Қазақстан мен Қырғызстанның сыртқы саяси қатынастары
Қазақстан мен Қырғызстан арасындағы дипломатиялық қарым-қатынас
Мазмұны
Кіріспе
1. Қазақстан мен Қырғызстан арасындағы дипломатиялық қатынас эволюциясы
1.1 Қазақстан мен Қырғызстан қатынастарының қалыптасу эволюциясы
1.2 Екі жақты қызығушылары мен мүдделері
1.3 Екі жақты серіктестіктің келісім-құқықтық базасы
2 Қазақстан мен Қырғызстан арасындағы карым қатынастардың басты бағыттары
2.1 Қазақстан мен Қырғызстанның сыртқы саяси қатынастары
2.2 Қазақстан Республикасы мен Қырғызстан Республикасының экономикалық саладағы серіктестігі
2.3 Қазақстан-қырғызстан қатынастарының мәдени-гуманитарлық аспектісі
3. Қазақстан мен Қырғызстан қатынастардың мәселері мен перспективалары
3.1 Қазақстан және Қырғызстанның аймақтық ұйымдар шеңберіндегі ынтымақтастық
3.2 Екі жақты қатынастың су-энергетикалық аспектісі
3.3 Қазақстан мен Қырғызстан өзара қатынасының қауіпсіздік мәселелері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Біз ұлы бабаларымыздың дипломатиялық табыстарын лайықты мақтан тұтамыз. Олар күрделі тарихи кезеңдерде ел мүдделерін шебер қорғаған. Алайда, Қазақстанның жаңа тарихында тәуелсіздікке ие болумен бірге, еліміздің сыртқы саясаты тіпті күрделі жағдайларда қайта жасалған. Біздің қазіргі заманғы сыртқы саяси қызметтің тәжірибесі және шетелдердегі дипломатиялық өкілдіктеріміз болған жоқ, білікті кадрлардың үлкен жетімсіздігі байқалды. Қазір дипломатиялық қызметтің майталмандарының, КСРО СІМ жүйесінде жұмыс істеген біздің кадрлық дипломаттардың, елдің тәжірибелі саясаткерлерінің белсенді қатысумен жаңа егеменді мемлекеттің сыртқы саясаты құрылуының күрделі мәселелерін жедел жағдайда шешуге мәжбүр болдық.
Сонау 1992 жылы Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев саяси және экономикалық реформалар негізіндегі елдің тұрақты дамуы үшін жағымды сыртқы ортаны құрудан тұратын сыртқы саясаттың негізгі мақсатын айқындады. Кейін әлемдік қоғамдастықтың кең тануына және қолдауына ие болған белгілі халықаралық бастамаларды қоса алғанда, дәл Елбасы Қазақстанның көпвекторлы сыртқы саясатының авторы болып табылады. Қол жеткізілген елеулі табыстар Қазақстан Президенті іске асырып жатқан сыртқы саяси бағыттың қисындылығы мен даналығының айқын дәлеліне айналды.
Шетелдерде ұлттық мүдделерді қорғау, бітімгерлік бастамаларды ілгерілету, өңірлік және жаһандық қауіпсіздікті қамтамасыз ету, азаматтарымыздың құқықтары мен мүдделерін қорғау, тікелей шетелдік инвестицияларды тарту, халықаралық және екіжақты ынтымақтастықты нығайту, шетелдік әріптестерге Қазақстан жөніндегі объективті ақпаратты жеткізу Қазақстанның басты сыртқы саяси басымдықтары болады.
Тарихи өлшем бойынша өте қысқа мерзімде Қазақстан халықаралық қатынастардың жауапты нысаны ретіндегі беделін бекітті. Мемлекетіміз өзекті әлемдік мәселелерді шешу және жаңа әлемдік тәртіпті құру ісіне белсенді қатысуда. Бүгін Қазақстан халықаралық аренада тұрақтылықтың, мемлекет дамуының қарқынды және өркендеген моделінің генераторы ретінде лайықты бағасын алып отыр.
Қазақстан іргелес елдермен әлемдегі ең ұзақ құрлық шекараларын халықаралық шарттармен бекітіп, көршілес және әлемнің жетекші елдерімен достық және өзара пайдалы ынтымақтастық қатынастарын құрды. Бүгін еліміз 138 мемлекетпен дипломатиялық қарым-қатынас орнатты. Қазақстанның шетелдерде 70-тен астам дипломатиялық миссиялары, кәсіби дипломаттарының жеткілікті саны бар. Шетелдермен белсенді ынтымақтас - тықтың нәтижесінде мемлекетаралық, үкі - - метаралық және ведомствоаралық деңгейде 3 мыңнан астам әртүрлі салалардағы халықаралық шарттар жасалды.
Қазақстанның өңірдегі және әлемдегі өсе түсіп отырған беделі тұтастай алғанда бірқатар сыртқы саяси бастамалардың сәтті іске асырылуымен айшықталса, әлемнің жетекші елдерімен стратегиялық әріптестіктің қалыптастырылуымен, халықаралық ұйымдардағы белсенді қыз - метімен қамтамасыз етілуде және Қазақстанның экономикалық қуатының қар - қын - ды өсіміне, сыртқы әлеммен сауда-экономикалық, сондай-ақ инвестициялық байланыстарды үдемелі кеңейтуге негізделуде. Осы жылдар ішінде Елбасының жүздеген жұмыс және ресми сапарлары, сондай-ақ шетелдердің мемлекеттер, үкіметтер, халықаралық ұйымдар мен сыртқы саясат ведомстволары басшыларының Қазақстанға сапарлары өткізілді.
Демократия - саяси жүйенің өзгеру түрі модернизациялануы, азаматтардың саяси құқықтары мен бостандықтарының кеңеюімен, саяси және идеологиялық плюрализмнің пайда болуымен, халықтың саяси өмірге араласу түрлерінің көбеюімен, мемлекеттік биліктің орталықсыздануымен, билікті бөлу принципінің жүзеге асуымен және азаматтық қоғамды орнатумен сипатталатын саяси процесс болып табылады.
Жалпы демократияға өтудің негізгі фазаларын қарастыра отырып, Д. Растоудың пікірінше демократия генезисі үшін бірқатар факторларды ұсынуға болады:тұрақты шиеленістің болуы, ұлттық бірлік сезімі, сонымен бірге демократиялық іс-әрекеттерді саналы түрде сайлау және т.б. Сонымен бірге саясат та, қоғам да саяси өмірдің жаңа ережелерін игерулері қажет.
ХІХ ғасырдың өзінде-ақ Алексис де Токвиль, демократиялық революциядағы қайшылықтарды сараптай отырып, демократиялық жүйеге жылдам өтудің қауіптілігін көрсетті. Оның ойынша, саяси еркіндікке үйренбеген халық арасында теңдік орнату көпшілік тираниясына алып келеді. ХVIII ғасырдағы француз революциясынан және ХХ ғасырдың бас кезіндегі Ресейдегі Ресейдегі революциядан кейін елде тоталитарлы саяси режимнің орнауы осы қағиданың дұрыс екенін көрсетті.
Қазақстан мен Қырғызстан республикалары арасында қарым- қатынастарды қалыптастыруға, дамытуға және нығайтуға екі елдің географиялық тұрғыдан жақындығы, тарихи тұрғыдан терең тамырластығы, тілдің, мәдениеттің, салт-дәстүрдің ортақтығы сенімді негіз болады [1].
Сондықтан Қырғызстан мемлекетімен ынтымақтастықты дамыту Қазақстанның сыртқы саясатының негізгі міндеттерінің бірі болып қала береді. Көршілес Қырғыз елімен өзара тату көршілік, тұрақты қарым-қатынастар орнату біздің еліміздің ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз етудің маңызды факторы.
Ұсынылатын дипломдық жұмыстың тақырыбы: Қазақстан мен Қырғызстан арасындағы дипломатиялық қарым қатынас.
Дипломдық жұмыстың теориялық-әдіснамалық негіздері: аталмыш жұмыс мазмұны келесі қазақстандық авторлардың еңбектеріне сүйене отырып, орындалды: Т.Тұрарұлы, Қ.Тоқаев, М.Т.Бостонкулова, А.Ш.Аземкулова, Е. Мұқаш және т.б.
Дипломлық жұмыс тақырыбын зерттеу әдістері: салыстыру, жүйелеу, баяндау, SWOT-талдау.
Дипломлық жұмыстың мақсаты-Қазақстан мен Қырғызстан арасындағы дипломатиялық қатынас эволюциясын анықтау.
Бұл мақсатқа жетуде төмендегідей нақты міндеттер жүзеге асырылады.
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
oo Қазақстан мен Қырғызстан қатынастарының қалыптасу эволюциясына шолу жасау;
oo екі елдің екі жақты қызығушылары мен мүдделерін айқындау;
oo екі жақты серіктестіктің келісім-құқықтық базасын анықтау;
oo Қазақстан мен Қырғызстан арасындағы карым қатынастардың басты бағыттарын анықтау;
oo Қазақстан мен Қырғызстанның сыртқы саяси қатынастары мен экономикалық саладағы серіктестігін қарастыру;
oo Қазақстан-қырғызстан қатынастарының мәдени-гуманитарлық аспектісі мен аймақтық ұйымдар шеңберіндегі ынтымақтастығын талдау;
oo Қазақстан мен Қырғызстан өзара қатынасының су-энергетикалық аспектісі мен қауіпсіздік мәселелерін айқындау.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: жұмыс 61 баспа бетінен, 6 кестеден, 46 пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 ҚАЗАҚСТАН МЕН ҚЫРҒЫЗСТАН АРАСЫНДАҒЫ ДИПЛОМАТИЯЛЫҚ ҚАТЫНАС ЭВОЛЮЦИЯСЫ
1.1 Қазақстан мен Қырғызстан қатынастарының қалыптасу эволюциясы
Қазақстан Республикасы мен Қырғыз Республикасы арасындағы дипломатиялық қарым-қатынастар 1992 жылдың 15 қазанында орнатылды.
Екі жақты ынтымақтастықтың келісім-шарттық-құқықтық базасын 150 құжат құрайды, оның ішіне 1997 жылдың 8 сәуіріндегі Мәңгілік достық туралы Келісім-шарт және 2003 жылдың 25 желтоқсанындағы одақтық қарым-қатынастар туралы Келісім-шарт кіреді.
Қазақстан Республикасы мен Қырғыз Республикасы арасындағы екі жақты қарым-қатынастар стратегиялық, тең құқықтық негізде, тиімді дамып келеді. Мұның дәлелі ретінде қандай да бір саяси қайшылықтардың жоқтығы, көптеген өзекті халықаралық және аймақтық мәселелер бойынша Тараптар ұстанымдарының ұқсастығы табылады.
Қазақстан мен Қырғызстан ортақы сыртқы саяси мақсаттарға ие және Орта Азиядағы тұрақтылық пен қауіпсіздіктің нығаюына мүдделі. Бішкек алғашқы күннен бастап, қазақстандық АӨСШК бастамасын қолдады, ал Алматы халықаралық аренада аймақта ҚР ядролық қарудан ада Аймақты құру туралы идеясын қолдады. Екі мемлекет те ҰҚК мен ШЫҰ аясында аймақтық қауіпсіздікті күшейту және Орта Азияны халықаралық лаңкестіктен қорғау мен антитеррористік коалицияны қолдау бойынша қызметтер атқарды. Қырғызстан үшін қиын кезеңге айналған 2005-07 жж. Қазақстан және оның Президенті Н.Назарбаев осы республикадағы саяси жағдайдың тұрақтануына және Бішкекке қаржылық-экономикалық көмек көрсетуден аянып қалған жоқ. Қазақстан мен Қырғызстан арасындағы қарым-қатынастар стратегиялық ынтымақтастық негізінде тиімді дамып келеді. Көптеген халықаралық және аймақтық проблемалар бойынша ұстанымдардың ұқсастығы, мәдениет, тіл және дәстүрлердің ортақ болуы, сауда-экономикалық байланыстардың барлығы - өзара тиімді ынтымақтастықты ары қарай тереңдетудің берік негізі болып табылады [2].
Заманауи кезеңдегі әртүрлі деңгейлі қырғыз-қазақ ынтымақтастығы аймақтағы үлгілі мысал болып табылады. Орта Азиядағы су қарым-қатынастарының әртүрлілігі ішінде, Бішкек пен Астана қарым-қатынастарының үлгісін аймақтың басқа бассейндерінде пайдалануға арналған келешегі зор үлгі саналады. Айта кету керек, Шу-Талас ынтымақтастығының тәжірибесіне сүйене отырып, Қырғызстан пен Тәжікстан арасында Исфар мен Ходжабикирган өзендерінің жаңа жобасы жасалған болатын. Бұдан бөлек, саяси беделдің астары сезілетін, екі жақты су жобаларының кейбір наразылықтарына қарамастан, жобаны жүзеге асыру уақытында қалыптасқан тәжірибе маңызды фактор болып табылады.
Екі жақты ынтымақтастықты нығайтудан бөлек, біздің байланыстарымыздың маңыздылығы, менің ойымша, болашағы зор үш мемлекет одағына тиімділік беру қажеттілігімен анықталады. 1992 жылы біздің Елбасымыздың бастамасы бойынша, Орта Азия мемлекеттерінің одағын құру негізі бастау алды. Осы болашақ Одақтың ғажайып эмблемасы - туыстас мемлекеттердің қалыптасу және дамыту мақсаттарының тұтастығы мен біртұтас негіздерін бейнелейтін терең тамырлары мен қуатты бұтақтары бар құдіретті шынар бейнесі дүниеге келді. Қазақстан мен Қырғызстанның көшбасшылары үш елдің біртұтас экономикалық кеңістігін, мемлекетаралық кеңесті құру туралы құжаттарға қол қойды. Бірыңғай атқарушы орган, салалық министрлер мен ведомство басшыларының кеңестері құрылды. Орта Азиялық даму банкі қызмет ете бастады, мемлекетаралық қарым-қатынастар мен әлемдік аренадағы келісілген әрекеттердің негізі салынды [3].
Қазақстан Қырғызстанның сыртқы саясатындағы басты мемлекет болды және солай қала береді. Қырғыз-қазақ қарым-қатынастарының ерекше сипатының үлгілі кезі ретінде, 2010 жылда орын алған сәуір оқиғаларынан кейінгі Қазақстанның бауырлық көмегі табылады. Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев ТМД, ЕурАзЭҚ, ҰҚКҰ аясында өткен басқосуларда біздің барлық қайғыларымыз бен экономикалық мәселелерімізге бірнеше рет тоқталды. Оңтүстіктегі бұзылған үйлерді қалыпқа келтіру мақсатында, сіздердің республикаларыңыз сомасы 10 млн АҚШ долларын құрайтын қажетті құрылыс материалдарын ұсынды. Халықаралық донорлық конференция кезінде елдегі экономикалық жағдайдың толық талдауы жүргізілді. Бірінші вице-премьер Өмірзақ Шүкеевтың басшылығымен министрлер тобы сол кезде бізбен жұмыс жасаған болатын. Президент Н.Ә. Назарбаевтың бастамасы бойынша, екінші донорлық конференция өткізіліп, онда жиналған қаржы қазір қиын жағдайда отырған Қырғыз Республикасына жіберіледі деп күтілуде.
Ресей Федереациясы мен Қазақстан былтырғы жазда саяси мониторинг жасау және барлық бағыттарда көмек көрсету ісінде өз ісін бастауына себеп болған, арнайы елшілердің бастамасы туралы да айтып өткен жөн. Бұл жұмыс Қырғызстанның дағдарыс кезеңінде Қазақстанның ЕҚЫҰ өкілі ретінде белсенді түрде қатысуын толықтыра білді. Бұл жоғары ұстаным сіздің елдің біздің мемлекеттегі өзгермелі жағдайдың куәсі болуына жол ашып, сонымен қатар, былтырғы жылдың жазы мен күзінде орын алған күрделі саяси жағдайға басқа қатысушылардың ықпал етуіне, жедел көмек көрсетуге мүмкіндік берді.
Қазақстан мен Қырғыстан қарым-қатынасында қазіргі таңда айқын басымдық екі ел арасындағы экономикада, сауда мен еңбек көш-қонында болып табылады, ал екі елдің арасында пайда болатын келіспеушіліктерге қарамастан әріптестік пен достықты сақтап, келешекте өзара қарым-қатынастарының әрі қарай дамуына сенім білдіріп отыр.
Бүгінде Қырғызстан мен Қазақстан арасында сауда-экономикалық келісім бар. Қазақстанның оңтүстік егін алқабы Нарын ГЭС-інің суымен қамтамасыз етілетін болса, Қазақстан кырғыз еліне электр энергия, көмір және мазут беріп отыр. Бұдан басқа, Қазақстанның Ыстықкөл жағалауында өзінің пансионаты бар. Қырғызстанда көптеген азық-түліктер Қазақстанға қарағанда арзан. Соңғы жылдары 100-ден аса қазақ-қырғыз біріккен өнеркәсіптер құрылып, соның бірі Алматыдан Ыстықкөлге дейін ұзындығы 70 шақырымға жуық автожол салып жатыр. Казақстан Қырғызстандағы куаттылығы 360 МВТ Қарабалта су-электростанциясы құрылысын салуға қатысып жатыр. Қарабалта зауытында Қазақстанның уран рудасы қайта өңделеді және қырғыз жүгінің тасымалдануына мейлінше жеңілдіктер жасайды [4].
1992 жылғы 16 қазанда Қазақстан Республикасы мен Қырғыз Республикасы арасындағы дипломатиялық қарым-қатынастар орнатылды. Екіжақты ынтымақтастықтың шартты-құқықтық негізін 160-ге жуық құжаттар құрайды және де олардың негізгілері болып 1997 жылғы 8 сәуірде қол қойылған Мәңгілік достық туралы Шарт пен 2003 жылғы 26 желтоқсанда қол қойылған Одақтастық қатынастар туралы Шарт болып есептеледі. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына "Қазақстан-2030" жолдауында: "Ұлттық мүдделерді қорғауды, сондай-ақ қазіргі таңда және келешек жетістіктеріміздегі күштердің тепе-теңдігін қамтамасыз етудегі біздің озық қаруымыз - интеграция саясаты, бірінші кезекте Қазақстан, Өзбекстан және Қырғызстан арасындағы Ортаазиялық Одақты нығайту, қолдау, басқа мемлекеттердің істеріне араласпау, келісімге келу актілері үстем болуы тиіс" - деп атап көрсетті [2]. Қазіргі кезде екіжақты достық қарым-қатынастар одақтастық дәрежеде, стратегиялық әрі теңқұқықты әріптестер деңгейінде қарқынды даму үстінде.
Қазақ қырғыз халықтарының саяси байланыстарының тарихын зерттеуге екі ел арасында 1997 жылы 8 сәуірде жасалған Мәңгілік достық туралы шарттың және де 2003 жылы 26 желтоқсанда жасалған Одақтастық қатынастар туралы шарттың маңызын тереңірек түсінуге, қазіргі кездегі мемлекеттердің геосаяси мүдделері мен мәнін түсінуге көмектеседі. Осы құжаттарда тараптар өзара қарым қатынасты бір-бірінің тәуелсіздігін құрметтеу, тең құқықтық және бір-бірінің ісіне араласпау қағидалары негізінде дамытуға келіскен болатын. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев Тарих толқынында атты еңбегінде ортаазиялық халықтардың өзара байланыстарының, соның ішінде қазақ-қырғыз қарым-қатынастарының бейбіт түрде жүргізілуінің маңыздылығын ерекше атап өткен болатын. Онда: Орта Азия аймағының қауіпсіздік мәселесі мен осы аймақ елдерінің арасындағы қақтығыстарды алдын алу шараларын қазірдің өзінде жасауымыз қажет [5].
1.2 Екі жақты қызығушылары мен мүдделері
Қазақстан мен Қырғызстан арасындағы қызығушылықтар мен мүдделердің ең алғашқы және басты саласы - орта-азиялық саяси және экономикалық интеграция. Белгілі болғандай, Қазақстан орта-азиялық мемлекеттер одағын құрудың ең белсенді құрушысы болып табылады, ал бұған сөзсіз Қырғызстан мемлекеті қолдау көрсетуде. Осы байланыста Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаев былай деген: Бір Алла бізге қосылуды, бірігуді бұйыртты: 66 миллион халықты. Тілдік барьерлер жоқ, өзара бірі-бірі толықтыратын экономика, бір кеңістікте бой алып келеміз. Көліктік, энергетикалық байланыстар бар. Аталмыш аймақ өзін ішкі нарыққа шықпай-ақ өнеркәсіппен қамтамасыз ете алады, өзін толықтай энергиямен қамтамасыз етеді, бұдан артық не қажет? Біз бір-бірімізді сыйлаймыз. Халық бұдан пайда көріп отыр. Неліктен біз осындай одақ құрай алмай отырмыз? Соны түсіне алмай-ақ қойдым.
Алайда Қазақстан мен Қырғызстан қаншалықты тырысқанымен, екі мемелкеттің арта-азиялық одағының құрылуы қиындыққа соғатыны сөзсіз. Оның бірден-бір себебі Өзбекстан мен Қазақстанның аймақтық бәсекелестігі болып табылады. Қаншалықты достықтың иісі аңқып тұрса да, әрбіреуі көшбасшы атануға және Ресейді Орталық Азиядан шеттетуге ұмтылады. Сонымен қоса, аймақтағы жағдайдың көбісі, сөзсіз Ресейге тәуелді болып келеді, оның қолында Орталық азиядағы жағдайға ықпал етудің қуатты экономикалық, саяси және әскери тұтқасы болды. Ресей дипломатиясы дифференциалды саясатты жүзеге асырып отырды және орта-азиялық мемлекеттермен өзара қатынастарын екі жақты орнатты, басқа елдермен қарым-қатынасты біртіндеп дамыта отырды [6].
Сол уақытта Қазақстан мен Қырғызстан жалпы міндеттерді шешу үшін экономикалық ресурстарды біріктіруде үлкен қажеттілікті талап етті. Негізгі міндеттер болып экономикалық өсудің жоғары темпін ұстау және жаһанды нарықта әр ел өзіне табысты ұстанымды ұстау болды. Қазақстан, Қырғызстан және Ресей экомикасының либерализациялануы тарихта ең алғаш рет ЕврАзЭО, ШЫБ және т.б. бірлестіктердің аясында аймақтық дамудың мүмкіндіктерін қалыптастырады. Осыған орай, орта-азиялық мемлекеттердің толыққанды интеграциялануының қандай кедергілері мен қауіптері бар екенін анықтап көрелік.
oo біріншісі - территориалдық даулар, оған ОА барлық елдері жұмылдырылған, әсіресе Қырғызстан, Өзбекстан және Тәжікстан. Мұнда жағдай айтарлықтай кикілжіңді және нақты емес.
oo екіншісі - су-энергетикалық мәселелер, белгілі бір мәселелердің шешеімін таба алмауы интеграциялық процестердің тежегіші болып отыр. Егер де Қазақстан мен Түрікменстан мұнай мен газдың қайнар көздерін іздеу үстінде болса, онда Қырғызстан мен Тәжікстан сауда мен газ саласында Өзбекстаннан тіуелді болып тұр. Олардың арасында энергетикалық режимде суды пайдалану бойынша қиын жағдай туындады.
oo үшіншісі - жаңа және дәстүрлі емес қауіптер: терроризм, экологиялық және табиғи мәселелер және т.б. Кез келген уақытта олар аймақтың әлеуметтік бірқалыптылығын қатерге тігуі мүмкін.
oo төртіншісі - Қытай мен Ресей арасындағы аймақтық көшбасшылыққа талас пен бәсекелестік ОА елдерінің интеграциялық процестерін тежеуде.
Осы тұста Қырғызстан үшін аймақтың экономикалық және саяси кеңістігіне белсенді түрде интеграциялануынан басқа жол жоқ. Осы мақсатта Қазақстан мен Қырғызстан арасында жаға интеграциялық үлгіні жасап шығару қажеттілігі туындап отыр. Ең маңыздысы ЕврАзЭО, ШЫБ секілді экономикалық формаларда өз ұстанымын әрі қарай дамыту болып табылады.
Сонымен бірге ұлттық нарықтық-демократиялық қайта қалыпқа келу және кең ауқымды серіктестік тек Қазақстанмен ғана емес, сондай-ақ Ресеймен, АҚШ-мен және Қытаймен болуға тиісті. Осыған орай жалпы Қырғызстанға энергетикаға байланысты жағдайлар саяси кикілжіңге айналмасы үшін су-энергетикалық картаны барынша тиімді қолданған дұрыс, соынмен қатар Қазақстанның Кедендік Одаққа кіруін жан-жақты қолдау да артық болмайды [7].
Демократия жолындағы қоғамның дамуы қоғам мен мемлекет арасындағы қарым-қатынас сипатының өзгерісіне алып келеді. Мемлекеттің дамуы қоғамның демократиялық қондырғысан және тиімді басқаруға келіп тіреледі. Сондықтан қазіргі таңда мемлекет пен қоғам демократияны бір-бірінсіз құра алмайды. Азаматтық қоғамның институты, саяси партиялар, пресса, қоғамдық бірлестіктер бұлардың барлығы демократиялық процестен шығып кетулері мүмкін емес. Заманауи демократиялық мемлекет өзінің саясатын азаматтық қоғамды тарта отырып қана өндіріп, жүзеге асыра алады. Сондықтан заманауи демокартиялық мемлекеттердегі мемлекеттік саясатты қоғамдық саясат немесе жария саясат деп атайды. Аталмыш ара-қатынас қоғам қызығушылықтарын тұтастай қамтиды.
Демократиялық мемлекеттің негізгі мәселелерінің бірі мемлекет пен адам қызығушылықтарының өзара үйлесу мәселесі. Аталған процестің жетекші субьектісі ретінде мемлекет саналады, тек қана ол аталмыш мақсатқа қол жеткізетін саясатты жүргізеді. Кез келген диспропорция немесе қоғамның дамуындағы қиындықтар саяси мәселеге айналады. Экономикалық мәселелер, мектеп реформасы, салықтар және т.б., мұның барлығы соның ішінде саяси мәселелер қатарына жатады және үкіметтің араласуын талап етеді және ерекше саяси шешімді қажет етеді.
Осы мақсаттарға жету үшін қазіргі таңда тек қана мемлекет қана емес, сонымен бірге әлеуметтік қызмет алаңына басқа да ойыншылар шықты - мемлекеттік емес субьектілер. Қазіргі заманауи жағдайларда олардың өзара іс-әрекеті аса маңызды болып табылады. Олардың өзарат әрекеттесуі барлық қоғамдық ағзаның қалыптасуына ықпалын тигізеді. Жария саясатқа мемлекеттік емес субьектілердің қатысуы оның көптеген салаларының дамуына ықпал етеді, атап айтсақ, денсаулық сақтау, білім беру саласы, әлеуметтік қамтамасыз ету және т.б. [8].
Батыстың дамыған мемлекеттерінде үшінші секторының арқасында мемлекет көптеген әлеуметтік мәселелермен күресуде. 1996 жылдан бастап АҚШ-да жалпы барлық көмектің 40 % - ы үкіметтік емес қоғамдық ұйымдар арқылы беріледі. Аталған мемлекеттерде жыл сайын қоғамдық қызығушылықтарды жүзеге асыруға бағытталған коммерциялық емес және мемлекеттік емес ұйымдардың саны өсуде.
Жалпы Қырғызстан мемлекетімен мемлекетаралық кең көлемді қатынас орнату-Қазақстанның халықаралық қатынастар саласындағы басты міндеттерінің бірегейі. Бұл екі мемлекетті жақындастыратын басты фактор -екі халықтың түбі бір туыстығы, өткен тарихының ортақтығы, этнолингвистикалық жақындығы, геосаяси және экономикалық алғышарттарының бірлікті бастаулары барлығы [9].
Айталық аз уақытың ішінде-ақ екіел арасында қызу қарым-қатынас жанданып жүре берді, заңды база қалыптасты. Оның мысалы екіел мемлекеттері бірінші басшыларының үкіметтері мен министрліктерінің ведомстволар мен кәсіпорын басшыларының жоғары денгейде қол қойған шарттары, декларациялар, келісімдер жәнеалынған міндеттемелер. Екіел парламенттері арасында да қызу достық, ынтымақтастық әрі өзара түсініскен мықты байланыс бар. Ал, мәдениет өнер және білім беру салаларындағы байланыстар екі халықтың бір-біріне жақындасуына, қарым-қатынастардың татулықпен негізделуіне ықпал етті. Өйткені, екіелдің тарихында, тіл және мәдениетіндеортақ ұқсастықтар көп-ақ.
Жоғарыда біз ерекшелеген жағдайларға, сондай-ақ екіел арасындаорныққан ортақ рухани, саяси және экономикалық мүдделердің ауқымдыорын алып отырғандығына орай олардың арасындағы ынтымақтастық қарым-қатынастары әлі де өте қарқынды дамып келеді [46].
Қырғызстанмен ынтымақтастық Қазақстанның Азиялық аймақтық процестерге терендеп енуіне, Орталық Азия мемлекеттерінің көбінеортақ түркі өркениетін қайта жанғыртуына жәрдемдесті. Қырғызстанның Қазақстанның және басқа түркі тілдес мемлекеттердің арасындағы тығыз қатынастарды дамыту аймақтағы күштердің ара салмағынаелеулі ықпал жасады. Мұның бәрі және бірқатар басқа факторлар Қазақстан-Қырғызстан қатынастарының тарихи бастауларының негізгі кезеңдерін зерттеген тұста болашақ бағыттарын анықтаудың айрықша көкейтестілігін көрсетіп берді. [10].
1.3 Екі жақты серіктестіктің келісім-құқықтық базасы
Қазақстан-қырғыз қатынастары 1993 жылы 8 шілдеде қабылданған, достық, ынтымақтастық және өзара көмек туралы Шартқа негізделеді. Дипломаттық қатынастар 1992 жылы 15 қазанда белгіленді. Қазақстанның Бішкекте елшілігі бар. Шарттың преамбуласында тараптар екі мемлекет халықтарының достығының ғасырлық дәстүрлеріне сілтеме жасай отырып, қатынастарды тәуелсіздікті және мемлекеттік суверенитетті құрметтеу, тең құқылық және бір-бірінің ішкі істеріне араласпау қағидаларының негізінде дамытуға келісті.
Шартқа сәйкес екі ел де өңірде, Еуразия континентінде және ғаламдық ауқымда әлемді нығайту, тұрақтылық пен қауіпсіздікті арттыру мақсатында өзара әрекеттесе отырып, ұжымдық қауіпсіздікті нығайту ісінде өздеріне міндеттеме алады, өзара қызығушылық тудыратын мәселелер бойынша үнемі консультациялар өткізеді, қорғаныс саясаты саласындағы ынтымақтастықты жүзеге асырады.
Тараптар қарулы күштерді қалпына келтіруде, әскери саладағы технологиялармен, ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық зерттемелермен алмасуда, сондай-ақ ғылыми өнеркәсіпті конверсиялау саласында өзара әрекеттесуге келісті. Шартта тараптардың әрқайсысы өзінің аумағында тұратын басқа тараптың азаматтарына олардың ұлтына, жынысына, дініне, тіліне және өзге де айырмашылықтарына қарамастан, халықаралық құқық нормаларына және ЕҚЫҰ нормаларына сәйкес жалпы танылған азаматтық, әлеуметтік, экономикалық және мәдени құқықтар мен бостандықтарға кепілдік береді [10].
Тараптар екіжақты өзара пайдалы экономикалық және ғылымыи-техникалық ынтымақтастықты кеңейтуге және тереңдетуге, ақша-кредиттік, валюталық, салықтық және құндық саясат саласында өзара консультация жүргізуге міндеттенді. Шартқа сәйкес тараптар спутниктік байланысты және телекоммуникацияны қоса алғанда, осы саладағы қалыптасқан кешендер мен бірыңғай жүйелерді сақтауға және дамытуға ықпал ете отырып, энергетика, коммуникацияның барлық түрлері саласындағы ынтымақтастықты жүзеге асыратын болады.
Шартта көлікпен, осы мәселені жеке келісіммен реттегенге дейін әрбір тараптың жолаушылары мен жүктерін өзінің аумағында кедергісіз және баж салығынсыз транзитпен қамтамасыз етуге ынтымақтастық көзделген. Тараптардың әрқайсысы өзінің аумағында басқа тараптың меншік құқығын қорғауға кепілдік береді. Шартта экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге ерекше маңыз беріледі. Тараптар қоршаған ортаның ластануын болдырмау және әсіресе экологиясы нашар аудандарда ұтымды және ресурс сақтайтын табиғатты пайдалануды қамтамасыз ету үшін қажетті шаралар қабылдайтын болады.
Тараптар сейсмология саласында ынтымақтастықта болуға және өз аумақтарындағы, ең алдымен Арал теңізі аймағындағы ірі экологиялық апаттардың салдарын жоюға бір-біріне жәрдемдесуге, сондай-ақ адамдардың тіршілік әрекетіне қауіп төндіретін, табиғи және техногендік факторлардан туындаған, төтенше жағдайлар пайда болған кезде өзара көмек көрсетуге келісті. Тараптар мәдениет, туризм, өнер және спорт салаларындағы ынтымақтастық мәселелері бойынша жеке келісім жасауға міндеттенді [11].
Сыртқы Істер Министрлігінің мәліметтері бойынша тәуелсіздік алған күннен бастап, Қазақстан Республикасы мен Қырғызстан Республикасы арасында көптеген халықаралық нормативтік - құқықтық құжаттар, оның ішінде келесі аталған сауда-экономикалық сипаттағы келісімдер бүгінгі таңда өз қызметін атқаруда:
1. Қазақстан Республикасы мен Қырғызстан Республикасы арасындағы достық, серіктестік және өзара көмек жөніндегі келісім (Алматы, 8 маусым, 1993 жыл).
2. Қазақстан Республикасы мен Қырғыз Республикасы арасындағы МәңгIлIк достық туралы шарт (Алматы, 8 сәуIр,1997 жыл). Келісім 26 баптан құралады.
3. Қазақстан Республикасы мен Қырғыз Республикасы арасындағы МәңгIлIк достық туралы келісім (Алматы, 22 маусым, 1999 жыл).
4. Қазақстан Республикасы мен Қырғыз Республикасы арасындағы одақтық қарым-қатынастар жөніндегі келісім (26 желтоқсан, 2003 жыл). Аталған шартқа өзгерістер енгізу туралы хаттамаға екі елдің Мемлекет басшылары 2008 жылдың сәуірінде қол қойған. Хаттаманы қабылдау бірқатар маңызды себептерге негізделеді. Біріншіден, осы шарттың 12-бабында құжаттың ажырамас бөлігі болып табылатын Экономикалық ықпалдастық жөніндегі іс-қимыл жоспарын қабылдау көзделген.
Алайда, шарт күшінің мерзімі шектеусіз болса, ал ықпалдастық жоспары бар болғаны 2004-2007 жылдарға арналған болып отыр. Бұл ретте алдағы уақытта осындай жоспарлар мерзімін ұзарту үшін оны қайта-қайта қабылдауға тура келеді. Екіншіден, Экономикалық ықпалдастық жөніндегі іс-қимыл жоспарының бұрынғы атауы екіжақты ынтымақтастықтың шын мәніндегі деңгейіне сәйкес емес. Қазіргі таңда Қазақстан мен қырғыз елі арасында әлі де атқарылатын әлеуеттер жеткілікті, яғни толыққанды ықпалдастық жөнінде мәлімдеме жасауға да ертерек. Сондықтан да, хаттамада құжат атауы өзгертіледі
6. Қазақстан Республикасы мен Қырғыз Республикасы арасындағы Әскери саладағы ынтымақтастық туралы шарт (8 сәуір, 1997 ж.). БIрIккен Ұлттар Ұйымы Жарғысының, Хельсинки Қорытынды актIсIнIң және ЕҚЫҰ-ның басқа да құжаттарының мақсаттары мен принциптерIне өздерIнIң адалдығын қуаттай отырып, Қазақстан Республикасы мен Қырғыз Республикасы арасындағы 1993 жылғы 8 маусымдағы Достық, ынтымақтастық және өзара көмек туралы Шартты негIзге ала отырып, өздерI қатысушы болып табылатын тиIстI халықаралық шарттарды ескере отырып, екі ел арасындағы әскери ынтымақтастық үшIн құқықтық негIздI қамтамасыз ету ниетIн бIлдIре отырып, аталмыш шарт өз қызметін атқара бастады. Бұл шарт 23 баптан тұрады.
6. Қазақстан Республикасы мен Қырғыз Республикасы арасындағы шекара ауданындағы сенім шаралары жөніндегі келісім (Астана қ., 2001 жыл, 16 желтоқсан). Қазақстан Республикасы мен Қырғыз Республикасы арасындағы Мәңгілік достық туралы 1997 жылғы 8 сәуірдегі шартты және Қазақстан Республикасы мен Қырғыз Республикасы арасындағы Әскери саладағы ынтымақтастық туралы 1997 жылғы 8 сәуірдегі шартты басшылыққа ала отырып, достықты, тату көршілік пен ынтымақтастық қатынасты дамыту әрі нығайту Қазақстан Республикасы мен Қырғыз Республикасы халықтарының түбірлі мүдделеріне жауап береді және бейбітшілік пен қауіпсіздік ісіне қызмет етеді деп есептей отырып, Қазақстан-Қырғыз мемлекеттік шекарасы ауданында (бұдан әрі - мемлекеттік шекара) қауіпсіздік пен сенімді нығайту, тыныштық пен тұрақтылықты сақтау Орталық Азия аймағында бейбітшілікті қолдауда маңызды үлес болып табылатындығына кәміл сенім білдіре отырып, өзара күш немесе күшпен қауіп төндіруді қолданбауды растай отырып, әскери-саяси салада сенім білдіру мен өзара іс-қимылды одан әрі нығайтуға ұмтыла отырып, екі ел арасында аталмыш құжат күшіне енді. Аталған келісім 12-баптан тұрады.
7. Қазақстан Республикасы Үкіметі және Қырғыз Республикасы Үкіметі арасындағы еркін сауда жөніндегі келісімі (Бішкек, 22 маусым, 1996 ж.)
8. Қазақстан Республикасы Үкіметі және Қырғыз Республикасы Үкіметі арасындағы Тауарларды (жұмыстарды, қызметтердI) экспорттау және импорттау кезIнде қосылған құн салығын алудың принциптерI туралы келIсIм (18 ақпан, 1997 ж.). Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Қырғыз Республикасының Үкіметі, бұдан әрі қарай келісім жасаушы Жақтар деп аталады, Қазақстан Республикасы мен Қырғыз Республикасының арасында теңдік және өзара пайда негізінде, жалпыға белгілі нормалар және халықаралық сауда тәртібін басшылыққа ала отырып, сауда-экономикалық дамуға ұмтылу мақсатында ататлағн келісімге қол қойды. Келісім 4 баптан тұрады, аталған келісімге толықтырулар мен өзгертулер енгізілген.
9. Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Қырғыз Республикасының Үкіметі арасындағы Тауарларды экспорттау және импорттау кезінде акциз салығын өндіріп алудың қағидаттары туралы келісімі.
10. Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Қырғыз Республикасының Үкіметі арасындағы Инвестицияларды көтермелеу мен өзара қорғау туралы келIсIмдI бекIту туралы келісімі (8 сәуір, 1997 ж.). Қазақстан Республикасының ҮкIметI мен Қырғыз Республикасының ҮкIметI, инвестицияларды қолдау мен өзара қорғаудың екI ел арасындағы өзара тиIмдI сауда-экономикалық және ғылыми-техникалық интымақтастықтың дамуына жәрдемдесетIнIн, сондай-ақ екI мемлекеттIң де игIлIктI тұрмысын арттыратынын ұғына отырып, бір ел инвесторларының екIншI елдің аумағында инвестиция жасауы үшIн қолайлы жағдай жасауға ұмтыла отырып, теңдIк, өзара құрметтеу, егемендIк және өзара тиIмдIлIк принциптерIне сүйене отырып, жоғарыда айтылған келісімге қол қойған болатын. Келісім 12 баптан тұрады.
11. Қазақстан Республикасы мен Қырғызстан Республикасы арасындағы 2001-2016 жылдарға арналған экономикалық ынтымақтастық жөніндегі келісімі (Бішкек, 24 шілде, 2001 ж.).
12. Қазақстан Республикасы мен Қырғызстан Республикасы арасындағы одақтық қатынастар жөніндегі келісімі (Астана, 26 желтоқсан, 2003 ж).
2006 жылы 24 наурызда Қырғызстанда билік ауысты. Биліктің ауысуы оппозиция күштердің бейбіт шерулерімен басталған. Президенттің мерзімінен бұрын отставкасын және жаңа сайланған Парламенттің тиімді еместігін тануды талап ету мемлекеттік мекемелерді басып алумен аяқталып, билікке жаңа Уақытша Үкіметті алып келді. Наурыз оқиғаларының жиынтығында Қырғызстанның Президенті А.Ақаев президенттік құқығынан мерзімі аяқталмай бас тартты. Жаңа президенттік сайлауда Парламенттің бұрынғы депутаты, бұрынғы премьер-министрі Құрманбек Бәкиев президент болып сайланды [12].
2006 жылдың 14 тамызында Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев Қырғызстанның Президенті Құрманбек Бәкиевтің іске кірісу иннаугурация салтанатына қатысты. Осы күні Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев Бішкек шаһарында Қазақстан елшілігінің жаңа ғимаратын ашуға қатысты.
Қырғызстан Президенті Қ.Бәкиевтің 2007 жылы Қазақстанға барған сапарында екі елдің басшылары екі тарапты қызметтесудің ең ірі аясын талқылап, сауда-экономика, қаржы, гуманитарлық мәселелер бойынша Қырғызстан экономикасына Қазақстан инвестициясын алып келу жөнінде келісті. Жоғарыда аталған келіісімдер мен шарттар екі ел арасындағы ынтмақтастық пен серіктестіктің ұзақ жылдар бойы үзіліссіз келе жатқандығы білдіреді.
2 ҚАЗАҚСТАН МЕН ҚЫРҒЫЗСТАН АРАСЫНДАҒЫ КАРЫМ ҚАТЫНАСТАРДЫҢ БАСТЫ БАҒЫТТАРЫ
2.1 Қазақстан мен Қырғызстанның сыртқы саяси қатынастары
Қазақстан Республикасының егемендігінің құрылуы Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін орын ала бастады. Егемендіктің сол уақыттағы басты мақсаты - сыртқы саяси қатынастарды орнату және оларға қатысты барлық нормативтік құдаттарды ретке келтіріп, құқықтық статусын, яғни жаңа функциясын орнату болып табылады.
Бүгінде еліміз бүкіл дүние жүзі бойынша саяси, дипломатиялық және консулдық қатынастарды дамытып, келісімді түрде орнату жолында. 1990 жлдан бастап еліміз 800-ден аса мемлекетаралық және үкіметаралық келісімдер мен шарттарға ресми түрде қол қойған.
Қазақстан Республикасын жалпы мемлекет ретінде бүгінде 117-ден астам мемлекет танып, соның ішінде 92 саяси және дипломатиялық қатынас орнатудамыз. Бұл дегеніміз айтарлықтай үлкен жетістік деп айтуымызға болады. Біздің елімізбен 40 шақты миссиялар мен елшіліктер, сонымен бірге 16 халықаралық өкілдіктер қызмет жасауда [13].
Еліміз тәуелсіздігін алғаннан бастап, сондай-ақ егеменді ел ретінде танылғаннан бастап толықтай өалықаралық құқық пен қатынастардың негізінде реттеліп, қызмет атқара бастады.
Қазақстанның әлемдегі беделінің нығая түсуі оның Европа Одағына біріккен мемлекеттерімен байланысының жақсаруымен байланысты болып келеді.
Елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев дипломатиялық саясаттың аталмыш бағытын қайтадан жандандыру мақсатымен Европаға жол бағдарламасын ұсынған болатын [13]. Осы бағдарлама негізінде жоғары сапа, озық технологияға ие, сондай-ақ тиімді экономикасы бар Еуропаның беделді елдерімен жан-жақты және тығыз байланыс орнату еліміз үшін өте пайдалы болмақ. Аталмыш бағыт еліміздің 1992 жылы Еуропаға ынтымақтастық және қауіпсіздік ұйымына мүше болу кезінде қалыптаса бастады. Жалпы Қазақстанның негізгі дипломатиясы Жапония, Америка Құрама Штаттары мен Батыс Еуропа елдерін әлемдегі нарықтағы ең мықты елдерінің біоі, сонымен бірге нарықтың негізгі үш орталығы деп есептеді. Аталған мемлекеттермен ерсми келісімде болу, сондай-ақ олармен ынтамқтастықта болу, әлемдік қауымдастыққа енудің ең тиімді жолы болып саналды [14].
Еліміз бүгінде дамудың қарқынды шағында әлемнің ірі трансұлттық корпорацияларының, сонымен бірге басқа экономикасы мықты мемелкеттердің қызығушылығына ие болып отыр.
Қазақстан жалпы Орталық Азиядағы географиялық сипаты жағынан ең іpі мемлекет болып табылады, сонымен бірге экономикалық және саяси даму қарқыны жағынан елдер арасындағы көшбасшы болып саналады. Қащіргі таңда еліміздің сыртқы саясатының басым болуы біріншіден Ресей, Америка Құрама Штаттары, Қытай, Еуропалық Одақ, Орталық Азия аймағындағы көрші елдермен тең құқылы қатынас құруға бағытталып отыр [15].
Бұған қатысты 2006-2007 жылдары аралығында аталмыш мемлекеттермен және аймақтармен екі жақты байланыс пен қарым-қатынас едәуір алға қарай жылжып келеді. Мұнының дәлелі ретінде біз мемлекет басшысы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың Брюссель, Бейжің, Лондон, Каир, Тегеран, Вашингтон, Ташкент, Бішкек, Мәскеу және тағы да басқа ірі мемлекеттердің астаналарына ресми сапарларының қорытындыларын айтуымызға болады. Осының нәтижесінде Қазақстан Республикасының әлемнің саясаты мен экономикасы мықты және берік, сондай-ақ жетекші державалары мен көршілес ТМД елдері арасындағы стратегиялық серіктестігі мен ынтамқтастығы жаңа деңгейге, жаңа биікке көтерілді.
Қырғызстанның сыртқы саясатында Қазақстан басым бағытта қызмет атқаруда және әрі қарай да сол қалпынан таймас деген сенімдеміз [16]. Егер де конфедерация аясында екі ірі мемлекет бірігіп жатса, екі ел арасындағы су мен басқа мәселелерге қатысты, сондай-ақ сауда қарым-қатынастарындағы кейбір проблемаларды шешуге мүмкіндік туатын еді.
Интеграция аз уақыттың ішінде сөзсіз өзінің тиімділігін көрсетеді. Осылайша бұған дейін бейқам қарап келген мемлекеттердің де назарын аударамыз. Орталық Азия елдері ішкі мәселелерін осы бастан шешіп, ортақ ымыраға келе бастамаса, сыртқы күштердің әсерінен біріге алмай кету қауіпі де жоқ емес.
Түркітілдес мемлекеттер тәуелсіз ел болғанымен, әлемдік масштабпен қарағанда, барлығы да - ұсақ ұлттар. Бүгін осы ұсақ, ұлттар бір жағадан бас, бір жеңнен қол шығар - са, ертең-ақ қуатты одаққаайналары сөзсіз. Бұл сыртқы күштердің ықпалына түспеудің қауіпсіз қалқаны болар еді.
Сондықтан әзірге Қырғызстан тарапынан болып жат - қан ұсынысқа қолдау білдірген жөн. Қазақстан-Қырғызстан конфедерациясын құру әбден мүмкін.
Конфедерация - тәуелсіз мем - ле - кет - тердің егемендігін сақтай отырып ерікті түрде бірігуі. Ал осы конфедерация - халықаралық қатынастардағы ұлттар - дан жоғары құрылатын барлық одақ түр - ле - рінің ең әлсіз түрі. Сондай-ақ Қазақ - стан-Қыр - ғызстан конфедерациясын құру мүм - кін емес. Себебі бұл бірігу формасы тә - уел - сіз екі мемлекет үшін де тиімсіз. Қа - зіргі халықаралық саясатта конфеде - ра - ция құрып жатқан мемлекеттер кемде-кем. Неге десеңіз, қазіргі заман басқа. XІX ғасырда Германия, Швейцария же - ріндеосындай үрдістер болды. Бірақ уа - қыт өте келе сол конфедерациялар фе - де - рацияға айналып кетті. Конфедерация түп - тің түбінде федерацияға айналады. Се - бебі халықаралық қатынастардың да - му эволюциясы осыны көрсетіп отыр. Кон - - фе - дерацияға, негізінен, елдігі күмәнді, мем - лекеттілігі әлсіз, шекаралары бекіме - ген мемлекеттер мүдделі болып келеді [17].
Ал қазіргі Қазақстан мен Қырғызстан - ның басында мұндай қауіптілік жоқ деп айтуға болады. Екі мемлекет арасында ше - шілмеген проблема шаш етектен. Алдымен сол мәселелер өз шешімін табуы керек. Мы - салы, су-энергетикалық, екі ел азамат - та - рының қарым-қатынасы, алыс-беріс саудасы төңірегіндегі қордаланған проб - ле - маларды шешу үшін конфедерациядан гөріодақтық қатынас орнату тиімдірек [18].
Осы одақтастықтың арқасын - да олар екі ел арасындағы кейбір түсінбеу - ші - ліктерді оңай шеше алды. Кедендік одаққа бірігу үрдісі де жеңіл әрі тез жүрді. Мысалы, Ресей Украинаны газ бермеу ар - қылы Кедендік одаққа тартып еді, онысынан түк шықпады. Ал, керісінше, Беларусьтің сүтін, етін кіргізбей қойса да, сол елмен Ке - дендік одаққаоңай бірікті. Міне, конфеде - ра - циядан гөрі одақтық сипат оңай әрі тиім - ді.
Конфедерацияға біріккен мемлекет - тер - дің мемлекеттік бас - қару формасы қа - зір - гідей болмайды. Жә - не өзіндік ішкі тәр - тіптері болады. Яғни ор - тақ органдары құры - луы шарт. Ал ортақ органдардың құ - зыры өте шектеулі болуы керек. Конфедерацияларда жергілікті бас - қару органдары билікке бағынбайды.
Қыр - ғызстанның ішкі жағдайы жақсы белгілі. Көршіелде тұрақтылық орнату үшін орталықтан күшті басқару аса қажет. Бір сөзбен айтқанда, конфедерацияның талап - тарына қазіргі Қазақстанның да, Қыр - ғызстанның дажағ - дайы сай келмейді. Сон - дықтан да екі ел арасында конфедерация құру мүмкін емес. Тосыннан айтылған ұсы - ныс жаңалық болып көрінуі мүмкін. Алайдаоның салдары біз күткендей болмауы да мүмкін.
Қазіргі таңда Қазақстан мен Қырғызстан арасындағы дипломатиялық қатынастардың, оның ішінде негізгі серіктестіктің бағыттары мен қағидалары, сонымен бірге өзекті мәселелерді шешу жолдары мен құралдары 1993 8 маусымдаАлматы қаласында қол қойылған Қазақстан мен ан Республикалары арасындағы Достық, серіктестік және өзара көмек көрсету келісім-шартында, сондай-ақ экономикалық, әскери, ехникалық және мәдени үкіметаралық келісімдекөрсетілген.
Жалпы 1991 жылдан бастап 2000 жылдар аралығында 60-ден құжаттарға қол аталмыш өз Негізгілері сауда-экономикалық бос жерді пайдалану саудадан тыс жөнінде, көліктік туралы, әуе энергетика серіктестік келісімдер табылады. Қол келісімдер келісім-құқықтық құрайды, база кеңейтіп, түседі, сонымен бірге жалдар екі ел сенімділік көрсетеді [19].
Қазақстан мен арасындағы сыртқы аталмыш Қазақстанның қауіпсіздігін етудің маңызды да өте элементі берік бекітілді. қазіргі Қырғызстанның мүмкіндіктерінің ескеретін бұл үшін өте да болып Екіел саяси қатынастарды ескере отырып, ішкі қатынастар бүгінде болып Юриспруденция (лат.juris prudentia, juris - право, prudentia - знание) май актуеться юристами очень широко::: как юридическое наука,:: как знания права,:: как практическая юридическое деятельность, применение права.Представляется, чтотакой широкий подход правомерен.Юриспруденция выступает одним из немногих (наряду с психологией, педагогикой, медициной, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Мазмұны
Кіріспе
1. Қазақстан мен Қырғызстан арасындағы дипломатиялық қатынас эволюциясы
1.1 Қазақстан мен Қырғызстан қатынастарының қалыптасу эволюциясы
1.2 Екі жақты қызығушылары мен мүдделері
1.3 Екі жақты серіктестіктің келісім-құқықтық базасы
2 Қазақстан мен Қырғызстан арасындағы карым қатынастардың басты бағыттары
2.1 Қазақстан мен Қырғызстанның сыртқы саяси қатынастары
2.2 Қазақстан Республикасы мен Қырғызстан Республикасының экономикалық саладағы серіктестігі
2.3 Қазақстан-қырғызстан қатынастарының мәдени-гуманитарлық аспектісі
3. Қазақстан мен Қырғызстан қатынастардың мәселері мен перспективалары
3.1 Қазақстан және Қырғызстанның аймақтық ұйымдар шеңберіндегі ынтымақтастық
3.2 Екі жақты қатынастың су-энергетикалық аспектісі
3.3 Қазақстан мен Қырғызстан өзара қатынасының қауіпсіздік мәселелері
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Біз ұлы бабаларымыздың дипломатиялық табыстарын лайықты мақтан тұтамыз. Олар күрделі тарихи кезеңдерде ел мүдделерін шебер қорғаған. Алайда, Қазақстанның жаңа тарихында тәуелсіздікке ие болумен бірге, еліміздің сыртқы саясаты тіпті күрделі жағдайларда қайта жасалған. Біздің қазіргі заманғы сыртқы саяси қызметтің тәжірибесі және шетелдердегі дипломатиялық өкілдіктеріміз болған жоқ, білікті кадрлардың үлкен жетімсіздігі байқалды. Қазір дипломатиялық қызметтің майталмандарының, КСРО СІМ жүйесінде жұмыс істеген біздің кадрлық дипломаттардың, елдің тәжірибелі саясаткерлерінің белсенді қатысумен жаңа егеменді мемлекеттің сыртқы саясаты құрылуының күрделі мәселелерін жедел жағдайда шешуге мәжбүр болдық.
Сонау 1992 жылы Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев саяси және экономикалық реформалар негізіндегі елдің тұрақты дамуы үшін жағымды сыртқы ортаны құрудан тұратын сыртқы саясаттың негізгі мақсатын айқындады. Кейін әлемдік қоғамдастықтың кең тануына және қолдауына ие болған белгілі халықаралық бастамаларды қоса алғанда, дәл Елбасы Қазақстанның көпвекторлы сыртқы саясатының авторы болып табылады. Қол жеткізілген елеулі табыстар Қазақстан Президенті іске асырып жатқан сыртқы саяси бағыттың қисындылығы мен даналығының айқын дәлеліне айналды.
Шетелдерде ұлттық мүдделерді қорғау, бітімгерлік бастамаларды ілгерілету, өңірлік және жаһандық қауіпсіздікті қамтамасыз ету, азаматтарымыздың құқықтары мен мүдделерін қорғау, тікелей шетелдік инвестицияларды тарту, халықаралық және екіжақты ынтымақтастықты нығайту, шетелдік әріптестерге Қазақстан жөніндегі объективті ақпаратты жеткізу Қазақстанның басты сыртқы саяси басымдықтары болады.
Тарихи өлшем бойынша өте қысқа мерзімде Қазақстан халықаралық қатынастардың жауапты нысаны ретіндегі беделін бекітті. Мемлекетіміз өзекті әлемдік мәселелерді шешу және жаңа әлемдік тәртіпті құру ісіне белсенді қатысуда. Бүгін Қазақстан халықаралық аренада тұрақтылықтың, мемлекет дамуының қарқынды және өркендеген моделінің генераторы ретінде лайықты бағасын алып отыр.
Қазақстан іргелес елдермен әлемдегі ең ұзақ құрлық шекараларын халықаралық шарттармен бекітіп, көршілес және әлемнің жетекші елдерімен достық және өзара пайдалы ынтымақтастық қатынастарын құрды. Бүгін еліміз 138 мемлекетпен дипломатиялық қарым-қатынас орнатты. Қазақстанның шетелдерде 70-тен астам дипломатиялық миссиялары, кәсіби дипломаттарының жеткілікті саны бар. Шетелдермен белсенді ынтымақтас - тықтың нәтижесінде мемлекетаралық, үкі - - метаралық және ведомствоаралық деңгейде 3 мыңнан астам әртүрлі салалардағы халықаралық шарттар жасалды.
Қазақстанның өңірдегі және әлемдегі өсе түсіп отырған беделі тұтастай алғанда бірқатар сыртқы саяси бастамалардың сәтті іске асырылуымен айшықталса, әлемнің жетекші елдерімен стратегиялық әріптестіктің қалыптастырылуымен, халықаралық ұйымдардағы белсенді қыз - метімен қамтамасыз етілуде және Қазақстанның экономикалық қуатының қар - қын - ды өсіміне, сыртқы әлеммен сауда-экономикалық, сондай-ақ инвестициялық байланыстарды үдемелі кеңейтуге негізделуде. Осы жылдар ішінде Елбасының жүздеген жұмыс және ресми сапарлары, сондай-ақ шетелдердің мемлекеттер, үкіметтер, халықаралық ұйымдар мен сыртқы саясат ведомстволары басшыларының Қазақстанға сапарлары өткізілді.
Демократия - саяси жүйенің өзгеру түрі модернизациялануы, азаматтардың саяси құқықтары мен бостандықтарының кеңеюімен, саяси және идеологиялық плюрализмнің пайда болуымен, халықтың саяси өмірге араласу түрлерінің көбеюімен, мемлекеттік биліктің орталықсыздануымен, билікті бөлу принципінің жүзеге асуымен және азаматтық қоғамды орнатумен сипатталатын саяси процесс болып табылады.
Жалпы демократияға өтудің негізгі фазаларын қарастыра отырып, Д. Растоудың пікірінше демократия генезисі үшін бірқатар факторларды ұсынуға болады:тұрақты шиеленістің болуы, ұлттық бірлік сезімі, сонымен бірге демократиялық іс-әрекеттерді саналы түрде сайлау және т.б. Сонымен бірге саясат та, қоғам да саяси өмірдің жаңа ережелерін игерулері қажет.
ХІХ ғасырдың өзінде-ақ Алексис де Токвиль, демократиялық революциядағы қайшылықтарды сараптай отырып, демократиялық жүйеге жылдам өтудің қауіптілігін көрсетті. Оның ойынша, саяси еркіндікке үйренбеген халық арасында теңдік орнату көпшілік тираниясына алып келеді. ХVIII ғасырдағы француз революциясынан және ХХ ғасырдың бас кезіндегі Ресейдегі Ресейдегі революциядан кейін елде тоталитарлы саяси режимнің орнауы осы қағиданың дұрыс екенін көрсетті.
Қазақстан мен Қырғызстан республикалары арасында қарым- қатынастарды қалыптастыруға, дамытуға және нығайтуға екі елдің географиялық тұрғыдан жақындығы, тарихи тұрғыдан терең тамырластығы, тілдің, мәдениеттің, салт-дәстүрдің ортақтығы сенімді негіз болады [1].
Сондықтан Қырғызстан мемлекетімен ынтымақтастықты дамыту Қазақстанның сыртқы саясатының негізгі міндеттерінің бірі болып қала береді. Көршілес Қырғыз елімен өзара тату көршілік, тұрақты қарым-қатынастар орнату біздің еліміздің ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз етудің маңызды факторы.
Ұсынылатын дипломдық жұмыстың тақырыбы: Қазақстан мен Қырғызстан арасындағы дипломатиялық қарым қатынас.
Дипломдық жұмыстың теориялық-әдіснамалық негіздері: аталмыш жұмыс мазмұны келесі қазақстандық авторлардың еңбектеріне сүйене отырып, орындалды: Т.Тұрарұлы, Қ.Тоқаев, М.Т.Бостонкулова, А.Ш.Аземкулова, Е. Мұқаш және т.б.
Дипломлық жұмыс тақырыбын зерттеу әдістері: салыстыру, жүйелеу, баяндау, SWOT-талдау.
Дипломлық жұмыстың мақсаты-Қазақстан мен Қырғызстан арасындағы дипломатиялық қатынас эволюциясын анықтау.
Бұл мақсатқа жетуде төмендегідей нақты міндеттер жүзеге асырылады.
Дипломдық жұмыстың міндеттері:
oo Қазақстан мен Қырғызстан қатынастарының қалыптасу эволюциясына шолу жасау;
oo екі елдің екі жақты қызығушылары мен мүдделерін айқындау;
oo екі жақты серіктестіктің келісім-құқықтық базасын анықтау;
oo Қазақстан мен Қырғызстан арасындағы карым қатынастардың басты бағыттарын анықтау;
oo Қазақстан мен Қырғызстанның сыртқы саяси қатынастары мен экономикалық саладағы серіктестігін қарастыру;
oo Қазақстан-қырғызстан қатынастарының мәдени-гуманитарлық аспектісі мен аймақтық ұйымдар шеңберіндегі ынтымақтастығын талдау;
oo Қазақстан мен Қырғызстан өзара қатынасының су-энергетикалық аспектісі мен қауіпсіздік мәселелерін айқындау.
Дипломдық жұмыстың құрылымы: жұмыс 61 баспа бетінен, 6 кестеден, 46 пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 ҚАЗАҚСТАН МЕН ҚЫРҒЫЗСТАН АРАСЫНДАҒЫ ДИПЛОМАТИЯЛЫҚ ҚАТЫНАС ЭВОЛЮЦИЯСЫ
1.1 Қазақстан мен Қырғызстан қатынастарының қалыптасу эволюциясы
Қазақстан Республикасы мен Қырғыз Республикасы арасындағы дипломатиялық қарым-қатынастар 1992 жылдың 15 қазанында орнатылды.
Екі жақты ынтымақтастықтың келісім-шарттық-құқықтық базасын 150 құжат құрайды, оның ішіне 1997 жылдың 8 сәуіріндегі Мәңгілік достық туралы Келісім-шарт және 2003 жылдың 25 желтоқсанындағы одақтық қарым-қатынастар туралы Келісім-шарт кіреді.
Қазақстан Республикасы мен Қырғыз Республикасы арасындағы екі жақты қарым-қатынастар стратегиялық, тең құқықтық негізде, тиімді дамып келеді. Мұның дәлелі ретінде қандай да бір саяси қайшылықтардың жоқтығы, көптеген өзекті халықаралық және аймақтық мәселелер бойынша Тараптар ұстанымдарының ұқсастығы табылады.
Қазақстан мен Қырғызстан ортақы сыртқы саяси мақсаттарға ие және Орта Азиядағы тұрақтылық пен қауіпсіздіктің нығаюына мүдделі. Бішкек алғашқы күннен бастап, қазақстандық АӨСШК бастамасын қолдады, ал Алматы халықаралық аренада аймақта ҚР ядролық қарудан ада Аймақты құру туралы идеясын қолдады. Екі мемлекет те ҰҚК мен ШЫҰ аясында аймақтық қауіпсіздікті күшейту және Орта Азияны халықаралық лаңкестіктен қорғау мен антитеррористік коалицияны қолдау бойынша қызметтер атқарды. Қырғызстан үшін қиын кезеңге айналған 2005-07 жж. Қазақстан және оның Президенті Н.Назарбаев осы республикадағы саяси жағдайдың тұрақтануына және Бішкекке қаржылық-экономикалық көмек көрсетуден аянып қалған жоқ. Қазақстан мен Қырғызстан арасындағы қарым-қатынастар стратегиялық ынтымақтастық негізінде тиімді дамып келеді. Көптеген халықаралық және аймақтық проблемалар бойынша ұстанымдардың ұқсастығы, мәдениет, тіл және дәстүрлердің ортақ болуы, сауда-экономикалық байланыстардың барлығы - өзара тиімді ынтымақтастықты ары қарай тереңдетудің берік негізі болып табылады [2].
Заманауи кезеңдегі әртүрлі деңгейлі қырғыз-қазақ ынтымақтастығы аймақтағы үлгілі мысал болып табылады. Орта Азиядағы су қарым-қатынастарының әртүрлілігі ішінде, Бішкек пен Астана қарым-қатынастарының үлгісін аймақтың басқа бассейндерінде пайдалануға арналған келешегі зор үлгі саналады. Айта кету керек, Шу-Талас ынтымақтастығының тәжірибесіне сүйене отырып, Қырғызстан пен Тәжікстан арасында Исфар мен Ходжабикирган өзендерінің жаңа жобасы жасалған болатын. Бұдан бөлек, саяси беделдің астары сезілетін, екі жақты су жобаларының кейбір наразылықтарына қарамастан, жобаны жүзеге асыру уақытында қалыптасқан тәжірибе маңызды фактор болып табылады.
Екі жақты ынтымақтастықты нығайтудан бөлек, біздің байланыстарымыздың маңыздылығы, менің ойымша, болашағы зор үш мемлекет одағына тиімділік беру қажеттілігімен анықталады. 1992 жылы біздің Елбасымыздың бастамасы бойынша, Орта Азия мемлекеттерінің одағын құру негізі бастау алды. Осы болашақ Одақтың ғажайып эмблемасы - туыстас мемлекеттердің қалыптасу және дамыту мақсаттарының тұтастығы мен біртұтас негіздерін бейнелейтін терең тамырлары мен қуатты бұтақтары бар құдіретті шынар бейнесі дүниеге келді. Қазақстан мен Қырғызстанның көшбасшылары үш елдің біртұтас экономикалық кеңістігін, мемлекетаралық кеңесті құру туралы құжаттарға қол қойды. Бірыңғай атқарушы орган, салалық министрлер мен ведомство басшыларының кеңестері құрылды. Орта Азиялық даму банкі қызмет ете бастады, мемлекетаралық қарым-қатынастар мен әлемдік аренадағы келісілген әрекеттердің негізі салынды [3].
Қазақстан Қырғызстанның сыртқы саясатындағы басты мемлекет болды және солай қала береді. Қырғыз-қазақ қарым-қатынастарының ерекше сипатының үлгілі кезі ретінде, 2010 жылда орын алған сәуір оқиғаларынан кейінгі Қазақстанның бауырлық көмегі табылады. Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев ТМД, ЕурАзЭҚ, ҰҚКҰ аясында өткен басқосуларда біздің барлық қайғыларымыз бен экономикалық мәселелерімізге бірнеше рет тоқталды. Оңтүстіктегі бұзылған үйлерді қалыпқа келтіру мақсатында, сіздердің республикаларыңыз сомасы 10 млн АҚШ долларын құрайтын қажетті құрылыс материалдарын ұсынды. Халықаралық донорлық конференция кезінде елдегі экономикалық жағдайдың толық талдауы жүргізілді. Бірінші вице-премьер Өмірзақ Шүкеевтың басшылығымен министрлер тобы сол кезде бізбен жұмыс жасаған болатын. Президент Н.Ә. Назарбаевтың бастамасы бойынша, екінші донорлық конференция өткізіліп, онда жиналған қаржы қазір қиын жағдайда отырған Қырғыз Республикасына жіберіледі деп күтілуде.
Ресей Федереациясы мен Қазақстан былтырғы жазда саяси мониторинг жасау және барлық бағыттарда көмек көрсету ісінде өз ісін бастауына себеп болған, арнайы елшілердің бастамасы туралы да айтып өткен жөн. Бұл жұмыс Қырғызстанның дағдарыс кезеңінде Қазақстанның ЕҚЫҰ өкілі ретінде белсенді түрде қатысуын толықтыра білді. Бұл жоғары ұстаным сіздің елдің біздің мемлекеттегі өзгермелі жағдайдың куәсі болуына жол ашып, сонымен қатар, былтырғы жылдың жазы мен күзінде орын алған күрделі саяси жағдайға басқа қатысушылардың ықпал етуіне, жедел көмек көрсетуге мүмкіндік берді.
Қазақстан мен Қырғыстан қарым-қатынасында қазіргі таңда айқын басымдық екі ел арасындағы экономикада, сауда мен еңбек көш-қонында болып табылады, ал екі елдің арасында пайда болатын келіспеушіліктерге қарамастан әріптестік пен достықты сақтап, келешекте өзара қарым-қатынастарының әрі қарай дамуына сенім білдіріп отыр.
Бүгінде Қырғызстан мен Қазақстан арасында сауда-экономикалық келісім бар. Қазақстанның оңтүстік егін алқабы Нарын ГЭС-інің суымен қамтамасыз етілетін болса, Қазақстан кырғыз еліне электр энергия, көмір және мазут беріп отыр. Бұдан басқа, Қазақстанның Ыстықкөл жағалауында өзінің пансионаты бар. Қырғызстанда көптеген азық-түліктер Қазақстанға қарағанда арзан. Соңғы жылдары 100-ден аса қазақ-қырғыз біріккен өнеркәсіптер құрылып, соның бірі Алматыдан Ыстықкөлге дейін ұзындығы 70 шақырымға жуық автожол салып жатыр. Казақстан Қырғызстандағы куаттылығы 360 МВТ Қарабалта су-электростанциясы құрылысын салуға қатысып жатыр. Қарабалта зауытында Қазақстанның уран рудасы қайта өңделеді және қырғыз жүгінің тасымалдануына мейлінше жеңілдіктер жасайды [4].
1992 жылғы 16 қазанда Қазақстан Республикасы мен Қырғыз Республикасы арасындағы дипломатиялық қарым-қатынастар орнатылды. Екіжақты ынтымақтастықтың шартты-құқықтық негізін 160-ге жуық құжаттар құрайды және де олардың негізгілері болып 1997 жылғы 8 сәуірде қол қойылған Мәңгілік достық туралы Шарт пен 2003 жылғы 26 желтоқсанда қол қойылған Одақтастық қатынастар туралы Шарт болып есептеледі. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына "Қазақстан-2030" жолдауында: "Ұлттық мүдделерді қорғауды, сондай-ақ қазіргі таңда және келешек жетістіктеріміздегі күштердің тепе-теңдігін қамтамасыз етудегі біздің озық қаруымыз - интеграция саясаты, бірінші кезекте Қазақстан, Өзбекстан және Қырғызстан арасындағы Ортаазиялық Одақты нығайту, қолдау, басқа мемлекеттердің істеріне араласпау, келісімге келу актілері үстем болуы тиіс" - деп атап көрсетті [2]. Қазіргі кезде екіжақты достық қарым-қатынастар одақтастық дәрежеде, стратегиялық әрі теңқұқықты әріптестер деңгейінде қарқынды даму үстінде.
Қазақ қырғыз халықтарының саяси байланыстарының тарихын зерттеуге екі ел арасында 1997 жылы 8 сәуірде жасалған Мәңгілік достық туралы шарттың және де 2003 жылы 26 желтоқсанда жасалған Одақтастық қатынастар туралы шарттың маңызын тереңірек түсінуге, қазіргі кездегі мемлекеттердің геосаяси мүдделері мен мәнін түсінуге көмектеседі. Осы құжаттарда тараптар өзара қарым қатынасты бір-бірінің тәуелсіздігін құрметтеу, тең құқықтық және бір-бірінің ісіне араласпау қағидалары негізінде дамытуға келіскен болатын. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев Тарих толқынында атты еңбегінде ортаазиялық халықтардың өзара байланыстарының, соның ішінде қазақ-қырғыз қарым-қатынастарының бейбіт түрде жүргізілуінің маңыздылығын ерекше атап өткен болатын. Онда: Орта Азия аймағының қауіпсіздік мәселесі мен осы аймақ елдерінің арасындағы қақтығыстарды алдын алу шараларын қазірдің өзінде жасауымыз қажет [5].
1.2 Екі жақты қызығушылары мен мүдделері
Қазақстан мен Қырғызстан арасындағы қызығушылықтар мен мүдделердің ең алғашқы және басты саласы - орта-азиялық саяси және экономикалық интеграция. Белгілі болғандай, Қазақстан орта-азиялық мемлекеттер одағын құрудың ең белсенді құрушысы болып табылады, ал бұған сөзсіз Қырғызстан мемлекеті қолдау көрсетуде. Осы байланыста Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаев былай деген: Бір Алла бізге қосылуды, бірігуді бұйыртты: 66 миллион халықты. Тілдік барьерлер жоқ, өзара бірі-бірі толықтыратын экономика, бір кеңістікте бой алып келеміз. Көліктік, энергетикалық байланыстар бар. Аталмыш аймақ өзін ішкі нарыққа шықпай-ақ өнеркәсіппен қамтамасыз ете алады, өзін толықтай энергиямен қамтамасыз етеді, бұдан артық не қажет? Біз бір-бірімізді сыйлаймыз. Халық бұдан пайда көріп отыр. Неліктен біз осындай одақ құрай алмай отырмыз? Соны түсіне алмай-ақ қойдым.
Алайда Қазақстан мен Қырғызстан қаншалықты тырысқанымен, екі мемелкеттің арта-азиялық одағының құрылуы қиындыққа соғатыны сөзсіз. Оның бірден-бір себебі Өзбекстан мен Қазақстанның аймақтық бәсекелестігі болып табылады. Қаншалықты достықтың иісі аңқып тұрса да, әрбіреуі көшбасшы атануға және Ресейді Орталық Азиядан шеттетуге ұмтылады. Сонымен қоса, аймақтағы жағдайдың көбісі, сөзсіз Ресейге тәуелді болып келеді, оның қолында Орталық азиядағы жағдайға ықпал етудің қуатты экономикалық, саяси және әскери тұтқасы болды. Ресей дипломатиясы дифференциалды саясатты жүзеге асырып отырды және орта-азиялық мемлекеттермен өзара қатынастарын екі жақты орнатты, басқа елдермен қарым-қатынасты біртіндеп дамыта отырды [6].
Сол уақытта Қазақстан мен Қырғызстан жалпы міндеттерді шешу үшін экономикалық ресурстарды біріктіруде үлкен қажеттілікті талап етті. Негізгі міндеттер болып экономикалық өсудің жоғары темпін ұстау және жаһанды нарықта әр ел өзіне табысты ұстанымды ұстау болды. Қазақстан, Қырғызстан және Ресей экомикасының либерализациялануы тарихта ең алғаш рет ЕврАзЭО, ШЫБ және т.б. бірлестіктердің аясында аймақтық дамудың мүмкіндіктерін қалыптастырады. Осыған орай, орта-азиялық мемлекеттердің толыққанды интеграциялануының қандай кедергілері мен қауіптері бар екенін анықтап көрелік.
oo біріншісі - территориалдық даулар, оған ОА барлық елдері жұмылдырылған, әсіресе Қырғызстан, Өзбекстан және Тәжікстан. Мұнда жағдай айтарлықтай кикілжіңді және нақты емес.
oo екіншісі - су-энергетикалық мәселелер, белгілі бір мәселелердің шешеімін таба алмауы интеграциялық процестердің тежегіші болып отыр. Егер де Қазақстан мен Түрікменстан мұнай мен газдың қайнар көздерін іздеу үстінде болса, онда Қырғызстан мен Тәжікстан сауда мен газ саласында Өзбекстаннан тіуелді болып тұр. Олардың арасында энергетикалық режимде суды пайдалану бойынша қиын жағдай туындады.
oo үшіншісі - жаңа және дәстүрлі емес қауіптер: терроризм, экологиялық және табиғи мәселелер және т.б. Кез келген уақытта олар аймақтың әлеуметтік бірқалыптылығын қатерге тігуі мүмкін.
oo төртіншісі - Қытай мен Ресей арасындағы аймақтық көшбасшылыққа талас пен бәсекелестік ОА елдерінің интеграциялық процестерін тежеуде.
Осы тұста Қырғызстан үшін аймақтың экономикалық және саяси кеңістігіне белсенді түрде интеграциялануынан басқа жол жоқ. Осы мақсатта Қазақстан мен Қырғызстан арасында жаға интеграциялық үлгіні жасап шығару қажеттілігі туындап отыр. Ең маңыздысы ЕврАзЭО, ШЫБ секілді экономикалық формаларда өз ұстанымын әрі қарай дамыту болып табылады.
Сонымен бірге ұлттық нарықтық-демократиялық қайта қалыпқа келу және кең ауқымды серіктестік тек Қазақстанмен ғана емес, сондай-ақ Ресеймен, АҚШ-мен және Қытаймен болуға тиісті. Осыған орай жалпы Қырғызстанға энергетикаға байланысты жағдайлар саяси кикілжіңге айналмасы үшін су-энергетикалық картаны барынша тиімді қолданған дұрыс, соынмен қатар Қазақстанның Кедендік Одаққа кіруін жан-жақты қолдау да артық болмайды [7].
Демократия жолындағы қоғамның дамуы қоғам мен мемлекет арасындағы қарым-қатынас сипатының өзгерісіне алып келеді. Мемлекеттің дамуы қоғамның демократиялық қондырғысан және тиімді басқаруға келіп тіреледі. Сондықтан қазіргі таңда мемлекет пен қоғам демократияны бір-бірінсіз құра алмайды. Азаматтық қоғамның институты, саяси партиялар, пресса, қоғамдық бірлестіктер бұлардың барлығы демократиялық процестен шығып кетулері мүмкін емес. Заманауи демократиялық мемлекет өзінің саясатын азаматтық қоғамды тарта отырып қана өндіріп, жүзеге асыра алады. Сондықтан заманауи демокартиялық мемлекеттердегі мемлекеттік саясатты қоғамдық саясат немесе жария саясат деп атайды. Аталмыш ара-қатынас қоғам қызығушылықтарын тұтастай қамтиды.
Демократиялық мемлекеттің негізгі мәселелерінің бірі мемлекет пен адам қызығушылықтарының өзара үйлесу мәселесі. Аталған процестің жетекші субьектісі ретінде мемлекет саналады, тек қана ол аталмыш мақсатқа қол жеткізетін саясатты жүргізеді. Кез келген диспропорция немесе қоғамның дамуындағы қиындықтар саяси мәселеге айналады. Экономикалық мәселелер, мектеп реформасы, салықтар және т.б., мұның барлығы соның ішінде саяси мәселелер қатарына жатады және үкіметтің араласуын талап етеді және ерекше саяси шешімді қажет етеді.
Осы мақсаттарға жету үшін қазіргі таңда тек қана мемлекет қана емес, сонымен бірге әлеуметтік қызмет алаңына басқа да ойыншылар шықты - мемлекеттік емес субьектілер. Қазіргі заманауи жағдайларда олардың өзара іс-әрекеті аса маңызды болып табылады. Олардың өзарат әрекеттесуі барлық қоғамдық ағзаның қалыптасуына ықпалын тигізеді. Жария саясатқа мемлекеттік емес субьектілердің қатысуы оның көптеген салаларының дамуына ықпал етеді, атап айтсақ, денсаулық сақтау, білім беру саласы, әлеуметтік қамтамасыз ету және т.б. [8].
Батыстың дамыған мемлекеттерінде үшінші секторының арқасында мемлекет көптеген әлеуметтік мәселелермен күресуде. 1996 жылдан бастап АҚШ-да жалпы барлық көмектің 40 % - ы үкіметтік емес қоғамдық ұйымдар арқылы беріледі. Аталған мемлекеттерде жыл сайын қоғамдық қызығушылықтарды жүзеге асыруға бағытталған коммерциялық емес және мемлекеттік емес ұйымдардың саны өсуде.
Жалпы Қырғызстан мемлекетімен мемлекетаралық кең көлемді қатынас орнату-Қазақстанның халықаралық қатынастар саласындағы басты міндеттерінің бірегейі. Бұл екі мемлекетті жақындастыратын басты фактор -екі халықтың түбі бір туыстығы, өткен тарихының ортақтығы, этнолингвистикалық жақындығы, геосаяси және экономикалық алғышарттарының бірлікті бастаулары барлығы [9].
Айталық аз уақытың ішінде-ақ екіел арасында қызу қарым-қатынас жанданып жүре берді, заңды база қалыптасты. Оның мысалы екіел мемлекеттері бірінші басшыларының үкіметтері мен министрліктерінің ведомстволар мен кәсіпорын басшыларының жоғары денгейде қол қойған шарттары, декларациялар, келісімдер жәнеалынған міндеттемелер. Екіел парламенттері арасында да қызу достық, ынтымақтастық әрі өзара түсініскен мықты байланыс бар. Ал, мәдениет өнер және білім беру салаларындағы байланыстар екі халықтың бір-біріне жақындасуына, қарым-қатынастардың татулықпен негізделуіне ықпал етті. Өйткені, екіелдің тарихында, тіл және мәдениетіндеортақ ұқсастықтар көп-ақ.
Жоғарыда біз ерекшелеген жағдайларға, сондай-ақ екіел арасындаорныққан ортақ рухани, саяси және экономикалық мүдделердің ауқымдыорын алып отырғандығына орай олардың арасындағы ынтымақтастық қарым-қатынастары әлі де өте қарқынды дамып келеді [46].
Қырғызстанмен ынтымақтастық Қазақстанның Азиялық аймақтық процестерге терендеп енуіне, Орталық Азия мемлекеттерінің көбінеортақ түркі өркениетін қайта жанғыртуына жәрдемдесті. Қырғызстанның Қазақстанның және басқа түркі тілдес мемлекеттердің арасындағы тығыз қатынастарды дамыту аймақтағы күштердің ара салмағынаелеулі ықпал жасады. Мұның бәрі және бірқатар басқа факторлар Қазақстан-Қырғызстан қатынастарының тарихи бастауларының негізгі кезеңдерін зерттеген тұста болашақ бағыттарын анықтаудың айрықша көкейтестілігін көрсетіп берді. [10].
1.3 Екі жақты серіктестіктің келісім-құқықтық базасы
Қазақстан-қырғыз қатынастары 1993 жылы 8 шілдеде қабылданған, достық, ынтымақтастық және өзара көмек туралы Шартқа негізделеді. Дипломаттық қатынастар 1992 жылы 15 қазанда белгіленді. Қазақстанның Бішкекте елшілігі бар. Шарттың преамбуласында тараптар екі мемлекет халықтарының достығының ғасырлық дәстүрлеріне сілтеме жасай отырып, қатынастарды тәуелсіздікті және мемлекеттік суверенитетті құрметтеу, тең құқылық және бір-бірінің ішкі істеріне араласпау қағидаларының негізінде дамытуға келісті.
Шартқа сәйкес екі ел де өңірде, Еуразия континентінде және ғаламдық ауқымда әлемді нығайту, тұрақтылық пен қауіпсіздікті арттыру мақсатында өзара әрекеттесе отырып, ұжымдық қауіпсіздікті нығайту ісінде өздеріне міндеттеме алады, өзара қызығушылық тудыратын мәселелер бойынша үнемі консультациялар өткізеді, қорғаныс саясаты саласындағы ынтымақтастықты жүзеге асырады.
Тараптар қарулы күштерді қалпына келтіруде, әскери саладағы технологиялармен, ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық зерттемелермен алмасуда, сондай-ақ ғылыми өнеркәсіпті конверсиялау саласында өзара әрекеттесуге келісті. Шартта тараптардың әрқайсысы өзінің аумағында тұратын басқа тараптың азаматтарына олардың ұлтына, жынысына, дініне, тіліне және өзге де айырмашылықтарына қарамастан, халықаралық құқық нормаларына және ЕҚЫҰ нормаларына сәйкес жалпы танылған азаматтық, әлеуметтік, экономикалық және мәдени құқықтар мен бостандықтарға кепілдік береді [10].
Тараптар екіжақты өзара пайдалы экономикалық және ғылымыи-техникалық ынтымақтастықты кеңейтуге және тереңдетуге, ақша-кредиттік, валюталық, салықтық және құндық саясат саласында өзара консультация жүргізуге міндеттенді. Шартқа сәйкес тараптар спутниктік байланысты және телекоммуникацияны қоса алғанда, осы саладағы қалыптасқан кешендер мен бірыңғай жүйелерді сақтауға және дамытуға ықпал ете отырып, энергетика, коммуникацияның барлық түрлері саласындағы ынтымақтастықты жүзеге асыратын болады.
Шартта көлікпен, осы мәселені жеке келісіммен реттегенге дейін әрбір тараптың жолаушылары мен жүктерін өзінің аумағында кедергісіз және баж салығынсыз транзитпен қамтамасыз етуге ынтымақтастық көзделген. Тараптардың әрқайсысы өзінің аумағында басқа тараптың меншік құқығын қорғауға кепілдік береді. Шартта экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге ерекше маңыз беріледі. Тараптар қоршаған ортаның ластануын болдырмау және әсіресе экологиясы нашар аудандарда ұтымды және ресурс сақтайтын табиғатты пайдалануды қамтамасыз ету үшін қажетті шаралар қабылдайтын болады.
Тараптар сейсмология саласында ынтымақтастықта болуға және өз аумақтарындағы, ең алдымен Арал теңізі аймағындағы ірі экологиялық апаттардың салдарын жоюға бір-біріне жәрдемдесуге, сондай-ақ адамдардың тіршілік әрекетіне қауіп төндіретін, табиғи және техногендік факторлардан туындаған, төтенше жағдайлар пайда болған кезде өзара көмек көрсетуге келісті. Тараптар мәдениет, туризм, өнер және спорт салаларындағы ынтымақтастық мәселелері бойынша жеке келісім жасауға міндеттенді [11].
Сыртқы Істер Министрлігінің мәліметтері бойынша тәуелсіздік алған күннен бастап, Қазақстан Республикасы мен Қырғызстан Республикасы арасында көптеген халықаралық нормативтік - құқықтық құжаттар, оның ішінде келесі аталған сауда-экономикалық сипаттағы келісімдер бүгінгі таңда өз қызметін атқаруда:
1. Қазақстан Республикасы мен Қырғызстан Республикасы арасындағы достық, серіктестік және өзара көмек жөніндегі келісім (Алматы, 8 маусым, 1993 жыл).
2. Қазақстан Республикасы мен Қырғыз Республикасы арасындағы МәңгIлIк достық туралы шарт (Алматы, 8 сәуIр,1997 жыл). Келісім 26 баптан құралады.
3. Қазақстан Республикасы мен Қырғыз Республикасы арасындағы МәңгIлIк достық туралы келісім (Алматы, 22 маусым, 1999 жыл).
4. Қазақстан Республикасы мен Қырғыз Республикасы арасындағы одақтық қарым-қатынастар жөніндегі келісім (26 желтоқсан, 2003 жыл). Аталған шартқа өзгерістер енгізу туралы хаттамаға екі елдің Мемлекет басшылары 2008 жылдың сәуірінде қол қойған. Хаттаманы қабылдау бірқатар маңызды себептерге негізделеді. Біріншіден, осы шарттың 12-бабында құжаттың ажырамас бөлігі болып табылатын Экономикалық ықпалдастық жөніндегі іс-қимыл жоспарын қабылдау көзделген.
Алайда, шарт күшінің мерзімі шектеусіз болса, ал ықпалдастық жоспары бар болғаны 2004-2007 жылдарға арналған болып отыр. Бұл ретте алдағы уақытта осындай жоспарлар мерзімін ұзарту үшін оны қайта-қайта қабылдауға тура келеді. Екіншіден, Экономикалық ықпалдастық жөніндегі іс-қимыл жоспарының бұрынғы атауы екіжақты ынтымақтастықтың шын мәніндегі деңгейіне сәйкес емес. Қазіргі таңда Қазақстан мен қырғыз елі арасында әлі де атқарылатын әлеуеттер жеткілікті, яғни толыққанды ықпалдастық жөнінде мәлімдеме жасауға да ертерек. Сондықтан да, хаттамада құжат атауы өзгертіледі
6. Қазақстан Республикасы мен Қырғыз Республикасы арасындағы Әскери саладағы ынтымақтастық туралы шарт (8 сәуір, 1997 ж.). БIрIккен Ұлттар Ұйымы Жарғысының, Хельсинки Қорытынды актIсIнIң және ЕҚЫҰ-ның басқа да құжаттарының мақсаттары мен принциптерIне өздерIнIң адалдығын қуаттай отырып, Қазақстан Республикасы мен Қырғыз Республикасы арасындағы 1993 жылғы 8 маусымдағы Достық, ынтымақтастық және өзара көмек туралы Шартты негIзге ала отырып, өздерI қатысушы болып табылатын тиIстI халықаралық шарттарды ескере отырып, екі ел арасындағы әскери ынтымақтастық үшIн құқықтық негIздI қамтамасыз ету ниетIн бIлдIре отырып, аталмыш шарт өз қызметін атқара бастады. Бұл шарт 23 баптан тұрады.
6. Қазақстан Республикасы мен Қырғыз Республикасы арасындағы шекара ауданындағы сенім шаралары жөніндегі келісім (Астана қ., 2001 жыл, 16 желтоқсан). Қазақстан Республикасы мен Қырғыз Республикасы арасындағы Мәңгілік достық туралы 1997 жылғы 8 сәуірдегі шартты және Қазақстан Республикасы мен Қырғыз Республикасы арасындағы Әскери саладағы ынтымақтастық туралы 1997 жылғы 8 сәуірдегі шартты басшылыққа ала отырып, достықты, тату көршілік пен ынтымақтастық қатынасты дамыту әрі нығайту Қазақстан Республикасы мен Қырғыз Республикасы халықтарының түбірлі мүдделеріне жауап береді және бейбітшілік пен қауіпсіздік ісіне қызмет етеді деп есептей отырып, Қазақстан-Қырғыз мемлекеттік шекарасы ауданында (бұдан әрі - мемлекеттік шекара) қауіпсіздік пен сенімді нығайту, тыныштық пен тұрақтылықты сақтау Орталық Азия аймағында бейбітшілікті қолдауда маңызды үлес болып табылатындығына кәміл сенім білдіре отырып, өзара күш немесе күшпен қауіп төндіруді қолданбауды растай отырып, әскери-саяси салада сенім білдіру мен өзара іс-қимылды одан әрі нығайтуға ұмтыла отырып, екі ел арасында аталмыш құжат күшіне енді. Аталған келісім 12-баптан тұрады.
7. Қазақстан Республикасы Үкіметі және Қырғыз Республикасы Үкіметі арасындағы еркін сауда жөніндегі келісімі (Бішкек, 22 маусым, 1996 ж.)
8. Қазақстан Республикасы Үкіметі және Қырғыз Республикасы Үкіметі арасындағы Тауарларды (жұмыстарды, қызметтердI) экспорттау және импорттау кезIнде қосылған құн салығын алудың принциптерI туралы келIсIм (18 ақпан, 1997 ж.). Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Қырғыз Республикасының Үкіметі, бұдан әрі қарай келісім жасаушы Жақтар деп аталады, Қазақстан Республикасы мен Қырғыз Республикасының арасында теңдік және өзара пайда негізінде, жалпыға белгілі нормалар және халықаралық сауда тәртібін басшылыққа ала отырып, сауда-экономикалық дамуға ұмтылу мақсатында ататлағн келісімге қол қойды. Келісім 4 баптан тұрады, аталған келісімге толықтырулар мен өзгертулер енгізілген.
9. Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Қырғыз Республикасының Үкіметі арасындағы Тауарларды экспорттау және импорттау кезінде акциз салығын өндіріп алудың қағидаттары туралы келісімі.
10. Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Қырғыз Республикасының Үкіметі арасындағы Инвестицияларды көтермелеу мен өзара қорғау туралы келIсIмдI бекIту туралы келісімі (8 сәуір, 1997 ж.). Қазақстан Республикасының ҮкIметI мен Қырғыз Республикасының ҮкIметI, инвестицияларды қолдау мен өзара қорғаудың екI ел арасындағы өзара тиIмдI сауда-экономикалық және ғылыми-техникалық интымақтастықтың дамуына жәрдемдесетIнIн, сондай-ақ екI мемлекеттIң де игIлIктI тұрмысын арттыратынын ұғына отырып, бір ел инвесторларының екIншI елдің аумағында инвестиция жасауы үшIн қолайлы жағдай жасауға ұмтыла отырып, теңдIк, өзара құрметтеу, егемендIк және өзара тиIмдIлIк принциптерIне сүйене отырып, жоғарыда айтылған келісімге қол қойған болатын. Келісім 12 баптан тұрады.
11. Қазақстан Республикасы мен Қырғызстан Республикасы арасындағы 2001-2016 жылдарға арналған экономикалық ынтымақтастық жөніндегі келісімі (Бішкек, 24 шілде, 2001 ж.).
12. Қазақстан Республикасы мен Қырғызстан Республикасы арасындағы одақтық қатынастар жөніндегі келісімі (Астана, 26 желтоқсан, 2003 ж).
2006 жылы 24 наурызда Қырғызстанда билік ауысты. Биліктің ауысуы оппозиция күштердің бейбіт шерулерімен басталған. Президенттің мерзімінен бұрын отставкасын және жаңа сайланған Парламенттің тиімді еместігін тануды талап ету мемлекеттік мекемелерді басып алумен аяқталып, билікке жаңа Уақытша Үкіметті алып келді. Наурыз оқиғаларының жиынтығында Қырғызстанның Президенті А.Ақаев президенттік құқығынан мерзімі аяқталмай бас тартты. Жаңа президенттік сайлауда Парламенттің бұрынғы депутаты, бұрынғы премьер-министрі Құрманбек Бәкиев президент болып сайланды [12].
2006 жылдың 14 тамызында Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаев Қырғызстанның Президенті Құрманбек Бәкиевтің іске кірісу иннаугурация салтанатына қатысты. Осы күні Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев Бішкек шаһарында Қазақстан елшілігінің жаңа ғимаратын ашуға қатысты.
Қырғызстан Президенті Қ.Бәкиевтің 2007 жылы Қазақстанға барған сапарында екі елдің басшылары екі тарапты қызметтесудің ең ірі аясын талқылап, сауда-экономика, қаржы, гуманитарлық мәселелер бойынша Қырғызстан экономикасына Қазақстан инвестициясын алып келу жөнінде келісті. Жоғарыда аталған келіісімдер мен шарттар екі ел арасындағы ынтмақтастық пен серіктестіктің ұзақ жылдар бойы үзіліссіз келе жатқандығы білдіреді.
2 ҚАЗАҚСТАН МЕН ҚЫРҒЫЗСТАН АРАСЫНДАҒЫ КАРЫМ ҚАТЫНАСТАРДЫҢ БАСТЫ БАҒЫТТАРЫ
2.1 Қазақстан мен Қырғызстанның сыртқы саяси қатынастары
Қазақстан Республикасының егемендігінің құрылуы Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін орын ала бастады. Егемендіктің сол уақыттағы басты мақсаты - сыртқы саяси қатынастарды орнату және оларға қатысты барлық нормативтік құдаттарды ретке келтіріп, құқықтық статусын, яғни жаңа функциясын орнату болып табылады.
Бүгінде еліміз бүкіл дүние жүзі бойынша саяси, дипломатиялық және консулдық қатынастарды дамытып, келісімді түрде орнату жолында. 1990 жлдан бастап еліміз 800-ден аса мемлекетаралық және үкіметаралық келісімдер мен шарттарға ресми түрде қол қойған.
Қазақстан Республикасын жалпы мемлекет ретінде бүгінде 117-ден астам мемлекет танып, соның ішінде 92 саяси және дипломатиялық қатынас орнатудамыз. Бұл дегеніміз айтарлықтай үлкен жетістік деп айтуымызға болады. Біздің елімізбен 40 шақты миссиялар мен елшіліктер, сонымен бірге 16 халықаралық өкілдіктер қызмет жасауда [13].
Еліміз тәуелсіздігін алғаннан бастап, сондай-ақ егеменді ел ретінде танылғаннан бастап толықтай өалықаралық құқық пен қатынастардың негізінде реттеліп, қызмет атқара бастады.
Қазақстанның әлемдегі беделінің нығая түсуі оның Европа Одағына біріккен мемлекеттерімен байланысының жақсаруымен байланысты болып келеді.
Елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев дипломатиялық саясаттың аталмыш бағытын қайтадан жандандыру мақсатымен Европаға жол бағдарламасын ұсынған болатын [13]. Осы бағдарлама негізінде жоғары сапа, озық технологияға ие, сондай-ақ тиімді экономикасы бар Еуропаның беделді елдерімен жан-жақты және тығыз байланыс орнату еліміз үшін өте пайдалы болмақ. Аталмыш бағыт еліміздің 1992 жылы Еуропаға ынтымақтастық және қауіпсіздік ұйымына мүше болу кезінде қалыптаса бастады. Жалпы Қазақстанның негізгі дипломатиясы Жапония, Америка Құрама Штаттары мен Батыс Еуропа елдерін әлемдегі нарықтағы ең мықты елдерінің біоі, сонымен бірге нарықтың негізгі үш орталығы деп есептеді. Аталған мемлекеттермен ерсми келісімде болу, сондай-ақ олармен ынтамқтастықта болу, әлемдік қауымдастыққа енудің ең тиімді жолы болып саналды [14].
Еліміз бүгінде дамудың қарқынды шағында әлемнің ірі трансұлттық корпорацияларының, сонымен бірге басқа экономикасы мықты мемелкеттердің қызығушылығына ие болып отыр.
Қазақстан жалпы Орталық Азиядағы географиялық сипаты жағынан ең іpі мемлекет болып табылады, сонымен бірге экономикалық және саяси даму қарқыны жағынан елдер арасындағы көшбасшы болып саналады. Қащіргі таңда еліміздің сыртқы саясатының басым болуы біріншіден Ресей, Америка Құрама Штаттары, Қытай, Еуропалық Одақ, Орталық Азия аймағындағы көрші елдермен тең құқылы қатынас құруға бағытталып отыр [15].
Бұған қатысты 2006-2007 жылдары аралығында аталмыш мемлекеттермен және аймақтармен екі жақты байланыс пен қарым-қатынас едәуір алға қарай жылжып келеді. Мұнының дәлелі ретінде біз мемлекет басшысы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың Брюссель, Бейжің, Лондон, Каир, Тегеран, Вашингтон, Ташкент, Бішкек, Мәскеу және тағы да басқа ірі мемлекеттердің астаналарына ресми сапарларының қорытындыларын айтуымызға болады. Осының нәтижесінде Қазақстан Республикасының әлемнің саясаты мен экономикасы мықты және берік, сондай-ақ жетекші державалары мен көршілес ТМД елдері арасындағы стратегиялық серіктестігі мен ынтамқтастығы жаңа деңгейге, жаңа биікке көтерілді.
Қырғызстанның сыртқы саясатында Қазақстан басым бағытта қызмет атқаруда және әрі қарай да сол қалпынан таймас деген сенімдеміз [16]. Егер де конфедерация аясында екі ірі мемлекет бірігіп жатса, екі ел арасындағы су мен басқа мәселелерге қатысты, сондай-ақ сауда қарым-қатынастарындағы кейбір проблемаларды шешуге мүмкіндік туатын еді.
Интеграция аз уақыттың ішінде сөзсіз өзінің тиімділігін көрсетеді. Осылайша бұған дейін бейқам қарап келген мемлекеттердің де назарын аударамыз. Орталық Азия елдері ішкі мәселелерін осы бастан шешіп, ортақ ымыраға келе бастамаса, сыртқы күштердің әсерінен біріге алмай кету қауіпі де жоқ емес.
Түркітілдес мемлекеттер тәуелсіз ел болғанымен, әлемдік масштабпен қарағанда, барлығы да - ұсақ ұлттар. Бүгін осы ұсақ, ұлттар бір жағадан бас, бір жеңнен қол шығар - са, ертең-ақ қуатты одаққаайналары сөзсіз. Бұл сыртқы күштердің ықпалына түспеудің қауіпсіз қалқаны болар еді.
Сондықтан әзірге Қырғызстан тарапынан болып жат - қан ұсынысқа қолдау білдірген жөн. Қазақстан-Қырғызстан конфедерациясын құру әбден мүмкін.
Конфедерация - тәуелсіз мем - ле - кет - тердің егемендігін сақтай отырып ерікті түрде бірігуі. Ал осы конфедерация - халықаралық қатынастардағы ұлттар - дан жоғары құрылатын барлық одақ түр - ле - рінің ең әлсіз түрі. Сондай-ақ Қазақ - стан-Қыр - ғызстан конфедерациясын құру мүм - кін емес. Себебі бұл бірігу формасы тә - уел - сіз екі мемлекет үшін де тиімсіз. Қа - зіргі халықаралық саясатта конфеде - ра - ция құрып жатқан мемлекеттер кемде-кем. Неге десеңіз, қазіргі заман басқа. XІX ғасырда Германия, Швейцария же - ріндеосындай үрдістер болды. Бірақ уа - қыт өте келе сол конфедерациялар фе - де - рацияға айналып кетті. Конфедерация түп - тің түбінде федерацияға айналады. Се - бебі халықаралық қатынастардың да - му эволюциясы осыны көрсетіп отыр. Кон - - фе - дерацияға, негізінен, елдігі күмәнді, мем - лекеттілігі әлсіз, шекаралары бекіме - ген мемлекеттер мүдделі болып келеді [17].
Ал қазіргі Қазақстан мен Қырғызстан - ның басында мұндай қауіптілік жоқ деп айтуға болады. Екі мемлекет арасында ше - шілмеген проблема шаш етектен. Алдымен сол мәселелер өз шешімін табуы керек. Мы - салы, су-энергетикалық, екі ел азамат - та - рының қарым-қатынасы, алыс-беріс саудасы төңірегіндегі қордаланған проб - ле - маларды шешу үшін конфедерациядан гөріодақтық қатынас орнату тиімдірек [18].
Осы одақтастықтың арқасын - да олар екі ел арасындағы кейбір түсінбеу - ші - ліктерді оңай шеше алды. Кедендік одаққа бірігу үрдісі де жеңіл әрі тез жүрді. Мысалы, Ресей Украинаны газ бермеу ар - қылы Кедендік одаққа тартып еді, онысынан түк шықпады. Ал, керісінше, Беларусьтің сүтін, етін кіргізбей қойса да, сол елмен Ке - дендік одаққаоңай бірікті. Міне, конфеде - ра - циядан гөрі одақтық сипат оңай әрі тиім - ді.
Конфедерацияға біріккен мемлекет - тер - дің мемлекеттік бас - қару формасы қа - зір - гідей болмайды. Жә - не өзіндік ішкі тәр - тіптері болады. Яғни ор - тақ органдары құры - луы шарт. Ал ортақ органдардың құ - зыры өте шектеулі болуы керек. Конфедерацияларда жергілікті бас - қару органдары билікке бағынбайды.
Қыр - ғызстанның ішкі жағдайы жақсы белгілі. Көршіелде тұрақтылық орнату үшін орталықтан күшті басқару аса қажет. Бір сөзбен айтқанда, конфедерацияның талап - тарына қазіргі Қазақстанның да, Қыр - ғызстанның дажағ - дайы сай келмейді. Сон - дықтан да екі ел арасында конфедерация құру мүмкін емес. Тосыннан айтылған ұсы - ныс жаңалық болып көрінуі мүмкін. Алайдаоның салдары біз күткендей болмауы да мүмкін.
Қазіргі таңда Қазақстан мен Қырғызстан арасындағы дипломатиялық қатынастардың, оның ішінде негізгі серіктестіктің бағыттары мен қағидалары, сонымен бірге өзекті мәселелерді шешу жолдары мен құралдары 1993 8 маусымдаАлматы қаласында қол қойылған Қазақстан мен ан Республикалары арасындағы Достық, серіктестік және өзара көмек көрсету келісім-шартында, сондай-ақ экономикалық, әскери, ехникалық және мәдени үкіметаралық келісімдекөрсетілген.
Жалпы 1991 жылдан бастап 2000 жылдар аралығында 60-ден құжаттарға қол аталмыш өз Негізгілері сауда-экономикалық бос жерді пайдалану саудадан тыс жөнінде, көліктік туралы, әуе энергетика серіктестік келісімдер табылады. Қол келісімдер келісім-құқықтық құрайды, база кеңейтіп, түседі, сонымен бірге жалдар екі ел сенімділік көрсетеді [19].
Қазақстан мен арасындағы сыртқы аталмыш Қазақстанның қауіпсіздігін етудің маңызды да өте элементі берік бекітілді. қазіргі Қырғызстанның мүмкіндіктерінің ескеретін бұл үшін өте да болып Екіел саяси қатынастарды ескере отырып, ішкі қатынастар бүгінде болып Юриспруденция (лат.juris prudentia, juris - право, prudentia - знание) май актуеться юристами очень широко::: как юридическое наука,:: как знания права,:: как практическая юридическое деятельность, применение права.Представляется, чтотакой широкий подход правомерен.Юриспруденция выступает одним из немногих (наряду с психологией, педагогикой, медициной, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz