Қаржылық есептемені құру
ТМД елдерінің озық тәжірибесін есепке ала отырып, қаржылық есептеменің аудитінің үрдісін төрт кезеңге бөлуге болады: ақпарат жинау, жоспарлау, аудитті жүзеге асыру мен есеп берудің мүмкіндігі. Бұл кезеңдердің тиімділігі мен маңыздылығының мәнін тереңірек қарастыру жұмысымның негізгі бөлімінде орын тапты. Аудитордың назары тек қаржылық есептердің көрсеткіштеріне ғана емес, сонымен қатар тексеріліп жатқан фирманың басқармасы сол көрсеткіштердің негізінде жасаған шешімдеріне де аударылуы керек. Қаржылық есептемені аудиторлық тексеруден өткізудің үрдісі барысында Бухгалтерлік баланстың, Кірістер мен шығыстар туралы есеп берудің, Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп берудің, Меншікті капиталдағы өзгерістер туралы есеп берудің құрылуының дұрыстығы және есеп саясаты мен түсіндірме хаттағы ақпараттардың сенімділігі бекітілуі тиіс.
Шаруашалақ субъектілерінің қызметінің табысты болуы басқарудың деңгейіне, кәсіпорынның қаржылық.экономикалық талдауына негізделіп қабылданған шешімдердің объективтілігіне, жеделдігіне және ғылыми негізділігіне байланысты болып келеді. Қазіргі нарық жағдайында кәсіпорынның өміршеңдігінің кепілі мен жай күйінің орнықтылығының негізі оның қаржылық тұрақтылығы болып табылады. Ол ақша қаражаттарын тиімді пайдалану жолымен өнімді өндіру мен сатудың үздіксіз үрдісін қамтамасыз ете алатын өзінің қаржы ресурстарының жағдайын көрсетеді.
Бірақ Қазақстанда қаржылық есептемені талдаудың ілгерілмелі әдістері тәжірибе барысында кеңінен қолданылмауда. Бұл кәсіпорынның қызметінің қаржылық нәтижесі мен оның экономикалық дамуына теріс нұқсанын келтіреді. Сондықтан қаржылық есептеменің аудиті мен талдауын теория жүзінде қарастырып, оларды тәжірибе жүзінде қолданудың әдістерін нақты кәсіпорын үлгісінде жарыққа шығару меншік иелері алдында өзінің өндірістік.кәсіпкерлік қызметінің нәтижесі үшін жауапкершілік артатын шаруашылық субъектілері үшін маңызды және актуалды мәнге ие болады.
Шаруашалақ субъектілерінің қызметінің табысты болуы басқарудың деңгейіне, кәсіпорынның қаржылық.экономикалық талдауына негізделіп қабылданған шешімдердің объективтілігіне, жеделдігіне және ғылыми негізділігіне байланысты болып келеді. Қазіргі нарық жағдайында кәсіпорынның өміршеңдігінің кепілі мен жай күйінің орнықтылығының негізі оның қаржылық тұрақтылығы болып табылады. Ол ақша қаражаттарын тиімді пайдалану жолымен өнімді өндіру мен сатудың үздіксіз үрдісін қамтамасыз ете алатын өзінің қаржы ресурстарының жағдайын көрсетеді.
Бірақ Қазақстанда қаржылық есептемені талдаудың ілгерілмелі әдістері тәжірибе барысында кеңінен қолданылмауда. Бұл кәсіпорынның қызметінің қаржылық нәтижесі мен оның экономикалық дамуына теріс нұқсанын келтіреді. Сондықтан қаржылық есептеменің аудиті мен талдауын теория жүзінде қарастырып, оларды тәжірибе жүзінде қолданудың әдістерін нақты кәсіпорын үлгісінде жарыққа шығару меншік иелері алдында өзінің өндірістік.кәсіпкерлік қызметінің нәтижесі үшін жауапкершілік артатын шаруашылық субъектілері үшін маңызды және актуалды мәнге ие болады.
ТМД елдерінің озық тәжірибесін есепке ала отырып, қаржылық есептеменің
аудитінің үрдісін төрт кезеңге бөлуге болады: ақпарат жинау, жоспарлау,
аудитті жүзеге асыру мен есеп берудің мүмкіндігі. Бұл кезеңдердің
тиімділігі мен маңыздылығының мәнін тереңірек қарастыру жұмысымның негізгі
бөлімінде орын тапты. Аудитордың назары тек қаржылық есептердің
көрсеткіштеріне ғана емес, сонымен қатар тексеріліп жатқан фирманың
басқармасы сол көрсеткіштердің негізінде жасаған шешімдеріне де аударылуы
керек. Қаржылық есептемені аудиторлық тексеруден өткізудің үрдісі барысында
Бухгалтерлік баланстың, Кірістер мен шығыстар туралы есеп берудің, Ақша
қаражаттарының қозғалысы туралы есеп берудің, Меншікті капиталдағы
өзгерістер туралы есеп берудің құрылуының дұрыстығы және есеп саясаты мен
түсіндірме хаттағы ақпараттардың сенімділігі бекітілуі тиіс.
Шаруашалақ субъектілерінің қызметінің табысты болуы басқарудың
деңгейіне, кәсіпорынның қаржылық-экономикалық талдауына негізделіп
қабылданған шешімдердің объективтілігіне, жеделдігіне және ғылыми
негізділігіне байланысты болып келеді. Қазіргі нарық жағдайында
кәсіпорынның өміршеңдігінің кепілі мен жай күйінің орнықтылығының негізі
оның қаржылық тұрақтылығы болып табылады. Ол ақша қаражаттарын тиімді
пайдалану жолымен өнімді өндіру мен сатудың үздіксіз үрдісін қамтамасыз ете
алатын өзінің қаржы ресурстарының жағдайын көрсетеді.
Бірақ Қазақстанда қаржылық есептемені талдаудың ілгерілмелі әдістері
тәжірибе барысында кеңінен қолданылмауда. Бұл кәсіпорынның қызметінің
қаржылық нәтижесі мен оның экономикалық дамуына теріс нұқсанын келтіреді.
Сондықтан қаржылық есептеменің аудиті мен талдауын теория жүзінде
қарастырып, оларды тәжірибе жүзінде қолданудың әдістерін нақты кәсіпорын
үлгісінде жарыққа шығару меншік иелері алдында өзінің өндірістік-
кәсіпкерлік қызметінің нәтижесі үшін жауапкершілік артатын шаруашылық
субъектілері үшін маңызды және актуалды мәнге ие болады.
1 Қаржылық есептемені құру
1.1 Қаржылық есептеме және оның нысандарының мәні
Есептеме ретінде белгілі бір өтіп кеткен кезең үшін кәсіпорынның
қаржылық-шаруашылық қызметін кешенді рүрде сипаттайтын нәтижелі
көрсеткіштердің жүйесі танылады. Есептемені құру – есеп жұмысының аяқ
кезеңі. Оның мәліметтері бойынша кәсіпорын өзінің қызметінің нәтижесін
шығарады. Есептеме талдаудың, ағымдағы және болашақ кезеңді кезеңді
жоспарлаудың ақпараттық көзі болып табылады.
№30 Қаржылық есептемені ұсыну деп аталатын Бухгалтерлік есепп
стандартында былай деп жазылған: Қаржылық есептеме сипаты мен функциясына
сәйкес топтарға құрылымды түрде бірігетін операциялардың үлкен бөлігін
өңдеудің нәтижесі болып табылады. Жалпы алғанда, қаржылық есептеме –
кәсіпорынның қаржылық-шаруашылық қызметінің нәтижесін көрсететін маңызды
есептеме.
Қаржылық есептеменің мақсаты пайдаланушыларды (акционерлерді,
инвесторларды, салық органдарын және тағы да басқаларды) есепті кезеңдегі
кәсіпорынның қызметінің нәтижесі және қаржылық жағдайы туралы сенімді әрі
маңызды ақпаратпен қамтамасыз ету болып табылады.
Қаржылық есептемеге қойылатын басты талап – оның сенімді және
инвесторлар мен акционерлер үшін мәліметтерінің айқын болуы. Қаржылық
есептеме алдын-ала белгіленген мерзімге дейін жасалуы керек. Кәсіпорын
өзінің есептемесін, егер бұл Қазақстан Республикасының Заңында басқаша
белгіленбесе, есепті кезеңнен кейінгі жылдың 1-наурызынан кешіктірмей
ұсынуы керек.
Қаржылық есептемеге оның уақытылы ұсынылғанына және сенімділігіне
жауапкершілік артатын кәсіпорынның Бас директоры мен Бас бухгалтері
қолдарын қояды. Ағымдағы және өткен жылдың есептері мен баланстарының
мәліметтеріне енгізілетін өзгерістер есепті кезеңнің бірінші айында жасалуы
керек. Ал өткен жылдың жылдық есептемелеріне енгізілетін өзгерістер оның
бекітілуіне дейін жасалуы қажет. Бұған қажетті өзгерістер есепті жылдың
желтоқсан айында енгізіледі.
Қаржылық есептеменің нысандарына Бухгалтерлік баланс, Кірістер мен
шығыстар туралы немесе Қаржылық-шаруашылық қызметтің нәтижесін көрсететін
есеп беру, Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп беру, Меншікті
капиталдағы өзгерістер туралы есеп беру және Түсіндірме хат жатады. Осы
нысандардың әрқайсысына тоқталып кетейін.
Бухгалтерлік баланс белгілі бір есепті кезеңдегі кәсіпорынның
қаржылық жағдайын бейнелейді. Баланс меншік иелерін, менеджерлерді және
басқаруға қатысы бар басқа да тұлғаларды субъектінің меншік жағдайымен
таныстырады. Баланс арқылы олар субъектінің меншігі туралы мағлұмат ала
алады (№1-2-қосымшалар).
Баланс арқылы кәсіпорынның жақын арада үшінші тұлғалардың
(акционерлер, инвесторлар, қарыз берушілер, сатып алушылар, сатушылар және
басқалары) алдында өз міндеттемелерін өтей алатынын-алмайтынын анықтауға
болады.
Кәсіпорынның жұмысының соңғы қаржылық нәрижесі – басқарманың
материалдық және ақшалай ресурстарын сақтау және оларды көбейту
мүмкіндіктерін бағалаудың басты аспектісі. Бұл баланста таза табыс немесе
жабылмаған зиян ретінде бейнеленеді.
Бухгалтерлік баланс екіге бөлінеді: оның сол жағында активтер
көрсетілсе, ал оң жағында меншікті капитал мен міндеттемелер көрініс табады
(1-сызба).
1-сызба.
Бухгалтерлік баланстың құрылымдық көрінісі
Бухгалтерлік баланс
Меншікті
Активтер - Міндеттемелер = капитал
Ұзақ мерзімдіАғымдағы Ұзақ мерзімдіАғымдағы
актитер активтер міндеттемелерміндеттемелер
Негізгі Тауарлы-матер Ұзақ мерзімдіҚысқа
құралдар иалдық қорлар несиелер мен мерзімді
қарыздар несиелер мен
қарыздар
Материалдық Дебиторлық Кейінге Кредиторлық
емес активтерборыштар қалдырылған борыштар
салықтар
ИнвестицияларАқша Төленуге
және т.б. қаражаттары тиісті
сомалар және
т.б.
Қаржылық
инвестициялар
Активтердің құрамына үйлер, ғимараттар, құрылыстар, еншілес,
тәуелді және бірлесіп бақыланатын заңды тұлғаларға инвестициялар, ұзақ
мерзімді дебиторлық борыштар, материалдық емес активтер, қысқа мерзімді
қаржылық инвестициялар, ағымдағы дебиторлық борыштар, тауарлы-материалдық
қорлар, кассадағы және банктегі шоттардағы ақша қаражаттары, берілген
аванстар жатады.
Айналымда бір жыл ішінде жүрген активтер қысқа мерзімділерге, ал бір
жылдан артық жүргендері ұзақ мерзімді активтердің қатарына жатады.
Материалдық емес активтер деп белгілі бір нақтылы табиғи пішіні жоқ,
бірақ қандай да бір бағаға, құнға бағаланатын болғандықтан субъектіге үнемі
қосымша табыс әкеліп тұратын активтерді айтады. Оған патентер, тауарлық
белгілер, ноу-хау, бағдарламалар, лицензиялық келісімдер, гудвилл жатады.
Материалдық емес активтер кәсіпорынның балансында бастапқы құны бойынша
көрсетіледі.
Негізгі құралдар деп өндірісте ұзақ уақыт бойы пайдаланылатын, өзінің
бастапқы заттай нысанын сақтай отырып, құнын шығарылған өнімге, орындалған
жұмысқа, көрсетілген қызметке біртіндеп бөлініп есептелген амортизациялық
аударым мөлшерінде ауыстыратын еңбек құралдарын, яғни материалдық
активтерді айтады.
Қаржылық инвестициялар дегеніміз акционерлік қоғамдар немесе мемлекет
шығарған акцияларға, облигацияларға және басқа да құнды қағаздарға,
банктердің депозиттеріне салынған салымдар болып табылады. Қаржылық
инвестициялардың құрамына еншілес, тәуелді және бірлесіп бақыланатын заңды
тұлғаларға бағытталған инвестициялар да кіреді.
Ағымдағы активтерге тауарлы-материалдық қорлар, дебиторлық борыштар
және ақша қаражаттары жатады.
Тауарлы-материалдық қорларға, негізінен, шикізат, дайын өнім, тауарлар
және аяқталмаған өндіріс жатады. Тауарлар сатып алу құны бойынша
бағаланады.
Дебиторлық борыштар деп белгілі бір қарым-қатынасқа байланысты заңды
және жеке тұлғалардың кәсіпорынның алдындағы сатып алған тауарлары,
субъектінің оларға көрсеткен қызметтері үшін, сондай-ақ жұмысшылар мен
қызметкерлкрдің субъектіден аванс ретінде алған немесе несиеге, қарызға
алған тауарлары мен материалдары үшін қайтаруға тиісті борыштарын айтады.
Касадағы және банктегі ақша қаражаттарын қысқа мерзімді бағалы
қағаздармен бірге өтімді ресурстар ретінде белгілеуге болады.
Өндіріспен, саудамен немесе кәсіпкерліктің басқа да түрімен
айналысатын кәсіпорындардың қайсыларының болса да шаруашылық қызметпен
айналысу үшін белгілі бір мөлшерде материалдық құндылықтары, ақша
қаражаттары, қаржылық салымдары мен алдағы уақытта табыс табу мақсатында
жұмсаған шығындары және алашақтары болуы қажет. Осы жоғарғылардың ақшалай
жиынтығы капитал болып саналады. Меншікті капиталдың баланста бейнелену
нысаны меншік нысанына байланысты.
Кәсіпорынның жарғылық капиталы жай немесе басымдық берілген
акциялардың номиналдық құнына және салымдар мен пайлардың құнына тең. Оның
номиналды құнынан жоғары салынған капитал қосымша төленген капитал деп
аталады. Материалдық активтерді қайта бағалағанда олардың құнының өскен
сомасынан туындайтын капитал қосымша төленбеген капитал деп аталады. Қор
ретіндегі капитал – келешекте болуы мүмкін зияндар мен шығындардың орнын
толтыруға арналып кәсіпорын өзінің таза пайдасынан бөлген меншікті
капиталдың бір бөлігі.
Бөлінбеген пайда – кәсіпорынның жалпы табысынан барлық шығындарын
өтегеннен, бюджетке төленген салық сомаларынан және табыстан басқа да
бағыттарға пайдаланғаннан қалған бөлігі.
Қандай да болмасын кәсіпорындарды, олардың қандай салада қызмет
атқаратындығына қарамастан, банктің, жабдықтаушылардың, қызметкерлердің
және тағы да басқаларының алдында міндеттемелері болады.
Оларды өтеу үшін ағымдағы активтер пайдаланылмайтын міндеттемелер ұзақ
мерзімді міндеттемелер деп аталады. Оларға ұзақ мерзімді вексельдер,
тауарлар мен қызметтер үшін алынған аванстар, жалгерлік міндеттемелер және
тағы да басқалары жатады.
Ағымдағы міндеттемелер – оларды өтеу үшін ағымдағы активтер
пайдаланылатын міндеттемелер. Оларға банктердің овердрафттары, қысқы
мерзімді қарыздар және тағы да басқалары жатады.
Кәсіпорынның Кірістері мен шығыстары туралы есеп беруі оның есепті
кезеңдегі қаржылық нәтижелерін сипаттайды, сонымен қатар оның құрамына
келесідей көрсеткіштер кіреді (2-сызба), (№3-4-қосымшалар):
2-сызба.
Кірістер мен шығыстар туралы есеп берудің құрамдас бөліктері.
Негізгі қызметтен алынатын табыс Төтенше жағдайлардан алынатын
табыс
Негізгі қызметтен Негізгі емес
алынатын табыс қызметтен алынатын
табыс
Сатылған
тауарлардың
өзіндік құны Таза табыс
Жиынтық кіріс
Кезең шығындары
Салық салынғанға дейінгі негізгі
қызметтен алынатын табыс
Корпоративті табыс салығы
Салық салынғаннан кейінгі негізгі
қызметтен алынатын табыс
Тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) сатудан түскен табыстар одан
қосылған құн салығы сомасын, акциздерді және тағы да басқа салықтар мен
міндетті төлемдерді, сонымен қатар сатып алушыға ұсынылған баға шегерімі
мен сату шегерімін, қайтарылған тауарлардың құнын шегергеннен қалған сома
бойынша көрсетіледі. Бұл бап бойынша тауарлы-материалдық қорларды өткізу,
қызметтерді көрсету арқылы, сонымен қатар сыйақы, пайыздар, дивидендтер
түрінде алынған негізгі қызмет бойынша табыстар көрсетіледі.
Сатылған тауарлардың (жұмыстардың, қызметтердің) өзіндік құнына
тауарларды сату бойынша жұмсалған шығындар кіреді. Олар өзінің экономикалық
мазмұны бойынша келесі элементтерге жіктеледі: материалдық шығындар,
еңбекақы шығындары, сақтандыру шығындары, негізгі құралдардың тозуы, басқа
да шығындар.
Жалпы табыс тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) сатудың қаржылық
нәтижесін көрсетеді де, негізгі қызметтің нәтижесінде пайда болған
тауарларды сатудан түскен табыс пен сатылған тауарлардың өзіндік құнының
арасындағы айырмашылықты білдіреді.
Кезең шығындарына жалпы және әкімшілік шығыстар, сату бойынша
шығыстар, сыйақы түріндегі шығыстар жатады. Кезең шығындары – тауарлардың
өндірістік өзіндік құнына кірмейтін шығындар.
Негізгі қызметтен алынатын табыстар жалпы табыс пен кезең шығындары
арасындағы айырмашылықты білдіреді.
Негізгі емес қызметтен алынатын табыстарға материалдық емес
активтерді, негізгі құралдарды, бағалы қағаздарды сатудан алынатын табыстар
және тағы да басқалары жатады.
Салық салынғанға дейінгі негізгі қызметтен алынатын табыстар негізгі
қызметтен алынатын табыстар мен негізгі емес қызметтен алынатын табыстардың
көрсеткіштері арқылы анықталады.
Корпоративті табыс салығы №11 Корпоративті табыс салығының есебі деп
аталатын БЕС-на сәйкес анықталады.
Салық салынғаннан кейінгі негізгі қызметтен алынатын табыстар салық
салынғанға дейінгі негізгі қызметтен алынатын табыстар мен корпоративті
табыс салығының көрсеткіштері арқылы анықталады.
Төтенше жағдайлардан алынатын табыс төтенше жағдайлардан болған
нәтижеден корпоративті табыс салығын шегеріп тастағаннан қалған сомаға тең.
Таза табыс заңды тұлғаның есепті кезеңде алған немесе жеткен
нәтижесінің көрінісі.
Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп беруінің негізгі мақсаты
болып келесідей ақпараттарды ұсыну табылады (№5-6-қосымшалар):
▪ есепті кезең ішінде заңды тұлғаның ақша қаражаттарының ағымының
келуі мен кетуі туралы;
▪ есепті кезеңдегі заңды тұлғаның операциялық, инвестициялық және
қаржылық қызметі туралы.
Қызметтің түрі бойынша жоғарғыдай сыныпталу ақпаратпен қамтамасыз
етіп, осы қызмет түрлерінің заңды тұлғаның қаржылық жағдайына және оның
ақша қаражаттарының көлеміне ықпалын бағалауға мүмкіндік береді.
Кірістер мен шығыстар туралы есеп беруде таза табыс ақша
қаражаттарының көлемінің нақты ұлғаюы мен кемуін көрсетпейді.
Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп беру бірінші есепті кезеңнен
екіншісіне өткен кездегі бухгалтерлік баланстың баптары бойынша болған
өзгерістерді көрсетіп, есепті кезең ішінде кәсіпорынның ақша қаражаттарының
ағымының келуі мен кетуі туралы ақпаратты ұсынады.
Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп беру кәсіпорынның
басқармасымен қатар сыртқы пайдаланушылар – инвесторлар, қарыз берушілер
үшін қажет. Кәсіпорынның басқармасы бұл есепті кәсіпорынның өтімділігін
есептегенде, дивидендтерді белгілегенде, кәсіпорынның жалпы жағдайына әсер
ететін факторларды бағалағанда, қосымша инвестицияларды тарту туралы шешім
қабылдағанда немесе қандай да бір бағдарламаларды қаржыландыруға бел
буғанда қолданады.
Инвесторлар мен қарыз берушілер үшін ақша қаражаттарының қозғалысы
туралы есеп беруде көрсетілген ақпарат кәсіпорынды зерттеу барысында қажет
болады. Оларды кәсіпорынның басқармасы өз ақша қаражаттарының қозғалысын
басқара алады ма, сонымен қатар кірістер мен шығыстар туралы есеп беруде
көрсетілген таза табыс пен ақша қаражаттарының көлемінің арасындағы
айырмашылық қандай деген сұрақтар қызықтырады.
Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп беру заңды тұлғаның ақша
қаражаттарының ағымының кеуі мен кетуінің негізгі жолдарын көрсетеді де,
өзінің құрамына келесідей бөлімдерді кіргізеді:
1. Операциялық қызметтен болған ақша қаражаттарының қозғаласы.
2. Инвестициялық қызметтен болған ақша қаражаттарының қозғаласы.
3. Қаржылық қызметтен болған ақша қаражаттарының қозғалысы.
4. Есепті кезеңнің басындағы ақша қаражаттары.
5. Есепті кезеңнің соңындағы ақша қаражаттары.
Есеп берудің бұл түрі жұмыс кестесінің көмегімен дайындалады.
Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп беруді құру үшін
бухгалтерлік баланста және кірістер мен шығыстар туралы есеп беруде
келтірілген мәліметтер қолданылады (3-сызба).
3-сызба.
Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп берудің шағын жобасы.
Есептің мақсаты
Есепті кезеңдегі ақша қаражаттарының Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы
ағымының келуі мен кетуі туралы ақпараттарды келесідей бөлімдерде
ақпараты ұсыну ашу:
Операциялық қызметте
Инвестициялық қызметте
Қаржылық қызметте
Операциялық қызметтен болған ақша қаражаттарының қозғалысын ашу
Тікелей Жанама әдіс
әдіс
Операциялық қызмет – заңды тұлғаның табысты алу бойынша негізгі
қызметі. Операциялық қызметтен болған ақша қаражаттарының қозғалысы туралы
есеп беруді дайындаудың бірінші этабы негізгі қызметтің нәтижесінде болған
ақша қаражаттрының қозғалысын анықтау болып табылады.
Негізгі қызметтің нәтижесінде болған ақша қаражаттарының қозғалысын
анықтау үшін кірістер мен шығыстар туралы есеп берудің мәліметтерін
аударымдар әдісінің жүйесінен санаудың кассалық жүйесіне қарай түзету
жүргізу қажет. Мұнда табыстар ақша қаражаттарының ағымының келуі кезінде
танылады, ал шығындар, егер олар өтелді дегенде ғана мойындалады деген
сауалмен байланысты түзетулер пайдаланылады.
Заңды тұлғаның операциялық қызметтен болған ақша қаражаттарының
қозғалысын тікелей немесе жанама әдісті қолдану арқылы анықтайды:
Тікелей әдіс бойынша ақша қаражаттарының ағымының келуі мен кетуінің
негізгі түрлері анықталады. Бұл әдіс ақшалай операциялардың әрбір түрін
зерттеуге және қызметтің қай түріне жататындығын анықтауға негізделген.
Тікелей әдіс кірістер мен шығыстар туралы есеп берудің әрбір бабы бойынша
түзетулер жүргізу керектігін білдіреді. Бұл жағдайда тауарларды сатудан
түскен ақша қаражаттрынан бастайды. Жоғарыда түскен түсімнен тауарларды
сатып алу, ағымдағы шығыстар, несиелік пайыздар және бюджетке төленетін
төлемдер бойынша барлық ақшалай төлемдерді шегеріп тастайды. Осының
нәтижесінде операциялық қызметтен түскен ақша қаражаттарының сомасын
шығарады.
Тікелей әдісті қолдану барысында операциялық қызметтің нәтижесінде
пайда болған ақша қаражаттарының қозғалысының мысалы болып төмендегілер
табылады:
• Ақша қаражаттарының ағымының келуі: тауарларды сату мен қызметтерді
көрсетуден түскен ақшалай түсімдер, тауарлы-материалдық қорларды
жеткізіп беру және қызметтерді көрсету бойынша алынған аванстар,
пайыздар, дивидендтер және әр түрлі сипаттағы сыйақылар түріндегі
ақшалай түсімдер, басқа да түсімдер.
• Ақша қаражаттарының ағымының кетуі: жабдықтаушылар мен мердігерлерге
тауарлар және көрсетілген қызметтер үшін төленген ақшалай төлемдер,
тауарлы-материалдық қорларды жеткізіп бергені және жұмыстарды
орындағаны үшін, қызметтерді көрсеткені үшін берілген аванстар,
еңбекақы төлеу және басқа да төлемдердің нәтижесінде ақша
қаражаттарының ағымының кетуі, бюджетпен, әлеуметтік сақтандыру
органдарымен, бюджеттен тыс қорлармен есеп айырысудың нәтижесінде ақша
қаражаттарының ағымының кетуі, пайыздарды төлеу, басқа да төлемдер.
Жанама әдіс бойынша тазза табыс немесе зиян ағымдағы активтер мен
міндеттемелердің, ақшалай емес операциялардың өзгеруіне қарай түзетіледі.
Бұл әдіс бухгалтерлік баланс пен кірістер мен шығыстар туралы есеп беруде
көрсетілген мәліметтердің барлығына негізделген.
Жанама әдіс кірістер мен шығыстар туралы есеп берудің әрбір бабы
бойынша түзетуді жүргізуді керек етпейді. Бұл әдіс бойынша өткен есепті
кезеңмен салыстырғандағы қазіргі есепті кезеңдегі өзгерістердің сомасына
таза табыстың сомасын түзету.
Жанама әдісті қолдану барысында таза табысты түзету келесі
операцияларды қамтиды:
• Есептелген тозу және амортизация сомасының өзгеруін: кезең сайын
есептеліп, аударылған тозу мен амортизация қайтадан таза табыстың
сомасыны қосылады, өйткені олар ақша қаражаттарының ағымының кетуін
туғызған жоқ.
• Ағымдағы активтердің сомасының өзгеруін: ағымдағы активтердің ұлғаюы
еспті кезең ішінде ақша қаражжаттарының ағымын азайтады, ал бұл ақша
қаражаттарының кетуін білдіреді. Ал ағымдағы активтердің кемуі,
керісінше, есепті кезең ішінде ақша қаражаттарының ағымын көбейтеді
де, ақша қаражаттарының келуін білдіреді.
• Ағымдағы міндеттемелердің (қысқа мерзімді банк несиелерін қоспағанда)
сомасының өзгеруі: ағымдағы міндеттемелердің өсуі есепті кезең ішінде
ақша қаражаттарының ағымын көбейтеді де, ақша қаражтттарының келуін
білдіреді. Ағымдағы міндеттемелердің кемуі есепті кезең ішінде ақша
қаражаттарының ағымын азайтады да, ақша қаражаттарының кетуін
білдіреді.
Инвестициялық қызмет – ұзақ мерзімді активтерді иемдену мен сату.
Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп беруді дайындаудың екінші этабы
болып инвестициялық қызметтің нәтижесінде болған ақша қаражаттарының
қозғалысын анықтау табылады. Бұл этапта инвестициялық қызметті ақша
қаражаттарының ағымының келуі мен кетуінің әрбір жағдайы бойынша қарастыру
қажет. Инвестициялық қызмет негізінен бухгалтерлік баланстың ұзақ мерзімді
активтер бөлімінде бейнеленеді. Оған сонымен қатар бухгалтерлік баланстың
ағымдағы активтер бөліміндегі қаржылық инвестициялар арқылы жасалған
операциялар жатады. Инвестициялық қызмет кірістер мен шығыстар туралы есеп
беруде акцияларды, негізгі құралдарды және тағы да басқаларын сатудан
түскен табыстар немесе шыққан шығындар көрсетілген жағдайда бейнеленеді.
Инвестициялық қызметтің нәтижесінде пайда болған ақша қаражаттарының
қозғалысының мысалы келесідей болып келеді:
• Ақша қаражаттарының ағымының келуі: материалдық емес активтерді
сатудан түскен ақшалай түсімдер, негізгі құралдарды және басқа да ұзақ
мерзімді активтерді сатудан түскен ақшалай түсімдер, қаржылық
инвестицияларды сатудан түскен ақшалай түсімдер, басқа да түсімдер.
• Ақша қаражаттарының ағымының кетуі: материалдық емес активтерді,
негізгі құралдарды және басқа да ұзақ мерзімді активтерді сатып алу,
қаржылық инвестицияларды сатып алу, басқа заңды тұлғаларға несиелерді
ұсыну, басқа да төлемдер.
Қаржылық қызмет – заңды тұлғаның меншікті капитал мен қарыз
қаражаттарының құрамы мен мөлшерінің өзгеруі нәтиже болып табылатын
қызметі.
Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп беруді дайындаудың үшінші
этабы болып қаржылық қызметтің нәтижесінде пайда болған ақша қаражаттарының
қозғалысын анықтау табылады. Бұл этапта қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді
кредиторлық борыштардың шоттары қарастырылады. Талдау кезінде төленген
дивидендтер туралы ақпарат пайдаланылады.
Қаржылық қызметтен болған ақша қаражаттарының қозғалысының мысалы
болып келсілер табылады:
• Ақша қаражаттарының ағымының келуі: акцияларды және басқа да бағалы
қағаздарды шығарудан алынған ақшалай түсімдер, несиелерді алу, басқа
да түсімдер.
• Ақша қаражаттарының ағымының кетуі: несиелерді өтеу, өз акцияларын
сатып алу, дивидендтерді төлеу, басқа төлемдер.
Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептеме туралы Қазақстан
Республикасының Заңына сәйкес, 2002 жылғы қаржылық есептемеден бастап,
кәсіпорындар Меншікті капиталдағы өзгерістер туралы есеп беруді тапсыруға
міндетті (№7-қосымша). Бұл есеп берудің құрамына төмендегілер кіреді:
▪ есепті кезеңдегі таза табыс немесе зиян;
▪ меншікті капиталдың бөліміне тиесілі кірістер мен шығыстар, таза
табыс пен зияндардың әрбір бабы бойынша сомалар;
▪ есеп саясатындағы өзгерістердің нәтижелілігі және кеткен
қателіктердің түзетілуі.
Бұдан басқа, кәсіпорындар бұл есепте немесе оның қосымшасында
келесідей ақпараттарды ұсынулары керек:
▪ меншік иелері жасайтын капитал сипатындағы операциялар және
меншіктің бөлінуі туралы;
▪ есепті кезеңнің басына және есепті кезеңге жасалған бөлінбеген табыс
қалдығы және есепті кезеңнің ішіндегі өзгерісі туралы;
▪ есепті кезеңнің басындағы және соңындағы меншікті капиталдың әрбір
бабының баланстық құнының арасын салыстыру туралы.
Төменде меншікті капиталдағы өзгерістер туралы есеп берудің нысаны
келтірілген (4-сызба):
4-сызба.
Меншікті капиталдағы өзгерістер туралы есеп берудің үлгілік нысаны
Жарғылық Қосымша Қосымша Резервті БөлінбегенНәтиже
капитал төленген төленбегенкапитал табыс
капитал капитал
2005 ж.
31-желтоқсаныХ Х Х (Х) Х Х
на қалдық
Есеп
саясатындағы (Х) (Х)
өзгерістер
Қайта
саналған Х Х Х (Х) Х Х
қалдық
Мүлікті
бағалағанға Х
дейінгі сома
Инвестициялар
ды қайта
бағалағаннан (Х) (Х)
болған
жетіспеушілік
Валюталарды
қайта
санағаннан (Х) (Х)
болған
айырмашыл.
Кірістер мен
шығыстар
туралы есеп Х (Х) Х
беруде
танылмаған
таза табыс
Кезеңдегі
таза табыс Х Х
Дивидендтер
Акциялардың
эмиссисы Х Х Х
2006 ж. Х Х (Х) Х Х
31-желтоқсаны Х
на қалдық
Мүлікті қайта
бағалағаннан
болған (Х) (Х)
жетіспеушілік
Инвестициялар
ды
бағалағанға Х Х
дейінгі сома
Валюталарды
қайта
санағаннан (Х) (Х)
болған
айырмашыл.
Кірістер мен
шығыстар
туралы есеп (Х) (Х) (Х)
беруде
танылмаған
таза табыс
Кезеңдегі
таза табыс Х Х
Дивидендтер (Х)
(Х)
Акциялардың
эмиссиясы Х Х Х
Қаржылық есептеменің құрамына сонымен қатар Түсіндірме хат кіреді (№8-
қосымша). Оның құрамында пайдаланушылардың қажеттіліктеріне сәйкес
бухгалтерлік баланстағы, кірістер мен шығыстар туралы есеп берудегі және
ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп берудегі баптар туралы ақпараттар
бар. Сонымен қатар кәсіпорынға әсер ететін бухгалтерлік баланста танылмаған
активтер ман міндеттемелер жөнінде тәуекелдерді түсіндіреді.
Қаржылық есептемеге тіркелген түсіндірме хат міндетті түрде қаржылық
есептемені пайдаланушыларға экономикалық шешімдерді қабылдауға көмегін
тигізеді.
Түсіндірме хаттың құрамы келесідей болады:
▪ маңызды операциялар мен оқиғалар үшін таңдалып қолданылған нақты
есеп саясаты мен қаржылық есептемені дайындаудың негізі туралы
ақпаратты ұсыну;
▪ қаржылық есептеменің басқа нысандарында көрсетілмеген ақпараттарды
ашып көрсету;
▪ қаржылық есептеменің басқа нысандарында көрсетілмеген, бірақ оның
сенімділігін дәлелдеу үшін қажет қосымша ақпараттармен қамтамасыз ету;
▪ басқа да ашылымдар, оның ішінде: шартты оқиғалар, келісімдік
міндеттемелер және басқа да қаржылық ашылымдар, қаржылық емес сипаттың
ашылымы.
Түсіндірме хаттағы есеп саясатының бөлімі келесідей жағдайларды
баяндауы керек:
▪ қаржылық есептемені дайындау үшін қолданылған баға берудің негізін;
▪ қаржылық есептемені дұрыс түсіну үшін маңызды мағынаға ие есеп
саясатының әрбір нақты мәселесін.
1.2 Қаржылық есептеменің халықаралық стандарттарының кәсіпорын
үшін маңызы
БК ЖШС Медикус Центр Қаржылық есептеменің халықаралық стандарттарына
ағымдағы жылдың аяғына қарай көшуді жоспарлап отыр. Кәсіпорында жүргізіліп
келе жатқан бухгалтерлік есеп жүйесі автоматтандырылған түрде
1С:Бухгалтерия 7.7-ші бағдарламасы арқылы жүргізілуде. Ал осы жылы
бухгалтерлік бағдарламаның 8.8-не көшу жоспарлануда. Жаңа бағдарламамен
бірге жаңа стандарттарға өту қолайлы болып келетіні сөзсіз. Дегенмен,
Қаржылық есептеменің халықаралық стандарттарына көшу кәсіпорын үшін тиімді
болатынына күмәнім жоқ. Оның қыр-сырына теріңірек тоқталып кетейін.
22.12.2005жылы №426 Қаржылық есептемесін Қаржылық есептеменің
халықаралық стандарттарына сәйкес құратын ұйымдар үшін бухгалтерлік есептің
жұмыс шоттары жоспарын жасап шығару бойынша нұсқауларын (негіздерін) бекіту
туралы Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігінің бұйрығы шыққан еді.
Бұл бұйрық 05.01.2006жылы Қазақстан Республикасының Заң Министрлігінде
мемлекеттік тіркеуден өткен соң қолданысқа енгізілді.
Қазақстанның бухгалтерлік есеп стандарттары халықаралық стандарттардан
артта қалған. Кәсіпорынның таза активтерінің нақты түрдегі бағалануын
қамтамасыз етуге бағытталған Қаржылық есептеменің халықаралық
стандарттарына кіру – қазақстандық кәсіпорындарға деген инвесторлардың
сенімділігінің деңгейін жоғарлату үшін бірден-бір қажеті қадам. Бұл
стандарттар кәсіпорынның қаржылық жағдайы туралы ақпаратты оның мүліктері
мен міндеттемелерінің нақты бейнесін алуға мүмкіндік береді. Ал бұл, өз
кезегінде, қазақстандық бизнестің тұрпатына оңды әсерін тигізеді.
Инвестор, бірінші кезекте, белгілі бір кәсіпорынға салған салымдарының
мүмкін болатын тәуекелі туралы толық түрде көрініс беретін ақпаратты алуға
қызығушылық танытады. Көптеген кәсіпорындардың басқарушыларының пікірі
бойынша Қаржылық есептеменің халықаралық стандарттарына көшу инвесторлардың
сенімділігін арттырады.
Бірақ бұл мәселені талқылау барысында келесідей сауал туылады: қандай
кәсіпорындар бірінші кезекте Қаржылық есептеменің халықаралық
стандарттарына өтулері керек.
Қаржылық есептеменің халықаралық стандарттарына қазақстандық немесе
халықаралық қаржы нарығында қаражат алуды көздеп отырған немесе сол нарық
арқылы қазіргі уақытта өз қызметін жүзеге асырып отырған кәсіпорындар көшу
керек.
Капиталдың шетелдік нарығына шығуға бел буған қазақстандық
кәсіпорындар тартылатын қарыздар бойынша жоғары пайыздық мөлшерлемеге
ұшырауда. Бұл түсінікті, өйткені шетелдік қарыз берушілер қазақстандық
қарызгерлердің қаржылық есептемесінің сенімді еместігімен байланысты
туындайтын қосымша тәуекелдерден аулақ болуды қалайды. Ал Қаржылық
есептеменің халықаралық стандарттарына сәйкес құрылған есептеме
кәсіпорынның жағдайы туралы сенімдірек және объективтірек ақпарат береді.
Сонымен, бұл шығындардың азаюы мен бәсекеқабілеттілікті күшейтуге алып
келетін тартылатын капиталдың құнын төмендетуге мүмкіндік береді.
Қаржылық есептеменің халықаралық стандарттарына шетелдік инвесторы бар
немесе акциялары Қазақстаннан шеткей жатқан елдерде айналымда жүрген
кәсіпорындар ғана қолданады.
Есептемені Қаржылық есептеменің халықаралық стандарттарына сәйкес
құру керек деп шешкен кәсіпорындарға бірқатар ең тартымды факторлар әсер
етті:
▪ іскерлік белсенділікті жақсартуға деген талпыныс (24%);
▪ нарықтың жаңа талаптарына сйкес келу қажеттігі (18%);
▪ капиталдың халықаралық нарығына шығудың мүмкіндігі (18%).
Қаржылық есептеменің халықаралық стандарттарына сәкес құрылған
есептеменің аудитін жүргізудің қызметінің құны орташа есеппен алғанда
қазақстандық стандарттар бойынша құрылғанынан 15-20%-ға жоғары болып
келеді. Қаржылық есептеменің халықаралық стандарттары бойынша аудиторлық-
консультациялық қызмет крсетіп жүрген компаниялардың саны санаулы.
Кәсіпорындардағы есептемені жаңа стандарттарға сәйкес құра алатын
қызметкерлердің саны да санаулы.
Бұл стандарттарға көшу барысында есептің электронды түрде жүргізіліп
келе жатқан жүйесін түгелдей қайта құрудың қажеттігі туындайды. Халықаралық
есептеме ақпараттың үлкен көлемін иемденеді әрі оны ашудың нақтылығын
айғақтайды. Өзінің қаржылық есептемесін Қаржылық есептеменің халықаралық
стандарттарына сәйкес құратын кәсіпорындар өзінің бюджетіне
трансформациялық шығындарды (қаржылық және кезең шығындарын) кіргізуі
қажет. Әрбір кәсіпорын Қаржылық есептеменің халықаралық стандарттарына көшу
барысында ең басты мәселеге – арнайы мамандандырылған қызметкерлердің
жоқтығына келіп тіреледі. Сондықтан бухгалтер тек бухгалтерлік есеп
ережелерін ғана емес, сонымен қатар арнайы қағидаларды меңгеруі қажет.
Халықаралық стандарттарға көшу нормативтік-құқықтық құжаттардың,
әдістемелік материалдардың жоғарғы кәсібилік деңгейімен қамтамасыз етілуі
керек. Осыған байланысты Қазақстанның білікті бухгалтерлерінің палатасы
Қаржылық есептеме бойынша комитет құрды. Комитеттің негізгі мақсаты –
кәсіпорындарға халықаралық стандарттарға жауап беретін қаржылық есептемені
дайындауға көмек көрсету.
Енді Қаржылық есептеменің халықаралық стандарттары бойынша құрылған
жұмысшы шотар жоспарын айғақтауға бет бұрайын:
▪ жұмысшы шоттар жоспарындағы бухгалтерлік есептің топтамалық шоттары
өтімділіктің төмендеуіне қарай орналасқан;
▪ жұмысшы шоттар жоспарындағы шоттардың нөмірі төрт таңбалы болып
келеді. Бірінші сан бөлімдерге қатысын білдірсе, екінші сан
өтімділіктің төмендеуіне баййланысты орналасқан бөлімшелерге қатысын
білдіреді.
Үшінші сан топтамалық шоттардың тобына қатысын білдіреді. Ал төртінші
санды топтамалық шоттардың өтімділік бойынша орналасу тәртібін орнату
арқылы кәсіпорын өзі белгілейді.
Ал жұмысшы шоттар жоспарының бөлімдері төмендегідей болады:
1-бөлім Қысқа мерзімді активтер, 2-бөлім Ұзақ мерзімді
активтер, 3-бөлім Қысқа мерзімді активтер, 4-бөлім Ұзақ мерзімді
міндеттемелер, 5-бөлім Капитал және қорлар, 6-бөлім Кірістер, 7-бөлім
Шығыстар, 8-бөлім Өндірістік есеп шоттары.
Менің пікірімше, БК ЖШС Медикус центрдің Қаржылық есептеменің
халықаралық стандарттарына көшуі оның қаржылық-шаруашылық қызметін, жалпы
қаржылық жағдайын тереңірек түсінуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар
Қаржылық есептеменің халықаралық стандарттарына бойынша құрылған жұмысшы
шотар жоспарын қолдану қолайлы болып келетіні сөзсіз.
1.3 Кәсіпорынның техникалық-экономикалық сипаттамасы
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік біріккен қазақстандық-германдық
кәсіпорын Медикус Центр Қазақстан Республикасының нарығында 1995 жылдан
бері фармацевтикалық қызметпен айналысып келе жатқан ірі дистрибьюторлық
кәсіпорын болып табылады. Негізгі қызметі – дәрі-дәрмектердің көтерме және
бөлшек саудасын жүзеге асыру. Бұл кәсіпорын дәрі-дәрмектердің 114 шетелдік
және 100 отандық өндірушілерімен және жабдықтаушыларымен іскерлік қарым-
қатынас орнатып үлгерді.
БК ЖШС Медикус Центр заңды тұлға ретінде 13.09.1994жылы Қазақстан
Республикасының Заң министрлігі берген №28465-1910-ЖШС заңды тұлғаның
мемлекеттік тіркеуден өткенін көздейтін куәлік арқылы тіркелген.
БК ЖШС Медикус Центрдің міндетті лицензиялаудан өткен. Сол себептен
ЖШС 2002жылы Денсаулықты сақтау істері бойынша Қазақстан Республикасының
Агенттігі фармацевтикалық қызметпен айналысуға берген мерзімі белгіленбеген
лицензияға ие болып отыр. Кәсіпорынның Басшысы әрі Бас директоры
Құлмаханова Шолпан Ковкенқызы.
БК ЖШС Медикус Центр заңды тұлға болып табылатындықтан өзінің
қызметін Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінің, Шаруашылық
серіктестіктер туралы заңдық күші бар Қазақстан Республикасының
Президентінің Жарлығының, басқа да заңнамалық және нормативтік актілердің,
Жарғының және үлестік келісім-шарттың негізінде іске асырады. БК ЖШС
Медикус Центрің өзінің жеке меншігін, балансын, Тұран Әлем, Центр
Кредит банкілерінде есеп айырысу шоттары мен валюталық шоттарын,
кәсіпорынның атауы жазылған мөрі мен басқа да деректемелерді иемденуге
құқығы бар.
БК ЖШС Медикус Центр өзінің қызметін толық шаруашылық есептің
негізінде жүзеге асырады. Қазақстан Республикасында келісім-шарттарды өз
атынан бекітеді.
Үлестік келісім-шартқа сәйкес БК ЖШС Медикус Центрдің үлес
қосушылары болып табылатындар:
• Қазақстан жағынан – БК ЖШС Медикус Центрдің Бас директоры
Құлмаханова Ш.К.,
• Германия Федеративтік Республикасы жағынан – Германия Федеративтік
Республикасының азаматы Герберт Д.
БК ЖШС Медикус Центрдің іргесі 13.03.1995жылы қаланып, оның
жарғылық капиталы 600 мың теңге көлемінде бекітілді. Үлес қосушылар өз
үлестерін үлестік келісім-шартта белгіленген мөлшерде қосқан:
• БК ЖШС Медикус Центрдің Бас директоры Құлмаханова Ш.К.үлесі :
кәсіпорынның жарғылық капиталының 90% құрайтын 500 мың теңгенің
мүлкі және ақша қаражаттары;
• ГФР-ның азаматы Герберт Д.үлесі: жарғылық капиталдың 10% құрайтын 100
мың теңге.
Кәсіпорының қызметін ашып көрсететін негізгі үлестік құжат болып
Шетелден дәрі-дәрмектерді сатып алу жарғысы (жалпы тауар көлемінің 10%
құрайды) табылады.
БК ЖШС Медикус Центрдің қызметі Алматы, Астана қалаларын және
Қазақстанның облыстық орталықтары мен аймақтарын қамтиды. Кәсіпорынның
Астана, Ақтөбе, Атырау, Петропавл, Семей, Павлодар, Қарағанды, Шымкент,
Өскемен қалаларында орналасқан 9 филиалдары бар. Филиалдармен және
аймақтармен бірге орнатылған тығыз байланыс қысқа мерзім ішінде
Қазақстанның барлық қалаларына тауарларды жеткізуге мүмкіндік береді.
Кәсіпорынның қызметінің басты мақсаты болып пайда табу табылады.
Негізгі қызметі – дәрі-дәрмектер мен медициналық құралдарды импорттау және
оларды Қазақстанның ішкі нарығында өткізу. Сонымен, жарғыға сәйкес БК ЖШС
Медикус Центрдің қызметі төмендегідей сипатқа ие:
▪ фармацевтикалық қызмет ;
▪ сыртқы экономикалық қызмет;
▪ дәріханалар желісін құру;
▪ сауда-саттық, делдалдық қызмет;
▪ маркетингтік және жарнамалық қызмет;
▪ көтерме-бөлшек сауда желісін ұйымдастыру;
▪ көліктік қызмет көрсету;
▪ заңмен шек қойылмаған қызметтің басқа да түрлері.
БК ЖШС Медикус Центр өндірістік емес фармацевтикалық сектордың
барлық саласын қамтиды:
▪ кеден қоймалары мен уақытша сақтау қоймаларын;
▪ Республиканың барлық облыстары бойынша дәрі-дәрмектің ірі және ұсақ
көтерме саудасын;
▪ өзінің бөлшек саудасын, оның құрамына Алматы қаласында орналасқан 9
дәріхана кіреді.
Өзінің қызметін жүзеге асыру үшін кәсіпорынның 2001жылы Алматы
қаласында құрылған ауданы 5000 шаршы метр болып келетін қоймасы, жоғарыда
көзделіп кеткен Қазақстанның 9 қалаларында орналасқан филиалдары, маркетинг
бөлімі, сертификаттау бөлімі, әкімшілік-басқарушылық және тағы да басқа
бөлімдері бар.
Фармөнімдердің негізгі жабдықтаушылары – импорттық өндіруші елдер:
Швейцария, Германия Федеративтік Республикасы, Франция, Үндістан, Түркия,
Литва, Белоруссия, Ресей және тағы да басқалары. Қазақстан Республикасынан
жабдықтаушылар болып табылатын өндіруші кәсіпорындар; Химфарм АҚ, ЖШС
Эйкос-фарм, ЖШС Елдос-фарм және тағы да басқалары. Сатып алынатын
өнімдердің жалпы көлемінің 75%-ын импортталған дәрі-дәрмектер және тек 25%-
ын ғана ішкі нарықтан сатып алынған дәрі-дәрмектер құрайды. Бұл,
біріншіден, Қазақстандағы фармацевтикалық өнеркәсіптің дамымағанына
байланысты. Сонда да, дәрі-дәрмектерге деген сұраныс өте жоғарғы деңгейде
тұр. Дәрі-дәрмектерді, негізінен, Қазақстанның аумағында орналасқан
дәріханалар, ауруханалар және жеке кәсіпкерлер сатып алады.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің қызметінің нәтижелілігін
жоғарлатудың басты мәселесі болып кәсіби біліктілігі жоғары қызметкерлер
табылады. Яғни, кәсіпорынның жеңісі оның қызметкерлерінің кәсібилігіне
негізделген. Сондықтан кәсіпорынның басқармасы дұрыс кадрлық саясатты
жүргізуге бел буған. Кәсіпорынның барлық қызметкерлері әкімшілік-
басқарушылық, шаруа жөнінен қызмет көрсетушілік, фармацевтикалық және
көмекші топтарға бөлінеді.
Дәріханалардың фармацевтикалық және көмекші қызметкерлерінің саны
провизорлық қызметкерлер, орта фармацевтикалық және көмекші қызметкерлер
үшін жеке түрде бекітілген штаттық нормативтер арқылы бекітілген.
1. Провизорлық қызметкерлер құрамына провизор-технологтар, провизор-
талдамашылар, аға провизорлар, бөлімдердің жетекшілерінің
орынбасарлары кіреді.
2. Орта фармацевтикалық қызметкерлердің құрамына провизорлар, провизор-
талдамашылар, дәріханалар желісінің фармацевттері, бөлімдердің
жетекшілері кіреді.
3. Көмекші қызметкерлер: жүк таситын, тазалық сақтайтын жұмыскерлер,
көлік жүргізушілер.
Жұмысшы күшінің ресурстарының құрылымы мен ұйымдастырылуын жете
түсіну үшін 1-кестені қарастырайық.
1-кесте.
Зерттеліп отырған кезең ішіндегі БК ЖШС Медикус Центрдің еңбек
ресурстарының құрылымы (адам).
Еңбек ресурстарының жалпы
Еңбек ресурстары 2004 ж. 2005 ж.көлеміндегі үлес салмағы (%)
2004 2005 ж.
ж.
Әкімшілік-басқарушылық
қызметкерлер:
Бас директор 1 1
Атқарушы директор 1 1
Аймақтық директор 1 4
Бас бухгалтер 1 1
Бухгалтер 3 3
Менеджер 7 12
Сауда бөлімінің бастығы1 2
Бағдарламашы 1 1
Кассир 6 6
Өкіл 11 15
Экспедитор 2 5
Барлығы: 34 51 50,0 36,7
Фармацевтикалық
қызметкерлер:
Бөлім жетекшісінің 1 1
орынбасары
Қойма жетекшісі-провизор3 6
Провизор-талдамашы 1 4
Аға провизор 1 17
Провизор 6 4
Дәріхана желісінің 2 6
фармацевті
Барлығы: 14 38 20,6 27,3
Шаруа жағынан қызмет
көрсететін қызметкерлер:
Тазалық сақтайтын 2 15
жұмыскер
Кір жуатын жұмыскер 2 4
Еден жуатын жұмыскер 5 8
Жүк таситын жұмыскер 6 14
Көлік жүргізуші 5 9
Барлығы: 20 50 29,4 36,0
Еңбек ресурстарының
барлығы: 68 139 100 100
Жұмысшы күшінің ресурстарының құрылымында 2004жылы үлесі жағынан ең
көп көлемді әкімшілік-басқарушылық қызметкерлер (50%) алған. Бұл
кәсіпорынның фармацевтикалық қызмет көрсету нарығының мүмкіндігінше басым
бөлігін алуға талпынуымен байланысты. Осының нәтижесінде Қазақстанның
аймақтарында кәсіпорынның өкілдіктерінің саны көбейді. Жұмысшы күшінің
ресурстарының осы бөлігінің 2005жылы 36,7%-ға кемуі сату көлемінің
ұлғаюынан, және сәйкесінше, фармацевтикалық және шаруа жағынан қызмет
көрсету қызметкерлерінің қосымша санының қажет болғандығынан орын алды.
БК ЖШС Медикус Центрде негізгі күш болып фармацевтикалық
қызметкерлер саналады. Сондықтан осы санаттың мөлшерінің кәсіпорынның
барлық қызметкерлерінің жалпы санындағы өзгерісін міндеті түрде зерттеу
қажет. Үлес салмағының өсуі (2004жылғы 20,6%-дан 2005жылғы 27,3%-ға дейін,
яғни 6,7%-ға) қызмет аясының кеңеюінің және айналымдардың өсуінің белгісі
болып табылады.
Шаруа жағынан қызмет көрсету қызметкерлерінің үлес салмағы да өсті
(2004жылғы 29,4%-дан 2005жылғы 36,0%-ға дейін, яғни 6,6%-ға). Бұл жаңа
сауда орындарының ашылуына және сату көлемінің ұлғаюына байланысты.
Фармацевтикалық қызметті жүзеге асыру үрдісі тауарлы-материалдық
қорларсыз мүмкін емес. ЖШС-тің материалдық қорлары да қарастыруды талап
етеді. Тауарлы-материалдық қорлардың құрамына төмендегілер кіреді:
1. Ыдыс және ыдыстық заттар. Қолданылуының сипатына қарай ыдыстар үш
түрге бөлінеді:
- Көпайналымды ыдыс. Бірнеше рет тауарды сақтау және тасымалдау үшін
пайдаланылады. Ыдыстың бұл түріне жататындар: әйнектен жасалғандар
(балондар, бөтелкелер), ағаштан жасалғандар (жәшіктер, дүңгіршектер),
металдан жасалғандар (бидондар, бөшкелер) және қап түріндегі ыдыстық
заттар.
- Шаруаға қажетті ыдыстар. Дәріхана ішінде шаруа ыдысы ретінде
қолданылатындықтан сатылмайды және жабдықтаушыларға қайтарылмайды. Бұл
ыдыстар қорларды сақтау үшін арналған және олардың құрамына бидондар,
балондар, металдан жасалған бөшкелер кіреді.
- Бірайналымды ыдыс немесе қаптағыш материал. Тауарларды бір рет қаптау
үшін арналған. Сатуға немесе қайтаруға арналмағандықтан актінің негізінде
шығысқа шығарылады. Оның құрамына картоннан жасалған жәшіктер мен қорабтар,
өрілген кәрзеңкелер, қаптар кіреді.
2. Көмекші материалдар. Дәрі-дәрмектерді өткізгенде, сонымен қатар
дәріханаішілік реттеуде әр түрлі көмекші материалдар қолданылады. Олардың
құрамына кіретіндер: этикеткалар, қағаздан жасалған капсулалар, жіптер,
рәзеңкеден жасалған қолғаптар, клей және тағы да басқалары.
3. Шаруаға қажетті тауарлар. Шаруа жұмысына санитарлық киімді жуу,
еденді жуу, ыдыс-аяқтарды залалсыздандыру және тағы да басқалары жатады.
Осы мақсатта сабын, сода, кір жуатын ұнтақ, хлорамин, нашатыр спирті және
басқа да тауарлар пайдаланылады.
2-кесте.
БК ЖШС Медикус Центрдің тауарлы-материалдық қорлармен қамтамасыз етілуі
(мың теңгемен).
ТМҚ атауы 2004 2005 ж. Ауытқу
ж. (+,-)
Сату үшін алынған 42 631,3
тауарлар 96 724,9 139 356,2
Шаруа жұмысына қажетті
тауарлар 12,4 18,2 5,8
Барлығы:
96 737,3 139 374,4 42 637,1
2-кестенің мәліметтері бойынша жауапкершілігі шектеулі серіктестікте
тауарлы-материалдық қорлардың өскенін (2004жылмен салыстырғанда 2005жылы
42 637,1 мың теңгеге) байқауға болады. ТМҚ-ды өсірудің тенденциясы
байқалуда. Бұл жағдай материалдардың үлкен көлемін қажет етумен байланысты.
Тауарларды өткізу жұмысын жеткілікті деңгейде жүргізу үшін негізгі
құралдарға деген қажеттілік туындайды. Дәріханаларға қатысы бар негізгі
құралдар натуралдық-заттық сипаты жағынан келесідей топтарға жіктеледі:
1. Үйлер мен ғимараттар – барлық өндірістік және өндірістік емес
құрылыстар.
2. Машиналар мен жабдықтар – тоңазытқыштар, механикалық машиналар,
зертханалық жабдықтар, кассалық аппараттар және тағы да басқалары.
3. Өндірістік және шаруаға қажетті жабдықтар – үстелдер, конвеер,
сейфтер және тағы да басқалары.
4. Көлік құралдары – автокөліктер және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
аудитінің үрдісін төрт кезеңге бөлуге болады: ақпарат жинау, жоспарлау,
аудитті жүзеге асыру мен есеп берудің мүмкіндігі. Бұл кезеңдердің
тиімділігі мен маңыздылығының мәнін тереңірек қарастыру жұмысымның негізгі
бөлімінде орын тапты. Аудитордың назары тек қаржылық есептердің
көрсеткіштеріне ғана емес, сонымен қатар тексеріліп жатқан фирманың
басқармасы сол көрсеткіштердің негізінде жасаған шешімдеріне де аударылуы
керек. Қаржылық есептемені аудиторлық тексеруден өткізудің үрдісі барысында
Бухгалтерлік баланстың, Кірістер мен шығыстар туралы есеп берудің, Ақша
қаражаттарының қозғалысы туралы есеп берудің, Меншікті капиталдағы
өзгерістер туралы есеп берудің құрылуының дұрыстығы және есеп саясаты мен
түсіндірме хаттағы ақпараттардың сенімділігі бекітілуі тиіс.
Шаруашалақ субъектілерінің қызметінің табысты болуы басқарудың
деңгейіне, кәсіпорынның қаржылық-экономикалық талдауына негізделіп
қабылданған шешімдердің объективтілігіне, жеделдігіне және ғылыми
негізділігіне байланысты болып келеді. Қазіргі нарық жағдайында
кәсіпорынның өміршеңдігінің кепілі мен жай күйінің орнықтылығының негізі
оның қаржылық тұрақтылығы болып табылады. Ол ақша қаражаттарын тиімді
пайдалану жолымен өнімді өндіру мен сатудың үздіксіз үрдісін қамтамасыз ете
алатын өзінің қаржы ресурстарының жағдайын көрсетеді.
Бірақ Қазақстанда қаржылық есептемені талдаудың ілгерілмелі әдістері
тәжірибе барысында кеңінен қолданылмауда. Бұл кәсіпорынның қызметінің
қаржылық нәтижесі мен оның экономикалық дамуына теріс нұқсанын келтіреді.
Сондықтан қаржылық есептеменің аудиті мен талдауын теория жүзінде
қарастырып, оларды тәжірибе жүзінде қолданудың әдістерін нақты кәсіпорын
үлгісінде жарыққа шығару меншік иелері алдында өзінің өндірістік-
кәсіпкерлік қызметінің нәтижесі үшін жауапкершілік артатын шаруашылық
субъектілері үшін маңызды және актуалды мәнге ие болады.
1 Қаржылық есептемені құру
1.1 Қаржылық есептеме және оның нысандарының мәні
Есептеме ретінде белгілі бір өтіп кеткен кезең үшін кәсіпорынның
қаржылық-шаруашылық қызметін кешенді рүрде сипаттайтын нәтижелі
көрсеткіштердің жүйесі танылады. Есептемені құру – есеп жұмысының аяқ
кезеңі. Оның мәліметтері бойынша кәсіпорын өзінің қызметінің нәтижесін
шығарады. Есептеме талдаудың, ағымдағы және болашақ кезеңді кезеңді
жоспарлаудың ақпараттық көзі болып табылады.
№30 Қаржылық есептемені ұсыну деп аталатын Бухгалтерлік есепп
стандартында былай деп жазылған: Қаржылық есептеме сипаты мен функциясына
сәйкес топтарға құрылымды түрде бірігетін операциялардың үлкен бөлігін
өңдеудің нәтижесі болып табылады. Жалпы алғанда, қаржылық есептеме –
кәсіпорынның қаржылық-шаруашылық қызметінің нәтижесін көрсететін маңызды
есептеме.
Қаржылық есептеменің мақсаты пайдаланушыларды (акционерлерді,
инвесторларды, салық органдарын және тағы да басқаларды) есепті кезеңдегі
кәсіпорынның қызметінің нәтижесі және қаржылық жағдайы туралы сенімді әрі
маңызды ақпаратпен қамтамасыз ету болып табылады.
Қаржылық есептемеге қойылатын басты талап – оның сенімді және
инвесторлар мен акционерлер үшін мәліметтерінің айқын болуы. Қаржылық
есептеме алдын-ала белгіленген мерзімге дейін жасалуы керек. Кәсіпорын
өзінің есептемесін, егер бұл Қазақстан Республикасының Заңында басқаша
белгіленбесе, есепті кезеңнен кейінгі жылдың 1-наурызынан кешіктірмей
ұсынуы керек.
Қаржылық есептемеге оның уақытылы ұсынылғанына және сенімділігіне
жауапкершілік артатын кәсіпорынның Бас директоры мен Бас бухгалтері
қолдарын қояды. Ағымдағы және өткен жылдың есептері мен баланстарының
мәліметтеріне енгізілетін өзгерістер есепті кезеңнің бірінші айында жасалуы
керек. Ал өткен жылдың жылдық есептемелеріне енгізілетін өзгерістер оның
бекітілуіне дейін жасалуы қажет. Бұған қажетті өзгерістер есепті жылдың
желтоқсан айында енгізіледі.
Қаржылық есептеменің нысандарына Бухгалтерлік баланс, Кірістер мен
шығыстар туралы немесе Қаржылық-шаруашылық қызметтің нәтижесін көрсететін
есеп беру, Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп беру, Меншікті
капиталдағы өзгерістер туралы есеп беру және Түсіндірме хат жатады. Осы
нысандардың әрқайсысына тоқталып кетейін.
Бухгалтерлік баланс белгілі бір есепті кезеңдегі кәсіпорынның
қаржылық жағдайын бейнелейді. Баланс меншік иелерін, менеджерлерді және
басқаруға қатысы бар басқа да тұлғаларды субъектінің меншік жағдайымен
таныстырады. Баланс арқылы олар субъектінің меншігі туралы мағлұмат ала
алады (№1-2-қосымшалар).
Баланс арқылы кәсіпорынның жақын арада үшінші тұлғалардың
(акционерлер, инвесторлар, қарыз берушілер, сатып алушылар, сатушылар және
басқалары) алдында өз міндеттемелерін өтей алатынын-алмайтынын анықтауға
болады.
Кәсіпорынның жұмысының соңғы қаржылық нәрижесі – басқарманың
материалдық және ақшалай ресурстарын сақтау және оларды көбейту
мүмкіндіктерін бағалаудың басты аспектісі. Бұл баланста таза табыс немесе
жабылмаған зиян ретінде бейнеленеді.
Бухгалтерлік баланс екіге бөлінеді: оның сол жағында активтер
көрсетілсе, ал оң жағында меншікті капитал мен міндеттемелер көрініс табады
(1-сызба).
1-сызба.
Бухгалтерлік баланстың құрылымдық көрінісі
Бухгалтерлік баланс
Меншікті
Активтер - Міндеттемелер = капитал
Ұзақ мерзімдіАғымдағы Ұзақ мерзімдіАғымдағы
актитер активтер міндеттемелерміндеттемелер
Негізгі Тауарлы-матер Ұзақ мерзімдіҚысқа
құралдар иалдық қорлар несиелер мен мерзімді
қарыздар несиелер мен
қарыздар
Материалдық Дебиторлық Кейінге Кредиторлық
емес активтерборыштар қалдырылған борыштар
салықтар
ИнвестицияларАқша Төленуге
және т.б. қаражаттары тиісті
сомалар және
т.б.
Қаржылық
инвестициялар
Активтердің құрамына үйлер, ғимараттар, құрылыстар, еншілес,
тәуелді және бірлесіп бақыланатын заңды тұлғаларға инвестициялар, ұзақ
мерзімді дебиторлық борыштар, материалдық емес активтер, қысқа мерзімді
қаржылық инвестициялар, ағымдағы дебиторлық борыштар, тауарлы-материалдық
қорлар, кассадағы және банктегі шоттардағы ақша қаражаттары, берілген
аванстар жатады.
Айналымда бір жыл ішінде жүрген активтер қысқа мерзімділерге, ал бір
жылдан артық жүргендері ұзақ мерзімді активтердің қатарына жатады.
Материалдық емес активтер деп белгілі бір нақтылы табиғи пішіні жоқ,
бірақ қандай да бір бағаға, құнға бағаланатын болғандықтан субъектіге үнемі
қосымша табыс әкеліп тұратын активтерді айтады. Оған патентер, тауарлық
белгілер, ноу-хау, бағдарламалар, лицензиялық келісімдер, гудвилл жатады.
Материалдық емес активтер кәсіпорынның балансында бастапқы құны бойынша
көрсетіледі.
Негізгі құралдар деп өндірісте ұзақ уақыт бойы пайдаланылатын, өзінің
бастапқы заттай нысанын сақтай отырып, құнын шығарылған өнімге, орындалған
жұмысқа, көрсетілген қызметке біртіндеп бөлініп есептелген амортизациялық
аударым мөлшерінде ауыстыратын еңбек құралдарын, яғни материалдық
активтерді айтады.
Қаржылық инвестициялар дегеніміз акционерлік қоғамдар немесе мемлекет
шығарған акцияларға, облигацияларға және басқа да құнды қағаздарға,
банктердің депозиттеріне салынған салымдар болып табылады. Қаржылық
инвестициялардың құрамына еншілес, тәуелді және бірлесіп бақыланатын заңды
тұлғаларға бағытталған инвестициялар да кіреді.
Ағымдағы активтерге тауарлы-материалдық қорлар, дебиторлық борыштар
және ақша қаражаттары жатады.
Тауарлы-материалдық қорларға, негізінен, шикізат, дайын өнім, тауарлар
және аяқталмаған өндіріс жатады. Тауарлар сатып алу құны бойынша
бағаланады.
Дебиторлық борыштар деп белгілі бір қарым-қатынасқа байланысты заңды
және жеке тұлғалардың кәсіпорынның алдындағы сатып алған тауарлары,
субъектінің оларға көрсеткен қызметтері үшін, сондай-ақ жұмысшылар мен
қызметкерлкрдің субъектіден аванс ретінде алған немесе несиеге, қарызға
алған тауарлары мен материалдары үшін қайтаруға тиісті борыштарын айтады.
Касадағы және банктегі ақша қаражаттарын қысқа мерзімді бағалы
қағаздармен бірге өтімді ресурстар ретінде белгілеуге болады.
Өндіріспен, саудамен немесе кәсіпкерліктің басқа да түрімен
айналысатын кәсіпорындардың қайсыларының болса да шаруашылық қызметпен
айналысу үшін белгілі бір мөлшерде материалдық құндылықтары, ақша
қаражаттары, қаржылық салымдары мен алдағы уақытта табыс табу мақсатында
жұмсаған шығындары және алашақтары болуы қажет. Осы жоғарғылардың ақшалай
жиынтығы капитал болып саналады. Меншікті капиталдың баланста бейнелену
нысаны меншік нысанына байланысты.
Кәсіпорынның жарғылық капиталы жай немесе басымдық берілген
акциялардың номиналдық құнына және салымдар мен пайлардың құнына тең. Оның
номиналды құнынан жоғары салынған капитал қосымша төленген капитал деп
аталады. Материалдық активтерді қайта бағалағанда олардың құнының өскен
сомасынан туындайтын капитал қосымша төленбеген капитал деп аталады. Қор
ретіндегі капитал – келешекте болуы мүмкін зияндар мен шығындардың орнын
толтыруға арналып кәсіпорын өзінің таза пайдасынан бөлген меншікті
капиталдың бір бөлігі.
Бөлінбеген пайда – кәсіпорынның жалпы табысынан барлық шығындарын
өтегеннен, бюджетке төленген салық сомаларынан және табыстан басқа да
бағыттарға пайдаланғаннан қалған бөлігі.
Қандай да болмасын кәсіпорындарды, олардың қандай салада қызмет
атқаратындығына қарамастан, банктің, жабдықтаушылардың, қызметкерлердің
және тағы да басқаларының алдында міндеттемелері болады.
Оларды өтеу үшін ағымдағы активтер пайдаланылмайтын міндеттемелер ұзақ
мерзімді міндеттемелер деп аталады. Оларға ұзақ мерзімді вексельдер,
тауарлар мен қызметтер үшін алынған аванстар, жалгерлік міндеттемелер және
тағы да басқалары жатады.
Ағымдағы міндеттемелер – оларды өтеу үшін ағымдағы активтер
пайдаланылатын міндеттемелер. Оларға банктердің овердрафттары, қысқы
мерзімді қарыздар және тағы да басқалары жатады.
Кәсіпорынның Кірістері мен шығыстары туралы есеп беруі оның есепті
кезеңдегі қаржылық нәтижелерін сипаттайды, сонымен қатар оның құрамына
келесідей көрсеткіштер кіреді (2-сызба), (№3-4-қосымшалар):
2-сызба.
Кірістер мен шығыстар туралы есеп берудің құрамдас бөліктері.
Негізгі қызметтен алынатын табыс Төтенше жағдайлардан алынатын
табыс
Негізгі қызметтен Негізгі емес
алынатын табыс қызметтен алынатын
табыс
Сатылған
тауарлардың
өзіндік құны Таза табыс
Жиынтық кіріс
Кезең шығындары
Салық салынғанға дейінгі негізгі
қызметтен алынатын табыс
Корпоративті табыс салығы
Салық салынғаннан кейінгі негізгі
қызметтен алынатын табыс
Тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) сатудан түскен табыстар одан
қосылған құн салығы сомасын, акциздерді және тағы да басқа салықтар мен
міндетті төлемдерді, сонымен қатар сатып алушыға ұсынылған баға шегерімі
мен сату шегерімін, қайтарылған тауарлардың құнын шегергеннен қалған сома
бойынша көрсетіледі. Бұл бап бойынша тауарлы-материалдық қорларды өткізу,
қызметтерді көрсету арқылы, сонымен қатар сыйақы, пайыздар, дивидендтер
түрінде алынған негізгі қызмет бойынша табыстар көрсетіледі.
Сатылған тауарлардың (жұмыстардың, қызметтердің) өзіндік құнына
тауарларды сату бойынша жұмсалған шығындар кіреді. Олар өзінің экономикалық
мазмұны бойынша келесі элементтерге жіктеледі: материалдық шығындар,
еңбекақы шығындары, сақтандыру шығындары, негізгі құралдардың тозуы, басқа
да шығындар.
Жалпы табыс тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) сатудың қаржылық
нәтижесін көрсетеді де, негізгі қызметтің нәтижесінде пайда болған
тауарларды сатудан түскен табыс пен сатылған тауарлардың өзіндік құнының
арасындағы айырмашылықты білдіреді.
Кезең шығындарына жалпы және әкімшілік шығыстар, сату бойынша
шығыстар, сыйақы түріндегі шығыстар жатады. Кезең шығындары – тауарлардың
өндірістік өзіндік құнына кірмейтін шығындар.
Негізгі қызметтен алынатын табыстар жалпы табыс пен кезең шығындары
арасындағы айырмашылықты білдіреді.
Негізгі емес қызметтен алынатын табыстарға материалдық емес
активтерді, негізгі құралдарды, бағалы қағаздарды сатудан алынатын табыстар
және тағы да басқалары жатады.
Салық салынғанға дейінгі негізгі қызметтен алынатын табыстар негізгі
қызметтен алынатын табыстар мен негізгі емес қызметтен алынатын табыстардың
көрсеткіштері арқылы анықталады.
Корпоративті табыс салығы №11 Корпоративті табыс салығының есебі деп
аталатын БЕС-на сәйкес анықталады.
Салық салынғаннан кейінгі негізгі қызметтен алынатын табыстар салық
салынғанға дейінгі негізгі қызметтен алынатын табыстар мен корпоративті
табыс салығының көрсеткіштері арқылы анықталады.
Төтенше жағдайлардан алынатын табыс төтенше жағдайлардан болған
нәтижеден корпоративті табыс салығын шегеріп тастағаннан қалған сомаға тең.
Таза табыс заңды тұлғаның есепті кезеңде алған немесе жеткен
нәтижесінің көрінісі.
Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп беруінің негізгі мақсаты
болып келесідей ақпараттарды ұсыну табылады (№5-6-қосымшалар):
▪ есепті кезең ішінде заңды тұлғаның ақша қаражаттарының ағымының
келуі мен кетуі туралы;
▪ есепті кезеңдегі заңды тұлғаның операциялық, инвестициялық және
қаржылық қызметі туралы.
Қызметтің түрі бойынша жоғарғыдай сыныпталу ақпаратпен қамтамасыз
етіп, осы қызмет түрлерінің заңды тұлғаның қаржылық жағдайына және оның
ақша қаражаттарының көлеміне ықпалын бағалауға мүмкіндік береді.
Кірістер мен шығыстар туралы есеп беруде таза табыс ақша
қаражаттарының көлемінің нақты ұлғаюы мен кемуін көрсетпейді.
Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп беру бірінші есепті кезеңнен
екіншісіне өткен кездегі бухгалтерлік баланстың баптары бойынша болған
өзгерістерді көрсетіп, есепті кезең ішінде кәсіпорынның ақша қаражаттарының
ағымының келуі мен кетуі туралы ақпаратты ұсынады.
Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп беру кәсіпорынның
басқармасымен қатар сыртқы пайдаланушылар – инвесторлар, қарыз берушілер
үшін қажет. Кәсіпорынның басқармасы бұл есепті кәсіпорынның өтімділігін
есептегенде, дивидендтерді белгілегенде, кәсіпорынның жалпы жағдайына әсер
ететін факторларды бағалағанда, қосымша инвестицияларды тарту туралы шешім
қабылдағанда немесе қандай да бір бағдарламаларды қаржыландыруға бел
буғанда қолданады.
Инвесторлар мен қарыз берушілер үшін ақша қаражаттарының қозғалысы
туралы есеп беруде көрсетілген ақпарат кәсіпорынды зерттеу барысында қажет
болады. Оларды кәсіпорынның басқармасы өз ақша қаражаттарының қозғалысын
басқара алады ма, сонымен қатар кірістер мен шығыстар туралы есеп беруде
көрсетілген таза табыс пен ақша қаражаттарының көлемінің арасындағы
айырмашылық қандай деген сұрақтар қызықтырады.
Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп беру заңды тұлғаның ақша
қаражаттарының ағымының кеуі мен кетуінің негізгі жолдарын көрсетеді де,
өзінің құрамына келесідей бөлімдерді кіргізеді:
1. Операциялық қызметтен болған ақша қаражаттарының қозғаласы.
2. Инвестициялық қызметтен болған ақша қаражаттарының қозғаласы.
3. Қаржылық қызметтен болған ақша қаражаттарының қозғалысы.
4. Есепті кезеңнің басындағы ақша қаражаттары.
5. Есепті кезеңнің соңындағы ақша қаражаттары.
Есеп берудің бұл түрі жұмыс кестесінің көмегімен дайындалады.
Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп беруді құру үшін
бухгалтерлік баланста және кірістер мен шығыстар туралы есеп беруде
келтірілген мәліметтер қолданылады (3-сызба).
3-сызба.
Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп берудің шағын жобасы.
Есептің мақсаты
Есепті кезеңдегі ақша қаражаттарының Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы
ағымының келуі мен кетуі туралы ақпараттарды келесідей бөлімдерде
ақпараты ұсыну ашу:
Операциялық қызметте
Инвестициялық қызметте
Қаржылық қызметте
Операциялық қызметтен болған ақша қаражаттарының қозғалысын ашу
Тікелей Жанама әдіс
әдіс
Операциялық қызмет – заңды тұлғаның табысты алу бойынша негізгі
қызметі. Операциялық қызметтен болған ақша қаражаттарының қозғалысы туралы
есеп беруді дайындаудың бірінші этабы негізгі қызметтің нәтижесінде болған
ақша қаражаттрының қозғалысын анықтау болып табылады.
Негізгі қызметтің нәтижесінде болған ақша қаражаттарының қозғалысын
анықтау үшін кірістер мен шығыстар туралы есеп берудің мәліметтерін
аударымдар әдісінің жүйесінен санаудың кассалық жүйесіне қарай түзету
жүргізу қажет. Мұнда табыстар ақша қаражаттарының ағымының келуі кезінде
танылады, ал шығындар, егер олар өтелді дегенде ғана мойындалады деген
сауалмен байланысты түзетулер пайдаланылады.
Заңды тұлғаның операциялық қызметтен болған ақша қаражаттарының
қозғалысын тікелей немесе жанама әдісті қолдану арқылы анықтайды:
Тікелей әдіс бойынша ақша қаражаттарының ағымының келуі мен кетуінің
негізгі түрлері анықталады. Бұл әдіс ақшалай операциялардың әрбір түрін
зерттеуге және қызметтің қай түріне жататындығын анықтауға негізделген.
Тікелей әдіс кірістер мен шығыстар туралы есеп берудің әрбір бабы бойынша
түзетулер жүргізу керектігін білдіреді. Бұл жағдайда тауарларды сатудан
түскен ақша қаражаттрынан бастайды. Жоғарыда түскен түсімнен тауарларды
сатып алу, ағымдағы шығыстар, несиелік пайыздар және бюджетке төленетін
төлемдер бойынша барлық ақшалай төлемдерді шегеріп тастайды. Осының
нәтижесінде операциялық қызметтен түскен ақша қаражаттарының сомасын
шығарады.
Тікелей әдісті қолдану барысында операциялық қызметтің нәтижесінде
пайда болған ақша қаражаттарының қозғалысының мысалы болып төмендегілер
табылады:
• Ақша қаражаттарының ағымының келуі: тауарларды сату мен қызметтерді
көрсетуден түскен ақшалай түсімдер, тауарлы-материалдық қорларды
жеткізіп беру және қызметтерді көрсету бойынша алынған аванстар,
пайыздар, дивидендтер және әр түрлі сипаттағы сыйақылар түріндегі
ақшалай түсімдер, басқа да түсімдер.
• Ақша қаражаттарының ағымының кетуі: жабдықтаушылар мен мердігерлерге
тауарлар және көрсетілген қызметтер үшін төленген ақшалай төлемдер,
тауарлы-материалдық қорларды жеткізіп бергені және жұмыстарды
орындағаны үшін, қызметтерді көрсеткені үшін берілген аванстар,
еңбекақы төлеу және басқа да төлемдердің нәтижесінде ақша
қаражаттарының ағымының кетуі, бюджетпен, әлеуметтік сақтандыру
органдарымен, бюджеттен тыс қорлармен есеп айырысудың нәтижесінде ақша
қаражаттарының ағымының кетуі, пайыздарды төлеу, басқа да төлемдер.
Жанама әдіс бойынша тазза табыс немесе зиян ағымдағы активтер мен
міндеттемелердің, ақшалай емес операциялардың өзгеруіне қарай түзетіледі.
Бұл әдіс бухгалтерлік баланс пен кірістер мен шығыстар туралы есеп беруде
көрсетілген мәліметтердің барлығына негізделген.
Жанама әдіс кірістер мен шығыстар туралы есеп берудің әрбір бабы
бойынша түзетуді жүргізуді керек етпейді. Бұл әдіс бойынша өткен есепті
кезеңмен салыстырғандағы қазіргі есепті кезеңдегі өзгерістердің сомасына
таза табыстың сомасын түзету.
Жанама әдісті қолдану барысында таза табысты түзету келесі
операцияларды қамтиды:
• Есептелген тозу және амортизация сомасының өзгеруін: кезең сайын
есептеліп, аударылған тозу мен амортизация қайтадан таза табыстың
сомасыны қосылады, өйткені олар ақша қаражаттарының ағымының кетуін
туғызған жоқ.
• Ағымдағы активтердің сомасының өзгеруін: ағымдағы активтердің ұлғаюы
еспті кезең ішінде ақша қаражжаттарының ағымын азайтады, ал бұл ақша
қаражаттарының кетуін білдіреді. Ал ағымдағы активтердің кемуі,
керісінше, есепті кезең ішінде ақша қаражаттарының ағымын көбейтеді
де, ақша қаражаттарының келуін білдіреді.
• Ағымдағы міндеттемелердің (қысқа мерзімді банк несиелерін қоспағанда)
сомасының өзгеруі: ағымдағы міндеттемелердің өсуі есепті кезең ішінде
ақша қаражаттарының ағымын көбейтеді де, ақша қаражтттарының келуін
білдіреді. Ағымдағы міндеттемелердің кемуі есепті кезең ішінде ақша
қаражаттарының ағымын азайтады да, ақша қаражаттарының кетуін
білдіреді.
Инвестициялық қызмет – ұзақ мерзімді активтерді иемдену мен сату.
Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп беруді дайындаудың екінші этабы
болып инвестициялық қызметтің нәтижесінде болған ақша қаражаттарының
қозғалысын анықтау табылады. Бұл этапта инвестициялық қызметті ақша
қаражаттарының ағымының келуі мен кетуінің әрбір жағдайы бойынша қарастыру
қажет. Инвестициялық қызмет негізінен бухгалтерлік баланстың ұзақ мерзімді
активтер бөлімінде бейнеленеді. Оған сонымен қатар бухгалтерлік баланстың
ағымдағы активтер бөліміндегі қаржылық инвестициялар арқылы жасалған
операциялар жатады. Инвестициялық қызмет кірістер мен шығыстар туралы есеп
беруде акцияларды, негізгі құралдарды және тағы да басқаларын сатудан
түскен табыстар немесе шыққан шығындар көрсетілген жағдайда бейнеленеді.
Инвестициялық қызметтің нәтижесінде пайда болған ақша қаражаттарының
қозғалысының мысалы келесідей болып келеді:
• Ақша қаражаттарының ағымының келуі: материалдық емес активтерді
сатудан түскен ақшалай түсімдер, негізгі құралдарды және басқа да ұзақ
мерзімді активтерді сатудан түскен ақшалай түсімдер, қаржылық
инвестицияларды сатудан түскен ақшалай түсімдер, басқа да түсімдер.
• Ақша қаражаттарының ағымының кетуі: материалдық емес активтерді,
негізгі құралдарды және басқа да ұзақ мерзімді активтерді сатып алу,
қаржылық инвестицияларды сатып алу, басқа заңды тұлғаларға несиелерді
ұсыну, басқа да төлемдер.
Қаржылық қызмет – заңды тұлғаның меншікті капитал мен қарыз
қаражаттарының құрамы мен мөлшерінің өзгеруі нәтиже болып табылатын
қызметі.
Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп беруді дайындаудың үшінші
этабы болып қаржылық қызметтің нәтижесінде пайда болған ақша қаражаттарының
қозғалысын анықтау табылады. Бұл этапта қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді
кредиторлық борыштардың шоттары қарастырылады. Талдау кезінде төленген
дивидендтер туралы ақпарат пайдаланылады.
Қаржылық қызметтен болған ақша қаражаттарының қозғалысының мысалы
болып келсілер табылады:
• Ақша қаражаттарының ағымының келуі: акцияларды және басқа да бағалы
қағаздарды шығарудан алынған ақшалай түсімдер, несиелерді алу, басқа
да түсімдер.
• Ақша қаражаттарының ағымының кетуі: несиелерді өтеу, өз акцияларын
сатып алу, дивидендтерді төлеу, басқа төлемдер.
Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептеме туралы Қазақстан
Республикасының Заңына сәйкес, 2002 жылғы қаржылық есептемеден бастап,
кәсіпорындар Меншікті капиталдағы өзгерістер туралы есеп беруді тапсыруға
міндетті (№7-қосымша). Бұл есеп берудің құрамына төмендегілер кіреді:
▪ есепті кезеңдегі таза табыс немесе зиян;
▪ меншікті капиталдың бөліміне тиесілі кірістер мен шығыстар, таза
табыс пен зияндардың әрбір бабы бойынша сомалар;
▪ есеп саясатындағы өзгерістердің нәтижелілігі және кеткен
қателіктердің түзетілуі.
Бұдан басқа, кәсіпорындар бұл есепте немесе оның қосымшасында
келесідей ақпараттарды ұсынулары керек:
▪ меншік иелері жасайтын капитал сипатындағы операциялар және
меншіктің бөлінуі туралы;
▪ есепті кезеңнің басына және есепті кезеңге жасалған бөлінбеген табыс
қалдығы және есепті кезеңнің ішіндегі өзгерісі туралы;
▪ есепті кезеңнің басындағы және соңындағы меншікті капиталдың әрбір
бабының баланстық құнының арасын салыстыру туралы.
Төменде меншікті капиталдағы өзгерістер туралы есеп берудің нысаны
келтірілген (4-сызба):
4-сызба.
Меншікті капиталдағы өзгерістер туралы есеп берудің үлгілік нысаны
Жарғылық Қосымша Қосымша Резервті БөлінбегенНәтиже
капитал төленген төленбегенкапитал табыс
капитал капитал
2005 ж.
31-желтоқсаныХ Х Х (Х) Х Х
на қалдық
Есеп
саясатындағы (Х) (Х)
өзгерістер
Қайта
саналған Х Х Х (Х) Х Х
қалдық
Мүлікті
бағалағанға Х
дейінгі сома
Инвестициялар
ды қайта
бағалағаннан (Х) (Х)
болған
жетіспеушілік
Валюталарды
қайта
санағаннан (Х) (Х)
болған
айырмашыл.
Кірістер мен
шығыстар
туралы есеп Х (Х) Х
беруде
танылмаған
таза табыс
Кезеңдегі
таза табыс Х Х
Дивидендтер
Акциялардың
эмиссисы Х Х Х
2006 ж. Х Х (Х) Х Х
31-желтоқсаны Х
на қалдық
Мүлікті қайта
бағалағаннан
болған (Х) (Х)
жетіспеушілік
Инвестициялар
ды
бағалағанға Х Х
дейінгі сома
Валюталарды
қайта
санағаннан (Х) (Х)
болған
айырмашыл.
Кірістер мен
шығыстар
туралы есеп (Х) (Х) (Х)
беруде
танылмаған
таза табыс
Кезеңдегі
таза табыс Х Х
Дивидендтер (Х)
(Х)
Акциялардың
эмиссиясы Х Х Х
Қаржылық есептеменің құрамына сонымен қатар Түсіндірме хат кіреді (№8-
қосымша). Оның құрамында пайдаланушылардың қажеттіліктеріне сәйкес
бухгалтерлік баланстағы, кірістер мен шығыстар туралы есеп берудегі және
ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп берудегі баптар туралы ақпараттар
бар. Сонымен қатар кәсіпорынға әсер ететін бухгалтерлік баланста танылмаған
активтер ман міндеттемелер жөнінде тәуекелдерді түсіндіреді.
Қаржылық есептемеге тіркелген түсіндірме хат міндетті түрде қаржылық
есептемені пайдаланушыларға экономикалық шешімдерді қабылдауға көмегін
тигізеді.
Түсіндірме хаттың құрамы келесідей болады:
▪ маңызды операциялар мен оқиғалар үшін таңдалып қолданылған нақты
есеп саясаты мен қаржылық есептемені дайындаудың негізі туралы
ақпаратты ұсыну;
▪ қаржылық есептеменің басқа нысандарында көрсетілмеген ақпараттарды
ашып көрсету;
▪ қаржылық есептеменің басқа нысандарында көрсетілмеген, бірақ оның
сенімділігін дәлелдеу үшін қажет қосымша ақпараттармен қамтамасыз ету;
▪ басқа да ашылымдар, оның ішінде: шартты оқиғалар, келісімдік
міндеттемелер және басқа да қаржылық ашылымдар, қаржылық емес сипаттың
ашылымы.
Түсіндірме хаттағы есеп саясатының бөлімі келесідей жағдайларды
баяндауы керек:
▪ қаржылық есептемені дайындау үшін қолданылған баға берудің негізін;
▪ қаржылық есептемені дұрыс түсіну үшін маңызды мағынаға ие есеп
саясатының әрбір нақты мәселесін.
1.2 Қаржылық есептеменің халықаралық стандарттарының кәсіпорын
үшін маңызы
БК ЖШС Медикус Центр Қаржылық есептеменің халықаралық стандарттарына
ағымдағы жылдың аяғына қарай көшуді жоспарлап отыр. Кәсіпорында жүргізіліп
келе жатқан бухгалтерлік есеп жүйесі автоматтандырылған түрде
1С:Бухгалтерия 7.7-ші бағдарламасы арқылы жүргізілуде. Ал осы жылы
бухгалтерлік бағдарламаның 8.8-не көшу жоспарлануда. Жаңа бағдарламамен
бірге жаңа стандарттарға өту қолайлы болып келетіні сөзсіз. Дегенмен,
Қаржылық есептеменің халықаралық стандарттарына көшу кәсіпорын үшін тиімді
болатынына күмәнім жоқ. Оның қыр-сырына теріңірек тоқталып кетейін.
22.12.2005жылы №426 Қаржылық есептемесін Қаржылық есептеменің
халықаралық стандарттарына сәйкес құратын ұйымдар үшін бухгалтерлік есептің
жұмыс шоттары жоспарын жасап шығару бойынша нұсқауларын (негіздерін) бекіту
туралы Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігінің бұйрығы шыққан еді.
Бұл бұйрық 05.01.2006жылы Қазақстан Республикасының Заң Министрлігінде
мемлекеттік тіркеуден өткен соң қолданысқа енгізілді.
Қазақстанның бухгалтерлік есеп стандарттары халықаралық стандарттардан
артта қалған. Кәсіпорынның таза активтерінің нақты түрдегі бағалануын
қамтамасыз етуге бағытталған Қаржылық есептеменің халықаралық
стандарттарына кіру – қазақстандық кәсіпорындарға деген инвесторлардың
сенімділігінің деңгейін жоғарлату үшін бірден-бір қажеті қадам. Бұл
стандарттар кәсіпорынның қаржылық жағдайы туралы ақпаратты оның мүліктері
мен міндеттемелерінің нақты бейнесін алуға мүмкіндік береді. Ал бұл, өз
кезегінде, қазақстандық бизнестің тұрпатына оңды әсерін тигізеді.
Инвестор, бірінші кезекте, белгілі бір кәсіпорынға салған салымдарының
мүмкін болатын тәуекелі туралы толық түрде көрініс беретін ақпаратты алуға
қызығушылық танытады. Көптеген кәсіпорындардың басқарушыларының пікірі
бойынша Қаржылық есептеменің халықаралық стандарттарына көшу инвесторлардың
сенімділігін арттырады.
Бірақ бұл мәселені талқылау барысында келесідей сауал туылады: қандай
кәсіпорындар бірінші кезекте Қаржылық есептеменің халықаралық
стандарттарына өтулері керек.
Қаржылық есептеменің халықаралық стандарттарына қазақстандық немесе
халықаралық қаржы нарығында қаражат алуды көздеп отырған немесе сол нарық
арқылы қазіргі уақытта өз қызметін жүзеге асырып отырған кәсіпорындар көшу
керек.
Капиталдың шетелдік нарығына шығуға бел буған қазақстандық
кәсіпорындар тартылатын қарыздар бойынша жоғары пайыздық мөлшерлемеге
ұшырауда. Бұл түсінікті, өйткені шетелдік қарыз берушілер қазақстандық
қарызгерлердің қаржылық есептемесінің сенімді еместігімен байланысты
туындайтын қосымша тәуекелдерден аулақ болуды қалайды. Ал Қаржылық
есептеменің халықаралық стандарттарына сәйкес құрылған есептеме
кәсіпорынның жағдайы туралы сенімдірек және объективтірек ақпарат береді.
Сонымен, бұл шығындардың азаюы мен бәсекеқабілеттілікті күшейтуге алып
келетін тартылатын капиталдың құнын төмендетуге мүмкіндік береді.
Қаржылық есептеменің халықаралық стандарттарына шетелдік инвесторы бар
немесе акциялары Қазақстаннан шеткей жатқан елдерде айналымда жүрген
кәсіпорындар ғана қолданады.
Есептемені Қаржылық есептеменің халықаралық стандарттарына сәйкес
құру керек деп шешкен кәсіпорындарға бірқатар ең тартымды факторлар әсер
етті:
▪ іскерлік белсенділікті жақсартуға деген талпыныс (24%);
▪ нарықтың жаңа талаптарына сйкес келу қажеттігі (18%);
▪ капиталдың халықаралық нарығына шығудың мүмкіндігі (18%).
Қаржылық есептеменің халықаралық стандарттарына сәкес құрылған
есептеменің аудитін жүргізудің қызметінің құны орташа есеппен алғанда
қазақстандық стандарттар бойынша құрылғанынан 15-20%-ға жоғары болып
келеді. Қаржылық есептеменің халықаралық стандарттары бойынша аудиторлық-
консультациялық қызмет крсетіп жүрген компаниялардың саны санаулы.
Кәсіпорындардағы есептемені жаңа стандарттарға сәйкес құра алатын
қызметкерлердің саны да санаулы.
Бұл стандарттарға көшу барысында есептің электронды түрде жүргізіліп
келе жатқан жүйесін түгелдей қайта құрудың қажеттігі туындайды. Халықаралық
есептеме ақпараттың үлкен көлемін иемденеді әрі оны ашудың нақтылығын
айғақтайды. Өзінің қаржылық есептемесін Қаржылық есептеменің халықаралық
стандарттарына сәйкес құратын кәсіпорындар өзінің бюджетіне
трансформациялық шығындарды (қаржылық және кезең шығындарын) кіргізуі
қажет. Әрбір кәсіпорын Қаржылық есептеменің халықаралық стандарттарына көшу
барысында ең басты мәселеге – арнайы мамандандырылған қызметкерлердің
жоқтығына келіп тіреледі. Сондықтан бухгалтер тек бухгалтерлік есеп
ережелерін ғана емес, сонымен қатар арнайы қағидаларды меңгеруі қажет.
Халықаралық стандарттарға көшу нормативтік-құқықтық құжаттардың,
әдістемелік материалдардың жоғарғы кәсібилік деңгейімен қамтамасыз етілуі
керек. Осыған байланысты Қазақстанның білікті бухгалтерлерінің палатасы
Қаржылық есептеме бойынша комитет құрды. Комитеттің негізгі мақсаты –
кәсіпорындарға халықаралық стандарттарға жауап беретін қаржылық есептемені
дайындауға көмек көрсету.
Енді Қаржылық есептеменің халықаралық стандарттары бойынша құрылған
жұмысшы шотар жоспарын айғақтауға бет бұрайын:
▪ жұмысшы шоттар жоспарындағы бухгалтерлік есептің топтамалық шоттары
өтімділіктің төмендеуіне қарай орналасқан;
▪ жұмысшы шоттар жоспарындағы шоттардың нөмірі төрт таңбалы болып
келеді. Бірінші сан бөлімдерге қатысын білдірсе, екінші сан
өтімділіктің төмендеуіне баййланысты орналасқан бөлімшелерге қатысын
білдіреді.
Үшінші сан топтамалық шоттардың тобына қатысын білдіреді. Ал төртінші
санды топтамалық шоттардың өтімділік бойынша орналасу тәртібін орнату
арқылы кәсіпорын өзі белгілейді.
Ал жұмысшы шоттар жоспарының бөлімдері төмендегідей болады:
1-бөлім Қысқа мерзімді активтер, 2-бөлім Ұзақ мерзімді
активтер, 3-бөлім Қысқа мерзімді активтер, 4-бөлім Ұзақ мерзімді
міндеттемелер, 5-бөлім Капитал және қорлар, 6-бөлім Кірістер, 7-бөлім
Шығыстар, 8-бөлім Өндірістік есеп шоттары.
Менің пікірімше, БК ЖШС Медикус центрдің Қаржылық есептеменің
халықаралық стандарттарына көшуі оның қаржылық-шаруашылық қызметін, жалпы
қаржылық жағдайын тереңірек түсінуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар
Қаржылық есептеменің халықаралық стандарттарына бойынша құрылған жұмысшы
шотар жоспарын қолдану қолайлы болып келетіні сөзсіз.
1.3 Кәсіпорынның техникалық-экономикалық сипаттамасы
Жауапкершілігі шектеулі серіктестік біріккен қазақстандық-германдық
кәсіпорын Медикус Центр Қазақстан Республикасының нарығында 1995 жылдан
бері фармацевтикалық қызметпен айналысып келе жатқан ірі дистрибьюторлық
кәсіпорын болып табылады. Негізгі қызметі – дәрі-дәрмектердің көтерме және
бөлшек саудасын жүзеге асыру. Бұл кәсіпорын дәрі-дәрмектердің 114 шетелдік
және 100 отандық өндірушілерімен және жабдықтаушыларымен іскерлік қарым-
қатынас орнатып үлгерді.
БК ЖШС Медикус Центр заңды тұлға ретінде 13.09.1994жылы Қазақстан
Республикасының Заң министрлігі берген №28465-1910-ЖШС заңды тұлғаның
мемлекеттік тіркеуден өткенін көздейтін куәлік арқылы тіркелген.
БК ЖШС Медикус Центрдің міндетті лицензиялаудан өткен. Сол себептен
ЖШС 2002жылы Денсаулықты сақтау істері бойынша Қазақстан Республикасының
Агенттігі фармацевтикалық қызметпен айналысуға берген мерзімі белгіленбеген
лицензияға ие болып отыр. Кәсіпорынның Басшысы әрі Бас директоры
Құлмаханова Шолпан Ковкенқызы.
БК ЖШС Медикус Центр заңды тұлға болып табылатындықтан өзінің
қызметін Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінің, Шаруашылық
серіктестіктер туралы заңдық күші бар Қазақстан Республикасының
Президентінің Жарлығының, басқа да заңнамалық және нормативтік актілердің,
Жарғының және үлестік келісім-шарттың негізінде іске асырады. БК ЖШС
Медикус Центрің өзінің жеке меншігін, балансын, Тұран Әлем, Центр
Кредит банкілерінде есеп айырысу шоттары мен валюталық шоттарын,
кәсіпорынның атауы жазылған мөрі мен басқа да деректемелерді иемденуге
құқығы бар.
БК ЖШС Медикус Центр өзінің қызметін толық шаруашылық есептің
негізінде жүзеге асырады. Қазақстан Республикасында келісім-шарттарды өз
атынан бекітеді.
Үлестік келісім-шартқа сәйкес БК ЖШС Медикус Центрдің үлес
қосушылары болып табылатындар:
• Қазақстан жағынан – БК ЖШС Медикус Центрдің Бас директоры
Құлмаханова Ш.К.,
• Германия Федеративтік Республикасы жағынан – Германия Федеративтік
Республикасының азаматы Герберт Д.
БК ЖШС Медикус Центрдің іргесі 13.03.1995жылы қаланып, оның
жарғылық капиталы 600 мың теңге көлемінде бекітілді. Үлес қосушылар өз
үлестерін үлестік келісім-шартта белгіленген мөлшерде қосқан:
• БК ЖШС Медикус Центрдің Бас директоры Құлмаханова Ш.К.үлесі :
кәсіпорынның жарғылық капиталының 90% құрайтын 500 мың теңгенің
мүлкі және ақша қаражаттары;
• ГФР-ның азаматы Герберт Д.үлесі: жарғылық капиталдың 10% құрайтын 100
мың теңге.
Кәсіпорының қызметін ашып көрсететін негізгі үлестік құжат болып
Шетелден дәрі-дәрмектерді сатып алу жарғысы (жалпы тауар көлемінің 10%
құрайды) табылады.
БК ЖШС Медикус Центрдің қызметі Алматы, Астана қалаларын және
Қазақстанның облыстық орталықтары мен аймақтарын қамтиды. Кәсіпорынның
Астана, Ақтөбе, Атырау, Петропавл, Семей, Павлодар, Қарағанды, Шымкент,
Өскемен қалаларында орналасқан 9 филиалдары бар. Филиалдармен және
аймақтармен бірге орнатылған тығыз байланыс қысқа мерзім ішінде
Қазақстанның барлық қалаларына тауарларды жеткізуге мүмкіндік береді.
Кәсіпорынның қызметінің басты мақсаты болып пайда табу табылады.
Негізгі қызметі – дәрі-дәрмектер мен медициналық құралдарды импорттау және
оларды Қазақстанның ішкі нарығында өткізу. Сонымен, жарғыға сәйкес БК ЖШС
Медикус Центрдің қызметі төмендегідей сипатқа ие:
▪ фармацевтикалық қызмет ;
▪ сыртқы экономикалық қызмет;
▪ дәріханалар желісін құру;
▪ сауда-саттық, делдалдық қызмет;
▪ маркетингтік және жарнамалық қызмет;
▪ көтерме-бөлшек сауда желісін ұйымдастыру;
▪ көліктік қызмет көрсету;
▪ заңмен шек қойылмаған қызметтің басқа да түрлері.
БК ЖШС Медикус Центр өндірістік емес фармацевтикалық сектордың
барлық саласын қамтиды:
▪ кеден қоймалары мен уақытша сақтау қоймаларын;
▪ Республиканың барлық облыстары бойынша дәрі-дәрмектің ірі және ұсақ
көтерме саудасын;
▪ өзінің бөлшек саудасын, оның құрамына Алматы қаласында орналасқан 9
дәріхана кіреді.
Өзінің қызметін жүзеге асыру үшін кәсіпорынның 2001жылы Алматы
қаласында құрылған ауданы 5000 шаршы метр болып келетін қоймасы, жоғарыда
көзделіп кеткен Қазақстанның 9 қалаларында орналасқан филиалдары, маркетинг
бөлімі, сертификаттау бөлімі, әкімшілік-басқарушылық және тағы да басқа
бөлімдері бар.
Фармөнімдердің негізгі жабдықтаушылары – импорттық өндіруші елдер:
Швейцария, Германия Федеративтік Республикасы, Франция, Үндістан, Түркия,
Литва, Белоруссия, Ресей және тағы да басқалары. Қазақстан Республикасынан
жабдықтаушылар болып табылатын өндіруші кәсіпорындар; Химфарм АҚ, ЖШС
Эйкос-фарм, ЖШС Елдос-фарм және тағы да басқалары. Сатып алынатын
өнімдердің жалпы көлемінің 75%-ын импортталған дәрі-дәрмектер және тек 25%-
ын ғана ішкі нарықтан сатып алынған дәрі-дәрмектер құрайды. Бұл,
біріншіден, Қазақстандағы фармацевтикалық өнеркәсіптің дамымағанына
байланысты. Сонда да, дәрі-дәрмектерге деген сұраныс өте жоғарғы деңгейде
тұр. Дәрі-дәрмектерді, негізінен, Қазақстанның аумағында орналасқан
дәріханалар, ауруханалар және жеке кәсіпкерлер сатып алады.
Жауапкершілігі шектеулі серіктестіктің қызметінің нәтижелілігін
жоғарлатудың басты мәселесі болып кәсіби біліктілігі жоғары қызметкерлер
табылады. Яғни, кәсіпорынның жеңісі оның қызметкерлерінің кәсібилігіне
негізделген. Сондықтан кәсіпорынның басқармасы дұрыс кадрлық саясатты
жүргізуге бел буған. Кәсіпорынның барлық қызметкерлері әкімшілік-
басқарушылық, шаруа жөнінен қызмет көрсетушілік, фармацевтикалық және
көмекші топтарға бөлінеді.
Дәріханалардың фармацевтикалық және көмекші қызметкерлерінің саны
провизорлық қызметкерлер, орта фармацевтикалық және көмекші қызметкерлер
үшін жеке түрде бекітілген штаттық нормативтер арқылы бекітілген.
1. Провизорлық қызметкерлер құрамына провизор-технологтар, провизор-
талдамашылар, аға провизорлар, бөлімдердің жетекшілерінің
орынбасарлары кіреді.
2. Орта фармацевтикалық қызметкерлердің құрамына провизорлар, провизор-
талдамашылар, дәріханалар желісінің фармацевттері, бөлімдердің
жетекшілері кіреді.
3. Көмекші қызметкерлер: жүк таситын, тазалық сақтайтын жұмыскерлер,
көлік жүргізушілер.
Жұмысшы күшінің ресурстарының құрылымы мен ұйымдастырылуын жете
түсіну үшін 1-кестені қарастырайық.
1-кесте.
Зерттеліп отырған кезең ішіндегі БК ЖШС Медикус Центрдің еңбек
ресурстарының құрылымы (адам).
Еңбек ресурстарының жалпы
Еңбек ресурстары 2004 ж. 2005 ж.көлеміндегі үлес салмағы (%)
2004 2005 ж.
ж.
Әкімшілік-басқарушылық
қызметкерлер:
Бас директор 1 1
Атқарушы директор 1 1
Аймақтық директор 1 4
Бас бухгалтер 1 1
Бухгалтер 3 3
Менеджер 7 12
Сауда бөлімінің бастығы1 2
Бағдарламашы 1 1
Кассир 6 6
Өкіл 11 15
Экспедитор 2 5
Барлығы: 34 51 50,0 36,7
Фармацевтикалық
қызметкерлер:
Бөлім жетекшісінің 1 1
орынбасары
Қойма жетекшісі-провизор3 6
Провизор-талдамашы 1 4
Аға провизор 1 17
Провизор 6 4
Дәріхана желісінің 2 6
фармацевті
Барлығы: 14 38 20,6 27,3
Шаруа жағынан қызмет
көрсететін қызметкерлер:
Тазалық сақтайтын 2 15
жұмыскер
Кір жуатын жұмыскер 2 4
Еден жуатын жұмыскер 5 8
Жүк таситын жұмыскер 6 14
Көлік жүргізуші 5 9
Барлығы: 20 50 29,4 36,0
Еңбек ресурстарының
барлығы: 68 139 100 100
Жұмысшы күшінің ресурстарының құрылымында 2004жылы үлесі жағынан ең
көп көлемді әкімшілік-басқарушылық қызметкерлер (50%) алған. Бұл
кәсіпорынның фармацевтикалық қызмет көрсету нарығының мүмкіндігінше басым
бөлігін алуға талпынуымен байланысты. Осының нәтижесінде Қазақстанның
аймақтарында кәсіпорынның өкілдіктерінің саны көбейді. Жұмысшы күшінің
ресурстарының осы бөлігінің 2005жылы 36,7%-ға кемуі сату көлемінің
ұлғаюынан, және сәйкесінше, фармацевтикалық және шаруа жағынан қызмет
көрсету қызметкерлерінің қосымша санының қажет болғандығынан орын алды.
БК ЖШС Медикус Центрде негізгі күш болып фармацевтикалық
қызметкерлер саналады. Сондықтан осы санаттың мөлшерінің кәсіпорынның
барлық қызметкерлерінің жалпы санындағы өзгерісін міндеті түрде зерттеу
қажет. Үлес салмағының өсуі (2004жылғы 20,6%-дан 2005жылғы 27,3%-ға дейін,
яғни 6,7%-ға) қызмет аясының кеңеюінің және айналымдардың өсуінің белгісі
болып табылады.
Шаруа жағынан қызмет көрсету қызметкерлерінің үлес салмағы да өсті
(2004жылғы 29,4%-дан 2005жылғы 36,0%-ға дейін, яғни 6,6%-ға). Бұл жаңа
сауда орындарының ашылуына және сату көлемінің ұлғаюына байланысты.
Фармацевтикалық қызметті жүзеге асыру үрдісі тауарлы-материалдық
қорларсыз мүмкін емес. ЖШС-тің материалдық қорлары да қарастыруды талап
етеді. Тауарлы-материалдық қорлардың құрамына төмендегілер кіреді:
1. Ыдыс және ыдыстық заттар. Қолданылуының сипатына қарай ыдыстар үш
түрге бөлінеді:
- Көпайналымды ыдыс. Бірнеше рет тауарды сақтау және тасымалдау үшін
пайдаланылады. Ыдыстың бұл түріне жататындар: әйнектен жасалғандар
(балондар, бөтелкелер), ағаштан жасалғандар (жәшіктер, дүңгіршектер),
металдан жасалғандар (бидондар, бөшкелер) және қап түріндегі ыдыстық
заттар.
- Шаруаға қажетті ыдыстар. Дәріхана ішінде шаруа ыдысы ретінде
қолданылатындықтан сатылмайды және жабдықтаушыларға қайтарылмайды. Бұл
ыдыстар қорларды сақтау үшін арналған және олардың құрамына бидондар,
балондар, металдан жасалған бөшкелер кіреді.
- Бірайналымды ыдыс немесе қаптағыш материал. Тауарларды бір рет қаптау
үшін арналған. Сатуға немесе қайтаруға арналмағандықтан актінің негізінде
шығысқа шығарылады. Оның құрамына картоннан жасалған жәшіктер мен қорабтар,
өрілген кәрзеңкелер, қаптар кіреді.
2. Көмекші материалдар. Дәрі-дәрмектерді өткізгенде, сонымен қатар
дәріханаішілік реттеуде әр түрлі көмекші материалдар қолданылады. Олардың
құрамына кіретіндер: этикеткалар, қағаздан жасалған капсулалар, жіптер,
рәзеңкеден жасалған қолғаптар, клей және тағы да басқалары.
3. Шаруаға қажетті тауарлар. Шаруа жұмысына санитарлық киімді жуу,
еденді жуу, ыдыс-аяқтарды залалсыздандыру және тағы да басқалары жатады.
Осы мақсатта сабын, сода, кір жуатын ұнтақ, хлорамин, нашатыр спирті және
басқа да тауарлар пайдаланылады.
2-кесте.
БК ЖШС Медикус Центрдің тауарлы-материалдық қорлармен қамтамасыз етілуі
(мың теңгемен).
ТМҚ атауы 2004 2005 ж. Ауытқу
ж. (+,-)
Сату үшін алынған 42 631,3
тауарлар 96 724,9 139 356,2
Шаруа жұмысына қажетті
тауарлар 12,4 18,2 5,8
Барлығы:
96 737,3 139 374,4 42 637,1
2-кестенің мәліметтері бойынша жауапкершілігі шектеулі серіктестікте
тауарлы-материалдық қорлардың өскенін (2004жылмен салыстырғанда 2005жылы
42 637,1 мың теңгеге) байқауға болады. ТМҚ-ды өсірудің тенденциясы
байқалуда. Бұл жағдай материалдардың үлкен көлемін қажет етумен байланысты.
Тауарларды өткізу жұмысын жеткілікті деңгейде жүргізу үшін негізгі
құралдарға деген қажеттілік туындайды. Дәріханаларға қатысы бар негізгі
құралдар натуралдық-заттық сипаты жағынан келесідей топтарға жіктеледі:
1. Үйлер мен ғимараттар – барлық өндірістік және өндірістік емес
құрылыстар.
2. Машиналар мен жабдықтар – тоңазытқыштар, механикалық машиналар,
зертханалық жабдықтар, кассалық аппараттар және тағы да басқалары.
3. Өндірістік және шаруаға қажетті жабдықтар – үстелдер, конвеер,
сейфтер және тағы да басқалары.
4. Көлік құралдары – автокөліктер және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz