Қызанақтың селекциясы

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

М. Х. ДУЛАТИ АТЫНДАҒЫ ТАРАЗ ӨҢІРЛІК УНИВЕРСИТЕТІ

Кафедра: «Мелиорация және агрономия»

Ауылшаруашылық дақылдарының селекциясы пәні бойынша

СӨЖ

Тақырыбы: Қазақстан Республикасындағы қызанақ және бұрыш дақылдарының селекциясының дамуы

Студент: Артельова Надира Құрманғазықызы

Курс: 3

Топ : В20ОДРвАПК-1

Оқытушы: Жатқанбаева Айнұр Орынбасарқызы

Тараз 2022 ж.

МАЗМҰНЫ

бет

МАЗМҰНЫ: КІРІСПЕ . . .

бет: 3

МАЗМҰНЫ:

Қызанақтың селекциясы . . .

бет: 4

МАЗМҰНЫ:

Бұрыштың селекциясы . . .

ҚОРЫТЫНДЫ . . .

бет:

МАЗМҰНЫ: ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ . . .

бет: 13

КІРІСПЕ

Қазақстандағы егіс алқаптарының құрылымында қызанақ дақылдары 15-20%, ал көкөністердің жалпы өндірісінде 20% - дан жоғары. Қызанақтың өнімділігі аймаққа байланысты 15-тен 25т/га-ға дейін, бұл мәдениеттің биологиялық мүмкіндігінен әлдеқайда төмен. Қазіргі уақытта жан басына шаққанда 25-30 кг орнына шамамен 15 кг қызанақ өндіріледі. Қызанақтың жемісі дәмді, қореті және диеталық болып келеді. Жаңа піскен жемістерді үнемі тұтыну пайдалы адам ағзасына әсері өте көп. Жаңа піскен көкөністердің, оның ішінде қызанақтың түсуі ашық жерден ол 2-4 айдың қысқа мерзімімен шектеледі. Бұл, ең алдымен, ассортиментте ультра ерте пісетін және қызанақтың ерте пісетін сорттары. Ауыл шаруашылығы өнімі өндірісінің жалпы өсуінде 30-40% - ға қарағанда жаңа сорттарды енгізумен байланысты. Қазақстанда ашық топырақ өндірісте 24 сортты және 33 F1 гибридті пайдалануға рұқсат етілген оның 13 сорты біздің институттың селекциясына жатады. Нарықта қазіргі уақытта көптеген сорттар мен будандар бар, шетелдік және ресейлік тұқым өсірушілер ұсынады алайда, бұл сорттардың көпшілігі аз зерттелген және Қазақстанның жағдайына бейімделген. Осыған байланысты қызанақ сорттарын жасау үшін селекциялық жұмыстарды жүргізу қажеттілігі әр түрлі ерте жетілу және оларды пайдалану үшін жарамды.

Бұрыш жемістерінің сұрыбына байланысты әр түрлі пішіні, түсі және көлемдері бар жылу сүйетін өсімдік. Бұрыш Америкадағы ең ежелгі өсірілетін көкөніс деп есептелінеді. Оны, тіпті, бес мың жыл бұрын өсіргенін зерттеушілер анықтады. Бұрыштың шыққан елі- Перу. Жүгерімен, үрме бұршақпен және асқабақпен қатар ол Америкадағы Колумбқа дейінгі негізгі көкөністердің бірі болды. Еуропаға бұрыш Христофор Колумбтың дәрігері алып келді. XVI ғасырдан бастап, бұрыш бүкіл Еуропаға тарады және өзінің орнын жерорта теңізі және балқан асханасында тапты. Сонымен қатар, бұрыш - бұл венгрлердің ұлттық көкөнісі және дәмдеуіші.

Қызанақтың селекциясы

Қазақстанда қызанақ селекциясы 1947 жылы Васхнил (м. и. Чагирова) Қазақ филиалының эксперименттік учаскесінде жүргізіле бастады. Алайда, жұмыс орындаушының кетуіне байланысты тоқтатылды және тек 60-шы жылдары Соболева О. М. негізгі зерттеулер коллекциялық үлгілерді зерттеуге және оларды негізгі биологиялық және экономикалық белгілер бойынша бағалауға бағытталған. Аналитикалық селекция әдістері, топтық және жаппай іріктеу қолданылды. Жұмыстың бірінші кезеңі бастапқы формаларды, өсімдіктердің гүлденуі мен жеміс беру сипатын мұқият зерттеумен байланысты болды, сынақ кресттері жүргізілді. Стерильділіктің әртүрлі формалары бар сорттар мен сызықтардың жиынтығы құрылды, оларға ерте пісетін және жемістердің пісетін гетерозды әсер беретін сорттар таңдалды. Гибридті тұқым өндірісінде қызанақтың стерильді түрлерін қолдану мүмкіндіктері зерттелді. 1980 жылдан бастап селекциялық жұмыстың бағыты өзгерді, өндіріске механикаландырылған өсіру мен жинауға жарамды сорттар қажет болды. Зерттеу барысында өнімділігі жоғары, жемістердің пісуі, піскеннен кейін 22-25 күн ішінде өсімдіктерде жақсы сақталуы бар үлгілер бөлінді. Сонымен қатар, берік жемістері бар, егін жинау кезінде жақсы бөлінетін, крекингке төзімді сорттар бөлінеді. Жемістердің жапырақ сабағының массасына оңтайлы қатынасы бар үлгілер де таңдалды, бұл комбайнның жоғары өнімділігін қамтамасыз етеді және жемістерді күннің күйіп қалуынан қорғауға көмектеседі. 1980-1995 жж. қызанақтың 6 түрі жасалды- Жалын, Меруерт, Керемет, Астралмат, Самаладай, Сәулелі. Жалын, Меруерт, Самаладай сорттары күшті қара өрік тәрізді жемістерге ие, крекингке төзімді және өсімдіктерде 20-25 күн бойы жақсы сақталады. Бұл сорттар механикаландырылған өсіруге және бір реттік механикаландырылған жинауға жарамды. 1996-2005 жылдар кезеңінде Қазақстанның селекциялық жетістіктерінің мемлекеттік тізіліміне енгізілген қызанақтың 4 сорты - Нартай, Таң, Шығыстың таңы, Тосынсый жасалды. 2006 жылдан бастап қызанақ бойынша селекциялық жұмыс ауыл шаруашылығындағы қазіргі жағдайды, экономикалық деңгейді, халықтың өзгерген сұранысын ескере отырып жүргізілуде. Соңғы жылдары көкөністердің жалпы өндірісінің өсуі, оның ішінде елдің шалғай аймақтарына қайта өңдеу және экспорттау, әр түрлі пісетін кезеңдерде асхана мен консерві сорттарын құру қажеттілігін тудырды. Елдің халқы мен консервілеу өнеркәсібін жоғары сапалы ғана емес, сонымен қатар эстетикалық тартымды өнімдермен қамтамасыз ету үшін ассортиментті кеңейту қажет. Мұнда целлюлозаның сарғыш-қызыл түсі және бета-каротин мөлшері жоғары қызанақ сорттары мен будандары лайықты орын алуы керек. Құрамында бета-каротин мөлшері жоғары сарғыш-жемісті қызанақтардың коллекциясы жинақталған. Биохимиялық көрсеткіштері жоғары кәріптас қызанақтың жаңа сорты жасалды. Институт селекциясының қызанақтың жаңа сорттарының тұқымдық өнімділігі зерттелді, бұл тұқымның өнімділігі сорттық қасиет екенін және жеміс массасының 0, 16-дан 0, 45% - на дейін өзгеретінін көрсетті. Бұл көрсеткіштерді аудан бірлігінен қызанақ тұқымын жинауды жоспарлау кезінде ескеру қажет. 2006-2010 жылдар аралығында қызанақтың 6 түрі құрылды-кәріптас, Венера, көшбасшы, Арман, Үміт, Дарын. Венера және Арман сорттары-үлкен жемістері бар дөңгелек пішінді үстелге арналған орта ерте топқа жатады. Кәріптас сорты-құрамында бета-каротин көп, оны балалар тағамын дайындау үшін қолдануға болады. Лидер, Үміт және Дарын сорттары - әмбебап мақсаттағы, жемісті консервілеуге де, қызанақ өнімдеріне өңдеуге де жарамды. 2011 жылдан бастап қызанақтың 5 түрі берілді - Аян, Таңшолпан, Рахат, Огонек-777, Керемет.

Қызанақтың апробациялық белгілері

Жапырақ түрі-тұрақты сортты ажырататын белгі. Өсіру жағдайларына байланысты қарапайым, аралық, картоп, шағын, орташа және үлкен өлшемдер бар. Түсі: сары-жасыл, ашық-жасыл, қою жасыл, антоцианинмен жасыл. Жапырақ бетінің сипаты: тегіс, әлсіз, орташа, қатты гофрленген.

Гүлшоғыры қарапайым, аралық, күрделі, өте күрделі. Құрылымы бос, аралық, компам. Педикель түрі: артикуляциямен және артикуляциясыз.

Салмағы бойынша жемістер ұсақ (60 г-нан аз), орташа (60-100 г), үлкен (100 г-нан жоғары) болып бөлінеді. Жеке сорттарда салмағы 600 - 800 г жемістер бар.

Піскен жемістердің түсі ашық қызылдан бозғылт қызғылтқа дейін және алтын сарыдан ашық сарыға дейін болады. Жемістердің беті тегіс немесе қырлы.

Сортты тазарту

Сорттың белгілері мен қасиеттерінің кешенін сақтау өсімдіктерді сорт үшін қабылданған технология бойынша оңтайлы агротехникалық фонда өсіру арқылы, кеңістіктік оқшаулауды, тұрақты сорттық тазартуды сақтай отырып қол жеткізіледі. Мұндай тазарту кезінде барлық типтік емес сорттар, әлсіз және ауру өсімдіктер жойылады. Әрбір сорттық тазарту нәтижелері бойынша қабылданған нысан бойынша акт жасалады. Сонымен қатар, басты назар бұтаның типіне, жапырақтың түсі мен пішініне, щетканың түріне, жеміс пішінінің түсіне және т. б. Сорттық тазарту өсімдіктер өмірінің барлық кезеңдерінде кемінде 3 рет жүзеге асырылады: біріншісі - көшет кезеңінде, өсімдіктерді стандартты және стандартты емес деп бөлуге болатын кезде, жапырақ түріне қарай; екіншісі - бірінші гүлшоғыры гүлдеген кезде, үшіншісі - жаппай пісу кезеңінде. Көшетсіз қызанақта сортты тазарту дақылдарды букеттеу және өсімдіктердің тығыздығын қалыптастыру кезінде, арамшөптермен және жемістердің пісіп-жетілу кезеңінде жүзеге асырылады. Көшет кезеңінде 1-2 жапырақ фазасында стандартты сорттарды стандартты емес сорттардан, күшті және детерминанттардан ажырату қиын емес. Сорт үшін типтік емес өсімдіктер көшеттерді трансплантациялау кезінде жойылады. Сонымен қатар, көшеттерді ашық жерге отырғызу кезінде барлық атипті, ауру және дамымаған өсімдіктер жойылады. Тазарту агроном-тұқым өсірушінің басшылығымен жүзеге асырылады. Қызанақ тұқымын отырғызудың сорттық қасиеттерін анықтау үшін, өсіру жағдайларын тексеру және тұқымның өнімділік сапасын сақтау және арттыру үшін қажетті әдістерді орындау үшін, Гүлдену алдында сорттық бағалау және тексеру жүргізіледі. Бұл жағдайда жапырақтың, бұтаның, гүл щеткасының және т. б. морфологиялық белгілері бойынша күрт ерекшеленетін қоспалар жойылады. Пісудің басында осы сортқа тән жемістері бар ең өнімді өсімдіктер атап өтіледі және олардан үнемі жетілген өсімдіктер жиналады. Сіз сондай-ақ бланк жемістерін алып тастай аласыз, содан кейін піседі. Алғашқы піскен жемістер пайда болған кезде сорттық белгілер толығымен көрінеді. Екпелерді (дақылдарды) апробациялау апробацияның міндеті сорттық екпелерді (дақылдарды) олардың сорттық тазалығын немесе өсімдіктердің сорттық типтілігін, сорттық екпелердің бітелуін, аурулардың зақымдануын және зиянкестердің зақымдануын анықтау мақсатында тексеру болып табылады. Далалық апробация қызанақтың биологиялық пісуі басталған кезде басталады (өсімдіктердің 75% -. жетілген жемістер болады), көбейтілетін материалдың сорттық тазалығын анықтауға мүмкіндік беретін сорттық белгілер нақты анықталған кезде. Тұқым өсіру учаскелерін апробациялау мен тексеруді апробация бойынша арнайы курстарды бітірген агрономдар (бірақ 5 жыл бұрын емес), сондай - ақ тәжірибелі мекемелердің ғылыми қызметкерлері-шаруашылық өкілдерінің қатысуымен өсімдіктердің осы түрі бойынша мамандар жүргізеді. Тестілеу кезінде жемістер мен тұқымдардың болжамды өнімділігі белгіленеді. Апробация нәтижелері актімен ресімделеді. Сұрыптық құжаттамасы жоқ дақылдар сынақтан өткізілмейді және сұрыптық құжаттамалар қатарынан шығарылмайды. Қызанақ жинау жаңа тұтынуға арналған қызанақ жемістері толық техникалық пісіп, қысқа сақтауға арналған жемістер - бланждың пісуі, ал ұзақ сақтау үшін - қоңыр және жасыл. Егінді негізінен қолмен, 7-10 күннен кейін жинайды, оған барлық тікелей шығындардың шамамен 50% жұмсалады. Жиналған жемістерді тасымалдау үшін ttp-12 тасымалдаушы арбасын және платформаны пайдалану еңбек өнімділігін арттырады. Өңдеуге арналған жемістерді жинау үшін қызанақ жинайтын комбайндарды қолдануға болады. Жинау СК-2 өздігінен жүретін қызанақ жинайтын комбайнды, ПТ-3, 5 платформасын, кон-0, 5 тиегішті және ОПТ-1, 5 сұрыптау пунктін қамтитын машиналар кешенімен жүзеге асырылады. Жемістерді комбайнда да, сұрыптау пунктінде де сұрыптауға болады. Механикаландырылған тазалау кезінде Еңбек өнімділігі 2-6 есе артады. Механикаландырылған жинауға жарамды қызанақ сорттарын жинауды СКТ-2 немесе СКТ-2А өздігінен жүретін комбайндар жүзеге асырады; жалпы сорттар-ішінара механикаландыру құралдарымен (агрегаттар, кең тартқыш транспортерлер мен платформалар) және қолмен. Жемістерді тұқымдарды бөлу пункттеріне ПТ-3, 5 көлік арбасымен контейнерлерде, трактор тіркемелерінде немесе ыдыстарда тасымалдайды. Кон-0, 5 контейнер аударғышпен жабдықталған пвсв-0, 5 агрегатымен контейнерлерден жемістерді лст-10, ЛСТ-16 тұқымдарын бөлу, жуу және кептіру жөніндегі желілердің қабылдау бункерлеріне түсіреді.

Жемістерді қолмен жинау олардың пісуіне қарай әр сорт үшін алдын-ала дайындалған, мұқият тазартылған контейнерлерде (қораптарда) жүзеге асырылады.

Жемістер қорапта бір қатарға салынып, құрғақ және жылы бөлмеде 2-3 аптаға қойылады. Егер осы уақытта жемістер ауырмаса, олардан тұқымдар алынады.

Тұқымдарды бөлу

Тұқымдарды оқшаулау үшін үлкен және орташа піскен жемістер алынады. Бұл жағдайда жемістердің мөлшері емес, олардың қалыптасу шарттары маңызды. Бұл жағдайда ұсақ, ұсқынсыз, түпкілікті жою жүзеге асырылады және аурудан зардап шеккен жемістер. Тұқым жемістері көлденеңінен екіге бөлінеді бөліктер, шай қасықпен тұқымдарды целлюлозамен бірге таңдап, орналастырады шыны немесе эмальданған ыдысқа дәкемен мықтап жауып, қосыңыз жасуша (қызанақ) шырыны және күн сәулесі түсетін терезеге немесе жарық жерге қойылады ашыту үшін (ашыту), +20 . . . +22°C температурада ұстаңыз. Бұл тұқым бетіндегі микрофлораның жойылуына ықпал етеді. Ашыту жеңіл болуы керек, дауыл тұқымның өнуіне әкеледі. Ашытудан кейін тұқымдар жуылады. 2-3 күннен кейін, шырын болған кезде ол жарқырайды, ал целлюлоза көтеріледі, сорғыш Мұқият ыдысқа құйылады су қосылады, барлық мазмұн араласады, қалқымалы тұқымдар сумен бірге ағызыңыз. Тұқымдар ағынды суда бірнеше рет жуылады, аздап диаметрі 1, 5 мм тесіктері бар елек арқылы целлюлоза қалдықтарынан бөлінеді, сығылады, содан кейін кептіріледі. Егер сіз тұқымдарды уақтылы шаймасаңыз, олар өніп шығуы мүмкін ыдыс-аяқта. Мұндай тұқымдарды себуге қалдыруға болмайды, өйткені іс жүзінде олардың өнгіштігі өте аз. Тұқымдары бар ыдысқа су қосуға болмайды ашыту кезінде бұл жағдайда тұқымдар да өніп шығады. Ашытусыз қызанақ тұқымының шырышын кетіру үшін мыналарды қолдануға болады химиялық қоспалар. Осы мақсатта целлюлозаға 3% сулы ерітінді қосылады Ns1 немесе 1, 5% NaOH 1:1 қатынасында (целлюлоза препараты) . Тұқымдар оңай олар 30-40 минуттан кейін жуылады, ал ашыту үшін қажет екі күн немесе одан да көп. Бұл жағдайда тұқымның өнуі 3-4-ке артады%, сыртқы инфекциядан толық дезинфекция жүреді, жақсарады олардың презентациясы. Жуылған тұқымдар дереу кептіруге жіберіледі. Тұқымдар қызанақ 5-6 сағатқа дейін егу сапасын жоғалтпай суда болуы мүмкін. Тұқымдар жұқа қабатқа елекке, әйнекке, фанерге жайылады немесе торларға орналастырылады.