Ежелгі дәуір әдебиеті Қазақстан тарихының дерек көзі

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТІРЛІГІ
М.Х.Дулати атындағы Тараз мемлекеттік универститеті

Факультет: Гуманитарлық-Әлеуметтік ғылымдар
Кафедра: Тарих және география

РЕФЕРАТ

Тақырыбы: Ежелгі дәуір әдебиеті Қазақстан тарихының дерек көзі

Орындаған: Райсов Асанали
Қабылдаған: Мырзаханова.Н.Р

Тараз қаласы, 2023ж.
Жоспары

Заманымыздан бұрыңғы аңыз жырлары (Б.з.б VIIғ- IVғ)
Орхон ескерткіші
Тарғытай аңызы
Түркі дәуір (VIғ-IXғ) әдебиеті дерек ретінде
2.1) Оғызнама дастаны
2.2) Қорқыт ата кітабі

Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі
Қазақтың ілгі ата бабалары ғұндар, сақтар қалдырған ежелгі дәуір әдебиетін Қазақстанның тарихи дерек ретінде қарастыру маңызды. Себебі, Ежелгі дәуір әдебиетіне б.з.д. VІІ - б.з. ІХ ғасырды және Х - ХІІ ғасырды қамтитын түрлі әдеби мұралар мен жазба ескерткіштер жатады. Олардың ішінде сақталған мәліметтер, біздің жерімізде болған тайпалар мен көшпенділердің мемлекеттерінің тарихын білуге пайдасын тигізеді. Ежелгі уақыттан қалған еңбектер аз сақталуы, және көшпенділерде көбінесе ауыз әдебиеті немесе жазба ескерткіштер көп болуы, ол еңбектердің ішінде тарих әдеби тілмен жазылғандығы бізге белгілі.

Тақырыптың мақсаты мен міндеті
Ежелгі дәуір әдебиетте кездесетін тарихи деректердің мол болуы, олардың зерттелістен өтуі және төл ертедегі бабаларымыздың тарихы туралы біздің жерімізде пайда болған әдеби шығармаларда көптеген тарихи деректер бар екендігіне көз жеткізу.

Тақырыптың зерттелу деңгейі
Тақырып терең зерттелген деңгейде деп ойлаймын. Қазақ әдебиетінің бастауынан бастап зерттеп оны хронология бойынша топқа бөлген ғалымдар аз емес. Мысалы: Академик Ә.Марғұлан, Б.Кенжебаев, А.Қыраубаева, Х. Сүйіншалиев, Н. Келімбетовжәне т.б.

Ә.Марғұланның ежелгі дәуір әдебиеті туралы ойы: Ә.Марғұланның айтуынша, егер біз VI ғасырдағы шекті руының тілінде жасалған ескерткіштер мен найман, дулат, үйсін ескерткіштерін тереңірек зерттей алсақ, бәлки, қазақ әдебиетінің тарихын мұнан да әріректен бастауға болар. Бұл келешектің ісі.

Орхон ескерткіші
Онда VIII ғасырдың іргелі мемелкеті - Түркі қағанатының құрамындағы толып жатқан рулардың өзара есепсіз жауласуы, сабылған жорықтары мен соғыстары суретеледі. Бұл ескерткіштердің басты кейіпкерлері хандар, бектер, болғанымен, біз олардан неше түрлі қанау-тонауды көрген, азап-мехнат шеккен бұқара халықтың аянышты өмірін суреттеу талабын да анық көреміз.{1}
Орхон жазбаларын кейбір зерттеушілер тарихи деректер жиынтығына жатқызса, енді біразы оларды тарихи ерлік жыры деп тануда. Қалай дегенде де өте ертеде жасалған бұл ескерткіштердің түркі халықтары тарихынан, мәдениеті мен әдебиетінен, ой-санасынан, әдет-ғұрыпынан, дәстүрінен құнды деректер беретін бағалы мұра екендігі даусыз.
Заманымыздың әйгілі жазушысы, ойшылы академик М.Әуезов ХХ ғасырдың тюркологтары бас қосқан үлкен маслихатта мынадай пікір айтқан:
Орхон жазулары деген не?
Бұл күнге дейін оларды тіл тарихының ескерткіші ретінде зерттеп жүр. Соған қоса ол фольклордың мейілінше көне үлгілерінің де ескерткіші емес пе? Сол жазуларда эпостық аңыздардың шағын да ықшам фабулалық жерлері бар ғой.
Түркі қағанатының тарихын Күлтегін мен Тоныкөкке арналған жазулармен салыстырудың нәтижесі ескерткіш авторының алдында әдеттегідей тарихи жүйелеуден гөрі әлде қайда бөлек, әлде қайда биік міндет тұрғандығын көрсетеді. Басқаша айтқанда, Орхон жазуларының авторларын жалаң тарихи фактілер емес, белгілі идеяға арқау бола алатын тарихи оқиғалар қызықтырған тәрізді.
Тюрколог - тарихшылардың біразы (С.Клешяторный, Л.Гумилев) Тарихи оқиғалар дәл, алайда жеткіліксіз деген пікірді айтқанда, руналық жазулардың әдебиет үлгісіне жататындығынан ғана халық тарихын егжей-тегжей баяндамай, оның ең қажетті, тартымды деген сәттерін ғана сұрыптап алып суреттейтіндігін ескермеген.
Екіншіден, егер біз Орхон жазулары сөз етіп отырған фактілер жайында ертеректе жазылған мәліметтерден бұрың-соңды оқып білмеген болсақ, онда ескерткіштердегі там-түндап қана берілген сараң тарихи деректерден жаратып ештеңе түсінбеген болар едік.
Сол себепті Орхон ескерткіштерін жалаң тарихи фактілер тізбегі деп қарамай, түркі халқының ізгі арманын, кескілескен соғысын, айбынды батырларын өзгеше әуезбен жыр еткен ерлік эпосынының ең әдепкі үлгісіне жатқызу орынды. [1]
Тарғытай аңызы
Химиялық анализ алтын әшекейлер 960-970 нұсқаны көрсетіп өндірісітік жолмен алғандығы анықталған. Шілікті жазығындағы обалардан табылып жатқан Сақ патшаларының қабірі, зерттеу бойынша ең көне мәдениетті көрсетеді. Яғни б.з.б VIII-VII ғасырларда Тарбағатай - өңірінде сақтар мемлекеті болғанын толық көрсете алады. {2}
Геродоттың тарих кітабында Скифтер өз халқын басқаларға қарағанда жас дейді және былайша болған: сусыз шөлді жерінде Тарғытай деген тұңғыш адам дүниеге келген; олар бұл Тарғитайды ата-ана деп атайды, меніңше, қате,Зевс және Борисфен өзенінің қызы. Олардың айтуынша, Тарғытай да осындай болған, одан Липоқсай, Арпоқсай, кіші Қолақсай деген үш ұл туған. Олардың астында скиф жеріне аспаннан алтын заттар түсті: соқа, қамыт, балта және тостаған. Бұл заттарды бірінші көрген ағайындылардың үлкені оларды алмақшы болып, жақындап келді, бірақ оның жақындаған кезде алтын жанып кетті. Оны алып тастағаннан кейін екіншісі жақындады, бірақ алтынмен де солай болды. Сөйтіп, тұтанған алтын бұларды өзіне мойындатпай, үшінші ағайынның жақындауымен кенжесі жану тоқтап, алтынды өзіне алды. Бұл ғажайыптың маңыздылығын түсінген үлкен ағалар бүкіл патшалықты кішілерге берді. Ал Авхат руының атын алып жүрген сол скифтер Липоксай-деден тарайды; ортаншы ағасы Арпоксайдан катиар және траспиан деп аталатындар, ініден паралат атанғандар; олардың барлығының жалпы атауы бір патшаның атымен чиптеледі; эллиндер оларды скифтер деп атады. {3}
2.1) Оғызнама дастаны
Оғызнама - IX ғасырдағы және одан бұрынғы оғыздар мен оның ханы Оғыз қағанның әскери жорықтры, ерлік істері жайында қарасөзбен жазылған көркем шығарма.
Оғызнама қырықтан астам ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.