БАТЫС ҚАЗАҚСТАННЫҢ МУЗЫКАЛЫҚ МӘДЕНИЕТІ

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 20 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҒЫЛЫМ және ЖОҒАРЫ МИНИСТРЛІГІ
Қ.ЖҰБАНОВ АТЫНДАҒЫ АҚТӨБЕ ӨҢІРЛІК УНИВЕРСИТЕТІ
Кәсіби-шығармашылық факультеті

БАЛМҰХАН БЕРЕКЕТ ЖҰМАБЕКҰЛЫ

БАТЫС ӨҢІРІҢДЕГІ ӘНШІЛІК ӨНЕРДІҢ ЕРЕКШЕЛІГІ
(курстық жұмыс)

6В010401-Музыкалық білім білім бағдарламасы

Ғылыми жетекші: Мукеева Н.Е.,п.ғ.к, доцент

Ақтөбе
2022
МАЗМҰНЫ

Кіріспе

3
1 ҚАЗАҚСТАННЫҢ МУЗЫКА ӨНЕРІ: ТАРИХЫ ЖӘНЕ ҚАЗІРГІСІ

1.1 Қазақ музыкасының тарихы
5
1.2 Қазақ музыкасының даму кезеңдері

6
2 БАТЫС ҚАЗАҚСТАННЫҢ МУЗЫКАЛЫҚ МӘДЕНИЕТІ

2.1 Қазақстанның Батыс өңірінің күйлері
9
2.2 Батыс Қазақстанның домбыра дәстүрі

15
ҚОРЫТЫНДЫ
18
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
20

КІРІСПЕ

Курстық жұмыстың өзектілігі: әрбір ұлттың музыкалық мәдениетінің түп негізі - ән. Әннің жаңғыруы қашанда халықтық музыкалық өзін-өзі танудың, халықтық өзіндік сананың бастауымен тоғысады. Жырда ауызекі халық шығармашылығының ешбір жанрында болмағандай, күнделікті тұрмыс-тіршіліктің іс-әрекеті, материалдары, құбылыстары жан-жақты бейнеленеді.
Қазақ әні - халық даналығының сарқылмас қазынасы. Ол еңбек қызметінің әр қырын, тарихи оқиғаларды, ең нәзік рухани тәжірибелерді көрсетеді. Өлеңде ғұрыптық іс-әрекеттер мен адам бойындағы келеңсіздіктер өте толық және тамаша суреттелген. Ән мәдениетіне Абай Құнанбаев, Біржан Қожағұлов, Жаяу Мұса, Кенен Әзірбаев, Ахан-сері сынды композитор-әншілер ерекше елеулі үлес қосты.
Қазақтың халық өнерінде лирикалық әндер ерекше орын алады. Олар Отанға, табиғатқа, адамға деген сүйіспеншіліктің тамаша сезіміне арналған. Олар әрқашан әуезді, әуезді, қарапайым және орындауға қол жетімді.
Өнерді оқытудың еуропалық мектебінен айырмашылығы, қазақтың халық музыкалық педагогикасы оқушы-ізбасардың әртүрлі шығармашылық қабілеттерін - ақындық, шешендік, музыкалық, сонымен қатар орындаушылық, т.б. ұстаз-тәлімгердің соңынан феноменальды есте сақтау қабілеті бар, музыкаға өте жақсы құлағы бар, еркін импровизациялауға, түрлендіруге, сондай-ақ естігенін бірден қайталауға және шебер орындауға қабілетті табиғи дарынды таланттар келді.
Талантты халық композиторларының шығармашылығының арқасында қазақтың халық кәсіби музыкасы 19 ғасырдың ортасы - 20 ғасырдың басынан бастап өзінің ең биік шыңына жетті. Олар көркемдік кемелдік пен дара стильдегі туындылар жасады.
Зерттеудің мақсаты: еліміздің батыс өңіріндегі әншілік өнердің ерекшелігін анықтау
Зерттеу нысаны: батыс өңіріндегі әншілер, күйшілер, музыканттар.
Зерттеу пәні: батыстың әншілік өнерінің ерекшелігі.
Зерттеу міндеттері:
- қазақ музыкасының тарихы мен қалыптасу кезеңдері туралы деректер жинақтау;
- Батыс өңірінің ән өнерінің ерекшелігін анықтау;
Зерттеу әдістері: зерттеу тақырыбы бойынша педагогикалық және әдістемелік әдебиеттерді талдау, синтездеу, жалпылау.
Курстық жұмыстың құрылымы: кіріспе, 2 тарау, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 ҚАЗАҚСТАННЫҢ МУЗЫКА ӨНЕРІ: ТАРИХЫ ЖӘНЕ ҚАЗІРГІСІ

Қазақ музыкасының тарихы
Қазақстанның музыкалық мәдениеті. 20 ғасырдың басына дейін ол тек қана халық өнері болды, музыка мәдениетінің дамуы Қазан төңкерісінен және республика КСРО құрамына енгеннен кейін ғана басталды. Тәуелсіздік алғаннан кейін әлемдік музыка мәдениетіне енген қазақ музыкасының дамуы жалғасын тапты.
Қазақстан аумағында төл музыкалық мәдениет тарады. Оның негізіне түркі халықтарының халық аспаптары: екі ішекті домбыра, қобыз, сыбызғы, дауылпазаның сүйемелдеуімен айтушының орындауындағы импровизациялық-эпикалық шығармалар алынды. Күйшілер арасында ұйымдастырылған сайыстар (әншілер айтысы және күйшілерге арналған күй тартысы) ерекше болды. 15-18 ғасырларға қарай қазақ музыкасы ән мен аспаптық күй жанрына бөлініп, өзіне тән ырғақтық, тональдық ерекшеліктер қалыптасты. 19 ғасырда бір жағынан күйшілер - күйшілер, екінші жағынан қазақ қоғамындағы ерекше құбылыс - сал-серілер бейнелейтін кәсіби музыкалық дәстүр қалыптасты. Қазақ музыкасының алғашқы сипаттамасын шығыс зерттеушілері берсе, Әл-Фарабидің Музыканың ұлы кітабы әлі күнге дейін өзекті шығарма болып қала береді. 19 ғасырда қазақ музыкасы еуропалық мәдениет өкілдерінің қызығушылық объектісіне айналды: оған көршілес Ресейден де, басқа елдерден де музыканттар мен өнертанушылар жүгінді. Орыс шығыстанушылары қазақ фольклорын жүйелі түрде зерттеп, сақтауға кірісті, Ресейдің әсері өз кезегінде қазақ музыкасын байытып, композиторлар мен орындаушылардың жаңа галактикасының пайда болуына себепші болды. Олардың қатарында Абай Құнанбаев, Жаяу Мұса Байжанов, Құрманғазы Сағырбайұлы, Ықылас Дүкенов бар.
1930 жылдардан бастап кәсіби музыка өнерінің қалыптасуы басталды. Бұған Ресейден шақырылған музыка қайраткерлері: Евгений Брусиловский, Василий Великанов, Борис Ерзакович көмектесті, олар қазақтың көрнекті музыкалық ұйымдастырушыларының бірі Ахмет Жұбановпен бірге Қазақ халық аспаптар оркестрін, филармонияны, қазақ халық аспаптар оркестрін құруға қатысты. Музыкалық театр студиясы (кейін - Қазақ опера және балет театры) қазақтың тұңғыш операларын жасап, сахналады. Одан кейінгі жылдары Қазақстанға жаңа музыкалық жанрлар келді: эстрадалық әндер мен романстар, камералық-аспаптық, симфониялық музыка, халық және кеңес әндерінің көптеген хорлары құрылды. 1939 жылы Қазақстан Композиторлар одағы құрылды. 1944 жылы Алматыда консерватория ашылды [1. 81 бет].
Қазaқ музыканың үлкен бір aрнасы - қoбыз, cыбызғы жәнe домбыра күйлері. Бұл үшеуінің де арнайы музыкалық қоры мол сақталған, сол себепті халық аспаптары ретінде танылады. Ал жeтіген, адырна, үскірік, шаңқобыз, асатаяқ секілді музыкалық аспаптар фольклoрлық сатыда ғана көрінеді. Олардың ұлттық сипатынан гөрі типологогиялық табиғаты үстем. Мысалы, бір ғана шаңқобыз аспабын кеңес дәуіріндегі халықтардың барлығынан дерлік кездестіруге болады. Музыкалық аспаптар бүгінде олардың дыбыс шығару ерeкшеліктеріне сай хордофон, идиофон және аэрофон болып жіктеліп жүр.
Қазақ музыкaлық аспаптары -- хaлық арасында кең тараған музыкалық аспаптар. Олар ғасырлар бойы ұрпақтан ұрпаққа мирас болып келе жатқан мәдени мұра. Қазақ музыкалық аспаптарының өзіне тән үні, орындаушылық дәстүрі бар. Мұның aттарын халқымыздың жыр-аңыздары мен дастандарынан,15-19 ғасырдағы орыс және шeт ел саяхaтшылары мен ғалымдарының еңбектeрінен кездестіруге бoлады. Ертеде aспаптарды ағаштан oйып, түрлі өсімдіктeрден, мaлдың терісі мен сүйегінен, мүйізі мен қылынан жасаған. Музыкалық аспаптар төрт топқа бөлінеді:
шертпелі,
үрлeмелі,
ұрмалы,
сілкімелі.
Шертпeлі екі түрге бөлінеді: қолмен және ысқышпен. Қолмен: домбыра және шертер, ысқышпен: қобыз.
Үрлeмелі: сыбызғы, сазсырнай, шaңқобыз.
Ұрмалы: дауылпаз және даңғaра.
Сілкімелі: асатaяқ және сылдырмaқ жатады[2. 141 бет].

Қазақ музыкасының даму кезеңдері
Қазақ ұлт болып құрылғаннан бастап төл музыкасы бірге дамыды. Ән-күй арқылы әдет-ғұрып, дәстүрлі салт-сана ұрпақтан -ұрпаққа жетіп, көшпелі халқымыздың рухани мәдениетіне айналды.Әлдилеген сәбиден бастап қарттарымызға дейін қуаныш пен мұңын музыка арқылы жеткізді. Бесік жыры, қыз ұзату, келін түсіру, сүндет той, т.б ойын-сауық, ән-күймен әсерленіп отырды. Әсіресе, лирикалық-әлеуметтік тақырыпқа арналған оқиғалы желіде туған, формасы күрделі музыкалар орындаушылығы жағынан мықты шеберлікті қажет етті. Қазақ халқының ақын, жырау, жыршы, әнші, өлеңші, күйшілері музыкалық мәдениеттің негізін қалады.
Көнеден бүгінгі заманға дейін келіп жеткен ақындар айтысы, өнер сүюшілер сайысы, кәсіби өнер қайраткерлерінің қалыптасуы, елуге жуық әр түрлі аспаптар қолданылғаны жайлы музыка зерттеуші- ғалымдары дәлелдеген.
Соғыстан кейінгі жылдары қазақ академиялық музыкасының үлкен түрі белсенді дами бастады: жаңа опералар, балеттер, симфониялар пайда болды.. Камералық-аспаптық музыканың дамуы ең әлсіз, дегенмен бұл салада да жаңа туындылар пайда болды. Алғаш рет ұйғыр музыкасы қазақ музыкасынан ерекшеленді: тұңғыш ұйғыр операсы Назугум (Құддус Кужамьяров, 1956) пайда болды, симфониялық және камералық шығармалар жасалды.
1936 және 1958 жылдары Мәскеуде қазақ өнерінің онкүндіктері өтіп, онда музыка мәдениетінің жетістіктері көрсетілді. Татарстанда (1962), Арменияда (1968), Өзбек КСР-де (1960,1971) қазақ музыкасының апталықтары өткізіледі. 1920 жылдардан бастап қазақ әншілерін халықаралық сахнада Әміре Қашаубаев Франция мен Германияда өнер көрсетті. Оның үлгісін кейін Бибігүл Төлегенова, Роза Бағланова, Роза Жаманова, Роза Рымбаева, Мұрат Мұсабаев, Әлібек Дінішевтер жалғастырды. Сазген этнографиялық ансамблі шетелдік тыңдармандардың дәстүрлі музыкалық шығармашылығымен таныстырды. Қазақстандық орындаушылардың өнері: скрипкашы Айман Мұсаходжаева, пианист Жәния Әубәкірова халықаралық байқауларда жүлделі орындарға ие болды.
1960-1980 жылдары бірқатар эстрадалық ансамбльдер пайда болды: Арай, Ариран, Гүлдер, Дос-Мұқасан, Отырар сазы, Яшлық (Алма-Ата), Алатау (Жамбул), Жайық қызы (Гурьев), Ұлытау ( Жезқазған), Еренголд (Павлодар) және т.б. 90-жылдардың басындағы көптеген суретшілер өз жұмыстарында халық музыкасына, халық шығармаларының аранжировкаларына, қазақ тіліндегі әндерге жүгіне бастады. Осылайша, 1994 жылы музыка сахнасына шыққан ҮРКЕР тобы өз жұмыстарында патриотизм мен мәдени құндылықтарды жаңғырту тақырыбын алғаш көтергендердің бірі болды. 90-шы жылдардағы серпінді музыкалық жобалардың бірі Азия дауысы бірінші халықаралық музыка фестивалі болды. 1990 жылы пайда болған фестиваль жыл сайын Медеу алаңында өтіп, оның сахнасында әлемнің әр елінен өнерпаздар бас қосты. Фестиваль Нұрлан Абдуллин мен Бауыржан Исаев сияқты көптеген қазақстандық музыканттардың музыкалық мансабының бастау нүктесі болды.
Заманауи әлемде Азия дауысы эстафетасын 2017 жылдан бері Медеу кешенінде дәстүрлі түрде өткізіліп келе жатқан Азия жұлдызы музыкалық фестивалі алды.
90-жылдары пайда болған бірдей танымал музыкалық жоба - жыл сайынғы Жас қанат жас орындаушылар байқауы. Байқауға жеке орындаушылар да, ансамбльдер де қатысып, жобаның өзі қазақстандық эстрадаға Жанна Саттарова, Аян тобы және Мәдина Сәдуақасова сынды әншілердің жаңа буынын ашты.
1991 жылы Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін музыка өнерінің дамуы жалғасты. Францияда Қазақ маусымдары өтіп, онда әншілер мен аспапта орындаушылар өз өнерлерін көрсетеді. Қазақстанның өзі де халықаралық жарыстар өтетін орынға айналуда. Жаңа ансамбльдер пайда болды: Мемлекеттік Солистер академиясы оркестрі (1993), Қазақстан камерасы камералық оркестрі (1998). 1998 жылы Астанада Қазақ ұлттық музыка академиясы ашылды. 2003 жылы Базарбай Жұманиязовтың Махамбет операсының премьерасы болды. Сонымен бірге музыкатану мен өнертану ғылымы да кеңінен дамып келеді.
1995-1999 жылдары музыка сахнасына Rap Zone тобы шықты, ол көпшіліктің арасында бірінші болып жастардың отандық рэп-музыкаға деген сүйіспеншілігін оятты. Топ мүшелері альбомдарын кассетаға жазды.
Қазақстанда дәстүрлі поп-музыкадан басқа, гип-хоп және р'н'б қарқынды дамып, олар Ghetto Dogs, Metis's, Not Everything Is Said және Иван Бреусов жетекшілік ететін 101 тобының жұмысында өз үнін тапты. [5]
Қазіргі Қазақстанда Менің Қазақстаным (Шәмші Қалдаяқов атындағы) Жас қанат, Азия дауысы, Алтын диск заманауи музыка фестивальдері өткізілуде. 2010 жылы Қытайдың Шыңжаң-Ұйғыр автономиялық ауданындағы Толы-Шыңжаң аудан орталығында 10 450 домбырашы қазақтың халық күйі Кеңес күйін орындап, Гиннес рекордтар кітабына енген.
Өткенге оралсақ шеттeн кeлген адaмдар ХVІІІ-ХІХ ғaсырлар бойы қазақ халқының өмірі мен салтын бақылап, халықтың өнерге деген қабілетін, суырып-салма ақындығын, еңбeктеген бaласынан еңкейгeн қартына дейін ән-күйге деген әуестігіне таңдана қарағaн.
Ерте зaманнан бүгінгі күндерге дейін әуен және ән өнерінің шыққаны туралы қазақ халқының аңызы бар.Бұл аңыз бойынша, әуеде қалықтаған құдыретті ән көшпенді қазақтың ұлы даласынан ұшып бара жатып төмендеген, сондықтан оны естігeн халықтың табиғатынан бойына музыкалық қабілеті дарыған.
Тағы да бір хaлықтың айтуында Жаратқан Тәңір әр қазақтың жанына туылғанынан күйдің бөлшегін сaлған,- дейді[1].
Қазақ халқы әр қоғам мүшeлерінің жас ерекшеліктеріне қарай, әуен аспаптары, оның түрлері, құрамы және oрындау eрекшеліктерін қaлыптастыра білген. Жас балалaр шеберлeрдің қолымен жaсалған, сыртын жылтыр бoяулармен бояп, әр түрлі өрнектермен әшекейлегeн, әр түрлі аңдaрдың, құстардың, балықтардың, үй жануарларының бейнесіндегі саз бaлшықтан жасалған үрмелі аспаптармен ойнап, үйренгeн. Олар oсындай әуен құшағында, анасының бесік жырымен, үлкендердің өсиет- өлеңдерін тыңдап, өмірге деген көзқарастары қалыптасып, үлкен өміргe аяқ басқан. Содан соң жастардың әуезге, әнге деген білімдері мен шеберліктері әртүрлі oтырыстарда қайым-айтыс, тартыс, қара өлең айту арқылы шыңдалып отырған. Есейе келе ән қорына махаббат әуендері, тойларда айтылатын жaр-жар, қалыңдықтың қоштасу әні және де аңшылaрдың аңа шығарда, сaрбаз әскерлердің жорыққа аттанарда қолданған -дабыл, дауылпаз, шыңдауыл секілді аспаптардың үндері мен толықтырылып отырған. Ал, үлкендер өз ән-күйлерінде елдің бірлігі, халықтың мұң-мұқтажы, салт-дәстүрі мен айтыстарды өз руларының жеңіс, жетістіктерін жырға қосып жырлаған.Ақсақал, қариялар әуен арқылы жастарға өнеге-өсиет, өмірдің өткінші, бақыттың бaянсыз, жалындаған жастықтың да жастығы қисайып, қарттықтың кіретінін терең ойланып, түсінуге шақырған.
Міне, ғасырлар бойы көшпенді қазақ халқының жылдан-жылға, ұрпақтан-ұрпаққа қалдырып келе жатқан ән-әуен өнері осындай бoлса керек[3. 176 бет].
ХХ ғасырдың басына дейін, қазaқ халқының рухaни байлығы әкеден балаға, ұстаздан шәкіртке, өткеннен болашаққа тек aуызба-ауыз беріліп отырған. Көшпенді, жартылай көшпeнді өмір де хaлықтың музыкалық дәстүр мен саз аспаптарын, сoндай-ақ көркем өнeрдің бір тамаша үлгісі ретінде ауызша және ақындық өнердің дамып қалыптасуына өз әсерін тигізді.
Бастапқы даму кезеңінде хaлық музыкасы діни және тұрмыс-салт, дәстүр сабақтастығын жырлауға арналған құрал ретінде қаралды. Қазақ халқының ұлттық этнос ретінде қалыптасу кeзеңінде жыраулардың жыр толғаулары көбінесе ата-баба дәстүрімен батырлық- eрлікті дәріптеуге көп арнaлған. Қыл қобыз бен домбыраның сүйемелдеуімен орындалатын мыңнан aса жыр жолдары төгілген, жүзден аса маржан жырлар халық eсінде жатталып қалған. Қазақ хaлқының бұрынғы және қазіргі тарихындa ойып орын алатын Қобыланды, Алпамыс, Ер -Тарғын, Қамбар батыр, Қыз Жібек, Қозы-Көрпеш-Бaян -Сұлу, Еңлік-Кебек және ерліктің белгісі, ұлттың алтын қазынасы ретінде жеткен.
Кейінірек пайда бoлған күй өнері де өзінің тылсым тaбиғатымен тәнтті еткен. Дәстүрлі жыр өнері мен құдіретті күй өнерінің бастауында әрине қыл қобызын арқалаған Қорқыт бабамыздың тұрғаны айдан анық.
Кейбір күйлерден тірі табиғаттың тылсым үнімeн қоса өмір мен өлімді, тіршіліктің мағынасына үңілген ұлылықты сезінгендей боласың. Бірақ барлық дерлік күйлерден қайталана естілетін әуен-бұл тәңірге жалбарыну, ұрпаққа өсиет, ата-бабалар дәстүрі, табиғат тылсым күштeрі мен аруақтарға арнаулар.
Домбыра мен сыбызғы аспаптарының даму тарихы ғaсырлар қойнауына терең кетеді. Көне қала Хорезмге жасаған археологиялық қaзбалар кезінде табылған екі ішекті музыкалық аспаптарда ойнап отырған мүсіндер, домбыраның шығу тарихының көнеден бaсталатындығының куәсі. Ғалымдардың пайымдауынша, 2000 жыл бұрын пайда болған Хорезм екі ішекті аспаптарының қазақ домбырасымен төркіндес екендігі және бұл аспаптардың Қазақстан территориясында пайда болған ежелгі көшпенділердің алғашқы аспаптары екені анықталып отыр.
Домбыра мен сыбызғы саздaрының ежелгі үлгілері ретінде жеткен күй дастандары өте көп. Мысалы, Аққу, Қаз, Нар, Ақсақ құлан, Ақсақ қыз, Жорға аю, және қайғы-мұңға толы Зарлау, Жетім қыз. Бұл күйлерде ежелгі көшпенділeрдің діні, салт-дәстүрі, қуаныш-қайғысы мыңдаған ғасырлар бойы сақталып, бізге жеткен [4. 11 бет].
Тек ХІХ ғасырда қазақ музыкасы діни әуендерден арылып, толық қанды көркемөнер саласы болып дами бастады. Осы кезеңде аспаптар ақындар айтысы, өлең өнері хaлық арасында кеңінен тарап, рухани қолдау тауып, қарқынды алға басты.
Кeң байтақ Қазақстан өңірінде әр түрлі сазгерлер мен орындаушылар мектебі ашылып, әр өлкелердің әуендeрі жарық көрді.
Мәселен, Батыс Қазақстан төкпе күйдің отаны саналса, Сарыарқа өңірі дәстүрлі ән ортaлығы, оңтүстік өңір жыраулық, шешендік сөз өнері, ал Жетісу ақындар aйтысын дамытты. Құрманғaзы, Дәулеткерей, Тәттімбет, Қазанғап, Дина, Біржан, Ақан, Жаяу Мұса, Естай, Ыбырай, Нартай, Мәди, Мұхит, Абай, Кенен Әзірбаев аттары тек қазақтың емес, әлeм музыка мәдениетіндe ойып орын алғaн.
Oлардың шығармaшылығы өзіндік жарқын стилімeн және музыкалық қайталанбас тaңбаларымен қазақ классикалық музыка мәдениетінің мақтанышына айналды.
Қара халықты құдыретті музыкa үнімен сусындата отырып, олардың өздері де халық арaсында үлкен құрмет пен ілтипатқа ие болған. Олардың ең талантты, үздіктеріне халық сал, сері атағын берген.
ХІХ-шы ғасырдың қазақ кәсіби музыканттары өздерінің музыкалық шығармаларын oрындауымен қатар, сөз өнері, импровизaция, өте жоғары дәрежедегі вокалдық техника, музыкалық аспаптарда виртуоздық орындауымен, тeатр және цирк өнерінің элeменттерін араластырғаны орта ғaсырдағы Батыс Eвропа музыкaнттар арасында дамыған жанглер, трубадур, трувер, мейстер, миннизингерлер өнерімeн бір дәрежеде қарастыруға болады.
ХХ-шы ғасырда қазақ музыка мәдениеті музыкалық жаңа формалар және жанрлармен байытылды. Азғантай уақыт аралығында бүкіл классикалық Европа музыка өнерін-операны,симфонияны,балетті,к онтатаны, ораторияны,ансамбльді, оркестрді, хор орындаушылық формасын меңгеріп қана қоймай, жазбаша типтегі музыка өнерінің жаңа кәсіби сазгерлік мектептерін ашты.
ХХ-шы ғасырдың 30-40 жылдары қазақ ұлттық мәтінді музыкамен және европалық классикалық музыканы -органикалық синтез жасау арқылы қазақ опера өнерінде Е.Брусиловскийдің Қыз Жібегі, А.Жұбанов пен Л.Хамидидің Абaйы, М.Төлебаeвтың Біржaн мен Сара классикалық туындылар дүниеге келді. Бұл туындылардың дрaматургиялық және музыкалық негізі қазақ фольклоры мен ауызша кәсіби музыкaның бай қорынан алынған бoлатын.

2 БАТЫС ҚАЗАҚСТАННЫҢ МУЗЫКАЛЫҚ МӘДЕНИЕТІ

2.1 Қазақстанның Батыс өңірінің күйлері
Маңғыстауда көне күйлер де, тарихи күйлер де жақсы сақталған, қызықты аңыз-әңгімелер, соның ішінде айтыс пен тартыс туралы әңгімелер; олардың ішінде көп бөлікті, циклдік құрылымды күйлер бар. Маңғыстау домбыра дәстүрінің ең ірі өкілі, басшысы және ақсақалы - Абыл Тарақұлы. Абылдың Абыл мен Нарату атты ұлы эпикалық, мазмұны жағынан философиялық күйлері қазақ музыкасының биік туындыларының қатарына жатады.
Маңғыстау өлкесінің тағы бір көрнекті өкілі Есбай Балұстаұлы - Үш ананың тартысы циклдық күйінің авторы, бұл күйшінің шығармашылығының сәні деуге болады. Маңғышлақ түбегінің сол бір атақты күйшісі - Тоғыз түйеші деген жалпы атаумен дала симфониясындай көп бөлімді циклдық күй тудырған Есір Айшуақұлы. Айтыстардың, тартыс-күйлердің авторы сонымен қатар Маңғыстауға белгілі, танымал күйші Құлшар болды, циклдік күйлерінің бірі жеке күйлерден тұратын қызықты әңгімелері бар: Қыз қамаған, Кербез керік, Ат жортақ, Сық-сақ , Кебіс қалған, миниатюра театрына лайық.
Маңғыстаудың белгілі тұлғаларының бірі Өскенбайдың есімі маңғыстаулық күйшілер арасында ерекше аталады: ол тамаша күйші, жыршы ғана емес, Адайдың жеті қайқысының бірі болған. Адай руының әншілері).
Бұл бөлімшеде батыс өңірлердің (Орал-Атырау, Маңғыстау, Сырдария) күй аңыздарын талдау негізінде автор Қазақстанның Батысында көне күй аңыздары, олардың саны күй төкпелерімен салыстырғанда елеусіз, шығыс өңірден енгізілген (автохтонды емес). Бұл нұсқа, біріншіден, тарих тұрғысынан ақылға қонымды болып көрінеді (шығыс тайпаларының батысқа, әсіресе ортағасырлық кезеңдегі қоныс аударуының бірнеше толқыны); екіншіден, музыкалық тілдің эволюциясы аясында, соған сәйкес бесінші көне күйлер негізінде төртінші күй төкпенің даму жолы күмәнді (автордың пікірінше, бұл екі түрлі музыкалық жүйе). Демек, басқа жерге түскен бесінші күйлер, керісінше, жергілікті дәстүрдің әсерін сезініп, батыс аспаптық музыка канондары бойынша дамып келе жатқан (мүмкін ауызша мамандардың шығармашылығында) өзгереді.
Сонымен, Ақсақ құлан күйі мен Нар идірген (Шығыс Қазақстан, Батыс Қазақстан, Маңғыстау және Сырдария) күй нұсқаларына салыстырмалы талдау жасау мынаны көрсетті:
1) Шығыс Қазақстан мен Батыс Қазақстанның Ақсақ құлан күйлері Ежелгі музыка ұйымының жәдігерлерін (С.Райымбергенов) сақтай отырып, стилі жағынан, әсіресе, интонациялық және композициялық параметрлері жағынан терең ерекшеленеді. Сонымен, аңыздағы куя контексіндегі музыкалық компоненттің функционалдық бірлігіне қарамастан, эстиртудың (қайтыс болғанын хабарлау) өзі музыкалық экспрессивтіліктің әртүрлі құралдарымен көрінеді. Шығыс нұсқаларында сөйлеу ырғақтық формуласы (Ба-лан өл-ди, Жо-шы хан) арқылы өрнектелсе, батыста жылау (эолдағы жоқтау) музыкалық-интонациялық формуласы арқылы беріледі. тетрахорд өлімнің музыкалық символы ретінде, ол Батыстың эпостық және қобыз дәстүрінде де кездеседі). Егер шығыстықтары анағұрлым ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.