Еңбек құқық қатынастар түрлері

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Жоспар;

Кіріспе

Еңбек құқықтық қатынастары ұғымы

Негізгі бөлім

Еңбек құқық қатынастар түрлері

2) Еңбек құқық қатынастары мемлекеттік реттеу

Қорытынды

Еңбек қатынастары деп адамдардың өндіріс бабында бірлесіп еңбек ету жайында өзара қатынастарын айтамыз. Еңбек қастынастары еңбек әлемінде, әрбір өндіріс, шаруашылық салаларында пайда болатын процесс. Еңбек қатынастары пайда болу үшін, еңбек, оның негізгі құрама элементтері белгілі бір өндіріс мақсатына қол жеткізу үшін өзара байлнаысқа түседі.

Еңбек процесінің негізгі элементтері: 1) Жұмыс күші; 2) еңбек құрал саймандары мен заттары; 3) өндірілген өнім. Осы құрал-саймандарды пайдалана отырып, оларды іске асыру үшін адамдар өзара қатынасқа түседі. Мұны біз жәй еңбек қатынастары дейміз. Ал, онан кейін құқықтық қатынастары пайда болу үшін жәй еңбек қатынастары құқықтық нормалармен реттелуге тиіс. Міне, осыдан барып құқықтық қатынастары пайда болады.

Еңбек қаытнастарына тән тағы бір шарт бар, ол осы
қатынастардың негізі ретінде жәй еңбек емес, жалдамалы еңбек болуға тиіс және ондай еңбек, шаруашылық немесе меншік нысанына қарамай, еңбек шарты немесе еңбек келісім шарты арқылы туындайды.

Еңбек қатынастарының объектісіне тек нақтылы тірі еңбек, яғни оның баламасы ретінде жұмыс күші жатады. Жұмыс күші дегеніміз жұмысшының еңбек ету қабілеті, ол еңбек процесінде құрал саймандармен қосыла келе өнім өндіргіш күшіне айналады. Осының нәтижесінде өнім шығады.
Еңбек құқық қатынастарының мынадай 3 түрлі сипаты бар: 1) Еңбектік құқықтар мен міндеттер басқа біреуге беруге, өткізуге жатпайды; 2) құқықтық еңбек қатынастарының субъектісі ретінде тек жұмысқа жарамды еңбектік қабілеті бар адамдар жатады; 3) құқықтық еңбек қатынастарының объектісі ретінде нақтылы тірі еңбек, яғни жұмыс күші жатады.

Қоғамдық еңбек қатынастарына алғаш талдау жасаған H. Г. Александров болатын. Оның теориясы бойынша бұл қатынастар екі топқа бөлінеді.
1. Негізгі, тура еңбек қатынастары;
2. Олармен тығыз байланысты және олардан туынды жанама еңбек қатынастары

Негізгі еңбек қатынастары - еңбек құқығының негізін құрайтын қатынастар. Оған тура еңбек ету процесінде пайда болатын қатынастар жатады. Атап айтқанда олар: 1) еңбекті үйымдастыру (еңбек шарты, еңбек келісім шарты арқылы жұмысқа қабылдау және жұмыстан шығару, жұмыстан ауыстыру, еңбек үйымдастыру, еңбек ұйымдастыру нысандары - бригадалар, цехтар, оған жұмысшыларды топтау) ; 2) жұмыс уақыты мен демалыс уақытын реттеу; 3) жалақы төлеу (сыйақыны қоса) ; 4) еңбек қорғау; 5) еңбек тәртібі; 6) еңбекті есептеу.

Жанама (қосымша) еңбек қатынастары . Бұлар жоғарыда айтылған негізгі еңбек қатынастарымен байланысты, солардан туынды. Олар: 1) еңбек процесін басқару - еңбек үжымдары мен кәсіподақтардың қатысуы арқылы; 2) еңбекке орналастыру (жайғастыру), жұмыспен қамтамасыз ету; 3) кадрлар дайындау, олардың мамандық квалификациясын көтеру; 4) еңбек заңдарына бақылау ды және қадағалау жүргізу; 5) жұмысшы, қызметкерлердің еңбектегі материалдық жауапкершілігі; 6) Еңбек дауларын шешу.

Еңбек қатынастарының туындау негіздері

Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген жағдайларды қоспағанда, еңбек қатынастары жұмыскер мен жұмыс берушінің арасында Еңбек кодексіне сәйкес жасалатын еңбек шартының негізінде туындайды.

2. Қазақстан Республикасының заңдарында, құрылтай құжаттарында, жұмыс берушінің актілерінде белгіленген жағдайларда және тәртіппен еңбек шартын жасасу алдында:

1) лауазымға сайлану (сайлау) ;

2) тиісті лауазымға орналасуға арналған конкурс бойынша сайлану;

3) лауазымға тағайындау немесе лауазымға бекіту;

4) Қазақстан Республикасының заңдарымен уәкілеттік берілген органдардың белгіленген квота есебімен жұмысқа жіберуі;

5) еңбек шартын жасасу туралы сот шешімін шығару рәсімдері болуы мүмкін.

Заңды тұлғаның атқарушы органының басшысымен еңбек қатынастары Еңбек кодексіне, Қазақстан Республикасының заңдарына, құрылтай құжаттарына және еңбек шартына сәйкес жүзеге асырылады.

Еңбек құқық қатынастарының субъектілері

Әрбір құқық қатынастарының субъсктілерінің өзара құқықтары мен міндеттері болады, олардың жиынтығы құқық қатынастарының мән-мәнісін құрайды. Еңбек құқық қатынастарының субъектісі деп оларға қатысты заңда көрсетілген құқықтар мен міндеттерге иеленген тұлғаларды айтамыз.

Еңбек қатынастарының негізгі және қосымша, яғни жанама субъектілері болады.

Негізгі субъектілерге кәсіпорын, мекеме және ұйымдардың өздері және оның жұмысшылары жатады.
Қосымша, яғни жанама субъектілерге еңбек үжымдары, өндірістік кеңестері, жиналыс, конференциялары арқылы, бригада, тағы басқа өндіріс бөлімдері, кәсіподақ үйымдары, құқықтық және техникалық еңбек инспециялары, еңбек дауларын шешетін органдар, еңбек ұйымдастыру бюролары мен комиссиялар, жолдастық соттар мен әлеуметтік қамсыздандыру органдары жатады.

Өз кезегінде еңбек қатынастарын мемлекеттік реттеуге тоқталар болсақ:

Қазақстан Республикасы Үкіметінің еңбек қатынастарын реттеу саласындағы құзыреті

Қазақстан Республикасының Үкіметі:

1) еңбек, еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі бағыттарын әзірлейді және іске асырылуын қамтамасыз етеді;

2) еңбекке уақытша қабілетсіздігі бойынша әлеуметтік жәрдемақының мөлшерлерін айқындайды;

3) Акцияларының бақылау пакеттері мемлекетке тиесілі ұлттық компаниялардың, акционерлік қоғамдардың басшы жұмыскерлерінің еңбегіне ақы төлеу мен оларға сыйлықақы беру шарттары туралы үлгілік ережені бекітеді;

4) мемлекеттік бюджет қаражаты есебінен қамтылатын ұйымдардың азаматтық қызметшілерінің, жұмыскерлерінің, қазыналық кәсіпорындар жұмыскерлерінің еңбегіне ақы төлеу жүйесін бекітеді;

5) жұмыс берушілердің республикалық бірлестіктерімен (қауымдастықтарымен, одақтарымен) және жұмыскерлердің республикалық бірлестіктерімен бас келісім жасасады;

6) тиісті уәкілетті органдардың еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы нормативтік құқықтық актілерді қабылдау тәртібін белгілейді;

7) өзіне Конституциямен, Қазақстан Республикасының заңдарымен және Қазақстан Республикасы Президентінің актілерімен жүктелген өзге де функцияларды орындайды.

Еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік органның еңбек қатынастарын реттеу саласындағы құзыреті

Еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган:--

1) еңбек, еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы мемлекеттік саясатты іске асырады;

2) Қазақстан Республикасы еңбек заңнамасының, оның ішінде еңбек қауiпсiздiгi және еңбектi қорғау жөніндегі талаптың, Қазақстан Республикасының халықты жұмыспен қамту туралы заңнамасының сақталуын мемлекеттiк бақылауды ұйымдастырады, сондай-ақ еңбек инспекциясы жөніндегі жергілікті органның қызметін үйлестіреді және қызметін тексеруді жүзеге асырады;

3) еңбек қатынастарын реттеу саласындағы жергілікті атқарушы органдарға әдістемелік басшылықты және оларды үйлестіруді жүзеге асырады;

4) еңбек инспекциясы жөніндегі жергілікті органдардан еңбек қатынастары мәселелері бойынша қажетті ақпаратты сұратады;

6) мемлекеттік органдардың еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы техникалық регламенттерді әзірлеу жөніндегі қызметін үйлестіреді;

7) еңбек қауіпсіздігін және еңбекті қорғауды қамтамасыз ету саласында үйлестіруді және басқа да мемлекеттік органдармен, сондай-ақ жұмыскерлердің және жұмыс берушілердің өкілдерімен өзара іс-қимылды жүзеге асырады;

8) жұмыс берушінің еңбек нормаларын, еңбек жөнiндегi үлгiлiк нормалар мен нормативтердi, қызметтің барлық салалары үшін еңбек жөніндегі бірыңғай және (немесе) салааралық, үлгілік нормалар мен нормативтерді әзірлеу, бекіту, ауыстыру және қайта қарау тәртiбiн белгiлейдi;

9) әкiмшiлiк персоналға жататын жұмыскерлер лауазымдары атауларының тiзбесiн әзірлейді және бекітеді;

10) көрсетілетін қызметтеріне (тауарларына, жұмыстарына) тарифтерді (бағаларды, алым мөлшерлемелерін) мемлекеттік реттеу енгізілетін ұйымдарда еңбек нормаларын ұсыну, қарау және келісу тәртібін белгілейді;

11) көрсетілетін қызметтеріне (тауарларына, жұмыстарына) тарифтерді (бағаларды, алым мөлшерлемелерін) мемлекеттік реттеу енгізілетін ұйымдар жұмыскерлерінің еңбегіне ақы төлеу жүйесі бойынша өлшемдерді ұсыну, қарау және келісу тәртібін белгілейді;

12) облыс (республикалық маңызы бар қала, астана) деңгейінде жасалған салалық және өңірлік келісімдерді тіркеуді жүзеге асырады;

13) мемлекеттік еңбек инспекторларын оқытуды және аттестаттауды жүргізеді;

14) еңбек қызметіне байланысты жазатайым оқиғаларды тергеп-тексерудің уақтылы және объективті жүргізілуін осы Кодексте және Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілерінде белгіленген тәртіппен бақылауды жүзеге асырады;

15) еңбек қатынастарын реттеу саласындағы халықаралық ынтымақтастықты жүзеге асырады;

16) Жұмыстар мен жұмысшы кәсіптерінің бірыңғай тарифтік-біліктілік анықтамалығын және Басшылар, мамандар және басқа да қызметшілер лауазымдарының, жұмысшы кәсіптерінің тарифтік-біліктілік сипаттамаларының біліктілік анықтамалығын және ұйымдар басшылары, мамандары және басқа да қызметшілері лауазымдарының үлгілік біліктілік сипаттамаларын әзірлеу, қайта қарау, бекіту және қолдану тәртібін айқындайды;

16-1) Жұмыстар мен жұмысшы кәсіптерінің бірыңғай тарифтік-біліктілік анықтамалығын, жұмысшы кәсіптерінің тарифтік-біліктілік сипаттамаларын, Басшылар, мамандар және басқа да қызметшілер лауазымдарының біліктілік анықтамалығын әзірлейді және бекітеді;

16-2) барлық қызмет салаларына ортақ мемлекеттік мекемелер мен қазыналық кәсіпорындар мамандарының жекелеген лауазымдарының біліктілік сипаттамаларын әзірлейді және бекітеді;

17) тиісті қызмет салаларының уәкілетті мемлекеттік органдары әзірлейтін және бекітетін экономикалық қызметтің алуан түрлі ұйымдарының басшылары, мамандары және басқа да қызметшілері лауазымдарының біліктілік анықтамалықтарын немесе үлгілік біліктілік сипаттамаларын қарайды және келіседі;

18) оларда жұмыс істеу жұмыс уақытының қысқартылған ұзақтығына, жыл сайынғы ақы төленетін қосымша еңбек демалысына және еңбекке ақы төлеудің жоғарылатылған мөлшеріне құқық беретін өндірістердің, цехтардың, кәсіптер мен лауазымдардың тізімін, ауыр жұмыстардың, еңбек жағдайлары зиянды және (немесе) қауіпті жұмыстардың тізбесін (бұдан әрі - Өндірістердің, цехтардың, кәсіптер мен лауазымдардың тізімі, ауыр жұмыстардың, еңбек жағдайлары зиянды және (немесе) қауіпті жұмыстардың тізбесі), сондай-ақ оларды беру тәртібін айқындайды;

19) осы Кодекске және Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілеріне сәйкес, топтық жазатайым оқиғаларды тергеп-тексеру үшін комиссия құрады;

20) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласында мониторингті және тәуекелдерді бағалауды ұйымдастырады;

21) еңбек төрелігі туралы үлгілік ережені бекітеді;

22) орташа жалақыны есептеудің бірыңғай тәртібін белгілейді;

23) мемлекеттік білім беру ұйымының бірінші басшысы мен педагогін қоспағанда, азаматтық қызметке кіру және азаматтық қызметшінің бос лауазымына орналасуға конкурстар өткізу тәртібін айқындайды;

24) ұйымда кадрларды кәсіптік даярлауға, қайта даярлауға және олардың біліктілігін арттыруға қойылатын жалпы талаптарды айқындайды;

25) еңбек кітапшаларының нысанын, оларды жүргізу және сақтау тәртібін бекітеді;

26) он сегіз жасқа толмаған жұмыскерлердің еңбегін пайдалануға тыйым салынатын жұмыстардың тізімін, он сегіз жасқа толмаған жұмыскерлердің ауыр заттарды тасуы мен қозғалтуының шекті нормаларын бекітеді;

27) әйелдердің ауыр заттарды қолмен көтеруінің және жылжытуының шекті нормаларын бекітеді;

28) ұйымдағы еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау қызметі туралы үлгілік ережені бекітеді;

29) өндірістік объектілерді еңбек жағдайлары бойынша міндетті мерзімдік аттестаттау тәртібін айқындайды;

30) жұмыскерлерді, басшылар мен еңбек қауіпсіздігін және еңбекті қорғауды қамтамасыз етуге жауапты адамдарды еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау мәселелері бойынша оқытудан, нұсқау беруден және білімін тексеруден өткізу қағидалары мен мерзімдерін әзірлейді және бекітеді;

31) жұмыс берушiнiң еңбек қауiпсiздiгi және еңбектi қорғау жөнiндегi нұсқаулықты әзiрлеу, бекiту және қайта қарау тәртібін белгілейді;

32) еңбекке уақытша қабілетсіздік бойынша әлеуметтік жәрдемақыны тағайындау мен төлеу тәртібін айқындайды;

33) жұмыс берушінің қаражаты есебінен жұмыскерлерге сүт немесе оған теңестірілген тамақ өнімдері және (немесе) диеталық (емдік және профилактикалық) тамақтануға арналған арнайы өнімдер, арнайы киім және басқа да жеке қорғаныш құралдарын беру тәртібін бекітеді, сондай-ақ оларды ұжымдық қорғаныш құралдарымен, санитариялық-тұрмыстық үй-жайлармен және құрылғылармен қамтамасыз ету тәртібін белгілейді;

34) бюджеттік жоспарлау жөніндегі орталық уәкілетті органмен келісу бойынша жұмыскерлерге сүт немесе оған теңестірілген тамақ өнімдерін және (немесе) диеталық (емдік және профилактикалық) тамақтануға арналған арнайы өнімдер беру нормаларын бекітеді;

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.