Инновациялық білім беру үдерісінде болашақ педагог - психологтың креативтілігін дамыту
Қ. ЖҰБАНОВ АТЫНДАҒЫ АҚТӨБЕ ӨҢІРЛІК УНИВЕРСИТЕТІ
Психологиялық-педагогикалық және арнайы беру білім кафедрасы
7М01101 - Педагогика және психология
МАГИСТРЛІК ДИССЕРТАЦИЯ
Инновациялық білім беру үдерісінде болашақ педагог-психологтың креативтілігін дамыту
Орындаушы__________________________ _____________ Базархан Б.Б.
Ғылыми жетекшісі
П.ғ.к., доцент_____________________________ _________ Тоғайбаева А.К.
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
П.ғ.к., профессор ___________________________________ Туребаева К. Ж.
___ ______________ 2023 ж.
Ақтөбе
2023 ж
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3
1
ИННОВАЦИЯЛЫҚ БІЛІМ БЕРУ ҮДЕРІСІНДЕ БОЛАШАҚ ПЕДАГОГ-ПСИХОЛОГТЫҢ КРЕАТИВТІЛІГІН ДАМЫТУДЫ ЗЕРТТЕЛУ ДЕҢГЕЙІ ... ..
1.1
Инновациялық білім беру үдерісінде болашақ педагог психологтың креативтілігін дамытудың теориялық талдануы ... .
6
1.2
Инновациялық білім беру, болашақ педагог-психолог, креативті дамыту ұғымдарының мәні, құрылымы мен мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
14
2
ИННОВАЦИЯЛЫҚ БІЛІМ БЕРУ ҮДЕРІСІНДЕ БОЛАШАҚ ПЕДАГОГ ПСИХОЛОГТЫҢ КРЕАТИВТІЛІГІН ДАМЫТУДЫҢ ТӘЖІРИБЕЛІК ЖҰМЫСЫ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.1
Инновациялық білім беру үдерісінде болашақ педагог психологтың креативтілігін дамытудың тәжірибелік эксперименттік жұмысының жүргізілуі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...
2.2
Болашақ педагог психологтың креативтілігін дамытудың тәжірибелік эксперименттік жұмыстың нәтижелері ... ... ... ... ... .
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ..
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі. Қоғамда болып жатқан және педагогикалық теория мен практикаға әсер ете алатын мүмкіндіктермен анықталды.
Қоғамда болып жатқан экономикалық, демократиялық өзгерістер бұрын қатаң бақыланатын білім беру жүйесінің ыдырауына әкелді. Техника мен басқарудың жаңалықтары педагогикалық теория мен практикаға да әсер етті. Әлеуметтік өмірдің өсіп келе жатқан талаптарын қанағаттандыру үшін инновациялық білім қажет болатыны белгілі.
Осыған байланысты жоғары оқу орындарының басым міндеттерінің бірі ресурстық базаны нығайту, ғылыми білім беру қызметінің практикалық құрамдас бөлігін дамытуға негізделген білім беру болып табылады. Қазақстан Республикасында білім мен ғылымды дамытуда қабылданған "Педагог мәртебесі туралы" заңында көрсетілгендей шығармашылық бастамаға, оқыту мен тәрбиелеудің авторлық бағдарламаларын әзірлеуге және қолдануға, оқыту мен тәрбиелеудің жаңа, неғұрлым жетілдірілген әдістерін дамытуға және таратуға ден қойылып отыр[1].
Көптеген отандық және шетелдік ғалымдардың соның ішінде қазақ ғалымдары Бейсенбаева, К.К. Жампеисова, Н.Н. Хан, К.М. Беркимбаев, А.Н. Нугусова, С.Т. Мухамбетжанова, У.М. Абдигапбарова Л.М.Нарикбаева, Г.А.Муратбаева және шетелдік ғалымдар Э.Ф. Зеер, З.А. Оруджев, А.К. Маркова, Л.Н. Маркина, Н.В. Хмель, А.А. және т.б. зерттеулерінде мамандарды болашақ кәсіби қызметіне даярлау тұлғаның кәсіби қалыптасу кезеңдерінің басты негізі болып табылатындығы атап көрсетілген [3,4].
Алайда, нақты білім беру тәжірибесінде болашақ мұғалімнің кретивтілігін тиімді дамыту үшін тиісті әрі тиімді жағдайлар әрдайым қарастырыла бермейді. Белгілі педагог ғалымдар Қ.С. Айбатыров пен М.А. Байбатырова өз еңбектерінде дәстүрлі білім беру жүйесі дамып келеді, жаңа жүйеге көшті дегенімен, ал мәні бойынша өзінің мазмұны, нысандары мен құралдары, білім алушының жеке басының креативтілігін (шығармашылығын, талантын) дамытудың биологиялық ерекшеліктеріне сәйкес келмейтінін атап көрсетеді[6].
Психологтың, сондай-ақ педагог-психологтың кәсіби қызметінің психологиялық-педагогикалық аспектілері Г.С. Абрамова, М. Р. Битянова, И.В. Вачкова, И. В. Дубровина, Н. И. Исаева, А. И. Красило, А. П. Новгородцева, Е. С. Романова, В. В. Рубцов, Л. М. Фридман және басқалардың зерттеулерінде ашылады. Жалпы аталған мәселе бойынша жазылған зерттеулердің саны аз, тіпті саусақпен санарлықтай десе де болады[4].
Білім берудегі инновация - бұл күрделі үдеріс, оған әсер ететін көптеген факторлардың ішінде ең бастысы ретінде оқытушы екені белгілі. Инновацияның сәтті жүзеге асуы оқытушының инновацияға деген көзқарасына, оларды игеруге қатысуына, шығармашылық белсенділігіне байланысты. Оқытушының жеке басы, оның кәсіби қабілеттері, шығармашылық инновациялық қызметке қарай икемделуі К.Ангеловский, В.И.Загвязинский, Н.А. Зимняя, И.А. Зязюн, В.А. Кан-Калик, Н.В. Кузьмина, А.К. Маркова, Л. М. Митина, Н.Д. Никандров, Л.С. Подымова, Е.И. Рогов, В.А. Сластенин, М.Ы. Станкин сияқты шетелдік ғалымдардың еңбегінде зерттелді[5].
Білім алушылардың креативлігін қалыптастыру мәселесін келесі аталған отандық ғалымдар зерттеді:
Белгілі зерттеуші А.А.Жолдасбековтың пікірінше, креативтілік дегеніміз - стандартты, шаблонды ойлауға (мәселені шешу амалын іздеу мен жол табу кезінде таңдаудың шектеулілігі, әр түрлі мәселелерге бірдей қарау тенденциясы) мүлдем қарама-қайшы ұғым[6].
Бұл қабілетті қалыптастыру адамды қарапайым ойлаудан, үнемі қолданатын шешімнен, үйреншікті көзқарастан және жалықтыратын, іш пыстырарлық идеялардан алшақтатады және ерекше шешімдерді тудырады. Креативтілік кез-келген үдерісті қызықты етеді, бірсарынды болған жаттанды жолмен емес, мәселенің шешімін жаңаша табуға көмектеседі.
А.К. Маркованың зерттеулеріне сүйенсек, кейбір зерттеушілер тұлғаның креативтілік қабілетін бағалағанда оның көрсеткен нәтижесіне немесе жетістіктеріне сүйенеді. Креативтіліктің белгісі ретінде ғалым өнертапқыштық, өнер туындыларын жасау немесе музыкалық шығармаларды құрастыру сияқты әлеуметтік құнды нәтижелерді деп санайды[6].
А.Б. Оспанова өз мақаласында креативті ойлаудың ең маңызды шарты - мәселені шешуде баламалы тәсілдер мен көзқарастарды есепке алуға дайын болу деп жазады [7].
Қ.М. Нағымжанова аталған тақырыпқа орай жазған еңбегінде креативті ойлауға келесідей сипаттама береді: адамның қабілеттеріне және оның шығармашылық әдістерді меңгеруіне байланысты интеллектуалды белсенділігінің жоғары деңгейі[7].
Біздің зерттеу тақырыбымызға жақын педагогикалық креативтілікті қалыптастыру мәселесі Е.Е. Щербакова, И. П. Осовов, К. М. Нағымжанованың еңбектерінде қарастырылады[7].
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, жоғары кәсіптік білім беруді дамыту қазіргі жағдайда мамандарды даярлау проблемасы қалай шешілетіндігімен анықталады. Сонымен, мамандарды креативтілікке кәсіби даярлаудың үлкен тәжірибесі шетелдік Z. Freud, A. Adler, F. Pearles, B. Skinner, D. Watson, K. Rodgers, H. Bernhard, I. Noyfeld, R. Ramzeus, U. Otto сияқты ғалымдардың жұмыстарында көрініс тапты[7].
Жоғарыда аталған мәселенің зерттелуін талдау барысында бірқатар қарама-қайшылықтарды анықтауға мүмкіндік берді. Олар:
- инновациялар мазмұнының өсуі, күрделенуі, педагогикалық процестің барлық деңгейлеріне енуі және оларды басқару мәселелерінің жеткіліксіз әзірленуі;
- жалпы білім беретін оқу орнында инновациялық процестердің болуы және осы жағдайларда мектеп педагог-психологтардың қызметін негіздеудің жеткіліксіздігі және оларды жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру жүйесінде стандартты қызмет жасауға дайындау;
- педагог-психолог қызметінің тұжырымдамаларының болуы және инновациялық педагогикалық үдерісте олардың қызметінің негіздерін әзірлеудің болмауы.
Осы қарама-қайшылықтар біздің зерттелу жұмысы тақырыбын Инновациялық білім беру үдерісінде болашақ педагог-психологтың креативтілігін дамыту деп алуға негіз болды.
Зерттеудің мақсаты: жоғарғы оқу орнындағы инновациялық процесінде педагог-психолог қызметінің кретивтілігін дамыту, критерийлерді анықтау және оның тиімділігін тәжірибелік-эксперименттік жолмен тексеру.
Зерттеу объектісі, пәні, мақсаты мен болжамы негізінде келесі міндеттер анықталады:
- аталған үрдіс негізінде педагог-психологтың инновациялық даму мен қызметінің сипаттамаларын теориялық тұрғыдан негіздеу;
- педагог-психологы қызметінің жай-күйін айқындау және қалыптасқан практикасына мазмұнды талдау жасау;
- инновациялық білім беру үдерісінде болашақ педагог-психологтың креативтілігін дамыту критерийлерін анықтау және оның тиімділігін тәжірибе жүзінде жүргізу.
Зерттеудің теориялық әдістері:
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
Зерттеу жұмысының теориялық және практикалық маңыздылығы - бұл зерттеудегі инновациялық білім беру үдерісінде болашақ педагог-психолог креативтілігін дамытуды негіздейді. Зерттеудің практикалық маңыздылығы болашақ педагог - психологтың креативтілігін дамытуда қолайлы психологиялық-педагогикалық жағдайларды жасау және тәжірибеден өткізу.
Диссертация құрылымы мен көлемі. Диссертация жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен: инновациялық білім беру үдерісінде болашақ педагог- психологтың креативтілігін дамытуды зерттелу деңгейі; инновациялық білім беру үдерісінде болашақ педагог-психологтың креативтілігін дамытудың тәжірибелік - эксперименттік жұмыс, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан құралған.
1. ИННОВАЦИЯЛЫҚ БІЛІМ БЕРУ ҮДЕРІСІНДЕ БОЛАШАҚ ПЕДАГОГ-ПСИХОЛОГТЫҢ КРЕАТИВТІЛІГІН ДАМЫТУДЫ ЗЕРТТЕЛУ ДЕҢГЕЙІ
1.1 ИННОВАЦИЯЛЫҚ БІЛІМ БЕРУ ҮДЕРІСІНДЕ БОЛАШАҚ ПЕДАГОГ-ПСИХОЛОГТЫҢ КРЕАТИВТІЛІГІН ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ТАЛДАНУЫ
Қазіргі заманғы мамандықтар әлемі маманнан кәсіби қызметті табысты дамыту үшін жаңа заманға сай құзыреттіліктер мен дағдыларды талап етеді.
Болашақ педагог-психологтарды даярлау жүйесі оның тұлғалық және кәсіби дамуын қамтамасыз ету үшін қажетті жағдайларды ескеруі қажет. Қазіргі жоғары білім берудің маңызды міндеті болашақ педагог-психологтың кәсіби даярлық сатысында креативтілігін дамыту болып табылатыны сөзсіз, өйткені кәсіби маңызды қасиеттерді қалыптастыру кезеңінде болашақ кәсіби қызметте ғана емес, сонымен бірге болашақ педагог-психологтың жеке басын өзін-өзі дамыту және өзінің бар қабілетін, әлеуетін ашу үшін қажетті шығармашылық мүмкіндігін өзектендіру сәтті болады.
Кәсіби жетістіктер мен мансаптық биіктерге кәсіби өзін-өзі танудың, инновацияның және креативтіліктің жоғары деңгейіне болашақ педагог- психологтың қол жеткізетіні анық. Қазіргі уақытта білім беру жүйесіндегі креативтілік ұғымы шетелдік және отандық зерттеулер үшін өте танымал мәселе болып отырғаны белгілі.
Креативтілікті зерттеудің көп қырлылығы мен ауқымдылығы оның педагогикалық құбылыстарды зерттеудің әртүрлі аспектілеріндегі көріністерінің көптеген қасиеттері мен механизмдері қосымша қарастыруды қажет ететіндігін байқамау мүмкін емес.
Адамзат тарихында алғаш рет креативтілік ұғымын Д.Симпсон 1922 жылы өз еңбектерінде қолданған, бұл термин адамның стереотиптік ойлау тәсілдерінен бас тарту қабілетін білдірді. Кейіннен Дж.П. Гилфорд креативтілікке теориялық және практикалық зерттеулер жүргізді, ол креативтілік терминін ойлаудың ерекше, яғни дивергентті ойлау түрімен байланыстыра отырып (лат. divergere - алшақтау), креативтілік бір мәселе бойынша көптеген шешімдерді табу қасиетінен пайда болады деп тұжырым жасады[7].
Д. Симонтонның пікірінше, ХХ ғасырдағы екінші дүниежүзілік соғыстан кейін креативтіліктің күрделі құбылысын тереңірек зерттеу өлшеу мен статистикалық талдаудың жаңа стратегияларының пайда болуымен, сондай-ақ адамзат үшін бұрын-соңды болмаған іргелес, сабақтас ғылым салаларының оқшаулануымен мүмкін болды:
1. Сандық өлшеу әдістері (психометриялық және тарихи метрикалық).
2. Гуманистік психология.
3. Когнитивті психология (мәселелік әдіс, компьютерлік модельдеу, кейс-стади әдісі).
4. Эволюциялық психология.
Креативтілік ұғымы мен креативтіліктің теориялық негіздері бірқатар шетелдік Дж. Гилфорд, Е. Торранс, А. Маслоу, С. Медник, К. Робинсон, Д.Б. Богоявленская, М.С. Каган, Е.П. Ильин, Л.Б. Ермолаева-Томина, В.Г. Рындак сияқты зерттеушілердің еңбектерінде зерттелген. Тұлғаның креативтілік қабілеті адамның өзгеруіне, стереотиптерді бұзуға жасқанбауына, күрделі мәселелердің өзіндік стандартты емес шешімдерін табуға, қоғамда өзін-өзі сәтті көрсетуге дайындығын анықтайтын ішкі ресурс ретінде анықталады[8].
Креативтілік ұғымының педагогикалық-психологиялық әдебиеттердегі көрінісін талдай келе, А.В.Хуторской мен отандық ғалым Ш.Таубаеваның креативтілік ұғымына берген анықтамасы креативтілік дегеніміз жеке шығармашылық әрекеттің жемісі және Креативтілік - бұл индивидтердің саналы құндылықтар жасау, стандартты емес шешім қабылдаудың терең қасиетін көрсететін қабілеттілік - деген пікірін алуға болады[9].
Бұл ретте Д.Б. Богоявленская креативтілік адамның жалпы сипаттамасы болып табылады және жеке іс-әрекеттің көріну саласына қарамастан шығармашылық өнімділікке әсер етеді деп тұжырымдайды[10].
Зерттеулерде креативтілік интеллектуалдық қабілеттермен, сондай-ақ интеллектуалды шығармашылықпен байланысты болғанымен, белгілі бір шекке дейін, өйткені тым жоғары интеллект креативтілік кедергі келтіретіні атап өтіледі.
Педагогикалық креативтілік психология тұрғысынан тұлғаның педагогикалық жағдайлардың өзгеруіне дайындығы ретінде қарастырылады, ал педагогикалық креативтіліктің дамуы оқытушы мен білім алушының кәсіби қызметі мен өзара бірлесе отырып жұмыс жасауының тиімділігін арттырады. Педагогикалық креативтілік көрсеткіштерінің ішінде Е.Е. Щербакова өзін-өзі тұрақты реттеу мен өзін-өзі бақылауда, қуаныш сезімінде, жұмысқа қабілеттілік деңгейінде, сүйіспеншілікте, балаларға мейірімділікте, ерікті қасиеттерде көрінетін шығармашылық әл-ауқатты және тапқырлықтан, біріктіру қабілетінен, дивергентті ойлаудан, көрнекі шығармашылықтан, байланыстыру қабілетінен көрінетін шығармашылық қабілеттерді атап өтеді[11].
В.Г. Рындактың айтуынша, креативтілік қабілетін толық пайдалана отырып жұмыс істейтін болашақ педагог-психологқа шығармашылық тәуелсіздік, педагогикалық процестің дамуын болжау және жоспарлау қабілеті тән, ал оның қызметінің нәтижесі шығармашылық жағынан сапасымен, жаңалығымен, өзіндік ерекшелігімен және бірегейлігімен ерекшеленеді[12].
Т.А. Барышеваның, Ю.А. Жигаловтың пікірінше, креативтіліктің дамуы мен көрінісі адамның шығармашылық қызмет саласындағы саналы құзыреттілік деңгейімен тікелей байланысты[12].
И.П. Особов сонымен қатар педагогикалық креативтілікті білім алушылардың кәсіби даму бағытындағы құзыреттілікпен байланыстырады. Автор олардың өзара тәуелділігін оқытушы құзыреттілігі қарапайым емес жағдайларда стандартты емес оңтайлы шешімдерді іздеу кезінде, педагогикалық креативтілікті көрсету үшін, білімді өз бетінше алу және оларды әлеуметтік, кәсіби жағдайларда тиімді, шығармашылық қолдану кезінде оның әлеуетті шығармашылығын жүзеге асыруға негіз жасайды деген ережеге сүйене отырып дәлелдейді[13].
Осы айтылған ұғымдардан бөлек, креативтілік сөзіңін анықтамасы төмендегі 1-ші кестеде талданды:
Кесте 1. Креативтілік ұғымының педагогикалық-психологиялық әдебиеттердегі көрінісі
№
Авторлар
Креативтілік ұғымының анықтамасы
1
Б.А. Оспанова
Креативтік - бұл ерекше жағдаятты, мотив көздері мен тұрақтылық деңгейін таңдауды, өзінің әлеуетін енгізу мен жүзеге асырудың тәсілдерін түсіну және саналы түрде аңғару дәрежесіне байланысты кез келген әрекетке жүзеге асырудың өзіндік дара стилін қамтамасыз ететін ықпалдасқан көпқырлы құбылыс.
2
Ш.Т.Таубаева
Креативтік - бұл индивидтердің саналы құндылықтар жасау, стандартты емес шешім қабылдаудың терең қасиетін көрсететін қабілеттілік.
3
Н.В. Кузьмина
А.В. Морозов
Д.В. Чернилевский
Креативтілік -бұл тұлғаның жаңа ұғымдар мен жаңаша дағдыларды қалыптастыра білу қабілеттері
4
Д.Б.Богоявленская
В.Н. Дружинин
Креативтілік -бұл тұлғаның әлемнің түрліше бейнесін түсіне түсіне білетін бейсаналы шығармашылық қабілеті
5
А.М.Анохин
Креативтілік -бұл өз қабілеттерін пайдалана және дамыта білуге дайындығы
6
Е.Торренс
Креативтілік -бұл білімдегі олқылықтарды, жетпейтін элементтерді, үйлесімсіздікті т.б. өткір сезіне білу қабілеті
7
А.В. Хуторской
Креативтілік -бұл элементтерді кейбір арнайы талаптарға және пайдалылық талаптарына сай жаңа комбинациялармен қайта құра білу қабілеттілігі
8
Тейлор
Креативтілік -бұл тұлғаның өнім алуда, мәселелерді шешуде, мәселелерге әртүрлі көзқарастар тұрғысынан қарай білу әдістерінен байқалатын ерекше іс-әрекеттері мен мінез-құлықтары
9
В.Н. Козленко
Д.Ж. Гильфорд
Креативтілік-бұл іздену қайта құру белсенділігі артқан кезде пайда болатын тұлғаның шындықты қайта-іздеу қайта құра білу қажеттілігін түсінуі
Жоғарыда аталған авторлардың көзқарасы бойынша креативтілік жаңа идеяларды тудыру, ойлауда дәстүрлі сызбалардан ауытқу, проблемалық жағдайларды тез шешу қабілеті ретінде анықталады.
Шетелдік ғалымдардың зерттеу жұмыстарында креативтілік шығармашылықпен анықталады, өйткені ағылшын тілінен creativity - шығармашылық, сондықтан ұғымды ағылшын сөзінде түсінудің екі жақтылығы, яғни процесс ретінде және жеке қасиет ретінде қалыптасады.
Зерттелген ғылымдағы креативтілік алғаш рет психологиялық зерттеулерде қарастырылғанын айту керек, бірақ кейіннен бұл ұғым тұжырымдамасы басқа ғылымдарға, соның ішінде педагогикаға ауыстырылды. Креативтілік ұғымының эволюциясын жеткілікті деңгейде егжей-тегжейлі талдау В.Г. Рындактың зерттеулерінде келтірілген, онда автор терминнің 1922 жылы оның пайда болуынан бастап, қазіргі түсіну деңгейіне дейінгі анықтаманы іздейді[14].
Креативтілік туралы мақалаларда сандық өнімімен ғана емес, сонымен қатар креативті маркетингімен де танымал Apple корпорациясының негізін қалаушы С.П. Джоббстың жалпыға қол жетімді мәлімдемесі жиі талқыланады: Креативтілік - бұл жай ғана заттар арасындағы байланыстарды құру[14].
Шығармашылық қабілеттерді зерттеуші американдық ғалым Е. Торренс , креативтіліктің моделін ұсына отырып, оның үш түрлі маңызды факторларын жіктеп көрсетеді:
1) Жылдамдық - аяқ астынан туындайтын немесе мақсатты түрде белгілі бір уақыт ішінде пайда болатын идеялардың көптігімен сипатталады.
2) Бейімділік - идеялардың әр алуандылығымен сипатталады. Ойлауға деген бейімділік - жағдайдың өзгеруіне байланысты міндеттерді шешу әдістерін өзгерте білу, таптаурынды шешімдер мен бас тарта білу немесе оны құбылту, өзгерту қабілеттері.
3) Айрықшалық - ерекше ассоциациалар мен айрықша жауаптарды ойлап таба білу қабілеті[15].
Креативтілік тұжырымы Дж. Гилфордтің еңбектері жарық көргеннен кейін кеңінен қарастырыла бастады. Ол креативтіліктің негізгі үш өлшемін атап өтеді:
1. Даралық факторы, ол болашағы зор, айрықша идеяларды тудыруды анықтайды.
Бұл - әдеттегі іс-әрекеттер аясынан шығып, бұрын игерілген білімге ұқсамайтын жаңа нәрсені тани және пайдалана білу қабілеті. Яғни айтылған ойлардың ерекшелігі, даралығы интеллектуалдық даралыққа ұмтылу.
Шапшаңдық - әрқилы мәселелерді жағдайдың даму бағытын ескере отырып, тез арада асқан дәлдікпен шеше білу қабілеті. Идея шапшаңдығы - аз уақытта мейлінше көп идеяларды тудыру қабілеті. Ассоциациялау жылдамдығы - идеялар арасындағы ассоциативтік байланысты жүзеге асыру.
Сөйлеу жылдамдығы - екінші сигналдық жүйемен, сөйлеу әрекетінің дамуымен тығыз байланысты. Ой жылдамдығы - әр сатының бірізділігін ұстану негізінде тез шешім қабылдау.
2. Икемділік факторы - бұл белгілі бір түрдің өзгеруі: пікірдің, түсіндірудің, міндеттерді орындау стратегиясының, ойлау тәсілдерінің өзгеруі. Семантикалық кездейсоқ икемділік, яғни кездейсоқ жағдайларда әртүрлі күтпеген ойларды ойлап, жүзеге асыру қабілеті.
Стихиялық икемділік- бір құбылыстан екінші құбылысқа жеңіл әрі жылдам өте білу қабілеті. Бұл ақпараттарды іздеуге қажетті маңызды қабілет болып табылады. Бейнелік бейіндік икемділік, яғни обьектінің (қоршаған ортаның) байқалмайтын, құпия, жаңа қырларын көре білу қабілеті. Семантикалық икемділік, яғни обьектіге жаңаша көзбен қарау, оның жаңа қолданысын табу, тәжірибедегі қолданылу аясын кеңейту.
3. Табандылық, адамның алдында тұрған міндеттерді шешуге жауапкершілікпен қарауы[15].
Сонымен қатар, болашақ педагог-психологтың педагогикалық практика жағдайындағы креативтілік қызметі білім беру бағдарламасының аясында және педагогикалық практиканы өткізу стандартымен шектелетінін атап өткен жөн, сондықтан педагогикалық практиканы ұйымдастырудың дәстүрлі формасы, әдетте, үйренген фактілер мен жинақталған әдістемелік ақпаратты механикалық жаңғыртуға негізделген.
Сонымен қатар, теориялық тұрғыдан алғанда, педагогикалық практика процесінде болашақ педагог-психологтың кәсіби дағдылары шоғырландырылады, онсыз практиканың мәні жоғалады, бірақ біз педагогикалық практика болашақ педагог-психологтың педагогикалық креативтілігінің үйлесімді дамуы үшін ең қолайлы кезең болып табылады деп батыл айта аламыз, өйткені практика - мақсатты интеграциялауға мүмкіндік беретін креативтілікті тікелей дамыту процесі. Егер креативтілік педагогикалық практика процесі тиімді ұйымдастырылса, мақсатты бірлесе әрекеттесу кезінде шығармашылық ойлау қабілеті көрінетінін атап өткен жөн.
Болашақ педагог-психологтардың креативтілігін дамыту процесінің ерекшеліктерін анықтау болашақ педагог психологтың жасампаздық қызметінің тиімділігін қамтамасыз етіп, тұлғаның жан-жақты дамып, ішкі әлеуетін ашып, жұмысқа шығармашылық тұрғыдан қарап, оқу-кәсіби қызметтің әртүрлі түрлерінде өзін-өзі шығармашыл тұлға ретінде жүзеге асыруға, өз қабілетін анықтауға мүмкіндік береді. Креативтілікті дамытудың теориялық және практикалық негіздерін талдау нәтижелері педагогикалық практика кезеңінде болашақ педагог-психологтың креативтілігін дамытудың құрылымдық-функционалды моделінің келесі аталған қағидаларын анықтауға мүмкіндік береді.
1. Мәселелік қағидасы. Мәселені қоя отырып оқыту қағидасы педагогикалық қызметте соңғы кездері жақсы дамыған әдістердің бірі деп айтуға болады. Креативтіліктің мәні мәселелік сипатта болады, ол мәселенің стандартты емес, әдеттен тыс ерекше шешімін табудан тұрады. Педагогикалық практикада болашақ педагог-психологтардың шығармашылығын дамыту проблемалық принципке сәйкес шығармашылық проблемалық тапсырмаларда көрінеді, мысалы, алдын ала болжам жасау және оны анықтау жоспарын құру, .. нәтижесін алдын-ала бағалау, әдістемелік материалды басқаша ұсыну ... және т. б.
2. Шығармашылық бағыттылық қағидасы. Бұл қағида репродуктивті ғана емес, сонымен қатар шығармашылық белсенділікті дамытуды көздейді. Креативтілікті дамыту тек мақсатты сипатта ғана болмауы керек және педагогикалық тәжірибенің соңына дейін барлық құралдармен қол жеткізуге тиіс нәтиже ретінде соңғы нүкте ретінде қабылдануы керек. Бұл жағдайда оқу жұмысының барлық тапсырмалары мен түрлерін білім алушылар қандайда бір эмоциялық қатынассыз жылдам орындайды, бұл оқыту сапасына да, диагностикалық нәтижелерге де, жалпы эксперименттік жұмыстарға да кері әсерін тигізеді.
Алайда, егер креативтіліктің дамуы жағдаяттық сипатта болса, онда әр тапсырма мен жұмыс түрі эксперименттің келесі кезеңі ретінде емес, өзін-өзі сынау, өзін-өзі жүзеге асыру және қызықты іс-әрекет мүмкіндігі ретінде көрінеді, онда бұл жағдайда эксперименттік жұмыстың жоғары сапасы және зерттелетін тұжырымдаманың көрсеткіштерінің керемет динамикасы туралы айтуға болады.
3. Әдістемені есепке алу қағидасы. Әдістемелік қағиданың негізгі элементі - болашақ педагог-психологтардың креативтілік іс-әрекетінде жоғарыда айтылғандай, оқу орнында қабылданған жалпы білім беру бағдарламасының аясынан тыс, педагог-психологтың өзі шешім қабылдайтын жағдайлармен байланыстыра оқыту, білім беру ұйымының басшылығымен болашақ педагог-психолог белгілі бір сыныпта жұмыс істейді, сонымен қатар сабақта бөлінген академиялық жұмыс сағаттарын қоспағанда, қосымша уақыттың болмауы. Бұл шектеулер келешек педагог-психологтардың дәстүрлі оқыту әдістерімен жұмыс істеуде практикалық дағдыларды меңгеру қажеттілігіне байланысты теріс емес.
4. Тұтастық, жүйелілік және реттілік қағидасы. Бұл қағида бағдарламаның құрылымынан тұтастықты, жүйелілікті, реттілікті, қисындылықты және толық болуын талап етеді, тек осы жағдайда ғана шығармашылық даму бағдарламасының мақсатына жету үшін құралдар мен әдістерді таңдаудың орындылығы туралы айтуға болады. Креативтілікті болашақ педагог-психологтың тұтас бейнесімен бірге жүретін қасиеттер жүйесінің құрамдас бөлігі ретінде қарастырған дұрыс.
5. Даралау қағидасы. Бұл қағиданың негізгі мәні әр білім алушы-практиканттың оқу-зерттеу жұмысының жеке стилін, оның жеке дамуының нақты траекториясын және психикалық процестердің жұмыс істеу ерекшеліктерін ескеру болып табылады.
Жаңа технологиялардың дамуы мен таралуы дәуірінде адам еңбегінің табиғатын қайта қарау қажеттілігі туындайды. Жұмыстың жаңа әдістері мен формалары мамандардың жоғары білім деңгейіне, олардың құзыреттеріне, сондай-ақ шығармашылық және инновациялық қызметке көбірек сүйенеді. Бүкіл әлемде болып жатқан өзгерістердің ауқымдылығы мен жылдамдығы және болашақтың жалғыз кілті - тұлғаның шығармашылық және инновациялық әлеуетін дамыту екенін түсіну қажет. Бұл үрдіс қазіргі білім беру кеңістігінде көрініс табуда.
Болашақ педагог-психологтардың өз мамандықтарында бәсекелестікке төзімді қабілетті арттыру, сұранысқа ие маман болу үшін біліктілік деңгейін сақтау және жетілдіру қажеттілігін түсінеді. Мемлекеттік білім беру стандарттарындағы өзгерістерге бірден икемделе білу қажеттілігі, жұмыстың жаңа әдістері мен нысандарын енгізу білім алушының құндылықтарын тұлғаның икемділігі мен бейімделгіштігі бағытында ауыстыруға баса назар аударды. Аталған қасиеттердің маңыздылығын түсіну болашақ педагог-психологтың кәсіби дайындық процесінде оның креативтілігіне назар аударуды талап етеді.
Креативтілік көбінесе адамның жеке немесе әлеуметтік құндылығы бар жаңа нәрсені жасай алатын қабілетімен байланысты. Креативтілікті зерттеуге деген ғылыми қызығушылықты әртүрлі салаларда - психологияда, педагогикада, әлеуметтануда, философияда, экономикада, техникада және басқа ғылымдарда байқауға болады. Осының нәтижесінде креативтілікті зерттеу барысында көптеген анықтамалар мен түрлі зерттеу тәсілдері пайда болды.
Креативтілік адамдардан бір нәрсені қалай жасағанын сұрағанда, олар өздерін біраз кінәлі сезінеді, өйткені олар ештеңе жасаған жоқ, бірақ жай ғана байқай алды. Бұл оларға уақыт өте келе түсінікті болады. Олар өз тәжірибелерінің әртүрлі бөліктерін байланыстырып, жаңа нәрсені синтездей алды. Бұл олар басқаларға қарағанда көбірек бастан өткергендіктен, көбірек сезінгендіктен, сол нәрсеге стандартты емес тұрғыдан көбірек қарағандықтан болады.
Сонымен, көптеген авторлардың зерттеулері мысалы, В.А. Адольф, Е. Г.Кашина, Н.В. Кузьмина, В.А. Кан-Калик, Т.Н. Щербакованың зерттеу еңбектерінде креативтілікпен жұмыс істейтін педагог-психологтардың өзін-өзі шығармашылық дамытуға, құзыреттілік деңгейін арттыруға, инновациялық әлеуетті дамытуға көбірек қызығушылық танытатынын растайды [16].
Кәсіби қызметтің шыңына өзін-өзі тәрбиелеуге, өзін-өзі ұйымдастыруға, өзін-өзі бақылауға және өзін-өзі дамытуға қабілетті мұғалімдер жететіні белгілі, олар өзгенің ойына тәуелді болмай, дербестік арқылы өзін-өзі растау қажеттілігімен анықталады. Кәсіби педагог- психологтың креативтілік тұрғыдан жетілген тұлғасы Н.Ф. Вишнякованың пікірінше, оның келесі жеке ерекшеліктерінің болуын білдіреді: шығармашылық әлеует, шығармашылық бағыт, шығармашылық даралық, бастамашылық, импровизация, шығармашылық белсенділік[16].
Айта кету керек, О.В. Митченкова креативті тұлғаларды зерттеудің төрт бағытын анықтайды:
1. Олардың ерекшеліктері мен себептерін зерттеу;
2. Креативтілікке байланысты менін зерттеуі;
3. Өзін-өзі тану жағдайындағы креативтілігін зерттеу;
4. Психиатрия және психопатологиямен шекарасын зерттеу[16].
Біздің зерттеуімізде болашақ педагог психолог тұлғасын креативтілікпен байланыстыра қарастыру, сонымен қатар болашақ педагог- психолог креативтілігі оның кәсіби өзін-өзі таныту контекстінде зерттеу қызығушылық тудырады. Болашақ педагог-психолог креативті іс-әрекетке дайындығы шығармашыл тұлға ретінде өзін-өзі тануы, шығармашылық белсенділігінің болуы, дербестігі, білімі, дағдысы, таным, еңбек, қарым-қатынас процесін шығармашылық қызмет ретінде ұйымдастыру тәжірибесінің болуымен, сондай-ақ шығармашылық өзара әрекеттесу қажеттілігімен байланысты екенін атап өткен жөн. Мәселен, мысалы, В.А. Сластенин шығармашылық дайындықты болашақ педагог-психологтың кәсіби шеберлігінің шешуші белгісі деп санайды.
Креативті дамудың қалыптасу деңгейі - болашақ маманға өз функцияларын тиімді орындауға мүмкіндік беретін мотивтер, көзқарастар, жеке қасиеттер жүйесі.
Алайда қоғамның қарқынды дамуы болашақ педагог-психологтың инновациялық мінез-құлықты, яғни педагогикалық қызметте белсенді және жүйелі шығармашылықты талап етеді. В.В. Мороздың пікіріне сәйкес, креативтілік инновациялар мен жаңалықтардың негізі ретінде адамға өз қызметінің инновациялық нәтижесін алуға мүмкіндік береді, бұл бізді болашақ педагог-психологтың креативтілікпен қатар жүретін маңызды қасиеттерінің бірі ретінде инновацияға дайын болу туралы ойлауға мәжбүр етеді[17].
Осылайша, біз креативтіліктің шығармашылық бағытпен және шығармашылық белсенділікпен тікелей байланысын көреміз, ал болашақ педагог-психологтың шығармашылығын өзін-өзі жетілдіру және кәсіби өзін-өзі жылжыту объективі арқылы қарастыруға болады, бұл жағдайда креативті жеке тұлғаның шығармашылық дамуымен анықталады. Болашақ педагог- психологтың креативтілігін педагогикалық және пәндік білімді, жаңасын білуге ынталандыруды, білім беру практикасын шығармашылық игеру тәжірибесін біріктіретін, болашақ педагог-психологтың шығармашылық педагогикалық қызметке дайындығын анықтайтын, педагог-психологтың креативті тұлғасын қалыптастыратын кәсіби жеке қасиет ретінде қарастырамыз.
1.2 Инновациялық білім беру, болашақ педагог-психолог, креативті дамыту ұғымдарының мәні, құрылымы мен мазмұны
Инновация ұғымы пәнаралық сипатқа ие және қазіргі замандағы әлеуметтік зерттеулерде ең танымал ұғымдардың бірі болып табылады. Латын тілінен аударғанда жаңару, жаңашылдық немесе өзгерту дегенді білдіреді. Жүйелік көзқарас контекстінде инновация ұғымы жүйенің жұмыс істеуінің мақсатты өзгеруі, яғни тереңірек түсінік берер болсақ бұл, жүйенің әртүрлі салаларындағы және элементтеріндегі сапалық және (немесе) сандық өзгерістер болуы мүмкін екендігімен түсіндіріледі.
Инновация - бұл білім беру кеңістігіндегі әртүрлі бастамалар мен жаңашылдықтарды жинақтау және модификациялау тенденцияларында көрінетін, білім беру саласындағы азды-көпті жаһандық өзгерістерге және оның мазмұнын өзгертуге әкелетін білім беруді дамытудың маңызды элементі болып табылады.
Инновациялар - білім берудегі эволюциялық даму үшін перспективті болып табылатын және оның дамуына, сондай-ақ білім берудің неғұрлым көп мәдениетті кеңістігін өрбітуге оң әсерін беретін әртүрлі бастамалар мен инновациялар негізінде пайда болатын өзекті және жүйелі түрде өздігінен ұйымдастырылатын жаңа өзгерістер [18].
И.Р. Юсуфбекова ғалымының айтуы бойынша синоним ретінде қолданылған білім берудегі инновация және педагогикалық инновация терминдері ғылыми түрде негіздеме алып, педагогиканың категориялық аппаратына енгізілді[19].
Педагогикалық инновация өзінің бастапқы объектісі, пәні және зерттеу әдістері бар педагогика ғылымдарында өзіндік орны бар дербес сала ретінде қарастырылады. Білім берудегі инновациялық процестердің осындай күрделі және көп өлшемді тұжырымдамасына сипаттама беру кезінде неологиялық, аксиологиялық және праксеологиялық аспектілері ажыратылады.
Оқу іс-әрекеті жағдайында инновация білім беру мен тәрбиелеудің мақсаттарына, мазмұнына, әдістері мен білім беру формалары мен тәрбиелеуге және педагогикалық процесті ұйымдастыруға жаңа нәрсе енгізуді көздейді. Сонымен, инновациялық процесс жаңашылдықтың қалыптастыру мен дамыту, сонымен қатар тәрбие берудегі педагогикалық процессті ұйымдастыру мен дамытудан тұрады. Бұл өз кезегінде ғылыми жаңалық немесе идеяны әлеуметтік, оның ішінде білім беру саласында инновацияға айналдыратын процедуралар мен құралдардың жиынтығына айналдырып отыр.
Педагогикалық инновациялардың мәні мен маңызын түсіну ең алдымен олардың типологиясынан көрінеді. Оларды жіктеуге бірыңғай көзқарас жоқ. Педагогикалық инновациялардың жүйелілігіне әр автор әртүрлі көзқарастарды ұсынады. Мәселен, педагогикалық инновациялардың үш мүмкін түрі бар (Э.Б.Рансвик бойынша) [20].
- инновациялар - бұл мүлдем жаңа және бұрын белгісіз болып табылатын білім беру идеялары мен әрекеттері. Мұндай мүлдем жаңа және түпнұсқа идеялар өте аз;
- инновациялардың ең көп саны белгілі бір ортада және белгілі бір уақыт кезеңінде ерекше өзектілікке ие болатын бейімделген, кеңейтілген немесе қайта құрылған идеялар мен әрекеттер жиынтығы;
- Педагогикалық инновациялар өзгерген жағдайда қайта қойылған мақсаттарға байланысты кейбір бұрыннан бар әрекеттер жаңа ойлардың туындауына әкеледі, өйткені жаңа жағдайлар олардың сәтті болуына және белгілі бір жағымды идеялардың сәтті аяқталуына кепілдік береді.
1. Оқу әрекетін психологиялық тұрғыда қолдау,
2. Тәрбие беру саласында психологиялқ қолдау көрсету, оқушылардың тұлғалық қалыптасуын қадағалау, оларды қоғамға бейімдеу,
3.Жаңа оқу деңгейіне өту барысында оқушыларды психологиялық тұрғыдан дайындау, оқушыларды жаңа оқу деңгейінде оқушыларға қолдау көрсету,
4. Оқушылардың (тәрбиеленушілерлің) денсаулығын сақтау мен нығайтуда психологиялық қолдау көрсету,
5. Оқушылардың (тәрбиеленушілердің) өзіне мамандық таңдауын, сол мамандыққа дайындау және оқыту барысында психологиялық қолдау көосету.
Қандай да бір оқыту әдісін немесе технологисын қолдану үшін педагог-психолог бірнеше маңызды факторларды ескеруі керек, атап айтсақ, топтағы әр студенттің қызығушылығы, мотивациясы және интеллектуалды қабілетінің деңгейі.
Бумованың айтуы бойынша оқытудың дәстүрлі тәсілі - педагог пен білім алушының бірлесе отырып жұмыс жасау процессі, мұнда педагог білім көзі, ал студенттер сол білімнің пассивті алушылары болып табылады.
Дәстүрлі педагогикалық білім беру әдістерін қолдана отырып, педагог басты орын алады және қалыптасқан дәстүр бойынша дайындалған сабақ жүргізеді: алдыңғы материалды қарау, оны қайталау, жаңа тақырыпты енгізу, грамматиканы түсіндіру, оқу, аудармалар мен жаттығуларды орындату, жаңа тақырыпты бекіту, қателерін түзету. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Психологиялық-педагогикалық және арнайы беру білім кафедрасы
7М01101 - Педагогика және психология
МАГИСТРЛІК ДИССЕРТАЦИЯ
Инновациялық білім беру үдерісінде болашақ педагог-психологтың креативтілігін дамыту
Орындаушы__________________________ _____________ Базархан Б.Б.
Ғылыми жетекшісі
П.ғ.к., доцент_____________________________ _________ Тоғайбаева А.К.
Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
П.ғ.к., профессор ___________________________________ Туребаева К. Ж.
___ ______________ 2023 ж.
Ақтөбе
2023 ж
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3
1
ИННОВАЦИЯЛЫҚ БІЛІМ БЕРУ ҮДЕРІСІНДЕ БОЛАШАҚ ПЕДАГОГ-ПСИХОЛОГТЫҢ КРЕАТИВТІЛІГІН ДАМЫТУДЫ ЗЕРТТЕЛУ ДЕҢГЕЙІ ... ..
1.1
Инновациялық білім беру үдерісінде болашақ педагог психологтың креативтілігін дамытудың теориялық талдануы ... .
6
1.2
Инновациялық білім беру, болашақ педагог-психолог, креативті дамыту ұғымдарының мәні, құрылымы мен мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
14
2
ИННОВАЦИЯЛЫҚ БІЛІМ БЕРУ ҮДЕРІСІНДЕ БОЛАШАҚ ПЕДАГОГ ПСИХОЛОГТЫҢ КРЕАТИВТІЛІГІН ДАМЫТУДЫҢ ТӘЖІРИБЕЛІК ЖҰМЫСЫ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.1
Инновациялық білім беру үдерісінде болашақ педагог психологтың креативтілігін дамытудың тәжірибелік эксперименттік жұмысының жүргізілуі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...
2.2
Болашақ педагог психологтың креативтілігін дамытудың тәжірибелік эксперименттік жұмыстың нәтижелері ... ... ... ... ... .
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ..
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі. Қоғамда болып жатқан және педагогикалық теория мен практикаға әсер ете алатын мүмкіндіктермен анықталды.
Қоғамда болып жатқан экономикалық, демократиялық өзгерістер бұрын қатаң бақыланатын білім беру жүйесінің ыдырауына әкелді. Техника мен басқарудың жаңалықтары педагогикалық теория мен практикаға да әсер етті. Әлеуметтік өмірдің өсіп келе жатқан талаптарын қанағаттандыру үшін инновациялық білім қажет болатыны белгілі.
Осыған байланысты жоғары оқу орындарының басым міндеттерінің бірі ресурстық базаны нығайту, ғылыми білім беру қызметінің практикалық құрамдас бөлігін дамытуға негізделген білім беру болып табылады. Қазақстан Республикасында білім мен ғылымды дамытуда қабылданған "Педагог мәртебесі туралы" заңында көрсетілгендей шығармашылық бастамаға, оқыту мен тәрбиелеудің авторлық бағдарламаларын әзірлеуге және қолдануға, оқыту мен тәрбиелеудің жаңа, неғұрлым жетілдірілген әдістерін дамытуға және таратуға ден қойылып отыр[1].
Көптеген отандық және шетелдік ғалымдардың соның ішінде қазақ ғалымдары Бейсенбаева, К.К. Жампеисова, Н.Н. Хан, К.М. Беркимбаев, А.Н. Нугусова, С.Т. Мухамбетжанова, У.М. Абдигапбарова Л.М.Нарикбаева, Г.А.Муратбаева және шетелдік ғалымдар Э.Ф. Зеер, З.А. Оруджев, А.К. Маркова, Л.Н. Маркина, Н.В. Хмель, А.А. және т.б. зерттеулерінде мамандарды болашақ кәсіби қызметіне даярлау тұлғаның кәсіби қалыптасу кезеңдерінің басты негізі болып табылатындығы атап көрсетілген [3,4].
Алайда, нақты білім беру тәжірибесінде болашақ мұғалімнің кретивтілігін тиімді дамыту үшін тиісті әрі тиімді жағдайлар әрдайым қарастырыла бермейді. Белгілі педагог ғалымдар Қ.С. Айбатыров пен М.А. Байбатырова өз еңбектерінде дәстүрлі білім беру жүйесі дамып келеді, жаңа жүйеге көшті дегенімен, ал мәні бойынша өзінің мазмұны, нысандары мен құралдары, білім алушының жеке басының креативтілігін (шығармашылығын, талантын) дамытудың биологиялық ерекшеліктеріне сәйкес келмейтінін атап көрсетеді[6].
Психологтың, сондай-ақ педагог-психологтың кәсіби қызметінің психологиялық-педагогикалық аспектілері Г.С. Абрамова, М. Р. Битянова, И.В. Вачкова, И. В. Дубровина, Н. И. Исаева, А. И. Красило, А. П. Новгородцева, Е. С. Романова, В. В. Рубцов, Л. М. Фридман және басқалардың зерттеулерінде ашылады. Жалпы аталған мәселе бойынша жазылған зерттеулердің саны аз, тіпті саусақпен санарлықтай десе де болады[4].
Білім берудегі инновация - бұл күрделі үдеріс, оған әсер ететін көптеген факторлардың ішінде ең бастысы ретінде оқытушы екені белгілі. Инновацияның сәтті жүзеге асуы оқытушының инновацияға деген көзқарасына, оларды игеруге қатысуына, шығармашылық белсенділігіне байланысты. Оқытушының жеке басы, оның кәсіби қабілеттері, шығармашылық инновациялық қызметке қарай икемделуі К.Ангеловский, В.И.Загвязинский, Н.А. Зимняя, И.А. Зязюн, В.А. Кан-Калик, Н.В. Кузьмина, А.К. Маркова, Л. М. Митина, Н.Д. Никандров, Л.С. Подымова, Е.И. Рогов, В.А. Сластенин, М.Ы. Станкин сияқты шетелдік ғалымдардың еңбегінде зерттелді[5].
Білім алушылардың креативлігін қалыптастыру мәселесін келесі аталған отандық ғалымдар зерттеді:
Белгілі зерттеуші А.А.Жолдасбековтың пікірінше, креативтілік дегеніміз - стандартты, шаблонды ойлауға (мәселені шешу амалын іздеу мен жол табу кезінде таңдаудың шектеулілігі, әр түрлі мәселелерге бірдей қарау тенденциясы) мүлдем қарама-қайшы ұғым[6].
Бұл қабілетті қалыптастыру адамды қарапайым ойлаудан, үнемі қолданатын шешімнен, үйреншікті көзқарастан және жалықтыратын, іш пыстырарлық идеялардан алшақтатады және ерекше шешімдерді тудырады. Креативтілік кез-келген үдерісті қызықты етеді, бірсарынды болған жаттанды жолмен емес, мәселенің шешімін жаңаша табуға көмектеседі.
А.К. Маркованың зерттеулеріне сүйенсек, кейбір зерттеушілер тұлғаның креативтілік қабілетін бағалағанда оның көрсеткен нәтижесіне немесе жетістіктеріне сүйенеді. Креативтіліктің белгісі ретінде ғалым өнертапқыштық, өнер туындыларын жасау немесе музыкалық шығармаларды құрастыру сияқты әлеуметтік құнды нәтижелерді деп санайды[6].
А.Б. Оспанова өз мақаласында креативті ойлаудың ең маңызды шарты - мәселені шешуде баламалы тәсілдер мен көзқарастарды есепке алуға дайын болу деп жазады [7].
Қ.М. Нағымжанова аталған тақырыпқа орай жазған еңбегінде креативті ойлауға келесідей сипаттама береді: адамның қабілеттеріне және оның шығармашылық әдістерді меңгеруіне байланысты интеллектуалды белсенділігінің жоғары деңгейі[7].
Біздің зерттеу тақырыбымызға жақын педагогикалық креативтілікті қалыптастыру мәселесі Е.Е. Щербакова, И. П. Осовов, К. М. Нағымжанованың еңбектерінде қарастырылады[7].
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, жоғары кәсіптік білім беруді дамыту қазіргі жағдайда мамандарды даярлау проблемасы қалай шешілетіндігімен анықталады. Сонымен, мамандарды креативтілікке кәсіби даярлаудың үлкен тәжірибесі шетелдік Z. Freud, A. Adler, F. Pearles, B. Skinner, D. Watson, K. Rodgers, H. Bernhard, I. Noyfeld, R. Ramzeus, U. Otto сияқты ғалымдардың жұмыстарында көрініс тапты[7].
Жоғарыда аталған мәселенің зерттелуін талдау барысында бірқатар қарама-қайшылықтарды анықтауға мүмкіндік берді. Олар:
- инновациялар мазмұнының өсуі, күрделенуі, педагогикалық процестің барлық деңгейлеріне енуі және оларды басқару мәселелерінің жеткіліксіз әзірленуі;
- жалпы білім беретін оқу орнында инновациялық процестердің болуы және осы жағдайларда мектеп педагог-психологтардың қызметін негіздеудің жеткіліксіздігі және оларды жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру жүйесінде стандартты қызмет жасауға дайындау;
- педагог-психолог қызметінің тұжырымдамаларының болуы және инновациялық педагогикалық үдерісте олардың қызметінің негіздерін әзірлеудің болмауы.
Осы қарама-қайшылықтар біздің зерттелу жұмысы тақырыбын Инновациялық білім беру үдерісінде болашақ педагог-психологтың креативтілігін дамыту деп алуға негіз болды.
Зерттеудің мақсаты: жоғарғы оқу орнындағы инновациялық процесінде педагог-психолог қызметінің кретивтілігін дамыту, критерийлерді анықтау және оның тиімділігін тәжірибелік-эксперименттік жолмен тексеру.
Зерттеу объектісі, пәні, мақсаты мен болжамы негізінде келесі міндеттер анықталады:
- аталған үрдіс негізінде педагог-психологтың инновациялық даму мен қызметінің сипаттамаларын теориялық тұрғыдан негіздеу;
- педагог-психологы қызметінің жай-күйін айқындау және қалыптасқан практикасына мазмұнды талдау жасау;
- инновациялық білім беру үдерісінде болашақ педагог-психологтың креативтілігін дамыту критерийлерін анықтау және оның тиімділігін тәжірибе жүзінде жүргізу.
Зерттеудің теориялық әдістері:
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
Зерттеу жұмысының теориялық және практикалық маңыздылығы - бұл зерттеудегі инновациялық білім беру үдерісінде болашақ педагог-психолог креативтілігін дамытуды негіздейді. Зерттеудің практикалық маңыздылығы болашақ педагог - психологтың креативтілігін дамытуда қолайлы психологиялық-педагогикалық жағдайларды жасау және тәжірибеден өткізу.
Диссертация құрылымы мен көлемі. Диссертация жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен: инновациялық білім беру үдерісінде болашақ педагог- психологтың креативтілігін дамытуды зерттелу деңгейі; инновациялық білім беру үдерісінде болашақ педагог-психологтың креативтілігін дамытудың тәжірибелік - эксперименттік жұмыс, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан құралған.
1. ИННОВАЦИЯЛЫҚ БІЛІМ БЕРУ ҮДЕРІСІНДЕ БОЛАШАҚ ПЕДАГОГ-ПСИХОЛОГТЫҢ КРЕАТИВТІЛІГІН ДАМЫТУДЫ ЗЕРТТЕЛУ ДЕҢГЕЙІ
1.1 ИННОВАЦИЯЛЫҚ БІЛІМ БЕРУ ҮДЕРІСІНДЕ БОЛАШАҚ ПЕДАГОГ-ПСИХОЛОГТЫҢ КРЕАТИВТІЛІГІН ДАМЫТУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ТАЛДАНУЫ
Қазіргі заманғы мамандықтар әлемі маманнан кәсіби қызметті табысты дамыту үшін жаңа заманға сай құзыреттіліктер мен дағдыларды талап етеді.
Болашақ педагог-психологтарды даярлау жүйесі оның тұлғалық және кәсіби дамуын қамтамасыз ету үшін қажетті жағдайларды ескеруі қажет. Қазіргі жоғары білім берудің маңызды міндеті болашақ педагог-психологтың кәсіби даярлық сатысында креативтілігін дамыту болып табылатыны сөзсіз, өйткені кәсіби маңызды қасиеттерді қалыптастыру кезеңінде болашақ кәсіби қызметте ғана емес, сонымен бірге болашақ педагог-психологтың жеке басын өзін-өзі дамыту және өзінің бар қабілетін, әлеуетін ашу үшін қажетті шығармашылық мүмкіндігін өзектендіру сәтті болады.
Кәсіби жетістіктер мен мансаптық биіктерге кәсіби өзін-өзі танудың, инновацияның және креативтіліктің жоғары деңгейіне болашақ педагог- психологтың қол жеткізетіні анық. Қазіргі уақытта білім беру жүйесіндегі креативтілік ұғымы шетелдік және отандық зерттеулер үшін өте танымал мәселе болып отырғаны белгілі.
Креативтілікті зерттеудің көп қырлылығы мен ауқымдылығы оның педагогикалық құбылыстарды зерттеудің әртүрлі аспектілеріндегі көріністерінің көптеген қасиеттері мен механизмдері қосымша қарастыруды қажет ететіндігін байқамау мүмкін емес.
Адамзат тарихында алғаш рет креативтілік ұғымын Д.Симпсон 1922 жылы өз еңбектерінде қолданған, бұл термин адамның стереотиптік ойлау тәсілдерінен бас тарту қабілетін білдірді. Кейіннен Дж.П. Гилфорд креативтілікке теориялық және практикалық зерттеулер жүргізді, ол креативтілік терминін ойлаудың ерекше, яғни дивергентті ойлау түрімен байланыстыра отырып (лат. divergere - алшақтау), креативтілік бір мәселе бойынша көптеген шешімдерді табу қасиетінен пайда болады деп тұжырым жасады[7].
Д. Симонтонның пікірінше, ХХ ғасырдағы екінші дүниежүзілік соғыстан кейін креативтіліктің күрделі құбылысын тереңірек зерттеу өлшеу мен статистикалық талдаудың жаңа стратегияларының пайда болуымен, сондай-ақ адамзат үшін бұрын-соңды болмаған іргелес, сабақтас ғылым салаларының оқшаулануымен мүмкін болды:
1. Сандық өлшеу әдістері (психометриялық және тарихи метрикалық).
2. Гуманистік психология.
3. Когнитивті психология (мәселелік әдіс, компьютерлік модельдеу, кейс-стади әдісі).
4. Эволюциялық психология.
Креативтілік ұғымы мен креативтіліктің теориялық негіздері бірқатар шетелдік Дж. Гилфорд, Е. Торранс, А. Маслоу, С. Медник, К. Робинсон, Д.Б. Богоявленская, М.С. Каган, Е.П. Ильин, Л.Б. Ермолаева-Томина, В.Г. Рындак сияқты зерттеушілердің еңбектерінде зерттелген. Тұлғаның креативтілік қабілеті адамның өзгеруіне, стереотиптерді бұзуға жасқанбауына, күрделі мәселелердің өзіндік стандартты емес шешімдерін табуға, қоғамда өзін-өзі сәтті көрсетуге дайындығын анықтайтын ішкі ресурс ретінде анықталады[8].
Креативтілік ұғымының педагогикалық-психологиялық әдебиеттердегі көрінісін талдай келе, А.В.Хуторской мен отандық ғалым Ш.Таубаеваның креативтілік ұғымына берген анықтамасы креативтілік дегеніміз жеке шығармашылық әрекеттің жемісі және Креативтілік - бұл индивидтердің саналы құндылықтар жасау, стандартты емес шешім қабылдаудың терең қасиетін көрсететін қабілеттілік - деген пікірін алуға болады[9].
Бұл ретте Д.Б. Богоявленская креативтілік адамның жалпы сипаттамасы болып табылады және жеке іс-әрекеттің көріну саласына қарамастан шығармашылық өнімділікке әсер етеді деп тұжырымдайды[10].
Зерттеулерде креативтілік интеллектуалдық қабілеттермен, сондай-ақ интеллектуалды шығармашылықпен байланысты болғанымен, белгілі бір шекке дейін, өйткені тым жоғары интеллект креативтілік кедергі келтіретіні атап өтіледі.
Педагогикалық креативтілік психология тұрғысынан тұлғаның педагогикалық жағдайлардың өзгеруіне дайындығы ретінде қарастырылады, ал педагогикалық креативтіліктің дамуы оқытушы мен білім алушының кәсіби қызметі мен өзара бірлесе отырып жұмыс жасауының тиімділігін арттырады. Педагогикалық креативтілік көрсеткіштерінің ішінде Е.Е. Щербакова өзін-өзі тұрақты реттеу мен өзін-өзі бақылауда, қуаныш сезімінде, жұмысқа қабілеттілік деңгейінде, сүйіспеншілікте, балаларға мейірімділікте, ерікті қасиеттерде көрінетін шығармашылық әл-ауқатты және тапқырлықтан, біріктіру қабілетінен, дивергентті ойлаудан, көрнекі шығармашылықтан, байланыстыру қабілетінен көрінетін шығармашылық қабілеттерді атап өтеді[11].
В.Г. Рындактың айтуынша, креативтілік қабілетін толық пайдалана отырып жұмыс істейтін болашақ педагог-психологқа шығармашылық тәуелсіздік, педагогикалық процестің дамуын болжау және жоспарлау қабілеті тән, ал оның қызметінің нәтижесі шығармашылық жағынан сапасымен, жаңалығымен, өзіндік ерекшелігімен және бірегейлігімен ерекшеленеді[12].
Т.А. Барышеваның, Ю.А. Жигаловтың пікірінше, креативтіліктің дамуы мен көрінісі адамның шығармашылық қызмет саласындағы саналы құзыреттілік деңгейімен тікелей байланысты[12].
И.П. Особов сонымен қатар педагогикалық креативтілікті білім алушылардың кәсіби даму бағытындағы құзыреттілікпен байланыстырады. Автор олардың өзара тәуелділігін оқытушы құзыреттілігі қарапайым емес жағдайларда стандартты емес оңтайлы шешімдерді іздеу кезінде, педагогикалық креативтілікті көрсету үшін, білімді өз бетінше алу және оларды әлеуметтік, кәсіби жағдайларда тиімді, шығармашылық қолдану кезінде оның әлеуетті шығармашылығын жүзеге асыруға негіз жасайды деген ережеге сүйене отырып дәлелдейді[13].
Осы айтылған ұғымдардан бөлек, креативтілік сөзіңін анықтамасы төмендегі 1-ші кестеде талданды:
Кесте 1. Креативтілік ұғымының педагогикалық-психологиялық әдебиеттердегі көрінісі
№
Авторлар
Креативтілік ұғымының анықтамасы
1
Б.А. Оспанова
Креативтік - бұл ерекше жағдаятты, мотив көздері мен тұрақтылық деңгейін таңдауды, өзінің әлеуетін енгізу мен жүзеге асырудың тәсілдерін түсіну және саналы түрде аңғару дәрежесіне байланысты кез келген әрекетке жүзеге асырудың өзіндік дара стилін қамтамасыз ететін ықпалдасқан көпқырлы құбылыс.
2
Ш.Т.Таубаева
Креативтік - бұл индивидтердің саналы құндылықтар жасау, стандартты емес шешім қабылдаудың терең қасиетін көрсететін қабілеттілік.
3
Н.В. Кузьмина
А.В. Морозов
Д.В. Чернилевский
Креативтілік -бұл тұлғаның жаңа ұғымдар мен жаңаша дағдыларды қалыптастыра білу қабілеттері
4
Д.Б.Богоявленская
В.Н. Дружинин
Креативтілік -бұл тұлғаның әлемнің түрліше бейнесін түсіне түсіне білетін бейсаналы шығармашылық қабілеті
5
А.М.Анохин
Креативтілік -бұл өз қабілеттерін пайдалана және дамыта білуге дайындығы
6
Е.Торренс
Креативтілік -бұл білімдегі олқылықтарды, жетпейтін элементтерді, үйлесімсіздікті т.б. өткір сезіне білу қабілеті
7
А.В. Хуторской
Креативтілік -бұл элементтерді кейбір арнайы талаптарға және пайдалылық талаптарына сай жаңа комбинациялармен қайта құра білу қабілеттілігі
8
Тейлор
Креативтілік -бұл тұлғаның өнім алуда, мәселелерді шешуде, мәселелерге әртүрлі көзқарастар тұрғысынан қарай білу әдістерінен байқалатын ерекше іс-әрекеттері мен мінез-құлықтары
9
В.Н. Козленко
Д.Ж. Гильфорд
Креативтілік-бұл іздену қайта құру белсенділігі артқан кезде пайда болатын тұлғаның шындықты қайта-іздеу қайта құра білу қажеттілігін түсінуі
Жоғарыда аталған авторлардың көзқарасы бойынша креативтілік жаңа идеяларды тудыру, ойлауда дәстүрлі сызбалардан ауытқу, проблемалық жағдайларды тез шешу қабілеті ретінде анықталады.
Шетелдік ғалымдардың зерттеу жұмыстарында креативтілік шығармашылықпен анықталады, өйткені ағылшын тілінен creativity - шығармашылық, сондықтан ұғымды ағылшын сөзінде түсінудің екі жақтылығы, яғни процесс ретінде және жеке қасиет ретінде қалыптасады.
Зерттелген ғылымдағы креативтілік алғаш рет психологиялық зерттеулерде қарастырылғанын айту керек, бірақ кейіннен бұл ұғым тұжырымдамасы басқа ғылымдарға, соның ішінде педагогикаға ауыстырылды. Креативтілік ұғымының эволюциясын жеткілікті деңгейде егжей-тегжейлі талдау В.Г. Рындактың зерттеулерінде келтірілген, онда автор терминнің 1922 жылы оның пайда болуынан бастап, қазіргі түсіну деңгейіне дейінгі анықтаманы іздейді[14].
Креативтілік туралы мақалаларда сандық өнімімен ғана емес, сонымен қатар креативті маркетингімен де танымал Apple корпорациясының негізін қалаушы С.П. Джоббстың жалпыға қол жетімді мәлімдемесі жиі талқыланады: Креативтілік - бұл жай ғана заттар арасындағы байланыстарды құру[14].
Шығармашылық қабілеттерді зерттеуші американдық ғалым Е. Торренс , креативтіліктің моделін ұсына отырып, оның үш түрлі маңызды факторларын жіктеп көрсетеді:
1) Жылдамдық - аяқ астынан туындайтын немесе мақсатты түрде белгілі бір уақыт ішінде пайда болатын идеялардың көптігімен сипатталады.
2) Бейімділік - идеялардың әр алуандылығымен сипатталады. Ойлауға деген бейімділік - жағдайдың өзгеруіне байланысты міндеттерді шешу әдістерін өзгерте білу, таптаурынды шешімдер мен бас тарта білу немесе оны құбылту, өзгерту қабілеттері.
3) Айрықшалық - ерекше ассоциациалар мен айрықша жауаптарды ойлап таба білу қабілеті[15].
Креативтілік тұжырымы Дж. Гилфордтің еңбектері жарық көргеннен кейін кеңінен қарастырыла бастады. Ол креативтіліктің негізгі үш өлшемін атап өтеді:
1. Даралық факторы, ол болашағы зор, айрықша идеяларды тудыруды анықтайды.
Бұл - әдеттегі іс-әрекеттер аясынан шығып, бұрын игерілген білімге ұқсамайтын жаңа нәрсені тани және пайдалана білу қабілеті. Яғни айтылған ойлардың ерекшелігі, даралығы интеллектуалдық даралыққа ұмтылу.
Шапшаңдық - әрқилы мәселелерді жағдайдың даму бағытын ескере отырып, тез арада асқан дәлдікпен шеше білу қабілеті. Идея шапшаңдығы - аз уақытта мейлінше көп идеяларды тудыру қабілеті. Ассоциациялау жылдамдығы - идеялар арасындағы ассоциативтік байланысты жүзеге асыру.
Сөйлеу жылдамдығы - екінші сигналдық жүйемен, сөйлеу әрекетінің дамуымен тығыз байланысты. Ой жылдамдығы - әр сатының бірізділігін ұстану негізінде тез шешім қабылдау.
2. Икемділік факторы - бұл белгілі бір түрдің өзгеруі: пікірдің, түсіндірудің, міндеттерді орындау стратегиясының, ойлау тәсілдерінің өзгеруі. Семантикалық кездейсоқ икемділік, яғни кездейсоқ жағдайларда әртүрлі күтпеген ойларды ойлап, жүзеге асыру қабілеті.
Стихиялық икемділік- бір құбылыстан екінші құбылысқа жеңіл әрі жылдам өте білу қабілеті. Бұл ақпараттарды іздеуге қажетті маңызды қабілет болып табылады. Бейнелік бейіндік икемділік, яғни обьектінің (қоршаған ортаның) байқалмайтын, құпия, жаңа қырларын көре білу қабілеті. Семантикалық икемділік, яғни обьектіге жаңаша көзбен қарау, оның жаңа қолданысын табу, тәжірибедегі қолданылу аясын кеңейту.
3. Табандылық, адамның алдында тұрған міндеттерді шешуге жауапкершілікпен қарауы[15].
Сонымен қатар, болашақ педагог-психологтың педагогикалық практика жағдайындағы креативтілік қызметі білім беру бағдарламасының аясында және педагогикалық практиканы өткізу стандартымен шектелетінін атап өткен жөн, сондықтан педагогикалық практиканы ұйымдастырудың дәстүрлі формасы, әдетте, үйренген фактілер мен жинақталған әдістемелік ақпаратты механикалық жаңғыртуға негізделген.
Сонымен қатар, теориялық тұрғыдан алғанда, педагогикалық практика процесінде болашақ педагог-психологтың кәсіби дағдылары шоғырландырылады, онсыз практиканың мәні жоғалады, бірақ біз педагогикалық практика болашақ педагог-психологтың педагогикалық креативтілігінің үйлесімді дамуы үшін ең қолайлы кезең болып табылады деп батыл айта аламыз, өйткені практика - мақсатты интеграциялауға мүмкіндік беретін креативтілікті тікелей дамыту процесі. Егер креативтілік педагогикалық практика процесі тиімді ұйымдастырылса, мақсатты бірлесе әрекеттесу кезінде шығармашылық ойлау қабілеті көрінетінін атап өткен жөн.
Болашақ педагог-психологтардың креативтілігін дамыту процесінің ерекшеліктерін анықтау болашақ педагог психологтың жасампаздық қызметінің тиімділігін қамтамасыз етіп, тұлғаның жан-жақты дамып, ішкі әлеуетін ашып, жұмысқа шығармашылық тұрғыдан қарап, оқу-кәсіби қызметтің әртүрлі түрлерінде өзін-өзі шығармашыл тұлға ретінде жүзеге асыруға, өз қабілетін анықтауға мүмкіндік береді. Креативтілікті дамытудың теориялық және практикалық негіздерін талдау нәтижелері педагогикалық практика кезеңінде болашақ педагог-психологтың креативтілігін дамытудың құрылымдық-функционалды моделінің келесі аталған қағидаларын анықтауға мүмкіндік береді.
1. Мәселелік қағидасы. Мәселені қоя отырып оқыту қағидасы педагогикалық қызметте соңғы кездері жақсы дамыған әдістердің бірі деп айтуға болады. Креативтіліктің мәні мәселелік сипатта болады, ол мәселенің стандартты емес, әдеттен тыс ерекше шешімін табудан тұрады. Педагогикалық практикада болашақ педагог-психологтардың шығармашылығын дамыту проблемалық принципке сәйкес шығармашылық проблемалық тапсырмаларда көрінеді, мысалы, алдын ала болжам жасау және оны анықтау жоспарын құру, .. нәтижесін алдын-ала бағалау, әдістемелік материалды басқаша ұсыну ... және т. б.
2. Шығармашылық бағыттылық қағидасы. Бұл қағида репродуктивті ғана емес, сонымен қатар шығармашылық белсенділікті дамытуды көздейді. Креативтілікті дамыту тек мақсатты сипатта ғана болмауы керек және педагогикалық тәжірибенің соңына дейін барлық құралдармен қол жеткізуге тиіс нәтиже ретінде соңғы нүкте ретінде қабылдануы керек. Бұл жағдайда оқу жұмысының барлық тапсырмалары мен түрлерін білім алушылар қандайда бір эмоциялық қатынассыз жылдам орындайды, бұл оқыту сапасына да, диагностикалық нәтижелерге де, жалпы эксперименттік жұмыстарға да кері әсерін тигізеді.
Алайда, егер креативтіліктің дамуы жағдаяттық сипатта болса, онда әр тапсырма мен жұмыс түрі эксперименттің келесі кезеңі ретінде емес, өзін-өзі сынау, өзін-өзі жүзеге асыру және қызықты іс-әрекет мүмкіндігі ретінде көрінеді, онда бұл жағдайда эксперименттік жұмыстың жоғары сапасы және зерттелетін тұжырымдаманың көрсеткіштерінің керемет динамикасы туралы айтуға болады.
3. Әдістемені есепке алу қағидасы. Әдістемелік қағиданың негізгі элементі - болашақ педагог-психологтардың креативтілік іс-әрекетінде жоғарыда айтылғандай, оқу орнында қабылданған жалпы білім беру бағдарламасының аясынан тыс, педагог-психологтың өзі шешім қабылдайтын жағдайлармен байланыстыра оқыту, білім беру ұйымының басшылығымен болашақ педагог-психолог белгілі бір сыныпта жұмыс істейді, сонымен қатар сабақта бөлінген академиялық жұмыс сағаттарын қоспағанда, қосымша уақыттың болмауы. Бұл шектеулер келешек педагог-психологтардың дәстүрлі оқыту әдістерімен жұмыс істеуде практикалық дағдыларды меңгеру қажеттілігіне байланысты теріс емес.
4. Тұтастық, жүйелілік және реттілік қағидасы. Бұл қағида бағдарламаның құрылымынан тұтастықты, жүйелілікті, реттілікті, қисындылықты және толық болуын талап етеді, тек осы жағдайда ғана шығармашылық даму бағдарламасының мақсатына жету үшін құралдар мен әдістерді таңдаудың орындылығы туралы айтуға болады. Креативтілікті болашақ педагог-психологтың тұтас бейнесімен бірге жүретін қасиеттер жүйесінің құрамдас бөлігі ретінде қарастырған дұрыс.
5. Даралау қағидасы. Бұл қағиданың негізгі мәні әр білім алушы-практиканттың оқу-зерттеу жұмысының жеке стилін, оның жеке дамуының нақты траекториясын және психикалық процестердің жұмыс істеу ерекшеліктерін ескеру болып табылады.
Жаңа технологиялардың дамуы мен таралуы дәуірінде адам еңбегінің табиғатын қайта қарау қажеттілігі туындайды. Жұмыстың жаңа әдістері мен формалары мамандардың жоғары білім деңгейіне, олардың құзыреттеріне, сондай-ақ шығармашылық және инновациялық қызметке көбірек сүйенеді. Бүкіл әлемде болып жатқан өзгерістердің ауқымдылығы мен жылдамдығы және болашақтың жалғыз кілті - тұлғаның шығармашылық және инновациялық әлеуетін дамыту екенін түсіну қажет. Бұл үрдіс қазіргі білім беру кеңістігінде көрініс табуда.
Болашақ педагог-психологтардың өз мамандықтарында бәсекелестікке төзімді қабілетті арттыру, сұранысқа ие маман болу үшін біліктілік деңгейін сақтау және жетілдіру қажеттілігін түсінеді. Мемлекеттік білім беру стандарттарындағы өзгерістерге бірден икемделе білу қажеттілігі, жұмыстың жаңа әдістері мен нысандарын енгізу білім алушының құндылықтарын тұлғаның икемділігі мен бейімделгіштігі бағытында ауыстыруға баса назар аударды. Аталған қасиеттердің маңыздылығын түсіну болашақ педагог-психологтың кәсіби дайындық процесінде оның креативтілігіне назар аударуды талап етеді.
Креативтілік көбінесе адамның жеке немесе әлеуметтік құндылығы бар жаңа нәрсені жасай алатын қабілетімен байланысты. Креативтілікті зерттеуге деген ғылыми қызығушылықты әртүрлі салаларда - психологияда, педагогикада, әлеуметтануда, философияда, экономикада, техникада және басқа ғылымдарда байқауға болады. Осының нәтижесінде креативтілікті зерттеу барысында көптеген анықтамалар мен түрлі зерттеу тәсілдері пайда болды.
Креативтілік адамдардан бір нәрсені қалай жасағанын сұрағанда, олар өздерін біраз кінәлі сезінеді, өйткені олар ештеңе жасаған жоқ, бірақ жай ғана байқай алды. Бұл оларға уақыт өте келе түсінікті болады. Олар өз тәжірибелерінің әртүрлі бөліктерін байланыстырып, жаңа нәрсені синтездей алды. Бұл олар басқаларға қарағанда көбірек бастан өткергендіктен, көбірек сезінгендіктен, сол нәрсеге стандартты емес тұрғыдан көбірек қарағандықтан болады.
Сонымен, көптеген авторлардың зерттеулері мысалы, В.А. Адольф, Е. Г.Кашина, Н.В. Кузьмина, В.А. Кан-Калик, Т.Н. Щербакованың зерттеу еңбектерінде креативтілікпен жұмыс істейтін педагог-психологтардың өзін-өзі шығармашылық дамытуға, құзыреттілік деңгейін арттыруға, инновациялық әлеуетті дамытуға көбірек қызығушылық танытатынын растайды [16].
Кәсіби қызметтің шыңына өзін-өзі тәрбиелеуге, өзін-өзі ұйымдастыруға, өзін-өзі бақылауға және өзін-өзі дамытуға қабілетті мұғалімдер жететіні белгілі, олар өзгенің ойына тәуелді болмай, дербестік арқылы өзін-өзі растау қажеттілігімен анықталады. Кәсіби педагог- психологтың креативтілік тұрғыдан жетілген тұлғасы Н.Ф. Вишнякованың пікірінше, оның келесі жеке ерекшеліктерінің болуын білдіреді: шығармашылық әлеует, шығармашылық бағыт, шығармашылық даралық, бастамашылық, импровизация, шығармашылық белсенділік[16].
Айта кету керек, О.В. Митченкова креативті тұлғаларды зерттеудің төрт бағытын анықтайды:
1. Олардың ерекшеліктері мен себептерін зерттеу;
2. Креативтілікке байланысты менін зерттеуі;
3. Өзін-өзі тану жағдайындағы креативтілігін зерттеу;
4. Психиатрия және психопатологиямен шекарасын зерттеу[16].
Біздің зерттеуімізде болашақ педагог психолог тұлғасын креативтілікпен байланыстыра қарастыру, сонымен қатар болашақ педагог- психолог креативтілігі оның кәсіби өзін-өзі таныту контекстінде зерттеу қызығушылық тудырады. Болашақ педагог-психолог креативті іс-әрекетке дайындығы шығармашыл тұлға ретінде өзін-өзі тануы, шығармашылық белсенділігінің болуы, дербестігі, білімі, дағдысы, таным, еңбек, қарым-қатынас процесін шығармашылық қызмет ретінде ұйымдастыру тәжірибесінің болуымен, сондай-ақ шығармашылық өзара әрекеттесу қажеттілігімен байланысты екенін атап өткен жөн. Мәселен, мысалы, В.А. Сластенин шығармашылық дайындықты болашақ педагог-психологтың кәсіби шеберлігінің шешуші белгісі деп санайды.
Креативті дамудың қалыптасу деңгейі - болашақ маманға өз функцияларын тиімді орындауға мүмкіндік беретін мотивтер, көзқарастар, жеке қасиеттер жүйесі.
Алайда қоғамның қарқынды дамуы болашақ педагог-психологтың инновациялық мінез-құлықты, яғни педагогикалық қызметте белсенді және жүйелі шығармашылықты талап етеді. В.В. Мороздың пікіріне сәйкес, креативтілік инновациялар мен жаңалықтардың негізі ретінде адамға өз қызметінің инновациялық нәтижесін алуға мүмкіндік береді, бұл бізді болашақ педагог-психологтың креативтілікпен қатар жүретін маңызды қасиеттерінің бірі ретінде инновацияға дайын болу туралы ойлауға мәжбүр етеді[17].
Осылайша, біз креативтіліктің шығармашылық бағытпен және шығармашылық белсенділікпен тікелей байланысын көреміз, ал болашақ педагог-психологтың шығармашылығын өзін-өзі жетілдіру және кәсіби өзін-өзі жылжыту объективі арқылы қарастыруға болады, бұл жағдайда креативті жеке тұлғаның шығармашылық дамуымен анықталады. Болашақ педагог- психологтың креативтілігін педагогикалық және пәндік білімді, жаңасын білуге ынталандыруды, білім беру практикасын шығармашылық игеру тәжірибесін біріктіретін, болашақ педагог-психологтың шығармашылық педагогикалық қызметке дайындығын анықтайтын, педагог-психологтың креативті тұлғасын қалыптастыратын кәсіби жеке қасиет ретінде қарастырамыз.
1.2 Инновациялық білім беру, болашақ педагог-психолог, креативті дамыту ұғымдарының мәні, құрылымы мен мазмұны
Инновация ұғымы пәнаралық сипатқа ие және қазіргі замандағы әлеуметтік зерттеулерде ең танымал ұғымдардың бірі болып табылады. Латын тілінен аударғанда жаңару, жаңашылдық немесе өзгерту дегенді білдіреді. Жүйелік көзқарас контекстінде инновация ұғымы жүйенің жұмыс істеуінің мақсатты өзгеруі, яғни тереңірек түсінік берер болсақ бұл, жүйенің әртүрлі салаларындағы және элементтеріндегі сапалық және (немесе) сандық өзгерістер болуы мүмкін екендігімен түсіндіріледі.
Инновация - бұл білім беру кеңістігіндегі әртүрлі бастамалар мен жаңашылдықтарды жинақтау және модификациялау тенденцияларында көрінетін, білім беру саласындағы азды-көпті жаһандық өзгерістерге және оның мазмұнын өзгертуге әкелетін білім беруді дамытудың маңызды элементі болып табылады.
Инновациялар - білім берудегі эволюциялық даму үшін перспективті болып табылатын және оның дамуына, сондай-ақ білім берудің неғұрлым көп мәдениетті кеңістігін өрбітуге оң әсерін беретін әртүрлі бастамалар мен инновациялар негізінде пайда болатын өзекті және жүйелі түрде өздігінен ұйымдастырылатын жаңа өзгерістер [18].
И.Р. Юсуфбекова ғалымының айтуы бойынша синоним ретінде қолданылған білім берудегі инновация және педагогикалық инновация терминдері ғылыми түрде негіздеме алып, педагогиканың категориялық аппаратына енгізілді[19].
Педагогикалық инновация өзінің бастапқы объектісі, пәні және зерттеу әдістері бар педагогика ғылымдарында өзіндік орны бар дербес сала ретінде қарастырылады. Білім берудегі инновациялық процестердің осындай күрделі және көп өлшемді тұжырымдамасына сипаттама беру кезінде неологиялық, аксиологиялық және праксеологиялық аспектілері ажыратылады.
Оқу іс-әрекеті жағдайында инновация білім беру мен тәрбиелеудің мақсаттарына, мазмұнына, әдістері мен білім беру формалары мен тәрбиелеуге және педагогикалық процесті ұйымдастыруға жаңа нәрсе енгізуді көздейді. Сонымен, инновациялық процесс жаңашылдықтың қалыптастыру мен дамыту, сонымен қатар тәрбие берудегі педагогикалық процессті ұйымдастыру мен дамытудан тұрады. Бұл өз кезегінде ғылыми жаңалық немесе идеяны әлеуметтік, оның ішінде білім беру саласында инновацияға айналдыратын процедуралар мен құралдардың жиынтығына айналдырып отыр.
Педагогикалық инновациялардың мәні мен маңызын түсіну ең алдымен олардың типологиясынан көрінеді. Оларды жіктеуге бірыңғай көзқарас жоқ. Педагогикалық инновациялардың жүйелілігіне әр автор әртүрлі көзқарастарды ұсынады. Мәселен, педагогикалық инновациялардың үш мүмкін түрі бар (Э.Б.Рансвик бойынша) [20].
- инновациялар - бұл мүлдем жаңа және бұрын белгісіз болып табылатын білім беру идеялары мен әрекеттері. Мұндай мүлдем жаңа және түпнұсқа идеялар өте аз;
- инновациялардың ең көп саны белгілі бір ортада және белгілі бір уақыт кезеңінде ерекше өзектілікке ие болатын бейімделген, кеңейтілген немесе қайта құрылған идеялар мен әрекеттер жиынтығы;
- Педагогикалық инновациялар өзгерген жағдайда қайта қойылған мақсаттарға байланысты кейбір бұрыннан бар әрекеттер жаңа ойлардың туындауына әкеледі, өйткені жаңа жағдайлар олардың сәтті болуына және белгілі бір жағымды идеялардың сәтті аяқталуына кепілдік береді.
1. Оқу әрекетін психологиялық тұрғыда қолдау,
2. Тәрбие беру саласында психологиялқ қолдау көрсету, оқушылардың тұлғалық қалыптасуын қадағалау, оларды қоғамға бейімдеу,
3.Жаңа оқу деңгейіне өту барысында оқушыларды психологиялық тұрғыдан дайындау, оқушыларды жаңа оқу деңгейінде оқушыларға қолдау көрсету,
4. Оқушылардың (тәрбиеленушілерлің) денсаулығын сақтау мен нығайтуда психологиялық қолдау көрсету,
5. Оқушылардың (тәрбиеленушілердің) өзіне мамандық таңдауын, сол мамандыққа дайындау және оқыту барысында психологиялық қолдау көосету.
Қандай да бір оқыту әдісін немесе технологисын қолдану үшін педагог-психолог бірнеше маңызды факторларды ескеруі керек, атап айтсақ, топтағы әр студенттің қызығушылығы, мотивациясы және интеллектуалды қабілетінің деңгейі.
Бумованың айтуы бойынша оқытудың дәстүрлі тәсілі - педагог пен білім алушының бірлесе отырып жұмыс жасау процессі, мұнда педагог білім көзі, ал студенттер сол білімнің пассивті алушылары болып табылады.
Дәстүрлі педагогикалық білім беру әдістерін қолдана отырып, педагог басты орын алады және қалыптасқан дәстүр бойынша дайындалған сабақ жүргізеді: алдыңғы материалды қарау, оны қайталау, жаңа тақырыпты енгізу, грамматиканы түсіндіру, оқу, аудармалар мен жаттығуларды орындату, жаңа тақырыпты бекіту, қателерін түзету. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz