Соғыс жылдарында Қазақстандағы әскери өнеркәсіптің кешенді дамуы

Жоспар

Ұлы Отан соғысындағы совет халқының жеңісіне Қазақстан да лайықты үлес қосты. 1941 жылдың шілдесі — 1942 жылдың қазанында Қазақстанға Батыстан 150.ден астам кәсіпорын, 50 мың жұмысшы және инеженер.техник қызметкер келді. Қазақстан өнеркәсібі жедел қарқынмен соғыс жағдайына бейімдедді. Салынып жатқан Ақтөбе ферросқорытпа заводы Запорожье ферросқорытпа заводының, көмірлі Қарағанды А.Я.Пархоменко атыңдағы заводтың жабдықтарымен толықтырыдды. Кольчугино түсті прокат заводы іске қосылғаннан кейін Балқаш мыс комплексінің қуаты бұрынғысынан едәуір артгы. Жаңадан түсті металлургия, отынэнергетика, өнеркәсіп орындары салына бастады. Республикаға эвакуацияланған 1 млннан астам адам (оның 19 мыңы балалар үйінен) қабылдады. 1941.1942 жылдары екпінді қарқынмен 25 рудник, 11 кен байыту фабрикасы, 17 көмір шахтасы салынып, қуатты көмір разрезі, 3 мұнай кәсіпшілігі қатарға қосылды. Қазақстан еңбекшілері "Бәрі де майдан үшін, бәрі де жеңіс үшін!" девизімен майдандық еңбек вахтасына тұрды, қорғаныс кәсіпорындары коллективтері қару.жарақ пен оқ дәрінің жаңа үлгілерін шығара бастады.
Партия қысқа мерзім ішінде елді біртұтас соғыс лагеріне айналдырды. Совет мемлекетінің бүкіл экономикасын қайта құрып, оны соғыс мүдделеріне бейімдеді. Социалистік шауашылық системасының орасан зор артықшьшығы бұл істе де айқын көрінді. 1941 жыддың шілде.қараша айларында 1523 кәсіпорын, оның ішінде 1360 ірі негізінен соғыс құрал.жабдықтарын шығаратын заводтар Оралға, Сібірге, Еділ бойына және Қазақстанға көшіріліп, орналастырылды. Қазақстан территориясына орналастырылған 142 көсіпорынның 60.сы ірі кәсіпорын еді.
Қазақстанның халық шаруашылығы соғыс жағдайына бейімделіп қайта құрылды, соғыс қажетіне керекті өнім шығаруға күш салды. Халық шаруашылығының барлық саласында әрбір саналы жұмысшы, колхозшы,

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 21 бет
Таңдаулыға:

9. Соғыс жылдарында Қазақстандағы әскери
өнеркәсіптің кешенді дамуы және Қазақстан
еңбекшілерінің ерлік еңбегінің нәтижесі
Ұлы Отан соғысындағы совет халқының жеңісіне Қазақстан да лайықты үлес
қосты. 1941 жылдың шілдесі — 1942 жылдың қазанында Қазақстанға Батыстан 150-
ден астам кәсіпорын, 50 мың жұмысшы және инеженер-техник қызметкер келді.
Қазақстан өнеркәсібі жедел қарқынмен соғыс жағдайына бейімдедді. Салынып
жатқан Ақтөбе ферросқорытпа заводы Запорожье ферросқорытпа заводының,
көмірлі Қарағанды А.Я.Пархоменко атыңдағы заводтың жабдықтарымен
толықтырыдды. Кольчугино түсті прокат заводы іске қосылғаннан кейін Балқаш
мыс комплексінің қуаты бұрынғысынан едәуір артгы. Жаңадан түсті
металлургия, отынэнергетика, өнеркәсіп орындары салына бастады.
Республикаға эвакуацияланған 1 млннан астам адам (оның 19 мыңы балалар
үйінен) қабылдады. 1941-1942 жылдары екпінді қарқынмен 25 рудник, 11 кен
байыту фабрикасы, 17 көмір шахтасы салынып, қуатты көмір разрезі, 3 мұнай
кәсіпшілігі қатарға қосылды. Қазақстан еңбекшілері "Бәрі де майдан үшін,
бәрі де жеңіс үшін!" девизімен майдандық еңбек вахтасына тұрды, қорғаныс
кәсіпорындары коллективтері қару-жарақ пен оқ дәрінің жаңа үлгілерін шығара
бастады.
Партия қысқа мерзім ішінде елді біртұтас соғыс лагеріне айналдырды. Совет
мемлекетінің бүкіл экономикасын қайта құрып, оны соғыс мүдделеріне
бейімдеді. Социалистік шауашылық системасының орасан зор артықшьшығы бұл
істе де айқын көрінді. 1941 жыддың шілде-қараша айларында 1523 кәсіпорын,
оның ішінде 1360 ірі негізінен соғыс құрал-жабдықтарын шығаратын заводтар
Оралға, Сібірге, Еділ бойына және Қазақстанға көшіріліп, орналастырылды.
Қазақстан территориясына орналастырылған 142 көсіпорынның 60-сы ірі
кәсіпорын еді.
Қазақстанның халық шаруашылығы соғыс жағдайына бейімделіп қайта құрылды,
соғыс қажетіне керекті өнім шығаруға күш салды. Халық шаруашылығының барлық
саласында әрбір саналы жұмысшы, колхозшы, қызметкер өз орнында еңбек етті,
уақытпен санаспай күнде де, түнде де майдан үшін күннен-күнге арттыра өнім
беріп отырды. Советтік Қазақстанның экономикасы Отанымыздың соғыс
экономикасының біртұтас бөлінбейтін белігіне айналды. Соғыс басталмай тұрып
салына бастаған Ақтөбе ферроспав заводы Запорожье ферросплав заводының
құралдарымен жабдықталды. Көмірлі Қарағанды өз комплексін шахта құралдарын
шығаратын көсіпорындармен толықтырды. Мұнайлы Ембіде мұнай өндіру
құралдарын шығаратын кәсіпорындар салынды. 1942 жылдың ауыр кезендерінде
республикада 25 рудник, он бір кен байыту фабрикасы 17 көмір шахтасы мен
қуатты көмір разрездері, 3 мұнай кәсіпшілігі іске қосылды. Текелі мен
Әскемен қорғасын-мырыш, Ақшатаудағы кен металлургиялық комбинаттарының,
Ақшатау, Белоусов кен байыту фабрикаларының, сонымен қоса Жезді, шығыс
Қоңырат, Найзатас, Мырғалымсай рудниктерінің салынуы өте маңызды орын алды.
Отанымыздың күш-қуатын нығайтуда шығыс Қоңырат руднигінің іске қосылуы
ерлік еңбектің белгісіндей еді. Октябрь социалистік револю-циясының жиырма
төрт жылдығының қарсаңында еліміз молибденді молдап өндіруге қол жеткізді.
Соғыс уақытында елімізде өндірілетін әрбір жүз тонна молибденнің алпыс
тоннасьш Балқаш қаласының кеншілері берді. Олардың өшпес еңбек ерлігі совет
жауынгерлерінің қаһармандық ерлігі сияқты Ұлы Отан соғысының тарихынан орын
алды.
Қазақ Советтік Социалистік Республикасы еңбекшілерінің соғыс кезінде
түсті металл өңдірудегі ісі тарихта ұмытылмас ерліктердің бірі болып қалды.
Ақтөбе ферросплав, металлургия заводтарының, Донской мен Кемпірсай хромит
рудниктерінің пайдалануға берілуі Қазақстанда еліміздің қуатты қара
металлургия базасының негізін қалауға мүмкіңцік берді. Қарағанды көмірі
Орадды, соның ішінде Магнитогорск, Орск-Холимов комплекстерін, Поволжье
бойындағы өндіріс кәсіпорындары мен теміржол траснпорттарын қамтамасыз
етті.
Жастар майдан шебінен республикамызға көшіп келген заводтар мен
фабрикаларды орналастыруға жөне оны іске қосуға, олардың жаңа
кәсіпорындарын салуға қызу ат салысты. Жастар өнеркәсіп пен транспортта
шешуші күшке айналды. Мәселен, 1943 жыддың басыңда көмір және мұнай
өнеркәсібі жұмысшыларының 40-50 проценті жастар болды. Олар комсомол-жастар
бригадаларын құрып, қажырлы еңбектің тамаша үлгісін көрсетті. Комсомол-
жастар бригадалары соғыс жылдарындағы жас жұмысшылардың еңбегін
ұйымдастырудың тамаша формасы ретінде нығайып, оларға ендірістік және саяси
тәрбие берудің шынайы мектебіне айналды. Қазақ жастары комсомолдың
жоддамасымен Оралдың металлургия өндірісінің түрлі саласыңца жұмыс істеп,
металлургия мамандығын үйренді. Соғыс жылдары Орталық Россия мен Сібірде
және Оралдың өндіріс орындарында 200 мың қазақстандық жастар жұмыс істеді
Оның 13 мыңы — Магаитогорск комбинатында, 16 мыңы Кузбасста, 20 мыңы Орал
заводтарында болды. Олардың біразы аса қажетті мамандықты игерген соң
Қазақстан кәсіпорындарына келіп жұмыс істеді. Мысалы бұрынғы колхозшы
комсомол мүшелері Қазиев, Кәрімов, Омаров, Мустафин, Мағзумов,
Есмағамбетов, тағы басқалары соң да ұйымшылдықпен өнімді еңбек етіп,
майданға Қазақстаннан өндірілетін болапың мол болуына бар күштерін салды.
Соғыстың алғашқы күндерінде-ақ Москваның, Горькийдің, Свердловскінің жас
жұмысшылары, еңбекте жаңа бастама көтерді. "Тек қана өзің үшін еңбек етіп
қоймай, майданға кеткен жолдасың үшін де еңбек ет" деген ұран тастады.
Соғыс кезінде стахановшылардың ішінде екіжүзшілер, үшжүзшілер, мыңшылдар
деген еңбек озаттары шықты. Олардың ішінде Ленин орденді Шымкент қорғасын
заводының жұмысшылары, комсомолдары мен жастарының бірде-біреуі күндік
нормасын орындамай қалған емес. Мәселен, Бабенко мен Семеновтың
металлургтер бригадасы 10 күнде атқарылатын тапсырманы екі сменада бірдей
жұмыс істей отырып, төрт күнде толық орындап шықты. Ал, комсомол токарьлар
Лобанов пен Лаптеев болса өндірістік жоспарын үнемі 200-300 процентке
жеткізе орындады. Завод комсомол комитетінің бастамасымен 200 процент норма
орындағандардың конференциясы өткізілді. Конференцияға қатысушылар
жұмысшыларды екіжүзшілер қатарына теңелуге шақырды. Заводта өз ара көмек
көрсету ісі өте жақсы қойылды. Осының нәтижесінде мұнда күн санап жоспарын
200 процентке орындаушылардың саны үнемі артып отырды. Осынау ауыр
күндердегі әйеддердің еңбегі шын мәніндегі тендесі жоқ ерліктің белгісі
болған еді. Мысалы, соғыстың алдында Лениногор қаласының 60 мың халқы болса
оның 15 мыңы, яғни әрбір төртінші тұрғыны майданға аттанды. 1943 жылы
Лениногор қорғасын заводы жұмысшыларының 67 проценті әйелдер еді, осы
кезеңде кеншілерге 3700 әйел жұмысқа келіп, ерлердің орнын жоқтатқан жоқ.
Олардың 2 мыңы еңбек екпіндісі, 108-і стахановшы атанды. Соғыста атылған
әрбір он оқтың екуі осында жасалып, дайындалғаны жұртшылыққа мәлім. Жас
жұмысшылардың жарысы бүкіл жастар бригадаларының жарысына айналды. Әсіресе,
жарыстың барысында В.Шубиннің көп ұлтты бригадасы үлкен табыстарға жетті.
Бұл бригада соғыс жылдарында жоспардан тыс бір миллион сомның өнімін берді.
Ал, бригадирдің өзі соғыстың төрт жылы ішінде жиырма төрт жылдық жоспарын
орындады.
1942 жылдың соңында Москва мен Москва облысының өндіріс орындарында 4000
комсомол-жастар бригадасы, Ленинградта 2790, Қарағандының шахталарында 54
бригада болды. Соғыстың аяғында елімізде 155 мың комсомол-жастар бригадасы
жұмыс істеді. Бұлардың көпшілігі бар ынтасымен жан аямай еңбек еткендіктен
"майдандық бригада" деген атаққа ие бодды. Бұл бригадалардың барлығы
"Еңбекте — майдандағыдай" деген ұранмен еңбек етті.
Қазақстандағы алғашқы комсомол-жастар бригадасы 1942 жылы Шымкент
қорғасын заводында құрылған еді. Ал, 1942 жылдың аяғында республиканың
басқа да өндіріс орындарында комсомол-жастар бригадасының саны 301-ге
жетті, бұл бригадалар 2499 комсомолец пен жасты қаюыған болатын.
1943-1944 жылдары комсомол-жастар бригадаларының саны мейлінше көптеп
өсті. 1942 жылы Қазақстанның өңціріс орындарында 301 комсомол-жастар
бригадасы болса, 1944 жылдың басында олардың саны 1280-ге жетті. Бұл
бригадаларда 15232 адам жұмыс істеді. Ал, 1945 жылдың басында жастар
бригадасының саны 2750-ге жетіп, онда 19559 жас жүмыс істеді. Осы құрылған
комсомол-жастар бригадалары Ленин комсомолының құрылғанына 25 жыл толу
құрметіне орай мемлекетке жоспардан тыс 202,6 мың тонна комір, 14 мың тонна
мұнай, 310200 тонна металл құймаларын, 343 тонна қорғасын, 305 тонна мыс
өндірді. ВЛКСМ Орталық Комитеті еліміздің қорғаныс қорына арнап, 1941
жылдың 17 тамызында Бүкілодақтық комсомол-жастар жексенбілігін өткізу
туралы шешім қабылдады. Бүкілодақтық жастар жексенбілігін өткізу қалада да,
ауылда да үлкен өріс алды.
1941 жылдан 1943 жылға дейін бұл секілді жексенбіліктер бес рет өткізілді.
Осы мерзім ішінде жастар Отанды қорғау қорына 811 миллион сомға жуық
қаржы өткізді. Отан соғысы жылдарында барлық республикалардың жастары мен
комсомол мүшелерінің көмегімен қорғаныс қорына 7769260 тонна кара металл
және 30300 тонна түсті металл сынықтары жиналып өткізілді. Қазақстанның
жастары қорғаныс қорына металл сынықтарын жинап өткізу ісіне де көп үлес
қосты. Мысалы,
1942 жылы 76000 тонна, 1943 жылы 53650 тонна, 1944 жылы 60192 тонна қара
және түсті металл сынықтары жиналып өткізілді.
Қазақстандықтар далада, ашық аспан астында, жаңбыр құйып тұрғанда,
қақаған аязда еліміздің Батыс аудавдарынан Қаз ССР-не көшірілген 142
кәсіпорыңды қалпына келтірді. Донбасс көмірінің орнын Қарағаңды, Никополь
мырышын Жезді, Майкоптың мүнайын Ембі толықтырды, Қорғаныс өнеркәсібінің
ескелең талабын Кенді Алтайдың полиметалы, Шымкент пен Лениногордың
қорғасыны, Балқаштың мысы, Ақтөбенің ферросплавы мен хромиті, Қоңыраттың
молибдені қанағаттаңдырып отырды.
Қазақстан 1943 жылы СССР-де өндірілетін молибденнің негізгі үлесін,
марганецгің 60%-ін берді. 1944 жылы өнеркәсіп оыңдарының саны 1940 жылмен
салыстырғаңда 460-қа дейін көбейді. 1945 жылы Қазақстан СССР-де өндірілетін
қорғасынның, мыстың, висмутгың, полиметалл рудалары т.б. пайдалы
қазбалардың едөуір бөлігін өңцірді. 1944 жылы көмір өндіру 11,2 млн тоннаға
ұлғайды (1940 жылы 6,6 млн еді). Мұнай ондіру өткен бесжылдықпен
салыстырғанда 3 есеге дейін өсті. 1945 жылы 1148 млн киловатт-сағат электр-
энергиясы өндірілді (1940 ж. - 632 млн квт-сағ.). Жауынгерлерді азық-
түлікпен және киіммен үздіксіз қамтамасыз етуге тамақ және жеңіл өнеркәсіп
еңбеккерлері үлкен үлес қосты.
Қарағандының шахтерлері, Ембінің мұнайшылары, қорғасын заводтарының
коллективтері, Жезқазғанның кеншілері, Балқаштың металлургтері, Қарағанды
көміршілері, Түрксіб теміржолшылары, республика малшылары, Ақтөбе, Гурьев
облыстары, Новобогат, Баянауыл, Қарқаралы аудандары, "Авангард" МТС-і,
"Алматы" темекі совхозы және басқалары Мемлекеттік Қорғаныс Комитетінің
(МҚК) Туын бірнеше мәрте жеңіп алды. Соғыс кезеңінде бүкіл одақта
өндірілген мыс рудасының 50%-ін, марганецтің 60%-ін, полиметалдың 70%-ін,
қорғасынның 85%-тен астамын Қазақстан берді. Көмір өндіру Қарағанды
бассейнінде 76%-ке артты, ал республика бойынша 1940 жылғы 6,6 млн тоннадан
1944 жылы шамамен 11,2 млн тоннаға немесе 68%-ке есті. Соғысқа дейінгі
деңгеймен салыстырғавда көмір өндіру — 1,5 есе электер энергиясын өндіру 2
есе артты. Соғыс кезеңінде Қазақстанның жеңіл өнеркәсібі бірнеше жүздеген
дивизия әскерлерін киіндіруге жеткіліктей жазғы және қысқы киім түрлерін
тікті.
1942 жылы республикадағы егіс алқабының көлемі 1941 жылмен салыстырғанда
872 мың гектарға артты. Ал, 1943 жылы шаруашылық айналымына жаңа 775 мың
гектар жер қосылды. Ауыл шаруашылығында да өндірістегідей жүздеген жастар
бригадалары құрылды. Қазақстанның ауыл шаруашылығында 1942 жылдың күзінде
3211 комсомол-жастар бригадасы болды. Бұл бригадаларда 127741 комсомол
мүшесі және 121 мыңнан астам жастар жұмыс істеді.
жылы көктемгі егіс кезінде 3203 жастар бригадасы құрылды. Осы кездегі
транспортта 4418 жастар бригадасы ұйымдастырылып, олар 24 миллион пұт
астықты мемлекет қоймасына жеткізді, оның үстіне жастар бригадасы Қарулы
Күштердің қорын молайтуға 11887 гектар жерге астық егіп, өз меншікгерінен
100 мың пұт бидай, 24 мың картоп жинап жіберді.
1944. жылы комсомолецтер мен жастар арасында Қызыл Армияның астық қорына
өздерінің меншік астығынан үлес астық тапсыру кең өріс алды. Соның
нәтижесіңде Қостанай облыстық комсомол ұйымы Қызыл Армия қорына 6200 пұт
бидай, Көкшетау облыстық комсомол ұйымы 27000 пұт, Оңтүстік Қазақстан
облыстық комсомол ұйымы 15000 пұт, Ақмола облыстық комсомол ұйымы 9000 пұт,
Солтүстік Қазақстан комсомол ұйымы 4108 пұт бидай тапсырды.
1945. Жалпы, соғыс жылдарында республиканың комсомол жастары өздерінің
жеке меншік қорынан мемлекетке 643273 пұт астық, 12908 бас ірі қара және
94038 жылы киім тапсырды. Жастардың бұл қосқан үлестері азық-түлік
проблемасын шешуде маңызды роль атқарды.
Советгік Қазақстанның совхоз жұмысшылары, колхозшылары қаһармандық
еңбектің үлгісін көрсетті. Соғыс жылдарында республиканың совхоздары мен
колхоздары майданға 360 миллион пұтқа жуық астық берді.
Қазақстан комсомолы республика ауыл шаруашылығының жетекші саласы — мал
шаруашылығын ерекше қамқорлыққа алып, оған комсомолдар мен жастарды жыл
сайын көптеп жіберіп отырды. Соның нәтижесінде бұл салада еңбек еткен
жастар саны барған сайын кебейе түсті.
Қазақстан еңбекшілері азық-түлік қорына тұтас алғанда 733,9 мың тонна ет,
1142 мың тонна сүт, 62,4 тонна жүн өткізді. Майдан мен тыл арасыңцағы
бөлінбейтін бірлік совет адамдарының ерлік еңбегімен ғана емес олардың қару-
жарақ өндіру үшін қаржы жинау, жауынгерлерге жьшы киімдер мен түрлі
сыйлықтар жіберу, өскери бөлімдерге, госпиталь-дарға қамқорлық жасау,
майдандағылардың семьясына, балаларына көмек көрсету сияқты игі істерінен
айқын көрінді.
Қорыта келгенде Қазақстан соғыстың аса маңызды арсеналдарының біріне
айналды. Қаһарлы кезеңде қазақ даласынан майданға әскер, қару-жарақ, азық-
түлік тиеген эшелондар үсті-үстіне жөнелтіп жатты. Қарағанды көмір
комбинаты, Шымкент қорғасын зауыты, Балқаш мыс қорыту зауыты, Лениногор
полиметалл комбинаты, Ембі мұнай кәсіпшіліктері майдан тапсырмаларын
мүлтіксіз орындап отырды. Қазақстанда түсті металлургияның сан алуан жаңа
салалары пайда болды. Вольфрам және молибден өнімдерін, сурьманы, висмутты
тағы басқа түсті прокатты өндіру ісі бастадды.
Неміс-фашист басқыншыларының кескілескен шайқастар кезінде Қазақстан
бүкіл елде өңдірілген қорғасынның 80 процентін, молибденнің 50 процентін
берді. Бұған қосымша өндірілген қыруар вольфрам, мырыш пен қалайы
қоспалары, мыс, алтын, күміс және басқа түсті металдар өз алдына бір төбе.
Гитлершілерге атылған әрбір он оқтың тоғызы Қазақстанның қорғасыны, жезі
мен мысынан жасалғаны мәлім.
12. Ұлы Отан соғысына қатьшасушы қазақстандық партизандардың ерліктері.
Ұлы Отан соғысындағы (1941-1945 ж.ж.) қазақстандық партизандар — жау
уақытша басып алған совет жерлерінде Отанның бостандығы мен тәуелсіздігі
жолындағы бүкіл халықтық қарулы күреске белсене қатысқан қазақстандық
жауынгерлер. КСРО Халкомсовы мен БК(б)П ОК-нің 1941 жылы 29 маусымдағы
Директивасында, БК(б)П ОК-нің сол жылғы 18 шілдедегі қаулысында т.б.
документтерде жау уақытша басып алған жерлердегі партизан қозғалысы мен
жасырын ұйымдардың жұмысын өрістетудің нақты программасы белгіленді.
Партизан қозғалысына стратегиялық басшьшық жасау ісін Мемлекеттік Қорғаныс
комитеті мен Жоғарғы Бас командованиесінің Ставкасы партизан қозғалысының
Орталық штабы (1942, май) сондай-ақ оның республикалық, облыстық шатбтары
арқылы жүзеге асырды. Партизан отрядтары мен совет патриотгарының
диверсиялық топтары КСРО-нің жау уақытша басып алған жерлерінде соғыс
басталысымен ұйымдасты. Олардың негізгі ұйытқысы қоршауда қалып, өз
өскерлеріне қосыла алмаған Совет Армиясының командирлері, саяси
қызметкерлері мен солдаттары, тұтқыннан қашып шыққан совет жауынгерлері
еді. Партизан қозғалысына мындаған жұмысшылар, колхозшылар мен қызметшілер,
партия, совет және комсомол қызметкерлері қосылды. Мысалы, 1943 жылдың
аяғында 1 млннан астам совет адамдары фашист басқыншьшарына қарсы партизан
қозғалысын жүргізді. Партизан қозғалысы, өсіресе, БССР-де, РСФСР-дің Орел,
Смоленск, Ленинград және Калинин облыстарыңца, сол сияқты УССР-де кең қанат
жайды. Партизандар тұтас аудандарды жаудан толық азат етіп, партизан
аймақтарын құрды, жау гарнизондарына шабуыл-рейдтер жасады, басқыншылар мен
сатқындардың, жау сілімтіктерінің көзін жойды, әскери базалар мен қару-
жарақ қоймаларын талқандады, көпірлер мен темір жол составтарын және
жолдарды қиратты, байланыс құрал-жабдықтарын бүддіріп, дүшпанның алдын ала
белгілеген қирату-бүлдіру жоспарларын жүзеге асырмай тастады. Халық
кекшіддері жау коммуникацияларын талқандау жөнінде ірі-ірі операциялар
("Рельс соғысы", "Концерт") жүргізді.
Жау тылындағы бүкіл халықтық күрестің өзіндік ерек-шелігі — халық
кекшідцері қатарының көп ұлтты болғандығы. Отанымыздың барлық халықтарының
өкілдерімен бірге қазақстандықтар да ерлікпен шайқаст. Мысалы, 2 мәрте
Совет Одағының Батыры С.А.Ковпактың партизан құрамасында 70-тен астам
қазақстандық (оның 56- сы қазақ), М.И.Шукаевтың құрамасында 79,
С.Ф.Маликовтың құрамасында — 24, М.И.Наумовтың құрамасында — 17,
А.Ф.Федоровтың құрамасында — 9, А.З.Одуховтың құрамасында — 21,
С.А.Олексенконың құрамасында —13 қазақ болды. Толық емес мәліметтерге
қарағанда, Украин партизандарының сапында 1500 қазақстандық шайқасқан.
Белоруссияда шайқасқан тек 65 отряд пен бригада қатарында 1500
қазақстандық, ал Смоленск облысындағы 15 партизан құрамасында, бригадалар
мен полктарда 270-тен астам қазақстандық болды. Сондай-ақ Ленинград
облысындағы партизан құрамында 200-ден астам қазақстандықтар жау тылында
ерлік және қаһармандықпен шайқасты.
Өздерінің партизавдық сертіне адал берілген қазақстандық халық көшпенілер
тек батыл жауынгер ғана емес, сонымен бірге партизандық қозғалыстың ірі
ұйымдастырушьшары екендіктерін көрсетті. Киев облысында, Ржищевск ауданыңца
партизан қозғалысын ұйымдастырушылардың бірі, 1941 жылы желтоқсанда жау
тылына жіберілген Қ.Қайсенов болды. Украин партизаңдары арасында партизан
отрядының саяси жетекшісі ретінде, белгілі қазақ ақыны Ж.Саин және
Ф.Абдуллин, Д.Байдәулетов, Н.А.Калачев, П.С.Шленский, Р.Ибрагимов,
И.Т.Сердюк, М.Қүлсейітов, Д.И.Сачава, К.Әшірбеков, Н.Есентеміров,
А.С.Егоров, С.Мұсаханов, Ж.Омаров, АЖұмағалиев, Х.Қазыбаев т.б. ерекше
көзге түсті. Белоруссияда С.Орджоникидзе атындағы отряд командирі, кейін
Фрунзе атындағы партизан бригадасы штабының бастығы Ғ.Ахмедьяров,
"Железняк" партизан бригадасының командирі В.И.Шарудо, комиссардың
орынбасары Ж.Наметов, 425-Қызыл партизан полкінің командирі Ф.Ф.Сухов, осы
полктың штаб бастығының көмекшісі Ғ.К.Омаров, "Дядя Коля" атты бригада
комиссарының орынбасары Т.Жанкеддин, Е.Сағынов, Черняк атындағы партизан
отрядының рота комаңдирі Н.Сыдықов, взвод командирі Х.Смағүлов, рота
командирі М.Ф.Стрельников, И.А.Ерошенко, И.И.Погукаев, Р.Қайратдинов,
"Большевик" партизан отрядыньщ комиссары У.Б.Оразбаев, 8-партизан
бригадасының рота командирі А.Ш.Айсаев, Пинск партизан бригадасы ерекше
бөлімнің бастығы Г.И.Беляев, "Советтік Белоруссия үшін" отрядының командирі
В.Ф.Целуйко, рота командирі А.Күзембаев, А.Қасқабасов т.б. өз ерлігімен
даңкқа бөлеңді. Сонымен бірге Советтік Қазақстанның әйелдері мен қыздары да
партизандар қатарында қаһармандықпен шайқасты. Олар: Н.Байсейітова,
Е.И.Воробьева, Т.Жұмабаева, Ж.Ақәділова, Л.И.Семенова, Я.И.Попиневская,
Брянск ормандары мен Смоленск даласында А.Нүрымбаев, Дзержинский атындағы
партизан отрядының командирі Н.В.Зебницкий, "Грозный" партизан отрядының
командирі Ф.Ф.Озмитель, 2-Клетянск партизан бригадасы комиссарының
орынбасары Ә.Шәріпов, взвод командирі Ж.Ақәділов, И.Өтебаев, А.Төлегенов,
"Он үш партизан құрамасы" батальонының барлау бастығы Г.Т.Синдеев,
У.Ишанқұлов, А.Алдабергенов, Ж.Бекмұхаметов т.б. ерекше көзге түсті.
Қазақстандық партизандар: А.Сиддиков, К.Өтенов, П.Антипов, Т.Қайырбеков,
Н.С.Калачев, К.Сандыбаев, Т.П.Мирошниченко, М.Ефремов, Н.Көшекбаев,
П.И.Дорошенко т.б. жүздеген мың партизан КСРО ордендерімен және
медальдарымен наградтадды. Совет партизандарының өшпес ерліктері
Отанымыздың даңқты тарихына алтын әріппен жазылды.
Егемен Қазақстан мемлекеті Қасым Қайсеновке Отан соғысындағы ерлігі үшін
Халық қаһарманы атағын берді.
13. Қазақстандықтардың Европаны азат ету жорығына қатынасуы (1944-1945
ж.ж.)
Согыстың үшінші кезеңі (1944 жыл қаңтар — 1945 жыл 8 мамыр)
Қызыл Армия батысқа азат етуші армия ретінде бара жатты. Өз бостандығы
мен тәуелсіздігі үшін күрескен совет халқы фашизмнің езгісінде жапа шеккен
басқа халықтардың тағдырына немқұрайды қарай алмады. Соғыстың бүкіл өн
бойында совет жауынгерлерінің тарихи азат етушілік міндетін баса көрсетіп
отырды. Осы ардақты ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.