Балалардың церебральды сал ауруы кезіндегі сөйлеу тілінің ерекшеліктері

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 17 бет
Таңдаулыға:

Тақырыбы: Церебральды сал ауруға шалдыққан интеллектуалды бұзылыстары бар балалардың сөйлеу тілі

Жоспары:
Кіріспе
1. Балалардың церебральді сал ауруын зерттеу мәселесі

1.1. БЦСА этиологиясы мен клиникалық көрінісі
1.2. Церебральді сал ауруына шалдыққан балалардың қимыл-қозғалыс аймағы

2. Церебральды сал ауруына шалдыққан балалардың ауызекі сөйлеуін қалыптастыруды экспериментті зерттеу

2.1. Балалардың церебральды сал ауруы кезіндегі сөйлеу тілінің ерекшеліктері
2.2. Церебральді сал ауруына шалдыққан балалардың тіл кемшіліктерін түзету жолдары
2.3. БЦСА бар балаларға арналған мектепте логопедтің жұмысын ұйымдастыру
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе
Қазіргі уақытта мүгедектік мәселесі бірте-бірте қайта қарастырылуда, мүмкіндігі шектеулі балаларды тәрбиелеу мен оқытудың жабық мекемелері кешенді оңалту жүйесімен ауыстырылуда. Алайда, мұндай балаларға көмек көрсету мәселелері жеткілікті түрде қамтылмайды, церебральды сал ауруы бар балаларға психологиялық-педагогикалық көмекті ұйымдастырудың теориялық негізделген интеграцияланған модельдері іс жүзінде жоқ, олар диагностикалық және әдістемелік негіздеу мәселелерін біріктіреді.
Зерттеу пәні: сөйлеуі бұзылған балаларға қызмет көрсету.
Мақсаты: церебральды сал ауруына шалдыққан балаларға әлеуметтік-педагогикалық көмектің ең тиімді түрлері мен формаларын зерттеу және анықтау.
Міндеттер:
1. Тақырып бойынша ғылыми еңбектерді оқу, талдау.
2. Церебральды сал ауруымен ауыратын балалардың дамуындағы ауытқуларды анықтау әдістерін таңдау және диагностикалау.
3. Жиналған материалдарды жүйеге келтіру, жұмыстың мәтінін жазу.
Зерттеу болжамдары: ЦСА бар балалардығы жеке ерекшеліктерін ескере отырып, сөйлеу тілін дамытуда жүргізілетін жұмыстарда логпелиялық көмектің оң әсер етуі
Зерттеудің негізгі кезеңдері:
Бірінші кезеңде зерттеу жұмысына байланысты ғылыми жұмыстың тақырыбы айқындалды. Балаларда кездесетін церебральді сал ауруларына байланысты ғылыми әдебиеттерге талдау жасалып, жұмыстың ғылыми педагогикалық негіздері жасалынды.
Екінші кезеңде ғылыми болжауды тексеру және балалардағы церебральді сал ауруларының себептерін және қимыл-қозғалыс дағдыларында алдын- алу жұмыстарын жетілдіруді қамтамасыз етуге мүмкіндік беретін жолдары анықталды.
Үшінші кезеңде тәжірибелік эксперименталдық жұмыстардан алынған нәтижелер сарапталды, рәсімдеу теориялық және эксперименталдық зерттеулердің негізгі нәтижелер тұжырымдау іске асырылды.
1. Балалардың церебральді сал ауруын зерттеу мәселесі

2.1. БЦСА этиологиясы мен клиникалық көрінісі
Церебральді паралич - бұл орталық жүйке жүйесінің күрделі зақымдалуының әсерінен болатын күрделі ауру. Ол қозғалтқыштың бұзылуына ғана емес, ақыл-ой дамуының артта қалуына немесе кешеуілдеуіне, есту және көру қабілеттерінің бұзылуына, сөйлеу тілінің дамуына кедергі келтіреді.
Балалардағы церебральды сал ауруы сондай-ақ, құрсақтағы даму, туу және дүниеге келген күннен кейінгі бірінші айларда пайда болатын ми ауруы ретінде сипатталады. Ауру бірнеше жылға созылуы мүмкін, ал кейбір жағдайларда, яғни ауыр түрі болса өмір бойына созылуы мүмкін. Бұл ауру жүйке жүйесінің басқа да аурулары секілді полиэтиологиялық ауру түрі ретінде қарастырылады.
БЦСА-ның негізгі симптомы қимыл-қозғалыс функциясының бұзылуы және психикасының, көруі мен естуінің, сөйлеу тілінің бұзылыстары қосылып кездеседі, ал кейбір балаларды тырысу синдромдары байқалады.
Себептері көп түрлі, пайда болуына байланысты 3-ке бөлінеді:
Пренатальді факторларды өзара 3-ке бөледі: ананың денсаулығы, жүкті кездегі ауытқулар, іштегі нәрестеніңдамуының бұзатын факторлары.
Перинатальді факторларға босану кезіндегі асфиксия, туу кезіндегі зақымдалу жатады:
- құрсақтағы жарақат пен босану кезіндегі жарақаттың қоса болуы, яғни туу кезіндегі жарақат бір жағынан миға әсер етіп, екінші жағынан ми қан айналымының бұзылуына әкеледі.
- плацентаның немесе кіндік патологиялары, кіндіктің оралуы, босану әрекетінің әлсіздігі, судың уақыттан ерте кетуі.
- туу кезіндегі жарақаттардың себептеріне механикалық бұзылыстар, соның ішінде шипцы, вакуумоэкстрактор, баланың дұрыс емес жатуы, анасының жіңішке шылыпшын сүйектері, әсіресе бала ірі болса ұзақ туу, жасанды босанулар (кесерево).
Постнатальді кезеңдегі ауытқуға төмендегідей себептерді жатқызамыз:
- бас-сүйек зақымдары, ми қаңқасы мен сүйектердің жарақаты, гематома;
- минингит, энцефалит, мидың абцессі, инфекциялары;
- интоксикация, яғни дәрімен, улы заттармен және т.б.;
- мидың ісіктері, кисталар, гидроцефалия, т.б.
БЦСА-ның пайда болуына әкелетін себептерді талдау көптеген жағдайларда олардың біреуін бөлу мүмкін емес екендігін көрсетті. Жүктілік кезінде де, босану кезінде де бірнеше қолайсыз факторлардың әсерінен болатыны айтылып келеді. Көптеген зерттеушілердің мәліметтеріне сүйенсек, церебральді параличтің 80%-ы мидың зақымдануы құрсақтағы дамуы кезінде орын алады. Одан кейін құрсақішілік патология интранатальды созылуы мүмкін. Дегенменде, әрбір 3-ші жағдайда церебральды салдың себебін анықтау мүмкін емес. Қазіргі заманғы медицина құрсақ ішілік даму ағымына әсер ететін 400-ден астам факторларды сипаттайды. Церебральды патологияның 70-80%-да пайда болуының себебі миға зиянды факторлар кешінінің әсері болып табылады. Осылайша, көптеген балаларда аурудың себебі ананың жүктілік патологиясы болып табылады, бұл баланың бас миы құрылымының, әсіресе рефлекторлық механизмдерінің қалыптасуына және дененің тепе-теңдігін қолдауға жауап беретін ми аймақтарының дамымауына әкеліп соқтырады.
Балалар церебральды сал ауруын зерттеудің негізін салушы ағылшын дәрігері, хирург - Уильям Джон Литтл болып саналады. Ол 19ғасырдың соңында аурудың клиникалық көрінісін сипаттап, оны туу кезіндегі қиындықтармен және нәрестенің шала дүниеге келуі немесе асфиксиямен байланыстырады. Литтл аяқтың бұлшықеттерінің тонустарының жоғарылығына зейін аударған, одан соң қолдың бұлшықеттерінің гипертониясының жағдайына сипаттама берді.
Онтогенездің ерте кезеңінде мидың қалыптасуының зақымдануы бірқатар жағымсыз әсерлердің салдарынан болуы мүмкін. Әсіресе, жүктілік және туу кезіндегі зиянды факторларға аса назар аударып, көңіл бөлінеді. Зиянды факторлардың ықпалы мен церебральды сал ауруының пайда болуы арасындағы біржақты байланысты анықтау әрдайым мүмкін бола бермейді.
Л.О.Бодалян, Л.Т.Журба және Н.М.Всеволожскаяның деректемелері бойынша, церебральды сал ауруымен 100 бала ауырған болса, оның 30-ы құрсақта, 60-ы туылу кезінде, ал қалған 10-ы дүниеге келгеннен кейінгі кезеңде пайда болады деген.
Құрсақтағы нәрестеге жағымсыз әсер ететін зиянды факторларға төмендегі белгілерді жатқызуға болады:
* Жүктілік кезінде анасының жұқпалы аурумен ауыруы;
* Анасында жүрек-қан тамырлары мен эндокриндік бұзылыстардың болуы;
* Жүктілік кезіндегі токсикоз;
* Іштегі нәрестенің физикалық жарақат алуы, соғылуы;
* Резус-фактор бойынша анасы мен баласының қандарының сәйкес келмеуі;
* Психикалық травмалар, яғни жағымсыз эмоциялар, депрессия, мазасыздық, қорқыныш, уайым, т.б.;
* Физикалық факторлардың (дірілдің әсер етуі, артық мөлшердегі ультракүлгінді сәуле);
* Кейбір дәрілердің теріс әсер етуі;
* Экологияның жайсыздығы.
Балалар церебральді сал ауруының пайда болуына туу кезіндегі акушерлік жарақаттармен де тікелей байланысты. Бұл жағдайда БЦСА пайда болуының тікелей себебі миға қан құйылуымен байланыстырады. Акушерлік патологияның әртүрлі түрлерінен туындаған босану жарақаттары (ананың тар жамбасы, оның дұрыс емес құрылымы, созылмалы немесе тез босану, ұзақ сусыз аралықтан кейінгі босану, ұрықтың дұрыс бақыланбауы) да негізгі себептеріне жатады. Көптеген жағдайларда босанудың ауырлығы оның құрсақтағы зақымдануы нәтижесінде пайда болған баланың патологиясымен анықталады. Жаңа туған нәрестелердің гемолитикалық ауруы яғни, ядролық сарғаю баланың бас миының улануынан болады. Сарғаю әртүрлі механизмдерден туындайды, мысалы: ана мен ұрықтың қанының тобы немесе резус-факторы бойынша сәйкес келмеуі, сондай-ақ нәрестенің бауыр жеткіліксіздігі.
Қазіргі таңда әртүрлі зерттеулер жүргізу арқылы дамып келе жатқан іштегі нәрестенің орталық жүйке жүйесіне кері әсер ететін 400-ден аса факторларды анықтаған. Асфиксияны, әсіресе клиникалық өлімді басынын кешірген балада церебральді сал ауруының пайда болуы ықтимал.

2.2. Церебральді сал ауруына шалдыққан балалардың қимыл-қозғалыс аймағы
Барлық тірі организмге тән қасиет - қимыл-қозғалыс. Қаңқа мен бұлшықет тірек-қимыл жүйесін құрады. Ал тірек-қимыл жүйесі тіректік, қозғалтқыш және қорғаныш қызметтерін атқарады. Ал осы тірек-қимыл қозғалысындағы бұзылуларды церебральді сал ауруымен ауыратын балалар құрайды. Ол балаларда қимылындағы кемістік психикалық және сөйлеу тіліндегі ауытқушылықтармен байланыстырылады.
Тірек-қимыл қозғалысындағы (ТҚҚ) жарақаттар мен туа біткен немесе жүре пайда болған аурулар 5-7% балаларда байқалады. Тірек-қимыл қозғалыстағы ауытқулардың негізгі түрлері: балалардың церебральді салдануы мен полиомиелит.
Церебральді сал ауруы кезіндегі қимыл кемістігінің құрылысы:
1. Бұлшық ет тонусының жоғарылауы байқалады. Қимылдағанда бұлшық ет тонусының ұлғаю тән. Қысымның төмендеуі кезінде аяқ-қол және дене бұлшықеттері әлсізденіп, салғырт тартады. Қысым төмендегенде бәсең қозғалыс көлемі қалыпты уақыттан біршама артып кетеді.
2. Қозғалыстың шектеулілігі, көбінесе бұлшықет күшінің төмендеуімен үйлеседі (сал, парездер). Мидың зақымдалу тереңдігіне байланысты кейбір қозғалыстар өте шектеулі немесе мүлде болмауы мүмкін. Бұл жағдайда бала аяқ-қолын еркін қимылдата алмайды. Парезде көбінесе ұсақ қимыл-қозғалыстар зардап шегеді.
3. Күшпен қимыл қозғалыстың болуы.
Гиперкинез - бұлшықет тонус ауысуынан болған күштеп қозғалу гиперкинез бен тремор ретінде айқындалады. Бұл балаларда күшпен қозғалу, мойын, бас аяқ-қол дене бұлшықеттерінде байқалады.
Тремор - аяқ-қол саусақттарымен, дауыстың, тілдің еріксіз ырғақты тербелісі. Тремор нақты әрекет жасауда анық көрінеді, мысылы: жазу процесі орындалғанда.
4. Тепе-теңдік пен қозғалысты реттеу, ұйымдастыруының ауытқуы яғни атаксия. Бұл кезде дене атаксиясы отыру, тұру және жүру кезінде дене тұрақсыздығы арқылы білінеді. Бір адамның көмегінсіз тұра алмайды, жүргенде аяқтарын кең ашады.
5. Қозғалыс сезімінің бұзылуы (кинестезиялар). Бұл кезде өзінің денесін ұстау сезімі қиындайды. Қимыл-қозғалысты сезінуді бұлшықеттерде, буындарда, сіңірлерде орналасқан арнайы сезімтал дене жасушалары қамтамасыз етеді. Сал ауруы бар балалардың барлығында қимыл-қозғалысты проприорецептер арқылы реттеу процесі бұзылған, сондықтан олар қимыл-қозғалыстары туралы сезімдерін ажырата білмейді.
6. Тізбектеп қойылған түзету рефлексінің толық жетілмеуі. Статокинестикалық рефлекстер денені тік ұстау, еркін моторикасын дамыту үшін маңызды. Бұл ауытқушылықтың салдарынан бала өзін күту, еңбек ету және оқуда көптеген қиындықтармен кездеседі.
7. Синкенезия - бір қолды бүккенде екінші қолдың еріксіз бүгілуі.
8. Патологиялық тоникалық рефлекстер, олардың көрінісі БЦСА негізгі кемістігі ретінде қарастырылады. Қалыпты дамуда аса байқалмайтын тоникалық рефлекстер 1-ші айда пайда болуы мүмкін. Олар уақытымен азайып, жоғалған кезден бастап, позотоникалық рефлекстер қаыптасады. Бала қалыпты дамығын жағдайда позотоникалық рефлекстер 3 айдан кейін болмайды.
Ал БЦСА жағдайында барлық туа және жүре пайда болған рефлекстердің уақыты тыс өзгеруіне байланысты қимыл-қозғалыс дамуы бұзылады. 5-10 жастағы баланың қимылының дамуы 1жасар деңгейіне сай болуы мүмкін.
Церебральды сал ауруына шалдыққан балалардың қимыл-қозғалысының бұзылуы патологиялық тоникалық рефлекстермен (тоникалық лабиринт және мойын рефлекстері) қосылатын бұлшықет тонусының жоғарылауы жасқа байланысты моториканың қалыпты дамуын болдырмайтындығына байланысты. Тоникалық рефлекстер 2-3 айға дейінгі балаларда қалыпты рефлекстер болып табылады. Дегенмен, церебральды сал ауруы бар балаларда олардың кері дамуы кешіктіріледі және олар баланың моторикасының дамуына айтарлықтай кедергі келтіреді.
Қозғалыс бұзылулардың көбісінде көру, есту, мен сөйлеу бұзылулары қатар жүреді. Кейбір балаларды ілеспе синдромдар байқалады, яғни сіңірдің тартылуы, мишық гиперкинетикалық гипертензиялық және өзге де синдромдар. Осындай күрделіклиникалық көрініс пен мәжбүрлі әрекетсіздік ЦСА бар балаларды танымдық қызметіне өте теріс әсер тигізетін психикалық даму тапшылығына әкеліп соқтырады.
Церебральді сал ауруы бар балаларды қозғалыс бұзылуларының әртүрлі дәрежелері болады:
Ауыр дәрежесі - балалар жүру дағдысы мен айлалы әрекеттерді меңгере алмайды, өз-өздерін күте алмайды.
Орташа дәрежесі - балалар жүре алады, бірақ тек ортопедиялықұүралдардың көмегімен ғана.
Жеңіл дәрежесі - балалар өздігінен жүре алады, өз-өздерін күте алады. Бірақ бұл науқастарда патологиялық жүріс-тұрыс, іс-қимыл баяуланған, яғни бұлшықет күші төменделген, ұсақ моторикалары толық дамымаған.
Жеңіл және орта дәрежедегі бұзылулар кезінде балалар түзету - білім беру мекемелеріне барып қатынаса алады, ал ең ауыр түрлерде балалар интернат тәрізді арнайы мекемелерде тәрбиеленіп оқытылады. Жүйке жүйесінің белгілі бір деңгейінің жетілуі дамудың генетикалық бағдарламасымен белгіленеді және адамның қимыл-қозғалыстары мен дене қалпының белгілі бір ретпен қалыптасуын қамтамасыз етеді. Бірақ әртүрлі құрылымдардың жетілу мерзімдері мен қарқындылығы сыртқы орта әсеріне де тікелей байланысты болып саналады.
Жүйке жүйесінің зақымдануының ауырлығы мен орналасуына қарай қозғалыс бұзылыстарының әралуан түрлері қалыптасады. Бала туылғаннан кейінгі алғашқы айларда денесінің құрсақ ішінде жатқандағыдай қалпы көзге түседі, аяқ-қолдарындағы бұлшықет тонусы жоғарылаған болады. Баланың емуі нашар болады, дене салмағын жоғалтады, мазасыз болады. Өсе келе артикуляциялық және жалпы моторикасындағы қозғалыс бұзылыстарының симптомдары арта түседі: бұлшықет тонусының жоғарылығы сақталады, бала отыра алмайды,кейде тіпті басын да ұстай алмайды, ерікті қимылдары шектеулі, шайнауы қиындайды, жиі қақалатын болады. Патологиялық рефлекстер болады, буындардың қисаюы, кейде тіпті шығып кетуі байқалады. Қозғалыстар дамуының тежелуі баланың сөйлеуі мен ақыл- есінің кеш дамуына әкеліп соқтырады.
Барлық қимыл-қозғалыстар ырықты (мақсатты) және ырықсыз (автоматтандырылған) қозғалыстар болып бөлінеді. Ырықты қимыл-қозғалыстар пирамидалық жүйемен, ал ырықсыз қимыл-қозғалыстар - экстрапирамидалық жүйемен және мишықпен интеграцияланады. Пирамидалық жүйенің көмегімен индивидуальдық әлеуметтік - тұрмыстық және кәсіби қимыл-қозғалыстар қалыптасады.
Пирамидалық жүйе әсіресе тік жүру, саусақтың нәзік қимылдары сөйлеу актісі тәрізді анағұрлым адами қозғалыс функциясын қамтамасыз етуде маңызды роль атқарады. Экстрапирамидалық жүйе ырықсыз қимыл-қозғалыстарды реттейді, ал мишық - дененің тепе-теңдігін, қозғалыс координациясы мен бұлшық ет тонусын реттейді. Ми қыртысының қимыл-қозғалыс аймағына тері - бұлшық ет, көру, есту, және вестибулярлық анализаторлардан үнемі сигналдар келіп түсіп жатады, бұлар кеңістіктік қозғалыс матрицасын түзу үшін қажет. Бұл жүйелердің барлығының үйлесімді әрекеті адамның әр қимылын нық, үйлесімді және епті етеді, қалыпты моторлық белсенділікті қамтамасыз етеді.
1. Церебральды сал ауруына шалдыққан балалардың ауызекі сөйлеуін қалыптастыруды экспериментті зерттеу

1.1. Балалардың церебральды сал ауруы кезіндегі сөйлеу тілінің ерекшеліктері
Сөйлеу- орталық психикалық функциялардың маңызды бір бөлігі. Ол баланың психикалық процесінің қалыптасуы мен жалпы дамуына үлкен әсер қалыптастырады. Ойлауды дамыту тіл дамытуға тікелей байланысты. Сөйлеу функциясын қалыптастыруға қатысады: сөйлеу анализаторы және сөйлеу қозғалтқыш анализаторы. Сөз қозғалтқыш анализаторының қызметі аудиторлық анализаторға байланысты, ол сөздің айтылуын дамыту үшін айрықша маңызды.
Л. С.Волкова, С. Н. Шаховскийдың зеттеген деректерінде, церебральді сал ауруы бар балалардың 80% -ында сөйлеу бұзылулары байқалады . Сөйлеудің бұзылу дәрежесі мидың зақымдану уақытына және оқшаулануына тікелейбайланысты. Босанғаннан кейінгі баланың дамуында қайталама бұзылулар деп аталатындар өте маңызды. Сөйлеуді дамытуда немесе сөйлеуді дамытудағы кешігу церебральды сал ауруымен ауыратын балалар қоршаған ортаға қатысты аз білімдер мен идеяларға ие, қарым-қатынастың жоқтығы және әлеуметтік байланыстардың шектеулі болуына байланысты. Балаға жағымсыз әсерлерді қоса отырып, сөйлеуді дамытуды, баланың емдеу мекемесінде болуын, анасынан оқшауланғанын және қоршаған ортаның өзгеруін ауырлатады. Егер бала үйде болса, ересектер оның жағдайын жеңілдетуге тырысады және баланың сөйлеу тілін қажет етпейді, осылайша жиі өз баласының сөйлеуіне бейсаналық түрде кедергі жасайды.
Балалардың церебральды сал ауруына жалпы және сөйлеу моторикасының бұзылуының ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.