақсаты - дәстүрлі жүйемен салыстырғанда оқушы тұлғасының сапалық өзгеруі. Бұл педагогикалық дағдарысты жоюды көздейтін тәжірибеге белгісіз дидактикалық және білім беру бағдарламаларын кәсіби қызметке енгізудің арқасында мүмкін болады.
Іс-әрекетке түрткі болу, алынған ақпаратты өз бетінше бағдарлау қабілеттерін дамыту, шығармашылық дәстүрлі емес ойлауды қалыптастыру, ғылым мен тәжірибенің соңғы жетістіктерін пайдалана отырып, балалардың табиғи қабілеттерін барынша арттыру арқылы дамыту - инновацияның негізгі мақсаты.
Адамның адамгершілік өзін-өзі жетілдіруге бағытталған әлеуметтік маңызды тәжірибе ретінде білім берудегі инновациялық қызмет маңызды, өйткені ол қоғамдағы барлық қолданыстағы тәжірибелердің түрленуін қамтамасыз ете алады. Жаһандық ақпараттық қоғамға және білімнің қалыптасуына көшуді ескере отырып, білім берудің қазіргі және болашақтың әлеуметтік-экономикалық қажеттіліктеріне сәйкестігі туралы, егер оны жаңғырту ұйымдық жаңалықтарға ғана емес, сонымен қатар кадрларды даярлау мазмұны мен технологияларындағы және ғылыми зерттеулерді дайындаудағы өзгерістерге негізделсе ғана айтуға болады. Елдің зияткерлік әлеуетін жаңғыртатын әлеуметтік институт ретінде білім беру озық дамуға, қоғамның, нақты тұлғаның және әлеуетті жұмыс берушінің мүдделеріне жауап беруге қабілетті болуы тиіс.
Инновациялық үдерісті дамыту және жетілдіру үшін білім беру технологияларының барлық мәселелерін терең талдау, педагогикалық инновациялардың, авторлық мектептердің және мұғалімдердің жаңашылдарының мол тәжірибесін жалпылау қажет.
Кіріктірілген инновациялар әдетте ойдан шығарылған, таза сыртқы әрекеттер ретінде көрінбейді, бірақ терең қажеттіліктер мен жүйені білуден туындайтын саналы түрлендірулер болып табылады.
Қазіргі білім жүйесін жаңа технологиялармен нығайта отырып, педагогикалық жүйенің жалпы тиімділігін арттыруға болады. Педагогикадағы инновациялық қайта құрулардың негізгі бағыттары мен объектілері:
білім беру мен білім беру мекемелерін дамытудың тұжырымдамалары мен стратегияларын әзірлеу;
білім мазмұнын жаңарту; оқыту мен тәрбиелеудің жаңа технологияларын өзгерту және әзірлеу;
білім беру мекемелерін және жалпы білім беру жүйесін басқаруды жетілдіру;
педагогикалық кадрларды даярлауды жақсарту және олардың біліктілігін арттыру;
оқу процесінің жаңа үлгілерін жобалау; -оқушылардың психологиялық және экологиялық қауіпсіздігін қамтамасыз ету, денсаулықты сақтайтын оқыту технологияларын әзірлеу;
білім беру мен тәрбиелеудің табыстылығын қамтамасыз ету, білім беру процесі мен оқушылардың дамуын бақылау;
жаңа буын оқулықтары мен оқу-әдістемелік кешендерін әзірлеу және т.б. болып табылады.
Инновациялар әртүрлі деңгейде жүзеге асырылуы мүмкін. Жоғары деңгейге бүкіл педагогикалық жүйеге әсер ететін инновациялар кіреді. Прогрессивті жаңашылдық ғылыми негізде пайда болады және тәжірибені алға жылжытуға ықпал етеді.
Педагогика ғылымында түбегейлі жаңа және маңызды бағыт - жаңартпа мен инновациялық процестер теориясы пайда болды. Білім берудегі реформалар-бұл білім беру мекемелерінің жұмысын, дамуы мен өзін-өзі дамытуын және оларды басқару жүйесін түбегейлі өзгертуге және жақсартуға бағытталған жаңаенгізілім жүйесін көрсетеді. Білім беру реформалары жағдайында кәсіптік білім беруде әртүрлі педагогикалық жаңашылдық енгізуге бағытталған инновациялық қызмет ерекше маңызға ие болды. Олар дидактикалық процестің барлық аспектілерін қамтыды: оны ұйымдастыру формалары, оқыту мазмұны мен технологиялары, оқу-танымдық іс-шаралар.
А.Г. Кругликовтың айтуынша, инновациялық үрдістің кезеңдерін уақыт ауқымы бойынша үзіліссіз деп санауға болады: ғылыми жаңалық ашқаннан кейін қолайлы әлеуметтік-экономикалық жағдайлар пайда болған кезде немесе оған сұраныс болған кезде оны қолдануға дейін көптеген ондаған жылдар өтуі мүмкін [19].
Жаңашылдықты тарату процесі де қиын болуы мүмкін: бір салада жылдам енгізу кезеңдері басқа салаларға енгізудің кешігуімен бірге жүруі мүмкін. Жаңашылдықтың үстемдік ету кезеңі шексіз уақытқа созылуы мүмкін. Ең көне жаңаенгізілімнің көпшілігі әлі күнге дейін адам қолданып келеді және болашақта оларды алмастыратын мүмкіндіктер жоқ; тиімдірек баламаның пайда болуымен жаңашылдықтың таралуы тоқтаған кезде бұл кезең мүлдем болмауы мүмкін. Бұл соңғы кезеңге де қатысты: жаңашылдықты қолдану тоқтатылуы мүмкін, содан кейін қайта туылуы мүмкін (егер бұл жаңғыруды жаңа сапада жеке жаңашылдық деп санамаса) немесе максималды таралу кезеңінде қол жеткізілгеніне қарамастан кез-келген деңгейде сақталуы мүмкін.
1.2 ҚАЗІРГІ УАҚЫТТА ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҮДЕРІСТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ КЕЗІНДЕ ҚОЛДАНЫЛАТЫН ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР
Innovation терминін 1912 жылы алғаш рет австриядан шыққан американдық экономист Йозеф Шумпетер (1883-1950) өзінің Экономикалық даму теориясы кітабында қолданған [20]. Инновация ұғымын ол сол кездерде аса маңызды болған экономика саласының кейбір бірліктерін өндіру немесе басқару технологиясы саласында қолданылатын жаңашылдық деп түсіндірді. Автор инновацияны негізгі сол саланы қозғалтқыштардың, яғни дамытушылардың бірі, табыс көзін әкелуші генератор ретінде бірінші болып ұсынды.
Инновация түрлі жаңалықтар, патенттер, өнертабыстар, сауда белгілері, технологиялар, өндіріс немесе басқару процесіндегі ноу-хау болуы мүмкін, бүгінгі таңда инновация сөзі өнімнің жаңа түрлерін, технологияларды әзірлеуге, жасауға және таратуға, қандай да бір жаңа формаларды енгізуге бағытталған шығармашылық қызметтің нәтижесін білдіреді.
Осы саланы зерттеуші ғалымдар, теоретиктер мен практиктер инновацияны нарыққа шығарудың маңыздылығын атап көрсетті. ХХІ ғасырда көптеген ұйымдардың бәсекеге қабілеттілігі инновацияларды енгізу дәрежесіне байланысты.
Зерттеушілер инновацияны жабық және ашық деп екі үлкен торқа бөледі:
Жабық инновация - ұйымның тек ішкі көздерін, атап айтқанда өзінің ғылыми-зерттеу жұмыстарын, жаңалықтарын, өнертабыстарын, патенттерін пайдаланатын инновация түрі. Бұл тәсіл компанияда тек инновацияларды дамытуға бағытталған арнайы бір департамент бар екенін білдіреді, сол арқылы ең қомақты немесе ең маңызды деген зерттеулерді қаржыландырып, нәтижесінде заманауи технологияларды ала отырып, ұйымның табысын арттырады;
Ашық инновация - ішкі мүмкіндік қана емес, сыртқы көздерді де тартуға мүмкіндік беретін инновация түрі. Мұнан шығатын идея - барлық ақылды адамдар бір компанияда жұмыс істей бермеуі мүмкін.
Ашық инновация теориясы зерттеу және әзірлеу процесін ашық жүйе ретінде анықтайды, мұндай көзқарас бойынша жаңашылдық идеясы тек фирма ішінде ғана емес, одан тыс жерлерде де бар. Бұл идеяларды қолдануға болады, ал мамандарды басқа ұйымдардан жалдай алады, жалпы көптеген адамдарда қызықты және ерекше, кейде керемет революциялық, тамаша идеялар бар болатыны сөзсіз.
Ағылшын философы және мемлекет қайраткері Фрэнсис Бэконның ең танымал афоризмдерінің бірі: жаңа құралдарды қолданбайтын адам жаңа қиындықтарды күтуі керек. Инновация тақырыбы жылдан жылға танымал болып келеді, бұл - ХХІ ғасырдың міндеті. Әсіресе басқару жүйесіне, біздің жағдайда білім беруді басқару жүйесіне, атап айтқанда, стратегиялар мен қызмет әдістеріне, мақсаттар мен міндеттерді шешіге әсер етуде, сондықтан да инновация ұғымы бүгінгі таңда ерекше мәнге ие.
Ашық инновация терминіне белгілі шетелдік ғалым Генри Чесбро Ашық инновация - технологияны құру мен пайдаланудың жаңа жолы атты еңбегінде жаңа сипат берді (іс жүзінде терминді ғылыми айналымға енгізді). Мұндағы ашық инновациялар ішкі инновациялық процестерді жеделдету үшін, сондай-ақ инновацияларды тиімдірек пайдалану үшін нарықтағы үлесін кеңейту, бәсекелестікті арттыру үшін мақсатты білім ағындарын пайдалану ретінде қарастырылады. Ашық инновациялар теориясы аталған еңбекте толық әрі тереңірек ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық процесс ретінде қарастырған.
Ал білім саласындағы инновацияның маңызы өте зор. Жаңа идеяларды тарту және сол арқылы нарыққа шығу, жаңа өнім арқылы бәсекелестерден озық болу, сонымен бірге басқа білім беру ұйымдарымен ынтымақтастықта табысты жұмыс жасау инновацияның алғы шарттары болып табылады.
Демек, білім берудегі ашық инновацияқандай принциптерге негізделгенін анықтау мүмкіндігіәрекеті шығады:
тек ішкі жабық әзірлемелерді пайдаланудан сыртқы білімді пайдалануға көшу;
әлемде пайда әкелетін көптеген идеялар бар;
инновациядан пайда алу үшін ашушы болудың қажеті жоқ.
Қазіргі уақытта инновациялық әлеуеттің қайнар көзі салатын жоғары білім беру орындарынан, мемлекеттік бағдарламаларынан бөлек басқа да білім беру орталықтарында да инновациялық дамудың жаңа кезеңі қарыштап келеді. Инновацияларды қалыптастыру орталығы, орталық ғылыми-зерттеу институттары мен зертханаларынан түрлі идеялар Білім және ғылым министрлігіне, мектептерде ынтымақтастық пен бірлескен дамудың пайдасына жаңа стратегияларды қабылдау қажет болуы мүмкін:
жалпы қорға біріктіру арқылы зерттеулер мен әзірлемелер үрдісін ұйымдастыру;
жеке жалпы білім беретін мектептердің инновациялық өнімніңинновациялық білім беру технологиясының жекелеген компоненттерін әзірлеу;
әртүрлі инновациялық әдістер мен технологияларды жасау үшін қолдануға болатын кең қолданбалы әзірлемелерді еркін тарату;
инновациялық қызмет саласында шешім қабылдау бюрократиясының деңгейін төмендету.
Ашық технологияларды қолдану үшін күресушілер қызықты идеялар іздей бастады. Сол арқылы идеяны өздеріне қарай икемдеп, қандай да бір бренд қалыптастыру, сол арқылы ерекшелікке ие болу.
Білім беру инновациялары саласындағы осы ақпараттық-аналитикалық қызметтің өзінде, мысалы, бірнеше компоненттер болуы мүмкін:
oo инновациялық үрдістерге тікелей қатысу;
oo инновациялардың ақпараттық қорын іздеу және қалыптастыру;
oo инновациялардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz