Ахмет Байтұрсынұлы аудармашы

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

KBTU hi res.jpg

$D:\KBTU\Head of sector\logos\assets\faculty\3x\Asset 82@3x.png$

Академиялық қазақ тілі
ОСӨЖ-1

«Ұлт Ұстазы»

Орындаған: Жахаева Жанель

Ақпараттық технологиялар және

инженерия мектебі

2-ші курс.

Тексерген: Ж. Т. Дәулетбекова

Алматы - 2022

Жоспар:

I Кіріспе. Рухани көсем.

II Негізгі бөлім. Ахмет Байтұрсынұлының қызметі.

2. 1 Ахмет Байтұрсынұлының өмірбаяны.

2. 1. 1 Жастық шақ.

2. 1. 2 Алғашқы қадам.

2. 2 Ахмет Байтұрсынұлының шығармалары.

2. 2. 1 Ахмет Байтұрсынұлының аудармалары, мысалдары, әдебиеттері.

2. 2. 2 Тіл ғылымының өкілі.

2. 3 Ахмет Байтұрсынұлының қоғамдық-саяси қызметі.

2. 3. 1 «Қазақ» газетінің ұйымдастырушысы және редакторы.

2. 3. 2 «Алаш Орданың» басшысы.

III Қорытынды бөлім. Ел қамын ойлаған қайраткер.

I Кіріспе. Рухани көсем.

Қазақ тілі мен кітабын жазған, қазақ тілінің негізін жасап, қазақ мектебінің іргетасын қалаған алғашқы адам - Ахмет.

- Сәбит Мұқанов[1]

ХХ ғасырдың басында қазақ халқының арасында ауқымды әлеуметтік-саяси өзгерістер, ауқымды рухани жаңғырулар болды. Ұлттық мәдениет пен әдебиеттің, білім мен ғылымның туын биікке көтеріп, халық санасына демократиялық идеяларды енгізіп, оны алға жетелеуге ұмтылған зиялы қауым қалыптасты. Халықтың санасын нұрландырған бұл топтың рухани жетекшісі Ахмет Байтұрсынұлы болды. Ол қазақ әдебиеті мен әдебиеттану ғылымының, тіл білімінің атасы, өзінен бұрынғы Шоқан, Ыбырай, Абайдың ағартушылық, демократиялық бағыттарын жалғастырған ұлы реформатор, өз заманындағы бүкіл зиялы қауымның көшбасшысы атанған.

Қазақстанда Ахмет Байтұрсыновты «Ұлт ұстазы» деп құрметтейді. Ол - қазақ ағартушы, тілтанушы, әдебиеттанушы, ақын, публицист, аудармашы, қоғам қайраткері.

Бұл жұмыстың басты мақсаты - Ахмет Байтұрсынұлының тұлғасы, өмір жолы туралы әңгімелеп, Ахмет Байтұрсынұлының қазақ халқының әдебиетіне, тарихына, ғылымына қосқан үлесін түсіндіру.

Реферат жұмысының міндеттері: Ахмет Байтұрсынұлының шығармашылық қызметіне талдау жасау, оның қазақ халқының тарихына қосқан үлесін бағалау, Байтұрсынұлының Қазақстан тарихындағы орнын анықтау.

II Негізгі бөлім. Ахмет Байтұрсынұлының қызметі.

2. 1 Ахмет Байтұрсынұлының өмірбаяны.

2. 1. 1 Жастық шақ.

Тұтас буынның төлбасы, кешегі Абай, Ыбырай, Шоқан салған ағартушылық, демократтық бағытты ілгері жалғастырушы, ірі ғалым-тілші, әдебиет зерттеуші, тюрколог, дарынды-ақын аудармашы Ахмет Байтұрсынов қазіргі Қостанай облысы, Торғай өңіріндегі Сартүбек деген жерде, ел арасында беделді, қайратты кісі Шошақұлы Байтұрсын шаңырағында 1872 жылы 5-қыркүйекте дүниеге келген. Қалың қазақ ортасы, қаймағы бұзылмаған сахара тұрмысы табиғатынан дарынды туған баланың сезім дүниесін, ой әлемін тербеп толқытады. Әділетсіз өмірдің улы зары бала жүрегін он үшінде жаралайды. Оның ауылына полковник Яковлев бастаған полиция қызметкерлері келіп, ойран салса, Ахмет Байтұрсын Шошақұлының әкесі мен Ахметтің үш ағасы және табанды іздеушілер полковникті соққыға жыққан. Мұның арты дүние-мүлікті тартып алу, түрме, абақты, Сібірге он бес жылға жер аударылумен тынады[2] .

Ахмет Байтұрсынұлы оқу-жазуды ауыл молдаларынан үйренген. Туыстары оны Торғай екі жылдық орыс-қазақ мектебіне берді. Ахмет Байтұрсынұлы оқуын бітіріп, білімін жалғастыру үшін Орынборға барып, ұстаз Ыбырай Алтынсарин негізін қалаған төрт жылдық мұғалімдер мектебіне түседі. Орынборда ол үлкен қаржылық қиындықтарды бастан өткерді, бірақ соған қарамастан мектепті 1895 жылы бітіреді.

2. 1. 2 Алғашқы қадам.

1895-1909 жылдары Ақтөбе, Қостанай, Қарқаралы уездеріндегі ауылдық болыс мектептерінде сабақ берді, өмір, тіршіліг күресіне араласады, әділет үшін күреседі, жуандарға, байларға қарсылық білдіреді, патшаның отаршылық саясатын айыптайды.

Ахмет Байтұрсынұлы Қостанай уезінде жұмыс істеп жүрген кезінде орманшы Иван Журавлевтің үйінде тұрып, қызы Александраға ғашық болады. Олар үйленді. Олардың некелері Қостанайда мұсылмандық жолмен қиылып, Александра Ивановна Журавлева аты-жөнін Бадрисафа Мұхаметсадыққызы Байтұрсынова деп өзгертті. Қостанайда тұрып, орыс-қазақ мектебінде мұғалім болып жұмыс істеген. Келесі жылы Омбыға, одан Қарқаралыға көшіп, 1909 жылға дейін сонда болады. Бірақ олардың балалары болмады.

Ауылдық, болыстық, кейін екі класты мектептерде ұстаз бола жүріп, 1901 жылдан бастап қолы бос кездерде өзі ізденіп, сан алуан кітаптар оқиды, әдебиетпен айналысады, оқу құралдарын жазады, аударма жасап, өлең - жыр шығарады, ауыз әдебиеті (фольклор) нұсқаларын жинайды. Оқыған, еркін мінезділігімен, батыл да ойшылдығымен ел ішінде бедел атағы өсе бастайды. Полиция тыңшыларының жаласымен күйе жағылып, губернатор Тройницкийдің жарлығы бойынша Қарқаралы екі класты училищесінің меңгерушісі Ахмет 1909 жылы шілденің 1-і күні Семей абақтысына алынып, сотсыз, үкімсіз, нақақтан-нақақ 8 ай бойы азап-қорлық көріп торығады, қинала жүріп ширайды, ақары күреске белді бекем буады. Бостандықты аңсаған, күреске шақырған өлеңдер жазады.

Оқыған, еркін мінезділігімен, батыл да ойшылдығымен ел ішінде бедел атағы өсе бастайды. Полиция тыңшыларының жаласымен күйе жағылып, губернатор Тройницкийдің жарлығы бойынша Қарқаралы екі класты училищесінің меңгерушісі Ахмет 1909 жылы шілденің 1-і күні Семей абақтысына алынып, сотсыз, үкімсіз, нақақтан-нақақ 8 ай бойы азап-қорлық көріп торығады, қинала жүріп ширайды, ақары күреске белді бекем буады. Бостандықты аңсаған, күреске шақырған өлеңдер жазады.

1910 жылы Дала өлкесі, Жетісу, Торғай облыстарында тұруға екі жыл тыйым салынып, түрмеден босатылады. Сол кезден бастап 1917 жылға дейін Орынборда полицияның бақылауында болды.

1929 жылы маусымда оның саяси қызметі есіне түсіп, НКВД тұтқындап, Міржақып Дулатовпен бірге тағы да патша заманындағыдай Қызылорда түрмесіне түсіп, Архангельск облысына жер аударылады. Ал әйелі мен асырап алған қызы Шолпанды Томскіге жібереді. 1934 жылы сол кезде Қызыл Крест комиссиясында жұмыс істеген Е. Пешкованың (Максим Горькийдің әйелі) өтініші бойынша Ахмет Байтұрсынұлы босатылды. Содан кейін ол отбасымен Алматыға оралып, кейін оның мұражай-үйіне айналған үйде тұрды[3, 223 - б] . 1937 жылы қазанда Ахмет Байтұрсынұлы тағы да тұтқындалып, екі айдан кейін 8 желтоқсанда НКВД үштігінің үкімімен «халық жауы» ретінде атылды.

2. 2 Ахмет Байтұрсынұлының шығармалары.

2. 2. 1 Ахмет Байтұрсынұлы аудармашы.

Байтұрсыновтың тұтас бір ұрпақтың бастауына айналған тұңғыш кітабы - «Қырық мысал» 1909 жылы жарық көрді. Бұл шығармасында ол орыс отаршылдарының зорлық-зомбылығын, елдің жай-күйін сөз етті. Байтұрсынұлы мысал жанрының қызықты формасы, ұғымды идеясы, уытты тілі арқылы әлеуметтік сананың оянуына ықпал етті. Ақынның азаматтық арман, мақсат, ой өрнегімен кестеленген өлеңдері «Маса» (1911) деген атпен жеке кітап болып басылды. «Масаның» негізгі идеологиялық тірегі - жұртшылықты оқуға, өнер-білімге тарту, мәдениетті уағыздау, еңбекке шақыру. Ақын жұртты қараңғылық, енжарлық, кәсіпке құлшыныссыздық сияқты кемшіліктерден арылуға шақырды[4] .

Байтұрсынұлы А. С. Пушкин, М. Ю. Лермонтов, Ф. Вольтер, С. Я. Надсон өлеңдерін де қазақ тіліне аударған. Бұл аудармалар тақырыптық, идеялық-көркемдік деңгейі жоғары туындылар. Елдің ертеңгі тағдырын ойлаған ақын өзінің сан қырлы еңбегімен, дана саясатымен қазақ жастарының рухани көшбасшысына айналды.

Осы жылдары ол қазақ тілі мен әдебиетінің сан алуан мәселелері бойынша көптеген мақалалар жазып, жариялады. Әсіресе, 1913 жылы жазылып, «Қазақ» газетінде жарияланған «Қазақстанның бас ақыны» атты мақаласы Ахметті білікті әдебиеттанушы ретінде дәріптейді. Бұл мақала ұлы Абайдың орыс әдебиеті тарихындағы орнын, ақын шығармашылығын анықтауды көздейді

Бұл бағалауға арналған алғашқы зерттеу жұмысы болды. Ахмет Байтұрсынұлының ауыз әдебиетінің халық аузынан жинап, жүйелеп, жариялаған нұсқалары әдеби мұрасының маңызды бөлігі болып табылады. Атап айтқанда, Ахмет жинаған фольклор үлгілері негізінде 1923 жылы Мәскеуде «Ер Сайын» поэмасы, 1926 жылы «23 жоқтау» кітабы жарық көрді.

2. 2. 2 Тіл ғылымының өкілі.

Оның «Әдебиет танытқыш» (1926) атты зерттеуі қазақ тіліндегі тұңғыш іргелі ғылыми-теориялық еңбек болып табылады. Байтұрсынұлы алғаш рет әдебиет тарихына, теориясы мен сынына, әдістемесіне жан-жақты анықтама беріп, қазақ әдебиеттануының жүйесін жасады. Ол халық тілінің бай қорынан мағынасы терең, ұғымдық аясы кең сөздерді термин ретінде алып, солардың негізінде қазақ әдебиетінің барлық жанрлық түрлерін топтастырып, жіктеді. Байтұрсынұлы «Әдебиет танытқышымен» қазақ әдебиеттану ғылымының негізін қалады.

Байтұрсынұлы әліпбиі қазақ тілінің сипатына бейімделген араб жазуы негізінде жасалған. Қазақ ағарту қызметкерлерінің бірінші съезінде (Орынбор, 1924) және құрылтай (Баку, 1926) съезінде ғылыми баяндама жасап, араб графикасымен әліпбидің қажеттілігі мен құндылығын тиянақты тұжырымдармен негіздеді. Бұл әліпби - ұлттық жазуды қалыптастырудағы үлкен мәдени жетістік.

2. 3 Ахмет Байтұрсынұлының қоғамдық-саяси қызметі.

2. 3. 1 «Қазақ» газетінің ұйымдастырушысы және редакторы.

1913 жылы Байтұрсынов көптен бері аңсаған арманын орындай алды - «Қазақтың» тұңғыш ұлттық газетінің ұйымдастырушысы әрі редакторы болды. Қазіргі қаламгерлердің ақсақалы Ғалым Ахмедов өз естелігінде Орынборда ұлттық газетті сөзбе-сөз нөлден бастап шығаруға Ахаңның тойымсыз ерік-жігері мен ынта-жігері қажет екенін орынды атап өткен. Байтұрсынов Ә. Бөкейхановтың, М. Дулатовтың тынымсыз еңбектерінің арқасында «Қазақ» газеті қазақ халқының азаттық қозғалысы тарихында ерекше орын алды[5] .

Байтұрсынов газеттің бір нөмірінде өзінің кредосын былайша ашады: «Менің мұратым - қазақ халқының материалдық жағдайын, мүмкіндігінше мәдениетін көтеру . . . Осы мақсатты қамтамасыз ететін үкіметті қолдауға дайынмын» [6] .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.