МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫНА МУЗЫКАЛЫҚ ТӘРБИЕ БЕРУДІҢ НЕГІЗГІ МӘСЕЛЕЛЕРІ
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ - түрік университеті
Спорт және өнер факультеті
Қорғауға жіберілді
ҚР Мәдениет қайраткері., аға оқытушы
__________________Ә.Т.Ботақараев
"____" _______________2022 ж.
Тақырыбы: Оқушылардың музыкалық шығармашылығын дамытуда мектеп көркемөнерпаздар үйірмесінің рөлі
Орындағандар: Абдуллаев Анвар
Ғылыми жетекшісі:
Қауымдастырылған профессор м.а.: Ельжанов Дархан Нуржанович
Түркістан - 2022
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
І КӨРКЕМӨНЕРПАЗДАР ҮЙІРМЕСІ - ЖАСТАРДЫҢ РУХАНИ АЙНАСЫ
Мектеп оқушыларының музыкалық шығармашылығының ғылыми методикалық әдістемесі және музыкалық тәрбие беру әдіснамасы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2 Мектептегі көркемөнерпаздар үйірмесінің міндетті болу шарттылығы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
II МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫНА МУЗЫКАЛЫҚ ТӘРБИЕ БЕРУДІҢ НЕГІЗГІ МӘСЕЛЕЛЕРІ
2.1 Жеке тұлғаны қалыптастырудағы музыкалық мәдениеттің рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
2.2 ХХІ ғасыр мектептерінде музыка пәнін оқыту және музыка мұғалімін даярлау жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .47
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .
КІРІСПЕ
Аннотация. Қазіргі таңда жас ұрпаққа өнегелі тәрбие беру ісі маңызды мәселелердің бірі болып табылады. Тәлім-тәрбиенің негізгі бөлігі болып табылатын эстетикалық тәрбиенің балалардың әсемдікті түсініп, ұға білуі және олардың дүние танымының қалаптасып дамуы жолында атқарар маңызы зор.
Музыка мектептері мен жалпы білім беретін мектептер, балалбақшалар мекемесіндегі әуесқой оркестрлер мен ансамблдердің жұмысы оқушыларды және мектепке дейінгі жас бүлдіршіндерді әсемдік әлеміне жетелеп, оларға эстетикалық тәлім-тәрбие берудің бірден-бір тиімді тәсілі болып табылады.Сондықтан да бұл жағдай мектеп, балабақшаларда әуесқой оркестрлер мен ансамбльдер үйірмесін батыл түрде ұйымдастырып, оларды оқу процесінде және сыныптан тыс жүргізу барысында кеңінен пайдалану қажеттігін тудырады.Баланың шығармашылық қабілетін қалыптастыру даму бағытыңдағы іс-әрекетке көшу заман талабы.
Дипломдық жұмысым жалпы мектеп оқушыларының оқу барысындағы білімі мен қоса басқа қырларының ашылуына үлес қосу және көмектесу үшін жасалатын амалдардың бірі - көркемөнерпаздар үйірмесінің болу шарттылығы. Бұндай қосымша сабақтар, яғни үйірме деген атаумен мектептерде жүргізіліп келеді. Сонау Кеңес үкіметі кезінде бастау алған бұл методиканың бір түрі. Қазіргі кезде қазақ мектептерінің Республика бойынша 98% бар. Менің жұмысым болса, жалпы осы мектептердегі көптеген үйірмелердің ішіндегі, әсіресе баланың музыкалық қабілетін шыңдайтын көркемөнерпаздар үйірмесінің маңыздылығы болып саналады. Бұл көркемөнерпаздар үйірмесінің сапасы атына сай келе ме? Жалпы елімізде қай аймақтарда бұл оқыту әдісі жақсы қарқын алған? Оның дамуына қандай үлес қоса аламыз? Міне, жоғарыдағыдай сұрақтар арқылы біз өзімізге сұрақ қойып, оған жауап ізденіліп, зерттелді. Мысалдар арқылы дәлелденді. Адамзат тарихына көз жүгіртсек, қай кезді алып қарасақ та даму процесі тоқтамаған. Күні бүгінге дейін жалғасын тауып, дамып келе жатыр. Жалпы даму деген ұғымға толыққанды адам болып қалыптасу теориясы кіреді. Толыққанды саналы адамның бойында көптеген қасиеттер болады. Бұд қасиеттерді жақсы қасиеттер және жаман қасиеттер деп екіге бөліп топшыласақ болады. Біздің түсінігімізде жақсы қасиеттерге, өзге адам баласына немесе қоршаған ортасына зианын келтірмейтін, адамзат үшін және әуелі өзі үшін дұрыс өмір сүретін адамды айтуға болады. Ондай адамның бойынан ақыл да, білім де, өнер де т.б. қасиеттер табылатыны анық.
Шығыстың ғұлама ғалымы, ойшыл ұлы Әбу Насыр Әл-Фарабидың бір қанатты сөзі бар: Тәрбиесіз берілген білім - адамзаттың хас жауы. Яғни ең бірінші адам баласы жақсы тәрбие алса, кейінгі оның даму процесінде осы тәрбиесі оған үлкен көп көмек көрсетіп, қызмет атқарады.
Ендігі мәселе осы білім деген ұғымға келейік. Оқу - инемен құдық қазғандай, Оқусыз білім жоқ, білімсіз күнің жоқ, Оқу - білім азығы, білім - өмір қазығы деген сынды көптеген оқу - білімге қатысты небір керемет қанатты дана сөздер бар. Бұл сөздердіңбарлығы да тегіннен тегін жазылмаған. Адамзаттың дамып, әлемнің қалыптасуы, қазіргі кезге жетуінің барлығы осы білім, оқу және тәрбиенің арқасы.
Жоғарыда тоқталып өткен барлық адамзат баласына тән қасиеттердің арасына енді тағы бір ерекше қасиеттердің бірі - өнер деген ұғымды қосқалы отырмын. Бұл өнер деген жалпы киелі нәрсе. Түбі шексіз, бойлай берсең жете алмайсың, үлкен философиялық та мәні бар дүние. Ал мектеп оқушыларына, яғни кішкентай балаларға бұл нәрсе міндетті түрде оқытылуы, көрсетілуі, тыңдатылуы және үйретілуі керек.
Жалпы өзіме жүктелген жұмыстың сұрағы мен жауабын толығымен дәлелдей біліп, барлық сұрақтарына жауап бердім деп ойлаймын.
Зерттеу жұмысының өзектілігі.
Біздің білім беру әдісіміз де методикамыз да жыл өткен сайын ауысып,
яғни жақсы жағына дамып келе жатыр. Әр мекеме өзіндік жаңашылдығын осы білім саласына, оның сапасының артуына қосып келеді. Бірақ та балалардың музыкалық шығармашылығының артуына жасалып жатқан өзгерістер көңілден шықпайды, сондықтан да оның шешімінің тиімді жолдарын тауып, ұсынғалы отырмын. Бүгінгі таңда білім беру жүйесінің алғашқы буыны болып табылатын мектепке дейінгі кезеңде балалардың музыкалық қабілетін жан - жақты дамыту және тәрбиелеу мәселесіне ерекше мән берілуде, себебі осы кезеңде балалардың музыкалық қабілетін дамыту мүмкіндіктері мол. Ғалымдардың пікірінше табиғи жаратылысында музыкалық қабілетінің алғашқы шарттары 50 - 60% байқалған. Баланың музыкалық ерекшеліктері жаратылысынан шығармашылық, ізденімпаздық сипаттарға ие, алайда оны дұрыс бағытта дамыту жағдайлары әрқилы, сондықтан баланың ақыл - ой қабілетін дамыту, оның нақты бағыттарын айқындау ең алдымен оның жас және дара ерекшеліктерін ескеріп тәрбиелеуге байланысты. Балалардың толыққанды музыкалық тәрбиесін қарапайым музыкалық түсініктерді қалыптастырудан бастау қажет.
Жоғарғы оқу орындарындағы жжыне мектептерде музыкалық теориялық және практикалық білім жүйесінен біраз тәжірибелер бар, дегенмен, қазақ тілінде жазылған оқулықтар мен құралдардың жеткіліксіздігінен оқу үрдісінде біраз кедергілер кездесіп жүргені де рас. Осы дипломдық тақырыбым да, негізгі мақсаты, өнер сүйер жеткіншекті көркемөнерге баулу, оның қаншалықты өмірде кең қолданыста екенін түсіндіру, музыка грамматикасымен, маңызды музыкалық элементтермен таныстыру, қазақтың халық терме, толғау, жыр, күй әуендерін оқушы санасына сіңірту, ноталық сауаттылық туралы да жеткілікті білім беру болып табылады. Ал жалпы алғанда, халық музыкасын тыңдату арқылы студенттердің, оқушылардың бойында өз халқының жетістіктерімен табыстарына деген ұлттың мақтаныш сезімін оятып, музыкалық мәдениетін және сүйіспеншілігін ояту.
Зерттеудің мақсаты - Мектеп оқушыларының музыкалық қабілетін, оның
ішінде көркемөнермаздар үйірмесә арқылы дамуын зерттеу.
Зерттеу жұмысының міндеттері.
Жалпы осы көркемөнерпаздар үйірмесінің болғаны жақсы екенін білеміз.
Бірақ олардың көбісінің саны бар сапасы жоқ екенін аңғаруға болады. Зерттеу жұмысымыздың мақсаты да маңызды 3 компонеттен тұрады:
Қазіргі үйірмелер мен бұрынғы үйірмелердің айырмашылығын анықтау;
Көркемөнерпаздар үйірмесінің эффектісін іс жүзінде көрсету;
Мектеп оқушысының музыкалық дамуына одан әрі үлес қосатын нәрселерді жинап, тоғыстырып, бір жеміс шығару.
Зерттеу жұмысының жаңалығы.
Мектеп оқушыларының бүгінгі кездегі білім алуының маңыздылығы өте
жоғары. Сондақтан да оларға барлық ғылыми ашулар тиесілі десем де болады. Білім мен ғылым адамзаттың дамуына бірден-бір себеп нәрселер. Бірақ үшінші бір нәрсе бар, ол өнер. Өнер арқылы адам есінен алжаспай, өмірінде баланс ұстап тұрады. Музыка адамның жанын емдейді. Ал осы керемет құбылысты бала кезден дамытып, алтын жолын даралап беруге көмектессек, керемет музыкант болайын деп тұр деген азаматтар қаншама.
Зерттеу жұмысының құрылымы.
Зерттеу жұмысының құрылымы тақырыптың мазмұнына сай екі бөлім, төрт тарау, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.
І КӨРКЕМӨНЕРПАЗДАР ҮЙІРМЕСІ - ЖАСТАРДЫҢ РУХАНИ
АЙНАСЫ
Мектеп оқушыларының музыкалық шығармашылығының даму
процесі
Адамзат тарихына көз жүгіртсек, қай кезді алып қарасақ та даму процесі тоқтамаған. Күні бүгінге дейін жалғасын тауып, дамып келе жатыр. Жалпы даму деген ұғымға толыққанды адам болып қалыптасу теориясы кіреді. Толыққанды саналы адамның бойында көптеген қасиеттер болады. Бұд қасиеттерді жақсы қасиеттер және жаман қасиеттер деп екіге бөліп топшыласақ болады. Біздің түсінігімізде жақсы қасиеттерге, өзге адам баласына немесе қоршаған ортасына зианын келтірмейтін, адамзат үшін және әуелі өзі үшін дұрыс өмір сүретін адамды айтуға болады. Ондай адамның бойынан ақыл да, білім де, өнер де т.б. қасиеттер табылатыны анық.
Қазіргі таңда мәдени және рухани өміріміздің барлық саласында, атап айтқанда, білім беру жүйесінде де жан - жақты міндеттемелер жүктеліп отыр. Ол - жастардың рухани байлығы мен мәдениеттілігін жетілдіру міндеттемелері.
Шығыстың ғұлама ғалымы, ойшыл ұлы Әбу Насыр Әл-Фарабидың бір қанатты сөзі бар: Тәрбиесіз берілген білім - адамзаттың хас жауы. Яғни ең бірінші адам баласы жақсы тәрбие алса, кейінгі оның даму процесінде осы тәрбиесі оған үлкен көп көмек көрсетіп, қызмет атқарады.
Ендігі мәселе осы білім деген ұғымға келейік. Оқу - инемен құдық қазғандай, Оқусыз білім жоқ, білімсіз күнің жоқ, Оқу - білім азығы, білім - өмір қазығы деген сынды көптеген оқу - білімге қатысты небір керемет қанатты дана сөздер бар. Бұл сөздердіңбарлығы да тегіннен тегін жазылмаған. Адамзаттың дамып, әлемнің қалыптасуы, қазіргі кезге жетуінің барлығы осы білім, оқу және тәрбиенің арқасы.
Жоғарыда тоқталып өткен барлық адамзат баласына тән қасиеттердің арасына енді тағы бір ерекше қасиеттердің бірі - өнер деген ұғымды қосқалы отырмын. Бұл өнер деген жалпы киелі нәрсе. Түбі шексіз, бойлай берсең жете алмайсың, үлкен философиялық та мәні бар дүние. Ал мектеп оқушыларына, яғни кішкентай балаларға бұл нәрсе міндетті түрде оқытылуы, көрсетілуі, тыңдатылуы және үйретілуі керек.
Жалпы білім беретін мектептердегі тәрбие салаларының бірі - эстетикалық
тәрбие. Оқушылардың өнерге құштарлығы мен қабілетін дамытуда эстетикалық
тәрбиенің жүйелі жолға қойылып, дұрыс ұйымдастырылуының маңызы айрықша.
Эстетикалық тәрбие өнер құралдарымен (музыкада-дыбыс, суретте-бояу,
әдебиетте - сөз) жасалған көркем бейне арқылы оқушылардың дүниетанымын
кеңейтіп, өмір шындығын, әсемдікті сезіне білу қабілетін дамытуға жағдай
жасайды.
Адамдардың дыбыс арқылы табиғаттың түрлі құбылыстарын беруге ұмтылу әрекетінен музыка пайда болды. Музыканың әсер етушілік қабілеті музыкалық шығарманың жазылу сапасына, қоршаған әлеуметтік жағдайға, оқушының психофизиологиялық ерекшелігіне байланысты.
Музыкалық шығарманың сапасы -- оның қабылдауға қолайлы әрі түсінікті болып келуімен өлшенеді. Әлеуметтік жағдай -- баланың қоршаған ортадағы музыкамен қарым-қатынас жасауына қажетті жағдай, мүмкіндік, мысалы: қалада ауылмен салыстырғанда оқушылардың операға концерттер мен театрға баруға мүмкіндігі мол, ал ауыл балаларында мүндай мүмкіндік көп бола бермейді. Дегенмен қазіргі жедел күрт даму кезеңінде окушылардың музыкалық талғамы мен ой-өрісі әлдеқайда жоғары. Қазіргі окушылардың музыкалық тәрбиесіне тек қана мектеп емес, қоршаған орта айырықша ықпал етуде. Оқушы бойындағы психофизиологиялық ерекшелік -- музыка әуені арқылы берілетін музыкалық бейнелерді қиялдай сезініп, жан дүниесімен толғанып, түсіне білу қабілеті.
Жалпы көркемөнерпаздар деген термин қайдан шықты? Көркемөнерпаз деген кім? Көркемһнерпаздық - бұл да халқымыздың шығармашылығының бір түрі. Бұл өткен ғасырдағы қазан төңкерілісінен кейін артынша пайда болған нәрсе. Елімізде көптеген халық аспаптық оркестрлері, ансамбльдер мен хор ұжымдары, биші хореографиялық ұжымдар, эстрада жанрындағы оркестрлер, әр түрлі бағыттағы топтар, музыкалық драма театрлары, опера - балет театрлары, әирктер, бейнелеу өнері студиялары, суретшілер, фотографтар, би клубтары сында көптеген т.с.с. ұжымдар пайда бола бастады. Әр ұжымның өз жұмыс орындары болды, дайындалатын жерлері болды, халық алдына шығып өз өнерлерін паш етті. Жалпы елімізде көркемөнерпаздар деген сөз осыдан бастау алған. Қазіргі кезде де оларға біртұтас атау осы көркемөнерпаздық. Бірақ кезінде тек көркемөнерпаздар деген атау барлығына бірдей аталса, қазір олар өз алдарына бөлек атаумен елімізде қызмет етуде. Оркестрлер бір бөлек, топтар бір бөлек, би ұжымдары бір бөлек т.б. Олардың өз алдарына қойылатын міндеттері мен тапсырмалары бар. Ел алдына, халық алдына шығып есеп береді, елде мәдениеттің артуына, дамуына осы көркемөнерде жұмыс жасайтын өнерпаздар жауап береді десек те қателеспейміз.
Бүкіл көркемөнерпаздар алғаш құрылып өз жұмыстарын бастаған соң, елге сол өнерлерін сусындату мақсатында өсіп келе жатқан жа балаларға үйрету мақсатында да қызмет етті. Сол қызметтің арқасында ғана күні бүгінге дейін сол өнерлері сақталып, жетіп отыр. Алған мектептерде көркемөнерпаздар үйірмесі болып әр түрлі жанрда кішігірім жасақталған болатын. Кейін уақыт өтіп, көркемөнерпаздар беделі артұан шақта, мектепте үйірмелер болу шарттылығы жақсы қолға алынды. Бастауыш сыныптарға домбыра, баян, үш ішекті аспаптар, домбырамен ән салу, вокалдық өнер, би сиақты өнер түрлері үйірме болып ашыла бастады. Оған арнайы мамандар келіп жұмыс жасап, мектептердегі көркемөнерпаздық өнердің негізін салып кетті. Біраз балалармен жұмыс атқарылды. Домбырашылар ансамбльдері мектептердегі балалардан, яғни бастауыш сынып оқушыларынан жинақталды. Олар асқан қызығушылықпен сол өнерді біліп, тануға, бойына сіңіруге тырысып бақты. Кейін тіпті өнерпаз болып өсуіне жол ашты десек те заңды. Себебі бір бала гуманитарлық білімге жақын болса, енді бірі математикалық, жаратлыстану саласына бейім болып келеді. Ал енді біреулері спортқа икемі болса, қалған біреулері осы өнерге жақын болады, бойында ашылмаған таланты болады. Соны мектеп кезде аша білсе, кейін өсе келе тіптен осы салаға жұмыс жасап, дамуына өздерінің ұстаздарынан да көп үлес қосуы мүмкін еді. Тек дұрыс бағытта дұрыс білім берілуі керек екен. Осы сынды идеологилар уақыт өте келе, елімізде жақсы дамып бастады. Ашылған мектептерде алғаш ең қолжетімді аспап домбыра болды. Би және вокал сынды үйірмелер де домбыра секілді өз жұмыстарын мектепте бастауыш сыныптарда бастап кетті. Көптеген өнер майталмандары, жарық жұлдыздар осы мектеп көркемөнерпаздар үйірмесінен өнермен сусындап, кейін өсе келе үлкен - үлкен кәсіби көркемөнерпаз дейңгейіне жетіп, елге қызмет жасаған еді. Сол кісілердің ұрпақтары болса қазіргі кезде де елге мәдени салада қызмет етіп жүр десем қателеспеспін. Яғни бұның бәрі осы мектеп көркемөнерпаздар үйірмесінің арқасы деп білемін.
Көркемөнерпаздар ұжымдары әр салада дами берді. Өткен ғасырдың ортасынан бастап алғаш оркестрлер, ансамбльдер жасақталып, музыкалық жоғарғы оқу орындары да ашылды. Сол заманнан бері қазіргі кезге дейін дамыған көркемөнерпаздар ұжымы Тәуелсіздігімізді алғаннан кейін өте қарқынды дами түсті. Ел ішінде ғана емес сыртында да, шет елдерде де өз өнерлерін, яғни қазақ өнер танытып, паш етіп жүр. Елге де шет мемлекеттерге де сыйлы болды. Теледидарлардан концерттері көрсетілімге шығып отырды, оны ел - жұрт қарап тамсанып, балаларына насихаттады. Сондықтан да болар, мектептерде көркемөнерпаздар үйірмесі қарқынды дами түсті. Қазіргі кезде көркемөнерпаздар үйірмесінің сан - алуан түрі кездеседі. Мектептерде, мектепке дейінгі дайындау мекемелерінде де осы көркемөнерпаздар үйірмесі жүреді, үйретіледі. Ол дегеніңіз балабақша, мектепалды даярлық кластары. Бұл жерлерде балаларға тиісінше өз жастарына сәйкес біліммен және өнермен сусындатып, мектепке тәрбиелеп, дайындайды. Балабақшаларда ән - күй сабақтары, үйірмелері болады, оған да арнайы жоғары оқу орнын бітірген мамандар ғана алынады. Қандай да бір аспап меңгерген маман бұл жерлерде балалардың жалпы зейінін музыкаға ашып қана қоймай, вокалдық және аспаптық білім береді. Бұны көріп өскен жас жеткіншектер музыкаға деген, аспапқа деген құрметі артып, кейін мектепке бара бастағанда музыка деген сабаққа жартылай болса да дайн болып барады. Ол өзіне жақсы болады. Мектептегі музыка сабақтарында кездесетін түрлі қиыншалақтар басқа оқушыларға, яғни балабақшада музыка сабағымен айналысқан балаларға оңайырақ болады. Сабаққа деген қабілеті ашылып, ат салысып, түрлі жаңа нәрселер үйренуге икемделіп тұрады. Жалпы балалар өзіне ұнамайтын сабақ деп түсінбеген сабақты айтады. Қандайда бір сабақты дұрыс түсінбесен, сол сабаққа, пәнге жәе тіпті мұғалімге де сыйластығың азайып, пәнді түсінуге тырыспайтының анық. Сондықтан да мектепке дейінгі даярлық немесе балабақша сынды білім ордалары баланы мектеп бағдарламасын түсінуге жақсы мүмкіндік жасайды. Музыканы меткептерде бастауыш сыныптан бастап өтеді. Кезінде бесінші, алтыншы сыныпта да жүрген музыка сабағы, енді қазірде тек бастауыш сыныпта ғана өтіледі. Бұл да жаңа білім бағдарламасының жүйесі болып саналады. Қаншалықты бұл жүйе дұрыс немесе дұрыс емес екенін статистикалық мәліметтерге ғана сүйеніп айтуға болады. Жалпы алғанда барлық қазақ мектептерінің Республика көлемінде саны өте көп. Қарапайым бір ауылдың өзінде 2 - 3 мектеп бар, аудандарда 10 шақты мектеп бар, қалаларда әрине сейкесінше 100 ден аса мектептер бар екені белгілі. Мектептердің жалпы бір - бірінен айырмашылығы білім сапасы мен оқушы үлгеріміне қарай бөлінеді және топталады. Жалпы елімізде қарапайым стандартты нөмірлі мектептер, атаулыы мектептер бар. Олардан бөлек Гимнази атағы берілген мектептер, лицейлер, Назарбаев зияткерлік мектептері, Республикалық физика - математикалық арнайы мектептер, жеке мектептер, дарынды балаларға арналған мамандандырылған мектеп - интернаттар бар. Бұл мектептер бірінен бірі өтеді, әрине архитеектурасы жағынан емес, білім сапасының жоғары болуы арқылы, жетістіктері арқылы бірінен бірі артықшыланып тұрады. Мысалға қарапайым мектептерде, ауылдың болсын, қаланың болсын, стандартты болып кеткен домбыра үйірмелері көптеп кездеседі. Себебі бұл аспап мектеп оқушыларына қолжетімді. Мамандар да қазіргі кезде көбейді. Әр қазақ домбыра тарта алады десем де қателеспеймін. Соның арқасында жалпы қазіргі таңда, ұзақ мерзімді процестерден кейін домбыра аспабымыз, ұлттық аспабымыз алдыңғы қатарға шығып отыр. Бұл дегеніңіз өте үлкен жетістік. Жалпы біздің қазіргі осы домбыраны қолға алып отырғанымыз, домбыраны алға шығарып, ұлттық төл өнерімізді үздіксіз насихаттағанымыздың арқасында биік деңгейге жетіп отыр. Бұл да біздің бір мақсатымыздың орындалғанын білдіреді.
Жалпы қазіргі таңда, Назарбаев зияткерлік мектептерінде, дарынды балаларға арналған мектептерде, жекешелендірілген мектептерде домбыра аспабы ең жақсы дамып қолға алынып отырылған аспап, көркемөнер түрі және үйірмесі. Бұл мектептерде жалпы мектеп оқушыларының 20 - 30 пайызы домбыра тарта алады, олардан құралған домбырашылар ансамбльі бар. Сонымен қоса домбырадан бөлек, әрине, көптеген сан - алуан үйірмелер бар. Олардың ішіне гитара, вокал, хор, шахмат, фортепиано, би сынды спорт және өнер түрлері кіреді. Домбыра секілді бұл үйірмелер де өзінің алға қойған мақсатына айқын басып келе жатыр. Көптеген сан қилы жетістітері бар. Ол тек мектеп арасында ғана емес, облыстық, Республикалық, тіпті Халықаралық деңгейлерде де сыналып, жүлделі орындарға иелені жүрген біздің өнерлі оқушыларымыз. Бишілері би ансамбльін құрып, әншілері өздерінің кереметтей дауыстарымен көптеген сахналарды бағындырып жүргені анық.
Мектептегі көркемөнерпаздар үйірмесіне тек музыкалық ұйірмелер ғана емес, бейнелеу, дизаин, мүсін, сәндік қолданалы өнер секілді өнер түрлері кіреді. Әрқайсысы оқушыларды көркемөнерге баулып келе жатыр.
Өзіңді, өз қалқының, оның ьмәдениетіне біте қайнасқан бір бөлігі ретінде сезінбейінше руани дамудың мүмкін еместіңі - нағыз ақиқат. Солай десек те, ондаған жылдар бойы қазақтың музыкалық өнерінің этникалық айырмашылығы, оның тұрмыстық түрлері, дүниетанымдық аспектілері және дәстүрлі көркем әдебиеттің басқа да бірқатар ерекшеліктері музыка мұғалімін даярлау ісіне кәдеге жаратлған жоқ.
Көптеген мәселелер, өнертанулық зерттеулер деңгейінде шешілмегендіктен дәстүрлі көрем мәдениетті, оның ішінде музыкалық мәдениеттерді оқыту күрделене түседі, бұл да жалпы айналып келгенде методологиялық тұрғыдан объектикті қиындықтар тудырады. Мәне осы мәселелрді ең алдымен бетін ашып алу керек мақсатта біраз керемет ойшылдарымыз Әл - Фарабидың, Абайдың, Шоқан Уалихановтың, Ы.Алтынсариннің, зерттеушілер Әлкей Марғұланның, Ә. Ақышев, Ә. Қоңыратбаевтың, Р.Бердібаевтың, Қ.Нұрлановия, А.Жұбановтың, Б.Ерзаковичтың, Б.Сарыбаевиың, А.Мұханбетованың музыка танымдық еңбектері мен К.Жарықбаевтың педагогикалық ізденістеріне көңіл бөлдык. Сөйтіп ең алдымен музыка мәдениетінің негізінде көз жүгірте отыра, қазақтың халықтық және кәсіби музыка өнерінің мән - маңызын, табиғатын, даму заңдылықтарын жан - жақты зерттеу мақсаты нәтижесі.
Ұлттык музыка шығармалары өздерін қоршаған этно - мәдени контекстен ілгері, тысқары талданады. Оның шешімін табу өнердің педагогикасы саласының ғана емес, сонымен қатар этнография, фальклор, музыкалық психология мен тағы басқа да салалардан білімдар болуды талап етеді. Өйткені ұлттық мәдениет музыка өнері қондырма болып, табылатын, дүниені түсінудің өзіндік философиясына негізделеді. Фальклордың терминологиялық құрылымдарын, біздіңше, ең әуелі көшпелі халықтарға тән кеңістік - уақыттың категорияларға бағдарлап зерттеу керек. Музыкалық терминологияны зерттеу - музыка мұғалімінің кәсіби даярлығын арттырудың қажетті бөлімі. Қазақтың музыкалық терминологиясы - ықпалдық қуаты зор құрал, ол жақын да поэтикалық образдар мен суреттерді қалыптастыруға қатысады, образдық - эмоцианалдық әлеміне неғұрлым терең баруға ықпал етеді. Онсыз музыканың түзілімдік - қисындық компоненттерін және оның дамуының тарихи процесін түсіну мүмкін емес. Тағы бір сатысы музыканы дәстүрлі көркем мәдениеттің ажырамас бір бөлігі ретінде, немесе оын өнердің күллі салалары мен жұйелі байланысын үзбей оқып ұйрену керек. Бұл тұста: а) мифологияға, ертедегі әпсана, аңыз - материалдарына; б) халық ақындарының, шеберлерінің, өнерді пәр тұтушылардың жадына арқа сүйеу керек. Демек, бұл ретте ежелгі біздің скиф - сақ, яғни жануарлар стилі, тау - тастардағы бейнелеу өнері, әртүрлі геометриялық, зоологиялық және антропоморфтық сипаттағы (айталық, қобыз, домбыра және басқа да музыкалық аспаптардың құрылымдық формасын рәміздік тұрғыдан түсіндіру) әр түрлі рәміздік белгілер сиақты ерте заманға өнер феноменінің мән - жайын түсіндіру өте қатты маңызды. Бұл өнерді дұрыс түсіну үшін кім - кімнің де ертедегі белгілерін оқитындай, мағынасын ашатындай және түсініктеме бере алатындаый тәжірибесі болуы керек.
Жалпы көркемөнерпаздық өнердің ішінде көптеген түрі бар екені туралы айтылды. Соның бір жаңалығы бола білген вокалдық - инструменталды ансамбль. Оны қысқаша ВИА деп атайды. Елімізд ондай жасақталған ВИА - лар өте көптеп пайда бола бастады. Құрамында вокалист, инструменталдар бар бұндай ұжымдар жалпы қаншалықты профессионалды болса да аса қатты дайындықты қажет етеді. Себебі бұнда барлығы тірідей жанды дауыста болғандықтан қателесуге жол жоқ.
Халыктың музыкалық творчествосы міндетті түрде пайдаланылатын вокалдық - аспаптык ансамбльдің болашақ коғамдық жетекшісін тәрбиелеу мен оқыту процесі мынадай болімдерді камтуға тиіс:
1. Халык творчествосына маркстік - лениндік тұрғыдан қарау мәселелері.
2. Вокалдық - аспаптық жанрдың өзіндік ерекшеліктерін зерттеу, ұйымдастырушылық жоне орындаушылық шеберліктің негізгі элементтерін игеру.
3. Вокалдық - аспаптық ансамбль творчествосьның негіздерін зерттеу. Ансамбльдің көркемдігі жоғары репертуарын жасау процесінде халыктық-музыкалык творчествоны пайдалану.
4. Көркемдік қызмет формасы өзінде және студенттерді идеялық - эстетикалық тәрбиелеудің факторы ретінде концерт бағдарламасын жасап, орындау.
Мен жасаған бағдарлама мен оқу жоспарында вокалдық - аспаптық ансамбльге жетекшілік ету жөнінде, педагогикалық және ұйымдастырушылық шеберлікті тәрбиелеу жөнінде қажетті білім мен практикалық дағдыларға ие болуды қарастырады. Қоғамдық кәсіптер факультеті музыкалық бөлімінің тындаушылары ан-самбльмен практикалык жұмыс үшін қажетті мөлшерде теориялық пәндер циклін оқып - үйренуге; дәстүрлі аспаптардың (гитара, орган, соқпалы аспап) музыкалық орындаушылық мүмкіндіктері туралы тусінік алуға; ансамбльдегі халық аспаптарында ойнай білуге; клавирден және ансамбльдердің, оркестрлердің баска да құрамына вокальдық - аспаптық ансамбльге арнап кайта түсіре білуге; вокальдык - аспаптық аранжирлеудің ере-желерін үйренуге; эстрадалық режиссураның және дыбыс аппаратурасының дыбыс режиссерлік басқарудың негіздерін игеруге және, ақырында, талапкер вокалдық - аспаптық ансамбліне жетекшілік жасау және олармен жұмыс істеу методикасы мәселелерін оқып үйренуге тиіс. Бұл сабақтарда музыкалық-профессионалдық сапалар, арнайы білім мен дағдылар қалыптастыруды, идея-лық - эстетикалық және көркемдік талғам тәрбиелейді.
Алайда ансамбльдік орындау техникасы саласындағы шеберліктер мен дағдыларга ие болуга бағытталган тенденцияны дұрыс деп бағалауға болмайды, өйткені ол оқытуды тәрбиеден бөліп тастауга алып келеді.
Бұқаралық және озық тәжірибені зерттеп, қорыта келгенде практикалық білім мен шеберлікті менгеруге ғана бағытталған музыкалық оқыту қажетті тәрбие нәтижелерін бермейтініне көзіміз жетті. Оқыту мен тәрбелеу біртұтас және ажырағысыз педагогикалық процесс болып табылады.
Жетекшінің эстетикалык тарбие ретінде вокалдық - аспаптық ансамбльдің музыка өнерінен аныкталады. Менің пікірімше, педагогтың - музыкалық білімі
вокальдык жане аспаптык топтардың жеке-жеке ән жетекшісі және қоғамдық кәсіптер тыңдаушылары қызметінің максаты мен сипаты арасындағы байланысты орындау дағыларына ие болуы үшін анықтау максаты проблема болып табылады. жұмыс жүргізеді. Бұл орайда оку - тәрбие шараларын онын ұйымдастыру мен өткізудің көпқырлы және маңызды тындаушылар іс-эрекет
мәселелерін шешіп, оқу - тәрбие жұмысынын мазмұнын қандай болуға тиіс екенін аныктап береді. Формаларын нактылайды, ансамбльде творчестволық халык музыкасын пайдалана отырып, музыкалық оқыту және еңбек тәртібін нығайтады. Жетекші репитицияны ұйымдастыруға музыкалық - орындаушылық өнер негіздерінің алған білімдері мен шеберліктерін творчестволык-концерт қойылымдарын ұйымдастыру, байқауларға қатыстыруға міндетті болады. Бұндай әрекеттер жалпы тәжірибе барысында пайдалануына музыкалық
конкурстарга, коркемөнерпаздар үйірмесінің фестиваль - көркемдік жағынан тану эдістерін игеру негізінде катысу - кері байланысты жүзеге асырудың қол жеткен нәтижелерді бақылаудын, білімлі іске жаратудын, окыту мен торбие тәсілдерін пайдаланудың вокальдық - аспаптық ансамбль жетекшісі мен педагогикалык тиімділігін есепке алудын манызды жолдауларының кызметі студенттердің білімді, шеберлік ең дағдыларды игеруде.
Музыкалық тәрбие беру әдіснамасы
Қазіргі уақытта мамандардың кәсіптік деңгейін арттыру өзекті мәселеге айналып отыр. Оқушыларга тербие мен білім беру ісінде кездейсоқ келген, ез ісінің шебері бола алмаған адамнын жүруі - кылмыс жасаумен тең. Музыка енері әрбір оқушының әсемдік әлеміне қызығушылықпен қарауына, рухани-мәдени денгейін көтеруге мүмкіндік береді. Сол себепті, әрбір қогам мүшесін өнерпаздыққа баулу коғамдык кажеттілік болып табылады. Білім беру саласында оқушылырдын эстетикалык, этикялық және адамгершілік нормаларын менгерту
міндетін жүзеге асыруда музыка пәнінін орны ерекше. Музыкалык тарбие оқушыларды өнер кұндылығын жасауға қатыстыра отырыи, олардың бойында эстетикалык, адамгершілік касиеттерді, медениетті, көркемдік талғамды, шығармашылық қабілетті дамытады. Музыка пәнінің оқытушысы болғысы келген маман музыкалық тарбие теориясы мен әдістемесіи толык менгеруі тиіс. Музыка пәні оқытушысы тұлга ретіндегі кәсіптік сапалары калыптасқан, өз пәнінін шебері болуы тиіс. Яғни:
Музыка пәнін оқытушы маман кәсіптік кызметінін ерекшелігін, мағынасын
терең білуі шарт.
Музыкалық тербие алушы балага жеке, қалыптасқан тұлга ретінде карауы
керек.
Музыкалык білім беру саласын зерттеген гальм-педагогтердін енбегімен,
музыкалық онердін шебер орындаушылар шыгармашылығымен таные болуы керек, музыка пәні оқытушыларының іс-тәжірибесімен таныс болуы керек. Музыкалык білім беру - музыкалык іс-әрекеттерге үйрететін, жүйелі берілген білімді, іскерлік дағдыны меңгеру процесі және нәтижесі.
Музыкалық тәрбие беру - музыкалық мәдениетті мақсатты және жүйелі түрде дамыту, оқушылардың музыкалық қабілетін дамыту, музыканы тусінуге, көңіл күйлерін кабылдауга тәрбиелеу. Жалпыға бірдей білім беретін мектептердегі музыкалық тәрбие беру ән салу, музыка тыңдау, музыкалық сауат, музыкалық аспаптарда ойнау арқылы іске асырылады. Әлемге көзқарасын, көркем ойлауга, адамгершілік қасиеттерін қалыптастыруга бағыттайды.
Музыка адамның алғашқы дүниеге келген күнінен бастап қоршап тұрады. Көңіл күйі мен ішкі жан дүниесін байыта, тереңдете отырып өсер етеді.
Ұлы Абайдың:
Туғанда дүние есігін ашады өлең.
Өлеңмен жер қойнына кірер денең.
Өмірдегі қызықтың бәрі өлеңмен,
Ойлансаңшы, бос қақпай елең-селең, -
деуі де осыны аңғартады.
Жеке тұлғаның жан дүниесінің қалыптасуына, өзін өмірге бейімдеуіне музыка мәдениетінің мол әсері бар. Музыкалық қызметтің ұжымдық түрлері (хормен, ансамбльмен ән салу, аспаптарда ойнау) балалардың бір-бірімен дос болуына, бір-бірімен жақын болуына, басқаларга түсінушілікпен қарауына жағдай жасайды, ортақ іске жұмылдырады, әсемдік әлеміне жетелейді.
Музыкалық білім беру, тәрбиелеу, дамыту балалардың эстетикалық көзқарасын қалыптастырады, көркемдікке деген қажеттілік туындайды, қоршаган ортаның жарасымдылығын сезінуге жол ашады.
Д.Д. Шостакович: Музыкалық шығарма арқылы бір адамның жан дүниесіндегі болған жағдайды миллиондаған адам ұға алады, - деген.
Сондықтан музыка пәнін оқытушы өзінің тәрбиеленугілерін отандық, әлемдік музыканың, озық үлгілерімен таныстырып, содан ләззат ала білуге, әдемілікті сезіне білуге алғашқы сабақтан-ақ үйреткені абзал. Музыка өнері адамның өмірлік тәжірибесін байытып, өзіне адамдарға деген көзқарасын да дамытады.
Француз музыкант-педагогі Ж. Снидерс: Мен мектепте балалар музыкадан өздеріне қуаныш табады деген үміт пен сенімде өмір сүріп келемін. Музыка сұлулықтың бір бөлігі болу үшін шығарылады. Ал сұлулық қуаныш сыйлау үшін өте қажет. Куаныштан барып балаларда шығармашылық шабыты оянады, ізденімпаздык пен үлкен талғам калыптасады, - деген.
Балалардын музыкалык тербиесінің жеткілікті түрде дамуы үшін жағымды әсерде болып, жан-жакты. жарасымды өсуіне, музыканы түсіне білуіне, музыкант болуына педагогикалык жағдай жасалу керек. Бұл ушін қойылатын міндеттер:
- Сабақта, сабақтан тыс, мектептен тыс музыкамен айналысуга мүмкіндік туғызу;
- Музыкалық көңіл күйін, бейімділігін кұптау, қолдау, бағыт беру:
- Музыкалык өнердің танымдық мәнін, мазмұнын түсінуге үйрету;
- Максатты, жүйелі музыкалық шығармалардың халыктық, классикалық түрімен таныстыру.
- Музыкалық кызметтін барлык түрін байланыстыра отырып, көркем шығармашылық тәжірибелерін толықтыру.
- Музыка сабактарында әр бала өз шығармашылығынан қуаныш табуы, музыка мағынасын түсінуде өз-өзіне сенімді болуы кажет.
- Музыкалық өнердің балалардың күнделікті өміріне енуіне карым-катынастың терең болуына бағыт беру.
Оқытушы мамандығы бойынша оқытады, тербиелейді, оқушылардың көзкарасын калыптастырады. Сабактағы оқытушы азаматтың жауапкершілік тұрғыдан музыкалық репертуарға үлкен талғаммен келу керек. Адами сапаларды калыптастыратын, отандық, патриоттык тәрбиеге баулитын шығармаларды таңдау кажет.
Мектептерде музыкалық тәрбие берудің мақсаттары мен міндеттері және принциптары.
Музыкалык тербие беру мен білім беруді калыптастыру - мектеп оқушыларының мәдени - рухани өмірін байытудың бірден-бір жолы. Музыкалық білім берудін, онын ішінде музыкаға оқытудың белгілі бір тәртібі бар, ол мынадай компоненттерден тұрады: мақсаттары, міндеттері, принциптері, мазмұны, әдістемесі, түрлері.
Музыкалық білім берудің жалпы мақсаттары
Музыкалық тербие берудің мақсаты музыкалық мәдениетті дамыту, оқушылардың жалпы рухани мәдениетін дамыту, калыптастыру болып саналады. Ал оқушылардың музыкалық мәдениеті деген түсінік - ауқымы кен ұғым. Осы ұғымның мазмұнына бірінші кезекте өмірден туындаған, өмірмен тығыз байланысты образдық өнер, музыканы түсіну қабілетін жатқызады. Д.Б. Кабалевский бұл туралы: Сезімдер тілі - музыканы көнілмен қабылдау, ондағы жақсы мен жаманды ажырата білу, музыканың сипатын сезіну, орындалу ерекшелігін салыстыра білу кабілеті, - деген болатын.
Музыкалық медениеттің негізіне музыкалық сауат жатады, онсыз музыка мәдениетінің қалыптасуы мүмкін емес. Сонымен бірге балалардың орындаушылык, шығармашылық бастамалары да осы музыка медениеті ұғымына кіреді.
Музыканы тану процесіне Д.Б. Кабалевский үш
жанрды - ән, би, маршты алып қарастырады. Музыкалық тәрбие берудің мақсаттары төмендегідей:
Музыкаға көркем-эстетикалик козкарас, кызығушылықты дамыту, тәрбиелеу;
Музыкалық кабілетін дамыту;
Іскерлік дағдыларын қалыптастыру;
Дүниежүзілік музыка мұрасы - алтын кор музыкалық шығармалардың әр түрлі формаларын, жанрларын таныстыру;
Балалардың музыкалық талғамын тәрбиелеу, музыка тыңдау процесінде шығармашылық бастамаларының туындауына бағыт беру;
Музыкалық өнерге кызықтыру, сүйіспеншілікке тербиелеу;
Оқушылардың адамгершілік - эстетикалық дамуын қалыптастыру, музыкалық қабілетін ояту;
Мектеп оқушыларының музыкалық қабілеттерін ояту арқылы музыкалық әрекеттерге, музыка тыңдауға, ән салуға, аспаптарда ойнауга, ыргактық қимылдар жасауға үйрету;
Сабақта, сабақтан тыс музыка өнерін бойға сіңіруте талпыну;
Музыка өнерінін табиғатпен, өмірмен байланысын түсінуге, музыканың күнделікті тұрмыстағы орнын терең сезінуге үйрету;
Музыка өнерінің әсері арқылы балалардың шығармашылық іс-әрекеттерінің туындауына жол ашу, бастамашыл болуға баулу;
Музыкалық тербие әдістемесі педагогика ғыльмы негізінде педагогиканың жалпы зандылықтарына бағынады, дидактикалык принциптерге сүйенеді:
Оқытудың тербиелік принципі:
a) оқу материалының ғылымилығы және қабылдауға
оңтайлылығы;
ә) көрнекілік принципі;
6) білім, дағды, іскерлік беріктігі;
в) оқушылардың музыкалық іс-әрекетінің белсенділігі;
г) музыкалық тәрбиенің өмірмен байланысы;
д) оқушылардың қызығушылығы; мектептегі музыка пәнін оқыту әдістемесі оқу ерекшелігіне қарай өз принциптерін ұсынады.
e) музыкалық шығармаларды қабылдаулары көніл - күй мен саналы принциптің бірізділігі. Музыканы қабылдауды дамыту әр түрлі көніл күйдің, әсерлердің молайғандығын талап етеді. Әр шығарманың мазмұны, орындалу ерекшелігі, көніл күйге берер acepi оқушылардың жан дүниесін байытады, ойын, сезімін қиял жетегіне ілестіреді. Окушылардың қабылдау, бағалау қабілеттерін дамытады, кызығушылығы мен талғамын тербиелейді.
ж) көркемдік жене техникалык принциптің, бірлігі музыкалық шығарманың мәнерлі, көркем орындалуы үшін іскерлік пен дағдының сай болуын талап етеді;
з) музыкалық білім беру ісінде музыка мен өмірдің тығыз байланысы, оқу материалдарының мазмұнын ашу, музыкалық репертуарлардың жинақталуы, өрбіту әдістері:
к) музыкалык іс-әрекеттегі оқу материалдарының түрлерін, ерекшеліктерін, ұқсастықтарын табу.
Жалпы мен осы жоғарыда айтылған деректер мен дәлелдемелерге сейкес төмендегідей кесте жасадым:
1 - схема
1 - схема
Мектептегі музыкалық үйірмелердің міндетті болу шарттылығы
Әрине, мектеп - кеме, білім - теңіз дегендей, мектеп - ол баланың өміріндегі ең бір айтулы орын алатын, жалпы болашаққа бағдар беретін ошақ болып саналады. Бұл мектепте ғана бала білімін арттырып, толықтырып, өсіріп, алдағы уақытта кім болғысы келетінін шешуге үйренеді. Ал сондағы ұстаздар қауымы болса, осы оқушыларға 1 сыныбынан бастап 11 сыныбына дейін бар жиған - білген білімін беруге, сусындатуға тырысады, міндетті десек те қателеспейміз. Ал енді сол білімімен қатар өнері, спорты және тағы басқа салалары қоса жүретін мекемелер де жоқ емес, көп. Ережеге сай оқулықтар мен пәнді сабақтан басқа түрлі үйірмелер арқылы баланың жан - жақтылығын арттырып, көптеген ашылмаған қыр - сырларын танып білуге және оны одан әрі дамытуға үлес қосып, орасан зор жұмыс атқарады. Жалпы бұндай жұмыстар, яғни үйірмелер көптеген жылдар бұрын қазақ мектептерінде қолданысқа кіре бастады. Күні бүгінге дейін өз жалғасын табуда және жақсы нәтижелерге қол жеткізуде. Сол үйірмелердің арқасында жалпы көптеген оқушылар болашақ мамандығын таба білді десек те өтірік емес. Үйірмелердің де түрлері сан - алуан. Спорттық үйірмелердің өзі бірнеше спорт үйірмелеріне бөлінеді. Мысалға бір мектепте спорттық үйірмелерден күрес, дзюдо, бокс, карате, таэквондо, футбол, воллейбол, баскетбол, шахмат, үстел теннисі сынды түрлі спорттық үйірмелер кездеседі. Бұл әрине тек бір ғана мектептің төңірегінде емес, осы сынды көптеген мектептерде спорттық үйірмелер бар. Спорттан басқа келесі үйірмелердің түріне пәндік үйірмелер кіреді. Яғни бұл пәндік үйірмелерде қандай да бір пәнде тереңдетіп оқытады, басқа сабақтан тыс қосымша нәрселерді үйретеді. Бейнелеу өнері, технология, робототехника, көркем сөз оқу, мәнерлеп оқу, тб осы үйірмелер секілді әр түрлі саладаға қосымша үйірмелер кездеседі. Тағы бір айта кететін үйірме түрі - музыкалық үйірмелер. Жалпы атауы өнер болып аталады. Оның ішіне көбінесе ән, хореография, актерлік өнер, домбыра, гитара, фортепиано, қобыз, хор сынды неше түрлі музыкалық жанрға жататын салалар кіреді. Бүгінгі таңда бұл үйірмелер кішкене үйірме болып ашылып, мектеп деңгейінде ғана қалып қоймай, жоғары деңгейлерге, облыстық, республикалық тіпті халықаралық деңгейлерге де шығып, сол мектептің немесе облыстың ғана атын емес, тіпті Республикамыз Қазақстанның да атын біраз шет мемлекеттерде шығарып жүр.
Жалпы тақырыпқа оралатын болсақ, осы мектеп үйірмелерінің ішіндегі ерекшесі музыкалық үйірмелер, оны тағы басқаша көркемөнерпаздар деп те атайды. Несімен ерекше? Бұл үйірме басқа үйірмелерге қарағанда талант пен еңбекті қатты қажет етеді, сонымен қоса өнеріңді ішіңде сақтамай халыққа көрсету, үздіксіз ізденіс пен табандылықты да керек қылады.
Көптеген мектептерде осы музыкалық үйірмелердің ішінде домбыра үйірмесі жақсы кеңінен қолданыста. Яғни осы үйірмелердің ішіндегі алғашқыларының бірі және бірегейі болып осы домбыра үйірмесі пайда болды. Енді неліктен домбыра үйірмесі деген сұрақ болуы мүмкін, неге гитара емес, неге фортепиано емес? Себебі өте оңай - нағыз қазақ қазақ емес, нағыз қазақ - домбыра. Осы қазақ халқының ел болып қалыптасуына дейін домбыра аспабы болған және кейінгі қазақ өмірінде, тұрмысында тарихында үлкен маңызды рөл атқарған.
Домбыраның қоңыр үні жүрекке жан шуағын орнатып, бұрыннан бойымызда бар жақсы қасиеттерді дамытады. Жаман әдет пен теріс қылықтан тазарып, жаны таза, көңілі ақ, рухани сезімдерге бай адам болып қалыптасуға мүмкіндік береді. Дархан даламыздың кеңдігіндей мейірім шуағы мол, қазақ күйлері жастардың бойына мейірімділік жылуын таратады. Қай замандағы болмасын күй өнеріндегі ортақ сарын -- азаттыққа, бостандыққа ұмтылу, ел тәуелсіздігін аңсау. Осы тұрғыдан алғанда, қазақ күйлері -- халқымыздың ғасырлар бойы армандап, бүгінгі ұрпақ жүзеге асырған, тәуелсіздікті жақындатқан ең қастерлі құндылық.
Мектептерде негізінен домбыра үйірмелері жақсы қарқын алған деп жоғарыда айтып кеткендей, көптеген жұмыстар жасалуда. Мектепте оқушылар арасында бір сыныптың өзінен бірнеше бала домбыра тартады, ансамбль жасақталып, домбырашылар ансамблі мектептегі іс - шараларда өнер көрсетіп, сахнаға үйренііп, халық қошеметіне бөленіп жүр. Бқл бір жағынан баланың халық алдына шығып үйренуіне қорықпауына, ұялмауына ықпал етеді. Әрине, бұл нәрселердің бәрі бірден бола қоймыуы заңдылық. Біраз жұмыс жасалғаннан соң осындай нәтижелер болады. Әр істе де осылай емес пе, жұмыс істесең нәтиже болады. Жалпы домбыра үйірмесі балаларға қанда пайда береді, шығармашылығының дамуына қандай үлес қосады?
Біріншіден домбыра қазақтың ұлттық аспабы. Бұл аспапты әр қазақ білуі керек. Әсіресе бала кезде, оқушы кезде осыны меңгерсе жақы. Бұл тек музыкалық аспап ретінде емес, ұлттық идеология, сананы өзгертетін, тәрбиелейтін аспап. Көркемөнерпаздар үйірмесінің ішіндегі осы домбыра үйірмесі осынысымен ерекшеленеді. Бұл аспап арқылы бала шығармашыл болады, қазақ ұлтының жанашыры болып өседі.
Музыканың өнер құралы ретінде орасан зор тәрбиелік мүмкіндігі бар. Ол өмірдің ажырамас бір бөлігі және оны бөліп қарастыруға болмайды. Қоршаған орта музыка тілі арқылы адамға аудармасыз-ақ түсінікті де жақын бола түседі. Музыкалық көркем бейне балаларды қоршаған ортада болып жатқан түрлі құбылыстардың шын бейнесін ашуда жаңаша ойлау өрісін байытып, өмірлік тәжірибесін кеңейтеді.
Музыка сабағы іс-әрекеттің негізгі түрлерін ескеріп, бірлестікте құрылған: ән айту, музыка тыңдау, музыка сауаттылық және басқа қосымша іс-әрекеттер,шығармашылық тапсырмаларды өз нақышында орындап шығуды талап етеді.
Музыка сабағының негізгі бөлімі -- хор мен ән айту.
Бұл көпшілікке қолайлы іс-әрекет болып табылады. Ол балаларға әнді ұжым болып орындау барысында шығармаға өз қатынасын білдіруге мүмкіндік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ - түрік университеті
Спорт және өнер факультеті
Қорғауға жіберілді
ҚР Мәдениет қайраткері., аға оқытушы
__________________Ә.Т.Ботақараев
"____" _______________2022 ж.
Тақырыбы: Оқушылардың музыкалық шығармашылығын дамытуда мектеп көркемөнерпаздар үйірмесінің рөлі
Орындағандар: Абдуллаев Анвар
Ғылыми жетекшісі:
Қауымдастырылған профессор м.а.: Ельжанов Дархан Нуржанович
Түркістан - 2022
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
І КӨРКЕМӨНЕРПАЗДАР ҮЙІРМЕСІ - ЖАСТАРДЫҢ РУХАНИ АЙНАСЫ
Мектеп оқушыларының музыкалық шығармашылығының ғылыми методикалық әдістемесі және музыкалық тәрбие беру әдіснамасы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2 Мектептегі көркемөнерпаздар үйірмесінің міндетті болу шарттылығы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
II МЕКТЕП ОҚУШЫЛАРЫНА МУЗЫКАЛЫҚ ТӘРБИЕ БЕРУДІҢ НЕГІЗГІ МӘСЕЛЕЛЕРІ
2.1 Жеке тұлғаны қалыптастырудағы музыкалық мәдениеттің рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
2.2 ХХІ ғасыр мектептерінде музыка пәнін оқыту және музыка мұғалімін даярлау жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .47
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .
КІРІСПЕ
Аннотация. Қазіргі таңда жас ұрпаққа өнегелі тәрбие беру ісі маңызды мәселелердің бірі болып табылады. Тәлім-тәрбиенің негізгі бөлігі болып табылатын эстетикалық тәрбиенің балалардың әсемдікті түсініп, ұға білуі және олардың дүние танымының қалаптасып дамуы жолында атқарар маңызы зор.
Музыка мектептері мен жалпы білім беретін мектептер, балалбақшалар мекемесіндегі әуесқой оркестрлер мен ансамблдердің жұмысы оқушыларды және мектепке дейінгі жас бүлдіршіндерді әсемдік әлеміне жетелеп, оларға эстетикалық тәлім-тәрбие берудің бірден-бір тиімді тәсілі болып табылады.Сондықтан да бұл жағдай мектеп, балабақшаларда әуесқой оркестрлер мен ансамбльдер үйірмесін батыл түрде ұйымдастырып, оларды оқу процесінде және сыныптан тыс жүргізу барысында кеңінен пайдалану қажеттігін тудырады.Баланың шығармашылық қабілетін қалыптастыру даму бағытыңдағы іс-әрекетке көшу заман талабы.
Дипломдық жұмысым жалпы мектеп оқушыларының оқу барысындағы білімі мен қоса басқа қырларының ашылуына үлес қосу және көмектесу үшін жасалатын амалдардың бірі - көркемөнерпаздар үйірмесінің болу шарттылығы. Бұндай қосымша сабақтар, яғни үйірме деген атаумен мектептерде жүргізіліп келеді. Сонау Кеңес үкіметі кезінде бастау алған бұл методиканың бір түрі. Қазіргі кезде қазақ мектептерінің Республика бойынша 98% бар. Менің жұмысым болса, жалпы осы мектептердегі көптеген үйірмелердің ішіндегі, әсіресе баланың музыкалық қабілетін шыңдайтын көркемөнерпаздар үйірмесінің маңыздылығы болып саналады. Бұл көркемөнерпаздар үйірмесінің сапасы атына сай келе ме? Жалпы елімізде қай аймақтарда бұл оқыту әдісі жақсы қарқын алған? Оның дамуына қандай үлес қоса аламыз? Міне, жоғарыдағыдай сұрақтар арқылы біз өзімізге сұрақ қойып, оған жауап ізденіліп, зерттелді. Мысалдар арқылы дәлелденді. Адамзат тарихына көз жүгіртсек, қай кезді алып қарасақ та даму процесі тоқтамаған. Күні бүгінге дейін жалғасын тауып, дамып келе жатыр. Жалпы даму деген ұғымға толыққанды адам болып қалыптасу теориясы кіреді. Толыққанды саналы адамның бойында көптеген қасиеттер болады. Бұд қасиеттерді жақсы қасиеттер және жаман қасиеттер деп екіге бөліп топшыласақ болады. Біздің түсінігімізде жақсы қасиеттерге, өзге адам баласына немесе қоршаған ортасына зианын келтірмейтін, адамзат үшін және әуелі өзі үшін дұрыс өмір сүретін адамды айтуға болады. Ондай адамның бойынан ақыл да, білім де, өнер де т.б. қасиеттер табылатыны анық.
Шығыстың ғұлама ғалымы, ойшыл ұлы Әбу Насыр Әл-Фарабидың бір қанатты сөзі бар: Тәрбиесіз берілген білім - адамзаттың хас жауы. Яғни ең бірінші адам баласы жақсы тәрбие алса, кейінгі оның даму процесінде осы тәрбиесі оған үлкен көп көмек көрсетіп, қызмет атқарады.
Ендігі мәселе осы білім деген ұғымға келейік. Оқу - инемен құдық қазғандай, Оқусыз білім жоқ, білімсіз күнің жоқ, Оқу - білім азығы, білім - өмір қазығы деген сынды көптеген оқу - білімге қатысты небір керемет қанатты дана сөздер бар. Бұл сөздердіңбарлығы да тегіннен тегін жазылмаған. Адамзаттың дамып, әлемнің қалыптасуы, қазіргі кезге жетуінің барлығы осы білім, оқу және тәрбиенің арқасы.
Жоғарыда тоқталып өткен барлық адамзат баласына тән қасиеттердің арасына енді тағы бір ерекше қасиеттердің бірі - өнер деген ұғымды қосқалы отырмын. Бұл өнер деген жалпы киелі нәрсе. Түбі шексіз, бойлай берсең жете алмайсың, үлкен философиялық та мәні бар дүние. Ал мектеп оқушыларына, яғни кішкентай балаларға бұл нәрсе міндетті түрде оқытылуы, көрсетілуі, тыңдатылуы және үйретілуі керек.
Жалпы өзіме жүктелген жұмыстың сұрағы мен жауабын толығымен дәлелдей біліп, барлық сұрақтарына жауап бердім деп ойлаймын.
Зерттеу жұмысының өзектілігі.
Біздің білім беру әдісіміз де методикамыз да жыл өткен сайын ауысып,
яғни жақсы жағына дамып келе жатыр. Әр мекеме өзіндік жаңашылдығын осы білім саласына, оның сапасының артуына қосып келеді. Бірақ та балалардың музыкалық шығармашылығының артуына жасалып жатқан өзгерістер көңілден шықпайды, сондықтан да оның шешімінің тиімді жолдарын тауып, ұсынғалы отырмын. Бүгінгі таңда білім беру жүйесінің алғашқы буыны болып табылатын мектепке дейінгі кезеңде балалардың музыкалық қабілетін жан - жақты дамыту және тәрбиелеу мәселесіне ерекше мән берілуде, себебі осы кезеңде балалардың музыкалық қабілетін дамыту мүмкіндіктері мол. Ғалымдардың пікірінше табиғи жаратылысында музыкалық қабілетінің алғашқы шарттары 50 - 60% байқалған. Баланың музыкалық ерекшеліктері жаратылысынан шығармашылық, ізденімпаздық сипаттарға ие, алайда оны дұрыс бағытта дамыту жағдайлары әрқилы, сондықтан баланың ақыл - ой қабілетін дамыту, оның нақты бағыттарын айқындау ең алдымен оның жас және дара ерекшеліктерін ескеріп тәрбиелеуге байланысты. Балалардың толыққанды музыкалық тәрбиесін қарапайым музыкалық түсініктерді қалыптастырудан бастау қажет.
Жоғарғы оқу орындарындағы жжыне мектептерде музыкалық теориялық және практикалық білім жүйесінен біраз тәжірибелер бар, дегенмен, қазақ тілінде жазылған оқулықтар мен құралдардың жеткіліксіздігінен оқу үрдісінде біраз кедергілер кездесіп жүргені де рас. Осы дипломдық тақырыбым да, негізгі мақсаты, өнер сүйер жеткіншекті көркемөнерге баулу, оның қаншалықты өмірде кең қолданыста екенін түсіндіру, музыка грамматикасымен, маңызды музыкалық элементтермен таныстыру, қазақтың халық терме, толғау, жыр, күй әуендерін оқушы санасына сіңірту, ноталық сауаттылық туралы да жеткілікті білім беру болып табылады. Ал жалпы алғанда, халық музыкасын тыңдату арқылы студенттердің, оқушылардың бойында өз халқының жетістіктерімен табыстарына деген ұлттың мақтаныш сезімін оятып, музыкалық мәдениетін және сүйіспеншілігін ояту.
Зерттеудің мақсаты - Мектеп оқушыларының музыкалық қабілетін, оның
ішінде көркемөнермаздар үйірмесә арқылы дамуын зерттеу.
Зерттеу жұмысының міндеттері.
Жалпы осы көркемөнерпаздар үйірмесінің болғаны жақсы екенін білеміз.
Бірақ олардың көбісінің саны бар сапасы жоқ екенін аңғаруға болады. Зерттеу жұмысымыздың мақсаты да маңызды 3 компонеттен тұрады:
Қазіргі үйірмелер мен бұрынғы үйірмелердің айырмашылығын анықтау;
Көркемөнерпаздар үйірмесінің эффектісін іс жүзінде көрсету;
Мектеп оқушысының музыкалық дамуына одан әрі үлес қосатын нәрселерді жинап, тоғыстырып, бір жеміс шығару.
Зерттеу жұмысының жаңалығы.
Мектеп оқушыларының бүгінгі кездегі білім алуының маңыздылығы өте
жоғары. Сондақтан да оларға барлық ғылыми ашулар тиесілі десем де болады. Білім мен ғылым адамзаттың дамуына бірден-бір себеп нәрселер. Бірақ үшінші бір нәрсе бар, ол өнер. Өнер арқылы адам есінен алжаспай, өмірінде баланс ұстап тұрады. Музыка адамның жанын емдейді. Ал осы керемет құбылысты бала кезден дамытып, алтын жолын даралап беруге көмектессек, керемет музыкант болайын деп тұр деген азаматтар қаншама.
Зерттеу жұмысының құрылымы.
Зерттеу жұмысының құрылымы тақырыптың мазмұнына сай екі бөлім, төрт тарау, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.
І КӨРКЕМӨНЕРПАЗДАР ҮЙІРМЕСІ - ЖАСТАРДЫҢ РУХАНИ
АЙНАСЫ
Мектеп оқушыларының музыкалық шығармашылығының даму
процесі
Адамзат тарихына көз жүгіртсек, қай кезді алып қарасақ та даму процесі тоқтамаған. Күні бүгінге дейін жалғасын тауып, дамып келе жатыр. Жалпы даму деген ұғымға толыққанды адам болып қалыптасу теориясы кіреді. Толыққанды саналы адамның бойында көптеген қасиеттер болады. Бұд қасиеттерді жақсы қасиеттер және жаман қасиеттер деп екіге бөліп топшыласақ болады. Біздің түсінігімізде жақсы қасиеттерге, өзге адам баласына немесе қоршаған ортасына зианын келтірмейтін, адамзат үшін және әуелі өзі үшін дұрыс өмір сүретін адамды айтуға болады. Ондай адамның бойынан ақыл да, білім де, өнер де т.б. қасиеттер табылатыны анық.
Қазіргі таңда мәдени және рухани өміріміздің барлық саласында, атап айтқанда, білім беру жүйесінде де жан - жақты міндеттемелер жүктеліп отыр. Ол - жастардың рухани байлығы мен мәдениеттілігін жетілдіру міндеттемелері.
Шығыстың ғұлама ғалымы, ойшыл ұлы Әбу Насыр Әл-Фарабидың бір қанатты сөзі бар: Тәрбиесіз берілген білім - адамзаттың хас жауы. Яғни ең бірінші адам баласы жақсы тәрбие алса, кейінгі оның даму процесінде осы тәрбиесі оған үлкен көп көмек көрсетіп, қызмет атқарады.
Ендігі мәселе осы білім деген ұғымға келейік. Оқу - инемен құдық қазғандай, Оқусыз білім жоқ, білімсіз күнің жоқ, Оқу - білім азығы, білім - өмір қазығы деген сынды көптеген оқу - білімге қатысты небір керемет қанатты дана сөздер бар. Бұл сөздердіңбарлығы да тегіннен тегін жазылмаған. Адамзаттың дамып, әлемнің қалыптасуы, қазіргі кезге жетуінің барлығы осы білім, оқу және тәрбиенің арқасы.
Жоғарыда тоқталып өткен барлық адамзат баласына тән қасиеттердің арасына енді тағы бір ерекше қасиеттердің бірі - өнер деген ұғымды қосқалы отырмын. Бұл өнер деген жалпы киелі нәрсе. Түбі шексіз, бойлай берсең жете алмайсың, үлкен философиялық та мәні бар дүние. Ал мектеп оқушыларына, яғни кішкентай балаларға бұл нәрсе міндетті түрде оқытылуы, көрсетілуі, тыңдатылуы және үйретілуі керек.
Жалпы білім беретін мектептердегі тәрбие салаларының бірі - эстетикалық
тәрбие. Оқушылардың өнерге құштарлығы мен қабілетін дамытуда эстетикалық
тәрбиенің жүйелі жолға қойылып, дұрыс ұйымдастырылуының маңызы айрықша.
Эстетикалық тәрбие өнер құралдарымен (музыкада-дыбыс, суретте-бояу,
әдебиетте - сөз) жасалған көркем бейне арқылы оқушылардың дүниетанымын
кеңейтіп, өмір шындығын, әсемдікті сезіне білу қабілетін дамытуға жағдай
жасайды.
Адамдардың дыбыс арқылы табиғаттың түрлі құбылыстарын беруге ұмтылу әрекетінен музыка пайда болды. Музыканың әсер етушілік қабілеті музыкалық шығарманың жазылу сапасына, қоршаған әлеуметтік жағдайға, оқушының психофизиологиялық ерекшелігіне байланысты.
Музыкалық шығарманың сапасы -- оның қабылдауға қолайлы әрі түсінікті болып келуімен өлшенеді. Әлеуметтік жағдай -- баланың қоршаған ортадағы музыкамен қарым-қатынас жасауына қажетті жағдай, мүмкіндік, мысалы: қалада ауылмен салыстырғанда оқушылардың операға концерттер мен театрға баруға мүмкіндігі мол, ал ауыл балаларында мүндай мүмкіндік көп бола бермейді. Дегенмен қазіргі жедел күрт даму кезеңінде окушылардың музыкалық талғамы мен ой-өрісі әлдеқайда жоғары. Қазіргі окушылардың музыкалық тәрбиесіне тек қана мектеп емес, қоршаған орта айырықша ықпал етуде. Оқушы бойындағы психофизиологиялық ерекшелік -- музыка әуені арқылы берілетін музыкалық бейнелерді қиялдай сезініп, жан дүниесімен толғанып, түсіне білу қабілеті.
Жалпы көркемөнерпаздар деген термин қайдан шықты? Көркемөнерпаз деген кім? Көркемһнерпаздық - бұл да халқымыздың шығармашылығының бір түрі. Бұл өткен ғасырдағы қазан төңкерілісінен кейін артынша пайда болған нәрсе. Елімізде көптеген халық аспаптық оркестрлері, ансамбльдер мен хор ұжымдары, биші хореографиялық ұжымдар, эстрада жанрындағы оркестрлер, әр түрлі бағыттағы топтар, музыкалық драма театрлары, опера - балет театрлары, әирктер, бейнелеу өнері студиялары, суретшілер, фотографтар, би клубтары сында көптеген т.с.с. ұжымдар пайда бола бастады. Әр ұжымның өз жұмыс орындары болды, дайындалатын жерлері болды, халық алдына шығып өз өнерлерін паш етті. Жалпы елімізде көркемөнерпаздар деген сөз осыдан бастау алған. Қазіргі кезде де оларға біртұтас атау осы көркемөнерпаздық. Бірақ кезінде тек көркемөнерпаздар деген атау барлығына бірдей аталса, қазір олар өз алдарына бөлек атаумен елімізде қызмет етуде. Оркестрлер бір бөлек, топтар бір бөлек, би ұжымдары бір бөлек т.б. Олардың өз алдарына қойылатын міндеттері мен тапсырмалары бар. Ел алдына, халық алдына шығып есеп береді, елде мәдениеттің артуына, дамуына осы көркемөнерде жұмыс жасайтын өнерпаздар жауап береді десек те қателеспейміз.
Бүкіл көркемөнерпаздар алғаш құрылып өз жұмыстарын бастаған соң, елге сол өнерлерін сусындату мақсатында өсіп келе жатқан жа балаларға үйрету мақсатында да қызмет етті. Сол қызметтің арқасында ғана күні бүгінге дейін сол өнерлері сақталып, жетіп отыр. Алған мектептерде көркемөнерпаздар үйірмесі болып әр түрлі жанрда кішігірім жасақталған болатын. Кейін уақыт өтіп, көркемөнерпаздар беделі артұан шақта, мектепте үйірмелер болу шарттылығы жақсы қолға алынды. Бастауыш сыныптарға домбыра, баян, үш ішекті аспаптар, домбырамен ән салу, вокалдық өнер, би сиақты өнер түрлері үйірме болып ашыла бастады. Оған арнайы мамандар келіп жұмыс жасап, мектептердегі көркемөнерпаздық өнердің негізін салып кетті. Біраз балалармен жұмыс атқарылды. Домбырашылар ансамбльдері мектептердегі балалардан, яғни бастауыш сынып оқушыларынан жинақталды. Олар асқан қызығушылықпен сол өнерді біліп, тануға, бойына сіңіруге тырысып бақты. Кейін тіпті өнерпаз болып өсуіне жол ашты десек те заңды. Себебі бір бала гуманитарлық білімге жақын болса, енді бірі математикалық, жаратлыстану саласына бейім болып келеді. Ал енді біреулері спортқа икемі болса, қалған біреулері осы өнерге жақын болады, бойында ашылмаған таланты болады. Соны мектеп кезде аша білсе, кейін өсе келе тіптен осы салаға жұмыс жасап, дамуына өздерінің ұстаздарынан да көп үлес қосуы мүмкін еді. Тек дұрыс бағытта дұрыс білім берілуі керек екен. Осы сынды идеологилар уақыт өте келе, елімізде жақсы дамып бастады. Ашылған мектептерде алғаш ең қолжетімді аспап домбыра болды. Би және вокал сынды үйірмелер де домбыра секілді өз жұмыстарын мектепте бастауыш сыныптарда бастап кетті. Көптеген өнер майталмандары, жарық жұлдыздар осы мектеп көркемөнерпаздар үйірмесінен өнермен сусындап, кейін өсе келе үлкен - үлкен кәсіби көркемөнерпаз дейңгейіне жетіп, елге қызмет жасаған еді. Сол кісілердің ұрпақтары болса қазіргі кезде де елге мәдени салада қызмет етіп жүр десем қателеспеспін. Яғни бұның бәрі осы мектеп көркемөнерпаздар үйірмесінің арқасы деп білемін.
Көркемөнерпаздар ұжымдары әр салада дами берді. Өткен ғасырдың ортасынан бастап алғаш оркестрлер, ансамбльдер жасақталып, музыкалық жоғарғы оқу орындары да ашылды. Сол заманнан бері қазіргі кезге дейін дамыған көркемөнерпаздар ұжымы Тәуелсіздігімізді алғаннан кейін өте қарқынды дами түсті. Ел ішінде ғана емес сыртында да, шет елдерде де өз өнерлерін, яғни қазақ өнер танытып, паш етіп жүр. Елге де шет мемлекеттерге де сыйлы болды. Теледидарлардан концерттері көрсетілімге шығып отырды, оны ел - жұрт қарап тамсанып, балаларына насихаттады. Сондықтан да болар, мектептерде көркемөнерпаздар үйірмесі қарқынды дами түсті. Қазіргі кезде көркемөнерпаздар үйірмесінің сан - алуан түрі кездеседі. Мектептерде, мектепке дейінгі дайындау мекемелерінде де осы көркемөнерпаздар үйірмесі жүреді, үйретіледі. Ол дегеніңіз балабақша, мектепалды даярлық кластары. Бұл жерлерде балаларға тиісінше өз жастарына сәйкес біліммен және өнермен сусындатып, мектепке тәрбиелеп, дайындайды. Балабақшаларда ән - күй сабақтары, үйірмелері болады, оған да арнайы жоғары оқу орнын бітірген мамандар ғана алынады. Қандай да бір аспап меңгерген маман бұл жерлерде балалардың жалпы зейінін музыкаға ашып қана қоймай, вокалдық және аспаптық білім береді. Бұны көріп өскен жас жеткіншектер музыкаға деген, аспапқа деген құрметі артып, кейін мектепке бара бастағанда музыка деген сабаққа жартылай болса да дайн болып барады. Ол өзіне жақсы болады. Мектептегі музыка сабақтарында кездесетін түрлі қиыншалақтар басқа оқушыларға, яғни балабақшада музыка сабағымен айналысқан балаларға оңайырақ болады. Сабаққа деген қабілеті ашылып, ат салысып, түрлі жаңа нәрселер үйренуге икемделіп тұрады. Жалпы балалар өзіне ұнамайтын сабақ деп түсінбеген сабақты айтады. Қандайда бір сабақты дұрыс түсінбесен, сол сабаққа, пәнге жәе тіпті мұғалімге де сыйластығың азайып, пәнді түсінуге тырыспайтының анық. Сондықтан да мектепке дейінгі даярлық немесе балабақша сынды білім ордалары баланы мектеп бағдарламасын түсінуге жақсы мүмкіндік жасайды. Музыканы меткептерде бастауыш сыныптан бастап өтеді. Кезінде бесінші, алтыншы сыныпта да жүрген музыка сабағы, енді қазірде тек бастауыш сыныпта ғана өтіледі. Бұл да жаңа білім бағдарламасының жүйесі болып саналады. Қаншалықты бұл жүйе дұрыс немесе дұрыс емес екенін статистикалық мәліметтерге ғана сүйеніп айтуға болады. Жалпы алғанда барлық қазақ мектептерінің Республика көлемінде саны өте көп. Қарапайым бір ауылдың өзінде 2 - 3 мектеп бар, аудандарда 10 шақты мектеп бар, қалаларда әрине сейкесінше 100 ден аса мектептер бар екені белгілі. Мектептердің жалпы бір - бірінен айырмашылығы білім сапасы мен оқушы үлгеріміне қарай бөлінеді және топталады. Жалпы елімізде қарапайым стандартты нөмірлі мектептер, атаулыы мектептер бар. Олардан бөлек Гимнази атағы берілген мектептер, лицейлер, Назарбаев зияткерлік мектептері, Республикалық физика - математикалық арнайы мектептер, жеке мектептер, дарынды балаларға арналған мамандандырылған мектеп - интернаттар бар. Бұл мектептер бірінен бірі өтеді, әрине архитеектурасы жағынан емес, білім сапасының жоғары болуы арқылы, жетістіктері арқылы бірінен бірі артықшыланып тұрады. Мысалға қарапайым мектептерде, ауылдың болсын, қаланың болсын, стандартты болып кеткен домбыра үйірмелері көптеп кездеседі. Себебі бұл аспап мектеп оқушыларына қолжетімді. Мамандар да қазіргі кезде көбейді. Әр қазақ домбыра тарта алады десем де қателеспеймін. Соның арқасында жалпы қазіргі таңда, ұзақ мерзімді процестерден кейін домбыра аспабымыз, ұлттық аспабымыз алдыңғы қатарға шығып отыр. Бұл дегеніңіз өте үлкен жетістік. Жалпы біздің қазіргі осы домбыраны қолға алып отырғанымыз, домбыраны алға шығарып, ұлттық төл өнерімізді үздіксіз насихаттағанымыздың арқасында биік деңгейге жетіп отыр. Бұл да біздің бір мақсатымыздың орындалғанын білдіреді.
Жалпы қазіргі таңда, Назарбаев зияткерлік мектептерінде, дарынды балаларға арналған мектептерде, жекешелендірілген мектептерде домбыра аспабы ең жақсы дамып қолға алынып отырылған аспап, көркемөнер түрі және үйірмесі. Бұл мектептерде жалпы мектеп оқушыларының 20 - 30 пайызы домбыра тарта алады, олардан құралған домбырашылар ансамбльі бар. Сонымен қоса домбырадан бөлек, әрине, көптеген сан - алуан үйірмелер бар. Олардың ішіне гитара, вокал, хор, шахмат, фортепиано, би сынды спорт және өнер түрлері кіреді. Домбыра секілді бұл үйірмелер де өзінің алға қойған мақсатына айқын басып келе жатыр. Көптеген сан қилы жетістітері бар. Ол тек мектеп арасында ғана емес, облыстық, Республикалық, тіпті Халықаралық деңгейлерде де сыналып, жүлделі орындарға иелені жүрген біздің өнерлі оқушыларымыз. Бишілері би ансамбльін құрып, әншілері өздерінің кереметтей дауыстарымен көптеген сахналарды бағындырып жүргені анық.
Мектептегі көркемөнерпаздар үйірмесіне тек музыкалық ұйірмелер ғана емес, бейнелеу, дизаин, мүсін, сәндік қолданалы өнер секілді өнер түрлері кіреді. Әрқайсысы оқушыларды көркемөнерге баулып келе жатыр.
Өзіңді, өз қалқының, оның ьмәдениетіне біте қайнасқан бір бөлігі ретінде сезінбейінше руани дамудың мүмкін еместіңі - нағыз ақиқат. Солай десек те, ондаған жылдар бойы қазақтың музыкалық өнерінің этникалық айырмашылығы, оның тұрмыстық түрлері, дүниетанымдық аспектілері және дәстүрлі көркем әдебиеттің басқа да бірқатар ерекшеліктері музыка мұғалімін даярлау ісіне кәдеге жаратлған жоқ.
Көптеген мәселелер, өнертанулық зерттеулер деңгейінде шешілмегендіктен дәстүрлі көрем мәдениетті, оның ішінде музыкалық мәдениеттерді оқыту күрделене түседі, бұл да жалпы айналып келгенде методологиялық тұрғыдан объектикті қиындықтар тудырады. Мәне осы мәселелрді ең алдымен бетін ашып алу керек мақсатта біраз керемет ойшылдарымыз Әл - Фарабидың, Абайдың, Шоқан Уалихановтың, Ы.Алтынсариннің, зерттеушілер Әлкей Марғұланның, Ә. Ақышев, Ә. Қоңыратбаевтың, Р.Бердібаевтың, Қ.Нұрлановия, А.Жұбановтың, Б.Ерзаковичтың, Б.Сарыбаевиың, А.Мұханбетованың музыка танымдық еңбектері мен К.Жарықбаевтың педагогикалық ізденістеріне көңіл бөлдык. Сөйтіп ең алдымен музыка мәдениетінің негізінде көз жүгірте отыра, қазақтың халықтық және кәсіби музыка өнерінің мән - маңызын, табиғатын, даму заңдылықтарын жан - жақты зерттеу мақсаты нәтижесі.
Ұлттык музыка шығармалары өздерін қоршаған этно - мәдени контекстен ілгері, тысқары талданады. Оның шешімін табу өнердің педагогикасы саласының ғана емес, сонымен қатар этнография, фальклор, музыкалық психология мен тағы басқа да салалардан білімдар болуды талап етеді. Өйткені ұлттық мәдениет музыка өнері қондырма болып, табылатын, дүниені түсінудің өзіндік философиясына негізделеді. Фальклордың терминологиялық құрылымдарын, біздіңше, ең әуелі көшпелі халықтарға тән кеңістік - уақыттың категорияларға бағдарлап зерттеу керек. Музыкалық терминологияны зерттеу - музыка мұғалімінің кәсіби даярлығын арттырудың қажетті бөлімі. Қазақтың музыкалық терминологиясы - ықпалдық қуаты зор құрал, ол жақын да поэтикалық образдар мен суреттерді қалыптастыруға қатысады, образдық - эмоцианалдық әлеміне неғұрлым терең баруға ықпал етеді. Онсыз музыканың түзілімдік - қисындық компоненттерін және оның дамуының тарихи процесін түсіну мүмкін емес. Тағы бір сатысы музыканы дәстүрлі көркем мәдениеттің ажырамас бір бөлігі ретінде, немесе оын өнердің күллі салалары мен жұйелі байланысын үзбей оқып ұйрену керек. Бұл тұста: а) мифологияға, ертедегі әпсана, аңыз - материалдарына; б) халық ақындарының, шеберлерінің, өнерді пәр тұтушылардың жадына арқа сүйеу керек. Демек, бұл ретте ежелгі біздің скиф - сақ, яғни жануарлар стилі, тау - тастардағы бейнелеу өнері, әртүрлі геометриялық, зоологиялық және антропоморфтық сипаттағы (айталық, қобыз, домбыра және басқа да музыкалық аспаптардың құрылымдық формасын рәміздік тұрғыдан түсіндіру) әр түрлі рәміздік белгілер сиақты ерте заманға өнер феноменінің мән - жайын түсіндіру өте қатты маңызды. Бұл өнерді дұрыс түсіну үшін кім - кімнің де ертедегі белгілерін оқитындай, мағынасын ашатындай және түсініктеме бере алатындаый тәжірибесі болуы керек.
Жалпы көркемөнерпаздық өнердің ішінде көптеген түрі бар екені туралы айтылды. Соның бір жаңалығы бола білген вокалдық - инструменталды ансамбль. Оны қысқаша ВИА деп атайды. Елімізд ондай жасақталған ВИА - лар өте көптеп пайда бола бастады. Құрамында вокалист, инструменталдар бар бұндай ұжымдар жалпы қаншалықты профессионалды болса да аса қатты дайындықты қажет етеді. Себебі бұнда барлығы тірідей жанды дауыста болғандықтан қателесуге жол жоқ.
Халыктың музыкалық творчествосы міндетті түрде пайдаланылатын вокалдық - аспаптык ансамбльдің болашақ коғамдық жетекшісін тәрбиелеу мен оқыту процесі мынадай болімдерді камтуға тиіс:
1. Халык творчествосына маркстік - лениндік тұрғыдан қарау мәселелері.
2. Вокалдық - аспаптық жанрдың өзіндік ерекшеліктерін зерттеу, ұйымдастырушылық жоне орындаушылық шеберліктің негізгі элементтерін игеру.
3. Вокалдық - аспаптық ансамбль творчествосьның негіздерін зерттеу. Ансамбльдің көркемдігі жоғары репертуарын жасау процесінде халыктық-музыкалык творчествоны пайдалану.
4. Көркемдік қызмет формасы өзінде және студенттерді идеялық - эстетикалық тәрбиелеудің факторы ретінде концерт бағдарламасын жасап, орындау.
Мен жасаған бағдарлама мен оқу жоспарында вокалдық - аспаптық ансамбльге жетекшілік ету жөнінде, педагогикалық және ұйымдастырушылық шеберлікті тәрбиелеу жөнінде қажетті білім мен практикалық дағдыларға ие болуды қарастырады. Қоғамдық кәсіптер факультеті музыкалық бөлімінің тындаушылары ан-самбльмен практикалык жұмыс үшін қажетті мөлшерде теориялық пәндер циклін оқып - үйренуге; дәстүрлі аспаптардың (гитара, орган, соқпалы аспап) музыкалық орындаушылық мүмкіндіктері туралы тусінік алуға; ансамбльдегі халық аспаптарында ойнай білуге; клавирден және ансамбльдердің, оркестрлердің баска да құрамына вокальдық - аспаптық ансамбльге арнап кайта түсіре білуге; вокальдык - аспаптық аранжирлеудің ере-желерін үйренуге; эстрадалық режиссураның және дыбыс аппаратурасының дыбыс режиссерлік басқарудың негіздерін игеруге және, ақырында, талапкер вокалдық - аспаптық ансамбліне жетекшілік жасау және олармен жұмыс істеу методикасы мәселелерін оқып үйренуге тиіс. Бұл сабақтарда музыкалық-профессионалдық сапалар, арнайы білім мен дағдылар қалыптастыруды, идея-лық - эстетикалық және көркемдік талғам тәрбиелейді.
Алайда ансамбльдік орындау техникасы саласындағы шеберліктер мен дағдыларга ие болуга бағытталган тенденцияны дұрыс деп бағалауға болмайды, өйткені ол оқытуды тәрбиеден бөліп тастауга алып келеді.
Бұқаралық және озық тәжірибені зерттеп, қорыта келгенде практикалық білім мен шеберлікті менгеруге ғана бағытталған музыкалық оқыту қажетті тәрбие нәтижелерін бермейтініне көзіміз жетті. Оқыту мен тәрбелеу біртұтас және ажырағысыз педагогикалық процесс болып табылады.
Жетекшінің эстетикалык тарбие ретінде вокалдық - аспаптық ансамбльдің музыка өнерінен аныкталады. Менің пікірімше, педагогтың - музыкалық білімі
вокальдык жане аспаптык топтардың жеке-жеке ән жетекшісі және қоғамдық кәсіптер тыңдаушылары қызметінің максаты мен сипаты арасындағы байланысты орындау дағыларына ие болуы үшін анықтау максаты проблема болып табылады. жұмыс жүргізеді. Бұл орайда оку - тәрбие шараларын онын ұйымдастыру мен өткізудің көпқырлы және маңызды тындаушылар іс-эрекет
мәселелерін шешіп, оқу - тәрбие жұмысынын мазмұнын қандай болуға тиіс екенін аныктап береді. Формаларын нактылайды, ансамбльде творчестволық халык музыкасын пайдалана отырып, музыкалық оқыту және еңбек тәртібін нығайтады. Жетекші репитицияны ұйымдастыруға музыкалық - орындаушылық өнер негіздерінің алған білімдері мен шеберліктерін творчестволык-концерт қойылымдарын ұйымдастыру, байқауларға қатыстыруға міндетті болады. Бұндай әрекеттер жалпы тәжірибе барысында пайдалануына музыкалық
конкурстарга, коркемөнерпаздар үйірмесінің фестиваль - көркемдік жағынан тану эдістерін игеру негізінде катысу - кері байланысты жүзеге асырудың қол жеткен нәтижелерді бақылаудын, білімлі іске жаратудын, окыту мен торбие тәсілдерін пайдаланудың вокальдық - аспаптық ансамбль жетекшісі мен педагогикалык тиімділігін есепке алудын манызды жолдауларының кызметі студенттердің білімді, шеберлік ең дағдыларды игеруде.
Музыкалық тәрбие беру әдіснамасы
Қазіргі уақытта мамандардың кәсіптік деңгейін арттыру өзекті мәселеге айналып отыр. Оқушыларга тербие мен білім беру ісінде кездейсоқ келген, ез ісінің шебері бола алмаған адамнын жүруі - кылмыс жасаумен тең. Музыка енері әрбір оқушының әсемдік әлеміне қызығушылықпен қарауына, рухани-мәдени денгейін көтеруге мүмкіндік береді. Сол себепті, әрбір қогам мүшесін өнерпаздыққа баулу коғамдык кажеттілік болып табылады. Білім беру саласында оқушылырдын эстетикалык, этикялық және адамгершілік нормаларын менгерту
міндетін жүзеге асыруда музыка пәнінін орны ерекше. Музыкалык тарбие оқушыларды өнер кұндылығын жасауға қатыстыра отырыи, олардың бойында эстетикалык, адамгершілік касиеттерді, медениетті, көркемдік талғамды, шығармашылық қабілетті дамытады. Музыка пәнінің оқытушысы болғысы келген маман музыкалық тарбие теориясы мен әдістемесіи толык менгеруі тиіс. Музыка пәні оқытушысы тұлга ретіндегі кәсіптік сапалары калыптасқан, өз пәнінін шебері болуы тиіс. Яғни:
Музыка пәнін оқытушы маман кәсіптік кызметінін ерекшелігін, мағынасын
терең білуі шарт.
Музыкалық тербие алушы балага жеке, қалыптасқан тұлга ретінде карауы
керек.
Музыкалык білім беру саласын зерттеген гальм-педагогтердін енбегімен,
музыкалық онердін шебер орындаушылар шыгармашылығымен таные болуы керек, музыка пәні оқытушыларының іс-тәжірибесімен таныс болуы керек. Музыкалык білім беру - музыкалык іс-әрекеттерге үйрететін, жүйелі берілген білімді, іскерлік дағдыны меңгеру процесі және нәтижесі.
Музыкалық тәрбие беру - музыкалық мәдениетті мақсатты және жүйелі түрде дамыту, оқушылардың музыкалық қабілетін дамыту, музыканы тусінуге, көңіл күйлерін кабылдауга тәрбиелеу. Жалпыға бірдей білім беретін мектептердегі музыкалық тәрбие беру ән салу, музыка тыңдау, музыкалық сауат, музыкалық аспаптарда ойнау арқылы іске асырылады. Әлемге көзқарасын, көркем ойлауга, адамгершілік қасиеттерін қалыптастыруга бағыттайды.
Музыка адамның алғашқы дүниеге келген күнінен бастап қоршап тұрады. Көңіл күйі мен ішкі жан дүниесін байыта, тереңдете отырып өсер етеді.
Ұлы Абайдың:
Туғанда дүние есігін ашады өлең.
Өлеңмен жер қойнына кірер денең.
Өмірдегі қызықтың бәрі өлеңмен,
Ойлансаңшы, бос қақпай елең-селең, -
деуі де осыны аңғартады.
Жеке тұлғаның жан дүниесінің қалыптасуына, өзін өмірге бейімдеуіне музыка мәдениетінің мол әсері бар. Музыкалық қызметтің ұжымдық түрлері (хормен, ансамбльмен ән салу, аспаптарда ойнау) балалардың бір-бірімен дос болуына, бір-бірімен жақын болуына, басқаларга түсінушілікпен қарауына жағдай жасайды, ортақ іске жұмылдырады, әсемдік әлеміне жетелейді.
Музыкалық білім беру, тәрбиелеу, дамыту балалардың эстетикалық көзқарасын қалыптастырады, көркемдікке деген қажеттілік туындайды, қоршаган ортаның жарасымдылығын сезінуге жол ашады.
Д.Д. Шостакович: Музыкалық шығарма арқылы бір адамның жан дүниесіндегі болған жағдайды миллиондаған адам ұға алады, - деген.
Сондықтан музыка пәнін оқытушы өзінің тәрбиеленугілерін отандық, әлемдік музыканың, озық үлгілерімен таныстырып, содан ләззат ала білуге, әдемілікті сезіне білуге алғашқы сабақтан-ақ үйреткені абзал. Музыка өнері адамның өмірлік тәжірибесін байытып, өзіне адамдарға деген көзқарасын да дамытады.
Француз музыкант-педагогі Ж. Снидерс: Мен мектепте балалар музыкадан өздеріне қуаныш табады деген үміт пен сенімде өмір сүріп келемін. Музыка сұлулықтың бір бөлігі болу үшін шығарылады. Ал сұлулық қуаныш сыйлау үшін өте қажет. Куаныштан барып балаларда шығармашылық шабыты оянады, ізденімпаздык пен үлкен талғам калыптасады, - деген.
Балалардын музыкалык тербиесінің жеткілікті түрде дамуы үшін жағымды әсерде болып, жан-жакты. жарасымды өсуіне, музыканы түсіне білуіне, музыкант болуына педагогикалык жағдай жасалу керек. Бұл ушін қойылатын міндеттер:
- Сабақта, сабақтан тыс, мектептен тыс музыкамен айналысуга мүмкіндік туғызу;
- Музыкалық көңіл күйін, бейімділігін кұптау, қолдау, бағыт беру:
- Музыкалык өнердің танымдық мәнін, мазмұнын түсінуге үйрету;
- Максатты, жүйелі музыкалық шығармалардың халыктық, классикалық түрімен таныстыру.
- Музыкалық кызметтін барлык түрін байланыстыра отырып, көркем шығармашылық тәжірибелерін толықтыру.
- Музыка сабактарында әр бала өз шығармашылығынан қуаныш табуы, музыка мағынасын түсінуде өз-өзіне сенімді болуы кажет.
- Музыкалық өнердің балалардың күнделікті өміріне енуіне карым-катынастың терең болуына бағыт беру.
Оқытушы мамандығы бойынша оқытады, тербиелейді, оқушылардың көзкарасын калыптастырады. Сабактағы оқытушы азаматтың жауапкершілік тұрғыдан музыкалық репертуарға үлкен талғаммен келу керек. Адами сапаларды калыптастыратын, отандық, патриоттык тәрбиеге баулитын шығармаларды таңдау кажет.
Мектептерде музыкалық тәрбие берудің мақсаттары мен міндеттері және принциптары.
Музыкалык тербие беру мен білім беруді калыптастыру - мектеп оқушыларының мәдени - рухани өмірін байытудың бірден-бір жолы. Музыкалық білім берудін, онын ішінде музыкаға оқытудың белгілі бір тәртібі бар, ол мынадай компоненттерден тұрады: мақсаттары, міндеттері, принциптері, мазмұны, әдістемесі, түрлері.
Музыкалық білім берудің жалпы мақсаттары
Музыкалық тербие берудің мақсаты музыкалық мәдениетті дамыту, оқушылардың жалпы рухани мәдениетін дамыту, калыптастыру болып саналады. Ал оқушылардың музыкалық мәдениеті деген түсінік - ауқымы кен ұғым. Осы ұғымның мазмұнына бірінші кезекте өмірден туындаған, өмірмен тығыз байланысты образдық өнер, музыканы түсіну қабілетін жатқызады. Д.Б. Кабалевский бұл туралы: Сезімдер тілі - музыканы көнілмен қабылдау, ондағы жақсы мен жаманды ажырата білу, музыканың сипатын сезіну, орындалу ерекшелігін салыстыра білу кабілеті, - деген болатын.
Музыкалық медениеттің негізіне музыкалық сауат жатады, онсыз музыка мәдениетінің қалыптасуы мүмкін емес. Сонымен бірге балалардың орындаушылык, шығармашылық бастамалары да осы музыка медениеті ұғымына кіреді.
Музыканы тану процесіне Д.Б. Кабалевский үш
жанрды - ән, би, маршты алып қарастырады. Музыкалық тәрбие берудің мақсаттары төмендегідей:
Музыкаға көркем-эстетикалик козкарас, кызығушылықты дамыту, тәрбиелеу;
Музыкалық кабілетін дамыту;
Іскерлік дағдыларын қалыптастыру;
Дүниежүзілік музыка мұрасы - алтын кор музыкалық шығармалардың әр түрлі формаларын, жанрларын таныстыру;
Балалардың музыкалық талғамын тәрбиелеу, музыка тыңдау процесінде шығармашылық бастамаларының туындауына бағыт беру;
Музыкалық өнерге кызықтыру, сүйіспеншілікке тербиелеу;
Оқушылардың адамгершілік - эстетикалық дамуын қалыптастыру, музыкалық қабілетін ояту;
Мектеп оқушыларының музыкалық қабілеттерін ояту арқылы музыкалық әрекеттерге, музыка тыңдауға, ән салуға, аспаптарда ойнауга, ыргактық қимылдар жасауға үйрету;
Сабақта, сабақтан тыс музыка өнерін бойға сіңіруте талпыну;
Музыка өнерінін табиғатпен, өмірмен байланысын түсінуге, музыканың күнделікті тұрмыстағы орнын терең сезінуге үйрету;
Музыка өнерінің әсері арқылы балалардың шығармашылық іс-әрекеттерінің туындауына жол ашу, бастамашыл болуға баулу;
Музыкалық тербие әдістемесі педагогика ғыльмы негізінде педагогиканың жалпы зандылықтарына бағынады, дидактикалык принциптерге сүйенеді:
Оқытудың тербиелік принципі:
a) оқу материалының ғылымилығы және қабылдауға
оңтайлылығы;
ә) көрнекілік принципі;
6) білім, дағды, іскерлік беріктігі;
в) оқушылардың музыкалық іс-әрекетінің белсенділігі;
г) музыкалық тәрбиенің өмірмен байланысы;
д) оқушылардың қызығушылығы; мектептегі музыка пәнін оқыту әдістемесі оқу ерекшелігіне қарай өз принциптерін ұсынады.
e) музыкалық шығармаларды қабылдаулары көніл - күй мен саналы принциптің бірізділігі. Музыканы қабылдауды дамыту әр түрлі көніл күйдің, әсерлердің молайғандығын талап етеді. Әр шығарманың мазмұны, орындалу ерекшелігі, көніл күйге берер acepi оқушылардың жан дүниесін байытады, ойын, сезімін қиял жетегіне ілестіреді. Окушылардың қабылдау, бағалау қабілеттерін дамытады, кызығушылығы мен талғамын тербиелейді.
ж) көркемдік жене техникалык принциптің, бірлігі музыкалық шығарманың мәнерлі, көркем орындалуы үшін іскерлік пен дағдының сай болуын талап етеді;
з) музыкалық білім беру ісінде музыка мен өмірдің тығыз байланысы, оқу материалдарының мазмұнын ашу, музыкалық репертуарлардың жинақталуы, өрбіту әдістері:
к) музыкалык іс-әрекеттегі оқу материалдарының түрлерін, ерекшеліктерін, ұқсастықтарын табу.
Жалпы мен осы жоғарыда айтылған деректер мен дәлелдемелерге сейкес төмендегідей кесте жасадым:
1 - схема
1 - схема
Мектептегі музыкалық үйірмелердің міндетті болу шарттылығы
Әрине, мектеп - кеме, білім - теңіз дегендей, мектеп - ол баланың өміріндегі ең бір айтулы орын алатын, жалпы болашаққа бағдар беретін ошақ болып саналады. Бұл мектепте ғана бала білімін арттырып, толықтырып, өсіріп, алдағы уақытта кім болғысы келетінін шешуге үйренеді. Ал сондағы ұстаздар қауымы болса, осы оқушыларға 1 сыныбынан бастап 11 сыныбына дейін бар жиған - білген білімін беруге, сусындатуға тырысады, міндетті десек те қателеспейміз. Ал енді сол білімімен қатар өнері, спорты және тағы басқа салалары қоса жүретін мекемелер де жоқ емес, көп. Ережеге сай оқулықтар мен пәнді сабақтан басқа түрлі үйірмелер арқылы баланың жан - жақтылығын арттырып, көптеген ашылмаған қыр - сырларын танып білуге және оны одан әрі дамытуға үлес қосып, орасан зор жұмыс атқарады. Жалпы бұндай жұмыстар, яғни үйірмелер көптеген жылдар бұрын қазақ мектептерінде қолданысқа кіре бастады. Күні бүгінге дейін өз жалғасын табуда және жақсы нәтижелерге қол жеткізуде. Сол үйірмелердің арқасында жалпы көптеген оқушылар болашақ мамандығын таба білді десек те өтірік емес. Үйірмелердің де түрлері сан - алуан. Спорттық үйірмелердің өзі бірнеше спорт үйірмелеріне бөлінеді. Мысалға бір мектепте спорттық үйірмелерден күрес, дзюдо, бокс, карате, таэквондо, футбол, воллейбол, баскетбол, шахмат, үстел теннисі сынды түрлі спорттық үйірмелер кездеседі. Бұл әрине тек бір ғана мектептің төңірегінде емес, осы сынды көптеген мектептерде спорттық үйірмелер бар. Спорттан басқа келесі үйірмелердің түріне пәндік үйірмелер кіреді. Яғни бұл пәндік үйірмелерде қандай да бір пәнде тереңдетіп оқытады, басқа сабақтан тыс қосымша нәрселерді үйретеді. Бейнелеу өнері, технология, робототехника, көркем сөз оқу, мәнерлеп оқу, тб осы үйірмелер секілді әр түрлі саладаға қосымша үйірмелер кездеседі. Тағы бір айта кететін үйірме түрі - музыкалық үйірмелер. Жалпы атауы өнер болып аталады. Оның ішіне көбінесе ән, хореография, актерлік өнер, домбыра, гитара, фортепиано, қобыз, хор сынды неше түрлі музыкалық жанрға жататын салалар кіреді. Бүгінгі таңда бұл үйірмелер кішкене үйірме болып ашылып, мектеп деңгейінде ғана қалып қоймай, жоғары деңгейлерге, облыстық, республикалық тіпті халықаралық деңгейлерге де шығып, сол мектептің немесе облыстың ғана атын емес, тіпті Республикамыз Қазақстанның да атын біраз шет мемлекеттерде шығарып жүр.
Жалпы тақырыпқа оралатын болсақ, осы мектеп үйірмелерінің ішіндегі ерекшесі музыкалық үйірмелер, оны тағы басқаша көркемөнерпаздар деп те атайды. Несімен ерекше? Бұл үйірме басқа үйірмелерге қарағанда талант пен еңбекті қатты қажет етеді, сонымен қоса өнеріңді ішіңде сақтамай халыққа көрсету, үздіксіз ізденіс пен табандылықты да керек қылады.
Көптеген мектептерде осы музыкалық үйірмелердің ішінде домбыра үйірмесі жақсы кеңінен қолданыста. Яғни осы үйірмелердің ішіндегі алғашқыларының бірі және бірегейі болып осы домбыра үйірмесі пайда болды. Енді неліктен домбыра үйірмесі деген сұрақ болуы мүмкін, неге гитара емес, неге фортепиано емес? Себебі өте оңай - нағыз қазақ қазақ емес, нағыз қазақ - домбыра. Осы қазақ халқының ел болып қалыптасуына дейін домбыра аспабы болған және кейінгі қазақ өмірінде, тұрмысында тарихында үлкен маңызды рөл атқарған.
Домбыраның қоңыр үні жүрекке жан шуағын орнатып, бұрыннан бойымызда бар жақсы қасиеттерді дамытады. Жаман әдет пен теріс қылықтан тазарып, жаны таза, көңілі ақ, рухани сезімдерге бай адам болып қалыптасуға мүмкіндік береді. Дархан даламыздың кеңдігіндей мейірім шуағы мол, қазақ күйлері жастардың бойына мейірімділік жылуын таратады. Қай замандағы болмасын күй өнеріндегі ортақ сарын -- азаттыққа, бостандыққа ұмтылу, ел тәуелсіздігін аңсау. Осы тұрғыдан алғанда, қазақ күйлері -- халқымыздың ғасырлар бойы армандап, бүгінгі ұрпақ жүзеге асырған, тәуелсіздікті жақындатқан ең қастерлі құндылық.
Мектептерде негізінен домбыра үйірмелері жақсы қарқын алған деп жоғарыда айтып кеткендей, көптеген жұмыстар жасалуда. Мектепте оқушылар арасында бір сыныптың өзінен бірнеше бала домбыра тартады, ансамбль жасақталып, домбырашылар ансамблі мектептегі іс - шараларда өнер көрсетіп, сахнаға үйренііп, халық қошеметіне бөленіп жүр. Бқл бір жағынан баланың халық алдына шығып үйренуіне қорықпауына, ұялмауына ықпал етеді. Әрине, бұл нәрселердің бәрі бірден бола қоймыуы заңдылық. Біраз жұмыс жасалғаннан соң осындай нәтижелер болады. Әр істе де осылай емес пе, жұмыс істесең нәтиже болады. Жалпы домбыра үйірмесі балаларға қанда пайда береді, шығармашылығының дамуына қандай үлес қосады?
Біріншіден домбыра қазақтың ұлттық аспабы. Бұл аспапты әр қазақ білуі керек. Әсіресе бала кезде, оқушы кезде осыны меңгерсе жақы. Бұл тек музыкалық аспап ретінде емес, ұлттық идеология, сананы өзгертетін, тәрбиелейтін аспап. Көркемөнерпаздар үйірмесінің ішіндегі осы домбыра үйірмесі осынысымен ерекшеленеді. Бұл аспап арқылы бала шығармашыл болады, қазақ ұлтының жанашыры болып өседі.
Музыканың өнер құралы ретінде орасан зор тәрбиелік мүмкіндігі бар. Ол өмірдің ажырамас бір бөлігі және оны бөліп қарастыруға болмайды. Қоршаған орта музыка тілі арқылы адамға аудармасыз-ақ түсінікті де жақын бола түседі. Музыкалық көркем бейне балаларды қоршаған ортада болып жатқан түрлі құбылыстардың шын бейнесін ашуда жаңаша ойлау өрісін байытып, өмірлік тәжірибесін кеңейтеді.
Музыка сабағы іс-әрекеттің негізгі түрлерін ескеріп, бірлестікте құрылған: ән айту, музыка тыңдау, музыка сауаттылық және басқа қосымша іс-әрекеттер,шығармашылық тапсырмаларды өз нақышында орындап шығуды талап етеді.
Музыка сабағының негізгі бөлімі -- хор мен ән айту.
Бұл көпшілікке қолайлы іс-әрекет болып табылады. Ол балаларға әнді ұжым болып орындау барысында шығармаға өз қатынасын білдіруге мүмкіндік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz