Радиациялық қауіпсіздік нормасы

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ және ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

«СЕМЕЙ қаласының ШӘКӘРІМ атындағы УНИВЕРСИТЕТІ» КЕАҚ

Инженерлік-технологиялық факультеті

(факультет атауы)

Азық-түлік өнімдерінің технологиясы және биотехнология

(кафедраның атауы)

6В07202- «Тамақ өнімдерінің технологиясы»

(шифр, мамандықтың атауы)

СӨЖ

ПӘН: Нормалау және жұмысшылар мен халықтың радиоциалық сәулелену көздері

Тақырып: Радиациялық қауіпсіздік нормасы

Тексерген: Нургалиев Д. Н Орындаған: Бахты Е. Қ.

Тобы: ПП-002

Семей

2022

Мазмұны

Кіріспе3

1 Радиоактивтілік туралы жалпы түсініктер4

2 Радиациалық қауіпсіздік нормалары6

3 Радиациялық қауiпсiздiктiң жай-күйiн бағалауға қойылатын талаптар 8

Қорытынды9

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі10

Кіріспе

Қазіргі тарихи кезеңде цивилизацияның дамуында радиацияның рөлі өте зор. Радиоактивтіліктің арқасында медицина, өндірістің әртүрлі салаларында, энергетиканы саласында едәуір жетістіктерге қол жетті. Радиоактивтілікті біздің өміріміздің бір бөлігі деп қарастыруымыз керек, бірақ радиациялық сәулеленуге байланысты заңдылықтар үрдістерін білмей жағдайды нақты бағалау мүмкін емес. Радиациялық қауіпсіздіктің қарқынды дамуы XX ғасырдың екіншіжартысында, сол уақытта ішкі ядролық энергияны бірінші рет қолдануғабайланысты басталды. Тіршіліктің және экологияның әртүрлі аспектілері болып табылатын ғылымдардың ішінде радиациялық қауіпсіздіктің зерттеу аймақтары маңызды орын алады.

Радиациялық қауiпсiздiк-белгiленген нормаларға сәйкес қызметшiлерге, халыққа және қоршаған ортаға радиациялық әсерi шектелетiн, атом энергиясы пайдаланылатын объектінің ерекшеліктері мен сипаттамаларының жай-күйі. Тарихи және саяси тұрғыда қалыптасқан себептерге байланысты Қазақстан үшін радиациялық қауіпсіздік мәселесі ерекше мәнге ие. Қазақстан ядролық қарудан өз еркімен бас тартқан алғашқы мемлекеттердің бірі. Дегенмен, ядролық қаруды қолданудың салдары әлі де орын алуда. «Айталық, тек Семей ядролық сынақ полигонында 40 жылдық жоспарлы ядролық қаруды сынақтан өткізу мерзімінде 500 ядролық және термоядролық жарылыстар орын алғаны жақында ғана белгілі болды. Жарылған зарядтардың жалпы қуаты тротил эквивалентінде 18 мегатоннаны құрайды. Бұл аймақтың тек экологиялық жүйесіне ғана зиян келтірілген жоқ, сонымен қатар Семей, Курчатов қалаларында, Знаменка, Қайнар, Саржал, Долан, Қарауыл, Шаған елді мекендерінде тұратын әртүрлі жастағы жарты миллионға жуық адам радиациялық ластанудың құрбанына айналды. Бұл жағдай радиациялық қалдықтардың аэрозольды және диффузды түрде тасымалдануы (мал жайылымдары, жем-шөп даярлау және т. б. ), сондай-ақ жабайы аңдардың түрлі жолдармен тасымалдауы салдарынан орын алуда.

1 Радиоактивтілік туралы жалпы түсініктер

Радиоактивтілік (лат. radіo - сәуле шығару, actіvus - әсерлік) - орнықсыз атом ядроларының басқа элементтер ядросына бөлшектер немесе гамма-кванттар шығару арқылы өздігінен түрлену құбылысы.

1896 жылы француз ғалымы Анри Беккерель фотографиялық пластинкаларды басып шығарғаннан кейін, құрамында уран бар минерал сынығымен ұзақ уақыт жанасқанда сәулелену іздері шыққанын кездейсоқ байқап қалды. Кейіннен бұл құбылыспен Мария Кюри («радиоактивтілік» терминінің авторы) және оның жұбайы Пьер Кюри айналысты. 1898 жылы олар сәулеленуден кейін уран басқа элементтерге айналатынын тапты, оларды жас оқымыстылар полоний және радий деп атады.

Адамдарға енетін радиацияның тиетін әсері тірі жасушаларға, яғни адам ағзасына биологиялық әсер етуі сәулеленумен туындайды. Зақымдайтын әсер сәулелену мөлшерінің мәніне және осы алған мөлшердің уақытына тәуелді. Қысқа уақыт ішінде алған мөлшер ұзақ уақыт ішінде алған осындай мөлшерге қарағанда өте қатты уландырады.

Радиоактивтілік-кейбір химиялық элементердің (уран, торий, радий, калифорний және т. б. ) атом ядроларының өздігінен өзгеруі (ыдырауы), атом нөмірі мен массалық үлесінің өзгеруіне алып келеді. Осындай элементтер радиоактивті деп аталады. Қазіргі уақыттағы белгілі радиоактивтілік зат үшін жартылай ыдырау периоды 3×10 ^-7 секундтан 5×10 ¹⁵ жылға дейінгі аралықта ауытқиды.

Радийді бір кіші саңылаулы, қорғасынды қорапқа орналастырып, приборлар арқылы анықтауға болады. Ол арқылы шоқ сәулелері шығатынын, магнит өрісінде бөлінетінін білуге болады .

Сәулелер сол жаққа қарай бөлінсе α-сәулелену деп аталады. Оңға бөлінсе β-сәулелену, сәуле магнит өрісінде бөлінбесе γ-сәулелену (оның электрлік заряды жоқ) деп аталады.

α-сәулелену-оң зарядталған бөлшектер (гелийдің атомдық ядролары) ағымы, 2 км/с жылдамдықпен қозғалады. β-сәулелену-теріс зарядталған бөлшектер (электрондар) ағымы. Олардың жылдамдығы әлем жылдамдығына тең.

γ-сәулелену-қысқа толқынды электромагниттік сәулеленуді көрсетеді. Қасиеті бойынша рентгенге ұқсас, бірақ энергиясы мен жылдамдығының мәні үлкен. Ол әлем жылдамдығындай таралады.

Радиоактивті заттардың сәулеленуі 3 түрлі сәуледен тұрады: α, β, γ.

α сәулелену-массалық саны 4 тең екі протондардан және екі нейтрондардан тұратын гелий ядроларының альфа бөлшектері, таралу жылдамдығы 2 км/с, басқа сәулеленулермен салыстырғанда салыстырмалы түрде енгіштігі аздау - ауада олар бірнеше сантиметрлік жол өтеді ауадағы еркін жүрісі 10 см.

α-сәулелер оң ағымды зарядталған бөлшектер. Өте үлкен иондаушы қабілетке ие. Ол адам организмінің ішіне енсе өте қауіпті.

β сәулелену-бөлшектері α бөлшектерімен салыстырғанда үлкен ену қасиетіне ие (ауада жүру ұзақтығы метрлерді құрайды) және ол қағазбен емес, енді қатты материалдармен (алюминий, органикалық әйнек; т. б. ) ұсталады.

β-сәулеленулер - бұл электрондардың ағымы бірге тең, электрлік заряды бар, оның массасы сутек атомының массасынан 1840 есе аз. Бірақ беттабөлшектерінің иондаушы қабілеті (электрондар, позитрондар) альфа бөлшектердікінен 1000 есе аз және 1 см жолына ауадағы жүру кезінде бірнеше ондаған иондар жұбын түзеді.

γ-сәулелер өздерімен нейтрондар ағынын және гамма кванттарын білдіреді. Гамма кванттар өздерінің табиғаты бойынша электромагниттік сәулеленулерге жатады және үлкен ену қабілетіне ие (ауада бірнеше километрлерге дейін), олардың иондаушы қабілеті альфа және бета бөлшектерге қарағанда аз болады.

2 Радиациалық қауіпсіздік нормалары

Радиациялык кауіпсіздік:

- құқықтық, ұйымдық, инженерлік - техникалық, санитарлық-гигиеналық, профилтактикалық, тәрбиелік, жалпы білім беру мен ақпараттық сипаттағы шаралар кешенін жургізу;

- Қазақстан Республикасы мемлекеттік органдарының, қоғамдық бірлестіктердің, жеке және заңды тұлғалардың радиациялық кауіпсіздік саласындағы нормалар мен ережелерді сақтау жөніндегі шараларды іске асыруы;

- республиканың бүкіл аумағында радиациялық мониторингті жүзеге

асыру;

- иондаушы сәулелену көздерінен халықтың сәуле алуын шектеудің мемлекеттік бағдарламаларын жүзеге асыру;

- иондаушы сәулелену көздерімен нақты қызметті жүзеге асырудың барлық денгейінде радиациялық қауіпсіздікті сапалық жағынан қамтамасыз ету бағдарламаларын іске асыру арқылы қамтамасыз етіледі (4 бап) .

Радиациялық әсерді нормалау - радиациялық гигиенаның міндеті, ол радиацияға қарсы қорғаныс әдістерін жасау мақсатында радиоактивті әсердің адам денсаулығына әсерін зерттейді. Халықты радиациялық әсердің әсерінен қорғау мәселесі жаһандық сипатқа ие. Сондықтан жекелеген елдерде ғана емес, халықаралық ауқымда да тиісті шаралар әзірленуде. Бұл мәселелермен Халықаралық радиациялық қорғаныс комиссиясы (ICRP) айналысады. Ресей Федерациясында гигиеналық реттеу мәселелері Радиациялық қауіпсіздік стандарттарында (NRB-99) қарастырылған.

Стандарттар «Халықтың радиациялық қауіпсіздігі туралы» Федералдық заңның негізгі доза шектері, иондаушы сәулелену әсерінің рұқсат етілген деңгейлері және адамға әсер етуді шектеуге қойылатын басқа талаптар түріндегі талаптарын реттейтін іргелі құжат болып табылады. Ешбір басқа нормативтік және әдістемелік құжаттар Нормалардың талаптарына қайшы келмеуі керек. Иондаушы сәулелену көздерінің қалыпты жұмысы кезінде радиациялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін келесі үш негізгі қағиданы сақтау қажет:

• нормалау принципі - сәулеленудің барлық көздерінен адамға әсер етудің жеке дозаларының рұқсат етілген шегінен аспау;

• негіздеу принципі - адам мен қоғам үшін алынатын пайда қосымша әсер етуден туындауы мүмкін зиян қаупінен аспайтын сәулелену көздерін пайдалану жөніндегі қызметтің барлық түрлеріне тыйым салу;

• оңтайландыру принципі кез келген сәулелену көзін пайдалану кезінде экономикалық және әлеуметтік факторларды, жеке әсер ету дозаларын және әсер етуші адамдардың санын ескере отырып, ең төменгі және қолжетімді деңгейде ұстау болып табылады.

Сәулелену көздерінің қалыпты жұмыс жағдайында Радиациялық қауіпсіздік стандарттары (бұдан әрі - Стандарттар) әсер етуші адамдардың келесі санаттарын белгілейді:

а) персонал - сәулелену көздерімен жұмыс істейтін немесе еңбек жағдайлары бойынша олардың әсер ету аймағында болатын жеке тұлғалар;

б) өндірістік қызмет аясынан тыс қызметкерлер құрамын қоса алғанда, бүкіл халық.

Әсер етуші адамдардың санаттары үшін стандарттардың үш класы белгіленген:

а) дозаның негізгі шектері (DL) ;

б) монофакторлық әсер етудің рұқсат етілген деңгейлері (яғни сыртқы әсердің бір түрі үшін, бір радионуклид, радионуклидтің ағзаға түсуінің бір жолы үшін), олар негізгі доза шектерінен алынады: жылдық қабылдау шектері (GWP), рұқсат етілген орташа жылдық көлемді әрекеттер (ARV), орташа жылдық нақты әрекеттер (DOA) және т. б. ;

в) бақылау деңгейлері (дозалар, деңгейлер, белсенділіктер, ағынның тығыздығы және т. б. ) . Олардың мәндері ұйымда (мекемеде) қол жеткізілген радиациялық қауіпсіздік деңгейін ескеруі және радиациялық әсер рұқсат етілген деңгейден төмен болатын жағдайларды қамтамасыз етуі керек.

Радиациялық қауіпсіздікті қамтамасыз етудің ең маңызды бөлігі радиациялық бақылау болып табылады, ол радиациялық қауіпсіздік қағидаттарына және нормативтік талаптарға сәйкестік дәрежесін анықтауға, оның ішінде қалыпты жұмыс кезінде белгіленген дозаның негізгі шектері мен рұқсат етілген деңгейлерінен аспауға, қажетті ақпаратты алуға бағытталған. қорғауды оңтайландыру және радиациялық апаттар, аумақтың және ғимараттардың радионуклидтермен ластануы кезінде, сондай-ақ табиғи әсер ету деңгейі жоғары аумақтар мен ғимараттарда араласу туралы шешімдер қабылдау.

Негізгі басқарылатын параметрлер:

- жылдық тиімді және баламалы дозалар;

- радионуклидтердің организмге түсуі және олардың ағзадағы мөлшерінің жылдық қабылдауын бағалау үшін;

- ауадағы, судағы, тамақ өнімдеріндегі, құрылыс материалдарындағы және т. б. радионуклидтердің көлемдік және меншікті белсенділігі;

- терінің, киімнің, аяқ киімнің, жұмыс бетінің радиоактивті ластануы;

- сыртқы сәулеленудің дозасы мен дозасының жылдамдығы;

- бөлшектер мен фотондардың ағынының тығыздығы болып табылады.

Радиациялық қауіпсіздік стандарттарының орындалуын мемлекеттік қадағалауды мемлекеттік санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау органдары және Ресей Федерациясының Үкіметі уәкілеттік берген басқа да органдар қолданыстағы ережелерге сәйкес жүзеге асырады. Меншік нысанына қарамастан ұйымдарда Нормалардың сақталуын бақылау осы ұйымның әкімшілігіне жүктеледі. Халықтың әсерін бақылау Ресей Федерациясының құрылтай субъектілерінің атқарушы органдарына жүктеледі. Науқастардың медициналық әсерін бақылау денсаулық сақтау органдары мен мекемелерінің әкімшілігіне жүктеледі.

3 Радиациялық қауiпсiздiктiң жай-күйiн бағалауға қойылатын талаптар

Радиациялық қауiпсiздiктiң жай-күйiн бағалауға қойылатын талаптар

1. Радиациялық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету саласында жоспарлау және шешiмдер қабылдау, мемлекеттiк органдардың, облыстардың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) жергiлiктi атқарушы органдарының, сондай-ақ қызметiн иондаушы сәулелендiру көздерiн пайдалана отырып жүзеге асыратын ұйымдардың аталған шешiмдердiң тиiмдiлігіне талдау жасауы кезiнде радиациялық қауiпсiздiк саласында белгiленген радиациялық қауiпсiздiк талаптарын, ережелер мен гигиеналық нормативтердi сақтау мақсатында радиациялық қауiпсiздiктi бағалау жүргiзiледi.

2. Радиациялық қауiпсiздiктi бағалауды халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығы саласындағы уәкiлеттi орган, қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкiлеттi орган және атом энергиясын пайдалану саласындағы уәкiлеттi орган мыналардың негiзiнде:

- қоршаған ортаның радиоактивтi ластану сипаттамасы;

- радиациялық қауiпсiздiк жөнiндегi iс-шаралардың қамтамасыз етiлуiне және радиациялық қауiпсiздiк саласындағы нормалардың, ережелер мен гигиеналық нормативтердiң орындалуына талдау жасау;

- радиациялық авариялардың ықтималдылығы мен олардың ауқымы;

- радиациялық авариялар мен олардың салдарларын «тиiмдi түрде жоюға әзiрлiк дәрежесi;

- халықтың жекелеген топтарының барлық иондаушы сәулелендiру көздерiнен алатын сәулелену дозаларына талдау жасау;

- сәулелену мөлшерiнiң белгiленген шегiнен асып түсетiн мөлшерде сәуле алған адамдарды саны негiзiнде жүзеге асырады.

3. Радиациялық қауiпсiздiктi бағалау нәтижелерiн атом энергиясын пайдалану саласындағы уәкiлеттi мемлекеттiк орган талдайды және бекiтедi.

Қорытынды

Радиация адамның клеткалары мен органдарының түрлі функцияларына зиянды әсер етеді. Радиация әсер еткенде клеткалардың шапшаң бөлінуі, құрылымы мен құрамының өзгеруі мүмкін. Мамандардың айтуынша, радиоактивтік сәуле адамның денесіне ешбір кедергісіз ене береді. Ал одан қорғаныс амалы мен ағзадан шығарып тастау жолын ғылым мен медицина әзірге таппай келеді. Сондықтан адам өзінің сәулеленгенін сезбейді. Радиация қуаты денеге енгенде ет пен тері ауырмайды. Ондайда бүкіл дененің жасушаларындағы атомдар қозғалады да, биохимиялық процестер өзгереді. Оның соңы ағзаның тұтастай жүйесі бұзылуына, ішкі органдардың істен шыға бастауына апарып соғады. Соңғы он жыл ішінде радиациялық сәулеленудің табиғи фоны көтерілді. Бұл кейбір елдерде ядролық қарулардың өндірілуіне, ядролық энергетиканы пайдалануға, уран өндіруді көбейтуіне, радиация қалдықтарының дұрыс сақталмауына байланысты болып отыр. Осыған байланысты барлық тіршілік иелеріне өсімдіктерге, жануарларға, адамдарға нақты қауіп төнді. Мутация көлемі ұлғайды, тұқым қуалайтын әр түрлі аурулар, дамуында түрлі кемістіктері бар (қатерлі аурулары, сәулелік аурулары және тағы басқа) ауру балалар мен адамдардың саны ұлғайды. Табиғаттың барлық жерлерінде табиғи радиобелсенді сәулелері болады. Барлық тірі организмдер сияқты адамға да табиғи сәулелердің әсері тиеді. Сәулелердің артық мөлшері адам организмде ауытқуларды және әр түрлі ауруларды туғызады. Сондықтан адам радиосәулелердің мүмкіндік мөлшерін анықтай алуы тиіс. Оны дозиметр деп аталатын арнайы құралмен өлшейді. Сәулелердің артық мөлшері организмнің ауруға қарсы мүмкіндігін төмендетеді, тыныс алу, көз, тері және тағы басқа ауруларға себеп болады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.