Газ баллонды автобустерге жанармай құю

Мазмұны

КІРІСПЕ

XXI ғасырдың басында Қазақстанда автомобильдердің саны 4 млн. -ға жетті, оның ішінде 2012 жылдың 1 тамызында жеңіл автомобильдердің саны 3, 6 млн. -ды құрады. Бүгінгі таңда автомобильдердің жұмысқа жарамдылығы, оның қозғалыста қауіпсіздікті қамтамасыз етуі оларға өз уақытысында техникалық қызмет көрсетуге және жөндеу жұмыстарын сапалы орындауға байланысты. Қазақстан автомобильмен тасымалдау көлемдерінің айтарлықтай артуы автомобиль көлігінің, басқа түрлермен салыстырғанда, озық даму қарқынын алдын ала анықтайды. Осыған орай, көліктің барлық түрлерінің ішінде автомобиль ең еңбек көлемді және қор көлемді болып табылатынын, ал автомобиль көлігі бойынша шығындар көліктің бірге алынған барлық басқа түрлері бойынша шығыннан асып кететінін ескерген жөн. Жылжымалы құрамды техникалық жөндеулі күйде ұстауға еңбек және материалдық шығындар айтарлықтай және оны дайындау шығындарынан бірнеше есе асып түседі.

Автобустың қалалардағы, округтық аймақтарда, ауылдық жерлердегі тұрғындар үшін зор маңызға ие болуда. Ол халықтың экономикалық, мәдени тұрмыстық өмірін көтеруі, қала мен ауыл аралығындағы әлеуметтік-техникалық, экономикалық және мәдени дамуындағы қарама-қайшылықтарды жоюға, орталық облыстар, еліміздің алыс жатқан ауылдардағы тұрғындардың өміріндегі жағдайларды теңестіруге ықпал етеді. Автобус көлігінің міндеті халық шаруашылығы мен тұрғындардың жүктерді материалдық және еңбек қорларының ең төменгі шығындарын пайдаланып, тасымалдаудағы қажеттілігін сапалы, дәл өз уақытында қамтамасыз ету болып табылады. Осы мәселені шешу жалпы пайдаланудағы автобус көлігін қолдануды, жүк және тауар айналымын айналымдарын арттыруды, материалдық-техникалық негізді нығайтуды, жеке көлік құралдарын ірі автокөлік кәсіпорындарда шоғырландыруды, жылжымалы құрамға техникалық қызмет көрсету мен жөндеуін жақсартуды талап етеді.

Техникалық пайдалану автобус көлігі жүйесінің бірыңғай түрі болып есептеледі. Автобус көлігінің алдында тұрған маңызды мәселелердің бірі − автобустардың пайдалану өнімділігін арттыру және оларды сақтауға кететін шығындарды төмендету болып табылады.

Дегенмен, автобус паркінің техникалық күйін жақсарту үшін өте баяу жүргізіледі. Бұл мәселені шешу, бір жағынан, сыйымдылығы жоғары автобустарды техникалық пайдалану әдістерін жетілдіру үшін, еңбек өнімділігін арттыру, техникалық қызмет пен жөндеу жұмыстарының еңбек сыйымдылығын төмендету, автобустардың жөндеуден жөндеуге дейінгі аралық жүрісін арттыру есебінен жүзеге асырылады. Сонымен жүк көтергіштігі мен сыйымдылығы орташа автомобильдің немесе автобустың нормативтік мерзімі ішінде еңбек шығындарының мысалдық құрылымы жалпы шығын пайызымен мынаны құрайды: ТҚ және ағымдық жөндеу (АЖ) -91; автомобильді және агрегаттарды күрделі жөндеу - 7; автомобиль жасау - 2. Қазіргі кезде көптеген дамыған елдерде газодизельді қозғалтқыш негізінде әр түрлі түрдегі автобустар шығаруда. Мысалы, Ресей елінде ПАЗ, ЛиАЗ автобустарының газодизельді қозғалтқыш үлгісінде жаңа модельдері шығып жатыр. Қытай елінде Yutong автобусының жаңа автобустары әрдайым жақсаруда. Сондықтан сығымдалған табиғи газ отының қолданып, газодизельді қозғалтқышқа көшудің көптеген тиімділігі бар. Бірінші автобустың шығыны басқа отын жүйелеріне қарағанда өте тиімді болып келеді. Екінші экологияға өте жақсы әсерін тигізеді. Болашақта барлық автобустар экологиялық таза қозғалтқыштарға көшуге тырысады. Сондықтан қазірден бастап газодизельді автобустар жобасын қарастыру керек.

1. ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА ТАҚЫРЫБЫН НЕГІЗДЕУ

1. 1. Газодизельді автобустың шығу тарихы

Автобус (omnibus автокөлігі үшін қысқа) - тоғыз және одан да көп жолаушыларды тасымалдауға арналған және жолда маневр жасауға қабілетті, жанармайдан шығарылған энергия көзімен басқарылатын қозғалыссыз механикалық автокөлік құралы. Автобус көлігінің басты міндеті материалдық және еңбек ресурстарының мүмкіндігінше минимум шығындары кезінде нарықтың және халықты тасымалдау қажеттігін толық, сапалы және уақытында қанағаттандыру болып табылады.

Қазақстанда автобуспен тасымалдау көлемдерінің айтарлықтай артуы автомобиль көлігінің, басқа түрлермен салыстырғанда, озық даму қарқынын алдын ала анықтайды. Осыған орай, көліктің барлық түрлерінің ішінде автобус ең еңбек көлемді болып табылады. Ал автомобиль көлігі бойынша шығындар көліктің бірге алынған барлық басқа түрлері бойынша шығыннан асып кететінін ескерген жөн. Жылжымалы құрамды техникалық жөндеулі күйде ұстауға еңбек және материалдық шығындар айтарлықтай және оны дайындау шығындарынан бірнеше есе асып түседі.

Ең алғашқы автобус екі жүз жыл бұрын 1801 жылы жасалған. Бұл сегіз адамға арналған машина, паровоздың арқасында қозғала алды. Арада біраз уақыт өткен соң, 85 жылдан кейін Лондонда алғашқы электр автобусы салынды, ал тағы 15 жылдан кейін осындай көлік Мәскеу Дукс зауытының дүкендерінен шықты. Он адам бұл сағатына 20 км жылдамдықпен қозғалатын және 60 км-ге дейін қайта қуаттамай-ақ жүре алатын осы ғажайып технологияның салонына қанша адам сыяды.

1895 жылы неміс «Бенз» зауыты әлемге ішкі жану қозғалтқышымен басқарылатын 8 адамға арналған алғашқы шағын автобусты ұсынды. Оның бағыты екі шағын елді мекеннің арасында өтті, және сегіз бақытты жолаушылар ауылдың пейзаждарының өткен терезелерді сағатына 12 км жылдамдықпен қозғалыста болғанын көре алды. Сегіз жыл кешірек, Санкт-Петербургте ашық қаңқасы бар он орынды бензин автобусы пайда болды. Автобустың жылдамдығы 15 км/сағ және сыйымдылығы 10 адамға жеткілікті еді. Бұл автобустар 1903 жылы Санкт-Петербургтегі Фриз зауытынан шыққан.

Сонымен қатар Лондон көшелерімен қозғалтқышпен жабдықталған әлемдегі алғашқы автобус қала жолымен жүрген болатын. Бірақ Ресейде алғашқы қалалық omnibus көлігі елордада пайда болмады. 1907 жылы маусымда солтүстік Архангельск қаласы неміс инженерлерінің алты тонналық кереметінің мақтаныш иесі болды. Төрт жарым айдан кейін Санкт-Петербург тұрғындары алғашқы қалалық маршрут бойынша жүре алды. Тек тағы тоғыз айдан кейін, дәлірек айтсақ 1908 жылы 13 тамызда Мәскеуде алғашқы жолаушылар автобусы пайда болды. Бірақ тұрақты маршруттар енгізілмес бұрын тағы 16 жыл өтті. 1924 жылы ғана елорданың көшелеріне әлемге әйгілі LEYLAND брендінің 8 жолаушылар автобусы шықты.

Автобус негізгі үш бөліктен тұрады: қозғалтқыш, шанақ және шасси. Қозғалтқыш автомобильді қозғалтуға арналған механикалық қуат көзі болып табылады. Автобус орнатылатын қозғалтқыштың негізгі түрі іштен жанатын поршеньді қозғалтқыш болып есептеледі. Олар жанармайды пайдалануына байланысты карбюраторлы, дизельді, газды болып және басқа да көрсеткіштерімен бөлінетіні төменде көрсетілген.

Шасси қозғалтқыштан күшті жетекті дөңгелектерге беруге, автобусы басқаруға және қозғалтуға арналған.

Автобус корпустарының бірнеше түрі бар: капот, вагон, бір жарым және екі қабатты. Денелердің көпшілігінде вагон түрі бар. Автобустардың жалпы орналасуы әртүрлі болуы мүмкін, бірақ техникалық құрылғының бірнеше негізгі бөліктерін ажыратуға болады.

Автобус қозғалтқышы отын жану кезінде алынған жылу энергиясын механикалық жұмысқа айналдыратын агрегат, ал қозғалтқыш білігінде пайда болған момент автобусты жылжыту үшін қолданылады. Қозғалтқыш алдыңғы жағында да, артқы жағында да (немесе ортасында) автобус құралына қатысты бірқатар цилиндрлер бойлық немесе көлденең орналасуы мүмкін.

Тұрмыстық автобустерде поршеньдік ішкі жану қозғалтқыштары орнатылады, оларда қозғалтқыш баллондарындағы жанармай мен ауа қоспасын жану кезінде кеңейтілетін газдар поршеньдерге әсер етеді. Олардың трансформациялық қозғалысы иінді механизмі иінді біліктің айналмалы қозғалысына айналады. Ол өз кезегінде берілетін қозғалысқа келтіре отырып, автобустың доңғалақтарына беріліс қондырғыларына әсер етеді.

Автобус қозғалтқыштарының жіктелуі келесі өлшемдерге сәйкес жүзеге асырылады. Жанғыш қоспаны қалыптастыру және оны тұтату әдісімен (сыртқы қоспаның пайда болуы және электр ұшқынынан мәжбүрлі тұтану жағдайында) және ішкі қоспаның пайда болуымен жүзеге асады. Сондай-ақ, қатты сығымдау нәтижесінде ауамен қыздырылған өздігінен жануымен (дизельді қозғалтқыштар) жүзеге асады. Жұмыс циклы (орындау әдісі) төрт немесе екі ырғақ арқылы орындалады. Цилиндрлер саны және орналасуы орналасуы бір қатарлы және V-тәрізді екі қатарлы болып бөлінеді. Цилиндрлер қатарларын бір-біріне бұрышпен орналастыра отырып, салқындату жүйесі арқылы барлық жүйе салқындатыланады.

Қозғалтқыштың негізгі бөліктері: цилиндр блогы, цилиндр басы, газ тарату механизмі және жүйелері, (салқындату, майлау, қуат, тұтану және қозғалтқыштың іске қосылуы), олар әртүрлі қызметтерді орындайды және қозғалыс кезінде қозғалтқыштың жұмысын қамтамасыз етеді.

Қозғалтқыштың негізгі көрсеткіштері: поршеньнің соққысы, цилиндрдің орын ауыстыруы, жану камерасының көлемі, цилиндрдің жалпы көлемі, қысу коэффициенті, қуат және қызмет циклы.

Бір қатарлы қозғалтқыштарда цилиндрді нөмірлеу автобустың алдындағы бақылаушыдан басталады. Екі қатарлы қозғалтқыштарда нөмірлеу бірдей тәртіппен жүзеге асырылады. Бірақ сонымен бірге бақылаушының сол жағында алдымен нөмірленеді, содан кейін оң жақта нөмірленеді. Онда нөмірлеу бақылаушының жанында орналасқан цилиндрден басталады. 1. 1 суретте көрсетілген.

Сурет 1. 1 - Volvo G13C қозғалтқышы

Газодизельді қозғалтқыштың жұмысы барлық қозғалтқыштар сияқты ұқсас келеді. Бірақ көптеген көрсеткіштер бойынша тиімдірек болып саналады. Дизель отынына арналған коммуникациялар сары түспен, ал газ бөлігі қызыл түспен белгіленген. Қуаты - 420 немесе 460 а. т. (ат күші) .

Қозғалтқышты орналастырудың бірнеше нұсқалары бар:

Алдынғы вагон типіндегі автобустарда. Кемшіліктері кабинада газдың болуы және шу. Қозғалтқыштың еденнің астында доңғалақ базасына жақын болуы. Артықшылығы салондағы тегіс еден, еденнің тазалығы, мұндай жабдықты кейбір жағдайларда пайдалану мүмкін емес болып табылады. Артқы жағында қозғалтқыштың орналасуы көлденең немесе тік болып келеді. Автобустың осі бойымен немесе параллель келуі мүмкін. Кемшілігі арнайы артқы білікке қажетті механизмдердің қажеттігі.

Шасси беріліс, басқару механизмдерінен тұрады. Трансмиссия моменттін ауқымы мен бағытын өзгертеді және оны қозғалтқыштан жетек доңғалақтарына ауыстырады. Ол ілінісу қорабынан, беріліс қорабынан, соңғы жетекке содан кейін дифференциалға тасымалдайды. Сондай-ақ жетек біліктерінен және кардан дискісінен және жартылай біліктерден тұрады (классикалық орналасуы бар автобустер үшін) .

Шасси рамадан (немесе тірек қаңқасынан), алдыңғы және артқы суспензиялардан, шиналардан және доңғалақтардан тұрады.

Рама бұл автобустың қаңқасының барлық бөліктері мен механизмдері орнатылған және барлық жүк көліктері мен үлкен сыйымдылығы бар автобустарға арналған негіз. Жалпы құрылысында шыбық және жұлын (орталық) болуы мүмкін. Қосылған рама екі тойтарыс немесе бірнеше кросс арқалықтармен (дөңес) дәнекерленген болып келеді. Сол арқылы қосылған екі бойлық арқалықтардан тұрады. Кейбір жүк машиналарының қаңқасына ұқсас келеді. Себебі болаттан штамптау әдісі арқылы жасалынғандықтан. Вагондар мен пикаптардың рамалары көлденеңінен тұрады.

Х-тәрізді және басқа сәулелер. Жұлынның жақтауында көлденең мүшелері бар бір құбырлы немесе қорап тәрізді сәуле бар (мұндай рамалар сирек қолданылады) . Орташа және кіші жүк автобустарында бойлық арқалықтармен, тіректермен, бүйірлік сөрелермен нығайтылған қатты (тірек) қаңқалар бар.

Басқару тетігі автобустың қозғалыс бағытын өзгертуге қажетті рульді, ал машинаны баяулату, тоқтап қалу және тұрақты күйде ұстау үшін тежегіш жүйелерді қамтиды. 1. 2 суретте көрсетілген.

Сурет 1. 2 - Volvo gran arctic 300 автобус шассиі

Шанақ жүргізушінің, жолаушылардың және арнаулы қондырғылардың орналасуына арналған. Автобустың шанақтары қолданылуына және құрылымына қарай жіктеледі. Қолданылатын мақсатына қарай төрт топқа бөлінеді: a - жолаушылар тасымалдайтын (жеңіл автобустар) ; б - жүк тасымалдайтын (платформалар, цистерналар, фургондар, өзі түсіргіштер т. б) ; в - жолаушы және жүк тасымалдайтын; г - арнаулы шанақтар (өрт сөндіргіштер, панель тасығыштар, автодүкендер, бетон тасығыштар т. б. ) .

Қазіргі автобустардың шанақтары тұтас металды вагон түрінде жасалады. Себебі салонның ішін тиімді пайдалану және жолаушыларды жайлы орналастыру негізгі талап болып есептеледі. Олардың шанақтары қаңқаланып жасалады, қаңқалары құбырлардан жасалып, бір-бірімен пісіріліп бекітіледі де, қаңылтырмен қапталады. Шанақтың іші жолаушыларға және жүргізушілерге арналған ыңғайлы орындықтармен жабдықталады.

Қаңқа шанақтың негізгі бөлігі болып табылады. Ол шанақтың табанынан, қаңылтырмен қапталған қабырғалардан және төбесінен тұрады. Шанақтың негізгі бөлігі - табаны пісіріліп бекітілген құрылым элементтерінен тұрады. Автобустың едені бекітілген қалыңдығы 12-14 мм. фанералармен қапталған. Ол содан кейін еденге бекітіледі. Шанақтың алдыңғы жағындағы қаңқа қаңылтырмен қапталған. Жүргізушінің кабинасы жолаушылар салонынан бөлініп жасалады. Салонды желдетіп тұру үшін, төбесіне ашылып-жабылатын қақпақ орнатылған. Автобустың есіктері жолаушыларға және жүргізушіге бөлек етіліп жасалады, есіктер механикалық немесе пневматикалық құрылғы арқылы ашылып-жабылады. Жанындағы әйнектер тікбұрышты ашылып-жабыатын, айналаны бақылауға ыңғайлы етіп орнатылады.

Шасси құрамына: шасси, басқару тетіктері, беріліс қорабы кіреді.

Беріліс құрылғысы:

Ілгек. Кейбір автобустарда оның функцияларын момент түрлендіргіші және гидромеханикалық беріліс қорабы орындайды. Беріліс қорабы. Алдыңғы доңғалақ доңғалақтарында қозғалтқышты өзгертуге, резервтік көшіруге, қозғалтқышты қозғалыссыз күйде ұстап тұруға мүмкіндік береді.

Кардан және негізгі беріліс. Кардан редуктор моментті беріліс қорабынан негізгі редукторға жібереді, ол жерден осьтерге беріледі. Дифференциалды Дифференциалдың арқасында дөңгелектер әр түрлі жылдамдықта бүгіліп тұрады.

Жартылай біліктер. Олар моментті дифференциалдан жетек доңғалақтарына өткізеді.

Автобус кабинасы жүргізушіге, жолаушыларға, багажға және жүктерге арналған. Автобус қаңқасы мақсатына және дизайн ерекшеліктеріне байланысты рамалық немесе жүк көтергіш құрылымға ие болуы мүмкін. Барлық қондырғылар, механизмдер, агрегаттар және басқа жабдық тірек корпусына немесе рамкаға бекітілген. Доңғалақтар үш түрге бөлінеді:

• бөлінбейтін терең жиектермен және конустық сөрелермен (шағын сыйымдылықтағы автобустар, жеңіл жүк машиналары) ;

Жиналмалы жиектер мен конустық полктері бар диск және дискісіз (жүк машиналары, автобустар, троллейбустар) ;

• реттелетін қысымы бар шиналарға арналған, жиналатын жиектері мен аралық сақиналары бар диск және дискісіз.

Сурет 1. 3 - Автобус шанағы

Ол болаттан дәнекерленген құбырлы рамалар, дәнекерленбеген алюминий, аралас алюминий-болат, ішінара дәнекерленген жақтаулар болуы мүмкін. Қазіргі заманғы автобустар негізінен болат профильдер көмегімен шығарылады. Қаптау үшін металл, күшті алюминий қорытпаларынан немесе салқын штамптауға қабілетті төмен көміртекті суықтай болаттан қолданылады.

Алдыңғы және артқы есіктер әртүрлі қанаттарға ие болуы мүмкін: бірден төртке дейін. Есіктерді ашатын және жабатын пневматикалық механизмдер жүргізуші кабинасында орналасқан кранмен басқарылады. Бүйірде орналасқан терезелерде жылжымалы элементтер бар. Шыны - жылтыратылған, сынғыш. Төбенің төсеніші үшін полимерлі қабатты. Еден болаттан немесе алюминийден жасалған, ылғалға төзімді бакелит фанерінен жасалған. Жоғарыда сырғып кетпейтін резеңке төсеніштер бар.

1. 2. Газодизельді автобустың түрлері және ассортименті

Газ-баллонды қондырғы арқылы қозғалтқышты қоректендіру. Газ баллонды автомобильдерде қолданылатын отындардың бір түрлері - жанғыш газдар сұйытылған және сығылған болып екіге бөлінеді. Сұйытылғын газ -30 . . . +30℃ та және 1, 6 МПа жағдайында сұйық күйінде қалады. Негізгі сұйытылған газға жататындар: пропан, бутан, этан және соған жақын көмірсутектері - этилен, бутилен және солардың изомерлері. Бұл газдар мұнай өнімдерін өңдегенде алынады. Сұйытылған газдармен жұмыс істейтін автобустерді пайдаланғанда, олардың экономикалық, динамикалық және экологиялық көрсеткіштері жақсарады. Олардың құрамы стандартқа сай болуы тиіс. Стандарт бойынша сұйытылған газдың екі түрін: ПА-автобус пропан; ПБА-автобустық пропан-бутан шығаруы қарастырылған. ПА қысқы кезеңде ауаның температурасы -20 . . . -35℃ болатын аймақтарда қолданылады, ал ПБА маркалы газдар қоршаған ортаның температурасы -20℃-тан төмен түспейтін аймақтарда пайдаланылады. Сұйытылған ПБА стандарт бойынша қыста 80-90% пропан, ал жазда 40-60% пропан, ал қалғаны бутан болуға тиіс.

Сығылған табиғи газ табиғи, мұнайлық және биологиялық болып бөлінеді. Олар -30 . . . +30℃ және жоғарғы қысымда газ түрінде болады, мұндай газдарға метан, сутегі және басқалар жатады. Бұл газдар жер астынан алынады. Автомобильдерге 20МПа дейін қысылған газдардың екі:А және Б түрі қолданылады, мұның құрамында метан 95-97% болады.

Автобус көліктерін газбен жұмыс істеуге көшіргенде оның экономикалық көрсеткіші жақсарады, дегенмен сұйытылған және сығылған газды пайдаланғанда газ аппаратының күрделілігінен оның құны артады, газдың қысымы жоғары болғандықтан, қауіпсіздік ережелерін қатаң сақтауды талап етеді. Ауаның температурасы төмендегенде қозғалтқышты оталдыру қиындайды, цилиндрге газдың толуы нашарлайды, соның нәтижесінде қозғалтқыштың қуаты бензинді қозғалтқышқа қарағанда 7-10% кемиді. Сондықтан қозғалтқыштың қуатын арттыру үшін оның қысу дәрежесін ұлғайту талап етіледі. Мысалы, бензинді ЗИЛ-508 автобусының қозғалтқышының қысу дәрежесі 7, 1 болса, ал газбен жұмыс істейтін қозғалтқыштың қысу дәрежесі 8, 2 болуға тиіс.

СМГ (сұйытылған мұнай газы) және СТГ (сығылған табиғи газ) газ баллонды қондырғысы. Сұйытылған және сығылған газдармен жұмыс істеу үшін, қолданыстағы барлық автомобильдерге газ баллонды қондырғылар орнатады. Олар СМГ немесе СТГ-мен жұмыс істейді. Сұйытылған мұнай газымен жұмыс істейтін автобустер: ПАЗ-32053, ЛиАЗ 33075, ЗИЛ-431810, ЛиАЗ677Г, ал сығылған табиғи газбен жұмыс істейтін автобустер: ПАЗ-320412, ПАЗ-320414, ПАЗ-3204 Вектор NEXT, ЛиАЗ-525665 жатады. Бұл автобустардың бензинді автобустардан өзгешелігі қоректендіру жүйесіндегі арнаулы газ беру аппараттарында ғана. Сұйытылған газбен жұмыс істейтін газ баллонды автобустар газды және бензинді қоректендіру жүйесі орнатылған. Газбен жұмыс істейтін жүйе негізгі болып есептеледі. Бензинді қоректендіру жүйесі ауаның суық кезінде қозғалтқышты іске қосу үшін және 15-25 шақырым қашықтыққа жүруге арналған.

Сұйытылған газбен (СМГ) жұмыс істейтін автобустардың газ баллонды қондырғылары. Орнатылған сұйытылған газбен жұмыс істейтін қондырғылар: екі вентилі (бар газ фазасындағы, ал сұйық фазадағы газды алуға арналған) газ баллонынан, магистральды вентильден, буланндырғыштан, екі сатылы редуктордан сүзгісімен, магистральды сүзгіден, ауа сүзгісі бар газ араластырғыштан тұрады.

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс