Интрузиялық тау жынысы
Мазмұны
Кіріспе
1 Геологиялық бөлім
14
1.1 Жалпы мәліметтер
14
1.1.1 География-экономикалық жағдайы
14
1.1.2 Геологиялық зерттеулер
15
1.2 Кен орны ауданының геологиялық сипаттамасы
15
1.2.1 Стратиграфия
15
1.2.2 Интрузиялық тау жынысы
17
1.2.3 Тектоника
19
1.2.4 Кен денелерінің морфологиясы
20
1.2.5 Пайдалы қазбалар
21
1.2.6 Гидрогеология
22
2 Тау-кен бөлімі
23
2.1 Тау-кен иелігі
23
2.2 Ертерек қабылданған жобалық шешімдердің қысқаша талдауы
23
2.3 Кен орнын қазу әдісін таңдау және қазымдау реті
23
2.4 Жерасты тау-кен жұмыстары
24
2.4.1 Өндірістік қуат
24
2.4.2 Пайдаланылу мерзімі
25
2.4.3 Жұмыс режимі
26
2.4.4 Аршу
26
2.5 Тау-кен үңгілеу жұмыстары
27
2.5.1 Тау-кен-күрделі жұмыстар
27
2.5.2 Тау-кен дайындық жұмыстары
28
2.5.3 Желдету және кешенді шаңсыздату
30
3 Маркшейдерлік жұмыстар
36
3.1 Нұрқазған жерасты кенішінің тірек жүйелерінің талдауы
36
3.1.1 Геодезиялық тірек торының сапасын бағалау
37
3.2 Негізгі маркшейдерлік жұмыстар
38
3.2.1 Негізделген түсіру кенішін жасау
38
3.2.2 Геодезиялық торлар
39
3.2.2.1 Триангуляция әдісі
39
3.2.2.2 Полигонометрия әдісі
40
3.2.2.3 Аналитикалық жүйе
40
3.2.3 Жерасты кенішінің маркшейдерлік түсірмесінің биіктік дәйектемесі
41
3.2.4 Тура және кері геодезиялық кертпе
43
3.2.5 Пайдалану торы
46
3.2.6 Теодолиттік түсірістер
48
3.3 Күнделікті маркшейдерлік жұмыстар
50
3.3.1 Түсірме әдістері
50
3.3.1.1 Перпендикуляр (ординат) тәсілі
50
3.3.2 Тахеометриялық түсіріс
51
3.3.3 Геометриялық нивелирлеудің қателіктерін анықтау
52
3.3.4 Тригонометриялық нивелирлеу
53
3.3.5 Маркшейдерлі түсіру бойынша көлемдерді есептеу
54
4 Қорлардың көлемін есептеу кезінде заманауи бағдарламаларды қолдану және енгізу
56
4.1 Surpac бағдарламалық кешенін Нұрқазған кенішінде қолдану
56
4.1.1 Surpac БҚ бағалау және модельдеу
56
4.1.2 Surpac БҚ тау-кен жұмыстарын жобалау
57
4.1.3 Surpac БҚ кеніштік маркшейдерияда қолдану және руда сапасын бақылау
57
4.1.4 Surpac БҚ интерфейсі
58
4.1.5 Surpac БҚ-де қорды есептеу
60
4.2 Дәстүрлі әдіспен шанақтардағы, қойнаулардағы пайдалы кеннің қалдығын өлшеу
61
5 Экономика бөлімі
66
5.1 Нұрқазған кеніші бойынша 1т кенді өндіру шығынын анықтау
66
5.2 Материалды шығындарды есептеу
67
5.3 Электроэнергия шығыны
67
5.4 Еңбек ақы төлеу есебі
68
5.5 Амортизациялық түсірілімдер
70
5.6 Амортизация шығынын есептеу
70
5.7 Еңбекақы шығындары
71
6 Еңбекті қорғау
73
6.1 Нұрқазған кенішінің қауіпті және зиянды факторларын талдау
73
6.2Нұрқазған кенішіндегі қауіпті және зиянды факторларды азайту шаралары
75
6.3 Жаппай атудан кейін жабық кенішті желдетуді есептеу
76
6.4 Өрт қауіпсіздігі
77
7 Өнеркәсіптік экология
80
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Қалыпты сілтемелер
Дипломдық жобада келесідей нормативтік сілтемелер келтірілген:
СТ ҚР ИСО 9001 - 2009 Сапаның менеджменті жүйесі. Талаптар.
ИСО 9000: 2005 Сапаның менеджменті жүйесі. Негізгі түсініктер мен сөздік.
ГОСО ҚР 5.04.019 - 2008 Қазақстан Республикасының Мемлекеттік жалпыға міндетті білім стандарты. Жоғары профессионалды білім. Бакалавриат. Негізгі жағдайлар.
МЕСТ 2.104 - 2006 ЕСКД. Негізгі жазулар.
МЕСТ 2.105 - 95 ЕСКД. Мәтіндік жазуларға жалпы талаптар.
МЕСТ 2.106 - 96 ЕСКД. Мәтіндік құжаттар.
МЕСТ 2.109 - 73 ЕСКД. Сызбаларға қойылатын негізгі талаптар.
МЕСТ 2.301 - 68 ЕСКД. Форматтар.
МЕСТ 2.303 - 68 ЕСКД. Сызықтар.
МЕСТ 2.304 - 81 ЕСКД. Сызбалық шрифттер.
МЕСТ 2.308 - 79 ЕСКД. Сызбалардағы формалардың келтірулер мен беттердің орналасуының талаптары.
МЕСТ 2.316 - 2008 ЕСКД. Сызбаларда жазуларды, техникалық талаптарды және таблицаларды салу ережелері.
МЕСТ 2.321 - 84 ЕСКД. Әріптік белгілеулер.
МЕСТ 2.702-75 ЕСКД. Электрлік схемаларды орындау ережелері.
МЕСТ 8.417 - 2002 ГСИ. Физикалық мәндер бірліктері.
МЕСТ 21.101 - 97 СПДС. Жобалық және жұмыс құжатнамаға қойылатын негізгі талаптар.
СМК СО 1.1.02 - 2011Оқулық құжатнаманы дайындау ережелері. Мәтіндік құжатнамаларға қойылатын негізгі талаптар.
СМК СО 1.1.03 - 2011Оқулық құжатнаманы дайындау ережелері. Мәтіндік құжатнамаларға қойылатын негізгі талаптар.
СМК СО 1.1.04 - 2011Оқулық құжатнаманы дайындау ережелері. Негізгі жазулар.
Анықтамалар
Берілген дипломдық жұмыста келесі терминдер қолданылды:
Амортизация - жалпы ұлттық өнімді өндіру барысында тозған немесе пайдаланылған (тұтынылған) капиталдың көлемін бағалау.
Бремсберг - жер бетіне тікелей шықпайтын жер астында пластың немесе кен денелерінің құлама бағытымен жүргізілген көлбеу қазба
Геодезиялық байланыстыру - жергілікті жерде бекітілген нүктелердің, ғимараттар мен үймереттердің және олардың элементтерінің орындарын координаттар мен биіктіктердің қабылданған жүйелерінде анықтау.
Геодезиялық тірек торы - пландық орны мен биіктігі бірлік координаттық жүйеде геодезиялық өлшеулер негізінде анықталған жергілікті жерде бекітілген нүктелер жүйесі; бұл нүктелер геодезиялық түсіріс кезінде тірек пункттері және құрылыс үшін бөлу негізі ретінде қызмет атқарады.
Квершлаг - тау жынысы қабаттарының созылымына кесе-көлденең жүргізілетін тау-кен қазындысы.
Нивелирлеу - жер беті нүктесінің биіктігін қандай да бір таңдалған нүктеге қатысты немесе теңіз деңгейі бойынша анықтау.
Оқпан - кен орнын ашу мен жер асты жұмыстарына қызмет етуге арналған жердің бетіне тік немесе көлбеген шығысы бар күрделі кен қазбасы
Оржол - шағын көлденең шамаларына қатысты созылыңқы ұзындыққа ие болатын ашық тау-кен қазбасы.
Полигонометрия - геодезиялық торларды барлық сызықтарының ұзындықтары мен горизонталді бұрыштары өлшенген сынық сызық немесе полигон түрінде салу әдісі.
Рекультивация - бұзылған жерлердің өнімділігі мен халықшаруашылықты құндылығын қайта қалпына келтіруге, сонымен қатар қоршаған ортаның жағдайын жақсартуға бағытталған жұмыстар кешені.
Триангуляция - геодезиялық тізбектерді барлық горизонталді бұрыштары мен базистік қабырғалары өлшенген үшбұрыштар түрінде салу әдісі.
Шкив - тоғыны жалпақ, тұйықталған арқанды немесе белдікті орап жанасатын дөңгелек.
Белгілеулер мен қысқартулар
Ұсынылып отырған дипломдық жобада келесідей қысқартылған сөздер қолданылады:
БЖЖ - бұрғылап-жару жұмыстары;
АЗ - атылғыш зат;
ДО - дөңгелек оң;
ДС - дөңгелек сол;
ПК - пикет;
ТҚ - техника қауіпсіздігі;
АМ - атылғыш материал;
ҚЖ - қауіпті жағдайлар;
ҚР - Қазақстан Республикасы;
ҚЕ - қауіпсіздік ережелері;
ЖШС - жауапкершілігі шектеулі серіктестік;
АҚ - акционерлік қоғам
мин. - минут;
т - тонна;
км - километр;
м - метр;
см - сантиметр;
мм - миллиметр;
c - секунд;
т.б. - тағы басқа.
Кіріспе
Шақта құрылысы кезіндегі маркшейдерлік жұмыстар маркшейдерлік істің маңызды бөлігін құрайды. Олардың ерекшелігі - берілген бұрыштық және сызықтық көлемі бойынша болмысқа шығарылуы және қазбалар мен шақта үстіндегі кешеннің жобалық мөлшерлерінің бекітілуі. Оның үстіне, қазіргі заманғы шақта құрылысы кезінде көтерілудің үлкен жылдамдығын қамтамасыз ететін және көтергіш түтікшені бірнеше метр кубта қолданатын күрделі жер асты кешендері салынғанда монтаждың дәлдігіне өте қатаң талап қойылады. Бұның бәрі шақта құрылысы кезіндегі маркшейдерлік жұмыстарды маркшейдерлік қызметтің ең қиын бөлігі етіп көрсетеді.
Шақта құрылысы кезіндегі маркшейдерлік жұмыстардың негізгі міндеттері: уату жұмыстары үшін жер бетінде тірек торларын құру, жер қазу жұмыстарының көлемін анықтау, ғимараттың, құрылыстың геометриялық элементтерін болмысқа шығару, арнайы өлшемдердің және ұңғыманы бақылау үшін түсіріс жасау және шақта оқпанын армирлеу, тау-кен қазбаларына бағыт беру және т.б.
Маркшейдерлік қызмет олардың құрылуы кезеңіндегі, сондай-ақ пайдалану кезеңіндегі тау-кен кәсіпорындарының қызметі кешенінің маңызды буындарының бірі болып табылады.
Тау-кен кәсіпорындары немесе ұйымдары қабылдаған құрылымдарға байланысты маркшейдерлік жұмыстарды орындау маркшейдерлік бөлімдерге жүктеледі.
Тау-барлау өндірісінің жоспарларындағы өндірілген, түсірілген және суреттелген орын көрсеткіштерінен басқа жер асты тау өндірісі кен орындарын барлау кезінде маркшейдерлік қызметтің алдында бір қатар міндеттер туындайды: өндіруге арналған бағыттарды көрсету, сынақ жүргізу орындарын, сонымен қатар геологиялық объектілерді түсіру.
Қазіргі уақытта біздің еліміздегі тау-кен өнеркәсіптерінің негізгі ерекшеліктері технологиялық жабдықтардың жоғары дәлдігі және өндірістік үдерістердің жоғарғы интенсификациясы болып табылады. Мұндай жағдайларда тау-кен жұмыстарының тұрақты және қауіпсіз жүргізілуін қамтамасыз ететін маркшейдерлік қызметтің жауапкершілігі артады. Маркшейдерлік қызмет пайдалы кен орнын қазудағы барлық кезеңінде (барлау, жобалау, құрылыс, пайдалану) тау-кен өндірісін жапқанға дейін және тау-кен жұмысы салдарынан бұзылған жерді қалпына келтіру кезеңіне дейін қызмет атқарады.
1 Геологиялық бөлім
1.1 Жалпы мәліметтер
1.1.1 География-экономикалық жағдайы
Нұрқазған кен орны Қарағанды облысының Бұхар-Жырау ауданында орналасқан, Қарағанды қаласынан 30 км солтүстікке, Теміртау қаласынан 10 км солтүстікке, Самарқанд су қоймасының солтүстік жағалауынан 2,5 км орналасқан. Мырза (Ақтау қ.) темір жол станцясы кен орыннан 8 км солтүстік-шығыста орналасқан. Жақын асфальтті көлікжолы 3-4 км солтүстік-батыста өтеді, көлікжол Астана-Алматы - 7 км батысқа қарай. Электртізбек сызық кернеуі 110 кВ 8 км батысқа қарай орналасқан. Кен орынға ЛЭП 35 кВ өткізілген.
Теміртау қаласы Республика бойынша үлкен қара металлургия кәсіпорны, химия өнеркәсібі, Ақтауда - цемент заводы орналасқан. Тікелей жақын Қарағанды көмір бассейні және Қушоқы көмір қима көмір шахтылары орналасқан.
Ауданның климаты жиі континенталды. Орташа көпжылдық температурасы +3,0°С-ын құрайды. Экстремалды жағынан максималды жылдық амплитудысы 80°С-қа жетеді (+38°С-тан шілдеде -42°С-қа қантар айларында).
Жылдық жауын көлемі 124-тен 518 мм-ге дейін жетеді, орташа көпжылдық шамасы-301 мм. Тұрақты қар жамылғысы 11-22 қарашада пайда болады және 130-150 күндей сақталады. Қар жамылғысының орташа көпжылдық биіктігі 20-35 см.
Абсолюттік ауа ылғалдылығы, жыл мерзімінің суықтан жылыға үлкейу бағытында өзгереді. Орташа жылдың ең үлкен абсолюттік ылғалдылық мағынасы 5,9 мб, шілде-тамыз айларында көрінеді. Ауа ылғалдылығына қатысты максималды мағынасы қыс айларына (78-79%) байланысты, минималды - жаз айларына (51-53%).
Асырмалы жел бағыты оңтүстік-батыс және солтүстік-шығыс болып табылады. Орташа жел жылдамдығы 5,3 мс. Жел жылдамдығының аса білінетін кезені қыстың екінші жартысында, егер олар 25-30 мс жеткенде.
Геоморфологиялық тұрғыдан аудан төмен таулы мелкосопочникқа жатады, абсалюттік белгілері 510,1-594,2. Кен орында тікелей анғарға қатысты асырмалы 50 м-дей екі меридиялды бағытында субпараллельді қырқалары байқалады.
Гидрографикалық тор Нұра ө. орташа ағысымен көрсетілген, Теміртау қ. Самарқанд суқоймасына бекітілеген, Самарқанд суқоймасының су көлемі 250 млн. М3 және су бетінің ауданы 75 км2. Суқойманың ең үлкен ұзындығы 4 км, тереңдігі 19 м.
Нұра ө. көктемде орташа көлемдік ағысы 150 млн. м3, орта айлық шығыны 1,29-1,28 м3с, жазда - 0,2-0,6 м3с.
1.1.2 Геологиялық зерттеулер
Аудан бойынша жүйелік барлау жұмыстары, 1935 ж. А.С.Годовановпен басталған, Р. А. Борукаев пен Г. Ф .Ляпичев (1953 г.), Г. Н. Зубенко (1954-55 гг.), А. А. Абдулин (1957 г.), Фадеев (1958 г.), П. И. Хомченко (1961, 1963 гг.), В. А. Оправхатов (1972 г.) жалғастырды.
1989 ж. геолого-геофизикалық құжаттардың анализі және біріктірулер нәтижесінде (Гранкин, Козлов) кен алабының алтын-полиметалл және мыс порфирлік құрылымына байланысты жана мәлімет жоспарын алды. Ауданы 30,4 км2 бөлігінің біріктірулер нәтижесінде 1:10000 масштабты геолого-геофизикалық жете барлау жұмыстары жалғастырылды.
1992-1995 жж. аралығында Нұрқазған кен орынның кен алабында іздеу-бағалау жұмыстарын АҚ Қарағандыгеология (Ковалев А.В., Медведев В.К., 1996 ж.) өткізді.
1.2 Кен орын ауданының геологиялық сипаттамасы
1.2.1 Стратиграфия
Нұрқазған кен орнының кенді алаңы жанартау плутондық белдеудің ендік бойының сыртқы зонасында орналасқан және Ерементау-Нияз антиклинорий, Семізбұға және Шақшан синклинорий - ірі құрылымдық каледонидтердің қоссылу түйініне орайластырылған.
Жарсорлық уақыттағы вулканизммен байланысты ерте девонның субжанартаулық жаралымдары кен өрістің оңтүстік бөлігінде кең таралған. Олар құрамы бойынша желістің вулканиттеріне ұқсас және мөлшері 100 х 150м.-ден 500 х 1000м. болатын әр түрлі формадағы үлкен емес денелермен көрсетілген, қуаты 10-11м.-ден аспайтын және ұзындығы 150м.дейін сығылма тәрізді денелер сирек кездеседі.
Мору қыртысы.Сызықтық және аудандық мору типтегі қыртыстар кеңінен дамып келеді. Жер бетінде мору қыртысының өнімдері сирек аз кездеседі, өйткені бос кайнозойлық түзілімдердің тысымен жабылған. Олар, негізінен, гидротермальды және тектоникалық қайта өндірілген таужыныс-тары бойынша дамыған. Мору қыртысының өнімдері болып сазды-тасшақпалы және сазды түрлі түсті жаралымдар табылады. Олардың қуаты бір метрден 30 м-ге дейін, сирек, жарылым зоналарының бойында - 50 м. дейін ауытқиды.
Жарсор свитасы (D1žr1) петрохимиялық өзгешелігіне қарай төменгі және жоғарғы подсвиталарына жіктелген.
Төменгі подсвита (D1žr1) кен орынның орта бөлігінде кең тараған. Подсвита тұсында екі пачка анықталған.
Төменгі пачка (D1žr11) агломерат туфасымен, сирек лавамен және автомагматикалық брекчиялар құрамында андезибазальтті бар сирек горизонты ірікесекті андезитті туфы құраммен және туфоалевролиттер немесе туффиттары бар жінішке линзатүрдес қатпаршаларымен құрылған. Қиманың жоғары бөлігінде қалындығы 100 м пелитті туффиттар горизонты жатыр. Пачка қалындығы 550 м кем емес.
Жоғарғы пачка (D1žr12), төменгі қатпар жабынының горизонты пелитті туффиттармен шартты түрде өткізілген, негізгі қиманың құрылымы линзатүрдес қатпаршалар пелит-псамотитті туффиттармен және туфоконгломератобрекчияларымен аралас, қалындығы 170 м жуық пачкасын құрайды. Пачка қалындығы 360 м астам.
Жоғары подсвита (D1žr2). Подсвита шөгінділері кен орынның батыс, солтустік және шығыс бөліктерінде кең тараған және Төлқұлын құрылымдық қанатын құрайды. Аудан дамуының көп бөлігі қопсыған қабық щөгінділері-мен жабылған.
Подсвита қалындығы 250 м кем емес.Ерте девонның субвулканикалық шөгінділері, жарсор уақытындағы жанартаулығымен байланысты және кен аумағының оңтүстік бөлігінде таралған. Олар свитаның вулканиттар құрылымына сәйкес және әртүрлі кішкентай денелермен көрсетілген пішім мөлшері 100 х 150 м-ден 500 х 1000 м, қалындығы 10-11 м кем емес және созылымы 150 м сирек дайкалы денелер кездеседі. Құрылымы бойынша лейкократты базальт, андезибазальт және сирек андезидацит порфириттар кездеседі.
Стратиграфо-генетикалық жыныс комплексы уақытымен, генезисімен, петрографиялық құрамымен және жыныстың жатыс жағдайымен анықталады. Зерттелген аудан аймағының стратиграфо-генетикалық жыныс комплексы келесі турлерге бөлінген:
- төмендевон шөгінділері қарамендин интрузиялық комплексының екі ену фазалары: бірінші ену фазасы (q1D1km), екінші ену фазасы (q2D1km, 2D1km).
- ортадевон, интрузиялық шөгінділер дайкалар және кішкентай денелер (D2, D2);
- төмендевон, көбінесе төменжарсор свитасының жанартау шөгінділері (D1zr1);
- төмендевон, көбінесе жоғарыжарсор свитасының шөгінді түзілімдері (D1zr2);
- мезозой үгілу қабығы (eMZ);
- плиоцен-төментөрттік шөгіділер субеткейлі қырлар жазықтар (N2-Q1);
- ортатөрттік-қазіргі делювиалды-пролювиалды шөгінділер (dpQII-IV).
Төмендевон шөгінділері қарамендин интрузиялық комплексы девон жанартаулығымен байланысты, төлқұлын жанартау-плутоногендік құрылы-мында кенсыйғызу пайда болуына екі фазаны енуімен түсіндіріледі.
Бірінші ену фазасы (q1D1km) кварцты диориттармен және кварц диоритті порфирлармен, оның көп бөлігі метасоматитті өзгерген, және олар негізі кврцты диориттар бойынша метасоматитті құрылымын құрайды.
Екінші ену фазасында (q2D1km, 2D1km) гранодиориттар (2D1km), гранодиорит-порфирлар (2D1km), кварц диоритті дайкалары (q2D1km) қатысады, жәнеде метасоматитті өзгерістерге бейімделген.
Бірінші және екінші ену фазаларының контактыларына интрузиялық кенсыйғызу брекчиялары енген. Кен түзілімі болып табылатын интрузиялық комплекс, инженерлік-геологиялық тұрғыдан толықтау зерттелген. Экзогенді жарықшақ 40-80 м тереңдікте байқалады. Тектоникалық жарықтар аймағындағы жарықшақтар 160 м тереңдікте көрінісін табады.
Ортадевон, интрузиялық шөгінділер дайкалар және кішкентай денелер (D2, D2) жарсор уақытының жанартаулығымен байланысты және барлық территория бойынша фрагментарлы тараған. Олардың құрамы свитаның жанартаулығымен жақындас және кішкентай денелі болып келеді, пішіндері 100500 м-ден 5001000 м-ге дейін. Құрылысы: лейкократты базальт, андезибазальтты порфириттар.
Мезозой үгілу қабығы (eMZ) негізі сызықтық және сирек ауданды болып таралады. Сипаттау алқабында, жер бетіне, тек солтүстік-батыс жағында шығады. Негізі, гидротермалды және тектоникалық өндірілген жыныстарын-да үгілу қабығы дамыған, олар алатүсті сазбен және сазды-қиыршықтас құрылымдармен берілген. Олардың қалындығы бірінші метрліктен 30-50 м байқалады. Қабықтын үлкен қалындығы тектоникалық жарылыс сызықтарында байқалады.
Плиоцен-төментөрттік шөгінділер субеткейлі қырлар жазықтары (N2-Q1) батыс жақ ауданында таралған. Осы жыныс кешені малтатас және саз құмды қатпарымен берілген. Шөгінді қалындығы 5-30 м аралығында өзгереді.
Ортатөрттік-қазіргі делювиялды-пролювиалды шөгінділер (dpQII-IV) беткей қырларын және қыраралық төмендеулерін құрайды. Негізі олар сірне және қиыршықтасы бар малтастарымен, сирек саз құмды қатпарымен көрсетілген. Кейінгісі қыраралық арнаның табаны бар алқап кездеседі, олардың жаймалау жақтарында ауданның сипаттау аралығында таралмаған.
Шөгінді қалыңдығы улкен аралықта 0,5-1,0-тен 15 м таралған, бірақ биік жақтарында қаландығы аз келеді. Үлкен қалындық, солтүстік жақ ауданында делювиалды-пролювиалды зор шлейфті қыраралық аймағы белгіленген. Малтатастың фильтрация коэффициенті бйынша инжинерлі-геологиялық түсірмелері өткізілген, 0,01-0,1 мтәулігін құрайды.
1.2.2 Интрузиялық тау жынысы
Кен орында кеш магмалық түзілімдері трахибазальтты дайкалар және диабаздар болып табылады. Олар сиғызғыш жыныстардың интрузиялық штоктарын қиып өтеді, жиынтығында олар меридионалды созылымды сызықтық аймақты құрайды.
Интрузияның әр массивінің құрылуы жыныс блоктарының жылжуымен, надинтрузялық куполымен және гидротермалды-метасоматит өзгеруімен байқалады.
Нұрқазған кен орынның территориясында интрузиялық түзілімдерді девон жанартаулығында құрылған, төлқұлын жанартау-плутоногендік кенсыйғызу құрылымының пайда болуымен де байланыстырылады. Олардың арасында ертедевон белгіленген - кварц диритті қарамендин комплексі және ортадевон комплексі - кіші интрузиялық кварцті монцдиориттармен және дайка субщелочты диориттарымен берілген.
Ертедевон кварц диоритті қарамендин комплексі (qδ1D1km) бірінші фазалы және гранодиориттармен (γδ2D1km), гранодиорит-порфирларымен (γδPI2D1km), кварц диоритті дайкалас (qδ2D1km) екінші фазалы Төлқұлын массивына кіруімен құралған, және кен орында ауданы бойынша солтустік-батыс жағында кішкентай массивын құрайды.
Нұрқазған кен орынның Шығыс мыспорфирлі бөлігінің карьер өндірісінде жартас жыныстарының мықты кристализациялық байланысы дамыған, солардың ішінде басты интрузияда кенқұрылу болып табылады. Жағдау жақтарында жанартау түзілімдері туфа андезибазальтті құрамды жыныстармен берілген. Бірінші фазалық ену кварц диориттармен берілген, ал екінші фазасы гранодиориттармен және гранодиорит-порфирлармен. Кварц диорит бойындағы гранодиорит контактысында брекчия дамыған. Олардың цементі интрузиялық жыныс желісінен (кварц, хлорит, карбонат) және кен минералдар материалынан тұрады. Басты кен минералы - халькопирит, ол цемент брекчия рольін орындайды.
Сондықтан Шығыс карьерінің жағдауы 4 басты жыныс типтарына бөледі:
- кварц диорит бойындағы метасоматиттар;
- интрузия брекчиясы бойындағы метасоматиттар;
- кенсыйғызғыш брекчия бойындығы метасоматиттар;
- құрамы андезибазальтты туфы.
Төменде осы 4 басты типтар бойынша жыныстардың физикалық қасиеттерін ортастатикалық анализімен көрсетеді. Жыныстардың физикалық қасиеттері және карьер жағдауы арасындағы айырмашығы аз. Кеминде интрузиялық брекчиялар көрсеткіші ажыратылады, олардың қысымы жоғары (2,80 гсм3), меншікті салмағы жоғары (2,84 гсм3) және сусіңіргіш қасиеті жоғарырақ (0,33%). Бірақ интрузия брекчияларының мықтылығы төменірек. Брекчияны біркелкі қысым түсіргенде мықтылығы 35,61 МПа, ал туфтарда - 42,16, ал барлық жыныстарда 56,69-57,89 МПа аралығында. Сондықтан олар бірдей сусіңіргіш қалыпта қатысты мәнде қм және кепкен сусіңіргіш қалыпты мәнде еріген. Және қалған жыныстарға қарағанда сусиғызғыш қалпының меншікті жабысу мәні () төмен, ішкі үйкелу бұрышы 37о барады. Әртүрлі бұрыш кесу сынақтарын өткізгенде жыныстардың қаттылығы және бұрыш кесудегі нормал қысымының үлкейуі көрінеді, бірақ сонда да интрузия брекчиялары төмен көрсеткішін көрсетеді .
Нәтижесінде қаттылық қасиеттеріне қарай өте қатты кварц диориттар және гранодиориттар, одан төмен туфтар және интрузия брекчиялары болып табылады. Интрузия брекчияларының қаттылық қасиеттерінің төмендуі, олардың біркелкісіздігімен және анизотроптылығымен, брекчия құрамына байланысты түсіндіріледі. Туфтарда үлкен жарықшақтық байқалады, олардың біркелкісіздік құрамымен және жатыс жағдайының өзгерісімен байланысты. Және де барлық жыныстар метасоматитқа ұшыраған, сондықтан жыныстың физикалық және қаттылық қасиеттеріне әсер етеді.
Ортаның анизотроптысы 100-120 м интервал тереңдіктегі жер беті аймағының экзогенді және тектоникалық жарықшақтылығы, және де жарықта саздармен толтырылуы және жарықшақтардың дамуы және жыныстардың сулануы әсерін тигізеді. Жарықшақтың төмендеуі 200-400 м интервалында қаттылық қасиетінің үлкейуі байқалады. Кейінгі қаттылық қасиетінің төмендеуі осы интервал тереңдігінде бөлшектеу аймағының жиі кездесуімен жақсы корреляцияланады. Жыныстың әлсіреуі тектоникалық көріністерден басқа, үлкен әсері ол, әртүрлі қаландықты кен шқғырларының брекчиялану аймағы да тигізеді. Негізі мұнда барлықғы бір-бірімен байланысты және кен орынның генетикалық қаситіне қарай пайда болумен анықталады.
Сумен қаныққан, кварц диоритті қысқанда қаттылығы 11% төмендейді, гранодиориттар 20%, интрузиялық брекчиялар 29%, туфтар 26%. Жоғарыда көрсетілген сандар бойынша, қаттылық құрамының қасиеті суға қаныққан күйінің, кепкен күйіге пропорционал. Интрузиялық брекчиялар және туфтар сулануға бейімдірек.
1.2.3 Тектоника
Нұрқазған кен орны Төлқұлын жанартау-плутоногендік құрылымға жатқызылады, ядросы төмендевон уақытының жарсор свитасының төмен подсвитасының жанартау шөгінділерімен құралған. Құрылым қанаттары жоғары жарсор подсвитасының туфогенді-шөгінді түзілімдерінен құралған.
Тұйық тор жарылыс жарықшақтарымен құрылымы қиындаған, араларында үлкені субмеридионалды және солтустік-шығыс созылымды Төлқұлын, Сарымсақ-Төлқұлын және Сарымсақ жарылымдары болып табылады. Батыста Батыс-Төлқұлынды лықсыма-қаусырманы кесіп өтеді, содан олар жоғары подсвитасы қызыл түсті жыныстары бар, төмен жарсор подсвитаның жанартау-шөгінді түзілімдеріне қаусырылған. Қаусырма кішкентай жарылыстармен сипатталады, басты субпараллельді жазық-тығымен тектоникалық пластиналарын құрайды. Сондай тектоникалық пластинасына, солтүстік жақта алтын-полиметалл кен түзілімі орналасқан.
Солтүстік-шығыс және субпараллельді созылымының тектоникалық жырықшалары жиі дайка субсілтілі диабаздарға бейімделген.
Экзогенді жарықшақ 20-95,8 м тереңдігінде байқалады. Интрузия жыныстарында жарықшақтардың қарқынды дамуы көбінесе 40-55 м тереңдігін құрайды, тектоникалық жарықшақ аймағында 80-90 м-де өседі. Экзогенді жарықшақ аймағында жанартаулы жыныстары үлкен тереңдікте тараған және көбінесе 60-80 м құрайды. Ұңғыма бұрғылау кезінде жарықшақ аймағында жынысөзек 40-60% жетті 10-20 см жынысөзек бағана биіктігінде, сондықтан олар күшті жарықшақтық және көп жарықшақты тобына жатқызылады .
Жарықшақтар кальцитпен, хлоритпен, темірлі оксид жағуларымен, қиманың жоғары бөлігінде аналық жыныстардың бұзылу көрсеткіштерімен толтырылған. Жер беті сипаттауы бойынша (карьерді бақылағанда) жарықшақтар кедір-бұдыр болып келеді, сирек жарықтарда тегіс жазықта сынуымен және айна сырғанауымен байқалады. Генетикалық типына қарай тектоникалық жырықшақтар, магманың суы процессіндегі алғашқы бөлшек үгілуімен. жарықшаларымен ажыратылады және жарықшақтың жарықшақ-тық диаграммасымен бақыланғанда, жарықшақтың многогранносы оның көптеген әрбағыттағы жүйе мөлшерімен бекітілген.
Үгілу аймақтың 200-450 м интервалында кездесуі азаяды және 450-600 м интервалында көбееді. Үгілу аймағының қалындығы бірнеше метрмен шектеледі. Жыныстардың физика және физика-механикалық қасиеті оның генезисімен, петрографиялық құрамымен және әртүрлі экзогендік және бастапқы жарықшақ сатысымен түсіндірілген .
1.2.4 Кен денелерінің морфологиясы
Нұрқазған кен орынның морфология жағынан ауданның көп бөлігін сызықтық штоквекрк, субмеридионалды бағытына бағытталған. Ол көбінесе кішідевон кішіжарсор свитасының жанартау-шөгінді жыныстарынан және аз бөлігі кварц диоритті интрузияларынан құралған.
Кен штокверкі екі зона бөлігіне ажыратылады: солтүстік-шығыс - бұрышы 60-80о шығысқа құлаған және оңтүстік-батыс батыс жаққа құлаған. Орта жақта екі подзонаның бірігуімен, кен штокверк күмбезін құраған, қанаттары щығыс және батыс жаққа күшті құлаған.
Кен денелердің шекаралары анық емес және жынысөзек сынақтары тек химиялық анализі бойынша анықталған.
Жағдау құрамына қарай мыс 0,3% бойынша 19 кен денелері анықталған, формасы жіңішке жақын тақтатектес және линзалы болып келеді, қалыңдығы меридионал бағыты бойынша сызылған созылымы мен, құлауы орнықсыз (сығылуымен және өсуімен) .
Кен аумағы 980 м созылған. Құлауы 940 м терңдікке бақыланған. Кен дененің қалыңдығы бірінші метрден 48 м аралықта.
Мыс минерализациясы көбінесе халькопиритті, аз мөлшерде борнит, ковелин бар. Кенде пирит, магнетит, гематит, молибденит бар.
Басты компонентті мыс, кен денелері бойынша мөлшері 0,12%-дан 18,54%-ға дейін, орташа көрсеткіші 0,55%, оған қоса кенде алтын бар, орташа мөлшері 0,18 гт, күміс 1,36 гт. Топтық сынамаларда молибден - 0,012%, селен - 1,64 гт; күкірт пиритті - 1,02%, улы компоненттерден тек таллий, орташа мөлшері 0,61 гт. Теллур, индий, сынап, сурьмы және мышьяка барлық анализдерде мөлшері төмен кездеседі.
1.2.5 Пайдалы қазбалар
Халькопирит - кен ауданының басты кентүзілу минералы болып табылады (84,9% шамасында). Көбінесе ол ұятүрдес жиналысы біркелкі емес, көбінесе бұрыш формалы массаларын құрайды, жеке түйірлері 0,01-0,5 мм бойынша, алқабқабы 0,5 x 2 мм-ден 5 x 8 см.
Халькопирит қоршуларының формаларының ірісі және кішісі көбінесе изливисто-зазубренді, кенсіз массаларының еуімен байланысты болады.
Борнит, халькозин, ковеллин - бағынған көлемінде бар (12,26% шамасында), халькопирит бетінде пленка құрған, кецбір жерлерінде жиекке көшеді қалңдығы 0,002-ден 0,003 мм-ден 0,011-0,0016 мм-ге дейін. Кейде халькозинда желісілеме кездеседі (0,022 мм-ге дейін), борнит халькопиритта кездеседі. Кейбір жерлерінде олар халькопиритпен ассоциироваланады, оның бойында біркелкісіз форма тузілімдерін құрайды.
Теннантит - аз мөлшерде тараған (бірінші ондық пайызда) және халько-пиритпен тығыз барлық жіңішке түзілім массаларында, сирек желісілемелерде қауымдасады, олардың мөлшері 0,056 мм жетеді. Сирек свалеритпен өседі, көп жағдайда халькопирит массаларында түзілген. Түзілім мөлшері 0,01 мм-ден 0,10 мм-ге дейін сирек 0,5 х 1,0 мм. Теннантит және пирит массаларында жарықшақ катаклаз бойында сирек көрсетілген.
Пирит - халькопиритпен қауымдасады (кенде мөлшері 0,1-10,56%, орташа 1,32%), олар бірге ұялы және вкрапленді түзілімдерін құрайды. Ұялары біріккен пирит массаларымен көрсетілген, кейде мөлшері 1,0 - 11,0 см дейін жетеді, түйіршікті құрылған және шагренді (кедір-бұдыр) беті бар.
Сфалерит - сирек түзілім күйінде кездеседі. Сирек сфалерит кенсіз түзілімдерде құралып, халькопиритпен өскен. Сфалерит түзілімдерінің мөлшері 0,2 х 0,3 мм-ден 0,3 х 1,0 мм.
Галенит - сфалериттан қарағанда аз тараған және халькопирит массала-рында микротүзілімдер немесе пирит массаларының жарықшалаларында түзілімдерін құрайды, көбінесе сфалерит немесе теннантитпен өскен. Сирек галенит кенсіз халькопирит түзілімдер арасында біріккен түзілімдерін құрайды, галенитпен біріккен түзілімдер мөлшері өте жіңішкеден (0,002 мм) 0,05 мм-ге дейін сирек 0,1 х 1 мм.галениттің ұзын формалары жыныс жарықшақтарына байланысқан.
Молибденит - сирек кездеседі және пластина түрінде кенсіз (пирит және халькопирит түзілім арасында) өте жіңішке түзілімдерімен сипатталады, сирек табличалық формада, мөлшері 0,005 мм-ден 0,01 және 0,02 мм, және тығылма қабыршақ агрегат түрінде, мөлшері (0,03-0,4 мм).
Сап алтын - (мөлшері 0,1 до 8,7 гт, орташа 0,39 гт) барлық халькопирит массаларында қауымдасады, пирит өсімшелерінде, теннантитта белгіленген. Түзілім формасы ұзармалы-теңсіз (ұзарған түйіршіктерге байланысты), желісілтемелік және теңсіз өте жіңішке және жіңішке түйіршіктер. Кіші түзілімдер мөлшері 0,15 мм-ден 0,2 х 1,0 мм, өте жіңішке және жіңішкеде 0,002 мм-ден 0,02-0,05 мм. Желісілеме қалыңдығы 0,02 мм. Алтын түсі алтынша-сары, алтын жоғарыдәрежелі.
Гематит - сирек. Кенсіз жіңішке дисперсті аймағында қызыл түске боялған қоспасын құрайды, сол фонда сирек бірінші микроннан 0,01-0,02 мм-ге дейін өлшемдерін құрайды. Кейінгі мөлшер формасы пластиналы, карбонатпен бірге жымдасқан. Гематиттың түзілуі карбонитизация ауданына байланысты.
Магнетит - өте сирек және гематитпен, гематит пластинасының ұзаруына байланысты, кейінгі сығылмалы контактісінде, сығылмалы және өте жіңішке теңсіз формаларын құрайды.
Акцессорлық минералдары кішкентай мөлшерде рутиллмен, анатазбен, лейкоксенмен және цирконмен берілген.
Рутил, анатаз, лейкоксен - бірінші ондық пайызындай құрайды. Рутилл түіршігінде анитаз түйіршігі және лейкоксеннің жіңішкедисперсті сығылуы сирек кездеседі, ол сфенның орынауысунан пайда болған. Рутиллтүйіршігінің мөлшері 0,005-0,10 мм. Рутилл формасы - призма тәрізді, анатаздікі - таблитчаталы.
Циркон - сирек. Жеке микрокристаллдар қысқапризмалы және призмалық формалы, мөлшері 0,02-0,085 мм шашыраңқы кен түзілу түзілімдерімен берілген.
1.2.6 Гидрогеология
Нұрқазған мыс-порфирлі кен орыны гидрогеологиялық планында жер асты су жарықшақ-желілік зор бассейінінде орналасқан, ол екі әртүрлі гидрогеологиялық параметрлер ортасынан тұрады. Карьердің жоғарғы жағы блок-желілікпен сипатталады (100-120 м дейін), ал төмен бөлігі зор эндогенді жарықшақ алқапты әлсіз жарықшалы блогымен берілген. Сипаттауына қарай бұл бассейн жоғары жыныстардың сусыйғызғыш анизотропты фильтрациялық қасиетімен ерекшеленеді, төменжарсор свитасының жанартау түзілімімен және төмендевон жоғарыжарсор көбіне шөгінді жыныстарымен берілген. Бұның қорытындысы, физикалық күйінің әркелкі сусиғызғыш ортасында сулануы өте біркелкісіз болуымен байланысты, сондықтан ұңғыма дебиті кең аралықта өзгереді: 1-47,2 м тереңдік деңгейінде 4 лс-тан сусызға өзгереді. Жер асты суының химиялық құрамы мен минерализациясы орнықты және тұз құрамы сирек 2 гдм3 асырады.
Кен орында бастапқы гидрогеологиялық жағдайын, әрпланды және дамығын тектоника жағдайында зерттегенде, табиғи ресурсын және сопредел алқабының қорын жоғары жағдайында тарту, бұл аймақта көптеген жер беті және жер асты суларының қоры орналасқан, сузыйғызғыш ортада схематизациялау сұрағын жақын арада ғана шешілуі тиіс болды.
2 Тау-кен бөлімі
2.1 Тау-кен иелігі
Қазіргі жобаны өңдеумен қоса Жезқазған жоба институтымен кен орнының Батыс бөлігіндегі тау-кен иелігіне бөлек жоба жасалды және ол ҚР энергетика мен минералды қорлар Министрлігінің геология және жер қойнауын қолдану Комитетіне қарауға берілді.Сұралатын тау-кен иелігінің ауданы 1,8км2, ал тереңдік бойынша шекарасы 960км
2.2 Ертерек қабылданған жобалық шешімдердің қысқаша талдауы
2001 жылы Нұрқазған кешенді алтын-мыс кен орнында барлау және тау-кен жұмыстарын жүргізу құқығы, ҚР Үкіметінің 10.06.2001ж. №932 қаулысы негізінде, 28.08.1995ж. №701 МГ лицензиясы бойынша Қазақмыс Корпорациясы ААҚ берілді. Сол жылы Қазақмыс Корпорациясы Жезқазған ҒЗЖИцветмет институтымен Нұрқазған кенорнының Батыс бөлігіне арналған Нұрқазған кенішінің тәжірибелік-өндірістік қазымдауы атты жұмыс құжаттамасы жасалды.
Негізгі жобалық шешім болып табылатындар:
- кеніш өнімділігі - жылына 4млн. тонна кен;
- қазу жүйесінің параметрлері: кемер биіктігі 20м., еселенген биіктік 40м. сұйылуы мен шығынды азайту мақсатында кен қазымдауда кемерлер 10м.-лік аралық кемерлерге бөлінеді;
- жұмыс кемерлерінің бұрышы 60-750;
- барлық технологиялық процестерде жоғары өнімділікті жабдық-тар-ды қолдану қарастырылған.
Берілген жұмыс құжаттамасымен кен және кен ашудың физикалық-механикалық, тау-кен-техникалық қасиеттерін оқып білу үшін, минералды шикізаттарды алу және оны өңдеудің тиімді әдістері мен тәсілдерін таңдау үшін, кеніш құрылысының жобасын құру мақсатында ең анық бастапқы мәліметтерді алу үшін 230м. тереңдікте ашық әдіспен тәжірибелік-өндірістік қазымдау мәселесі қарастырылған.
2.3 Кен орнын қазу әдісін таңдау және қазымдау реті
Нұрқазған кен орнының кен алаңының шегінде өндірістік кендер үш оқшауланған штоквергке шоғырланған: Батыс, Шығыс және Солтүстік мысты. Қордың орналасу категориясына байланысты және бекітілген ТПЖ өндірістік шарттары негізінде жобаға Батыс бөліктің қорлары алынды.
Жезқазған ҒЗЖИцветмет институты мен жобаны орындаушылардың қатысуымен жасалған ТПЖ өндірісінің шарттарына сәйкес, Нұрқазған кен орнының Батыс бөлігінің жағдайын техникалық-экономикалық салыстыру нәтижесі бойынша қазудың ең тиімдісі (жерасты, ашық, құрамды) құрамды әдіс болып табылады.
Жобаның 2.5.2 Аршу бөлімінде құрамды қазу әдісінің екі нұсқасы қарастырылған және келтірілген шығындардың минимум критериясы бойынша келесі схема таңдалған: кенішті 180м. тереңдікте қазымдау және жерасты қазу әдісіне көшу.
Ашық тау-кен жұмысынан жерасты жұмысына жоспарлы көшу жағдайын, тау-кен мүмкіндіктері бойынша кеніштің белгіленген өнімділігін қамтамасыз етуді, аршылған қорларды есепке алғанда, тау-кен жұмысын жүргізудің үш реті ерекшеленеді. Қазымдаудың жалпы реті 2.1 - кестеде көрсетілген [10].
2.1 - кесте Батыс кен орнын қазымдаудың жалпы реті
Тау-кен жұмыстарын жүргізудің кезегі
Қазымдау сатысы
Қазымдау тәсілі
Кеніш өнімділігі
I кезек
I саты
Кенішті 360м. белгісіне дейін қазымдау
Жылына 2 млн.тонна кен
II саты
Қорларды 335м. дейін және жерасты тәсілімен 305м. қазымдау
Жылына 2 млн.тонна кен
III саты
Қорларды жерасты тәсілімен 185м. белгісіне дейін қазымдау
Жылына 4 млн.тонна кен
II кезек
-
185м.белгіден қорларды жерасты тәсілімен 60м.белгісіне дейін қазымдау
Жылына 4 млн.тонна кен
III кезек
-
60м.белгіден 420м. белгіге дейін қорларды жерасты тәсілімен қазымдау
Жылына 1,5 млн.тонна кен
2.4 Жерасты тау-кен жұмыстары
2.4.1 Өндірістік қуат
Кен техникалық жағдайларға сәйкес кеніш қорын қазымдау жарты этажды опыру тәсілін игеру жүйесімен қарастырылған. Тау-кен мүмкіндіктері бойынша жерасты кенішінің жылдық өндірістік қуатын мына формуламен анықтайды:
, мың тоннажыл; (2.1)
мұндағы V - қазып алу деңгейінің жылдық оратша төмендеуі, 1 кесте бойынша [6] V=15м;
S - жарты этаждың кеніштік ауданының орташа мөлшері, м2;
К1, К2, К3, К4 - бір уақытта жұмыстағы құлау бұрышына, кен денелерінің қуатына, қазудың қолданылатын жүйелеріне, этаж санына сәйкес жылдық төмендеу мөлшеріне түзету коэффициенттері. 2-5 кестеден шығатыны [6]:
К1=1,1-1,15; К2=0,6; К3=1,0; К4=1,5;
- кен тығыздығы, =2,75 тм3;
Кп, Кр - қазу жүйесінің қабылданған нұсқасы үшін, сәйкес кен сұйылу мен шығындарды есепке алатын коэффициенттер: Кп=1-п=1-0,1=0,9 және Кр=1-р=1-0,2=0,8;
Жатыс тереңдігіндегі қор орналасуы мен қазымдау кезегін еспке ала отырып жарты этаждың кен ауданының орташа мөлшері анықталды.
2.2 - кесте Жерасты кенішінің жылдық өнімділігі
Тау-кен жұмыстарын жүргізу кезегі
Кеннің тереңдікте жатысының интервалы
Жарты этаждың кен ауданының орташа мөлшері, мың м2
К1 мәні
Жылдық өнімділік,
мың т.
I және II кезек
360м.белг.-60м.б.дейін
81,5
1,15
4000
III кезек
60м. белг.-нен -420м.б. дейін
34,0
1,1
1500
2.4.2 Пайдаланылу мерзімі
Жерасты кенішінің пайдаланылу мерзімі қормен қамтамасыз етілуіне байланысты мына формуламмен анықталады:
, жыл; (2.2)
мұндағы Q1 - I және II қазымдау кезектеріне арналған тауарлық кен, мың тонна;
Q2 - III қазымдау кезегіне арналған тауарлық кен, мың тонна;
2.15 кестеге сәйкес - Q1= 99634 мың т. және Q2=33536 мың т.
А1 - I және II қазымдау кезектеріне арналған кеніштің жылдық өнімділігі, мың т.;
А2 - III қазымдау кезегіне арналған кеніштің жылдық өнімділігі, мың т.;
2.2 - кестеге сәйкес - А1=4000 мың т.жылына және А2=1500мың т.
жылына.
Бастапқы мәліметтерді форрмулаға қойсақ, келесі нәтижені аламыз:
жыл.
Тау-кен мүмкіндіктері бойынша кен өндірудің күнтізбелік жоспарына сәйкес, ІІ-ден ІІІ қазымдау кезегіне аралық кезеңге кеніштің жылдық өнімділігінің 4000мың т.-дан 1500мың т.-ға төмендеуі жоспарланған. Сонда Нұрқазған кен орнының Батыс бөлік қорларындағы жерасты кенішінің пайдаланылу мерзімі 47 жылды құрайды.
2.4.3 Жұмыс режимі
Жобадағы тапсырмаға және Қазақмыс Корпорациясының кәсіпорындарындағы жұмыс режиміне сәйкес жерасты кенішінде үзіліссіз жұмыс кестесі қабылданған.
Жылына жұмыс күні - 350, тәулігіне жұмыс ауысымы - 2, қондырғыны жөндеу - 1. Жұмыс ауысымының ұзақтығы - 8 сағат, жөндеу - 6 сағат. Екі ауысыым арасындағы бір сағаттық үзіліс жарылыс жұмыстарынан кейінгі жұмыс орындарын желдету үшін қолданылады.
2.4.4 Аршу
Кен орнының Батыс бөлігіндегі қарастырылатын қорлар құлау бұрышы 70-800 болатын штоквергпен көрсетілген. Кен денелерінің 25-300 азимутты жазылымы және 500-700м. созылымы бар. Кен денелерінің қуаты тереңдігі жатысына байланысты құбылмалы болады: 350м. тереңдікті жоғарғы горизонттағы орташа қуат 100-120м. тең; 350-ден 600м.-ге дейінгі тереңдікте - 200-250м.; 600м. төмен тереңдікте - 120-140м. Жатыс тереңдігіндегі қордың орналасуы: 350м. дейінгі тереңдікте - 22%; 350м.-ден 600м. дейін - 52% және 600м. төмен тереңдікте - 26% .
Кен денелерінің жатысын тау-кен-геологиялық жағдайларына байланысты қазымдаудың құрамды әдісі таңдалды: жоғарғы горизонтты ашық әдіспен қазымдау және төменгі горизонтты - жерасты әдісімен қазымдау.
Жобаға тапсырма тапсырыс беруші ашық әдіспен қазу тереңдігіне 180м. және одан төмен жерасты қазу әдісін ұсынды. Ашық әдістен жерасты әдісіне ауысудың ұтымды тереңдігі мен жерасты кенішін тиімді ашу сызбасын таңдау мақсатында техникалық-экономикалық салыстырма үшін құрамды қазымдау әдісінің екі нұсқасы ерекшеленген:
І нұсқа - кенішті жерасты қазымдау әдісіне ауысумен бірге 600м-ге дейінгі тереңдікті қазымдау;
ІІ нұсқа - кенішті жерасты қазымдау әдісіне ауысуымен бірге 180м.-ге дейінгі тереңдікті қазымдау.
І нұсқа бойынша жерасты кенішіне қатысты қорларды ашуды, жерасты қазу кезінде ысырылып шөгу зонасынан тыс орналасқан тік оқпандармен жүргізу қарастырлған. Негізгі ашу үңгілері тік төңгершек-клетті, Ауа беретін, Желдеткіш оқпандары және 60м. аралық биіктікте орналасқан кен горизонттарының күрделі-кен қазбалары болып табылады. Ауа беретін және Желдеткіш оқпандар кен орнының қарама-қарсы қапталдарында орналасқан.
ІІ нұсқа бойынша кеніш тереңдігі 360м. белгісінде шектеледі және ауысу зонасының қорлары (335 және 305м. жарты этаждары) жерасты қазымдау әдісіне қатыстырылады. Бұл қорларды ашу 400м. белгіде кеніш бортынан өтетін съездпен жүзеге асырылады. Осы уақытта сыртқы бетте тасымал еңкіші мен тік Клетті-ауа беретін оқпан жүреді.
Сонымен жоба үшін құрамды қазымдау әдісінің ІІ нұсқасы ашу сызбасы қабылданады.
2.5 Тау-кен үңгілеу жұмыстары
2.5.1 Тау-кен-күрделі жұмыстар
Технологиялық жобалау нормалары... талаптарына сәйкес тау-кен-күрделі қазбаларға жататындар: Ауа беретін оқпан, тасымал еңкіші, камералық үңгісі бар кен және шоғырланған горизонттар, кен горизонттарының арасындағы көлік съездері, 185м. белгі мен одан жоғарыға дейінгі 1 және 2 желдеткіш өрлемелер, кенішті пайдалануға беруге дейін жүргізілетін тау-кен-дайындық қазбалары.
Клетті-ауа беретін оқпан темірбетонды және бетонды бекітпесі бар дөңгелек қималы болып келеді. Оқпан шахтаға ауа беруге, адамдарды көтеру мен түсіруге қызмет етеді. Сыртта оқпан сағасында бас желдетудің желдеткішін қондыру қарастырылады.
Тасымал еңкіші байыту фабрикасының орналасу ауданынан бастап қазымдаудың жобалық тереңдігіне дейінгі аралықта сыртқы бетте өтеді және ол кенді жүк жылжытқыш науа көлігімен шығаруға, өздігінен жүретін құрылғыны шахтаға түсіруге қызмет етеді. 23,7м2 желісіндегі еңкіш қимасы жолақ науа көлігінің қондырылуы мен науалық желі астында өздігінен жүретін құрылғы қозғалысын қамтамасыз етеді. Еңкіш бекітпесі оның үңгілеуінің геологиялық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1 Геологиялық бөлім
14
1.1 Жалпы мәліметтер
14
1.1.1 География-экономикалық жағдайы
14
1.1.2 Геологиялық зерттеулер
15
1.2 Кен орны ауданының геологиялық сипаттамасы
15
1.2.1 Стратиграфия
15
1.2.2 Интрузиялық тау жынысы
17
1.2.3 Тектоника
19
1.2.4 Кен денелерінің морфологиясы
20
1.2.5 Пайдалы қазбалар
21
1.2.6 Гидрогеология
22
2 Тау-кен бөлімі
23
2.1 Тау-кен иелігі
23
2.2 Ертерек қабылданған жобалық шешімдердің қысқаша талдауы
23
2.3 Кен орнын қазу әдісін таңдау және қазымдау реті
23
2.4 Жерасты тау-кен жұмыстары
24
2.4.1 Өндірістік қуат
24
2.4.2 Пайдаланылу мерзімі
25
2.4.3 Жұмыс режимі
26
2.4.4 Аршу
26
2.5 Тау-кен үңгілеу жұмыстары
27
2.5.1 Тау-кен-күрделі жұмыстар
27
2.5.2 Тау-кен дайындық жұмыстары
28
2.5.3 Желдету және кешенді шаңсыздату
30
3 Маркшейдерлік жұмыстар
36
3.1 Нұрқазған жерасты кенішінің тірек жүйелерінің талдауы
36
3.1.1 Геодезиялық тірек торының сапасын бағалау
37
3.2 Негізгі маркшейдерлік жұмыстар
38
3.2.1 Негізделген түсіру кенішін жасау
38
3.2.2 Геодезиялық торлар
39
3.2.2.1 Триангуляция әдісі
39
3.2.2.2 Полигонометрия әдісі
40
3.2.2.3 Аналитикалық жүйе
40
3.2.3 Жерасты кенішінің маркшейдерлік түсірмесінің биіктік дәйектемесі
41
3.2.4 Тура және кері геодезиялық кертпе
43
3.2.5 Пайдалану торы
46
3.2.6 Теодолиттік түсірістер
48
3.3 Күнделікті маркшейдерлік жұмыстар
50
3.3.1 Түсірме әдістері
50
3.3.1.1 Перпендикуляр (ординат) тәсілі
50
3.3.2 Тахеометриялық түсіріс
51
3.3.3 Геометриялық нивелирлеудің қателіктерін анықтау
52
3.3.4 Тригонометриялық нивелирлеу
53
3.3.5 Маркшейдерлі түсіру бойынша көлемдерді есептеу
54
4 Қорлардың көлемін есептеу кезінде заманауи бағдарламаларды қолдану және енгізу
56
4.1 Surpac бағдарламалық кешенін Нұрқазған кенішінде қолдану
56
4.1.1 Surpac БҚ бағалау және модельдеу
56
4.1.2 Surpac БҚ тау-кен жұмыстарын жобалау
57
4.1.3 Surpac БҚ кеніштік маркшейдерияда қолдану және руда сапасын бақылау
57
4.1.4 Surpac БҚ интерфейсі
58
4.1.5 Surpac БҚ-де қорды есептеу
60
4.2 Дәстүрлі әдіспен шанақтардағы, қойнаулардағы пайдалы кеннің қалдығын өлшеу
61
5 Экономика бөлімі
66
5.1 Нұрқазған кеніші бойынша 1т кенді өндіру шығынын анықтау
66
5.2 Материалды шығындарды есептеу
67
5.3 Электроэнергия шығыны
67
5.4 Еңбек ақы төлеу есебі
68
5.5 Амортизациялық түсірілімдер
70
5.6 Амортизация шығынын есептеу
70
5.7 Еңбекақы шығындары
71
6 Еңбекті қорғау
73
6.1 Нұрқазған кенішінің қауіпті және зиянды факторларын талдау
73
6.2Нұрқазған кенішіндегі қауіпті және зиянды факторларды азайту шаралары
75
6.3 Жаппай атудан кейін жабық кенішті желдетуді есептеу
76
6.4 Өрт қауіпсіздігі
77
7 Өнеркәсіптік экология
80
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Қалыпты сілтемелер
Дипломдық жобада келесідей нормативтік сілтемелер келтірілген:
СТ ҚР ИСО 9001 - 2009 Сапаның менеджменті жүйесі. Талаптар.
ИСО 9000: 2005 Сапаның менеджменті жүйесі. Негізгі түсініктер мен сөздік.
ГОСО ҚР 5.04.019 - 2008 Қазақстан Республикасының Мемлекеттік жалпыға міндетті білім стандарты. Жоғары профессионалды білім. Бакалавриат. Негізгі жағдайлар.
МЕСТ 2.104 - 2006 ЕСКД. Негізгі жазулар.
МЕСТ 2.105 - 95 ЕСКД. Мәтіндік жазуларға жалпы талаптар.
МЕСТ 2.106 - 96 ЕСКД. Мәтіндік құжаттар.
МЕСТ 2.109 - 73 ЕСКД. Сызбаларға қойылатын негізгі талаптар.
МЕСТ 2.301 - 68 ЕСКД. Форматтар.
МЕСТ 2.303 - 68 ЕСКД. Сызықтар.
МЕСТ 2.304 - 81 ЕСКД. Сызбалық шрифттер.
МЕСТ 2.308 - 79 ЕСКД. Сызбалардағы формалардың келтірулер мен беттердің орналасуының талаптары.
МЕСТ 2.316 - 2008 ЕСКД. Сызбаларда жазуларды, техникалық талаптарды және таблицаларды салу ережелері.
МЕСТ 2.321 - 84 ЕСКД. Әріптік белгілеулер.
МЕСТ 2.702-75 ЕСКД. Электрлік схемаларды орындау ережелері.
МЕСТ 8.417 - 2002 ГСИ. Физикалық мәндер бірліктері.
МЕСТ 21.101 - 97 СПДС. Жобалық және жұмыс құжатнамаға қойылатын негізгі талаптар.
СМК СО 1.1.02 - 2011Оқулық құжатнаманы дайындау ережелері. Мәтіндік құжатнамаларға қойылатын негізгі талаптар.
СМК СО 1.1.03 - 2011Оқулық құжатнаманы дайындау ережелері. Мәтіндік құжатнамаларға қойылатын негізгі талаптар.
СМК СО 1.1.04 - 2011Оқулық құжатнаманы дайындау ережелері. Негізгі жазулар.
Анықтамалар
Берілген дипломдық жұмыста келесі терминдер қолданылды:
Амортизация - жалпы ұлттық өнімді өндіру барысында тозған немесе пайдаланылған (тұтынылған) капиталдың көлемін бағалау.
Бремсберг - жер бетіне тікелей шықпайтын жер астында пластың немесе кен денелерінің құлама бағытымен жүргізілген көлбеу қазба
Геодезиялық байланыстыру - жергілікті жерде бекітілген нүктелердің, ғимараттар мен үймереттердің және олардың элементтерінің орындарын координаттар мен биіктіктердің қабылданған жүйелерінде анықтау.
Геодезиялық тірек торы - пландық орны мен биіктігі бірлік координаттық жүйеде геодезиялық өлшеулер негізінде анықталған жергілікті жерде бекітілген нүктелер жүйесі; бұл нүктелер геодезиялық түсіріс кезінде тірек пункттері және құрылыс үшін бөлу негізі ретінде қызмет атқарады.
Квершлаг - тау жынысы қабаттарының созылымына кесе-көлденең жүргізілетін тау-кен қазындысы.
Нивелирлеу - жер беті нүктесінің биіктігін қандай да бір таңдалған нүктеге қатысты немесе теңіз деңгейі бойынша анықтау.
Оқпан - кен орнын ашу мен жер асты жұмыстарына қызмет етуге арналған жердің бетіне тік немесе көлбеген шығысы бар күрделі кен қазбасы
Оржол - шағын көлденең шамаларына қатысты созылыңқы ұзындыққа ие болатын ашық тау-кен қазбасы.
Полигонометрия - геодезиялық торларды барлық сызықтарының ұзындықтары мен горизонталді бұрыштары өлшенген сынық сызық немесе полигон түрінде салу әдісі.
Рекультивация - бұзылған жерлердің өнімділігі мен халықшаруашылықты құндылығын қайта қалпына келтіруге, сонымен қатар қоршаған ортаның жағдайын жақсартуға бағытталған жұмыстар кешені.
Триангуляция - геодезиялық тізбектерді барлық горизонталді бұрыштары мен базистік қабырғалары өлшенген үшбұрыштар түрінде салу әдісі.
Шкив - тоғыны жалпақ, тұйықталған арқанды немесе белдікті орап жанасатын дөңгелек.
Белгілеулер мен қысқартулар
Ұсынылып отырған дипломдық жобада келесідей қысқартылған сөздер қолданылады:
БЖЖ - бұрғылап-жару жұмыстары;
АЗ - атылғыш зат;
ДО - дөңгелек оң;
ДС - дөңгелек сол;
ПК - пикет;
ТҚ - техника қауіпсіздігі;
АМ - атылғыш материал;
ҚЖ - қауіпті жағдайлар;
ҚР - Қазақстан Республикасы;
ҚЕ - қауіпсіздік ережелері;
ЖШС - жауапкершілігі шектеулі серіктестік;
АҚ - акционерлік қоғам
мин. - минут;
т - тонна;
км - километр;
м - метр;
см - сантиметр;
мм - миллиметр;
c - секунд;
т.б. - тағы басқа.
Кіріспе
Шақта құрылысы кезіндегі маркшейдерлік жұмыстар маркшейдерлік істің маңызды бөлігін құрайды. Олардың ерекшелігі - берілген бұрыштық және сызықтық көлемі бойынша болмысқа шығарылуы және қазбалар мен шақта үстіндегі кешеннің жобалық мөлшерлерінің бекітілуі. Оның үстіне, қазіргі заманғы шақта құрылысы кезінде көтерілудің үлкен жылдамдығын қамтамасыз ететін және көтергіш түтікшені бірнеше метр кубта қолданатын күрделі жер асты кешендері салынғанда монтаждың дәлдігіне өте қатаң талап қойылады. Бұның бәрі шақта құрылысы кезіндегі маркшейдерлік жұмыстарды маркшейдерлік қызметтің ең қиын бөлігі етіп көрсетеді.
Шақта құрылысы кезіндегі маркшейдерлік жұмыстардың негізгі міндеттері: уату жұмыстары үшін жер бетінде тірек торларын құру, жер қазу жұмыстарының көлемін анықтау, ғимараттың, құрылыстың геометриялық элементтерін болмысқа шығару, арнайы өлшемдердің және ұңғыманы бақылау үшін түсіріс жасау және шақта оқпанын армирлеу, тау-кен қазбаларына бағыт беру және т.б.
Маркшейдерлік қызмет олардың құрылуы кезеңіндегі, сондай-ақ пайдалану кезеңіндегі тау-кен кәсіпорындарының қызметі кешенінің маңызды буындарының бірі болып табылады.
Тау-кен кәсіпорындары немесе ұйымдары қабылдаған құрылымдарға байланысты маркшейдерлік жұмыстарды орындау маркшейдерлік бөлімдерге жүктеледі.
Тау-барлау өндірісінің жоспарларындағы өндірілген, түсірілген және суреттелген орын көрсеткіштерінен басқа жер асты тау өндірісі кен орындарын барлау кезінде маркшейдерлік қызметтің алдында бір қатар міндеттер туындайды: өндіруге арналған бағыттарды көрсету, сынақ жүргізу орындарын, сонымен қатар геологиялық объектілерді түсіру.
Қазіргі уақытта біздің еліміздегі тау-кен өнеркәсіптерінің негізгі ерекшеліктері технологиялық жабдықтардың жоғары дәлдігі және өндірістік үдерістердің жоғарғы интенсификациясы болып табылады. Мұндай жағдайларда тау-кен жұмыстарының тұрақты және қауіпсіз жүргізілуін қамтамасыз ететін маркшейдерлік қызметтің жауапкершілігі артады. Маркшейдерлік қызмет пайдалы кен орнын қазудағы барлық кезеңінде (барлау, жобалау, құрылыс, пайдалану) тау-кен өндірісін жапқанға дейін және тау-кен жұмысы салдарынан бұзылған жерді қалпына келтіру кезеңіне дейін қызмет атқарады.
1 Геологиялық бөлім
1.1 Жалпы мәліметтер
1.1.1 География-экономикалық жағдайы
Нұрқазған кен орны Қарағанды облысының Бұхар-Жырау ауданында орналасқан, Қарағанды қаласынан 30 км солтүстікке, Теміртау қаласынан 10 км солтүстікке, Самарқанд су қоймасының солтүстік жағалауынан 2,5 км орналасқан. Мырза (Ақтау қ.) темір жол станцясы кен орыннан 8 км солтүстік-шығыста орналасқан. Жақын асфальтті көлікжолы 3-4 км солтүстік-батыста өтеді, көлікжол Астана-Алматы - 7 км батысқа қарай. Электртізбек сызық кернеуі 110 кВ 8 км батысқа қарай орналасқан. Кен орынға ЛЭП 35 кВ өткізілген.
Теміртау қаласы Республика бойынша үлкен қара металлургия кәсіпорны, химия өнеркәсібі, Ақтауда - цемент заводы орналасқан. Тікелей жақын Қарағанды көмір бассейні және Қушоқы көмір қима көмір шахтылары орналасқан.
Ауданның климаты жиі континенталды. Орташа көпжылдық температурасы +3,0°С-ын құрайды. Экстремалды жағынан максималды жылдық амплитудысы 80°С-қа жетеді (+38°С-тан шілдеде -42°С-қа қантар айларында).
Жылдық жауын көлемі 124-тен 518 мм-ге дейін жетеді, орташа көпжылдық шамасы-301 мм. Тұрақты қар жамылғысы 11-22 қарашада пайда болады және 130-150 күндей сақталады. Қар жамылғысының орташа көпжылдық биіктігі 20-35 см.
Абсолюттік ауа ылғалдылығы, жыл мерзімінің суықтан жылыға үлкейу бағытында өзгереді. Орташа жылдың ең үлкен абсолюттік ылғалдылық мағынасы 5,9 мб, шілде-тамыз айларында көрінеді. Ауа ылғалдылығына қатысты максималды мағынасы қыс айларына (78-79%) байланысты, минималды - жаз айларына (51-53%).
Асырмалы жел бағыты оңтүстік-батыс және солтүстік-шығыс болып табылады. Орташа жел жылдамдығы 5,3 мс. Жел жылдамдығының аса білінетін кезені қыстың екінші жартысында, егер олар 25-30 мс жеткенде.
Геоморфологиялық тұрғыдан аудан төмен таулы мелкосопочникқа жатады, абсалюттік белгілері 510,1-594,2. Кен орында тікелей анғарға қатысты асырмалы 50 м-дей екі меридиялды бағытында субпараллельді қырқалары байқалады.
Гидрографикалық тор Нұра ө. орташа ағысымен көрсетілген, Теміртау қ. Самарқанд суқоймасына бекітілеген, Самарқанд суқоймасының су көлемі 250 млн. М3 және су бетінің ауданы 75 км2. Суқойманың ең үлкен ұзындығы 4 км, тереңдігі 19 м.
Нұра ө. көктемде орташа көлемдік ағысы 150 млн. м3, орта айлық шығыны 1,29-1,28 м3с, жазда - 0,2-0,6 м3с.
1.1.2 Геологиялық зерттеулер
Аудан бойынша жүйелік барлау жұмыстары, 1935 ж. А.С.Годовановпен басталған, Р. А. Борукаев пен Г. Ф .Ляпичев (1953 г.), Г. Н. Зубенко (1954-55 гг.), А. А. Абдулин (1957 г.), Фадеев (1958 г.), П. И. Хомченко (1961, 1963 гг.), В. А. Оправхатов (1972 г.) жалғастырды.
1989 ж. геолого-геофизикалық құжаттардың анализі және біріктірулер нәтижесінде (Гранкин, Козлов) кен алабының алтын-полиметалл және мыс порфирлік құрылымына байланысты жана мәлімет жоспарын алды. Ауданы 30,4 км2 бөлігінің біріктірулер нәтижесінде 1:10000 масштабты геолого-геофизикалық жете барлау жұмыстары жалғастырылды.
1992-1995 жж. аралығында Нұрқазған кен орынның кен алабында іздеу-бағалау жұмыстарын АҚ Қарағандыгеология (Ковалев А.В., Медведев В.К., 1996 ж.) өткізді.
1.2 Кен орын ауданының геологиялық сипаттамасы
1.2.1 Стратиграфия
Нұрқазған кен орнының кенді алаңы жанартау плутондық белдеудің ендік бойының сыртқы зонасында орналасқан және Ерементау-Нияз антиклинорий, Семізбұға және Шақшан синклинорий - ірі құрылымдық каледонидтердің қоссылу түйініне орайластырылған.
Жарсорлық уақыттағы вулканизммен байланысты ерте девонның субжанартаулық жаралымдары кен өрістің оңтүстік бөлігінде кең таралған. Олар құрамы бойынша желістің вулканиттеріне ұқсас және мөлшері 100 х 150м.-ден 500 х 1000м. болатын әр түрлі формадағы үлкен емес денелермен көрсетілген, қуаты 10-11м.-ден аспайтын және ұзындығы 150м.дейін сығылма тәрізді денелер сирек кездеседі.
Мору қыртысы.Сызықтық және аудандық мору типтегі қыртыстар кеңінен дамып келеді. Жер бетінде мору қыртысының өнімдері сирек аз кездеседі, өйткені бос кайнозойлық түзілімдердің тысымен жабылған. Олар, негізінен, гидротермальды және тектоникалық қайта өндірілген таужыныс-тары бойынша дамыған. Мору қыртысының өнімдері болып сазды-тасшақпалы және сазды түрлі түсті жаралымдар табылады. Олардың қуаты бір метрден 30 м-ге дейін, сирек, жарылым зоналарының бойында - 50 м. дейін ауытқиды.
Жарсор свитасы (D1žr1) петрохимиялық өзгешелігіне қарай төменгі және жоғарғы подсвиталарына жіктелген.
Төменгі подсвита (D1žr1) кен орынның орта бөлігінде кең тараған. Подсвита тұсында екі пачка анықталған.
Төменгі пачка (D1žr11) агломерат туфасымен, сирек лавамен және автомагматикалық брекчиялар құрамында андезибазальтті бар сирек горизонты ірікесекті андезитті туфы құраммен және туфоалевролиттер немесе туффиттары бар жінішке линзатүрдес қатпаршаларымен құрылған. Қиманың жоғары бөлігінде қалындығы 100 м пелитті туффиттар горизонты жатыр. Пачка қалындығы 550 м кем емес.
Жоғарғы пачка (D1žr12), төменгі қатпар жабынының горизонты пелитті туффиттармен шартты түрде өткізілген, негізгі қиманың құрылымы линзатүрдес қатпаршалар пелит-псамотитті туффиттармен және туфоконгломератобрекчияларымен аралас, қалындығы 170 м жуық пачкасын құрайды. Пачка қалындығы 360 м астам.
Жоғары подсвита (D1žr2). Подсвита шөгінділері кен орынның батыс, солтустік және шығыс бөліктерінде кең тараған және Төлқұлын құрылымдық қанатын құрайды. Аудан дамуының көп бөлігі қопсыған қабық щөгінділері-мен жабылған.
Подсвита қалындығы 250 м кем емес.Ерте девонның субвулканикалық шөгінділері, жарсор уақытындағы жанартаулығымен байланысты және кен аумағының оңтүстік бөлігінде таралған. Олар свитаның вулканиттар құрылымына сәйкес және әртүрлі кішкентай денелермен көрсетілген пішім мөлшері 100 х 150 м-ден 500 х 1000 м, қалындығы 10-11 м кем емес және созылымы 150 м сирек дайкалы денелер кездеседі. Құрылымы бойынша лейкократты базальт, андезибазальт және сирек андезидацит порфириттар кездеседі.
Стратиграфо-генетикалық жыныс комплексы уақытымен, генезисімен, петрографиялық құрамымен және жыныстың жатыс жағдайымен анықталады. Зерттелген аудан аймағының стратиграфо-генетикалық жыныс комплексы келесі турлерге бөлінген:
- төмендевон шөгінділері қарамендин интрузиялық комплексының екі ену фазалары: бірінші ену фазасы (q1D1km), екінші ену фазасы (q2D1km, 2D1km).
- ортадевон, интрузиялық шөгінділер дайкалар және кішкентай денелер (D2, D2);
- төмендевон, көбінесе төменжарсор свитасының жанартау шөгінділері (D1zr1);
- төмендевон, көбінесе жоғарыжарсор свитасының шөгінді түзілімдері (D1zr2);
- мезозой үгілу қабығы (eMZ);
- плиоцен-төментөрттік шөгіділер субеткейлі қырлар жазықтар (N2-Q1);
- ортатөрттік-қазіргі делювиалды-пролювиалды шөгінділер (dpQII-IV).
Төмендевон шөгінділері қарамендин интрузиялық комплексы девон жанартаулығымен байланысты, төлқұлын жанартау-плутоногендік құрылы-мында кенсыйғызу пайда болуына екі фазаны енуімен түсіндіріледі.
Бірінші ену фазасы (q1D1km) кварцты диориттармен және кварц диоритті порфирлармен, оның көп бөлігі метасоматитті өзгерген, және олар негізі кврцты диориттар бойынша метасоматитті құрылымын құрайды.
Екінші ену фазасында (q2D1km, 2D1km) гранодиориттар (2D1km), гранодиорит-порфирлар (2D1km), кварц диоритті дайкалары (q2D1km) қатысады, жәнеде метасоматитті өзгерістерге бейімделген.
Бірінші және екінші ену фазаларының контактыларына интрузиялық кенсыйғызу брекчиялары енген. Кен түзілімі болып табылатын интрузиялық комплекс, инженерлік-геологиялық тұрғыдан толықтау зерттелген. Экзогенді жарықшақ 40-80 м тереңдікте байқалады. Тектоникалық жарықтар аймағындағы жарықшақтар 160 м тереңдікте көрінісін табады.
Ортадевон, интрузиялық шөгінділер дайкалар және кішкентай денелер (D2, D2) жарсор уақытының жанартаулығымен байланысты және барлық территория бойынша фрагментарлы тараған. Олардың құрамы свитаның жанартаулығымен жақындас және кішкентай денелі болып келеді, пішіндері 100500 м-ден 5001000 м-ге дейін. Құрылысы: лейкократты базальт, андезибазальтты порфириттар.
Мезозой үгілу қабығы (eMZ) негізі сызықтық және сирек ауданды болып таралады. Сипаттау алқабында, жер бетіне, тек солтүстік-батыс жағында шығады. Негізі, гидротермалды және тектоникалық өндірілген жыныстарын-да үгілу қабығы дамыған, олар алатүсті сазбен және сазды-қиыршықтас құрылымдармен берілген. Олардың қалындығы бірінші метрліктен 30-50 м байқалады. Қабықтын үлкен қалындығы тектоникалық жарылыс сызықтарында байқалады.
Плиоцен-төментөрттік шөгінділер субеткейлі қырлар жазықтары (N2-Q1) батыс жақ ауданында таралған. Осы жыныс кешені малтатас және саз құмды қатпарымен берілген. Шөгінді қалындығы 5-30 м аралығында өзгереді.
Ортатөрттік-қазіргі делювиялды-пролювиалды шөгінділер (dpQII-IV) беткей қырларын және қыраралық төмендеулерін құрайды. Негізі олар сірне және қиыршықтасы бар малтастарымен, сирек саз құмды қатпарымен көрсетілген. Кейінгісі қыраралық арнаның табаны бар алқап кездеседі, олардың жаймалау жақтарында ауданның сипаттау аралығында таралмаған.
Шөгінді қалыңдығы улкен аралықта 0,5-1,0-тен 15 м таралған, бірақ биік жақтарында қаландығы аз келеді. Үлкен қалындық, солтүстік жақ ауданында делювиалды-пролювиалды зор шлейфті қыраралық аймағы белгіленген. Малтатастың фильтрация коэффициенті бйынша инжинерлі-геологиялық түсірмелері өткізілген, 0,01-0,1 мтәулігін құрайды.
1.2.2 Интрузиялық тау жынысы
Кен орында кеш магмалық түзілімдері трахибазальтты дайкалар және диабаздар болып табылады. Олар сиғызғыш жыныстардың интрузиялық штоктарын қиып өтеді, жиынтығында олар меридионалды созылымды сызықтық аймақты құрайды.
Интрузияның әр массивінің құрылуы жыныс блоктарының жылжуымен, надинтрузялық куполымен және гидротермалды-метасоматит өзгеруімен байқалады.
Нұрқазған кен орынның территориясында интрузиялық түзілімдерді девон жанартаулығында құрылған, төлқұлын жанартау-плутоногендік кенсыйғызу құрылымының пайда болуымен де байланыстырылады. Олардың арасында ертедевон белгіленген - кварц диритті қарамендин комплексі және ортадевон комплексі - кіші интрузиялық кварцті монцдиориттармен және дайка субщелочты диориттарымен берілген.
Ертедевон кварц диоритті қарамендин комплексі (qδ1D1km) бірінші фазалы және гранодиориттармен (γδ2D1km), гранодиорит-порфирларымен (γδPI2D1km), кварц диоритті дайкалас (qδ2D1km) екінші фазалы Төлқұлын массивына кіруімен құралған, және кен орында ауданы бойынша солтустік-батыс жағында кішкентай массивын құрайды.
Нұрқазған кен орынның Шығыс мыспорфирлі бөлігінің карьер өндірісінде жартас жыныстарының мықты кристализациялық байланысы дамыған, солардың ішінде басты интрузияда кенқұрылу болып табылады. Жағдау жақтарында жанартау түзілімдері туфа андезибазальтті құрамды жыныстармен берілген. Бірінші фазалық ену кварц диориттармен берілген, ал екінші фазасы гранодиориттармен және гранодиорит-порфирлармен. Кварц диорит бойындағы гранодиорит контактысында брекчия дамыған. Олардың цементі интрузиялық жыныс желісінен (кварц, хлорит, карбонат) және кен минералдар материалынан тұрады. Басты кен минералы - халькопирит, ол цемент брекчия рольін орындайды.
Сондықтан Шығыс карьерінің жағдауы 4 басты жыныс типтарына бөледі:
- кварц диорит бойындағы метасоматиттар;
- интрузия брекчиясы бойындағы метасоматиттар;
- кенсыйғызғыш брекчия бойындығы метасоматиттар;
- құрамы андезибазальтты туфы.
Төменде осы 4 басты типтар бойынша жыныстардың физикалық қасиеттерін ортастатикалық анализімен көрсетеді. Жыныстардың физикалық қасиеттері және карьер жағдауы арасындағы айырмашығы аз. Кеминде интрузиялық брекчиялар көрсеткіші ажыратылады, олардың қысымы жоғары (2,80 гсм3), меншікті салмағы жоғары (2,84 гсм3) және сусіңіргіш қасиеті жоғарырақ (0,33%). Бірақ интрузия брекчияларының мықтылығы төменірек. Брекчияны біркелкі қысым түсіргенде мықтылығы 35,61 МПа, ал туфтарда - 42,16, ал барлық жыныстарда 56,69-57,89 МПа аралығында. Сондықтан олар бірдей сусіңіргіш қалыпта қатысты мәнде қм және кепкен сусіңіргіш қалыпты мәнде еріген. Және қалған жыныстарға қарағанда сусиғызғыш қалпының меншікті жабысу мәні () төмен, ішкі үйкелу бұрышы 37о барады. Әртүрлі бұрыш кесу сынақтарын өткізгенде жыныстардың қаттылығы және бұрыш кесудегі нормал қысымының үлкейуі көрінеді, бірақ сонда да интрузия брекчиялары төмен көрсеткішін көрсетеді .
Нәтижесінде қаттылық қасиеттеріне қарай өте қатты кварц диориттар және гранодиориттар, одан төмен туфтар және интрузия брекчиялары болып табылады. Интрузия брекчияларының қаттылық қасиеттерінің төмендуі, олардың біркелкісіздігімен және анизотроптылығымен, брекчия құрамына байланысты түсіндіріледі. Туфтарда үлкен жарықшақтық байқалады, олардың біркелкісіздік құрамымен және жатыс жағдайының өзгерісімен байланысты. Және де барлық жыныстар метасоматитқа ұшыраған, сондықтан жыныстың физикалық және қаттылық қасиеттеріне әсер етеді.
Ортаның анизотроптысы 100-120 м интервал тереңдіктегі жер беті аймағының экзогенді және тектоникалық жарықшақтылығы, және де жарықта саздармен толтырылуы және жарықшақтардың дамуы және жыныстардың сулануы әсерін тигізеді. Жарықшақтың төмендеуі 200-400 м интервалында қаттылық қасиетінің үлкейуі байқалады. Кейінгі қаттылық қасиетінің төмендеуі осы интервал тереңдігінде бөлшектеу аймағының жиі кездесуімен жақсы корреляцияланады. Жыныстың әлсіреуі тектоникалық көріністерден басқа, үлкен әсері ол, әртүрлі қаландықты кен шқғырларының брекчиялану аймағы да тигізеді. Негізі мұнда барлықғы бір-бірімен байланысты және кен орынның генетикалық қаситіне қарай пайда болумен анықталады.
Сумен қаныққан, кварц диоритті қысқанда қаттылығы 11% төмендейді, гранодиориттар 20%, интрузиялық брекчиялар 29%, туфтар 26%. Жоғарыда көрсетілген сандар бойынша, қаттылық құрамының қасиеті суға қаныққан күйінің, кепкен күйіге пропорционал. Интрузиялық брекчиялар және туфтар сулануға бейімдірек.
1.2.3 Тектоника
Нұрқазған кен орны Төлқұлын жанартау-плутоногендік құрылымға жатқызылады, ядросы төмендевон уақытының жарсор свитасының төмен подсвитасының жанартау шөгінділерімен құралған. Құрылым қанаттары жоғары жарсор подсвитасының туфогенді-шөгінді түзілімдерінен құралған.
Тұйық тор жарылыс жарықшақтарымен құрылымы қиындаған, араларында үлкені субмеридионалды және солтустік-шығыс созылымды Төлқұлын, Сарымсақ-Төлқұлын және Сарымсақ жарылымдары болып табылады. Батыста Батыс-Төлқұлынды лықсыма-қаусырманы кесіп өтеді, содан олар жоғары подсвитасы қызыл түсті жыныстары бар, төмен жарсор подсвитаның жанартау-шөгінді түзілімдеріне қаусырылған. Қаусырма кішкентай жарылыстармен сипатталады, басты субпараллельді жазық-тығымен тектоникалық пластиналарын құрайды. Сондай тектоникалық пластинасына, солтүстік жақта алтын-полиметалл кен түзілімі орналасқан.
Солтүстік-шығыс және субпараллельді созылымының тектоникалық жырықшалары жиі дайка субсілтілі диабаздарға бейімделген.
Экзогенді жарықшақ 20-95,8 м тереңдігінде байқалады. Интрузия жыныстарында жарықшақтардың қарқынды дамуы көбінесе 40-55 м тереңдігін құрайды, тектоникалық жарықшақ аймағында 80-90 м-де өседі. Экзогенді жарықшақ аймағында жанартаулы жыныстары үлкен тереңдікте тараған және көбінесе 60-80 м құрайды. Ұңғыма бұрғылау кезінде жарықшақ аймағында жынысөзек 40-60% жетті 10-20 см жынысөзек бағана биіктігінде, сондықтан олар күшті жарықшақтық және көп жарықшақты тобына жатқызылады .
Жарықшақтар кальцитпен, хлоритпен, темірлі оксид жағуларымен, қиманың жоғары бөлігінде аналық жыныстардың бұзылу көрсеткіштерімен толтырылған. Жер беті сипаттауы бойынша (карьерді бақылағанда) жарықшақтар кедір-бұдыр болып келеді, сирек жарықтарда тегіс жазықта сынуымен және айна сырғанауымен байқалады. Генетикалық типына қарай тектоникалық жырықшақтар, магманың суы процессіндегі алғашқы бөлшек үгілуімен. жарықшаларымен ажыратылады және жарықшақтың жарықшақ-тық диаграммасымен бақыланғанда, жарықшақтың многогранносы оның көптеген әрбағыттағы жүйе мөлшерімен бекітілген.
Үгілу аймақтың 200-450 м интервалында кездесуі азаяды және 450-600 м интервалында көбееді. Үгілу аймағының қалындығы бірнеше метрмен шектеледі. Жыныстардың физика және физика-механикалық қасиеті оның генезисімен, петрографиялық құрамымен және әртүрлі экзогендік және бастапқы жарықшақ сатысымен түсіндірілген .
1.2.4 Кен денелерінің морфологиясы
Нұрқазған кен орынның морфология жағынан ауданның көп бөлігін сызықтық штоквекрк, субмеридионалды бағытына бағытталған. Ол көбінесе кішідевон кішіжарсор свитасының жанартау-шөгінді жыныстарынан және аз бөлігі кварц диоритті интрузияларынан құралған.
Кен штокверкі екі зона бөлігіне ажыратылады: солтүстік-шығыс - бұрышы 60-80о шығысқа құлаған және оңтүстік-батыс батыс жаққа құлаған. Орта жақта екі подзонаның бірігуімен, кен штокверк күмбезін құраған, қанаттары щығыс және батыс жаққа күшті құлаған.
Кен денелердің шекаралары анық емес және жынысөзек сынақтары тек химиялық анализі бойынша анықталған.
Жағдау құрамына қарай мыс 0,3% бойынша 19 кен денелері анықталған, формасы жіңішке жақын тақтатектес және линзалы болып келеді, қалыңдығы меридионал бағыты бойынша сызылған созылымы мен, құлауы орнықсыз (сығылуымен және өсуімен) .
Кен аумағы 980 м созылған. Құлауы 940 м терңдікке бақыланған. Кен дененің қалыңдығы бірінші метрден 48 м аралықта.
Мыс минерализациясы көбінесе халькопиритті, аз мөлшерде борнит, ковелин бар. Кенде пирит, магнетит, гематит, молибденит бар.
Басты компонентті мыс, кен денелері бойынша мөлшері 0,12%-дан 18,54%-ға дейін, орташа көрсеткіші 0,55%, оған қоса кенде алтын бар, орташа мөлшері 0,18 гт, күміс 1,36 гт. Топтық сынамаларда молибден - 0,012%, селен - 1,64 гт; күкірт пиритті - 1,02%, улы компоненттерден тек таллий, орташа мөлшері 0,61 гт. Теллур, индий, сынап, сурьмы және мышьяка барлық анализдерде мөлшері төмен кездеседі.
1.2.5 Пайдалы қазбалар
Халькопирит - кен ауданының басты кентүзілу минералы болып табылады (84,9% шамасында). Көбінесе ол ұятүрдес жиналысы біркелкі емес, көбінесе бұрыш формалы массаларын құрайды, жеке түйірлері 0,01-0,5 мм бойынша, алқабқабы 0,5 x 2 мм-ден 5 x 8 см.
Халькопирит қоршуларының формаларының ірісі және кішісі көбінесе изливисто-зазубренді, кенсіз массаларының еуімен байланысты болады.
Борнит, халькозин, ковеллин - бағынған көлемінде бар (12,26% шамасында), халькопирит бетінде пленка құрған, кецбір жерлерінде жиекке көшеді қалңдығы 0,002-ден 0,003 мм-ден 0,011-0,0016 мм-ге дейін. Кейде халькозинда желісілеме кездеседі (0,022 мм-ге дейін), борнит халькопиритта кездеседі. Кейбір жерлерінде олар халькопиритпен ассоциироваланады, оның бойында біркелкісіз форма тузілімдерін құрайды.
Теннантит - аз мөлшерде тараған (бірінші ондық пайызда) және халько-пиритпен тығыз барлық жіңішке түзілім массаларында, сирек желісілемелерде қауымдасады, олардың мөлшері 0,056 мм жетеді. Сирек свалеритпен өседі, көп жағдайда халькопирит массаларында түзілген. Түзілім мөлшері 0,01 мм-ден 0,10 мм-ге дейін сирек 0,5 х 1,0 мм. Теннантит және пирит массаларында жарықшақ катаклаз бойында сирек көрсетілген.
Пирит - халькопиритпен қауымдасады (кенде мөлшері 0,1-10,56%, орташа 1,32%), олар бірге ұялы және вкрапленді түзілімдерін құрайды. Ұялары біріккен пирит массаларымен көрсетілген, кейде мөлшері 1,0 - 11,0 см дейін жетеді, түйіршікті құрылған және шагренді (кедір-бұдыр) беті бар.
Сфалерит - сирек түзілім күйінде кездеседі. Сирек сфалерит кенсіз түзілімдерде құралып, халькопиритпен өскен. Сфалерит түзілімдерінің мөлшері 0,2 х 0,3 мм-ден 0,3 х 1,0 мм.
Галенит - сфалериттан қарағанда аз тараған және халькопирит массала-рында микротүзілімдер немесе пирит массаларының жарықшалаларында түзілімдерін құрайды, көбінесе сфалерит немесе теннантитпен өскен. Сирек галенит кенсіз халькопирит түзілімдер арасында біріккен түзілімдерін құрайды, галенитпен біріккен түзілімдер мөлшері өте жіңішкеден (0,002 мм) 0,05 мм-ге дейін сирек 0,1 х 1 мм.галениттің ұзын формалары жыныс жарықшақтарына байланысқан.
Молибденит - сирек кездеседі және пластина түрінде кенсіз (пирит және халькопирит түзілім арасында) өте жіңішке түзілімдерімен сипатталады, сирек табличалық формада, мөлшері 0,005 мм-ден 0,01 және 0,02 мм, және тығылма қабыршақ агрегат түрінде, мөлшері (0,03-0,4 мм).
Сап алтын - (мөлшері 0,1 до 8,7 гт, орташа 0,39 гт) барлық халькопирит массаларында қауымдасады, пирит өсімшелерінде, теннантитта белгіленген. Түзілім формасы ұзармалы-теңсіз (ұзарған түйіршіктерге байланысты), желісілтемелік және теңсіз өте жіңішке және жіңішке түйіршіктер. Кіші түзілімдер мөлшері 0,15 мм-ден 0,2 х 1,0 мм, өте жіңішке және жіңішкеде 0,002 мм-ден 0,02-0,05 мм. Желісілеме қалыңдығы 0,02 мм. Алтын түсі алтынша-сары, алтын жоғарыдәрежелі.
Гематит - сирек. Кенсіз жіңішке дисперсті аймағында қызыл түске боялған қоспасын құрайды, сол фонда сирек бірінші микроннан 0,01-0,02 мм-ге дейін өлшемдерін құрайды. Кейінгі мөлшер формасы пластиналы, карбонатпен бірге жымдасқан. Гематиттың түзілуі карбонитизация ауданына байланысты.
Магнетит - өте сирек және гематитпен, гематит пластинасының ұзаруына байланысты, кейінгі сығылмалы контактісінде, сығылмалы және өте жіңішке теңсіз формаларын құрайды.
Акцессорлық минералдары кішкентай мөлшерде рутиллмен, анатазбен, лейкоксенмен және цирконмен берілген.
Рутил, анатаз, лейкоксен - бірінші ондық пайызындай құрайды. Рутилл түіршігінде анитаз түйіршігі және лейкоксеннің жіңішкедисперсті сығылуы сирек кездеседі, ол сфенның орынауысунан пайда болған. Рутиллтүйіршігінің мөлшері 0,005-0,10 мм. Рутилл формасы - призма тәрізді, анатаздікі - таблитчаталы.
Циркон - сирек. Жеке микрокристаллдар қысқапризмалы және призмалық формалы, мөлшері 0,02-0,085 мм шашыраңқы кен түзілу түзілімдерімен берілген.
1.2.6 Гидрогеология
Нұрқазған мыс-порфирлі кен орыны гидрогеологиялық планында жер асты су жарықшақ-желілік зор бассейінінде орналасқан, ол екі әртүрлі гидрогеологиялық параметрлер ортасынан тұрады. Карьердің жоғарғы жағы блок-желілікпен сипатталады (100-120 м дейін), ал төмен бөлігі зор эндогенді жарықшақ алқапты әлсіз жарықшалы блогымен берілген. Сипаттауына қарай бұл бассейн жоғары жыныстардың сусыйғызғыш анизотропты фильтрациялық қасиетімен ерекшеленеді, төменжарсор свитасының жанартау түзілімімен және төмендевон жоғарыжарсор көбіне шөгінді жыныстарымен берілген. Бұның қорытындысы, физикалық күйінің әркелкі сусиғызғыш ортасында сулануы өте біркелкісіз болуымен байланысты, сондықтан ұңғыма дебиті кең аралықта өзгереді: 1-47,2 м тереңдік деңгейінде 4 лс-тан сусызға өзгереді. Жер асты суының химиялық құрамы мен минерализациясы орнықты және тұз құрамы сирек 2 гдм3 асырады.
Кен орында бастапқы гидрогеологиялық жағдайын, әрпланды және дамығын тектоника жағдайында зерттегенде, табиғи ресурсын және сопредел алқабының қорын жоғары жағдайында тарту, бұл аймақта көптеген жер беті және жер асты суларының қоры орналасқан, сузыйғызғыш ортада схематизациялау сұрағын жақын арада ғана шешілуі тиіс болды.
2 Тау-кен бөлімі
2.1 Тау-кен иелігі
Қазіргі жобаны өңдеумен қоса Жезқазған жоба институтымен кен орнының Батыс бөлігіндегі тау-кен иелігіне бөлек жоба жасалды және ол ҚР энергетика мен минералды қорлар Министрлігінің геология және жер қойнауын қолдану Комитетіне қарауға берілді.Сұралатын тау-кен иелігінің ауданы 1,8км2, ал тереңдік бойынша шекарасы 960км
2.2 Ертерек қабылданған жобалық шешімдердің қысқаша талдауы
2001 жылы Нұрқазған кешенді алтын-мыс кен орнында барлау және тау-кен жұмыстарын жүргізу құқығы, ҚР Үкіметінің 10.06.2001ж. №932 қаулысы негізінде, 28.08.1995ж. №701 МГ лицензиясы бойынша Қазақмыс Корпорациясы ААҚ берілді. Сол жылы Қазақмыс Корпорациясы Жезқазған ҒЗЖИцветмет институтымен Нұрқазған кенорнының Батыс бөлігіне арналған Нұрқазған кенішінің тәжірибелік-өндірістік қазымдауы атты жұмыс құжаттамасы жасалды.
Негізгі жобалық шешім болып табылатындар:
- кеніш өнімділігі - жылына 4млн. тонна кен;
- қазу жүйесінің параметрлері: кемер биіктігі 20м., еселенген биіктік 40м. сұйылуы мен шығынды азайту мақсатында кен қазымдауда кемерлер 10м.-лік аралық кемерлерге бөлінеді;
- жұмыс кемерлерінің бұрышы 60-750;
- барлық технологиялық процестерде жоғары өнімділікті жабдық-тар-ды қолдану қарастырылған.
Берілген жұмыс құжаттамасымен кен және кен ашудың физикалық-механикалық, тау-кен-техникалық қасиеттерін оқып білу үшін, минералды шикізаттарды алу және оны өңдеудің тиімді әдістері мен тәсілдерін таңдау үшін, кеніш құрылысының жобасын құру мақсатында ең анық бастапқы мәліметтерді алу үшін 230м. тереңдікте ашық әдіспен тәжірибелік-өндірістік қазымдау мәселесі қарастырылған.
2.3 Кен орнын қазу әдісін таңдау және қазымдау реті
Нұрқазған кен орнының кен алаңының шегінде өндірістік кендер үш оқшауланған штоквергке шоғырланған: Батыс, Шығыс және Солтүстік мысты. Қордың орналасу категориясына байланысты және бекітілген ТПЖ өндірістік шарттары негізінде жобаға Батыс бөліктің қорлары алынды.
Жезқазған ҒЗЖИцветмет институты мен жобаны орындаушылардың қатысуымен жасалған ТПЖ өндірісінің шарттарына сәйкес, Нұрқазған кен орнының Батыс бөлігінің жағдайын техникалық-экономикалық салыстыру нәтижесі бойынша қазудың ең тиімдісі (жерасты, ашық, құрамды) құрамды әдіс болып табылады.
Жобаның 2.5.2 Аршу бөлімінде құрамды қазу әдісінің екі нұсқасы қарастырылған және келтірілген шығындардың минимум критериясы бойынша келесі схема таңдалған: кенішті 180м. тереңдікте қазымдау және жерасты қазу әдісіне көшу.
Ашық тау-кен жұмысынан жерасты жұмысына жоспарлы көшу жағдайын, тау-кен мүмкіндіктері бойынша кеніштің белгіленген өнімділігін қамтамасыз етуді, аршылған қорларды есепке алғанда, тау-кен жұмысын жүргізудің үш реті ерекшеленеді. Қазымдаудың жалпы реті 2.1 - кестеде көрсетілген [10].
2.1 - кесте Батыс кен орнын қазымдаудың жалпы реті
Тау-кен жұмыстарын жүргізудің кезегі
Қазымдау сатысы
Қазымдау тәсілі
Кеніш өнімділігі
I кезек
I саты
Кенішті 360м. белгісіне дейін қазымдау
Жылына 2 млн.тонна кен
II саты
Қорларды 335м. дейін және жерасты тәсілімен 305м. қазымдау
Жылына 2 млн.тонна кен
III саты
Қорларды жерасты тәсілімен 185м. белгісіне дейін қазымдау
Жылына 4 млн.тонна кен
II кезек
-
185м.белгіден қорларды жерасты тәсілімен 60м.белгісіне дейін қазымдау
Жылына 4 млн.тонна кен
III кезек
-
60м.белгіден 420м. белгіге дейін қорларды жерасты тәсілімен қазымдау
Жылына 1,5 млн.тонна кен
2.4 Жерасты тау-кен жұмыстары
2.4.1 Өндірістік қуат
Кен техникалық жағдайларға сәйкес кеніш қорын қазымдау жарты этажды опыру тәсілін игеру жүйесімен қарастырылған. Тау-кен мүмкіндіктері бойынша жерасты кенішінің жылдық өндірістік қуатын мына формуламен анықтайды:
, мың тоннажыл; (2.1)
мұндағы V - қазып алу деңгейінің жылдық оратша төмендеуі, 1 кесте бойынша [6] V=15м;
S - жарты этаждың кеніштік ауданының орташа мөлшері, м2;
К1, К2, К3, К4 - бір уақытта жұмыстағы құлау бұрышына, кен денелерінің қуатына, қазудың қолданылатын жүйелеріне, этаж санына сәйкес жылдық төмендеу мөлшеріне түзету коэффициенттері. 2-5 кестеден шығатыны [6]:
К1=1,1-1,15; К2=0,6; К3=1,0; К4=1,5;
- кен тығыздығы, =2,75 тм3;
Кп, Кр - қазу жүйесінің қабылданған нұсқасы үшін, сәйкес кен сұйылу мен шығындарды есепке алатын коэффициенттер: Кп=1-п=1-0,1=0,9 және Кр=1-р=1-0,2=0,8;
Жатыс тереңдігіндегі қор орналасуы мен қазымдау кезегін еспке ала отырып жарты этаждың кен ауданының орташа мөлшері анықталды.
2.2 - кесте Жерасты кенішінің жылдық өнімділігі
Тау-кен жұмыстарын жүргізу кезегі
Кеннің тереңдікте жатысының интервалы
Жарты этаждың кен ауданының орташа мөлшері, мың м2
К1 мәні
Жылдық өнімділік,
мың т.
I және II кезек
360м.белг.-60м.б.дейін
81,5
1,15
4000
III кезек
60м. белг.-нен -420м.б. дейін
34,0
1,1
1500
2.4.2 Пайдаланылу мерзімі
Жерасты кенішінің пайдаланылу мерзімі қормен қамтамасыз етілуіне байланысты мына формуламмен анықталады:
, жыл; (2.2)
мұндағы Q1 - I және II қазымдау кезектеріне арналған тауарлық кен, мың тонна;
Q2 - III қазымдау кезегіне арналған тауарлық кен, мың тонна;
2.15 кестеге сәйкес - Q1= 99634 мың т. және Q2=33536 мың т.
А1 - I және II қазымдау кезектеріне арналған кеніштің жылдық өнімділігі, мың т.;
А2 - III қазымдау кезегіне арналған кеніштің жылдық өнімділігі, мың т.;
2.2 - кестеге сәйкес - А1=4000 мың т.жылына және А2=1500мың т.
жылына.
Бастапқы мәліметтерді форрмулаға қойсақ, келесі нәтижені аламыз:
жыл.
Тау-кен мүмкіндіктері бойынша кен өндірудің күнтізбелік жоспарына сәйкес, ІІ-ден ІІІ қазымдау кезегіне аралық кезеңге кеніштің жылдық өнімділігінің 4000мың т.-дан 1500мың т.-ға төмендеуі жоспарланған. Сонда Нұрқазған кен орнының Батыс бөлік қорларындағы жерасты кенішінің пайдаланылу мерзімі 47 жылды құрайды.
2.4.3 Жұмыс режимі
Жобадағы тапсырмаға және Қазақмыс Корпорациясының кәсіпорындарындағы жұмыс режиміне сәйкес жерасты кенішінде үзіліссіз жұмыс кестесі қабылданған.
Жылына жұмыс күні - 350, тәулігіне жұмыс ауысымы - 2, қондырғыны жөндеу - 1. Жұмыс ауысымының ұзақтығы - 8 сағат, жөндеу - 6 сағат. Екі ауысыым арасындағы бір сағаттық үзіліс жарылыс жұмыстарынан кейінгі жұмыс орындарын желдету үшін қолданылады.
2.4.4 Аршу
Кен орнының Батыс бөлігіндегі қарастырылатын қорлар құлау бұрышы 70-800 болатын штоквергпен көрсетілген. Кен денелерінің 25-300 азимутты жазылымы және 500-700м. созылымы бар. Кен денелерінің қуаты тереңдігі жатысына байланысты құбылмалы болады: 350м. тереңдікті жоғарғы горизонттағы орташа қуат 100-120м. тең; 350-ден 600м.-ге дейінгі тереңдікте - 200-250м.; 600м. төмен тереңдікте - 120-140м. Жатыс тереңдігіндегі қордың орналасуы: 350м. дейінгі тереңдікте - 22%; 350м.-ден 600м. дейін - 52% және 600м. төмен тереңдікте - 26% .
Кен денелерінің жатысын тау-кен-геологиялық жағдайларына байланысты қазымдаудың құрамды әдісі таңдалды: жоғарғы горизонтты ашық әдіспен қазымдау және төменгі горизонтты - жерасты әдісімен қазымдау.
Жобаға тапсырма тапсырыс беруші ашық әдіспен қазу тереңдігіне 180м. және одан төмен жерасты қазу әдісін ұсынды. Ашық әдістен жерасты әдісіне ауысудың ұтымды тереңдігі мен жерасты кенішін тиімді ашу сызбасын таңдау мақсатында техникалық-экономикалық салыстырма үшін құрамды қазымдау әдісінің екі нұсқасы ерекшеленген:
І нұсқа - кенішті жерасты қазымдау әдісіне ауысумен бірге 600м-ге дейінгі тереңдікті қазымдау;
ІІ нұсқа - кенішті жерасты қазымдау әдісіне ауысуымен бірге 180м.-ге дейінгі тереңдікті қазымдау.
І нұсқа бойынша жерасты кенішіне қатысты қорларды ашуды, жерасты қазу кезінде ысырылып шөгу зонасынан тыс орналасқан тік оқпандармен жүргізу қарастырлған. Негізгі ашу үңгілері тік төңгершек-клетті, Ауа беретін, Желдеткіш оқпандары және 60м. аралық биіктікте орналасқан кен горизонттарының күрделі-кен қазбалары болып табылады. Ауа беретін және Желдеткіш оқпандар кен орнының қарама-қарсы қапталдарында орналасқан.
ІІ нұсқа бойынша кеніш тереңдігі 360м. белгісінде шектеледі және ауысу зонасының қорлары (335 және 305м. жарты этаждары) жерасты қазымдау әдісіне қатыстырылады. Бұл қорларды ашу 400м. белгіде кеніш бортынан өтетін съездпен жүзеге асырылады. Осы уақытта сыртқы бетте тасымал еңкіші мен тік Клетті-ауа беретін оқпан жүреді.
Сонымен жоба үшін құрамды қазымдау әдісінің ІІ нұсқасы ашу сызбасы қабылданады.
2.5 Тау-кен үңгілеу жұмыстары
2.5.1 Тау-кен-күрделі жұмыстар
Технологиялық жобалау нормалары... талаптарына сәйкес тау-кен-күрделі қазбаларға жататындар: Ауа беретін оқпан, тасымал еңкіші, камералық үңгісі бар кен және шоғырланған горизонттар, кен горизонттарының арасындағы көлік съездері, 185м. белгі мен одан жоғарыға дейінгі 1 және 2 желдеткіш өрлемелер, кенішті пайдалануға беруге дейін жүргізілетін тау-кен-дайындық қазбалары.
Клетті-ауа беретін оқпан темірбетонды және бетонды бекітпесі бар дөңгелек қималы болып келеді. Оқпан шахтаға ауа беруге, адамдарды көтеру мен түсіруге қызмет етеді. Сыртта оқпан сағасында бас желдетудің желдеткішін қондыру қарастырылады.
Тасымал еңкіші байыту фабрикасының орналасу ауданынан бастап қазымдаудың жобалық тереңдігіне дейінгі аралықта сыртқы бетте өтеді және ол кенді жүк жылжытқыш науа көлігімен шығаруға, өздігінен жүретін құрылғыны шахтаға түсіруге қызмет етеді. 23,7м2 желісіндегі еңкіш қимасы жолақ науа көлігінің қондырылуы мен науалық желі астында өздігінен жүретін құрылғы қозғалысын қамтамасыз етеді. Еңкіш бекітпесі оның үңгілеуінің геологиялық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz