Қожа Ахмет Йассауидың бүгінгі ұрпаққа жеткен көлемді шығармасы - Диуани хикмет

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министерлігі

М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университеті

Тарих, экономика және құқы факультеті

ҚР тарихы кафедрасы

РЕФЕРАТ

Тақырыбы:Қожа Ахмет Иассауи - ортағасырлық
мұсылман әлемінің үздік ойшылы, ақын.

Тексерген:Мухангалиева Ж.Қ
Орындаған студент: Иденген Н.С.

Орал -2022ж.
Мазмұны
Кіріспе
2.Ұлы Дала Дарасы Қожа Ахмет Йассауи
2.1 Диуани хикмет
2.2 Иассауи және оның заманы
2.3 Қожа Ахмет Иассауи кесенесі
3.Қорытынды
4.Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе
Қожа Ахмет Йассауи қазақ халқының байырғы мәдениетінің тарихында айрықша орыны бар ұлы ақын. Өз аты Ахмет, есімінің алдындағы қожа мұсылман дінін таратып, уағыздаушылық қызметіне орай берілген атау, ал соңындағы Йассауи ақынның қай жерден шыққандығын көрсетеді. Бірақ нақтылық үшін айтсақ Йасы қаласы оның туған жері емес, жастайынан жетім қалып, ағайын туыстарының қолына келіп, бала кезінен өскен жері. Ақынның туған жері қазіргі Оңтүсттік Қазақстан облысының Сайрам ауданы. Әкесі Ибрахим мұсылманша сауаты бар, сөз қадірін білетін білікті адам болған. Анасының аты Қарашаш болған.
Ахмет Бұхара қаласында Юсуф Хамаданидан діни білім алғаннан кейін, Түркістанға келіп, сол кезде Орталық Азияда кең тараған софылық, діни-тақуалық идеялардың ірі насихатшысына айналады.
Қожа Ахмет Йассауидың бүгінгі ұрпаққа жеткен көлемді шығармасы - Диуани хикмет. Бұл шығарма алғаш рет 1878 жылы жеке кітап болып басылып шығады. Содан кейін ол Стамбул, Қазан, Ташкент қалаларында бірнеше қайыра басылады. Соның бірі 1901 жылы Қазанда Тыныштықұлының қазақтарға арнап шығарған нұсқасы болатын. Төрт тармақты өлеңмен жазылған бұл шығармасында ақын өзінің бала күнінен пайғамар жасына келгенге дейінгі өмір жолын баяндайды, тіршілікте тартқан азабын, көрген қайғысын айтады, бұхара халыққа үстемдік жүргізуші хандардың, бектердің, қазылардың жіберген кемшіліктерін, жасаған қиянаттарын сынайды, бұл фәнидің жалғандығын білдіреді.
Диуани Хикметтен қазақ халқының ертедегі мәдениетіне, әдебиетіне, тарихына, этнографиясына қатысты бағалы деректер табуға болады. Түркістан қаласында жерленген Қожа Ахмет Йассауи әзіреті сұлтан аталып, басына XIV ғасырдың аяғында атақты Ақсақ Темір күмбез орнаттырады.
Түркі халықтарының орта ғасыр кезіндегі Ислам мәдениетінің ықпалының күшеюі және бір жола араб жазуына көшуі, өмірге көптеген ойшылдарды алып келді. Сонымен қатар бұл кез шығыс әлемінде сопылақ ағымның әсері күшейіп, бірте-бірте қанатын кең жая түскен кез еді. Бұл кезең орта Азия мұсылмандары үшін де аса жауапты уақыт болатын. Осы шақта елдің бірлігін, халықтың татулығын, адамгершілік пен имандылықты, Алла тағала зандылықты

Ахмет Йассауи - түркі тілдес халықтар арасында сопылық әдебиетінің негізін қалаушылардың бірі, аса көрнекті ақын, есімі ислам әлеміне мәшһүр ойшыл қайраткер. Ол орта ғасырлық Испиджаб (Сайрам) қаласында туылған. Ақынның толық аты-жөні: Хазіреті Сұлтан Шейх-ул-Ислам Қожа Ахмет Йассауи шайық деп жазылған. Ер жете келе Түркістан (ол кезде Йассы деп атаған) қаласына келіп тұрады. Йассыға қоныс аударғаннан кейін ол осындағы атақты Арыстан Баб шайықтан тәлім-тәрбие, діни дәріс алады. Біраз жыл Бұхара шаһарында оқыған. Сөйтіп, Йассы қаласына атақты ғұлама болып оралған.
Қожа Ахмет Йассауи (1093-1166) - қазақ халқының байырғы мәдениетінің тарихында айрықша орны бар ұлы ақын, сопылық поэзиясының негізін салушы, күллі күншығыс мұсылмандарының рухани ұстазы болған ұлы ойшыл, діни қайраткер.
Өз аты Ахмет, есімінің алдындағы қожа мұсылман дінін таратып, уағыздаушылық қызметіне орай берілген атау, ал соңындағы Йассауи ақынның қай жерден шыққандығын көрсетеді. Бала Ахметтің басты ұстазы, тәрбиешсісі аталас туысы болып келетін Арыстан баб болды. Ол өмірден қайтқаннан кейін Ахмет 17 жасында Йасы қаласына келеді. Дәл осы кезден бастап араб, шағатай, парсы, түркі тілдерінде өлеңдер жаза бастайды. Шығыс поэзиясы мен әдебиетіне ден қойды. Кейін Бұхара қаласында Жүсіп Хамаданидің діни медресесіне

Ахмет Йассауидің есімін мұсылман әлеміне мәшһүр еткен шығармасы "Диуани хикмет" ("Ақыл кітабы"немесе "Даналық кітабы") болып табылады. Оны "Даналық кітабы" деп те атайды. Ақын өз кітабын Орта Азия мен Қыпшақ даласының түркілеріне кезінде түсінікті болған шағатай тілінде жазған. Мұның өзі араб тілінде жазылған құран мен түрлі хадис, тефсирлердіжергілікті түркі халықтарының түсінігі оқуына мүмкіндік берді. "Диуани хикмет" - көшпелі елдің ауыз әдебиеті үлгілеріне негізделіп, түркі халықтары фольклорының тілдік стильдік, модельдік тәсілдерін зор шеберлікпен пайдалана жазылған дидактикалық-этикалық туынды болып табылады.
"Диуани хикмет" - түркі тілдес халықтардың XII ғасырдан сақталған әдеби жәдігерліктерінің бірі саналады. Бұл өлеңдер жинағы өазаө әдебиетінің де орта ғасырлық нұсқасы болып табылады. Өйткені Йассауи хикметтерінің тілін ұзақ ұзақ жылдар бойы зерттеген көрнекті ғалым А.К.Боровковтың пікірі бойынша "Ақыл кітабы" оғыз-қыпшақ тілінде өмірге келген әдеби туынды. Кезінде ол өлеңдер өте қарапайым, көпшілікке түсінікті тілмен жазылған. Ақын Орта Азиядан бастап, Еділ жағалауына дейінгі ұланғайыр өлкеде көшіп-қонып жүрген түркі тайпаларының бәріне де түсінікті болатындай ауыз екі сөйлеу тілінде жырланғаны дау тудырмайды. Бірақ бертін келе жинақты көшірушілер өз тарапынан көптеген араб-парсы сөздерін қосып жіберген сияқты.
Бұл өлеңдер жинағының алғашқы түпнұсқасы сақталмаған. Ең ескі нұсқасы XV ғасырдың орта кезінде араб емлесімен көшірілген. "Ақыл кітабы" Қазан (1887 және 1901ж.), Стамбул (1901ж.), Ташкент (1902 және1911ж.) баспаларынан бірнеше рет жеке-жеке кітап болып басылып шығады. Ахмет Йассауи өлеңдер жинағының ең толық нұсқасы Қазан басылымы болып табылады. Мұнда 149 хикмет берілген. Соның 109 хикметі Йассауидің өзінікі екені даусыз. Қалғандары шәкірттері тарапынан жазылып, жинаққа еніп кеткен жыр жолдары болса керек.
Түркия ғалымы Ф.Кепрулузаде Ахмет Йассауи хикметтерінің жазылу тарихынан, поэтикасын, әлеуметтік бағдарын тұңғыш рет әдебиеттану ғылымы тұрғысынан жан-жақты зерттеп, ол туралы келелі ғылыми еңбек жазғаны мәлім. Ғалым 1928 жылы Ахмет Йассауи поэзиясын ғылыми негізде жүйелеп, Стамбул баспаларының бірінен жеке кітап етіп шығарды. Қазіргі зерттеушілердің барлығы дерлік Ахмет Йассауи жырларының ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.