Қылмыстың көптігінің түрлері
Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік университеті
Экономика және құқық факультеті
Құқықтану кафедрасы
Қылмыстық құқық пәнінен
Курстық жұмыс
Тақырыбы: Қылмыстық құқық бұзушылықтар көптігінің түсінігі
_6В04201_Құқықтану мамандығы бойынша
201-топ студенті
Бақытжанова Ақниет Жасқайратқызы
Жоспар:
I.Кіріспе
3
II.Негізгі бөлім
5
1.1.Қылмыстық құқық бұзушылықтар көптігінің түсінігі
5
1.2.Қылмыстың көптігінің түрлері
12
1.3.Қылмыстың бірнеше рет жасалуы
17
1.4.Қылмыстың жиынтығы
27
1.5.Қылмыстың қайталануы
35
III.Қорытынды
45
Қолданылған әдебиеттер тізімі
47
Кіріспе
Ең біріншіден қылмыстық құқық деген түсінікке тоқталатын болсақ, Қылмыстық құқық-бұл негізгі қылмыс саласының бірі ретінде жалпы қылмыстардың түсінігін, оның белгілерін, сонымен қатар қылмыстық жауаптылықтың негізін, жазаны тағайындау және одан босату жағдайын көрсететін құқық нормасының жиынтығы болып табылады. Ал оның жалпы негізгі міндеттеріне келетін болсақ, болып жатқан қылмыстардың алдын алу және әлеуметтік негізі бар құндылықтарды қорғау болып саналады.
Заңдық әдебиеттерде қылмыстық құқықтың қоғамға тәрбие жағынан міндеттерді жүзеге асыратыны туралы пікірлемелер айтылған. Біз осындай пікірлерді қолдауымыз керек. Себебі, азаматтардың бойынан заңға деген құрметтеушілік және сол заңды орындау тәртібін қалыптастыру осы құқық салаларының алдындағы міндеті болып табылады.
Қылмыстық құқықтың салалары өте көп және де ол салалардың өзінің түрлері, белгілері және ерекшеліктері бар. Жалпы тұлғаның қылмыстық жауаптылыққа тартылу мерзімінің өтпеген немесе соттылық атағы жойылмаған немесе заңға сәйкес қылмыстық жауаптылыққа тартылуы тоқтатылмаған екі немесе бірнеше қылмысты жасауы қылмыстық құқықта қылмыстардың көптігі деп табылады. Бір тұлғаның бірнеше рет қылмысты жасауы - қоғамға өте қауіпті болып табылады. Оның себебін айтар болсақ, біріншіден, қылмыстық құқықтың қорғалуындағы қоғамдық қатынастарға объективтік жағынан тиетін зияны арта түседі. Екіншіден, егер де бір тұлға бірнеше қылмыс жасап, әртүрлі объектілерге зиян келетін болса, қауіп төнетін қоғамдық қатынастар қатары да көбейе түсеуі әбден мүмкін. Бір тұлғаның бірнеше қылмыс жасауы бұл оның бойындағы қоғамға қарсы бағыты болып есептелінеді. Бұл жағдайда ол тұлғаға анағұрлым қатаң қылмыстық ықпалды қолдану талап етіледі.
Сонымен қоса, бір тұлғаның бірнеше рет қылмыс жасауы, сол қылмысты жасаған іс-әрекетінің дұрыс анықталу мәселелерін де туғызады.
Кейбір жағдайларда бір тұлға бірнеше қылмыс жасайды да, сол қылмыстарды дәрежелеу мен сол қылмыстарға жаза тағайындаудағы қылмыстың көптігімен байланысты ерекшеліктері болып жатады.
Қылмыстың көптігін басқа да жекелеген қылмыстардан, яғни қылмыстың бір ғана құрамынан тұратын белгілі бір әрекеттерді ажыра білу қажет. Егер де, жасалған қылмыстың құрамында қарапайым белгілер ғана көрінетін болса, онда оны қылмыс түрінің көптігінен ажырату оңайға соғады. Ал егер де, қылмыстың қарапайым түрінде қылмыс түрінің көптігінің белгілері болатын болса, онда ондай жағдайларда неғұрлым көбірек зерттеу жұмыстарын жасау керек. Сол кездерде қылмыстың қарапайым түрі қылмыстың көптігі түрлерінен ажырату жеңілірек бола бастайды.
Қылмыстың көптігінің 3 түрі ажыратылады:
1) Қылмыстардың бірнеше рет жасалуы;
2) қылмыстардың жиынтығы;
3) қылмыстардың қайталануы.
Сот-тергеу органдары көбінесе кінәлінің мінез-құлқында екі немесе одан да көп қылмыстық әрекеттердің белгілері табылған кезде осындай фактілерге тап болуы керек. Осы қылмыстық әрекеттердің сипатына байланысты субъектінің мінез-құлқын қылмыстық-құқықтық бағалау айтарлықтай өзгереді. Сонымен, кейбір жағдайларда жасалған барлық әрекеттерді бірнеше қылмыстық құқықтық нормалар бойынша саралау қажет (мысалы, қылмыстар жиынтығы кезінде), ал басқаларында жасалған барлық нәрсе тек бір нормамен қамтылады (мысалы, бірнеше рет).
Кейбір жағдайларда жазаны тағайындау тәртібі, оның ауырлығы мен өтеу тәртібі де өзгереді. Заңдылықты сақтау мүддесі үшін осы мәселелерді шешуге біркелкі көзқарас қажет екені анық. Осы жағдайлардың барлығында біз ұқсас сәттер туралы, атап айтқанда бір адамның бірнеше қылмыс жасауы туралы айтып отырғандықтан, бұл мәселелердің барлығын кешенді түрде қарастыру қажет. Бұл тұрғыда Қазақстан Республикасының қылмыстық заңнамасы бойынша қылмыстық іс-әрекеттердің көптігі проблемасын зерттеу қылмыстық құқық ғылымы мен сот-тергеу практикасы үшін маңызды, өзекті және іс жүзінде маңызды болып табылатыны сөзсіз.
Бұл құқық қорғау органдарының қылмысты азайтуға бағытталған қызметі бір адамның көптеген қылмыстар жасау жағдайларымен үнемі күресусіз, қылмыстардың қайталануына ықпал ететін себептер мен жағдайларды жоймай мүмкін невозможстігіне байланысты.
Қылмыстардың көптігі мәселесін теориялық дамыту саласында қылмыстық-құқықтық ғылым 60-шы жылдардан бастап, Т. М.Кафаров, В. Н. Кудрявцев, в. п. Малков, А. М. Яковлев және басқалар сияқты танымал ғалымдардың жұмыстары пайда болған кезде үлкен қадам жасады.Бір адамның мінез-құлқындағы қылмыстардың көптігі кезінде, ол тек бір қылмыстық әрекетті жасағаннан гөрі, субъектінің және оның жеке басының мінез-құлқындағы қоғамдық қауіптіліктің сипатын бағалау керек, Басқасы әрекеттің заңды біліктілігі болуы керек және, сайып келгенде, жазаның тағайындалуы (оның ауырлығы, анықтау және өтеу тәртібі және т.б.) маңызды ерекшеліктермен сипатталуы керек.)
II.Негізгі бөлім
1.1.Қылмыстық құқық бұзушылықтар көптігінің түсінігі
Бір адамның бір не екі немесе одан да көп бірнеше қылмыс жасауы мүмкін. Мұндай жағдайлар орын алған кезде сол жасалған қылмыстың іс-әрекетін дұрыс саралау үшін қылмыстың көптігін дұрыс, әрі нақты анықтау керек. Жалпы айтқанда қылмыстың көптігін басқа жай қылмыстардан ажырата білу қажет. Жалпы тұлғаның қылмыстық жауаптылыққа тартылу мерзімінің өтпеген немесе соттылық атағы жойылмаған немесе заңға сәйкес қылмыстық жауаптылыққа тартылуы тоқтатылмаған екі немесе бірнеше қылмысты жасауы қылмыстық құқықта қылмыстардың көптігі деп табылады.
Қылмыстың өзіндік бір белгілеріне тоқталсақ, ол бір тұлғаның бір немесе одан да көп бірнеше қылмысты жасап және оның ішінде қылмыстық құрамының барлық белгілері болатын болса, онда осы нәрсе қылмыстың өзіндік бір белгісі болып саналады. Сондықтан да әкімшілік құқық бұзушылықтың іс-әрекеттері қылмыс түрінің көптігіне жатпайды десек те болады.
Қылмыстардың көптігінің былайша айтқанда жекелеген қылмыстардан ерекшеліктеріне тоқталатын болсақ, бір тұлғаның бірнеше рет қылмыс жасауын, яғни қылмыстың көптігін жекелеген қарапайым қылмыстардан айырып қарау маңызды. Жекелеген қылмыстар бұл қылмыс құрамының белгілерінің тек біреуінің ғана көрініс табуы. Және де осы екеуін, яғни қылмыстың көптігі мен жекелеген қылмыстарды бір-бірінен айыра білу аса қиындық туғызбайды. Кей жағдайларда жекелеген қылмыстар мен қылмыстардың көптігінің арасында ұқсас жағдайлар болуы мүмкін. Басқаша негізде айтқанда, жеке болып табылатын қылмыстардың кей түрлері көптік қылмыстарға ұқсап жататын кездер болады. Мұндай кездер орын алған жағдайда жекелеген қылмыстар белгілерінін негізі болып табылатындарын, сондай-ақ қылмыстардың көптілігіне ұқсас түрлерінің жалпы түсінігін, мән мағынасын дұрыс жүргізіп, анықтап алған жөн. Сондықтан да, көп жағдайларда қылмыстық құқықтың саласында қылмыстың көптілігі жекелеген қылмыс түрлерімен және оның жалпы анықтамасымен басталып жатады.
Жекелеген қылмыстар негізінен қарағанда қылмыстың көптігінен қылмыс құрамының, жасалған қылмыстың іс-әрекетінің көлемі немесе қылмыс объектілерінің саны жағынан ажыратылып жатады. Қылмыстың көптігі жағдайында оның жалпы түсінігін айқындауда көбіне қылмыс құрамының субъекті жағына аса маңызды мән беріледі. Себебі, мұндай жағдайда бір тұлғаның бірнеше қылмысты жасаудағы іс-әрекеттері қаралады. Бірақ та бұл нәрсе міндетті қаралатын істердің қатарына жата бермейді, себебі көп қылмыс жағдайларында бірнеше адамның, яғни қылмыстық топтың бірлесуі арқылы жасалатын қылмыстар да көптік қылмыстарда кездесіп жатады. Қылмысты бір немесе одан да көп бірнеше адамның жасаған жағдайда қылмыстардың көптігін квалификациялау ережесі өзгеріске ұшырамайды, тек қана адамның жасалған қылмысқа қатысты кінәсі болса болғаны.
Жалпы алғанда жекелеген қылмыстарды қылмыстық құрамның бір ғана белгісі бар әрекет ретінде түсіну қажет. Сондай-ақ жекелеген қылмыстардың қарапайым ғана ұғымын бір іс-әрекетті орындаумен ғана аяқталған қылмыс ретінде түсінуге болады. Ал егер де қылмыс сипаты күрделі болған жағдайда, яғни бірнеше қылмыс әрекеттерінін арқылы жасалғанда осы іс-әрекеттердің жиынтығын бір немесе одан да көп бірнеше қылмысты білдіретінін анықтау кезінде қиындық тудыруы мүмкін. Мысалға алатын болсақ, қылмыскер бірнеше адамдарды өлтірген болса және әрбірін жеке қылмыстық ниеттермен жасалған кезде, осы қылмысты екі немесе одан да көп адамдарды өлтіруі деген түсінік қалыптаса ма, әлде қылмыстардың жиынтығы арқылы квалификациядан өтуі қажет па деген сұрақтар туындауы мүмкін. Сондықтан да, осы секілді басқа да қылмыстық іс-әрекеттер болған жағдайда, бір жекелеген қылмыс деп немесе көптік қылмыс деп тану жағдайлары қиындыққа әкеп соқтыруы мүмкін. Осындай кездерде құқықтық жағынан дұрыс бағалау үшін жекелеген қылмыстар мен көптік қылмыстардың тек қана жалпы түсінігін, айырмашылығын білу қажет емес, сонымен қоса заңдық нормалардың мазмұны жағына қарай көңіл бөлу қажет.
Кейбір заң шығарушы қылмыстар жасалған кездерде орын алып тұратын басқа да қылмыстық белгілерді осы қылмыста келтіріп, қылмыстарды бірнеше объекті немесе әрекеттердің орындалу жағдайларымен сипатталғанда осы қылмыстардың қоғамға қаншалықты қауіптілік дәрежесінде екенін анықтауға мүмкіндік береді.
Кей жағдайларда жекелеген қылмыстың негізгі мағынасы, түсінігі, құрылысы қалай болады деген сұрақтар туындап жатады. Осындай сұрақтардың жауабы әдебиеттерде бір-бірлеріне келіспей жатады. Біреулері жекелеген қылмыстарды белгілі бір мақсатқа жету үшін бағытталған акті түрінде қарастырса, біреулері бір немесе соған сәйкес әрекеттермен жасалынған және де бір ғана кінә түрімен орындалған, сондай-ақ бір немесе соған сәйкес зардаптар түрінің туындауы дегенді білдіретін қылмыстар деп анықтап жатады. Сонымен қатар әлеуметтік мағынада жекелеген қылмыстарды айтар болсақ, көп жағдайларда бірге жасалатын, бір-бірімен өзіндік тығыз байланыста болатын, сондай-ақ ортақ объективтік, субъективтік жағынан белгілері болатын, қоғамға қарсылық мағынасы жағынан қылмыскерлердің кей санаттарына тән құқыққа қайша келетін әрекеттердің бейнесі болып саналады десек те болады. Құқықтық нысаны жағынан айтар болсақ, жекелеген қылмыстарды қылмыстық құқықтық нормамен ұқсас бір қылмыс құрамы болып қарастырылған әрекеттер деген де көзқарастар кездесіп жатады.
Жекелеген қылмыстардың жалпы мағынасын ашу үшін осы жеке қылмыстардың құрамын айқындап көрсетуге арналған қылмыстық заңдық нормалардың негізгі бағытын, соларда көрсетілген белгілерге сәйкес әртүрлі деңгейде болатынын ескере кеткен жөн. Себебі, жоғарыда айтылып кеткендей жекелеген қылмыстар зерттеуші ғалымдардың айтқанындай қылмыстық заңдық нормаларында бір әрекет, бір зардап, бір нысанымен ғана анықталып, сипатталып, көрсетіліп жатпайды десек те болады. Мұндай бір әрекет, бір зардап, бір кінә нысаны болатын жағдайлар жай немес қарапайым қылмыстың түрлерін білдіреді деп атасақ болады. Мысалға алатын болсақ, ұрлық жасау, кісі өлімі секілді қылмыстар объектіге қарсы бағытталған белгілі бір әрекеттермен, ал кінә нысаны қасақаналық арқылы анықталып жатады. Ал күрделі қылмыс құрамдары болып табылатын кей қылмыстардың құрылымын, құрамын сипаттайтын белгілердің көлемі ол нәрсеге қарағанда неғұрлым күрделірек болып табылады.
Негізінен алғанда қылмыстық заңда қылмыстардың көптеген түрлері негізгі және қосымша объектілермен, бірнеше белгілі бір іс-әрекеттермен көрінетін объективтік жақпен, бір не екі немесе одан да көп зардаптармен, сонымен қоса кінәлі нысанының екі түрімен сипатталып көрсетіледі. Мысалға алатын болсақ, қылмыс жасалған кезде жәбірленушіге, оның денсаулығына ауыр зардаптардың келуі, азаматтың бостандығына қарай жасалған іс-әрекеттерді қасақаналық негізде жасағанымен жәбірленушінің денсаулығына тек қасанақа зардап келтіру ғана емес, абайсызда зардап келтіруі, осыған ұқсас бірнеше объект түрлеріне зиян келтіруі мүмкін. Бір ғана қылмысты орындау сәтінде орын алуы мүмкін деп табылатын белгілерді құрамы жекелеген қылмыстарды да қамту әртүрлі деңгейде болады деуге келеді.
Заңда көрсетілген баптардың, қылмыстың құрамының белгілерінің сипатталуының күрделенуі осы Қылмыстық кодексте айқын байқалады. Себебі, қолданыста жүрген заң қылмыстарды жасау кезінде көрініс табуы мүмкін басқа да немесе негізгі зардапқа қарағанда күрделірек зардаптардың, абайсыздық жағдайының да жеткілікті кездесетіндігі туралы да ескерген және де осы қылмыстардың жалпы мағынасын ашу үшін қажетті қолданылатын белгілерден басқа да осы қылмыстардың орындалуы кезінде орын алуы мүмкін, бірақ та қылмыстық құрамның басқа да қылмыстарға тән белгілерінің көлемінде келтіреді. Мысалға алатын болсақ, жоғарыда айтылып кеткен ұрлық қылмысының жалпы мағынасын, құрамы, құрылымын ашу үшін қолданылған белгілер, сол адамның бостандығы, адамды басқа жаққа алып кетуі, сондай-ақ әрекетті қасақана жасау болып саналады.
Жоғарыда айтылғандарды есепке ала отырып, жекелеген қылмыстар дегеніміз, бір қылмыс құрамында қылмыстық құқықтық нормалар көрсетілген қылмыстар деген тар ұғымды түсінік деп санауға болады. Ал кең мағынада айтар болсақ, жекелеген қылмыстар дегеніміз, қылмыстық заңда көрсетілген қоғамға қауіптілік дәрежесін білдіретін, сондай-ақ қылмыстық құрамның ерекшеліктеріне қарай объективтік, субъективтік белгілердің жиынтығы болып саналады.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде қылмыстардың көптігі ұғымы берілмейді, оның түрлері айқындалады.
Қылмыстық құқық теориясында қылмыстардың көптігі деп адамның екі немесе одан да көп тәуелсіз қылмыстарды құрайтын бірнеше әрекеттерді жасауы түсініледі. Көптік сонымен қатар дайындық, қастандық, қылмысқа қатысу (мүлікті ұрлау және алаяқтыққа көмектесу) жағдайларынан тұрады. Көптікке тән үш белгі бар:
1) әрбір қоғамдық қауіпті әрекет қылмыс болуы тиіс;
2) көптікті құрайтын әрекеттердің әрқайсысы қылмыстың дербес құрамын білдіруге тиіс;
3) көптікті құрайтын әрекеттердің әрқайсысы істі сотта қарау кезінде өзінің заңды мәнін сақтауға тиіс. Егер адам бұрын мінсіз болса, көптік болмайды
егер бұрын жасалған қылмыс үшін соттылық жойылса немесе алынып тасталса немесе мұндай қылмыс үшін қылмыстық жауапкершілікке тарту мерзімі аяқталса, қылмыс қылмыстық жауапкершіліктен босатылды.
Бір адамнан келетін бірнеше қылмыстың зияны осы қылмыстардың әрқайсысы келтірген зияннан көп. Мұндай жағдайлар әрекеттің ауырлығының жоғарылауын және бірнеше қылмыс жасаған адамның қауіптілігін көрсетеді. Бұл туралы Заңның ережелері де айтады: бірнеше қылмыс жасау жазаның жоғарылауына әкеледі. Мысалы, бір ұрлық үшін қайта жасалған ұрлыққа қарағанда жеңілірек жаза қарастырылған. Бұрын қылмыс жасаған адамға жаза тағайындау кезінде бұл ауырлататын жағдай ретінде қарастырылады.
Қылмыстардың көптігін құрамдас, жалғасатын және ұзаққа созылатын қылмыстардан ажырату керек, олар көптікке ұқсайды, бірақ іс жүзінде жалғыз қылмыстар, яғни қылмыстың бір құрамын қамтитын әрекеттер.
Құрама қылмыстар -- бұл бірнеше әрекеттерден тұратын, олардың әрқайсысы оқшауланған жағдайда тәуелсіз қылмыс ретінде қарастырылатын, бірақ олардың ішкі бірлігіне байланысты өзара байланыстар заңмен бір қылмысқа біріктірілетін қылмыстар.
Күрделі қылмыстың мысалы қарақшылық болуы мүмкін. Қарақшылық екі қол сұғушылықтан тұрады: біреуі жеке тұлғаға, екіншісі меншікке бағытталған. Бірыңғай ниетпен қамтылған және ортақ, бірыңғай мақсатқа бағытталған екі және одан да көп бірдей (бірдей) қылмыстық әрекеттерден (әрекетсіздіктерден) тұратын жалғасып жатқан қылмыстар қайталама деп танылмайды. Мысалы, қомақты соманы алу үшін аз мөлшерде сеніп тапсырылған ақшаны иемдену арқылы жасалған жымқыру. Мұндағы ұрлықтың жекелеген эпизодтары қылмыстың тәуелсіз құрамын білдірмейді, олар бір ұрлыққа бір қылмыстық ниетпен байланысты.
Қандай да бір әрекеттен немесе әрекетсіздіктен басталып, белгілі бір уақыт ішінде үздіксіз жүзеге асырылатын қылмыс ұзаққа созылады деп танылады. Мұндай қылмыстарға қашу, қаруды заңсыз сақтау, қылмыстар туралы хабарламау жатады. Мұндай қылмыстар бірінші әрекет жасалған сәттен басталады және кінәлінің өзі келгенге дейін немесе билік оны ұстағанға дейін созылады.
Қылмыстардың көптігі-бұл қылмыстық заңда жоқ жалпылама қылмыстық-құқықтық ұғым. Оны қылмыстық құқық ғылымы әзірлеген және құқық қолдану практикасы қолданады. Бұл тұжырымдаманың функционалдық рөлі-бір адамның бірнеше қылмыс жасауын жеткілікті түрде көрсету, кінәлі адам жасаған барлық әрекеттері үшін қылмыстық жауапкершілікке тартыла ма, жоқ па. Бұл ретте қылмыстардың көптігі ұғымымен қамтылған жағдайлардың қылмыстық-құқықтық айырмашылығы қылмыстардың саралануына, қылмыстық жауаптылықты дараландыруға, жазаны тағайындауға және орындауға, соттау мен жазаны өтеудің қылмыстық-құқықтық салдарына және сол сияқтыларға әсер етеді.
Қылмыстық-құқықтық ұғым ретінде қылмыстардың көптігі белгілі бір заңды белгілермен сипатталады. Оларға мыналар жатады:
1) адамның қылмыстық заңның бір немесе әртүрлі баптарында (немесе баптың бөліктерінде) көзделген екі немесе одан да көп қылмыс жасауы;
2) қылмыстардың әрқайсысы дербес, оқшауланған болып табылады және қылмыстық заңның жеке бабы (немесе баптың бөлігі) бойынша сараланады;
3) көптікті құрайтын қылмыстардың әрқайсысы үшін оны жасау фактісінен туындайтын қылмыстық-құқықтық салдарлар сақталады. Қылмыстардың көптігінің ең көп таралған белгісі,
бұл әлеуметтік-құқықтық құбылысты сандық (сыртқы) жағынан сипаттайтын нәрсе-бір адамның (және адамдар тобының қатысуымен) кемінде екі қылмыс жасауы. Егер екі әрекеттің бірі қылмыс емес, өзге де құқық бұзушылық (азаматтық-құқықтық азаптау, әкімшілік, тәртіптік теріс қылық) болып табылса, қылмыстардың көптігі алынып тасталады. Мәселен, мысалы, ұсақ бұзақылық (теріс қылық) және қылмыстық жазаланатын бұзақылық, ұсақ ұрлық (теріс қылық) және ұрлық (қылмыс) сияқты әрекеттердің жиынтығы көп емес.
Көптіктің екінші белгісі-адамның екі немесе одан да көп қылмыс жасауы, олардың әрқайсысы келесідей сипатталады
жеке, дербес жеке қылмыс. Мұндай жалғыз қылмыстың әртүрлі формалары болуы мүмкін, бірақ ол әрқашан тәуелсіз құрамның белгілерін қамтиды. Бұл жағдайда олардың әртүрлі комбинациялары мүмкін. Сонымен, кінәлі екі немесе одан да көп "қарапайым" жеке қылмыс жасай алады, немесе бір "қарапайым" және онымен бірге жалғасатын немесе жалғасатын қылмыс, немесе екі құрама қылмыс және т.б.
Қылмыс ұғымын анықтай отырып, қылмыстық заң аяқталған және аяқталмаған қылмыстық қол сұғушылықты (дайындық және қастандық) білдіреді. Сондықтан көптікті құрайтын қылмыстардың әрқайсысы аяқталуы немесе аяқталмауы мүмкін. Оларды жасау кезектілігі мұндай тіркесімнің қылмыстардың көптігі ретінде біліктілігіне әсер етпейді.
Қылмыстық заңға сәйкес қылмыс тек қоғамдық қауіпті әрекеттің (Орындаушының әрекеті) тікелей орындалуы ғана емес, сонымен бірге ұйымдастырушының, арандатушының және көмекшінің әрекеті деп танылады. Сондықтан, алдыңғы қол сұғушылықта қатысушы ретінде әрекет еткен адамның қылмыстық әрекетті жасауы (және керісінше) қылмыстардың көптігін де құрайды.
Көптіктің үшінші белгісі-қылмыстардың әрқайсысының қылмыстық-құқықтық салдары сақталады. Бұл дегеніміз, көптік қылмыскердің қылмыстық жауапкершілігі (немесе оның нақты жазасы) алынып тасталатын немесе соттылығы жойылған немесе алынып тасталатын бұзушылықтар тудырмайды. Осыған байланысты қылмыстық-құқықтық қатынастардың шекараларын, яғни оның пайда болу және тоқтау уақытын (бастапқы және соңғы сәттерін) нақтылау қажет.
Құқықтық қатынас, өздеріңіз білетіндей, заңды фактіге байланысты туындайды. Қылмыстық-құқықтық қатынас үшін мұндай факт адамның қылмыстық қол сұғушылық жасауы болып табылады. Дәл осы сәттен бастап субъектінің қылмыстық заң қылмыспен байланыстыратын жағымсыз салдарға ұшырау міндеті және сот пен тергеу органдарының қылмыскерді осы міндетті орындауға мәжбүрлеу құқығы туындайды.
Субъектінің құқықтары мен міндеттері толық іске асырылған кезде, яғни жасалған қылмыстың қылмыстық-құқықтық салдарын болдырмайтын мән-жайлар (заңды фактілер) анықталған кезде құқықтық қатынастар тоқтатылады.
Мұндай жағдайларды үш топқа жіктеуге болады. Бірінші топ өзінің мазмұны бойынша әртүрлі, бірақ қылмыстық заңмен реттелетін шарттардан тұрады, онда қылмыс жасаған адам қылмыстық жауаптылықтан босатылады: қылмыстық заңның қабылдануы, іс-әрекеттің қылмыстылығын жою; қылмыстан ерікті түрде бас тарту; белсенді өкінуге байланысты қылмыстық жауаптылықтан босату; жәбірленушімен татуласу; жағдайдың өзгеруімен; Шарттың аяқталуымен ескіру мерзімі; тәрбиелік Ықпал етудің мәжбүрлеу шараларын қолдана отырып; рақымшылық актісі негізінде жүзеге асырылады.
Екінші топты сот үкімі бойынша кінәлі деп танылған адам соттың айыптау үкімінің ескіру мерзімінің өтуіне байланысты жазадан босатылатын жағдайлар құрайды; рақымшылық немесе кешірім жасау актілерінің негізінде.
Үшінші топқа жасалған қылмыстың құқықтық салдары ретінде соттылықты жоятын мән-жайлар жатады: рақымшылық немесе кешірім жасау актілері негізінде соттылықты алып тастау; соттылықты өтеу және алып тастау.
Аталған жағдайлардың бірін белгілеу қылмыстық-құқықтық қатынастардың толық жүзеге асырылғанын (яғни тоқтатылғанын) көрсетеді. Бұл дегеніміз, онымен байланысты қылмыс заңды түрде жоқ фактіге айналады, сондықтан қылмыстардың көптігінің құрылымдық элементі бола алмайды.
1.2.Қылмыстың көптігінің түрлері
Қылмыстардың көптігі әлеуметтік-құқықтық құбылыс ретінде белгілі бір формасыз өмір сүре алмайды - кез-келген Тұжырымдаманың мазмұны қамтылған және жұмыс істейтін нақты шекаралар. Құбылыстың формасы оның элементтерінің кеңістіктегі және уақыттағы өзара әрекеттесуіне байланысты.
Көрсетілген ережелер қылмыстардың көптігі нысандарын жіктеудің бастапқы алғышарты болып табылады. Оның мазмұны бір адам жасаған екі немесе одан да көп жеке қылмыстардың жиынтығы. Мұндай жиынтықтың біртұтас әлеуметтік-құқықтық құбылысқа айналу процесі әртүрлі, осыған байланысты көптеген қылмыстар бірнеше формада әрекет етеді.
Қылмыстық құқық теориясында қылмыстардың көптігі туралы мәселе ең пікірталастардың бірі болып табылады. Бірнеше негізгі позицияларды ажыратуға болады. Кейбір авторлар көптік формаларына жиынтықты (идеалды және нақты), қайталануды, қайталануды және қайталануды жатқызуды ұсынады. Басқалары көптіктің тек екі түрін ажыратуға болады деп санайды: қылмыстардың қайталануы мен жиынтығы. Авторлардың үшінші тобы қылмыстардың көптігі деп қылмыстардың қайталануы мен идеалды жиынтығын түсінеді. Төртіншісі көптіктің екі түрін ажыратуды ұсынады: қылмыстардың қайталануы және қайталануы. Бұл тәсілдердің әрқайсысы осы құбылысқа (қылмыстардың көптігі) тән ерекшеліктерді өзінше көрсетеді. Мұндай тәсілдердің мақсатты бағытын, оларды іс жүзінде қолдану аясын және қолданыстағы қылмыстық заңға сәйкестігін дұрыс анықтау маңызды.
Әлеуметтік құбылыстардың мазмұны мен формасының арақатынасы, әлеуметтік қауіпті және заңсыз әрекеттердің құрылымы мен қылмыстық заңның нормалары туралы философиялық ережелерге сүйене отырып, қылмыстардың көптігінің үш түрін ажыратуға болады:
1) қылмыстардың қайталануы;
2) қылмыстар жиынтығы;
3) Қылмыстардың қайталануы.
Олар көптікті құрайтын қылмыстардың сипаты мен қоғамдық қауіптілік дәрежесі бойынша, сондай-ақ қылмыстық заңда көзделген құқықтық белгілер мен ерекше құқықтық салдарлар бойынша бір-бірінен айтарлықтай ерекшеленеді. Бұрын жаңа Қылмыстық кодексте қолданылғаннан айырмашылығы, жалпы бөлімде қайталану ұғымы берілмейді, өйткені бұл қайталанудың бір түрі.
Қылмыстық құқықтағы қылмыстардың көптігі
Қылмыстардың көптігі-қылмыстық-құқықтық теорияның салыстырмалы түрде жаңа бөлімі. Ол алғаш рет оқулықтарда 1974 жылы ғана өз бетінше қарастырыла бастады. Осы уақытқа дейін адамның бірнеше қылмыс жасауына байланысты ережелер жаза тағайындау институтының құрамдас бөлігі ретінде, сондай-ақ қылмыстардың жекелеген құрамдарының біліктілік белгілерін қарау шеңберінде қарастырылды[2].
Қылмыстық заңнамада" көптік " термині сирек кездеседі. Ресейдің қолданыстағы заңнамасында ол кездеспейді, көптік ұғымы қылмыстық-құқықтық теориямен жасалады [3]. Осындай жағдай шет елдердің қылмыстық заңнамасында да орын алады. Бұл термин Өзбекстанның Қылмыстық кодексінде және Латвияның Қылмыстық кодексінде, басқа да заңнамалық актілерде (мысалы, Голландияның Қылмыстық кодексінде) қолданылады, бірақ бірнеше қылмыс жасаған адамдардың жауапкершілік ерекшеліктерін белгілейтін мақалалар бар, бірақ мұндай жағдайларға сілтеме жасау үшін "көптік" терминін қолданбайды[4].
Көптікті анықтау кезінде ескерілетін әрекеттер
Көптікті құрайтын барлық қылмыстарды бір адам жасауы керек; бұл жағдайда белгілі бір адамның нақты әрекеттерде қандай қылмыстық рөл атқарғаны маңызды емес: орындаушы, ұйымдастырушы, көмекші немесе қоздырғыш[3].
Көптікті анықтау кезінде тек қылмыстық жауапкершілікке әкеп соқтыратын әрекеттер немесе осы жауапкершілік таусылмаған әрекеттер ғана ескеріледі. Егер адам кез келген негіздер бойынша қандай да бір іс-әрекеттер үшін қылмыстық жауаптылықтан босатылуға жататын болса немесе ол осы іс-әрекеттер үшін жауапкершілікке байланысты барлық шектеулерді (соттылығын қоса алғанда) толық көтерген болса, бұл іс-әрекеттер көптікті айқындау кезінде есепке алынбайды. Қылмыстық жауапкершілікке тартудың ескіру мерзімі өткен әрекеттер де есепке алынбайды [5].
Көптік формалары
Қылмыстық құқық теориясында көптік формаларының арасында мыналар аталады: қылмыстар жиынтығы, рецидив, қайталану, қайталану, қылмыстық балық аулау және қылмыстық іс-шаралар. Олардың барлығы әртүрлі авторлардың теорияларында бола бермейді: мысалы, В. П. Малков олардың тек екеуінің бар екендігін көрсетеді: қайталану және идеалды популяция[6]. Олардың барлығы заңда бекітілмейді: сонымен, Ресей Федерациясының қолданыстағы Қылмыстық кодексі қылмыстардың жиынтығы және қылмыстардың қайталануы сияқты көптік формаларын ғана бекітеді.
Көптік мағынасы
Көптіктің маңыздылығы - бұл қылмыстық жауапкершілікті күшейтетін жағдай[7]. Бұл жағдайда жауапкершілікті күшейтудің негізі бірнеше қылмыс жасаған адамның қоғамдық қауіптілігінің жоғарылауы болып табылады[8]. Адамның қатарынан бірнеше қылмыс жасауы оған қылмыстық тәжірибені алуға мүмкіндік береді, бұл кейінгі қылмыстық әрекеттерді жеңілдетеді және қауіпті етеді, Жауапкершіліктен жалтаруды жеңілдетеді, тұлғаның тұрақты қоғамға қарсы бағдарын қалыптастыруға және тереңдетуге ықпал етеді[9].
Бұл ереже Ресей заңнамасында ғана емес, басқа елдердің Қылмыстық кодекстерінде де бар. Мысалы, Германияның, Испанияның, Францияның Қылмыстық кодексінде осындай ережелер бар[10].
Ресей Федерациясының заңнамасында қылмыстардың көптігі кезінде жаза әр қылмыс үшін бөлек тағайындалады, содан кейін бірыңғай түпкілікті жаза анықталады. Әлемнің кейбір елдерінде (мысалы, АҚШ-та) әр қылмыс үшін оларды қарапайым қосу арқылы бөлек жазалау қолданылады; мұндай жағдайларда жазаның жалпы мерзімі ондаған, тіпті жүздеген жыл болуы мүмкін. Бұл жазаны қорытындылау абсурд болып көрінгенімен, "қылмыскердің жеке басының қауіптілігінің толықтығын және әрбір қылмыс үшін толық жауапкершілік принципін көрсетеді"деп көрсетілген[11].
Қылмыстар жиынтығы
Негізгі мақала: қылмыстар жиынтығы
Қылмыстардың жиынтығы адам бірнеше қылмыстарды дәйекті түрде жасаған кезде орын алады, бірақ олардың ешқайсысы үшін сотталған немесе қылмыстық жауаптылықтан босатылған емес[12].
Қылмыстардың нақты жиынтығы-бұл екі немесе одан да көп тәуелсіз қылмыстық әрекеттерді жасау, егер олардың ешқайсысы үшін сотталмаған болса. Нақты жиынтықтағы әрекеттер саны қылмыстар санына сәйкес келеді: екі әрекет-екі қылмыс, үш әрекет -- үш қылмыс және т.б.
Екі немесе одан да көп қылмыс құрамының белгілері бар бір әрекет (әрекетсіздік) қылмыстардың идеалды жиынтығы деп танылады.
Қылмыстардың жиынтығы жауапкершілікті ауырлататын жағдай болып табылады. Сонымен қатар, нақты популяция идеалға қарағанда қоғамға қауіпті[13].
Қылмыстық-құқықтық нормалардың бәсекелестігі
Негізгі бап: Қылмыстық-құқықтық нормалардың бәсекелестігі
Қылмыстық-құқықтық нормалардың бәсекелестігі бір іс-әрекет қылмыстық заңнаманың екі нормасымен реттелетін жағдайларда орын алады, олардың тек біреуі ғана қолданылуға жатады.
Жалпы және арнайы нормалардың бәсекелестігі жиі кездеседі. Әдетте, мұндай бәсекелестік арнайы норманың пайдасына шешіледі. Қол сұғушылықтың нақты объектісіне қатысты жалпы әрекеттің белгілерін көрсететін норма ерекше болып табылады. Арнайы норманы негізгі құрамға қатысты қылмыстың білікті немесе артықшылықты құрамы да құрайды[14].
Бірнеше арнайы нормалар да бәсекеге түсуі мүмкін. Егер бірнеше білікті құрамдар бәсекелес болса, ең қатаң жауапкершілікті белгілейтін композиция қолданылуы керек. Керісінше, егер бәсекелестікте екі артықшылықты құрам болса, ең жұмсақ қолданылуы керек.
Бәсекелестіктің тағы бір түрі-қылмыстық-құқықтық нормалардың бірі бүкіл әрекетті, ал екіншісі оның бір бөлігін ғана қамтитын жағдайларда орын алатын бөлік пен тұтас бәсекелестік. Қарапайым және күрделі құрамдардың (бөліктің және бүтіннің) бәсекелестігі кезінде, егер оның барлық белгілері болса, күрделі құрамы бар норма қолданылады, өйткені күрделі композиция оған енгізілген қарапайымдардың әрқайсысына қарағанда әрекетті толық көрсетеді.
Қылмыстың қайталануы
Негізгі мақала: қылмыстың қайталануы
Қылмыстардың қайталануы-егер соттылығы заңда белгіленген тәртіппен жойылмаса және өтелмесе, адамның алдыңғы әрекеті үшін сотталғаннан кейін жаңа қылмыс жасауы. Әдетте, рецидив қылмыстық жауапкершілік шараларының күшеюіне әкеледі.
Рецидив жалпы және арнайы болып бөлінеді:
* Жалпы қайталану адамның гетерогенді қылмыстар жасауын қарастырады.
* Арнайы рецидив адамның біртекті немесе бірдей қылмыстар жасауын көздейді.
Бас бостандығынан айыру орындарында қылмыс жасау болып табылатын пенитенциарлық рецидив те ерекшеленеді. Сондай-ақ, кейбір юрисдикцияларда (мысалы, Ресей Федерациясында) рецидив оның қауіптілік дәрежесіне қарай жіктеледі.
Қылмыстардың қайталануы
Негізгі мақала: қылмыстардың қайталануы
Қылмыстардың қайталануы-бұл адамның екі немесе одан да көп біртекті (мысалы, ұрлықтың әртүрлі түрлері: ұрлық, тонау, тонау) немесе бірдей әрекеттерді жасауын көздейтін қылмыстардың көптігінің бір түрі, олардың ешқайсысы үшін ол қылмыстық жауапкершілікке тартылмаған.
Қылмыстардың көптігі және бір қылмыс
Негізгі мақала: бір қылмыс
Бір қылмыстың құрамын қамтитын әрекет бір немесе бір қылмыс деп танылады, қылмыстық заңның бір бабы немесе оның бір бөлігі бойынша сараланады[15].
Әдетте, жеке қылмыс пен әрекеттердің көптігін ажырату қиын емес. Қарапайым жалғыз қылмыс бір объектіге қол сұғады, бір әрекеттен немесе әрекетсіздіктен тұрады, кінәнің бір түрімен жасалады (мұндай қылмыстың мысалы -- Ресей Федерациясының Қылмыстық кодексінің 112-бабының 1-бөлігі). Мұндай қылмыстың біліктілігі қиындық тудырмайды: ол толығымен бір құрамның белгілерімен қамтылады және ҚК-нің Ерекше бөлігінің бір бабы бойынша сараланады[16].
Алайда, кейбір жағдайларда бірнеше бірдей немесе гетерогенді әрекеттерден тұратын көптеген қылмыстарға ұқсас әрекеттер қылмыстық заңның бір бабына сәйкес келетін бірыңғай қылмыс ретінде танылады. Мұндай бір қылмыс күрделі деп аталады. Күрделі біртұтас қылмыстың бірнеше түрі бар: ұзаққа созылатын, жалғасатын, күрделі, бірнеше балама әрекеттермен, екі міндетті әрекеттермен, екі объектілі және көп объектілі, екі кінәлі, қосымша ауыр зардаптармен, бірнеше рет жасалған әрекеттермен.
1.3.Қылмыстың бірнеше рет жасалуы
Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің Ерекше бөлігінің бір бабында немесе бабының бір бөлігінде (ҚК-нің 11-бабы) көзделген екі немесе одан да көп іс-әрекет жасау қылмыстардың қайталануы деп танылады. Кодекстің Ерекше бөлігінің әртүрлі баптарында арнайы көзделген жағдайларда әртүрлі баптарда көзделген екі немесе одан да көп қылмыс жасау қылмыстардың қайталануы деп танылуы мүмкін. Қылмыстардың қайталануының міндетті белгісі-адамның екі немесе одан да көп қылмыс жасауы. Уақыт алшақтығы ұзаққа созылмауы мүмкін, бірақ барлық жағдайларда бір қылмысты екіншісінен ажыратуға мүмкіндік бар. Екінші жағынан, мұндай уақыт аралығы соншалықты ұзақ болмауы мүмкін, сондықтан бұрынғы қылмыс өзінің қылмыстық-құқықтық маңыздылығын жоғалтады. Сондықтан Қазақстан Республикасы Қылмыстық Кодексінің 3-бөлігі 11-бабы егер бұрын жасалған қылмыс үшін адам заңда белгіленген тәртіппен қылмыстық жауаптылықтан босатылған болса не ол үшін соттылық өтелген, алынып тасталған немесе мұндай қылмыс үшін қылмыстық жауаптылыққа тартудың ескіру мерзімі өткен болса, бірнеше рет жоқ деп белгілейді. Қылмыстар бірнеше рет қайталанса, адам екінші рет бірдей қылмыс жасайды. Мысалы, екі бірдей ұрлық. Құрамдарының объективті және субъективті белгілері толығымен сәйкес келетін мұндай әрекеттер бірдей деп танылуы керек.
Алайда, қайталану бірдей емес, біртекті қылмыстар жасалған жағдайларда да болады. Мысалы, адам бұрын бопсалау жасаған, содан кейін ұрлық жасаған. Бұл жағдайда ұрлық қайталама ретінде қарастырылуы керек. Бұл 175-баптың ескертпесінде көрсетілген, онда қайталану гетерогенді қылмыстар жасалған жекелеген жағдайларда да болады деп айтылады. Мәселен, егер адам бұрын Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 248, 255, 260-баптарында көзделген радиоактивті материалдарды, атыс қаруын, жауынгерлік техниканы, жауынгерлік керек-жарақтарды, жарылғыш немесе аса қауіпті заттарды не есірткі құралдарын ұрлауды, содан кейін бөтеннің мүлкін ұрлауды жасаған болса, екі түрлі қылмыс жасалғанымен, ұрлық қайталама болып есептеледі. Бірдей қылмыстар жасаған кезде іс-әрекет қылмысты қайталап жасауды көздейтін бап бойынша ғана сараланады. Біртекті немесе гетерогенді қылмыстар жасалған жағдайларда жасалған іс біртекті немесе гетерогенді қылмысты қайта жасауды көздейтін бап бойынша сараланады.
Егер бұрын жасалған қылмыс үшін адам заңда белгіленген тәртіппен қылмыстық жауаптылықтан босатылған болса немесе бұрын жасаған қылмысы үшін соттылығы өтелген болса немесе мұндай қылмыс үшін қылмыстық жауаптылыққа тартудың ескіру мерзімі өткен болса, қылмыс бірнеше рет жасалған деп таныла алмайды.
Қылмыстардың қайталануынан жалғасып жатқан қылмысты, яғни бір ниетпен және мақсатпен қамтылған және тұтастай алғанда бір қылмысты құрайтын бірқатар бірдей қылмыстық әрекеттерден тұратын қылмысты ажырату қажет.
Қылмыстардың қайталануы неғұрлым қатаң жазаға әкеп соқтыратын мән-жай ретінде көзделген жағдайларда, адам жасаған қылмыстар қылмыстардың қайталанғаны үшін жазаны көздейтін ерекше бөлік бабының тиісті бөлігі бойынша сараланады.
Ескерту. Тақырыбына өзгеріс енгізілді-ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.
Ескерту. Бүкіл мәтін бойынша:
"қылмыс", "қылмыс", "қылмыс", "қылмыс", "қылмыс" деген сөздер тиісінше "қылмыстық құқық бұзушылық", "қылмыстық құқық бұзушылық", "қылмыстық құқық бұзушылық", "қылмыстық құқық бұзушылық", "қылмыстық құқық бұзушылық", "қылмыстық құқық бұзушылық"деген сөздермен ауыстырылды;
ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысына сәйкес "12" саны "13" санымен ауыстырылды.
Қылмыстық құқық бұзушылықтардың бірнеше мәрте саралануы және жиынтығы туралы
Қылмыстық құқық бұзушылықтардың саралануы қайталануы және жиынтығы туралы қылмыстық заңның нормаларын қолданудағы біркелкілікті әзірлеу мақсатында Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы қаулы етеді:
1. Қылмыстық заңның дұрыс қолданылуы азаматтарды негізсіз айыптаудан және соттаудан қорғауды, сондай-ақ сотталушыларға жасалған жазаға сәйкес әділ жазаны тағайындауды қамтамасыз етеді. Сондықтан бір адам жасаған бірнеше қылмыстық құқық бұзушылықтар кезінде қылмыстық заңның дұрыс қолданылуы үшін қажетті мән - жайларды анықтап, Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің (бұдан әрі-ҚК) 12 және 13-баптарының ережелерін ескере отырып, жалғасып жатқан қылмыстық құқық бұзушылықтың, қылмыстық құқық бұзушылықтардың бірнеше рет қайталануының, қылмыстық құқық бұзушылықтардың нақты және идеалды жиынтығының анықтамалары қамтылған іс-әрекеттерді саралау қажет.
Ескерту. 1-тармаққа өзгеріс енгізілді-ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.
2. Бірнеше рет бір адамның қылмыстық кодекстің Ерекше бөлігінің бір бабында немесе бір бөлігінде көзделген бірнеше қылмыстық құқық бұзушылықтар жасауын көздейді.
Егер бұрын жасалған қылмыстық құқық бұзушылық үшін адам сотталған болса немесе заңда белгіленген негіздер бойынша қылмыстық жауаптылықтан босатылған болса, қылмыстық құқық бұзушылық бірнеше рет жасалған деп танылмайды.
Қылмыс пен қылмыстық теріс қылық бір-бірімен қайталанбайды.
ҚК-нің 54-бабы бірінші бөлігінің 1) тармағына сәйкес қылмыстардың қайталануы немесе қайталануы белгісі бойынша әрекетті қылмыстық жауаптылық пен кінәлінің жазасын ауырлататын мән-жай деп тану белгісі бойынша саралаған кезде, Егер бұрын аяқталған бірдей қылмыс та, оған қастандық жасау да, бірлесіп атқару не қатысуы да орын алған болса, қылмыс бірнеше рет жасалды деп танылатындығына негізделу керек бұл қылмыста.
Ескерту. 2-тармаққа өзгерту енгізілді-ҚР Жоғарғы Сотының 2011.04.21 N 1 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 2020.12.11 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.
3. Егер қылмыстық-құқықтық нормада бірнеше рет саралау белгісі ретінде көрсетілсе, онда бір адамның бірнеше бірдей қылмыстық құқық бұзушылықтар жасауы осы қылмыстық құқық бұзушылықты бірнеше рет жасағаны үшін жауаптылықты көздейтін ҚК-нің тиісті бабы (бабы бөлігі) бойынша тұтастай саралануға жатады.
Әр түрлі саралау белгілерін көздейтін ҚК-нің бір бабының әртүрлі бөліктерінде көзделген бірнеше қылмыстық құқық бұзушылықтар жасалған кезде, бұл әрекеттер тұтастай алғанда неғұрлым қатаң жаза белгілейтін және саралау белгілерін қамтитын баптың бөлігі бойынша ғана саралануға жатады. Мұндай жағдайларда қылмыстық заңның осы бабының өзге де бөліктерінде көрсетілген әрекеттерге қатысты белгіленген қылмыстық құқық бұзушылықтың саралаушы белгілері жазалануға жатады және үкімде көрсетілуге тиіс.
Бірнеше рет тек бірдей қылмыстық құқық бұзушылықтарды құрайды. Сондықтан бірнеше біртекті қылмыстық құқық бұзушылықтар жасау бірнеше рет қылмыстық құқық бұзушылықтар деп таныла алмайды және қылмыстық құқық бұзушылықтардың жиынтығы ретінде саралануға жатады. Мысалы, адамның ұрлық пен тонау жасауы оның әрекеттерін ҚК-нің 188 және 191-баптарының жиынтығы бойынша "қайталану"біліктілік белгісінсіз саралауға әкеп соғады.
Ескерту. 3-тармаққа өзгерту енгізілді-ҚР Жоғарғы Сотының 2011.04.21 N 1 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 2017.03.31 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.
4. Қылмыстық құқық бұзушылықтардың қайталануын жалғасып жатқан қылмыстық құқық бұзушылықтардан ажырату қажет. Бір адамның жасау тәсілі мен объектісі бойынша бір-біріне ұқсас, біртұтас ниетпен сипатталатын және біртұтас мақсатпен біріктірілген екі және одан да көп қылмыстық әрекеттерді материалдық құрамда және осындай туындаған салдарларда жасауы бірнеше рет жасамайды. Мұндай жағдайларда тұтастай алғанда жасалған барлық іс-әрекеттер бірыңғай жалғасатын қылмыстық құқық бұзушылық ретінде танылуы және осы қылмыстық құқық бұзушылықты жасағаны үшін жауаптылықты көздейтін ҚК-нің бір бабы немесе бабының бөлігі бойынша саралануы тиіс.
Егер жалғасып жатқан қылмыстық құқық бұзушылық кезеңінде қылмыстық заңға осы іс-әрекет үшін неғұрлым қатаң жауапкершілікті белгілейтін өзгерістер енгізілсе, онда жалғасып жатқан қылмыстық құқық бұзушылықтың барлық эпизодтары, егер Заңның қолданылу кезеңінде эпизодтардың кем дегенде біреуі жаңа редакцияда жасалған болса, жаңа заң бойынша біртұтас тұтас қылмыстық құқық бұзушылық ретінде саралануға жатады.
Бір адам жалғасып жатқан қылмыстық құқық бұзушылық кезеңінде басқа қылмыстық құқық бұзушылық жасаған жағдайда, оның белгілері жалғасып жатқан қылмыстық құқық бұзушылық үшін жауапкершілікті көздейтін ҚК бабының диспозициясында қамтылмайды (мысалы, балаларды асырап-бағуға қаражат төлеуден қасақана жалтару кезеңінде ұрлық жасалды), оның әрекеттері тиісті бап бойынша қылмыстық құқық бұзушылықтар жиынтығы бойынша саралануға жатады, қылмыстық құқық бұзушылық үшін жауапкершілікті көздейтін және ҚК бабы бойынша, басқа қылмыстық құқық бұзушылық үшін жауапкершілікті көздейді.
Адам ҚК бабының бір бөлігінде көзделген жалғасып жатқан қылмыстық құқық бұзушылық кезеңінде ҚК бабының басқа бөлігінде көзделген басқа қылмыстық құқық бұзушылық жасаған жағдайда, оның белгілері жалғасып жатқан қылмыстық құқық бұзушылық үшін жауаптылықты көздейтін ҚК бабының бір бөлігінің диспозициясында қамтылмайды (мысалы, заңсыз сақтау кезеңінде есірткі құралдарын өткізу мақсатында ірі мөлшерде бірнеше рет өткізу жасалады оның бөліктері), оның әрекеттері ҚК бабының неғұрлым қатаң жаза белгілейтін бөлігі бойынша саралануға жатады. Бұл ретте адам жасаған барлық іс-әрекеттердің белгілері айыпталуға және үкімде көрсетілуге тиіс.
Ескерту. 4-тармаққа өзгерту енгізілді-ҚР Жоғарғы Сотының 2011.04.21 N 1 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.
5. Қылмыстық заңды қолдану кезінде қылмыстық құқық бұзушылықтардың жиынтығы нақты және идеалды болып бөлінетінін ескеру қажет. Қылмыстық құқық бұзушылықтардың нақты жиынтығы бір адамның екі немесе одан да көп қылмыстық-жазаланатын іс-әрекеттер жасауымен қалыптасады, олардың әрқайсысында қылмыстық құқық бұзушылықтың ҚК-нің Ерекше бөлігінің әртүрлі баптарында (баптың бөліктерінде) көзделген белгілі бір құрамы болады. Мінсіз жиынтықта кінәлінің бір іс-әрекетінде ҚК-нің екі немесе одан да көп баптарында немесе баптарының бөліктерінде көзделген қылмыстық құқық бұзушылықтардың кемінде екі түрлі құрамының белгілері ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Экономика және құқық факультеті
Құқықтану кафедрасы
Қылмыстық құқық пәнінен
Курстық жұмыс
Тақырыбы: Қылмыстық құқық бұзушылықтар көптігінің түсінігі
_6В04201_Құқықтану мамандығы бойынша
201-топ студенті
Бақытжанова Ақниет Жасқайратқызы
Жоспар:
I.Кіріспе
3
II.Негізгі бөлім
5
1.1.Қылмыстық құқық бұзушылықтар көптігінің түсінігі
5
1.2.Қылмыстың көптігінің түрлері
12
1.3.Қылмыстың бірнеше рет жасалуы
17
1.4.Қылмыстың жиынтығы
27
1.5.Қылмыстың қайталануы
35
III.Қорытынды
45
Қолданылған әдебиеттер тізімі
47
Кіріспе
Ең біріншіден қылмыстық құқық деген түсінікке тоқталатын болсақ, Қылмыстық құқық-бұл негізгі қылмыс саласының бірі ретінде жалпы қылмыстардың түсінігін, оның белгілерін, сонымен қатар қылмыстық жауаптылықтың негізін, жазаны тағайындау және одан босату жағдайын көрсететін құқық нормасының жиынтығы болып табылады. Ал оның жалпы негізгі міндеттеріне келетін болсақ, болып жатқан қылмыстардың алдын алу және әлеуметтік негізі бар құндылықтарды қорғау болып саналады.
Заңдық әдебиеттерде қылмыстық құқықтың қоғамға тәрбие жағынан міндеттерді жүзеге асыратыны туралы пікірлемелер айтылған. Біз осындай пікірлерді қолдауымыз керек. Себебі, азаматтардың бойынан заңға деген құрметтеушілік және сол заңды орындау тәртібін қалыптастыру осы құқық салаларының алдындағы міндеті болып табылады.
Қылмыстық құқықтың салалары өте көп және де ол салалардың өзінің түрлері, белгілері және ерекшеліктері бар. Жалпы тұлғаның қылмыстық жауаптылыққа тартылу мерзімінің өтпеген немесе соттылық атағы жойылмаған немесе заңға сәйкес қылмыстық жауаптылыққа тартылуы тоқтатылмаған екі немесе бірнеше қылмысты жасауы қылмыстық құқықта қылмыстардың көптігі деп табылады. Бір тұлғаның бірнеше рет қылмысты жасауы - қоғамға өте қауіпті болып табылады. Оның себебін айтар болсақ, біріншіден, қылмыстық құқықтың қорғалуындағы қоғамдық қатынастарға объективтік жағынан тиетін зияны арта түседі. Екіншіден, егер де бір тұлға бірнеше қылмыс жасап, әртүрлі объектілерге зиян келетін болса, қауіп төнетін қоғамдық қатынастар қатары да көбейе түсеуі әбден мүмкін. Бір тұлғаның бірнеше қылмыс жасауы бұл оның бойындағы қоғамға қарсы бағыты болып есептелінеді. Бұл жағдайда ол тұлғаға анағұрлым қатаң қылмыстық ықпалды қолдану талап етіледі.
Сонымен қоса, бір тұлғаның бірнеше рет қылмыс жасауы, сол қылмысты жасаған іс-әрекетінің дұрыс анықталу мәселелерін де туғызады.
Кейбір жағдайларда бір тұлға бірнеше қылмыс жасайды да, сол қылмыстарды дәрежелеу мен сол қылмыстарға жаза тағайындаудағы қылмыстың көптігімен байланысты ерекшеліктері болып жатады.
Қылмыстың көптігін басқа да жекелеген қылмыстардан, яғни қылмыстың бір ғана құрамынан тұратын белгілі бір әрекеттерді ажыра білу қажет. Егер де, жасалған қылмыстың құрамында қарапайым белгілер ғана көрінетін болса, онда оны қылмыс түрінің көптігінен ажырату оңайға соғады. Ал егер де, қылмыстың қарапайым түрінде қылмыс түрінің көптігінің белгілері болатын болса, онда ондай жағдайларда неғұрлым көбірек зерттеу жұмыстарын жасау керек. Сол кездерде қылмыстың қарапайым түрі қылмыстың көптігі түрлерінен ажырату жеңілірек бола бастайды.
Қылмыстың көптігінің 3 түрі ажыратылады:
1) Қылмыстардың бірнеше рет жасалуы;
2) қылмыстардың жиынтығы;
3) қылмыстардың қайталануы.
Сот-тергеу органдары көбінесе кінәлінің мінез-құлқында екі немесе одан да көп қылмыстық әрекеттердің белгілері табылған кезде осындай фактілерге тап болуы керек. Осы қылмыстық әрекеттердің сипатына байланысты субъектінің мінез-құлқын қылмыстық-құқықтық бағалау айтарлықтай өзгереді. Сонымен, кейбір жағдайларда жасалған барлық әрекеттерді бірнеше қылмыстық құқықтық нормалар бойынша саралау қажет (мысалы, қылмыстар жиынтығы кезінде), ал басқаларында жасалған барлық нәрсе тек бір нормамен қамтылады (мысалы, бірнеше рет).
Кейбір жағдайларда жазаны тағайындау тәртібі, оның ауырлығы мен өтеу тәртібі де өзгереді. Заңдылықты сақтау мүддесі үшін осы мәселелерді шешуге біркелкі көзқарас қажет екені анық. Осы жағдайлардың барлығында біз ұқсас сәттер туралы, атап айтқанда бір адамның бірнеше қылмыс жасауы туралы айтып отырғандықтан, бұл мәселелердің барлығын кешенді түрде қарастыру қажет. Бұл тұрғыда Қазақстан Республикасының қылмыстық заңнамасы бойынша қылмыстық іс-әрекеттердің көптігі проблемасын зерттеу қылмыстық құқық ғылымы мен сот-тергеу практикасы үшін маңызды, өзекті және іс жүзінде маңызды болып табылатыны сөзсіз.
Бұл құқық қорғау органдарының қылмысты азайтуға бағытталған қызметі бір адамның көптеген қылмыстар жасау жағдайларымен үнемі күресусіз, қылмыстардың қайталануына ықпал ететін себептер мен жағдайларды жоймай мүмкін невозможстігіне байланысты.
Қылмыстардың көптігі мәселесін теориялық дамыту саласында қылмыстық-құқықтық ғылым 60-шы жылдардан бастап, Т. М.Кафаров, В. Н. Кудрявцев, в. п. Малков, А. М. Яковлев және басқалар сияқты танымал ғалымдардың жұмыстары пайда болған кезде үлкен қадам жасады.Бір адамның мінез-құлқындағы қылмыстардың көптігі кезінде, ол тек бір қылмыстық әрекетті жасағаннан гөрі, субъектінің және оның жеке басының мінез-құлқындағы қоғамдық қауіптіліктің сипатын бағалау керек, Басқасы әрекеттің заңды біліктілігі болуы керек және, сайып келгенде, жазаның тағайындалуы (оның ауырлығы, анықтау және өтеу тәртібі және т.б.) маңызды ерекшеліктермен сипатталуы керек.)
II.Негізгі бөлім
1.1.Қылмыстық құқық бұзушылықтар көптігінің түсінігі
Бір адамның бір не екі немесе одан да көп бірнеше қылмыс жасауы мүмкін. Мұндай жағдайлар орын алған кезде сол жасалған қылмыстың іс-әрекетін дұрыс саралау үшін қылмыстың көптігін дұрыс, әрі нақты анықтау керек. Жалпы айтқанда қылмыстың көптігін басқа жай қылмыстардан ажырата білу қажет. Жалпы тұлғаның қылмыстық жауаптылыққа тартылу мерзімінің өтпеген немесе соттылық атағы жойылмаған немесе заңға сәйкес қылмыстық жауаптылыққа тартылуы тоқтатылмаған екі немесе бірнеше қылмысты жасауы қылмыстық құқықта қылмыстардың көптігі деп табылады.
Қылмыстың өзіндік бір белгілеріне тоқталсақ, ол бір тұлғаның бір немесе одан да көп бірнеше қылмысты жасап және оның ішінде қылмыстық құрамының барлық белгілері болатын болса, онда осы нәрсе қылмыстың өзіндік бір белгісі болып саналады. Сондықтан да әкімшілік құқық бұзушылықтың іс-әрекеттері қылмыс түрінің көптігіне жатпайды десек те болады.
Қылмыстардың көптігінің былайша айтқанда жекелеген қылмыстардан ерекшеліктеріне тоқталатын болсақ, бір тұлғаның бірнеше рет қылмыс жасауын, яғни қылмыстың көптігін жекелеген қарапайым қылмыстардан айырып қарау маңызды. Жекелеген қылмыстар бұл қылмыс құрамының белгілерінің тек біреуінің ғана көрініс табуы. Және де осы екеуін, яғни қылмыстың көптігі мен жекелеген қылмыстарды бір-бірінен айыра білу аса қиындық туғызбайды. Кей жағдайларда жекелеген қылмыстар мен қылмыстардың көптігінің арасында ұқсас жағдайлар болуы мүмкін. Басқаша негізде айтқанда, жеке болып табылатын қылмыстардың кей түрлері көптік қылмыстарға ұқсап жататын кездер болады. Мұндай кездер орын алған жағдайда жекелеген қылмыстар белгілерінін негізі болып табылатындарын, сондай-ақ қылмыстардың көптілігіне ұқсас түрлерінің жалпы түсінігін, мән мағынасын дұрыс жүргізіп, анықтап алған жөн. Сондықтан да, көп жағдайларда қылмыстық құқықтың саласында қылмыстың көптілігі жекелеген қылмыс түрлерімен және оның жалпы анықтамасымен басталып жатады.
Жекелеген қылмыстар негізінен қарағанда қылмыстың көптігінен қылмыс құрамының, жасалған қылмыстың іс-әрекетінің көлемі немесе қылмыс объектілерінің саны жағынан ажыратылып жатады. Қылмыстың көптігі жағдайында оның жалпы түсінігін айқындауда көбіне қылмыс құрамының субъекті жағына аса маңызды мән беріледі. Себебі, мұндай жағдайда бір тұлғаның бірнеше қылмысты жасаудағы іс-әрекеттері қаралады. Бірақ та бұл нәрсе міндетті қаралатын істердің қатарына жата бермейді, себебі көп қылмыс жағдайларында бірнеше адамның, яғни қылмыстық топтың бірлесуі арқылы жасалатын қылмыстар да көптік қылмыстарда кездесіп жатады. Қылмысты бір немесе одан да көп бірнеше адамның жасаған жағдайда қылмыстардың көптігін квалификациялау ережесі өзгеріске ұшырамайды, тек қана адамның жасалған қылмысқа қатысты кінәсі болса болғаны.
Жалпы алғанда жекелеген қылмыстарды қылмыстық құрамның бір ғана белгісі бар әрекет ретінде түсіну қажет. Сондай-ақ жекелеген қылмыстардың қарапайым ғана ұғымын бір іс-әрекетті орындаумен ғана аяқталған қылмыс ретінде түсінуге болады. Ал егер де қылмыс сипаты күрделі болған жағдайда, яғни бірнеше қылмыс әрекеттерінін арқылы жасалғанда осы іс-әрекеттердің жиынтығын бір немесе одан да көп бірнеше қылмысты білдіретінін анықтау кезінде қиындық тудыруы мүмкін. Мысалға алатын болсақ, қылмыскер бірнеше адамдарды өлтірген болса және әрбірін жеке қылмыстық ниеттермен жасалған кезде, осы қылмысты екі немесе одан да көп адамдарды өлтіруі деген түсінік қалыптаса ма, әлде қылмыстардың жиынтығы арқылы квалификациядан өтуі қажет па деген сұрақтар туындауы мүмкін. Сондықтан да, осы секілді басқа да қылмыстық іс-әрекеттер болған жағдайда, бір жекелеген қылмыс деп немесе көптік қылмыс деп тану жағдайлары қиындыққа әкеп соқтыруы мүмкін. Осындай кездерде құқықтық жағынан дұрыс бағалау үшін жекелеген қылмыстар мен көптік қылмыстардың тек қана жалпы түсінігін, айырмашылығын білу қажет емес, сонымен қоса заңдық нормалардың мазмұны жағына қарай көңіл бөлу қажет.
Кейбір заң шығарушы қылмыстар жасалған кездерде орын алып тұратын басқа да қылмыстық белгілерді осы қылмыста келтіріп, қылмыстарды бірнеше объекті немесе әрекеттердің орындалу жағдайларымен сипатталғанда осы қылмыстардың қоғамға қаншалықты қауіптілік дәрежесінде екенін анықтауға мүмкіндік береді.
Кей жағдайларда жекелеген қылмыстың негізгі мағынасы, түсінігі, құрылысы қалай болады деген сұрақтар туындап жатады. Осындай сұрақтардың жауабы әдебиеттерде бір-бірлеріне келіспей жатады. Біреулері жекелеген қылмыстарды белгілі бір мақсатқа жету үшін бағытталған акті түрінде қарастырса, біреулері бір немесе соған сәйкес әрекеттермен жасалынған және де бір ғана кінә түрімен орындалған, сондай-ақ бір немесе соған сәйкес зардаптар түрінің туындауы дегенді білдіретін қылмыстар деп анықтап жатады. Сонымен қатар әлеуметтік мағынада жекелеген қылмыстарды айтар болсақ, көп жағдайларда бірге жасалатын, бір-бірімен өзіндік тығыз байланыста болатын, сондай-ақ ортақ объективтік, субъективтік жағынан белгілері болатын, қоғамға қарсылық мағынасы жағынан қылмыскерлердің кей санаттарына тән құқыққа қайша келетін әрекеттердің бейнесі болып саналады десек те болады. Құқықтық нысаны жағынан айтар болсақ, жекелеген қылмыстарды қылмыстық құқықтық нормамен ұқсас бір қылмыс құрамы болып қарастырылған әрекеттер деген де көзқарастар кездесіп жатады.
Жекелеген қылмыстардың жалпы мағынасын ашу үшін осы жеке қылмыстардың құрамын айқындап көрсетуге арналған қылмыстық заңдық нормалардың негізгі бағытын, соларда көрсетілген белгілерге сәйкес әртүрлі деңгейде болатынын ескере кеткен жөн. Себебі, жоғарыда айтылып кеткендей жекелеген қылмыстар зерттеуші ғалымдардың айтқанындай қылмыстық заңдық нормаларында бір әрекет, бір зардап, бір нысанымен ғана анықталып, сипатталып, көрсетіліп жатпайды десек те болады. Мұндай бір әрекет, бір зардап, бір кінә нысаны болатын жағдайлар жай немес қарапайым қылмыстың түрлерін білдіреді деп атасақ болады. Мысалға алатын болсақ, ұрлық жасау, кісі өлімі секілді қылмыстар объектіге қарсы бағытталған белгілі бір әрекеттермен, ал кінә нысаны қасақаналық арқылы анықталып жатады. Ал күрделі қылмыс құрамдары болып табылатын кей қылмыстардың құрылымын, құрамын сипаттайтын белгілердің көлемі ол нәрсеге қарағанда неғұрлым күрделірек болып табылады.
Негізінен алғанда қылмыстық заңда қылмыстардың көптеген түрлері негізгі және қосымша объектілермен, бірнеше белгілі бір іс-әрекеттермен көрінетін объективтік жақпен, бір не екі немесе одан да көп зардаптармен, сонымен қоса кінәлі нысанының екі түрімен сипатталып көрсетіледі. Мысалға алатын болсақ, қылмыс жасалған кезде жәбірленушіге, оның денсаулығына ауыр зардаптардың келуі, азаматтың бостандығына қарай жасалған іс-әрекеттерді қасақаналық негізде жасағанымен жәбірленушінің денсаулығына тек қасанақа зардап келтіру ғана емес, абайсызда зардап келтіруі, осыған ұқсас бірнеше объект түрлеріне зиян келтіруі мүмкін. Бір ғана қылмысты орындау сәтінде орын алуы мүмкін деп табылатын белгілерді құрамы жекелеген қылмыстарды да қамту әртүрлі деңгейде болады деуге келеді.
Заңда көрсетілген баптардың, қылмыстың құрамының белгілерінің сипатталуының күрделенуі осы Қылмыстық кодексте айқын байқалады. Себебі, қолданыста жүрген заң қылмыстарды жасау кезінде көрініс табуы мүмкін басқа да немесе негізгі зардапқа қарағанда күрделірек зардаптардың, абайсыздық жағдайының да жеткілікті кездесетіндігі туралы да ескерген және де осы қылмыстардың жалпы мағынасын ашу үшін қажетті қолданылатын белгілерден басқа да осы қылмыстардың орындалуы кезінде орын алуы мүмкін, бірақ та қылмыстық құрамның басқа да қылмыстарға тән белгілерінің көлемінде келтіреді. Мысалға алатын болсақ, жоғарыда айтылып кеткен ұрлық қылмысының жалпы мағынасын, құрамы, құрылымын ашу үшін қолданылған белгілер, сол адамның бостандығы, адамды басқа жаққа алып кетуі, сондай-ақ әрекетті қасақана жасау болып саналады.
Жоғарыда айтылғандарды есепке ала отырып, жекелеген қылмыстар дегеніміз, бір қылмыс құрамында қылмыстық құқықтық нормалар көрсетілген қылмыстар деген тар ұғымды түсінік деп санауға болады. Ал кең мағынада айтар болсақ, жекелеген қылмыстар дегеніміз, қылмыстық заңда көрсетілген қоғамға қауіптілік дәрежесін білдіретін, сондай-ақ қылмыстық құрамның ерекшеліктеріне қарай объективтік, субъективтік белгілердің жиынтығы болып саналады.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде қылмыстардың көптігі ұғымы берілмейді, оның түрлері айқындалады.
Қылмыстық құқық теориясында қылмыстардың көптігі деп адамның екі немесе одан да көп тәуелсіз қылмыстарды құрайтын бірнеше әрекеттерді жасауы түсініледі. Көптік сонымен қатар дайындық, қастандық, қылмысқа қатысу (мүлікті ұрлау және алаяқтыққа көмектесу) жағдайларынан тұрады. Көптікке тән үш белгі бар:
1) әрбір қоғамдық қауіпті әрекет қылмыс болуы тиіс;
2) көптікті құрайтын әрекеттердің әрқайсысы қылмыстың дербес құрамын білдіруге тиіс;
3) көптікті құрайтын әрекеттердің әрқайсысы істі сотта қарау кезінде өзінің заңды мәнін сақтауға тиіс. Егер адам бұрын мінсіз болса, көптік болмайды
егер бұрын жасалған қылмыс үшін соттылық жойылса немесе алынып тасталса немесе мұндай қылмыс үшін қылмыстық жауапкершілікке тарту мерзімі аяқталса, қылмыс қылмыстық жауапкершіліктен босатылды.
Бір адамнан келетін бірнеше қылмыстың зияны осы қылмыстардың әрқайсысы келтірген зияннан көп. Мұндай жағдайлар әрекеттің ауырлығының жоғарылауын және бірнеше қылмыс жасаған адамның қауіптілігін көрсетеді. Бұл туралы Заңның ережелері де айтады: бірнеше қылмыс жасау жазаның жоғарылауына әкеледі. Мысалы, бір ұрлық үшін қайта жасалған ұрлыққа қарағанда жеңілірек жаза қарастырылған. Бұрын қылмыс жасаған адамға жаза тағайындау кезінде бұл ауырлататын жағдай ретінде қарастырылады.
Қылмыстардың көптігін құрамдас, жалғасатын және ұзаққа созылатын қылмыстардан ажырату керек, олар көптікке ұқсайды, бірақ іс жүзінде жалғыз қылмыстар, яғни қылмыстың бір құрамын қамтитын әрекеттер.
Құрама қылмыстар -- бұл бірнеше әрекеттерден тұратын, олардың әрқайсысы оқшауланған жағдайда тәуелсіз қылмыс ретінде қарастырылатын, бірақ олардың ішкі бірлігіне байланысты өзара байланыстар заңмен бір қылмысқа біріктірілетін қылмыстар.
Күрделі қылмыстың мысалы қарақшылық болуы мүмкін. Қарақшылық екі қол сұғушылықтан тұрады: біреуі жеке тұлғаға, екіншісі меншікке бағытталған. Бірыңғай ниетпен қамтылған және ортақ, бірыңғай мақсатқа бағытталған екі және одан да көп бірдей (бірдей) қылмыстық әрекеттерден (әрекетсіздіктерден) тұратын жалғасып жатқан қылмыстар қайталама деп танылмайды. Мысалы, қомақты соманы алу үшін аз мөлшерде сеніп тапсырылған ақшаны иемдену арқылы жасалған жымқыру. Мұндағы ұрлықтың жекелеген эпизодтары қылмыстың тәуелсіз құрамын білдірмейді, олар бір ұрлыққа бір қылмыстық ниетпен байланысты.
Қандай да бір әрекеттен немесе әрекетсіздіктен басталып, белгілі бір уақыт ішінде үздіксіз жүзеге асырылатын қылмыс ұзаққа созылады деп танылады. Мұндай қылмыстарға қашу, қаруды заңсыз сақтау, қылмыстар туралы хабарламау жатады. Мұндай қылмыстар бірінші әрекет жасалған сәттен басталады және кінәлінің өзі келгенге дейін немесе билік оны ұстағанға дейін созылады.
Қылмыстардың көптігі-бұл қылмыстық заңда жоқ жалпылама қылмыстық-құқықтық ұғым. Оны қылмыстық құқық ғылымы әзірлеген және құқық қолдану практикасы қолданады. Бұл тұжырымдаманың функционалдық рөлі-бір адамның бірнеше қылмыс жасауын жеткілікті түрде көрсету, кінәлі адам жасаған барлық әрекеттері үшін қылмыстық жауапкершілікке тартыла ма, жоқ па. Бұл ретте қылмыстардың көптігі ұғымымен қамтылған жағдайлардың қылмыстық-құқықтық айырмашылығы қылмыстардың саралануына, қылмыстық жауаптылықты дараландыруға, жазаны тағайындауға және орындауға, соттау мен жазаны өтеудің қылмыстық-құқықтық салдарына және сол сияқтыларға әсер етеді.
Қылмыстық-құқықтық ұғым ретінде қылмыстардың көптігі белгілі бір заңды белгілермен сипатталады. Оларға мыналар жатады:
1) адамның қылмыстық заңның бір немесе әртүрлі баптарында (немесе баптың бөліктерінде) көзделген екі немесе одан да көп қылмыс жасауы;
2) қылмыстардың әрқайсысы дербес, оқшауланған болып табылады және қылмыстық заңның жеке бабы (немесе баптың бөлігі) бойынша сараланады;
3) көптікті құрайтын қылмыстардың әрқайсысы үшін оны жасау фактісінен туындайтын қылмыстық-құқықтық салдарлар сақталады. Қылмыстардың көптігінің ең көп таралған белгісі,
бұл әлеуметтік-құқықтық құбылысты сандық (сыртқы) жағынан сипаттайтын нәрсе-бір адамның (және адамдар тобының қатысуымен) кемінде екі қылмыс жасауы. Егер екі әрекеттің бірі қылмыс емес, өзге де құқық бұзушылық (азаматтық-құқықтық азаптау, әкімшілік, тәртіптік теріс қылық) болып табылса, қылмыстардың көптігі алынып тасталады. Мәселен, мысалы, ұсақ бұзақылық (теріс қылық) және қылмыстық жазаланатын бұзақылық, ұсақ ұрлық (теріс қылық) және ұрлық (қылмыс) сияқты әрекеттердің жиынтығы көп емес.
Көптіктің екінші белгісі-адамның екі немесе одан да көп қылмыс жасауы, олардың әрқайсысы келесідей сипатталады
жеке, дербес жеке қылмыс. Мұндай жалғыз қылмыстың әртүрлі формалары болуы мүмкін, бірақ ол әрқашан тәуелсіз құрамның белгілерін қамтиды. Бұл жағдайда олардың әртүрлі комбинациялары мүмкін. Сонымен, кінәлі екі немесе одан да көп "қарапайым" жеке қылмыс жасай алады, немесе бір "қарапайым" және онымен бірге жалғасатын немесе жалғасатын қылмыс, немесе екі құрама қылмыс және т.б.
Қылмыс ұғымын анықтай отырып, қылмыстық заң аяқталған және аяқталмаған қылмыстық қол сұғушылықты (дайындық және қастандық) білдіреді. Сондықтан көптікті құрайтын қылмыстардың әрқайсысы аяқталуы немесе аяқталмауы мүмкін. Оларды жасау кезектілігі мұндай тіркесімнің қылмыстардың көптігі ретінде біліктілігіне әсер етпейді.
Қылмыстық заңға сәйкес қылмыс тек қоғамдық қауіпті әрекеттің (Орындаушының әрекеті) тікелей орындалуы ғана емес, сонымен бірге ұйымдастырушының, арандатушының және көмекшінің әрекеті деп танылады. Сондықтан, алдыңғы қол сұғушылықта қатысушы ретінде әрекет еткен адамның қылмыстық әрекетті жасауы (және керісінше) қылмыстардың көптігін де құрайды.
Көптіктің үшінші белгісі-қылмыстардың әрқайсысының қылмыстық-құқықтық салдары сақталады. Бұл дегеніміз, көптік қылмыскердің қылмыстық жауапкершілігі (немесе оның нақты жазасы) алынып тасталатын немесе соттылығы жойылған немесе алынып тасталатын бұзушылықтар тудырмайды. Осыған байланысты қылмыстық-құқықтық қатынастардың шекараларын, яғни оның пайда болу және тоқтау уақытын (бастапқы және соңғы сәттерін) нақтылау қажет.
Құқықтық қатынас, өздеріңіз білетіндей, заңды фактіге байланысты туындайды. Қылмыстық-құқықтық қатынас үшін мұндай факт адамның қылмыстық қол сұғушылық жасауы болып табылады. Дәл осы сәттен бастап субъектінің қылмыстық заң қылмыспен байланыстыратын жағымсыз салдарға ұшырау міндеті және сот пен тергеу органдарының қылмыскерді осы міндетті орындауға мәжбүрлеу құқығы туындайды.
Субъектінің құқықтары мен міндеттері толық іске асырылған кезде, яғни жасалған қылмыстың қылмыстық-құқықтық салдарын болдырмайтын мән-жайлар (заңды фактілер) анықталған кезде құқықтық қатынастар тоқтатылады.
Мұндай жағдайларды үш топқа жіктеуге болады. Бірінші топ өзінің мазмұны бойынша әртүрлі, бірақ қылмыстық заңмен реттелетін шарттардан тұрады, онда қылмыс жасаған адам қылмыстық жауаптылықтан босатылады: қылмыстық заңның қабылдануы, іс-әрекеттің қылмыстылығын жою; қылмыстан ерікті түрде бас тарту; белсенді өкінуге байланысты қылмыстық жауаптылықтан босату; жәбірленушімен татуласу; жағдайдың өзгеруімен; Шарттың аяқталуымен ескіру мерзімі; тәрбиелік Ықпал етудің мәжбүрлеу шараларын қолдана отырып; рақымшылық актісі негізінде жүзеге асырылады.
Екінші топты сот үкімі бойынша кінәлі деп танылған адам соттың айыптау үкімінің ескіру мерзімінің өтуіне байланысты жазадан босатылатын жағдайлар құрайды; рақымшылық немесе кешірім жасау актілерінің негізінде.
Үшінші топқа жасалған қылмыстың құқықтық салдары ретінде соттылықты жоятын мән-жайлар жатады: рақымшылық немесе кешірім жасау актілері негізінде соттылықты алып тастау; соттылықты өтеу және алып тастау.
Аталған жағдайлардың бірін белгілеу қылмыстық-құқықтық қатынастардың толық жүзеге асырылғанын (яғни тоқтатылғанын) көрсетеді. Бұл дегеніміз, онымен байланысты қылмыс заңды түрде жоқ фактіге айналады, сондықтан қылмыстардың көптігінің құрылымдық элементі бола алмайды.
1.2.Қылмыстың көптігінің түрлері
Қылмыстардың көптігі әлеуметтік-құқықтық құбылыс ретінде белгілі бір формасыз өмір сүре алмайды - кез-келген Тұжырымдаманың мазмұны қамтылған және жұмыс істейтін нақты шекаралар. Құбылыстың формасы оның элементтерінің кеңістіктегі және уақыттағы өзара әрекеттесуіне байланысты.
Көрсетілген ережелер қылмыстардың көптігі нысандарын жіктеудің бастапқы алғышарты болып табылады. Оның мазмұны бір адам жасаған екі немесе одан да көп жеке қылмыстардың жиынтығы. Мұндай жиынтықтың біртұтас әлеуметтік-құқықтық құбылысқа айналу процесі әртүрлі, осыған байланысты көптеген қылмыстар бірнеше формада әрекет етеді.
Қылмыстық құқық теориясында қылмыстардың көптігі туралы мәселе ең пікірталастардың бірі болып табылады. Бірнеше негізгі позицияларды ажыратуға болады. Кейбір авторлар көптік формаларына жиынтықты (идеалды және нақты), қайталануды, қайталануды және қайталануды жатқызуды ұсынады. Басқалары көптіктің тек екі түрін ажыратуға болады деп санайды: қылмыстардың қайталануы мен жиынтығы. Авторлардың үшінші тобы қылмыстардың көптігі деп қылмыстардың қайталануы мен идеалды жиынтығын түсінеді. Төртіншісі көптіктің екі түрін ажыратуды ұсынады: қылмыстардың қайталануы және қайталануы. Бұл тәсілдердің әрқайсысы осы құбылысқа (қылмыстардың көптігі) тән ерекшеліктерді өзінше көрсетеді. Мұндай тәсілдердің мақсатты бағытын, оларды іс жүзінде қолдану аясын және қолданыстағы қылмыстық заңға сәйкестігін дұрыс анықтау маңызды.
Әлеуметтік құбылыстардың мазмұны мен формасының арақатынасы, әлеуметтік қауіпті және заңсыз әрекеттердің құрылымы мен қылмыстық заңның нормалары туралы философиялық ережелерге сүйене отырып, қылмыстардың көптігінің үш түрін ажыратуға болады:
1) қылмыстардың қайталануы;
2) қылмыстар жиынтығы;
3) Қылмыстардың қайталануы.
Олар көптікті құрайтын қылмыстардың сипаты мен қоғамдық қауіптілік дәрежесі бойынша, сондай-ақ қылмыстық заңда көзделген құқықтық белгілер мен ерекше құқықтық салдарлар бойынша бір-бірінен айтарлықтай ерекшеленеді. Бұрын жаңа Қылмыстық кодексте қолданылғаннан айырмашылығы, жалпы бөлімде қайталану ұғымы берілмейді, өйткені бұл қайталанудың бір түрі.
Қылмыстық құқықтағы қылмыстардың көптігі
Қылмыстардың көптігі-қылмыстық-құқықтық теорияның салыстырмалы түрде жаңа бөлімі. Ол алғаш рет оқулықтарда 1974 жылы ғана өз бетінше қарастырыла бастады. Осы уақытқа дейін адамның бірнеше қылмыс жасауына байланысты ережелер жаза тағайындау институтының құрамдас бөлігі ретінде, сондай-ақ қылмыстардың жекелеген құрамдарының біліктілік белгілерін қарау шеңберінде қарастырылды[2].
Қылмыстық заңнамада" көптік " термині сирек кездеседі. Ресейдің қолданыстағы заңнамасында ол кездеспейді, көптік ұғымы қылмыстық-құқықтық теориямен жасалады [3]. Осындай жағдай шет елдердің қылмыстық заңнамасында да орын алады. Бұл термин Өзбекстанның Қылмыстық кодексінде және Латвияның Қылмыстық кодексінде, басқа да заңнамалық актілерде (мысалы, Голландияның Қылмыстық кодексінде) қолданылады, бірақ бірнеше қылмыс жасаған адамдардың жауапкершілік ерекшеліктерін белгілейтін мақалалар бар, бірақ мұндай жағдайларға сілтеме жасау үшін "көптік" терминін қолданбайды[4].
Көптікті анықтау кезінде ескерілетін әрекеттер
Көптікті құрайтын барлық қылмыстарды бір адам жасауы керек; бұл жағдайда белгілі бір адамның нақты әрекеттерде қандай қылмыстық рөл атқарғаны маңызды емес: орындаушы, ұйымдастырушы, көмекші немесе қоздырғыш[3].
Көптікті анықтау кезінде тек қылмыстық жауапкершілікке әкеп соқтыратын әрекеттер немесе осы жауапкершілік таусылмаған әрекеттер ғана ескеріледі. Егер адам кез келген негіздер бойынша қандай да бір іс-әрекеттер үшін қылмыстық жауаптылықтан босатылуға жататын болса немесе ол осы іс-әрекеттер үшін жауапкершілікке байланысты барлық шектеулерді (соттылығын қоса алғанда) толық көтерген болса, бұл іс-әрекеттер көптікті айқындау кезінде есепке алынбайды. Қылмыстық жауапкершілікке тартудың ескіру мерзімі өткен әрекеттер де есепке алынбайды [5].
Көптік формалары
Қылмыстық құқық теориясында көптік формаларының арасында мыналар аталады: қылмыстар жиынтығы, рецидив, қайталану, қайталану, қылмыстық балық аулау және қылмыстық іс-шаралар. Олардың барлығы әртүрлі авторлардың теорияларында бола бермейді: мысалы, В. П. Малков олардың тек екеуінің бар екендігін көрсетеді: қайталану және идеалды популяция[6]. Олардың барлығы заңда бекітілмейді: сонымен, Ресей Федерациясының қолданыстағы Қылмыстық кодексі қылмыстардың жиынтығы және қылмыстардың қайталануы сияқты көптік формаларын ғана бекітеді.
Көптік мағынасы
Көптіктің маңыздылығы - бұл қылмыстық жауапкершілікті күшейтетін жағдай[7]. Бұл жағдайда жауапкершілікті күшейтудің негізі бірнеше қылмыс жасаған адамның қоғамдық қауіптілігінің жоғарылауы болып табылады[8]. Адамның қатарынан бірнеше қылмыс жасауы оған қылмыстық тәжірибені алуға мүмкіндік береді, бұл кейінгі қылмыстық әрекеттерді жеңілдетеді және қауіпті етеді, Жауапкершіліктен жалтаруды жеңілдетеді, тұлғаның тұрақты қоғамға қарсы бағдарын қалыптастыруға және тереңдетуге ықпал етеді[9].
Бұл ереже Ресей заңнамасында ғана емес, басқа елдердің Қылмыстық кодекстерінде де бар. Мысалы, Германияның, Испанияның, Францияның Қылмыстық кодексінде осындай ережелер бар[10].
Ресей Федерациясының заңнамасында қылмыстардың көптігі кезінде жаза әр қылмыс үшін бөлек тағайындалады, содан кейін бірыңғай түпкілікті жаза анықталады. Әлемнің кейбір елдерінде (мысалы, АҚШ-та) әр қылмыс үшін оларды қарапайым қосу арқылы бөлек жазалау қолданылады; мұндай жағдайларда жазаның жалпы мерзімі ондаған, тіпті жүздеген жыл болуы мүмкін. Бұл жазаны қорытындылау абсурд болып көрінгенімен, "қылмыскердің жеке басының қауіптілігінің толықтығын және әрбір қылмыс үшін толық жауапкершілік принципін көрсетеді"деп көрсетілген[11].
Қылмыстар жиынтығы
Негізгі мақала: қылмыстар жиынтығы
Қылмыстардың жиынтығы адам бірнеше қылмыстарды дәйекті түрде жасаған кезде орын алады, бірақ олардың ешқайсысы үшін сотталған немесе қылмыстық жауаптылықтан босатылған емес[12].
Қылмыстардың нақты жиынтығы-бұл екі немесе одан да көп тәуелсіз қылмыстық әрекеттерді жасау, егер олардың ешқайсысы үшін сотталмаған болса. Нақты жиынтықтағы әрекеттер саны қылмыстар санына сәйкес келеді: екі әрекет-екі қылмыс, үш әрекет -- үш қылмыс және т.б.
Екі немесе одан да көп қылмыс құрамының белгілері бар бір әрекет (әрекетсіздік) қылмыстардың идеалды жиынтығы деп танылады.
Қылмыстардың жиынтығы жауапкершілікті ауырлататын жағдай болып табылады. Сонымен қатар, нақты популяция идеалға қарағанда қоғамға қауіпті[13].
Қылмыстық-құқықтық нормалардың бәсекелестігі
Негізгі бап: Қылмыстық-құқықтық нормалардың бәсекелестігі
Қылмыстық-құқықтық нормалардың бәсекелестігі бір іс-әрекет қылмыстық заңнаманың екі нормасымен реттелетін жағдайларда орын алады, олардың тек біреуі ғана қолданылуға жатады.
Жалпы және арнайы нормалардың бәсекелестігі жиі кездеседі. Әдетте, мұндай бәсекелестік арнайы норманың пайдасына шешіледі. Қол сұғушылықтың нақты объектісіне қатысты жалпы әрекеттің белгілерін көрсететін норма ерекше болып табылады. Арнайы норманы негізгі құрамға қатысты қылмыстың білікті немесе артықшылықты құрамы да құрайды[14].
Бірнеше арнайы нормалар да бәсекеге түсуі мүмкін. Егер бірнеше білікті құрамдар бәсекелес болса, ең қатаң жауапкершілікті белгілейтін композиция қолданылуы керек. Керісінше, егер бәсекелестікте екі артықшылықты құрам болса, ең жұмсақ қолданылуы керек.
Бәсекелестіктің тағы бір түрі-қылмыстық-құқықтық нормалардың бірі бүкіл әрекетті, ал екіншісі оның бір бөлігін ғана қамтитын жағдайларда орын алатын бөлік пен тұтас бәсекелестік. Қарапайым және күрделі құрамдардың (бөліктің және бүтіннің) бәсекелестігі кезінде, егер оның барлық белгілері болса, күрделі құрамы бар норма қолданылады, өйткені күрделі композиция оған енгізілген қарапайымдардың әрқайсысына қарағанда әрекетті толық көрсетеді.
Қылмыстың қайталануы
Негізгі мақала: қылмыстың қайталануы
Қылмыстардың қайталануы-егер соттылығы заңда белгіленген тәртіппен жойылмаса және өтелмесе, адамның алдыңғы әрекеті үшін сотталғаннан кейін жаңа қылмыс жасауы. Әдетте, рецидив қылмыстық жауапкершілік шараларының күшеюіне әкеледі.
Рецидив жалпы және арнайы болып бөлінеді:
* Жалпы қайталану адамның гетерогенді қылмыстар жасауын қарастырады.
* Арнайы рецидив адамның біртекті немесе бірдей қылмыстар жасауын көздейді.
Бас бостандығынан айыру орындарында қылмыс жасау болып табылатын пенитенциарлық рецидив те ерекшеленеді. Сондай-ақ, кейбір юрисдикцияларда (мысалы, Ресей Федерациясында) рецидив оның қауіптілік дәрежесіне қарай жіктеледі.
Қылмыстардың қайталануы
Негізгі мақала: қылмыстардың қайталануы
Қылмыстардың қайталануы-бұл адамның екі немесе одан да көп біртекті (мысалы, ұрлықтың әртүрлі түрлері: ұрлық, тонау, тонау) немесе бірдей әрекеттерді жасауын көздейтін қылмыстардың көптігінің бір түрі, олардың ешқайсысы үшін ол қылмыстық жауапкершілікке тартылмаған.
Қылмыстардың көптігі және бір қылмыс
Негізгі мақала: бір қылмыс
Бір қылмыстың құрамын қамтитын әрекет бір немесе бір қылмыс деп танылады, қылмыстық заңның бір бабы немесе оның бір бөлігі бойынша сараланады[15].
Әдетте, жеке қылмыс пен әрекеттердің көптігін ажырату қиын емес. Қарапайым жалғыз қылмыс бір объектіге қол сұғады, бір әрекеттен немесе әрекетсіздіктен тұрады, кінәнің бір түрімен жасалады (мұндай қылмыстың мысалы -- Ресей Федерациясының Қылмыстық кодексінің 112-бабының 1-бөлігі). Мұндай қылмыстың біліктілігі қиындық тудырмайды: ол толығымен бір құрамның белгілерімен қамтылады және ҚК-нің Ерекше бөлігінің бір бабы бойынша сараланады[16].
Алайда, кейбір жағдайларда бірнеше бірдей немесе гетерогенді әрекеттерден тұратын көптеген қылмыстарға ұқсас әрекеттер қылмыстық заңның бір бабына сәйкес келетін бірыңғай қылмыс ретінде танылады. Мұндай бір қылмыс күрделі деп аталады. Күрделі біртұтас қылмыстың бірнеше түрі бар: ұзаққа созылатын, жалғасатын, күрделі, бірнеше балама әрекеттермен, екі міндетті әрекеттермен, екі объектілі және көп объектілі, екі кінәлі, қосымша ауыр зардаптармен, бірнеше рет жасалған әрекеттермен.
1.3.Қылмыстың бірнеше рет жасалуы
Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің Ерекше бөлігінің бір бабында немесе бабының бір бөлігінде (ҚК-нің 11-бабы) көзделген екі немесе одан да көп іс-әрекет жасау қылмыстардың қайталануы деп танылады. Кодекстің Ерекше бөлігінің әртүрлі баптарында арнайы көзделген жағдайларда әртүрлі баптарда көзделген екі немесе одан да көп қылмыс жасау қылмыстардың қайталануы деп танылуы мүмкін. Қылмыстардың қайталануының міндетті белгісі-адамның екі немесе одан да көп қылмыс жасауы. Уақыт алшақтығы ұзаққа созылмауы мүмкін, бірақ барлық жағдайларда бір қылмысты екіншісінен ажыратуға мүмкіндік бар. Екінші жағынан, мұндай уақыт аралығы соншалықты ұзақ болмауы мүмкін, сондықтан бұрынғы қылмыс өзінің қылмыстық-құқықтық маңыздылығын жоғалтады. Сондықтан Қазақстан Республикасы Қылмыстық Кодексінің 3-бөлігі 11-бабы егер бұрын жасалған қылмыс үшін адам заңда белгіленген тәртіппен қылмыстық жауаптылықтан босатылған болса не ол үшін соттылық өтелген, алынып тасталған немесе мұндай қылмыс үшін қылмыстық жауаптылыққа тартудың ескіру мерзімі өткен болса, бірнеше рет жоқ деп белгілейді. Қылмыстар бірнеше рет қайталанса, адам екінші рет бірдей қылмыс жасайды. Мысалы, екі бірдей ұрлық. Құрамдарының объективті және субъективті белгілері толығымен сәйкес келетін мұндай әрекеттер бірдей деп танылуы керек.
Алайда, қайталану бірдей емес, біртекті қылмыстар жасалған жағдайларда да болады. Мысалы, адам бұрын бопсалау жасаған, содан кейін ұрлық жасаған. Бұл жағдайда ұрлық қайталама ретінде қарастырылуы керек. Бұл 175-баптың ескертпесінде көрсетілген, онда қайталану гетерогенді қылмыстар жасалған жекелеген жағдайларда да болады деп айтылады. Мәселен, егер адам бұрын Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 248, 255, 260-баптарында көзделген радиоактивті материалдарды, атыс қаруын, жауынгерлік техниканы, жауынгерлік керек-жарақтарды, жарылғыш немесе аса қауіпті заттарды не есірткі құралдарын ұрлауды, содан кейін бөтеннің мүлкін ұрлауды жасаған болса, екі түрлі қылмыс жасалғанымен, ұрлық қайталама болып есептеледі. Бірдей қылмыстар жасаған кезде іс-әрекет қылмысты қайталап жасауды көздейтін бап бойынша ғана сараланады. Біртекті немесе гетерогенді қылмыстар жасалған жағдайларда жасалған іс біртекті немесе гетерогенді қылмысты қайта жасауды көздейтін бап бойынша сараланады.
Егер бұрын жасалған қылмыс үшін адам заңда белгіленген тәртіппен қылмыстық жауаптылықтан босатылған болса немесе бұрын жасаған қылмысы үшін соттылығы өтелген болса немесе мұндай қылмыс үшін қылмыстық жауаптылыққа тартудың ескіру мерзімі өткен болса, қылмыс бірнеше рет жасалған деп таныла алмайды.
Қылмыстардың қайталануынан жалғасып жатқан қылмысты, яғни бір ниетпен және мақсатпен қамтылған және тұтастай алғанда бір қылмысты құрайтын бірқатар бірдей қылмыстық әрекеттерден тұратын қылмысты ажырату қажет.
Қылмыстардың қайталануы неғұрлым қатаң жазаға әкеп соқтыратын мән-жай ретінде көзделген жағдайларда, адам жасаған қылмыстар қылмыстардың қайталанғаны үшін жазаны көздейтін ерекше бөлік бабының тиісті бөлігі бойынша сараланады.
Ескерту. Тақырыбына өзгеріс енгізілді-ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.
Ескерту. Бүкіл мәтін бойынша:
"қылмыс", "қылмыс", "қылмыс", "қылмыс", "қылмыс" деген сөздер тиісінше "қылмыстық құқық бұзушылық", "қылмыстық құқық бұзушылық", "қылмыстық құқық бұзушылық", "қылмыстық құқық бұзушылық", "қылмыстық құқық бұзушылық", "қылмыстық құқық бұзушылық"деген сөздермен ауыстырылды;
ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысына сәйкес "12" саны "13" санымен ауыстырылды.
Қылмыстық құқық бұзушылықтардың бірнеше мәрте саралануы және жиынтығы туралы
Қылмыстық құқық бұзушылықтардың саралануы қайталануы және жиынтығы туралы қылмыстық заңның нормаларын қолданудағы біркелкілікті әзірлеу мақсатында Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы қаулы етеді:
1. Қылмыстық заңның дұрыс қолданылуы азаматтарды негізсіз айыптаудан және соттаудан қорғауды, сондай-ақ сотталушыларға жасалған жазаға сәйкес әділ жазаны тағайындауды қамтамасыз етеді. Сондықтан бір адам жасаған бірнеше қылмыстық құқық бұзушылықтар кезінде қылмыстық заңның дұрыс қолданылуы үшін қажетті мән - жайларды анықтап, Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің (бұдан әрі-ҚК) 12 және 13-баптарының ережелерін ескере отырып, жалғасып жатқан қылмыстық құқық бұзушылықтың, қылмыстық құқық бұзушылықтардың бірнеше рет қайталануының, қылмыстық құқық бұзушылықтардың нақты және идеалды жиынтығының анықтамалары қамтылған іс-әрекеттерді саралау қажет.
Ескерту. 1-тармаққа өзгеріс енгізілді-ҚР Жоғарғы Сотының 31.03.2017 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.
2. Бірнеше рет бір адамның қылмыстық кодекстің Ерекше бөлігінің бір бабында немесе бір бөлігінде көзделген бірнеше қылмыстық құқық бұзушылықтар жасауын көздейді.
Егер бұрын жасалған қылмыстық құқық бұзушылық үшін адам сотталған болса немесе заңда белгіленген негіздер бойынша қылмыстық жауаптылықтан босатылған болса, қылмыстық құқық бұзушылық бірнеше рет жасалған деп танылмайды.
Қылмыс пен қылмыстық теріс қылық бір-бірімен қайталанбайды.
ҚК-нің 54-бабы бірінші бөлігінің 1) тармағына сәйкес қылмыстардың қайталануы немесе қайталануы белгісі бойынша әрекетті қылмыстық жауаптылық пен кінәлінің жазасын ауырлататын мән-жай деп тану белгісі бойынша саралаған кезде, Егер бұрын аяқталған бірдей қылмыс та, оған қастандық жасау да, бірлесіп атқару не қатысуы да орын алған болса, қылмыс бірнеше рет жасалды деп танылатындығына негізделу керек бұл қылмыста.
Ескерту. 2-тармаққа өзгерту енгізілді-ҚР Жоғарғы Сотының 2011.04.21 N 1 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 2020.12.11 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.
3. Егер қылмыстық-құқықтық нормада бірнеше рет саралау белгісі ретінде көрсетілсе, онда бір адамның бірнеше бірдей қылмыстық құқық бұзушылықтар жасауы осы қылмыстық құқық бұзушылықты бірнеше рет жасағаны үшін жауаптылықты көздейтін ҚК-нің тиісті бабы (бабы бөлігі) бойынша тұтастай саралануға жатады.
Әр түрлі саралау белгілерін көздейтін ҚК-нің бір бабының әртүрлі бөліктерінде көзделген бірнеше қылмыстық құқық бұзушылықтар жасалған кезде, бұл әрекеттер тұтастай алғанда неғұрлым қатаң жаза белгілейтін және саралау белгілерін қамтитын баптың бөлігі бойынша ғана саралануға жатады. Мұндай жағдайларда қылмыстық заңның осы бабының өзге де бөліктерінде көрсетілген әрекеттерге қатысты белгіленген қылмыстық құқық бұзушылықтың саралаушы белгілері жазалануға жатады және үкімде көрсетілуге тиіс.
Бірнеше рет тек бірдей қылмыстық құқық бұзушылықтарды құрайды. Сондықтан бірнеше біртекті қылмыстық құқық бұзушылықтар жасау бірнеше рет қылмыстық құқық бұзушылықтар деп таныла алмайды және қылмыстық құқық бұзушылықтардың жиынтығы ретінде саралануға жатады. Мысалы, адамның ұрлық пен тонау жасауы оның әрекеттерін ҚК-нің 188 және 191-баптарының жиынтығы бойынша "қайталану"біліктілік белгісінсіз саралауға әкеп соғады.
Ескерту. 3-тармаққа өзгерту енгізілді-ҚР Жоғарғы Сотының 2011.04.21 N 1 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 2017.03.31 № 3 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Нормативтік қаулыларымен.
4. Қылмыстық құқық бұзушылықтардың қайталануын жалғасып жатқан қылмыстық құқық бұзушылықтардан ажырату қажет. Бір адамның жасау тәсілі мен объектісі бойынша бір-біріне ұқсас, біртұтас ниетпен сипатталатын және біртұтас мақсатпен біріктірілген екі және одан да көп қылмыстық әрекеттерді материалдық құрамда және осындай туындаған салдарларда жасауы бірнеше рет жасамайды. Мұндай жағдайларда тұтастай алғанда жасалған барлық іс-әрекеттер бірыңғай жалғасатын қылмыстық құқық бұзушылық ретінде танылуы және осы қылмыстық құқық бұзушылықты жасағаны үшін жауаптылықты көздейтін ҚК-нің бір бабы немесе бабының бөлігі бойынша саралануы тиіс.
Егер жалғасып жатқан қылмыстық құқық бұзушылық кезеңінде қылмыстық заңға осы іс-әрекет үшін неғұрлым қатаң жауапкершілікті белгілейтін өзгерістер енгізілсе, онда жалғасып жатқан қылмыстық құқық бұзушылықтың барлық эпизодтары, егер Заңның қолданылу кезеңінде эпизодтардың кем дегенде біреуі жаңа редакцияда жасалған болса, жаңа заң бойынша біртұтас тұтас қылмыстық құқық бұзушылық ретінде саралануға жатады.
Бір адам жалғасып жатқан қылмыстық құқық бұзушылық кезеңінде басқа қылмыстық құқық бұзушылық жасаған жағдайда, оның белгілері жалғасып жатқан қылмыстық құқық бұзушылық үшін жауапкершілікті көздейтін ҚК бабының диспозициясында қамтылмайды (мысалы, балаларды асырап-бағуға қаражат төлеуден қасақана жалтару кезеңінде ұрлық жасалды), оның әрекеттері тиісті бап бойынша қылмыстық құқық бұзушылықтар жиынтығы бойынша саралануға жатады, қылмыстық құқық бұзушылық үшін жауапкершілікті көздейтін және ҚК бабы бойынша, басқа қылмыстық құқық бұзушылық үшін жауапкершілікті көздейді.
Адам ҚК бабының бір бөлігінде көзделген жалғасып жатқан қылмыстық құқық бұзушылық кезеңінде ҚК бабының басқа бөлігінде көзделген басқа қылмыстық құқық бұзушылық жасаған жағдайда, оның белгілері жалғасып жатқан қылмыстық құқық бұзушылық үшін жауаптылықты көздейтін ҚК бабының бір бөлігінің диспозициясында қамтылмайды (мысалы, заңсыз сақтау кезеңінде есірткі құралдарын өткізу мақсатында ірі мөлшерде бірнеше рет өткізу жасалады оның бөліктері), оның әрекеттері ҚК бабының неғұрлым қатаң жаза белгілейтін бөлігі бойынша саралануға жатады. Бұл ретте адам жасаған барлық іс-әрекеттердің белгілері айыпталуға және үкімде көрсетілуге тиіс.
Ескерту. 4-тармаққа өзгерту енгізілді-ҚР Жоғарғы Сотының 2011.04.21 N 1 (ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.
5. Қылмыстық заңды қолдану кезінде қылмыстық құқық бұзушылықтардың жиынтығы нақты және идеалды болып бөлінетінін ескеру қажет. Қылмыстық құқық бұзушылықтардың нақты жиынтығы бір адамның екі немесе одан да көп қылмыстық-жазаланатын іс-әрекеттер жасауымен қалыптасады, олардың әрқайсысында қылмыстық құқық бұзушылықтың ҚК-нің Ерекше бөлігінің әртүрлі баптарында (баптың бөліктерінде) көзделген белгілі бір құрамы болады. Мінсіз жиынтықта кінәлінің бір іс-әрекетінде ҚК-нің екі немесе одан да көп баптарында немесе баптарының бөліктерінде көзделген қылмыстық құқық бұзушылықтардың кемінде екі түрлі құрамының белгілері ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz