Тыйым сөздер мен ырымдардың мағынасы

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

Железин ауданы әкімдігінің білім беру бөлімінің №2 жалпы білім беру орта мектебі

Жобаның тақырыбы:

Қазақ халқының ұлттық тағамдарының ырымдармен, тыйым сөздермен байланысы

Бағыты: қазақ тілі мен әдебиеті

Орындаушы: Железин ауданының №2 жалпы білім беру мектебінің 5 А сынып оқушысы Готфрид София

Жұмыстың жетекшісі: қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімі Ильясова Ж.А

2022-2023 оқу жылы
Мазмұны

1.
Қазақ халқының ұлттық тағамдарының ырымдармен байланысы.
3
1.1
Қазақтың ұлттық тағамының ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...
3
1.2
Қазақ халқының ұлттық тағамдарының ырымдармен байланысы.
7
2.
Тыйым сөздер мен ырымдардың мағынасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
15
2.1
Тыйым сөздер мен ырымдардың жалпы мағынасы ... ... ... ... ... ... .
15
2.2
Қазақ ырымдары мен тыйым сөздерінің тәрбиелік мәні ... ... ... ... .
26

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
28

Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
30

Жобаның атауы: Қазақ халқының ұлттық тағамдарының ырымдармен, тыйым сөздермен байланысы.
Жобаның өзектілігі: Асханаға барғанда балалардың тамақ ішу әдебін сақтамайтынын, нанды шашып, дастархан үстіндегі тамақтарды дұрыс жемейтінін, ысырапшылық жасайтынын байқадым, осыдан соң тағамдарға байланысты ырым сөздермен, тыйым сөздерді біледі ма екенін білгім келді. Іздеу жұмыстарын жүргізгенде қазақ халқының ұлттық тағамдарға ерекше құрметпен қарайтынын байқадым. Сондықтан осы тақырыпты зерттей бастадым. Бүгінгі таңда қазақ тілін, қазақи мәдениетті жаңғырту жөнінде көптеген бағдарламалар шығуда. Рухани жаңғыру атты жобаның өзі біздің тақырыптың өзектілігін көрсетеді. Біз де ырымдар мен тыйым сөздерді жас ұрпаққа дәлелді түрде түсіндіру арқылы, ата-балаларымыз кезінде жиі қолданған тәрбиелік мәні көп сөздермізді қайта жаңғырта аламыз.
5-6 сынып оқушыларына сауалнама жүргізу арқылы балалардың тағамдарға, ұлттық тағамдарға байланыста ырымдармен, тыйым сөздерді білмейтінін байқадым.

Жобаның мақсаты: Біздің жобаның негізгі мақсаты ұлттық тағамға қатысты ырымдардың, тыйым сөздердің мағынасын ғылыми жағынан түсіндіру. Тағамға деген құрметті арттыру.
Жобаның міндеттері:
● Салт-дәстүрлерді, ырымдарды, тыйым сөздерді жинақтау
● Ежелгі мағыналарын қарастыру
● Олардың қолданысын жаңғырту
Зерттеу пәні: қазақ тілі мен әдебиеті
Зерттеудің ғылыми жаңалығы: Көптеген ғалымдар бұл тақырыпты зерттеген болатын, олардың зерттеулеріне сүйендім. Өз жұмысымда ырым сөздермен, тыйым сөздердің тәрбиелік мәнін түсіндіріп, қайта жаңғыртқым келеді.
Болжам: Балаларға ырым сөздермен, тыйым сөздердің мағынасын түсіндірсек, тағамға, ұлттық тағамға деген қарым-қартынастары жақсы болады.
Жобаны іске асырушы: 5-сынып оқушысы

1.Қазақ халқының ұлттық тағамдарының ырымдармен байланысы.
1.1 Қазақтың ұлттық тағамының ерекшеліктері

Ежелгі заманнан бері қазақ дастарханы өзіндік технологиямен ерекшеленді. Қазақ халқының тұрмыс салтының ерекшелігі тағам дайындау тәсілінде өз ізін қалдырды. Дәстүрлі қазақ тағамдарында әрқашан пісіруге артықшылық берілген. Дәл осы процесс еттің жұмсақ және нәзік дәмдік реңктерін алуға мүмкіндік береді, оған шырындылық пен хош иіс береді. Азық-түлікті дайындауға және ұзақ уақыт сақтауға үлкен орын берілді. Мал сою кезінде еттің бір бөлігі болашақ үшін дайындалды, ол үшін оны тұздап, қақтап, кейде сүрледі, деликатес бұйымдары негізінен жылқы етінен - қазы, шұжық, жал, жая және т.б. даярланды. Ашытылған сүт өнімдеріне артықшылық берілді, өйткені көшпелі өмір жағдайында оны сақтау оңай және оңай болды. Нан көбінесе торт түрінде пісірілген, бауырсақ ең танымал және пісірілген өнімдерден қолданылады. Сусындардың ішінде қымыз, шұбат және айран әрқашан сүйікті болған, шайдың орны ерекше болған.
Тамақтану, оның ішінде дұрыс тамақтану-адамзат қоғамының алдында тұрған маңызды мәселелердің бірі.
Қазақтың ұлттық тағамдары-әр ғасырлардан қалыптасқан дәстүрлі ас мәзірі. Көшпенділердің күнделікті ас мәзірі денсаулық үшін өте пайдалы және қонақжайлылығымен, кеңдігімен, тек қазақтарға ғана тән.
Қазақ қонақжайлығымен танысқан адам үстелдегі әрбір тағамның баяғыда орныққанын, көшпенділердің өмір салтына бейімделуіне ықпал еткенін түсінеді. Қазақтың кейбір ұлттық тағамдары арнайы уақытта жасалады, қонақтар үшін арнайы жасалған тағамдар да бар. Осыған байланысты әр тамақ үлкен тәрбие мен құрметке негізделген.
Қонақты Құдай ретінде құрметтейтін қазақтардың күтуінің тәрбиелік мәні зор. Қонаққа тек құрметпен қарайды. Құрметті қонақтан бас тарту салты, құрметті қонақты, үлкен ақсақалды басты құрметтеу-үлкен тәрбие мен құрмет.
Белгілі бір дәйектілік қонақты тарту кезінде де сақталады. Әр тағамның асқазан мен ас қорытуға әсеріне байланысты өз тәртібін сақтайтындығы үлкен маңызға ие.
Көшпелі мал шаруашылығына бейімделген қазақ халқы үшін күндіз-түні атпен жүретін тамақтың тез бүлініп, пішінін жақсы сақтау қасиеті болуы маңызды. Сондықтан етті шабуға, кептіруге және мүмкіндігінше ыңғайлы түрде тасымалдауға тура келді. Ет тағамдарын үнемі тұтыну асқазанға ауыр тиюі мүмкін, бірақ қабылданған ет тағамдары адам ағзасын көптеген пайдалы минералдармен, дәрумендермен, макро-микроэлементтермен қамтамасыз ететіні анық .
Қорытындылай келе, қазақтың ұлттық тағамдары адам үшін өте пайдалы екенін атап өтеміз. Көшпелі шаруашылықпен айналысқан қазақтар ағза үшін қажеттінің бәрі бар, тағамның үш түрінен өте пайдалы ас мәзірін ойлап тапты. Қазақтың ұлттық тағамы-өте қоректік, дәмді, дәрумендер мен минералдарға, микроэлементтерге бай, адам ағзасына пайдалы.
1.2 Қазақ халқының ұлттық тағамдарының ырымдармен байланысы.
Этнология ғылымындағы зерттеудің маңызды объектісі-бұл халықтың өмір салты мен өміріндегі негізгі элементтердің біріне қатысты дәстүрлі тамақтану жүйесі. Этнолог ғалымдар қазақ халқының дәстүрлі тағамдарымен байланысты зерттеулер жүргізуде. Сонымен, н.ж. Шаханованың "қазақтардың дәстүрлі тамағы тарихи-этнографиялық қайнар көзі ретінде", "қазақтардың дәстүрлі мәдениеті әлемі" еңбектерінде тарихи-этнографиялық аспектіде ұлттық тағам түрлері бөлініп, тамақпен байланысты әдет-ғұрыптардың семантикасы қарастырылды.
Қарастырылып отырған мәселеге тікелей қатысы бар маңызды еңбектердің бірі Досымбек Катранның "Моңғолиядағы қазақтардың дәстүрлі тағамдарының жүйесі" атты кандидаттық диссертациясы және осы зерттеу негізінде жазылған "Қазақтың дәстүрлі асханасы - асхана мәдениеті" атты еңбектері қазақ халқының тамақтану жүйесін этнографиялық тұрғыдан жан-жақты қарастырды.
Қазақ халқында тағамның әлеуметтік қолданылу жолдары, яғни күнделікті тұрмыстағы және мереке күндеріндегі тағамның даярлану және қолданылу ережелері мен нормалары болды. Тамақтанудың классификациялық қағидаларын негізге ала отырып қазақтардың дәстүрлі тамақтану жүйесін төмендегі негізгі екі жікке бөлуге болады: үйдегі және жиындық тамақтану. Бұл жіктеудің негізгі белгісі - қатынасқан адамдардың саны мен сый-құрмет ерекшелігіне байланысты болады. Үйдегі астың өзі екі түрге - күнделікті және қонақ күту кезіндегі тамақтану деп бөлінеді. Күнделікті асқа негізінен отбасы мүшелері, кейде көршілері мен жақын туысқандары да қатысса, қонақ асына - арнайы шақырылған немесе кездейсоқ келіп қалатын құдайы қонақтары кіреді. Сондай-ақ, қонақасыға жақын туыстары, көрші-қолаңдары қатысатын шағын той-мерекелер (шілдехана, соғым бас, бастаңғы, тоқым қағу, тілек тілеу, шашыратқы, ақсарбас айту, көтен асу т.б.) жатады[3, 112 б.].
Адамның бүкіл өмірін қамтитын рәсімдер мен рәсімдердің бүкіл циклінде осы аталған тағамдар ерекше орын алды. Бала туу рәсімінде тамақтанудың ақылға қонымды аспектілері де бар. Жүкті әйелдің тамақтануына шектеулер енгізілді (түйе, қоян, балық, ет жеуге тыйым салу).
Баланың туылуымен байланысты әдет-ғұрыптар әртүрлі сиқырлы кезеңдермен сипатталады. Әсіресе жүкті әйелдерге тамақтануға байланысты көптеген тыйымдар мен ырымдар бар. Мысалы, аяғы ауыр әйел түйе етін жей алмайды деген түсінік болды, әйтпесе жүктілік кезеңі он екі айға созылуы мүмкін. Егер әйел түйе етін жесе және босану уақыты кешіктірілсе, онда сіз қайтадан ілулі немесе қуырылған түйе етін жеуіңіз керек. Жүкті әйелге қоян етін жеуге тыйым салынады. [2, 67 б.].
Қазақтардағы үйлену тойы кезеңіне байланысты астың түрлеріне құда түсу, ұрын басу, үйлену тойы жатады. Дәстүрлі тағамдар төс пен құйрық бауырдың құда түсу салтының негізгі атрибуты ретіндегі мәні ерекше болды. Осы кезеде ұсынылатын тағам құдаласушылардың арасындағы байланыстың белгісі ретінде көрініс тапты. Мысалы, құда күткенде үй иесі құдалар мен қонақтардың алдына ұсақ етіп туралған төстік қойып, отырғандардан құдалықтың куәләрі ретінде ауыз тиюді өтінеді [4, 9 б.]. Осыдан кейін құдалар алдына қатықпен араластырып, ұсақтап туралған құйрық май мен бауыр қойылады. Үлкен құда ауыз тиеді де, өзінен кейінгілерге береді. Ең кіші құда ауыз тиген соң, қонақтарға кезекпен құйрық-бауырды қолмен асатады. Асау үшін еңкейе берген адамның бетіне қолындағысын жағып жіберуге тырысады. Бұл жерде төстік беру, құйрық-бауыр асату сияқты ғұрып тек серттесуді ғана білдірмейді. Бұл ғұрыпта қойдың ең майлы жерлерін пайдаланудың өзі болашақ отбасына байлық пен береке тілеуді білдіруі мүмкін, бір-бірінің бетін майды жағып жіберу де осыған байланысты болса керек [5, 132 б.]. Кейіннен бұл ғұрыпқа әзіл-қалжың, ойын ретінде қарайтын болған.
Сонымен қатар, қазақ халқында түрлі мерекелермен, союмен, биелерді байлаумен, биелерді ағытумен және т. б. байланысты әртүрлі тағам түрлері бар.
Соғым. Сойған күні Отбасы алдымен соғымбаға ауыл ақсақалдарын шақырып, оларға тұрақтандырады.
Құбыр. Биедегі соңғы қымыз дәстүрлі түрде ауыл ақсақалдарына беріледі. Мұны "сиргемол", ал кейбір жерлерде "сиргежяр" деп атайды.
Шаршау. Шақырылған әжелер, келіндер мен немерелер ет, кәмпит алады. Ол балаларына таратылады. Егер ол шаршамаса, емшек сүтімен келіндердің кеудесі ісінеді деген ырым бар.
Наурызкөже. Ұлыстың ұлы күні-бұл әр үйде дайындалған жеті хош иістен тұратын қасиетті және дәстүрлі сорпа. Барлығы осы сорпадан ішіп, оны әр үйде дайындауы керек.
Жеті Шелек берген адам Медетті әрдайым қаламайды, бірақ қайтыс болған адамға сыйақы мен пайда алу үшін бейбітшілік туралы таратады.
Қазақ жерінде болған басқа ұлттардың көптеген зерттеушілері қазақ мәдениетінің кейбір аспектілерін, оның ішінде дәстүрлі тамақтану тәртібін толық түсінбеді және жаңсақ түсініктердің негізінде "жабайықтың"салдары туралы жазды. Мысалы, кейбір орыс зерттеушілері қазақ халқының "асату" дәстүрін көріп, бұл әдет-ғұрыптың мәнін түсінбеді. Жоғарыда айтылғандай, тамақтану жүйесінің маңызды әлеуметтік функцияларының бірі-тамақтану процесінде қалыптасқан әлеуметтік қатынастарды бекіту және көрсету.
Қорытындылай келе, қазақ халқының дәстүрлі ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.