Әлем альманах

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі
Әл - Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті

Факультеті Экономика және жоғары бизнес мектебі
Кафедрасы Экономика

СӨЖ
Тақырыбы: Шәкәрімнің үш анықілімі және оның бүгінгі өмір үшін маңызын түсіндіріңіз

Орындаған: Жубаева Дария
Тексерген: Сулейменов П. М.

Алматы, 2022ж
Жоспар:
Шәкәрім Құдайбердіұлының үш анық шығармасы
Шығарманы жазудағы ізденіс
Автордың бұл шығарманы жазу барысында екі жол бар екенін анықтауы.
Шәкәрім Құдайбердіұлы адам және жаратылыс сыры жайындағы философиялық трактатын үш анық деп атаған. Ақынның Сәбит Мұқановқа жазған хатының мазмұнында ...қырықтан соңғы ойым философия жағына салынып деген сөздерді кездестіреміз. Философия дегені осы Үш анық жайлы. Шәкәрім Үш анықты жазуға отыз жылдай ізденіс жасаған. Сонымен, бірінші анық - сезім мүшелері қабылдайтын болмыстың заттық көрінісі. Бірақ болмыстың бұл көрінісі ақиқат емес, яғни толық болмысты білдірмейді. Толық болмысты, яғни ақиқатты ақыл көзімен ғана көруге болады. Ақыл көзі дегеніміз, жоғарыда айтылғандай, адамның логикасы, немесе ақыл-ойының жұмысы. Шәкәрім ақыл деген сөзді оның кең мағынасында пайдаланады. Ақыл адамның ақыл-есін, ой-өрісін, сана-сезімін анықтайды. Сондықтан осы бір сөзбен адамның адами қасиеті белгіленіп отыр. Екінші анық - өлімнен соңғы тіршілік, яғни болмыстың көзге көрінбейтін бөлігі. Болмыстың бұл бөлігі эзотерикалық, көзге көрінбейтін әлемге жатады. Ал үшінші анық - екі өмірге де, яғни көзге көрінетін заттық әлем мен көрінбейтін әлемге де керек - ұждан. Ұждан, немесе ұят жан қасиеті. Ал бұл қасиет адамның рухымен байланысты. Ұят - Ғазиз Жанның шыбын жанмен байланысы. Бұл байланыс неғұрлым тығыз болса - солғұрлым ұят жоғары. Жан сипаты болып табылатын рух тәнмен осы адами қасиет арқылы байланысады. Ендеше адамды адам ететін адами қасиет дегеніміз ақыл-ес, ой-өріс, сана-сезімнің рухтанған, яғни рухпен нұрланған қалпы. Жануарларда бұндай қасиет жоқ. Себебі, олардың рухы өте әлсіз, әлі дамымаған. Адамның жануарлардан негізгі айырмашылығы осында болса керек. Шығарманың мақсаты - осы үш анықтың анықтығын дәлелдеу. Автор әрі қарай шығармасын СӨЗ БАСЫ деп былай жалғастырады:

Кетті, келді,
Толды, семді,
Өзгеленді бұл ғалам.
Туды, өлді,
Жанды, сөнді,
Өршіп өнді қайтадан.
Дөңгеленткен, Өңгеленткен,
Түк білімсіз күш пе екен?
Тіпті мінсіз, Кемшіліксіз,
Есті қылған іс пе екен?
Жан деген не,
Мүлде өле ме,
Шын жоғалып сөне ме?
Дене жөн деп,
Жоғары өрлеп,
Жаның мен деп келе ме?
Ойшыл осылай әуелі болмыстың тіршілігі жөнінде негізгі сұрақтар қояды. Бұл сұрақтар алдағы қарастырылатын мәселенің жоспарын анықтайды. Осылай ғасырдан ғасырға адамзатты толғандырып келе жатқан, өзінің шешімін табуды керек қылатын негізгі мәселелер анықталады. Осының өзінен бұл шығарманың өте кең діни-философиялық ауқымын және үлкен маңызын көруге болады. Шәкәрім бұл сауалдардың айналасында екі жолдың қалыптасып отырғанын айтып, ақылы сау адамның басты мұраты анығын тану деген. Шәкәрімнің ізденісі бос кетпеген. Ойшыл нені тапты? Ол үшін Үш анықты зерделеу қажет. Жоғарыдағы сұрақтардың шешуін іздеуде қалыптасқан екі жолдың бірі - дүние өз бетімен жаратылып жатыр, оны Жаратушы Ие жоқ деген затшылдық ғылым жолы болса, екіншісі - пайғамбарлар үйреткен дін жолы.

Үш анықта, Тіршілік туралы адам арасында көптен бері айтылып келе жатқан екі түрлі жол бар. Бірі, дене өлсе де жан жоғалмайды, өлгеннен соң да бұл тіршілікке, тіпті, ұқсамайтын, бір түрлі өмір бар. Сондықтан, жалғыз ғана дүние тіршілігінің қамын ойламай, сол соңғы өмірде жақсы болудың қамын қылу керек дейді. Мұны ақырет - өлгеннен соңғы өмір жолы дейді. Енді бірі, бұл әлемдегі барлық нәрсенің бәрі өздігінен жаралып жатыр, оны былай қылайын деп жаратқан иесі жоқ һәм өлген соң тірілетін жан жоқ дейді. Менің ойымша осы екі жолдың қайсысы анық екенін табу - ақылы сау адамға қатты міндет. Неге десең адамды түпкілікті бақытқа жеткізбек болсақ, біліп жаратушы ие бар, өлген соң да бір түрлі өмір бар деген жолдың шын, өтірігін білуіміз керек - дейді бұл жайлы. Шәкәрімнің пікірінше, мұны тексеруде адамға сау ақыл қажет. Сау ақыл үшін адамның атағына, беделіне немесе әртүрлі ілімдердің, діндердің ықпалына түсіп кету жат. Шәкәрімнің Атағы шыққан жақсыға, ақылды байлап қыл ма құл дегені осы.
Сау ақыл жайында: ...Қатты керек бір шарты - өзінің тұтқан діні, оқыған ұғынғаны, қалыптанған әдеті, құмар ісі бәлендей жақсы кісі айтты деп нанып қалған сөзіне біржола байланып қалмай, ақылын әбден шын босатып сол екі жолдағылардың жазған кітап, айтқан сөз, қылған істері һәм оларға қарсы айтқан сөздердің бәрін ноқтасыз, науқассыз сау ақылмен сынау керек. Әйтпесе, адам әдет, құмар нанымнан шыға алмай, арқандаулы ат сияқты болады - дейді. Осылай Шәкәрім адам өміріндегі негізгі мәселе - жалған өмір мен анық емес әлемнің байланысы туралы сөз қозғайды. Жалпы осы мәселені зерттей отырып, үш анық шығармасын жазған. Менің түсгенім бойынша жалпы адамдардың көзқарасы әртүрлі болғандықтан, адамзат баласы көпшілікпен келісуі екі талай, себебі оның өз ойы, пікірі, оқыған мелеметтеріне сүйене отырып белгілі бір дәрежеде өмірге деген көзқарасы пайда болады. Кейбір адамдар қазір сүріп жатқан өмірдегі құндылықтарды аса жоғары дәрежеде көру емес екендігін, өлімнен кейінгі шексіз әлемде жақсы болудың қамын ойлану керек деп санаса. Ал басқалары өмір тек бір - ақ рет беріледі және осы өмірді толықтай сезіну қажет, өлімнен кейін ещқандай тіршік жоқ деп санайды. Осылай сана сезім деңгейңінде сенімнің екі түрі бар. Бірі затқа сенсе, екіншісі рухани сезім.
Шәкәрім көрнеу әлем ғана емес, көрінбейтін әлемнің де көп сыр-сипатын береді. Бұл үшін көптеген мысалдар келтіріп, оның ақиқат екенін дәлелдеп, көз жеткізуге ұмтылады. Бірақ бұл мысал ретінде келтірілген әңгімелердің ішкі сыры ашылмаған. Біздің мақсатымыз олардың заттық ғылым қауқарынан таса жатқан, ішкі сырларын ашып, эзотерикалық мәнін көрсету. Сонымен бірге екі әлемнің тығыз байланысын, бұл байланыстың орындалуын талқылау. Екі әлемнің тығыз байланысын түсінгенде адамға өмірдің түпкі мақсатына жету үшін жол ашылады. Сондықтан бұл шығарманы дұрыс түсінудің маңызы кімге болса да өте үлкен деп білеміз. Ойшыл бұл шығармасында көрнеу және көмескі әлемдердің құпияларына үңіліп, олардың терең сырлы мағыналарын ашады. Ол өзінің толғамын әуелі жалған әлемнен бастап, оның сипатын береді. Адам өмір бойы тірішілік жасап өзіне бақ іздеумен өтеді. Әр адам өмірде бақытты боғысы келіп, армандап, алдына түрлі мақсаттар қояды және белгілі бір нәтижеге жеткісі келеді. Бүкіл әлем бойынша адамар нәсіліне, немесе ұлттық айырмашылығына, не болмаса оның ой-өрісіне, діни, саяси көзқарастарына, әлеуметтік жағдайы тәрізді басқа айырмашылықтарға қарамастан бақытқа ұмтылу барлық адамдардың ең маңызды және үлкен мақсаты. Себебі, бақытты болу жан қасиеті. Сол қасиетін іздеп жан адамға тыныштық бермейді. Бақ іздеудің жолы өте көп. Әлемде қанша адам болса, сонша бақ бар деп есептеуге болады. Әр адам өздігінен бақытты басқаша сезінеді. Мысалға бақыт ол отбасы, байлық, өнер, ғылым, тыныштық, осылай адам өз бақыттын іздейді. Бірақ, адам өзінің іздеген бақытын қанша іздесе де, өзі армандағандай дәрежеде таба алмайды. Бақытқа жетемін деп ол өзінің алдына тағы түрлі мақсаттар қояды. Ол өзінің бұл мақсатына жетсе де, тағы да күткен арманындай болмайды. Осылай ол алдына тағы басқа мақсат қойып, нағыз бақытқа жете алмай өмірін өткізеді. Бұл ақиқатты адам көбінесе тек қана өлім алдында ғана ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.