Қызыққа толы жәндіктер әлемі

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 19 бет
Таңдаулыға:

Солтүстік Қазақстан облысы
Мағжан Жұмабаев ауданы
Мағжан Жұмабаев атындағы орта мектеп КММ

Жоба тақырыбы:
Қызыққа толы жәндіктер әлемі

Жоба бағыты: дүниетану

Жобаны даярлаған: Әнуар Санжар, 3 А сынып оқушысы,
Мағжан Жұмабаев атындағы орта мектеп КММ,
Мағжан Жұмабаев ауданы, СҚО.

Жоба жетекшісі: Казбекова Гулназ Мусетовна,
бастауыш сынып мұғалімі
Мағжан Жұмабаев атындағы орта мектеп КММ.

Жобаның жүргізілу мерзімі: 2022 жыл

Аннотация

Кіші жасымнан мен үшін жан-жануарлар әлемі өте қызықты әлем болып табылады, жәндіктер жайлы қызық ақпарат жинау, олардың тіршілік әрекетін бақылап, қадағалау және пайдалы жақтарын көріп, басқаларына жеткізу.

Мақсатым:

Қоңыздар мен көбелектер, аралар мен инеліктер, шіркейлер мен шыбындар, тарақандар мен өрмекшілер, құмырсқалар мен шегірткелер -- осылардың бәрі кішкентай тіршілік иелері, оларды кейде біз өміріміздің қарқынына байланысты байқамаймыз. Кез-келген жәндіктің дене көлемі мен табиғаттағы рөлін, мұқият зерттегенде, өте қызықты мағлұматтар аламыз. Осыған орай бізде көптеген сұрақтар туындайды. Өрмекшілер қанша уақыт өмір сүреді? Өрмекшілер тіршілік еткен кезеңінде қанша тор тоқиды? Неліктен шыбынды, масаны ұстау қиын? Аралар мен құмырсқалар, көбелектер бір-бірімен қалай байланысады? Неліктен көркем келбетті көбелектерді зиянкес деп санайды? Шегіртке қалай дыбыс шығарады? Тағы басқада көптеген сұрақтарға жауап тауып дәлелдеу жүргізу.Жәндіктерді қорғап, табиғатты аялауға тәрбиелеу.

Міндетім: Жәндіктер жайлы білгенімді балаларға жеткізу. Жәндіктердің пайдасын түсіндіру зерттеу әрекетіне қызығушылық тудыру;
Балалардың танымдық қызығушылығын арттыру;
-зерттелетін жұмыс туралы түсініктер қалыптастыру

Зерттеу әдістері: Мақсаты мен міндеттеріне байланысты зерттеу әдістерін таңдадым.
Бұлар:
1. Жәндіктер әлемі қызыққа толы
2.Ата-анамды зерттеу жұмысына қатыстыру

Жоспар:

Кіріспе

Негізгі бөлімі

І. Жәндіктер туралы жалпы мәлімет

ІІ. Жәндіктер жайлы қызықты ақпараттар , олардың ерекшеліктері

ІІІ. Жәндіктердің табиғаттағы, адам өміріндегі маңызы

Қорытынды

Қолданылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе

Жәндіктер қоршаған орта жағдайларына оңай бейімделеді. Жәндіктердің өмірі өсімдіктермен тығыз байланысты. Табиғатта зат айналымда жәндіктердің үлкен маңызы бар. Өсімдіктердің жапырағымен, тамырымен, бұтағымен, жемісімен, тұқымымен қоректене отырып олардың өздері басқа жануарлардың қорегіне айналады. Өсімдік қоректі жәндіктер жаппай көбейгенде өсімдікті зақымдайды немесе жойып жібереді. Кейде жәндіктер зиян келтіреді және олардың шағуы белгілі бір аурудың дамуына себеп болуы мүмкін. Алайда, олардың барлығы әлемнің биологиялық әртүрлілігінің бөлігі болып табылады және олардың барлығы бір-біріне тәуелді. Жәндіктер әлемінің алуан түрлілігін, сондай-ақ кейбір түрлердің тіршілік циклын зерттелгендігіне толық сенімді емеспіз. Біздің бүгінгі зерттеу объектіміз әлемдегі жәндіктер жайлы қызық ақпарат беру және пайдалы жақтарын қарастыру болды. Біз олардың кейбір түрлері туралы қызықты деректерді ұсынамыз. Өсімдіктердің өмірінде жәндіктердің оң әсері өте үлкен. Жәндіктердің бірі аралар, бал арасы, көбелектер, қоңыздар өсімдіктерді тозаңдандырса, екіншісі құмырсқалар топырақтың түзілуіне көмектеседі.

Негізгі бөлімі

І. Жәндіктер туралы жалпы мәлімет

Жер бетінде жануарлар патшалығында ең көп кездесетін тіршілік иесі- жәндіктер, жәндіктер тартымды және таңқаларлық, олар кішкентай және әр түрлі болғандықтан байқалмайды, олар туралы біздің білімдеріміз, өкінішке орай, өте тапшы, бірақ олардың біздің өмірімізге әсері өте зор екеніне көздерін жеткізу. Жәндіктер қоршаған орта жағдайларына оңай бейімделеді. Жәндіктердің өмірі өсімдіктермен тығыз байланысты. Табиғатта зат айналымда жәндіктердің үлкен маңызы бар. Өсімдіктердің жапырағымен, тамырымен, бұтағымен, жемісімен, тұқымымен қоректене отырып олардың өздері басқа жануарлардың қорегіне айналады. Өсімдік қоректі жәндіктер жаппай көбейгенде өсімдікті зақымдайды немесе жойып жібереді. Кейде жәндіктер зиян келтіреді және олардың шағуы белгілі бір аурудың дамуына себеп болуы мүмкін. Алайда, олардың барлығы әлемнің биологиялық әртүрлілігінің бөлігі болып табылады және олардың барлығы бір-біріне тәуелді. Жәндіктер әлемінің алуан түрлілігін, сондай-ақ кейбір түрлердің тіршілік циклын зерттелгендігіне толық сенімді емеспіз. Жәндіктер адам өмірінде де маңызы рол атқарады. Адам әр түрлі өнімді алу үшін жәндіктерді ауыл шаруашылыгында, бал шаруашылығында, тамақ өнеркәсібінде, медицинада, парфюмерия өндірісінде, жібек шаруашылығында кеңінен қолданады.Тозаңдандырушы жәндіктер жемістер мен көкөністердің кем дегенде 90 пайызын тозаңдандырады. Кейбір дақылдарды тозаңдандыру үшін арнайы жәндіктерді қажет етеді.
Жер беті тозаңдандырушылар атағын алатын жәндіктердің көптеген түрлері бар: күндізгі көбелектер; түнгі көбелектер; бал және жалғыз жабайы аралар; түкті аралар; гүл шыбындары; қоңыздар және басқаларӨсімдіктерді зиянкестерден қорғау үшін қолданылады. Көптеген жәндіктер, мысалы, инеліктер, алтынкөздер, дәуіттер, ханқызы қоңызы мен аралар көптеген бунақаяқтылар зиянкестерін жейді.Жібек шаруашылығында жібек құрттары жібек жіптерді тоқуға қабілетті. Жәндік Қытайда 3 мың жыл бұрын пайда болды, табиғи жібек пен жібек құрт өсіруде маңызды экономикалық рөл атқарады. Бүгінгі таңда Қытай мен Үндістан әлемдік жібектің екі негізгі өндірушісі болып табылады, жыл сайынғы әлемдік өндірістің 60% құрайды.

Тұт жібек құрттарының сілекей бездері улы. Шығыстағы медицинада жібек құрттарын эпилепсия, суық тию және кейбір әйелдер ауруларын емдеуде қолданылады. Бұл ұйқыны, тәбетті және жалпы жағдайды жақсартады.
Ара уытын дәрігерлер Қытайда және Грецияда, Үндістанда ежелден қолданған. Ежелгі римдік дәрігер Гален мен рим ғалымы Плиний жаңа дәуірде ара уын емдеуді жараларды емдеуге және ас қорытуды жақсартуға көмектесетін анестезия ретінде сипаттаған. Ара уының ревматизм мен подаграға тигізетін пайдасы туралы алғашқы ғылыми есептердің бірі М.И.Лукомскийге тиесілі.
Ежелгі заманнан бері халықтық медицинада құмырсқа спиртін буындар мен невралгияны емдеуде қолданылады. Г.Попов Орыс халықтық медицинасы кітабында (1903) оны дайындаудың ескі әдісін ұсынады.
Тарақандардан дайындалған препараттың фармакологиялық қасиеттері туралы алғашқы ғылыми мәлімет И.Чернышевке тиесілі.
Цикадаларды Қытайда қышыма, абсцесс және сарғаю ауыруларына ем ретінде қолданылады.
Көптеген жәндіктердің уы, олардың белсенділігі жоғары болғанына қарамастан, биология мен медицинада әлі қолданылмаған.
Әзірге жәндіктер шығаратын ең танымал өнім -- аралар шығарған бал.
Адам жәндіктердің маңыздылығын ескеріп, пайдалыларын қорғауға және өсіруге, зияндылармен күресуге міндетті.

ІІ. Жәндіктер жайлы қызықты ақпараттар, олардың ерекшеліктері

Құмырсқа туралы мәлімет.
Құмырсқа (Formicidae) - жарғаққанаттылар отрядының бір тұқымдасы. Құмырсқа Жер шарында кеңінен таралған, тек Қиыр Солтүстікте және Антарктидада ғана кездеспейді. Құмырсқаның 10 мыңдай түрі бар. Олардың көпшілік түрлері тропиктік аймақтарда кездеседі. Көпшілік түрлерінің құрсақ бөлімінде шаншары мен улы бездері жақсы дамыған, улы бездерінен бөлінетін сұйықтық - құмырсқа қышқылы деп аталады. Құмырсқалар, көбіне топтанып (10 - 100 мың дарасы бірігіп), арнайы илеу жасап, тіршілік етеді. Әрбір илеуде аталық, аналық, "жұмысшы" және "жауынгер" құмырсқалар болады. Көбейуге жарамсыз топтары - жұмысшы құмырсқалар деп аталады. Олар илеудегі дернәсілдерді, аналық құмырсқаларды қоректендіреді, ауаның алмасуын, ылғалдың бір қалыпты болуын қамтамасыз етеді. Жер бетіндегі ең ежелгі жәндік (жасы жағынан) құмырсқа болып табылады. Олардың шындығында физикалық қуаты орасан болғаны соншалықты, өздерінен жүз есе үлкен затты еш қиналмай тасымалдай береді] Құмырсқалар жүрген іздерінде құмырсқа қышқылынан тамшы қалдырады, сол иіс бойынша адаспай табады. Орманда тіршілік ететін құмырсқалар ағашқа өрмелегенде де бірінің артынан бірі тізіліп жорғалайды, мұнда да құмырсқа қышқылы көмектеседі.Қазақстанда көбірек кездесетіні жерден ін қазатын, үйлерде болатын өте ұсақ - үй құмырсқалары (шымылдар), орманда көбірек кездесетін -- жирен құмырсқалар, қара құмырсқалар т. б. Құмырсқалар пайдалы, орманда тіршілік ететін жирен құмырсқаларды жыртқыштар деуге болады. Ол зиянды жұлдызқұрттармен, жауынқұрттармен және жалаңаш шырыштармен қоректенеді. Ағаштардағы зиянды жәндіктерді құртып, пайда келтіреді.
Құмырсқа тұнбасын жасап көріңіз. Құмырсқа тұнбасын суықтағанда, тұмауратқанда, ревматизммен ауырғанда терлеу үшін пайдаланады. Оны дайындау да өте оңай. Бөтелкеге жартысына келетіндей етіп құмырсқа саласыз. Үстінен толтыра спирт құясыз. Арақ болса да болады. Оны бірнеше күнге жылы жерге қоясыз. Бұл тұнбаны күніне үш мезгіл 20-60 тамшыдан ішіп тұру керек. Немесе осы тұнбаға дәкені батырып алып, ауырған жерге басуға болады. Құмырсқа денесінде 70 -- тен астам микроэлемент, 20 -- дан астам амин қышқылы, витаминдер бар.Қазіргі кезде Қытайда құмырсқадан аса бағалы азықтық, дәрілік қасиеті бар препараттар дайындалады. жұқпалы аурулармен ауырмайтындығы анықталған. Құмырсқадан алынатын дәрілер буын ауруларын, қант диабетін емдеуде, қан қысымын реттеуде қолданылады. Оңтүстік Азия елдері, Мексика тұрғындары құмырсқаны тағам ретінде де пайдаланады. Аяғы ауыратындар кей жағдайларда құмырсқа илеуіне аяғын салып құмырсқаға шақтырған
Жәндіктер - бұл көзге көрінбейтін, Жер бетіндегі ең көп мекендеушілердің бірі. Кейбір адамдар үшін олар қорқыныш сезімін тудырады, бірақ оларды үйінде қуана ұстайтындар, тіпті өз өмірін соларды зерттеуге арнайтын адамдар да бар. Жәндіктер әлемі таңғажайып және көп қырлы болып табылады және олар бізге таныс масалармен немесе көбелектермен ғана шектелмейді,
Қазіргі уақытта жәндіктердің миллионнан астам түрі белгілі, бірақ ғалымдар Жер бетінде 2-ден сегіз миллионға дейін жәндік түрі тіршілік етеді деп санайды.
Жыл сайын ғалымдар жеті мыңнан астам жаңа жәндіктерді анықтайды.
Өрмекшілер жыл сайын планетадағы барлық адамдардың санынан да көп жәндіктікті жемтік етеді.
Сирек жәндіктердің көптеген түрлерінің өкілдері зерттеушілердің қолына бір рет қана түскен.
Жәндіктерде қаңқа болмайды. Бұл рөлді хитинтен тұратын сыртқы экзоскелет атқарады.
Масалар шынымен де адамның барлық қанын ішуге қабілетті. Тағы бір нәрсе, мұнда маса саны әдетте бір жерде кездесе бермейтіндей өте болуы керек.
Ғалымдар әлі күнге дейін қоңыздардың қалай ұшатынын түсіндіре алмайды, өйткені физика мен аэродинамика заңдарына сәйкес олар ұшпауы керек.
Кейбір инелік түрлері бір тәулік қана өмір сүреді.
Масалар бағана ғана банан жеген адамдарға көп жақындайды. Яғни, банан жеген адамның қанын жақсы көреді.
Ғаламшардағы ең жылдам жәндік - бұл инелік. Ол жылдамдығын сағатына 60 шақырымға дейін арттыра алады.
Дәуіт - басын екі жағына бұра алатын жалғыз жәндік.
Бүрге өз денесінің ұзындығынан 120-130 дейінгі қашықтыққа секіре алады.
Әлемдегі ең күшті жәндік - құмырсқа. Ол өзінен ондаған есе ауыр салмақты көтере алады.
Кенелер он жылға дейін азықсыз өмір сүре алады.
Жәндіктер шамамен 400 миллион жыл бұрын пайда болған және олар динозаврлар дәуірін ғана емес, сонымен қатар бірнеше жаһандық табиғат өзгерісін бастан кешірді.
Инеліктің әрбір көзі шамамен 20 мың линзадан тұрады.
Көбелектер дәмді аяғының көмегімен сезеді. Олардың дәмдік рецепторлары аяғында орналасқан.
Жыл сайын дүниежүзілік егіннің шамамен төрттен бір бөлігін жәндіктер жеп кетеді.
Орташа статистикалы ара үйірі қысқа шамамен 150 келіге жуық бал жинайды. Сонымен қатар, бір ара бүкіл өмірінде шай қасықтың оннан бір бөлігінен де аз бал өндіреді.
Құмырсқалар ешқашан ұйықтамайды.
Шегіртке үйірінде елу миллиардқа жуық шегіртке болуы мүмкін.
Шкафтағы киімдерді ересек күйе көбелек емес, оның дернәсілдері жейді.
Це-це шыбыны зебраларға шабуылдамайды, өйткені олардың жолақ түсі шыбындарды жаңылыстырады.
Таиландта жәндіктер тамақ әзірлеуде кеңінен қолданылады.
Күн сайын Жер бетіндегі барлық аралар шамамен үш мың тонна бал шығарады.
Жәндіктер екі класс тармағына бөлінеді: алғашқы қанатсыз жәндіктер және қанатты жәндіктер. Қазақстанда 2 класс тармағына жататын 28 отряды 550-ден астам тұқымдасы бар. Бұлардың дене тұрқы бірнеше мм-ден (ең майдасы - трихограмма - 0,2 мм) - 33 см-ге дейін болады. Жәндіктердің ең басты ерекшелігі - денесі бас, кеуде және құрсақ бөлімдерінен тұрады. Денесін тығыз кутикула (эпителий клеткаларынан бөлінетін тығыз қабықша) жапқан. Басында екі күрделі фасеттік көздері, қарапайым майда көзшелері, екі мұртшасы болады. Ауыз құрылысы қоректену әдісіне қарай: инеліктер, тарақандар, дәуіттер, қоңыздардың аузы кеміруге; көбелектер, шыбындардың аузы сұйық қоректі соруға; өсімдіктердің шырынымен және адамның, жануарлардың қанымен қоректенетін маса, бит, қандала, цикада, т.б. аузы шаншып-соруға бейімделген. Жәндіктердің кейбір түрінде аузы болмайды (бөгелек, біркүндіктер). Үш бунақты (алдыңғы, ортаңғы және артқы) кеудесінде (әр буынында жұптан) алты аяғы болады, жәндіктердің ежелгі атының алтыаяқтылар (Нexapoda) деп аталуы осыған байланысты. Аяқтары жамбасша, ұршықбас, сан, сирақ және табаннан тұрады. Жәндіктердің жүруге, жүгіруге (тарақан, қоңыздарда, т.б.); секіруге (шегіртке, шекшек, бүргелер); жүзуге (жүзгіш қоңыздар, т.б.); қазуға (бұзаубас, т.б.); жемін ұстауға (дәуіт, т.б.); гүл тозаңын жинауға (бал арасы) бейімделген аяқтары болады. Ортаңғы және артқы буынында бір-бір жұп қанаттары бар. Тек қосқанаттыларда артқы кеуде буынындағы қанаттары - ызылдауыққа айналған.
Жәндіктердің басым бөлігінде ұшуға екі жұп қанаттарын (көбелектер, инеліктер, торқанаттылар, т.б.), кейбір түрі тек артқы жұбын (қоңыздар, т.б.) ғана қағады. Құрсағы көп бунақты, кейбір түрінде 11 бунақты. Құрсағында аяғы болмайды, бірақ олардың қалдықтары рудимент (жұмыртқа салатын мүшесі немесе шаншары, еркегінде - жыныс мүшесі) түрінде сақталған. Жәндіктердің бұлшық еті тек көлденең жолақты. Ет талшықтарының саны 1,5 - 2 мыңға жетеді. Бұлшық еттерінің жиырылып-жазылуы бас миымен тығыз байланысты және оларға бұлшық еттен бөлінетін жиырылғыш белок - актомиозин әсер етеді. Жәндіктердің ас қорыту жүйесі алдыңғы, ортаңғы, артқы ішектен және сілекей бездерінен тұрады. Олар қорегіне қарай фитофагтар (өсімдік қоректілер), жыртқыштар, өсімдік шірнесімен қоректенетіндер, некрофагтар (өлексемен қоректенетіндер), сапрофагтар (басқа жануарлардың өлексесімен қоректенетіндер), қан сорғыштар, т.б. болып бөлінеді. Жәндіктер атмосфералық ауаны - трахея (кеңірдек) жүйесімен жұтады, ал суда тіршілік ететін дернәсілдерінде екінші реттік трахея не кутикулалы желбезек дамиды. Жәндіктердің дене температурасы тұрақсыз, сондықтан олар салқынқанды жануарлар тобына жатады.
Қан айналу жүйесі нашар дамыған. Ол жүрек пен арқа қолқасынан құралған. Бірнеше камераларға бөлінген. Осы камералар бір бағытта жиырылып қанды (гемолимфаны) артқы жағынан қолқаға қарай сырғытады. Гемолимфа қолқадан бас қуысына, одан кеуде және құрсақ бөлігіне ағып, қайтадан жүрекке құйылады. Зәр шығару жүйесі - мальпиги түтікшелері. Бұл суды және организмге қажетті еріген затты гемолимфаға өткізеді, ал сіңбей қалған заттар артқы ішекке түсіп, аналь тесігі арқылы сыртқа шығарылады. Жүйке жүйесі бас миы, жұтыншақ асты ганглия және құрсақ жүйке тізбегінен құралған.
Жәндіктерде сезім мүшелері жақсы дамыған. Олар әр түрлі механикалық, химиялық, дыбыстық, көру, есту, терінің сезу қабілеті, т.б. көптеген тітіркенулерді қабылдай алады. Жәндіктер дара жыныстылар және жыныс диморфизмі айқын байқалады. Бұлардың онтогенезі екі кезеңнен өтеді: толық түрленіп дамитындар және шала түрленіп дамитындар.
Жәндіктердің биоценоз тұрақтылығын сақтауда айрықша маңызы бар. Олардың ішінде көптеген ауыл шаруашығы мен орман зиянкестері де жеткілікті: Қазақстанда әр түрлі қоңыр көбелектер, астық қоңыр көбелегі, жапырақ ширатқыштар, мүр көбелектер, өсімдік биттері, жапырақ жегілер, т.б. - зиянкестер; бит, бүрге маса, шіркей, сона, т.б. - қан сорғыш жәндіктер; тарақан, үй қара шыбыны, цеце шыбыны, т.б. - аса қауіпті ауру қоздырғышын тарататын жәндіктер; бал арасы, тұт жібек көбелегі - пайдалы жәндіктер кездеседі. Сонымен қатар ара, көбелек, т.б. жәндіктер өсімдікті тозаңдандырады; құмырсқа, қоңыз дернәсілдері топырақты қопсытады. Жәндіктердің сирек және жойылып бара жатқан 200-дей түрі (Тянь-Шань апполоны, әсем барылдауық қоңыз, махаон, сары көбелектің кейбір түрлері, т.б.) қорғауға алынып, Қазақстанның Қызыл кітабына енгізілген. [[2]]

Біздің планетамыздың жануарлар патшалығында ең көп кездесетін тіршілік иесі- жәндіктер, олардың көпшілігі алғашқы адамның пайда болуынан бұрын өмір сүрген. Қазба қалдықтары девон кезеңінен белгілі. Филогенетикалық шығу тегі көп аяқтыларға жақын, арғы тегі сақиналы құрттар деп есептелінеді. Жер шарында кең тараған 1 млн-дай түрі анықталған, барлығы 1,8 - 2 млн. түрі болуы мүмкін.
Жәндіктер тартымды және таңқаларлық, олар кішкентай және әр түрлі болғандықтан байқалмайды, олар туралы біздің білімдеріміз, өкінішке орай, өте тапшы, бірақ олардың біздің өмірімізге әсері өте зор.
Қоңыздар мен көбелектер, аралар мен инеліктер, шіркейлер мен шыбындар, тарақандар мен өрмекшілер, құмырсқалар мен шегірткелер -- осылардың бәрі кішкентай тіршілік иелері, оларды кейде біз өміріміздің қарқынына байланысты байқамаймыз. Кез-келген жәндіктің дене көлемі мен табиғаттағы рөлін, мұқият зерттегенде, өте ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.