Қазақстандағы көмір өндірісі

Пән: Өнеркәсіп, Өндіріс
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 23 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе

І. Әдебиеттік шолу

1. 1. Көмір өндірісі

1. 2. Қазақстандағы көмір өндірісі

1. 3. Көмір отын ретінде

ІІ. Негізгі бөлім

2. 1. Павлодар - Екібастұз көмірі

2. 2. Қарағанды көмірі

2. 3. Қаражыра кен орны көмірін гидрогендеу

2. 4. Қазақстан Республикасындағы көмір өнеркәсібінің перспективалары және дамуы

ІІІ. Қорытынды

Кіріспе

Экономикалық дағдарыс ғылымға қатты салқынын тигізді. Күні бүгінге дейін ғылымға ішкі жалпы өнімнің болмашы мөлшері ғана бөлініп келеді. Дегенмен бұл - ғылым, оның ішінде Қазақстан химиясы тоқырады деген сөз емес. Энтузиаст-ғалымдар ізденістерін үзбей жалғастыра берді. Соның нәтижесінде Үкіметіміз күні бүгін он зауыт саламыз десе, солардың әлемдік базарда бәсекелесіне дес бермейтін өнімдер шығару ісін ғылыми негіздеп бере аламыз.

Экономикадағы жетекші салалар-мұнай, металл, көмір, тағы басқа минералдық шикізаттар өндірісі өткен 14 жыл ішінде жарыса дами отырып, қосалқы салаларға да жан бітірді. Мұның наақты көрінісі химия өндірісін дамыту мақсатында жол картасы аясында арнайы бағдарламалар, инвестициялық жобалар жасалды. Жалпы бұл саланы дамыту елімізге үлкен табыс алып келеді. Мысал ретінде көмір өнеркәсібі өткен жылғы ағыдағы ақпарат бойынша 105 миллион тонна ккөмір өндірілді. Бұл 2007 жылғыдан 11, 2 -ке артық. Көмір өндірумен 28 отандық 5 шетелдік компаниялар айналысады. Әлемнің 92 еліне экспортқа шығарады. Экспорт бойынша тау кен өндірісі үлкен маңызға ие. Үлесі 37-41

Негізінде көмір 1960 жылдары жер жүзіндегі энергия істеп шығару қажеттілігінен пайда болған. Көмірдің құрамына-көміртек, сутек, оттек және басқа элементтердің қоспасынан тұратын күрделі зат. Көмір-метаморфизм үрдісінде өсімдіктерден түзілген минерал. Көмірдің төменгі сортына қоңыр көмір мен лигнин жатады. Олар құрамы жағынан шымтезекке жақын және көміртектің шамасы төмен. Көмірдің ең қатты және құрғақ сорты - антрацит. Отын - қатты, сұйық, газ түрінде болады. Қатты отын көмірлер, ағаш, тағы басқа. Сұйық отын - мұнай және оның өнімдері. Қазба көмірдің төрт түрі бар. Бірінші түрі - қоңыр көмір, тас көмір, анкроцит, крафитті көмір. 1855 жылы жылы Қарағанды, 1869 жылы Леңгір, 1895 жылы Екібастұз көмір кен орындары іске қосылды. Көмірдің геологиялық түрі 61 миллиард теңге деп бағаланды. Қарағанды көмір қорының 40 проценті кокс шығаруға жарамды.

Екібастұз кен орнының көмірінің қалыңдығы 160-180 метр. Мемлекеттік баланстағы 49 кеніштегі есептелген қорда 33, 6 миллард тонна көмір бар. Майбөкен көмір кен орнында жылына 20-25 миллион тонна көмір өндіріледі. Екібастұз көмір бассейнінде 12 миллиард тонна көмір шоғырланған. Қарағанды аумағында республиканың 31, 9 процент көмір шоғырланған.

Көмір өндірісі

Көмір - бұл адамзат тарихында бірінші пайда болған жанылғы жер қазба байлықтарының бірі болып табылады.

Көмір 1960 жылдары жер жүзіндегі энергия істеп шығарудың жарымына жуығын құраған. Көмір, мұнай, газ сияқты органикалық заттардан тұрады.

Көмір құрамына кіретін көміртек, сутек, оттек сол сияқты аз мөлшерде азот, күкірт және басқа элементтердің қоспасы кіретін қосылыстардан тұратын күрделі зат. Көмір - метеморфизм үрдісінде өсімдіктерден түзілген минерал. Метеморфтылық деп - жоғары қысым мен жоғары температурада өзгеріске ұшыраған тау жыныстарын айтамыз. Көмір түзу үрдісінің бірінші сатысында түзілген органикалық зат - шымтезек. Көмір шымтезек түгелдей шөгінді қабатпен жабылып, қоршалған шөгінді нығыздалған деп аталады. Нығыздалған шөгінді шымтезектердегі ылғалды кемітеді.

Көмірді сұрыптағанда үш белгіге сүйенеді. Тазалығы (құрамындағы көміртектің мөлшерімен анықталады), түрі (құрамындағы бастапқы органикалық заттармен анықталады), сорты (метеморфизм дәрежесіне байланысты) .

Көмірдің төменгі сортына қоңыр көмір мен лигнин жатады. Олар құрамы жағынан шымтезекке жақын, және көміртектің мөлшері төмен, ылғалы жоғары болуымен сипатталады.

Көмірдің ең қатты және құрғақ сорты - антроцит. Оны тұрғын үйлердің жылыту және тамақ дайындау үшін пайдаланады.

Құрамында көміртек Жылу өндіру қабілеті кДж/кг

Ағаш 50, 0 19, 800

Торф 59, 9 18, 700

Торф - көмірдің негізгі құрамы. Қалыңдығы - 1 км, ұзындығы - 20 метрлік торф қабатынан 4 метр қалыңдықта қоңыр көмір пайда болады.

Көмірдің түрлері

Қоңыр көмір
Тас көмір
Антроцитті көмір
Графитті көмір.

Тас көмір

Тас көмір - бұл өсімдіктердің ұзақ уақыт ішінде жиналған қалдықтары. Таскөмірдің химиялық құрамы - көміртек қоспасы және судан тұрады. Таскөмір ұзақ жылдар бұрын полезоид заманында 300-350 миллион жыл бұрын пайда болған.

Қоңыр көмір

Қоңыр көмір қазып алынатын қатты көмір. Құрамы - торфтан және 60-70 пайыз көміртектен тұрады. Түсі қоңыр болады. Қоңыр көмір жанылғы және химиялық өнім есебінде қолданылады. Дүниежүзінде қоңыр көмір миллион тоннаға дейін өндіріледі. Қоңыр көмірдің құрамында су көп, 43 пайыз. Сондықтан аз жылу шығарады. Тағы да құрамында ұшқыш заттар көп, 50 пайызға дейін.

Таскөмір

Құрамында 12 пайыз ылғал (3-4 пайыз ішкі), сондықтан жылу көбірек шығарады. Құрамында 32 пайызға дейін ұшқыш заттар бар. Таскөмір 3 км тереңдіктен өндіріледі.

Антрацитты

Толықтай 96 пайыз көміртектен тұрады. Жылуды көбірек шығарады 6 км

Тереңдіктегі тас көмірге температура арқылы әсер етіп алады. Көпнесе химиялық өндірісте қолданылады.

2006 жылдағы анықталған көмір қорлары млн. тонн

Мемлекеттер Тас көмір Қоңыр көмір жалпы

АҚШ 111338 135305 246643 27, 1

Ресей 49088 107992 157010 17, 3

Қытай 62200 52300 114500 12, 6

Индия 90085 2360 92445 10, 2

Австралия 38600 39900 78500 8, 6

Оңтүстік Африка 48750 0 48750 5, 4

Украина 16274 17879 34153 3, 8

Қазақстан 28151 3128 31279 3, 4

Польша 14000 0 14000 1, 5

Бразилия 0 10113 10113 1, 1

Германия 183 6556 6739 0, 7

Колумбия 6230 381 6611 0, 7

Канада 3471 3107 6578 0, 7

Чехия 2094 3458 5552 0, 6

Индонезия 740 4228 4968 0, 5

Турция 278 3908 4186 0, 5

Пәкістан 0 3050 3050 0, 3

Болгария 4 2138 2138 0, 2 Тайланд 200 330 502 0, 1

Испания 0 1354 1354 0, 1

Румыния 22 472 494 0, 1

Венесуэла 479 0 479 0, 1

Жалпы 478771 430293 909064 100, 0

Қазақстандағы көмір өндірісі

Қазақстанда көмір өнеркәсібінің туу ХІХ ғасырдың ортасында жатыр. 1855 жылы Қарағанды, 1869 жылы - Ленгір, 1895 - Екібастұз көмір кен орындары іске қосыла бастады. Шағын рудниктер мен заводтар және жергілікті халықтың қажеттілігін қамтамасыз ету үшін өлкеде кішігірім көмір кен орындары да пайдаланылады.

Халық шаруашылығын индустрияландыруға байланысты Қазақстанда көмір өнеркәсібі 30-шы жылдары Қарағанды бассейннің қарқынды игеру нәтижесінде кеңінен дамыды. Қарағанды көмір бассейнінің маңызды өсуіне себеп біріншіден оған жақын жерде мол темір, марганец және жез рудаларының дамуына қолайлы жағдай тууы, екіншіден Қарағандының оның өнімін пайдаланатын Оралға, Еділ бойына және Орта Азияға жақын орналасуы.

Көмірдің геологиялық қоры 62 млрд. Теңге деп бағаланды және ол 3000 шаршы км тығыз қабатта жатыр. Қарағанды көмір қорының 40%-і кокс шығаруға жарамды.

Павлодар облысында келешегі мол Екібастұз көмір кен орны орналасқан. 1925 жылдар кезінде бұл отын энергетикалық кен орны жұмысын тоқтатты. Тек 1945 жылы Екібастұз бассейні іске қосылды. Көмір қабатының қалыңдығының 168-180 метрге жетуі, ал ұтымды тау-геологиялық жағдай кенді ашық тәсілмен қазуға мүмкіншілік береді.

Қазақстан көмір қоры жөнінен әлемдегі көшбасшы ондықтың қатарына кіреді. Мемлекеттік баланстағы 49 кеніштегі есептелген қорда 36, 6 миллиард тонна көмір бар. Өткен жылғы ағымдғы ақпарат бойынша 105 миллон тонна көмір өндірілді. Бұл 2007 жылғыдан 11, 2%-ға артық. Қарағанды мен Екібастұз, Шұбаркөл мен Торғай көмір бассейндерінде өнірілген өнім тек елімізде ғана пайдаланылып қоймай, экспортқа да шығарылады. Энергетика және минералды ресурстар министрлігінің мәліметіне қарағанда, көмір өндірумен 28 отандық 5 шетелдік компания айналысады. Бұл бассейіннің көмірі жоғары сапалы, жеңіл байытылады және арзан. Мамандардың пікірі бойынша, келешекте Майбөкен көмір кен орнында жылына 20-25 миллион тонна көмір шығаруға болады.

Көмір отын ретінде

Көміртектің табиғи қосылыстарының құрамында көміртек көп заттардың бірі - түрлі отындар.

Отын қатты, сұйық және газ түрінде болады.

Қатты отын - қазба көмірлер, шымтезек, ағаш және жанғыш сланецтер.

Сұйық отын - мұнай және оның туындылары.

Газ түріндегі отындар - табиғи генератор, су, кокс және жер асты газдары.

Отынның сапасы жылу шығару мүмкіндігімен яғни 1 кг отын жанғанда бөлінетін жылудың мөлшерімен (килоджоульмен) анықталады. Отында көміртегі көп болса, оның жылу шығару мүмкіндігі де жоғары болады.

Отынның құрамында негізінде көміртек, сутек және оттек болады.

Отынның құрамында негізінде С, Н ₂ , О ₂ болу керек. Құрамында көміртек пен сутек неғұрлым көп болса, сол отынның жылу бергіштік қабілеті жоғары болады:

Отын Н

Мұнай 44. 000

Бензин 44. 000

Керосин 44. 000

Қоңыр көмір 2800

Шымтезек 2300

Тас көмір 3500

Антрацит 3400

Ағаш көмір 3400

Ағаш 1900

Дж/кг

: Порох

Дж/кг: 3, 8 _* 10 ⁶ ,

: Торф

Дж/кг: 8, 1 _* 10 ⁶ , 15 _* 10 ⁶

: Ағаш (бұтақтар)

Дж/кг: 10, 2 _* 10 ⁶

: Көмір

Дж/кг: 15 _* 10 ⁶ , 14, 7 _* 10 ⁶ ,

: Табиғи газ

Дж/кг: 13, 25 _* 10 ⁶

: Тас көмір

Дж/кг: 22 _* 10 ⁶ , 29, 3 _* 10 ⁶

: Этил спирты

Дж/кг: 25 _* 10 ⁶

: Метанол

Дж/кг:

22, 7 _* 10 ⁶

29, 308 _* 10 ⁶ (7000 ккал/кг)

: Антрацитты көмір

Дж/кг: 31 _* 10 ⁶

: Метан

Дж/кг: 50, 1 _* 10 ⁶

: Мазут

Дж/кг: 39, 2 _* 10 ⁶

: Дизель жанылғысы

Дж/кг: 42, 7 _* 10 ⁶

: Мұнай

Дж/кг: 41 _* 10 ⁶

: Бензин

Дж/кг: 44 _* 10 ⁶ , 42 _* 10 ⁶

: Керосин

Дж/кг: 40, 8 _* 10 ⁶

: Этилен

Дж/кг: 48, 0 _* 10 ⁶

: Пропан

Дж/кг: 47, 54 _* 10 ⁶

: Оттек

Дж/кг: 120, 9 _* 10 ⁶

Павлодар-Екібастұз көмірі

Солтүстік-Шығыс Қазақстан аймағында қалыптасқан дамуда. Дәлірек айтатын болсақ, сол аймақтағы өндіріс орындары жеткілікті деңгейде жұмыс атқарып жатыр. Өндірістің дамуына химия саласы үлкен әсерін тигізіп жатыр. Атап айтсақ бұл аймақта аллюминий, қара металургияны өңдейтін заводтар, дәрі-дәрмек өндіретін өндіріс бірлестігі шоғырланған.

Екібастұз көмір бассейінінде жер бетіне жақын тереңірек 12 миллиард тонна көмір шоғырланған. Көмірді ашық тәсілмен шығару мүмкіншілігі, мұнда арзан көмір өндіруге жол береді, ол Қазақстан Республикасына, яғни бізге өте тиімді. Оның негізінде КСРО ыдырамай тұрғанда Ресейдің 110 электр станциялары және Республиканың барлық электр станциялары дерлік жұмыс істеген.

Ал қазіргі кезде бұл көрсеткіш өте төмендеп кеткен.

1995 жылы Екібастұз АӨК Қазақстан көмірінің 75% және электр энергиясының 42% өндірілген. 1975 жылы атта комбинат негізінде құрылған. «Екібастұз көмір» бірлестігі құрамына ірі 13 кәсіпорын кірді, олардың ішінде «Богатырь», «Центральный», «Западный» және «Южный» көмір шығаратын орындар бар.

Екібастұздың оңтүстік жағында қоры 10 миллиард теңгеге тең және оның 20% ашық тәсілмен шығаруға болатын Майкүбі қоңыр көмір бассейіні орналасқан. Бұл бассейін мемлекетіміздің экономикалық жағдайын жақсартуға үлкен үлесін тигізеді. Майкүбі көмірінің күші, түрпілі қатты заттары көп және қайың байтытатын Екібастұз көмірінінен айырмашылығы оның жартылай кокс шығаруға жарамдылығы.

Сөйтіп, пайдалы қазбалар қорының орасан зор молдығы, кен орындарын пайдалануға, тау-кен техникалық жағдайларының қолайлығы бұл ауданда ірі НӨК қалыптасуына барлық жағдай жасайды.

Қарағандыдағы көмір өндірісі

Қарағанды облысы Қазақстанның бірегей темірді, марганецті сирек металды және көмірді өндіретін аймақ болып табылады. Оның аумағында Республиканың 31, 9% (оның ішінде кокс көмірдің барлық 100% қоры) топталған. Қарағанды көмір бассейні ТМД елдерінің көмір бассейіндерімен салыстырғанда ең газды болып табылады. Жер қоймаларының қорлары мен болжаулы ресурстары 1162 млрд АҚШ долларын құрайды. 1833-1834 жылдары облыста тасты көмір кен орындары табылды. 1886 жылдан бастап Қарандабасы үңгіріндегі кен орнында тасты көмір өндірісі басталды. Шахтастрой мекемесі 5 шахта құрылысын бастады. Ұзындықтары 120-140 м болатын забойлар қазып, көмірге дейін жолдар тазартылды. Шахталар кезек-кезегімен 2, 3, 6, 7, 8 шахталар 1936 жылдан бастап пайдалануға берілді. 1940 жылдың басында алғашқы Таушық көмірі шығарылды, өндірістің жағдайына байланысты айлық, тоқсандық жоспарлар бекітілді. Әлемнің 92 еліне облыстың көмір экспортқа шығарады. Тасты пайдалы қазбалардың негізгі түрлері бойынша Қарағанды облысының баланстағы қорларының құндылығы 758, 2 млрд. АҚШ долларды құрайды.

Қаражыра кен орны көмірін гидрогендеу процесін оптизациялау

Қазақстан Республикасының 2030 жылғы дейінгі энергетикалық стратегиясы энергия қорын үнемдеу саясатын жүзеге асыруға, энергетикалық тәуелсіздік пен мемлекеттік қауіпсіздікті қамтамасыз етуге негізделген. Стратегияны жүзеге асыруда экологиялық ұтымды және конкуретті өнімдері алу үшін көмірді комплексті өңдеу жобаларын дамыту қарастырылған. Көмірді терең химиялық өңдеу процестері жоғары температура мен қысымда өтетіндіктен көп сатылы және мол энергия шығынын қажет етеді. Сондықтан энергияны үнемдеуге негізделген технологияларды қолдану, көмірдің мұнай шикізаттарынан өндірілген конкуретті тауарлы өнімдерге айналуынан тиімділігін арттыратын негізгі фактор болып табылады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.