Қатты тұрмыстық қалдықтарды өңдеу тарихы

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

АҢДАТПА

Бұл дипломдық жұмыстың тақырыбы - «Алматы қаласындағы қатты тұрмыстық қалдықтарды өңдеу әдістері және оларды жақсарту іс-шараларын жасау». Дипломдық жұмыстың мақсаты - Алматы қаласынан шығартылатын қатты тұрмыстық қалдықтар көлемін тиімді азайту.

Осы мақсатқа жету үшін келесі міндеттер орындалды:

1. Қатты тұрмыстық қалдықтарға жалпы сипаттама беріледі;

2. Алматы қаласындағы қатты тұрмыстық қалдықтардың тарихы мен мүмкін болатын болашағына зерттеулер жүргізіледі;

3. Қазіргі уақыттағы Алматы қаласындағы қатты тұрмыстық қалдықтарды өңдеу әдістері және оларды жақсарту іс-шараларын жасау жұмыстары қарастырылады.

АННОТАЦИЯ

Название дипломной работы - «Методы переработки отходов и их улучшение по переработке твердых бытовых отходов в городе Алматы». Цель дипломной работы - выгодное уменьшение твердых бытовых отходов в городе Алматы.

Для достижения этой цели:

1. Дано общее описание твердым бытовым отходам;

2. Проведены исследования истории и возможного будущего твердых бытовых отходов;

3. Приведены методы переработки отходов и их улучшение по переработке твердых бытовых отходов в городе Алматы.

ABSTRACT

The title of the thesis is “Methods of waste recycling and their improvement in the processing of municipal solid waste in the city of Almaty. ” The aim of the thesis is a favorable reduction of solid household waste in the city of Almaty.

To achieve this goal:

1. This is a general description of municipal solid waste;

2. Studies of the history and possible future of municipal solid waste;

3. The methods of waste recycling and their improvement in the processing of municipal solid waste in the city of Almaty.

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ НЕГІЗГІ БӨЛІМ

1 Қатты тұрмыстық қалдықтарға жалпы сипаттама 8 1. 1 Қатты тұрмыстық қалдықтар классификациясы 8 1. 2 ҚТҚ морфологиялық және фракциялық құрамы 9 1. 3 ҚТҚ химиялық және физикалық қасиеттері 10 1. 4 ҚТҚ жинау нормалары 11 1. 5 Қатты тұрмыстық қалдықтарды жою және қайта өңдеу әдістері 12 2 ҚТҚ тарихы мен болашағы 16 2. 1 Қатты тұрмыстық қалдықтарды өңдеу тарихы 16 2. 2 Қатты тұрмыстық қалдықтарды өңдеуде халықаралық тәжірбие 16

мен қатты тұрмыстық қалдықтардың мүмкін болашағы

3 Қазіргі уақыттағы Алматы қаласындағы қатты тұрмыстық 19 қалдықтарды өңдеу әдістері және оларды жақсарту іс-

шараларын жасау

3. 1 Қазіргі уақыттағы Алматы қаласының қатты тұрмыстық 19 қалдықтар жағдайы

3. 2 Қазіргі уақыттағы Алматы қаласындағы қатты тұрмыстық 22 қалдықтарды өңдеу деңгейі

3. 3 Қатты тұрмыстық қалдықтарды сұрыптау кешені «Green 23 Recycle» ЖШС

3. 4 Қатты қалдықтарды өңдейтін жеке компаниялар 26 3. 5 Алматы қаласының қатты қалдықтарының көлемін азайтудың 27

оптималды шешімі

3. 6 Қатты қалдықтарды өңдеуді автоматизациялау мен 34 цифровизациялау

ҚОРЫТЫНДЫ

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

КІРІСПЕ

Қазақстан Республикасының экономикалық астанасы - Алматы қаласының көлемі мен халық саны күн арта өсуде. Халық саны мен қоса пропорционалды түрде қатты тұрмыстық қалдықтар көлемі де өсуде. Осы дипломдық жұмысымда қатты тұрмыстық қалдықтар классификациясы, ҚТҚ морфологиялық және фракциялық құрамы, ҚТҚ химиялық және физикалық қасиеттері, ҚТҚ жинау нормалары, қатты тұрмыстық қалдықтарды жою және қайта өңдеу әдістеріне жалпы сипаттама, және қатты тұрмыстық қалдықтардың өткені мен бүгінін және болашағын саралап, қазіргі уақыттағы Алматы қаласының қатты тұрмыстық қалдықтар жағдайы, қазіргі уақыттағы Алматы қаласындағы қатты тұрмыстық қалдықтарды өңдеу деңгейі, қатты тұрмыстық қалдықтарды сұрыптау кешені «Green Recycle» ЖШС, Қатты қалдықтарды өңдейтін жеке компаниялар, Алматы қаласының қатты қалдықтарының көлемін азайтудың оптималды шешімі, қатты қалдықтарды өңдеуді автоматизациялау мен цифровизациялау бөлімдеріне зерттеулер жүргізілдіп қатты қалдықтар көлемін тиімді азайту жолы баяндалады.

1 Қатты тұрмыстық қалдықтардың жалпы сипаттама

1. 1 Қатты тұрмыстық қалдықтар классификациясы

Қатты тұрмыстық қалдықтар (ҚТҚ, тұрмыстық қоқыстар) - бастапқы міндеті орындалғаннан кейінгі қолдануға жарамсыз әр түрлі физикалық тұрғыдағы заттар. Мынадай ҚТҚ классификаттары белгілі : тұрғын үйлерден шығатын қалдықтары, өндіріс орынында қолданылған тұрмыстық қалдықтары, көшелер қоқыстары, базар қоқыстары, бақша мен саябақтардан жиналатын және тб. болып бөлінеді. ҚТҚ классификаттарының әрқайсысының артықшылығы мен кемшілігіне қарай қазіргі уақытта ерекшеліктеріне орай мынадай классификация системасы қолданылады:

1. Шығу көзі:

- Коммуналды (тұрғын үйлерден шығатын) ;

- Функционалды (көшелер, жолдар, алаңдар, саябақтар, бақтар және тб) ;

- Шаруашылық (балабақшалар, мектептер, жоғарғы оқу орындары, асханалар, кафелер, мейрамханалар, сауда-саттық орталықтары, базарлар, дүкендер, ауруханалар, өндіріс орындары және т. б. ) ;

2. Морфологиялық құрамы бойынша: биологиялық қалдықтар:

- сүйектер;

- азық-түлік және көкөніс қалдықтары; синтетикалық қалдықтар: целлюлозаны өңдемелер:

- қағаз - газеттер, журналдар, орау материалдары, картон қағаздары; - ағаш;

мұнай өнімдері: - пластмасса;

- текстиль;

- былғары, резеңке;

- түрлі металдар (түсті және қара) ; - шыны;

3. Қоршаған ортаға және адам денсаулығына әсері бойынша: - нейтралды;

- тұрақсыз (шірійтін және жанатын заттар) ;

- қауіпті (токсикалық, биологиялық қауіпті, қауіпті заттар) ; - ингибиторлар;

- катализаторлар;

4. Қайта өңделу деңгейі бойынша:

- Қайта өңделетін (рекуперирімді, қайталама шикізат, өңделетін заттар) ; - Қайта өңделмейтін (бейтараптандырылған, жойылатын қалдықтар) .

Бұл тұрмыстық қалдықтардың басты қауіптілігі, олардың ыдырау уақыты (3 айдан - 500 жыл) мен қоршаған ортаға бөлетін химиялық зиянды заттарымен сипатталады [1] .

8

1. 2 ҚТҚ морфологиялық және фракциялық құрамы

Қатты тұрмыстық қалдықтарды жинауға, қайта өңдеуге және жоюға байланысты барлық мәселелерді қарастырмас бұрын, осы материалдың құрамы мен қасиеттері туралы ақпараттар қажет. ҚТҚ морфологиялық құрамы бойынша мына кұраушылардан тұрады: сүйектер, азық-түлік және көкөніс қалдықтары, қағаз, газеттер, журналдар, орау материалдары, картон қағаздары, ағаш, пластмасса, текстиль, былғары, резеңке, түрлі металдар (түсті және қара), шыны.

ҚТҚ құрамының өзгеруі жыл мезгіліне байланысты құрамындағы азық - түлік қалдықтарының көктемде 20-25%, ал күзде 40-45% көбеюімен сипатталады. Бұл адамдардың осы мезгілдерде рационында көкөніс пен жеміс-жидекті көп тұтынуымен сипатталады. Ал, қыс және күз айларында майда көше қоқыстары (Смёт) 20% дан 7 % дейін азаюымен сипатталады (1-кесте) .

1 - кесте - Алматы қаласының ҚТҚ-ның 2018 жылға морфологиялық құрамы, %.

Құраушылары

Жыл мезгілдері

Қыс

Көктем

Жаз

Күз

Құраушылары:

Азық-түлік қалдықтары

Жыл мезгілдері:

32-39

35-45

40-49

45-55

Құраушылары:

Картон, қағаз

Жыл мезгілдері:

26-35

32-35

22-30

25-35

Құраушылары:

Ағаш

Жыл мезгілдері:

2-5

1-2

2-5

Құраушылары:

Кара металл

Жыл мезгілдері:

3-4

4-6

3-4

Құраушылары:

Түсті металл

Жыл мезгілдері:

0, 5-1, 5

0, 6-1, 8

0, 5-1, 5

Құраушылары:

Текстиль

Жыл мезгілдері:

4 -6

5-7

4 -6

Құраушылары:

Сүйек

Жыл мезгілдері:

1-2

Құраушылары:

Шыны

Жыл мезгілдері:

4-6

Құраушылары:

Былғары, резеңке

Жыл мезгілдері:

2-3

3-5

2-3

Құраушылары:

Пластмасс

Жыл мезгілдері:

23-24

24-26

23-24

ҚТҚ морфологиялық құрамы мен қоса оның фракциялық құрамыда өте маңызды, себебі оның көлеміне байланысты, арнайы технологиялар мен техникалар пайдаланылады (2 - кесте) . Осыған байланысты, ҚТҚ ішінде көлемі өте үлкен қоқыстар болады, олар стандартты 0, 75 м3контейлерге сыймайды, сол себепті оларды арнайы орындарда жинақталады. Орташа есеппен 1 жыл ішінде 1 адамға тығыздығы 210 кг/м3 болатын 40 кг ҚТҚ жиналады [1] .

2 - кесте - ҚТҚ морфологиялық және фракционды құрамы, %

Құраушылары

Фракциялар өлшемі, мм

250 -ден артық

150-250

100-150

50-100

50 - ден кем

Құраушылары:

Азық-түлік қалдықтары

Фракциялар өлшемі, мм:

-

0-1

2-10

1, 0-12, 6

17, 0 -21, 0

9

2 - кесте жалғасы

Картон, қағаз

3, 0-8, 0

8, 0 -10, 0

9, 0-11, 0

7, 0-8, 0

2, 5-5, 0

Картон, қағаз:

Ағаш

3, 0-8, 0:

0, 5

8, 0 -10, 0:

0, -0, 5

9, 0-11, 0:

0, -0, 5

7, 0-8, 0:

0, 5

2, 5-5, 0:

0, 5

Картон, қағаз:

Кара металл

3, 0-8, 0:

-

8, 0 -10, 0:

0, 1

9, 0-11, 0:

0, 5

7, 0-8, 0:

0, 8-2

2, 5-5, 0:

0, 3-0, 5

Картон, қағаз:

Түсті металл

3, 0-8, 0:

-

8, 0 -10, 0:

0, 1

9, 0-11, 0:

1

7, 0-8, 0:

0, 6-2

2, 5-5, 0:

0, 5-1, 0

Картон, қағаз:

Текстиль

3, 0-8, 0:

0, 2-1, 3

8, 0 -10, 0:

1, 0-1, 5

9, 0-11, 0:

0, 5-1, 0

7, 0-8, 0:

0, 3-0, 5

2, 5-5, 0:

0-0, 6

Картон, қағаз:

Сүйек

3, 0-8, 0:

-

8, 0 -10, 0:

-

9, 0-11, 0:

-

7, 0-8, 0:

0, 3-0, 5

2, 5-5, 0:

0, 5-0, 9

Картон, қағаз:

Шыны

3, 0-8, 0:

-

8, 0 -10, 0:

0-0, 3

9, 0-11, 0:

0, 3-1, 0

7, 0-8, 0:

1, 0-2, 0

2, 5-5, 0:

1, 0-1, 6

Картон, қағаз:

Былғары, резеңке

3, 0-8, 0:

0

8, 0 -10, 0:

0-1, 0

9, 0-11, 0:

0, 5-2, 0

7, 0-8, 0:

0, 5-1, 5

2, 5-5, 0:

-

Картон, қағаз:

Пластмасс

3, 0-8, 0:

-

8, 0 -10, 0:

0, 5-1, 0

9, 0-11, 0:

1, 0-22

7, 0-8, 0:

1, 0-2, 5

2, 5-5, 0:

0, 2-0, 5

Картон, қағаз:

Барлығы

3, 0-8, 0:

7

8, 0 -10, 0:

13, 3

9, 0-11, 0:

22, 1

7, 0-8, 0:

25, 3

2, 5-5, 0:

32, 3

1. 3 ҚТҚ химиялық және физикалық қасиеттері

ҚТҚ химиялық және физикалық қасиеттерін зерттеу, тұрмыстық қалдықтарды қайта өңдеу мен оны кәдеге жарату мақсатымен жасалынады. Көп жағдайда олардың орташа жылдық көрсеткіштерімен анықталады. Физикалық касиеттері бойынша: тығыздығы, ылғалдылығы, жылуөткізушілік қасиеті, салмағы мен көлемі ескерілетін болса, химиялық қасиеті бойынша: химиялық құрылысы, органикалық заттар мазмұны қарастырылады.

ҚТҚ агрохимиялық көрсеткіштері бойынша құрамы екі бөлімге бөлінеді: биологиялық түрде өздігінен шіритін және жылдам биотермиялық бейтараптандыру процесінде механикалық түрде оңай өңделетін, яғни компост жасау уақытында өздігінен шіритін - ағаш, текстиль, сүйек және т. б. .

ҚТҚ жою мен оны өңдеу барысында қолданылатын технологиялар мен техникаларға ҚТҚ жылуөткізгіштігі және тығыздығы керек. Көктем-жаз кезіндегі контейнердегі ҚТҚ тығыздығы 0, 18-0, 22т/м3, ал күз-қыс мезгідерінде 0, 2-0, 25 т/м3тең болады. ҚТҚ негізгі құрамының жылу өткізгіштігі: ағаш, картон- 2000-2500; су - 4190; шыны, тас- 800 -1000, қара металл - 400 дж/ (кг×град) .

Жылуөткізгіштік (СТБО) ҚТҚ ылғалдығына тәуелді және мына формула арқылы анықталады:

СТБО= 21, 9 W + 2000,

Мұндағы, W - ҚТҚ ылғалдылығы, %.

ҚТҚ сорттау және өңдеу барысында жабыспақ компонеттер болғандықтан өзара механикалық байланыста болуы, құрамында балласты қоспалар болғандықтан 60-70 бұрыш градуста техникаға жабысуға, аброзивті қоспалары болғаннан кейін техника мен жанындағы заттарды сырып оны майдалатуға, және құрамында әр түрлі қышқылдар мен тұздар болғаннан кейін темірді каррозияға ұшырату қасиеттерімен сипатталады [1] .

10

1. 4 ҚТҚ жинау нормалары

ҚТҚ құрамы көптеген факторларға байланысты, соның ішінде территориясы, тамақтану үрдісі, сол мекеннің тұрмыс-тіршілігі, жыл мезгілі, климаты және т. б. . ҚТҚ жинау нормалары - бұл бір есептік бірлікке келетін қалдықтардың саны, яғни 1 адам - бір тұрғын үй қорына, 1 орын - қонақ үйге және т. с. с. Жинау нормаларының бірліктері массада (кг) немесе көлемде (л, м3) к көрсетіледі.

ҚТҚ жинау нормалары қалдықтарды тасымалдауға, жинауға, сорттап және өңдегенге, оларды жоюға арналған объектілерді анықтау барысындағы есептік көрсеткіш болады.

Негізгі есептік көрсеткіш - бір күнде және 1 жылда жиналатын ҚТҚ көрсеткіші, осыған байланысты бір адам басынан күніне және жылына жиналатын ҚТҚ көлемі анықталады. ҚТҚ шығу көзіне байланысты белгіленген қоқыс көлемі Алматы қаласы әкімдігінің 2014 жылғы 11 сәуірдегі N 2/235 қаулысымен «Қатты тұрмыстық қалдықтардың жинақталу мөлшерін бекіту туралы» бекітілді (3 - кесте ) [2] .

3 - кесте - Алматы қаласы бойынша қатты тұрмыстық қалдықтардың жинақталу көлемінің мөлшері

Қалдықтың пайда болу көздері

Өлшем бірлігі

Есептік жинақталу мөлшері

Қалдықтың пайда болу көздері:

Жайлы тұрғын үйлер

Өлшем бірлігі:

м 3/адам/жылына

Есептік жинақталу мөлшері:

2, 55

Қалдықтың пайда болу көздері:

Тас көмірмен жылытылатын жайсыз тұрғын үйлер

Өлшем бірлігі:

м 3/адам/жылына

Есептік жинақталу мөлшері:

2, 9

Қалдықтың пайда болу көздері:

Мемлекеттік басқару органдарының әкімшілік ғимараттары

Өлшем бірлігі:

м 3/адам/жылына

Есептік жинақталу мөлшері:

0, 2

Қалдықтың пайда болу көздері:

Кеңсе

ғимараттары (өнеркәсіптер, ұйымдар, мекемелер)

Өлшем бірлігі:

м 3/жұмыс орны/жылына

Есептік жинақталу мөлшері:

1, 48

Қалдықтың пайда болу көздері:

Мектептер*

Өлшем бірлігі:

м 3/оқушы/жылына

Есептік жинақталу мөлшері:

0, 37

Қалдықтың пайда болу көздері:

ЖОО және техникумдар**

Өлшем бірлігі:

м 3/оқушы/жылына

Есептік жинақталу мөлшері:

0, 71

Қалдықтың пайда болу көздері:

Ауруханалар*

Өлшем бірлігі:

м 3/төсек орны/ жылына

Есептік жинақталу мөлшері:

1, 15

Қалдықтың пайда болу көздері:

Емханалар

Өлшем бірлігі:

м 3/келіп кету/ жылына

Есептік жинақталу мөлшері:

0, 02

Қалдықтың пайда болу көздері:

Балабақшалар, ясли

Өлшем бірлігі:

м 3/орын/жылына

Есептік жинақталу мөлшері:

0, 97

Қалдықтың пайда болу көздері:

Қонақүйлер*

Өлшем бірлігі:

м 3/төсек орын/жылына

Есептік жинақталу мөлшері:

1, 5

Қалдықтың пайда болу көздері:

Азық-түлік дүкендері

Өлшем бірлігі:

м 3/м 2 сауда ауданы/жылына

Есептік жинақталу мөлшері:

1, 4

Қалдықтың пайда болу көздері:

Өнеркәсіп тауарлары дүкендері

Өлшем бірлігі:

м 3/м 2 сауда ауданы/жылына

Есептік жинақталу мөлшері:

1, 2

Қалдықтың пайда болу көздері:

Мейрамханалар

Өлшем бірлігі:

м 3/отыратын орын/жылына

Есептік жинақталу мөлшері:

2, 8

Қалдықтың пайда болу көздері:

Автосервис және тұрмыстық қызмет көрсету нысандары

Өлшем бірлігі:

м 3/жұмыс орны/ жылына

Есептік жинақталу мөлшері:

3, 1

11

3- кесте жалғасы

Базарлар*

м 3/м 2 аудан/ жылына

0, 5

Базарлар*:

Түнгі клубтар

м 3/м 2 аудан/ жылына:

м 3/орын/жылына

0, 5:

2, 0

Базарлар*:

Қойылымдық мекемелер (театрлар, кинотеатрлар, мәдениет үйлері, клубтар) *

м 3/м 2 аудан/ жылына:

м 3/орын/жылына

0, 5:

0, 45

Базарлар*:

Спорт нысандары (стадиондар, фитнес-орталықтар, жаттығу залдары, бассейндер)

м 3/м 2 аудан/ жылына:

м 3/адам/жылына

0, 5:

3, 1

Базарлар*:

Ойын-сауық нысандары (казино, ойын автоматтары залы)

м 3/м 2 аудан/ жылына:

м 3/орын/жылына

0, 5:

2, 0

Базарлар*:

Мұражайлар, музыкалық салондар

м 3/м 2 аудан/ жылына:

м 3/адам/жылына

0, 5:

0, 45

Базарлар*:

Қоймалар

м 3/м 2 аудан/ жылына:

м 3/100м 2аудан/ жылына

0, 5:

3, 0

Базарлар*:

Саябақтар мен гүлзарлар*

м 3/м 2 аудан/ жылына:

м 3/м 2аудан/ жылына

0, 5:

0, 56

Базарлар*:

Аумақтарды тазалау /сыпырым/

м 3/м 2 аудан/ жылына:

м 3/100м 2/жылына

0, 5:

1, 8

Базарлар*:

Ағаштардың қалдықтары

м 3/м 2 аудан/ жылына:

м 3/ағаш/жылына

0, 5:

0, 8

Ескерту: *мәдени-тұрмыстық мақсаттағы және қоғамдық тамақтану нысандарын, үй-жайларды жалға алушыларды қоспағанда. Қатты тұрмыстық қалдықтардың (ҚТҚ) жинақталу мөлшері қалдықтардың нақты қалыптасу көздеріне арналған. Қалдықтардың қалыптасу көздеріне кіретін барлық қосымша нысандар, берілген мөлшерден бөлек есептелінеді.

** ҚТҚ-ның жинақталу мөлшеріне осы мекемелердің бүкіл қызметі кіреді.

Бұл көрсеткіштер уақыт өте келе халық санына тура пропорционал түрде өзгере түседі.

1. 5 Қатты тұрмыстық қалдықтарды жою және қайта өңдеу әдістері

Қалдықтар - өндіруші, тұтынушы және мемлекеттік серіктестіктің түпкі нәтижесі болып табылады. Сол себепті, себепші субъектілерге қоқысты жою мен қайта өңдеу тәсілдеріне қарым-қатынасын өзгерту қажет. Ережеге, қоғамдық қысымға, полигондардың және ресурстардың шекті болуына байланысты қазіргі уақытта әлемде ҚТҚ көлемін азайтудың әлемге белгілі алгоримы бар ол 4R деп аталады: қысқарту (reduction), қайта пайдалану (reuse), қайта өңдеу (recycling) және қалпына келтіру (recovery) . Қысқартылмайтын, қайта пайдаланбайтын, қайта өңделмейтін және қалпына кемейтін қалдықтар жойылады (1- схема) .

12

Қысқарту

Қайта пайдалану

Қайта өңдеу

Қалпына келтіру

Жою

1 - схема - ҚТҚ көлемін азайтудың әлемге белгілі алгоримы

ҚТҚ көлемін азайтудың әлемге белгілі алгоримын қолданылуын келесідей түсіндіруге болады:

1. Мүмкіндігінше қалдықтарды азайту - бұл қолайлы нұсқаның бірі;

2. Егер қалдықтар пайда болса және іс жүзінде мүмкін болса, оны қайта пайдалану үшін барлық күш-жігерді жұмсау керек;

3. Қайта өңдеу қалдықтарды басқару иерархиясында үшінші нұсқа болып табылады. Қайта өңдеу ресурстарды үнемдеуге және қалдықтарды азайтуға көмектессе де, экономикалық және экологиялық шығындар қалдықтарды жинауға және қайта өңдеуге байланысты болады. Осы себепті қайта өңдеуді қысқартуға немесе қайта пайдалануға болмайтын қалдықтарға ғана қарау керек; 4. Ақырында, қысқартылмайтын, қайта пайдаланылмайтын немесе қайта

өңделмейтін қалдықтардан қуаттарды шығаруға болады.

Эмпирикалық деректер бойынша, қалдықтарды қысқарту, өнімді қайта пайдалану, қайта өңдеу және экологиялық заттарды қолдануды жүзеге асыру арқылы бизнес шығындарын азайтуға және пайдасын арттыруға мүмкіндік береді. Шығындар үнемдеу келесі түрде болады:

- Қалдықтарды жоюдың шығындарын қысқарту;

- Қалдықтарды кәдеге жарату шығындарын қысқарту; - Энергия шығындарын төмендету;

- Материалдар мен шығын материалдарын үнемдеу; - Нормативтік талаптарға сәйкестігін төмендету;

- Сақтау шығындарын азайту;

- Қайта пайдаланылатын материалдарды сату арқылы шығындарды өтеу; - 4Rs технологиясын сату арқылы шығындарды өтеу.

ҚТҚ көлемін азайтудың әлемге белгілі алгоримы 4R (қысқарту (reduction), қайта пайдалану (reuse), қайта өңдеу (recycling) және қалпына келтіру (recovery) ) мен жою (disposal) әр бөлігіне тоқтасақ.

1. 1R қысқарту (reduction) - өндірілген қалдықтардың мөлшерін азайту. Қалдықтарды азайтудың мысалы - қағаз ыдыстары мен пластикалық ас құралдарының орнына фарфор мен күмістен жасалған бұйымдарды қолдану;

13

2. 2R қайта пайдалану (reuse) - қалдықтарды одан әрі трансформациясыз және өз пішіні мен түпнұсқалық сипатын өзгертпестен қолдану. Мысалы: бөтелкелер, ескі киімдер, кітаптар және басқа жоспарланған мақсаттарға ұқсас мақсаттарда қайтадан пайдаланылатын басқа заттар сияқты қатты қалдықтардың әр түрлі түрлері қайта пайдаланылуы мүмкін.

3. 3R қайта өңдеу (recycling) - бұл жаңа өнімдерді шығарғанға дейінінгі материалды қайта өңдеу. Қайта өңдеу қызметі адам денсаулығына және қоршаған ортаға әсер етуі мүмкін, бірақ бұл әсерлер әдетте жаңа шикізаттан өнімді өндіруге қарағанда төмен. Қайта өңдеу - материалдарды қалдықтар емес, құнды ресурстар ретінде өңдеу. Бұл көптеген артықшылықтарға ие, бірақ түпкілікті өнім үшін нарық болуы маңызды, әйтпесе процесс экономикалық тұрғыдан тұрақты болмайды. Қайта өңдеу параметрлері қалдықтардың түріне байланысты. Мысалы, қалдық қағазды талшық деп аталатын процесте талшықтарға бөлуге болады. Целлюлоза тазаланады, содан кейін басып шығару немесе орау үшін жаңа қағазға айналады. Металлдар мен әйнектерді жаңа шикізатқа еріту арқылы қайта өңдеуге болады. Пластикалық бөтелкелерді электрлік сымдар үшін пластиктік арқан немесе пластикалық жабын жасау үшін қолдануға болады. Кейбір қалдықтар үшін кәдеге жарату күрделі техникалық процестерді қамтиды және арнайы жабдықтарды қажет етеді, ал басқалары оңай және шағын көлемде қайта өңделуі мүмкін. Органикалық қалдықтардың барлық түрлері үйде немесе үлкен масштабта жасалуы мүмкін компостингпен қайта өңделуі мүмкін.

4. 4R қалпына келтіру (recovery) - қалдықтарды мақсатты пайдалану (қайта өңдеу), оларды тиісті дайындаудан (қалпына келтіруден) кейін өндірістік циклге қайта қосу және пайдалы компоненттерді өндіру. Қалпына келтірудің мақсаты - қоршаған ортаны қорғау мәселелеріне қоғам назарын аудару, қоқыс көлемін азайту және жауапты тұтыну мәдениетін қалыптастыру болып табылады. Қайта өңдеу идеясы өнердегі көптеген сәнді үрдістерді, сондай-ақ қолмен жасалған техниканы біріктіреді. Бұған арт-пластиктен, газет түтіктерінен, кинусайгудан, патчтан жасалған бұйымдар және т. б. кіре алады. . Қалпына келтіру Еуропада танымал болғандығы мұндай заттарға арналған арнайы дүкендер де бар.

5. Жою (disposal) - қысқартылмайтын, қайта пайдаланбайтын, қайта өңделмейтін және қалпына кемейтін қалдықтарды термиялық өңдеу. Олар арқылы энергия газы мен қоқыс газын алуға болады.

Қатты тұрмыстық қалыдықтарды қайта өңдеу және жою әдістерін таңдау мәселесін шешу кезінде климаттық, географиялық, қалалық жоспарлау жағдайларын, сондай-ақ қызмет көрсетілетін халықтың санын ескеру қажет. Әдісті таңдар алдында мына көрсеткіштерге көңіл бөлу керек - қатты тұрмыстық қалдықтарды жоюдың дәрежесі мен ұзақтығы, топырақ, су және ауаның ластану деңгейі, қолданылатын екінші ретті ресурстардың түрлері және т. б. .

ҚТҚ-ды қайта өңдеу мен жою жұмысынын дайындау үшін қалдықтарды бірінші ретті өңдеу міндетті түрде жасалуы керек. Қалдықтарды бірінші ретті

14

өңдеу - алдын-ала дайындау, оның ішінде сұрыптау, бөлшектеу, тазалау жұмыстары болып табылады.

Қазіргі уақытқа 20-дан астам ҚТҚ жою және қайта өңдеу әдістері белгілі. Әрбір әдіске 10 (жеке тұрғыда - 50) тәсілі белгілі. Олар мақсаты бойынша

- қайта өңделетін және жойылатын болып бөлінеді. Ал, технологиялық принципі бойынша - механикалық, химиялық, термиялық, биологиялық болып бөлінеді.

Қазіргі уақытта ҚТҚ қайта өңдеу мен жою бойынша технологиялық процесстің комбинациясы қолданылуда. Олар:

1. химиялық - термиялық;

2. термиялық - биологиялық; 3. биологиялық - механикалық.

1. Химиялық - термиялық комплексті технологиялық принциптегі әдіс - бұл бастапқы өңдеуден кейін, термиялық принцип бойынша оның физикалық сипатын өзгертіп, арнайы химиялық қосылыстар арқылы екінші ретті шикізат алу болып табылады. Өндірісте қайта өңделетін барлық заттарға арнайы таңбалау жасалынады.

2. Термиялық - биологиялық комплексті технологиялық принциптегі әдіс - бұл бастапқы өңдеуден кейін, органикалық қалдықтарды арнайы температуралық жағдайда органикалық калдықтарды өңдеу болады. Бұл өңдеу компостау деп аталады.

3. Биологиялық - механикалық комплексті технологиялық принциптегі әдіс - бұл бастапқы өңдеуден кейін, қайта өңделмейтін қалдықтарды ұсатып, пресстегеннен кейін топырақ қабатымен жауып, анаэробты шіру процессін нәтижесінде биогазды алу болып табылады.

ҚТҚ қайта өңдеудің қай түрін алсаңда, ол қалдықтар көлемінің 90% жоюға септігін тигізеді [3] .