ТІЛ ДАМЫТУ ЖҰМЫСЫНЫҢ ӘДІСТЕМЕСІ

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 24 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
3
1
ҚАЗАҚ ТІЛІН ОҚЫТУДАҒЫ ТІЛ ДАМЫТУ ӘДІСТЕМЕСІН ЖЕТІЛДІРУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
4
1.1
Қазақ тілі сабақтарында тіл дамыту жұмыстарының теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
4
1.2
Тіл дамыту әдістемесінің ғылыми негізі мен қазіргі мазмұнын анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6
2
ТІЛ ДАМЫТУ ЖҰМЫСЫНЫҢ ӘДІСТЕМЕСІ ... ... ... ... ... ... . ... ...
10
2.1
Қазақ тілі сабағында оқушылардың қазақша ауызекі сөйлеу дағдыларын дамыту әдістемесі
10
2.2
Сөздік жұмысының жүргізілуі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ...
17

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
23

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ...
24

КІРІСПЕ
Жұмыстың өзектілігі: Қазақстанның әлемдегі ең бәсекеге қабілетті елу елдің қатарына кіру стратегиясы туралы:" білім беру реформасы Қазақстанның нақты бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз етудің маңызды құралдарының бірі болып табылады", - делінген хабарламада. Осыған байланысты, әлемдік жағдайлардың жаһандануына байланысты республиканың орта мектептері оқушылардың бәсекеге қабілеттілігін ғана емес, олардың ана тілінде таза сөйлеуге бейімделуін де талап етеді. Ана тілінің баға жетпес күші мен күші туралы алғашқы ұлттық педагогиканың негізін қалаған Зумамбаев Тілсіз ұлт әлемдегі ұлт бола алмайды, бірақ ол мұндай ұлтты құра алмайды дейді. Азаматтықты алудың бірінші шарты-тілдің болуы. Ұлттық тілдің құлдырауының басталуы ұлттың қалыптаса бастағанын көрсетеді. Ұлты қымбат нәрсе болмауы керек. Бұл халықтың жері, тарихи өмірі мен табиғаты халық тілінде айнада көрінетінін көрсете отырып, ол ана тілін ұмытып кеткен халықтың толыққанды ел ретінде өркендей алмайтынын дәлелдеді.
Қазақ тілін оқытудың ғылыми негіздерін құруға зор үлес қосқан А.Байтұрсыновтың еңбектерінде баланың сөйлеу дағдыларын қалыптастыру туралы құнды пікірлер табуға болады. Тілді дамыту мәселелері әдіскерлер Н. Жұбанов, II еңбектерінде зерделенді. Катенбаева, II.Құлмағамбетова, с. Рахметова, А. Жаппарова, К. Жұбанов, С. Аманжолов, Н. Сауранбаев, с. Жиенбаев, А. Сәдуақасов, с. Бегалиев және т. б. Сыздықов, Ф. Мұсабеков және т. б. жұмыстармен таныса отырып, біз тіл мәдениетінің синонимдік нұсқалары бар стилистикалық грамматикалық формалардың функционалдық ерекшеліктері туралы құндылық идеяларын лингвистикалық дамыту әдіснамасының ғылыми негіздерін жетілдіруде үлкен маңызға ие болдық [1, 12б].
Жұмыстың мақсаты: Тілге қатысты ғылыми практикалық жаңалықтарға сүйене отырып, қазақ тілін оқыту барысында тіл дамыту жұмысын жүргізудің мазмұнын, жолдарын, әдіс тәсілдерін белгілеу.
Міндеттері:
-Тіл дамыту мәселесінің теориялық негізін айқындау;
- Қазақ тілін оқыту барысында тіл дамыту мәселесінің шешуі нәтижесін зерттеу;
- Тіл дамытудың тиімді әдіс тәсілдерін саралау өлшемдері мен көрсеткіштерін анықтау, моделін құру;

1 ҚАЗАҚ ТІЛІН ОҚЫТУДАҒЫ ТІЛ ДАМЫТУ ӘДІСТЕМЕСІН ЖЕТІЛДІРУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Қазақ тілі сабақтарында тіл дамыту жұмыстарының теориялық негіздері.

Орта ғасырлық ұлы ғалым Ж.Баласағұн Құтты білік поэмасында тіл өнерінің қасиетін және оның пайда зияны туралы былай дейді:
Тіл қадірлі етер, ерге бақ қонар,
Қор қылар тіл кетер тұғын бас болар.
Тіл арыстан есік баққан ашулы,
Сақ болмасаң жұтар, ерім, басыңды
Бұл сөзде тіл қасиетінің өміршеңдігін, оның адам өміріндегі мәнін, жөнімен сөйлей білудің қажет екенін зерделейтін үлкен философиялық ой жатыр.
Тіл сонымен қатар ақыл-ойдың көрінісі болып табылады. Осылайша, тілдің әлеуметтенуі туралы тезис оның мәдениетпен диалектикалық бірлігін көрсетеді. Мұнда тағы да "берекелі білік" халқының мұрасына жүгіну орынды: "ақыл - тіл, Тіл - сөз", - дейді Баласағұн. Бұл Мәдениеттанудың жастығын жақсы лингвистикалық тұрғыдан білдіретін философиялық ой.
Осылайша, тіл адамзат қоғамымен бірге дүниеге келді., онымен бірге дамитын әлеуметтік құбылыс. Оның қоғамдағы негізгі қызметі коммуникативті болғанымен, қазіргі уақытта бұл қызмет саласы кеңейіп келеді.
Қоғамның әртүрлі салаларында лингвистикалық қызметті қажет ететін мамандықтардың түрлері заманауи ғылыми және журналистік стильді қажет етеді. Осылайша, содан бері студенттер теориялық білім беру және тілдік курстарда оқытылатын тілді дамыту бойынша айтарлықтай жұмыс жүргізуге мәжбүр болды. Тіл сабақтарында оқу және тікелей тілдік жұмысты жүргізу Оқушылардың логикалық ойынын, дүниетанымын, сөздік қорын, сөйлеу және жазу тілін, әдеби нормаларын қалыптастыруды көздейді.
Бұл ана тілінің табиғатын терең түсінуді және грамматикалық заңдарды терең білуді білдіреді. Қазақ тілін оқытумен байланысты тілді дамыту бойынша тапсырмаларды ұйымдастырудың негізгі мақсаты оқушыны ойынды ауызша және жазбаша грамматикалық, стилистикалық тұрғыдан дұрыс жеткізе білуге үйрету болып табылады.
Қазақстан Республикасы Ғылым академиясының білім беру саласындағы жоғары оқу орындары ғалымдарының тобы әзірлеген "Қазақ гимназиясындағы білім мазмұнының тұжырымдамасында" оқушылардың тіл мәдениетін арттыру үшін білімнің қосарлануы қағидаты бойынша басқа пәндерді оқыту мазмұнына енгізу қажеттілігі туралы айтылады: "жақсарту Ана тілі тек жеке сабақ ретінде ғана емес, сонымен қатар барлық басқа пәндерде де оқытылады, ол өзінің әдеби тіліне кең көзқараспен, ғылыми тілдің кең көрінісімен енуі керек. Мектептегі білім беру сапасының мазмұнын анықтауда үлкен әдіснамалық маңызы бар осы қағиданы іске асыру өскелең ұрпақтың өз халқының зияткерлік байлығын, тілді сауатты меңгеруін дамытуға ықпал етеді.
Қазақ тілін оқыту әдістемесінің негізгі құрамдас бөліктерінің бірі тілді дамыту мәселесін шешу міндеті, ең алдымен, тілді қоғам өміріне араласу құралы ретінде қарастырудан туындауы тиіс.
Мұндай тілді меңгеру үшін оның қарым-қатынас құралы екенін анықтайтын білімді игеру процесінің барлық кезеңдерін басшылыққа алу қажет. Балалар тілін дамытудың психологиялық негіздерін зерттеген ұлы психолог Н.Я. Зинкиннің айтуынша, " адаммен қарым-қатынас жасауға деген ұмтылыс тек тілі жоқ кішкентай баланың іс-әрекетінде көрінеді. Оған қауіп төндіретін үлкен адамның бет-әлпетін көріп, нәресте қозғала бастайды: ол басын, қолдары мен аяқтарын қозғалтады. Тиісінше, үлкен адаммен сөйлесуге деген ұмтылыс баланың өз ойын жүзеге асыруға деген ұмтылысынан туындайды. Бала тамақтанғысы келгенде, ол ыдысқа жетеді. Өзін-өзі бақылауға деген ұмтылыс бар, бірақ таңқаларлықтай, оны өндіру формасы адамның физиологиялық ерекшеліктерімен байланысты. Сонымен қатар, аламның ересек кезіндегі ақыл-ойы оның тілдік коммуникациясының бірінші кезеңінде жұмыс істейді. Осы бірінші кезеңде адам өзін сөзбен жеткізе бастайды: оған әлеуметтік ортаның назары ауаға айналады. Өзіне берілген тиімді, қажетті мақсатты сәтті пайдалану үшін енді адам коммуникативті процестің қалған үш аспектісіне (ақпараттық, эмоционалды және фатикалық) бірден қосылуы керек. Әлеуметтік ортада адамның сеніміне ие болу басқарушылық аспектіні коммуникативті процестің басқа үш аспектісімен шебер үйлестірумен, сондай-ақ адамдардың коммуникативті қабілеттері айналасындағы адамдармен күнделікті өмірде ғана қарым-қатынас жасаумен шектелетіндігімен байланысты [2, 46 б.].
Біз өз жұмысымызда объект ретінде қабылданған қарапайым сөйлем синтаксисі аясында тілді дамыту әдістемесінің мазмұнын жетілдіреміз десек, қарапайым сөйлемді жазудың лингвистикалық мүмкіндіктерін зерттей отырып, студенттерге анықтайтын аспектілерді көрсету қажет екенін анықтадық. тілдік даму құрылымындағы коммуникативті, ақпараттық және эмоционалды функциялар, Дәлірек айтқанда, қарапайым сөйлем синтаксисі әдістемелік аспектіде лингвистикалық аспектілермен өзара байланысты, олар лингвистикалық: коммуникативті функциялар арасындағы байланыс қызметін атқара алады деген қорытынды жасауға болады. Қарапайым сөйлем синтаксисін оқытуда тілді дамыту әдістемесінің мазмұнын анықтау үшін оның алғышарттарын анықтау қажет.

1.2. Тіл дамыту әдістемесінің ғылыми негізі мен қазіргі мазмұнын анықтау
Қазақ тілінің грамматикасы туралы сөз болғанда, қазақ балаларының ана тілінде оқуын және оқуын жалғастыру, тілдің дыбыстық жүйесі мен грамматикалық құрылымын сипаттау, талдау және көрсету үшін көп күш жұмсаған ғалым А. Байтұрсыновтың есімін еске түсірмеу мүмкін емес, осы зерттеулердің негізінде "әліпбиі"бар бірінші ана тілінің оқулықтарын оқып, жазды. Қазақ әліпбиін қалыптастыру, фонетиканы, морфологияны, синтаксисті ғылыми лингвистика дәрежесіне көтеру, зат есімдердің, сын есімдердің, етістіктердің, есімдіктердің, жалғаулардың, үстеулердің, элементар, баяндау, септік, жай сөйлемдердің, күрделі құрмалас сөйлемдердің, сөз тіркестерінің, бұрылыстардың атауларын ғылыми тәртіппен ойлап табу және орналастыру. Байтұрсынов-сөйлеу мәдениеті ұғымына ерекше мән беретін адам.
"Біздің сағатымыз-жазу сағаты... Сіз жаза білуіңіз керек, жүйені, сөйлеу логикасын есептей білуіңіз керек, сөздің қай жерде өзгеретінін, күрделене түсетінін және жалғасатынын білуіңіз керек", - деп атап өтті ғалым. Сол А. Байтұрсынов бала дұрыс сөйлеу дағдыларын дамытқан кезде олардың мәнін түсініп, оларды жеткізуге үйрету керек деген қағиданы қолдайды. Бұл туралы оның "Баянист", "тілдер" әдістемелік еңбектерінде және "қай әдіс жақсы", "бақылау, әдіс", "жалқаулық, жалпылау әдісі" және т.б. мақалаларында айтылған." Мысалы, "Тіл және жарық" жұмысында тілді дамыту процесінде оқушының дұрыс сөйлеуін қалыптастыру үшін келесі жаттығулар ұсынылады:
а) Төмендегі екі сөздің арасында берілген бір төл сөзді қайсысына теліп айтуға болады.
Шылғау піскен
Боз тас
Ат қалың
Байтал деп
Сүр Ет
Ит үрді
Бөрі ақ
Ақ Үн
Аш естілді
Бұл мысалдан қисынды сөз тауып, сөйлей білуге үйретуде сөйлеу жүйесіне назар аударту, ойды білідіруде реттілікті, тиянақтылықты сақтауға дағдыландыру мақсаты байқалады.
Қазақ тілін ғылым ретінде оқыту әдістемесінің дамуымен тілді дамыту мәселесі өзекті бола түсуде. Біздің ғалымдар бұл мәселеге Орталық Комитеттің 1932 жылғы 25 тамыздағы "бастауыш және орта мектептер туралы"қаулысынан кейін назар аудара бастады. Бұл орынды Қ. Зубанов, П.Амзолов, Н. Сауранбаев сияқты Қазақ ұлттық тіл білімінің көрнекті өкілдері таныды. Зубановтың "қазақ сөйлеміндегі сөз тәртібінің тарихы" атты классикалық зерттеуінде өз құндылығын әлі сарқып үлгермеген ғылыми деректер бар. "Автор қазақ сөйлеміндегі сөздердің еліміздің әдеттегі тәртібіне параллель орналасқандығына үлкен мән береді. Мысалы, қарбалас күн біздің тілімізге жат емес."К сөз тіркесінің семантикасын ашу. Зубанова және оны қолданудың заңдылығын түсіндіре отырып, біз кейбір тілдік құрылымдарды өзгертпестен қандай әдістерді қолдануға болатындығын ғана көреміз [3, 78б].
Қазақ тілінің грамматикасын, емлесін зерделеумен қатар көрнекті әдіскерлер с.Жиенбаев, А. Сәдуақасов, г. Бегалиев, Ш. Сарыбаевтың еңбектері жарық көрді. Мысалы, S. Жиенбаев тілді дамыту бойынша жұмысты бірнеше түрге бөліп, оқушыға жаңа сөздің мәнін түсіндіретін сөздікті арнайы атайды. Сонымен қатар, г.Бегалиев бастауыш мектепте оқылатын лексиканы сегіз түрге бөледі және оқушыға жаңа сөздердің мағынасын түсіндіру үшін әрқайсысын өзіндік ерекшеліктерімен қолданады.
Қазақ тілін үйрену үшін ұлттық мектеп балаларының тіліне қандай талаптар қойылады деген сұраққа жауап беру үшін оқушыларды ана тілінде дұрыс сөйлеуге үйрету әдістерін іздейміз, әдіскер Дж.Адамбаев "орыс мектептерінде қазақ тілін үйренудің кейбір мәселелері". Қазақ тілін оқитын студенттерге мынадай талаптар қойылады::
1.Студенттің тілі мағыналы болуы керек. Айтылатын сөзді алдымен ойлап тауып, айту керек. Мәтіннің мазмұнын ұсынған кезде ойға келетін сөздер мен сөз тіркестерін ойша айту керек.
2.сөйлемдерді дұрыс құра білу міндетті шарт болып табылады. Сөйлемдерді жазу кезінде тілдің грамматикалық заңдылықтарын білу, сөз тәртібін білу-қазақ дыбыстарын дұрыс есте сақтау.
3.ойын дәл және түсінікті болуы керек. Сөздік қоры неғұрлым бай болса, ойын соғұрлым түсінікті болады.
4.студенттің сөзі анық, түсінікті, анық ойлануы керек. Осы Шартты орындау үшін сөйлемдердегі сөздердің орны сөздерді таңдаумен, сөздердің байлығымен, ойлардың айқындылығымен және т. б. тығыз байланысты.
5.Қажет емес сыртқы сөздердің болмауы немесе болмауы. Сондай-ақ, тіл жұмысының әртүрлі салаларымен тығыз бірлікте.
Оқушы дыбыстарды, сөздерді анық айтып, біркелкі дауыспен оқып, буынға жүктемені азайтып, мәнерлеп оқуы керек. Бұл келесі тұжырымдарға әкеледі:
Баланың қай тілде сөйлейтініне қарамастан, оның тілінің дамуы когерентті ойлаумен, сөздік қорымен және сөйлеу дағдыларымен тығыз бірлікте қарастырылуы керек.
Тілді дамыту мәселесімен жүйелі түрде айналысатын ғалым С. Рахметова барлық оқу сабақтарының органикалық элементі ретінде орындалатын лексикалық жұмысты оқушылардың ойлауы мен тілін дамытудың маңызды шарты деп атайды. "Мұғалім сөздік жұмысты орындау кезінде есіне алатын жағдай сөздік жұмысты балалардың өміріндегі нақты галлюцинациялармен байланыстырады. Ол үшін оқу процесінде жаңа сөзбен кездескенде, оқушылардың осы сөзге қандай иллюзиялар қатысы бар екенін анықтауға тырысу керек. Психологтардың пікірінше, сөздікпен жұмыс істеу әдістемесінің өзектілігі оқушылардың санасында әр түрлі жолдармен бейненің үнемі резонансында жатыр. Шынында да, сөз бен бала шынайы иллюзиялардың жеткілікті қорынсыз санада пайда болмайды, яғни автор сөздерді декодтаудың мағынасын келесідей жіктейді:
1. табиғи жағдайда затты бақылау, экскурсиялар ұйымдастыру;
2. әр түрлі кескіндерді көрсету арқылы объектінің сөздерінің немесе оның кескінінің мағынасын декодтау;
3. синонимдерді қолдану;
4. морфологиялық құрамы бойынша сөздерді талдау;
5. сөздер көбінесе анықтамамен түсіндіріледі;
6.абстрактілі ұғымдарды түсіндіру үшін автотұрақтан мысалдар келтіріп, оқиғаны айту керек.
7.сөздің мағынасын түсіндіру кезінде техникалық құралдарды қолдану.
Осы жұмыстарды оқығаннан кейін біз олардың негізінен қазақ тілі курстарында тілді дамыту қағидаттары талданғанына, оқушылардың тіліне қойылатын талаптар анықталғанына, психолингвистикалық тілді қолдану аспектілері туралы білімге негізделген оқу материалдарының үлгілері берілгеніне, ғылым жүйеленгеніне, мектеп практикасында сыналғанына, тілді дамыту әдіснамасы жоқтығына көз жеткіздік [4, 112 б.].
Тілді дамыту жөніндегі жұмыстың теориялық тұжырымдамасы 19 ғасырда ғалымдар Ф. и. Буслаев, и. И. Срезневский, к.Архангельский, А. М. Пешковский, К. Д. Ушинский. "Грамматикалық білімді сауатты қолдану оқушылардың тілдік дамуына пайдалы әсер етеді және олардың талантына үлкен күш береді, - деп санайды ол, - бұл дамудың маңызды факторы Ф.и. Буслаев, и. И. Срезневский: "баланың күн сайын еститін сөздің мағынасын жетік білетініне сену мүмкін емес. Сондықтан түсініксіз сөздерді іріктеп тауып, олармен сөздікке сәйкес жұмыс істеу керек", - деп қорытындылады ол, ең алдымен, баланың сөздің мағынасын тамаша түсінуіне мән берді.
Н. Я. Джинкин: "тілді дамыту процесінде сөздерді таңдау және бір-бірінен құру қабілетін қалыптастыру өте маңызды. Баланың ойынды жеткізудегі қиындықтарының бірі - оның функционалды лингвистикалық жадының жетілмегендігі", - деп түсіндіреді ол.
Тілді дамыту бойынша жұмыстың психологиялық негізі, зерттеуші В. Е. Мамушин көптеген мақалалардың авторлары мектеп оқушылары құрастырған мәтіндер негізінде өздеріне тән кемшіліктердің классификациясын жасағанын атап өтті. Тілдік даму психологиясы туралы құнды ойларды балалар психологиясын оқыған ғалым Д. Б. Элькониннің еңбектерінен табуға болады. Оның айтуынша, бала бұл сөзді алты айдан бастап түсіне бастайды. Ол дыбыстық сөз бен объект арасындағы байланысты сезінеді. Ол тоғыз жасқа, он айға толғанда, ол қартқа бірнеше қимыл жасайды: қолын созады, апер деп аталатын ойыншықты шайқайды, "шоу"сияқты нәрсені көрсетеді [5, 98 б.].
Баланың санасындағы заттардың атауларын анықтау келесі тәртіпте жүзеге асырылады: алдымен нәресте айналасындағы заттардың аттарын түсіндіреді, содан кейін ересектердің аттарын, киім атауларын, дене мүшелерін атайды. Бұл процесс бір жарым жылға созылады. Екі жасында ол айналасындағы заттардың атауларына қатысты барлық сөздерді білген сияқты. Ғалымдарды әсіресе белгілі бір нұсқауларға, мәлімдемелерге сәйкес орындалатын әрекеттер, әрекеттер қызықтырады. Сондықтан олар баланың қимылдарын игеруді үш кезеңге бөледі. Айтылғандарға реакцияның болмауы;
Қозғалысты дұрыс орындаңыз. қозғалысты қиындатыңыз және оны өзгертіңіз. Ғалымдар ересектер айтқан сөздің мағынасын дұрыс түсіну дұрыс қимылды көрсету кезінде бала үшін үлкен маңызға ие екенін атап өтті. Сөйлеу құрылымын түсіну бала мен қарт адам арасындағы қарым-қатынастың маңызды шарты болып табылады. Бұл құбылыс баланың қоршаған заттармен байланысты әрекеттерді, қозғалыстарды біртіндеп игеруіне ықпал етеді. Екі-үш жасында бала қарттың қызметін ұйымдастыруға бағытталған сөздерін түсініп қана қоймай, әңгіме, ертегі, өлеңдерді тыңдап, түсіне бастайды.
Л. С. Славиннің зерттеуі баладан зат есімнің мағынасына жету үшін арнайы педагогикалық жұмыс жүргізуге міндеттейді. Кішкентай әңгіме арқылы ғана бала қарапайым моральдық принциптерді дамыта алады. Мұның бәрі қарттың сөйлеуінің тәрбиелік маңыздылығын арттыруды, оған мән беруді талап етеді [6, 321 б.].
2. ТІЛ ДАМЫТУ ЖҰМЫСЫНЫҢ ӘДІСТЕМЕСІ
2.1. ҚАЗАҚ ТІЛІ САБАҒЫНДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ ҚАЗАҚША АУЫЗЕКІ СӨЙЛЕУ ДАҒДЫЛАРЫН ДАМЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ

Тілді дамыту-қазіргі мектептегі білім берудің басты мәселесі. Сөйлеу процесінің сараланған қалыптасуына үйрету. Өйткені ол оқушының дұрыс сөйлей алатынына назар аударады. Сондықтан қазақ тілі курстарында тілді дамыту, үйлесімді сөйлеуге баса назар аудара отырып, тілдік материалды дұрыс таңдай білу, оны дұрыс жеткізе білу, тіл теориясы мен сөйлеу практикасының бір-бірімен өзара іс-қимылы түрлі білім беру іс-шаралары арқылы жүзеге асырылады. Осылайша, қазақ тілін оқыту барысында мұғалім оқушыға дұрыс емле мен пунктуацияны, оның дұрыс логикалық ойынын, әдеби тілдің белгілі бір түрін, грамматиканы, лексиканы, емле ережесін үйретеді. бұл жағдай жасайды.
Тек лексика, лексика және оның негізгі грамматикалық құрылымы белгілі бір тілдің қай тілге жататынын анықтай алады. Грамматикалық деп саналмайтын Лексика мен лексика тек тіл мәселесі болып саналады. Грамматика саласына енгеннен кейін олар ойлау шындығына, қарым-қатынас құралына айналуы мүмкін. Грамматиканың арқасында тіл адамның ойларын білдіре алады.
Мектептің жалпы білім беру бағдарламасында тілді дамыту бойынша жұмыстарға ерекше орын беріледі. Бағдарламада балалардың жасына байланысты білім беру маңызы бар, балалардың сөйлеуінің жалпы мәдениетін дамытуға, әр сыныптағы оқушылардың жасына байланысты олардың ой-өрісін кеңейтуге бағытталған оқу материалы ұсынылған.
Тілді дамыту бойынша жұмысты ұйымдастырудың негізгі мақсаты студентті ауызша және жазбаша ақпаратты грамматикалық және стилистикалық тұрғыдан дұрыс жеткізуге үйрету болып табылады.
Тілді дамыту бойынша жұмыс төрт бағыт бойынша жүргізіледі: сөйлеудің мәдени, әдеби нормаларын оқыту, орфографиялық сауаттылық дағдылары бар оқушының мәнерлеп оқу дағдыларын қалыптастыру.
Екіншіден, лексикалық жұмыстарды орындау арқылы сөздік қорын байыту.
Үшіншіден, жаңа сөздерді үйреніңіз, сөздер мен сөз тіркестерінің байланысын зерттеңіз, сөйлемдер құрыңыз, сөйлемдер құруды үйреніңіз, синтаксистік сөздіктен мәліметтер жіберіңіз, сөздерді үйреніңіз, жаңа сөздер жасайтын формаларды игеріңіз.
Төртіншіден, мақсат-оқушыға дұрыс, сауатты жазу мен сөйлеуді үйрету.
Міне, тілді дамыту жобасының негізгі мазмұны және осындай төрт сұрақ.
Оқушылардың сөйлеу мәдениетін арттыру-қазіргі мектептің алдында тұрған өзекті міндеттердің бірі. Адамның мәдениет, ойлау және интеллект деңгейінің тілдік нормаларға сәйкестігі оның сөйлеу мәдениеті екені белгілі.
"Егер орта мерзімді перспективадағы міндеттер туралы айтатын болсақ, онда олар, ең алдымен, Қазақстанның білім беру және кәсіптік деңгейін сапалы арттыруды қамтамасыз етуден тұрады", білім беру сапасын арттырудың маңыздылығы атап өтіледі [7, 11 б.].
Тіл-бұл әлеуметтік-экономикалық өрлеу мен дамудың, адамдар мен қоғам өміріндегі өзгерістер мен жаңалықтардың айнасы, сонымен қатар қоғам өмірін ұйымдастырудың негізгі құралы.
"Тіл " немесе" тілді дамыту " - бұл пәнаралық ұғым: ол лингвистикалық, психологиялық және әдістемелік әдебиеттерде кездеседі. Лингвистика Тілді және оның даму заңдылықтарын зерттесе, психология сөйлеуді зерттейді-адамдардың бір-бірімен қарым-қатынасында ойын, еркіндік, сезімдер мен ойларды жеткізу үшін тілдік материалды қолдану процесі.
Қазақ тілі мен әдебиетіне арналған бағдарлама:" тілді дамытудағы оқушылардың сөздік қорын, сөздік қорын толықтыру, өз ойларын ауызша, жазбаша түрде анық білдіру қабілетімен танысу, қазақ әдеби тілінің нормаларында ауызша сөйлеумен танысу", - дейді М. Балақаев, " сөздік қорын жаңғырту, сөз тіркестерін дұрыс түсіну, сөйлемдер мен синтаксисті сақтау, сөздердің орфоэпиялық ережелерін сақтау, дұрыс оқуға қойылатын талаптар".
К. Аханов тілді дамыта алады:" менің айтқанымды дәл, анық және біржақты жеткізу үшін тілді, әсіресе оның байлығын, шеберлігі мен интонациясын, мағынасы мен өткірлігінің жан-жақтылығын, эмоционалдылығы мен экспрессивті функциясын жан-жақты білу қажет " [8, 125 б.].
Білім беру жүйесінде оқушылардың сөйлеуін дамыту бойынша жұмысты қарау ерте жастан басталды.
Бұған дәлел-ежелгі грек философтары Сократтың "оқыту әдісін", "эвристикалық тану әдісін" немесе Сократтың "сұрақ-жауап оқыту жүйесін" жасаған. Бұл әдістің мәні-тыңдаушыны шындыққа сендіру, оны әңгіме барысында жанжалға келтіру, содан кейін оң идеяларды енгізу. Әдістің маңызды аспектісі-сұрақтардың дәйектілігі, логикалық реттілігі.мақсат-жаңа білімді игеру, шындықты іздеу.
Осылайша, логикалық ойлаудың дамуы, диалектикалық пікірталас жүреді және мұғалімнің сұрағы арқылы оқушы шындыққа сенімді болады.Оқу процесі-мұғалім мен оқушының оқу процесі -
жұмысқа қабылдау толық сенімділік негізінде жүргізілуі керек. Мұғалімнің міндеті-оқушының рухани күштерін ояту. Сократ үшін мұғалім "ойшыл"болып саналды.
Платонның еңбектері балалардың оқудағы, практикалық дағдыларды қалыптастырудағы және олардың танымдық қызығушылықтарын дамытудағы маңыздылығын атап өткенімен, Квинтилиан балалар тілін дамытуға ерекше назар аударды. Мұны істеу үшін ол басынан бастап тіл мен музыканы үйрену баланың дұрыс сөйлеуіне ықпал етеді деп сеніп, сөйлеуіне назар аударуға тырысты. Математиканы оқыту баланың логикалық ойлауын дамыту үшін қажет деп саналды. Балаларға берілетін білім негіздері жүйелілікті қажет етті.
Иоганн Генрих Песталоцци (1746-1827 жж.) оқыту бақылауға, тәжірибеге негізделіп ұйымдастырылып, қорытынды жасауға, жалпылауға қарай жүргізілу керек деді.Оқытуды жеңілдету үшін Песталоцци дүние заттары туралы білімнің ең жай элементтерін білу арқылы адам айналадағы дүниені таниды деп көрсетті. Ондай элементтерге ол заттың санын, формасын және атын жатқызды. Оқыту үрдісінде өлшеу арқылы бала заттың формасын, санау арқылы санын, тілін дамыту арқылы заттың атын таниды деп білді. Сөйтіп, элементарлық білім беру өлшеу, санау және сөзді меңгеруден тұрады деп есептеді.
Мұғалімдерге қазақ тілін оқыту әдістемесінде көмектесетін әдістемелік жұмыстың тарихы, медицина ғылымдарының докторы, оқыту әдістемесі туралы баяндайтын әдістемелік жұмыс қазақ халқының тұңғыш мұғалімі, балалар әдебиетінің әкесі Ыбырай Алтынсардан басталады.
Мұғалім - ғалым мәтіндер арқылы баланың тілдік дамуының маңыздылығын ашып, оны іс жүзінде дәлелдеді. "Тіл сезімін дамыту, - дейді мұғалім, - мектеп қабырғаларына барған кезде оқушылардың сөздік қорын одан әрі байыту, бұл мұғалімдерден жақсы ойластырылған сабақ пен жаттығу жүйесінің болуын талап етеді" [9, 145 б.]. Баланың сөйлеуін дамытудың тиімді әдістерінің сараланған түрлерін қолдану қажеттілігін баса көрсете отырып, мұғалім мұғалімдердің жұмысының маңыздылығын атап көрсетеді.
Бірінші курста Алтынсарин бала үшін тілді дамыта оқыту міндеттерін белгіледі, ал ХХ ғасырдың басында бұл білім және ғылым саласындағы өте жоғары адам А.Байтұрсыновпен жалғасты. Сол А. Байтұрсынов қазақ тілін оқыту әдістемесінің негізін қалаушы болып табылады. "Тіл" оқулықтарында үш кітап бар, ал "баянист", "жұмсақ тіл", " қай әдіс жақсы?", "жалқаулық әдісі", "жалқаулықты жалпылау" оқытудың тиімді әдісін іздейтін жас мұғалімдерге, тәрбиешілерге көмекші құрал ретінде жазылған. Ол сабақ барысында оқушыларды тартудағы визуалды әдістің тиімділігін атап өтті. Тіл мәселелерін шешуде тілді дамыту әдіснамасы тұрғысынан, тілді дамыту бойынша жұмысты орындау кезінде жеңілден ауырға дейінгі принципті басшылыққа алыңыз. Екіншіден, А. Байтұрсынов оқушыларды жекелеген сөздермен таныстыру қағидатын ұстанып, жекелеген тақырыптар есебінен оқушылардың сөздік қорын байытуға тырысып, жаңылыстыратын мақал-мәтелдерді, жұмбақтарды баланың тілін дамыту үшін қажетті материал ретінде келтіреді, содан кейін жоспар мәтініне көшеді. Бұл балалар тілінің дамуының теориялық негізі халық педагогикасында қаланғандығына байланысты, оның қайнар көзі халық ауызша әдебиеті болып табылады.
Сонымен қатар, ғалым - мұғалімнің балаға сөз өнерін, тіл заңдылықтарын және олармен бірге әдебиет заңдарын бірлікте үйрету керек деген пікірі құнды. Өйткені, тілді дамыту проблемасын тек лексикалық және грамматикалық заңдарды зерттеу арқылы ғана емес, сонымен қатар оның қызметі шеңберінде сөзді ұсыну процесі арқылы да шешуге болатындығы белгілі. Ғалымның айтуынша:
"Тілдің міндеті-ақыл-ойды қиялмен қалай сөйлейтінін, қиялмен қалай сөйлейтінін білдіру. Егер мұның бәріне ақша жұмсай алатын біреу болса, онда тіл жұмыс істейді. Бірақ тілді ысырап ете алатын адамды табу қиын ".
1930-40 жылдары қазақ тілін теориялық оқытумен байланысты тілді дамыту бойынша жұмыстар жүргізілді. Мысалы, ш. Сарыбаев сөздікпен жұмыс жасау арқылы студенттердің тілдік құралдарын байыту туралы мәселені көтерді, С. Жиенбаев - ауызша сөйлеуді дамыту үшін, P. Сәдуақасов тілді дамыту бойынша жазуды оқыту және оны қолдану тәсілдері сияқты жұмыс түрлерін атап өтті. Сонымен қатар, Ж.Бегалиев, қ. Басымов, Н.Сауранбаев және басқалар өз жұмыстарында тіл мен сөйлеу дағдыларын оқытудың бірнеше тиімді түрлерін атап өтті. [10, 68 б.].
Қазақ мектептерінде оқумен байланысты оқушылардың тілін дамыту жөніндегі жұмысты қарастыру 1950-60-шы жылдары басталды, бастауыш сыныптарда мектепте оқушылардың тілін дамытудың маңыздылығы баса айтылған кезде Р. Әміров тілді дамытудың оқушылардың үлкен сөздік қорының болуы, тілді меңгерудің грамматикалық құрылымын меңгеру, білдіру қабілеті сияқты тәсілін ұсынды өз ойларын ауызша, жазбаша ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.