Дәлелді тәжірибенің дамуы
ҚазақстанРеспубликасыДенсаулықсақта уминистрлігі
Қызылордамедициналықжоғарыколледжі
Бекітемін
Әдістемелік бөлім меңгерушісі
___________ С.С Жундабекова
____ ____________ 2021 ж.
Бекітемін
_________ 20____ж.
ДӘРІС КЕШЕНІ
Мейіргер ісіндегі зерттеулерді жоспарлау және жүргізу принциптері
Мамандық 091 0100 Мейіргер ісі
Біліктілік 5АВ0910101 Мейіргер ісінің қолданбалы бакалавры
Курс: I
Семестр: І
Бақылау түрі: емтихан
Барлық сағаткредит KZ көлемі 482
Аудиторлық -48
Қызылорда, 2021 ж.
___________________________________ _________________
Мамандық бойынша жұмыс оқу бағдарламасы негізінде
Пәнніңмодульдің дәріс кешенін құрастырылып
Саим Ләйлә Нұрланқызы
(аты - жөні, ғылыми дәрежесі, ғылыми атағы)
"___ " ______________ 20 ... ж., хаттама № _____
ЦӘБ мәжілісінде қарастырылып бекітуге ұсынылды ______________
ЦӘБ төрайымы ____________ ____________________
(қолы) ( аты-жөні )
№1 тақырып.Мейіргерлік зерттеу процесінің қадамдары
Мақсаты.Мейіргерлік зерттеу процесінің қадамдарын меңгерту
Дәріс тезистері.
Медбикелік зерттеу процесінің қадамдары
1 қадам . Проблеманы анықтау.
Алғашқы қадамда сіз зерттегіңіз келген проблемалық аймақты таңдайсыз. Сізді қызықтыратын тақырып бойынша қолжетімді ақпарат табу өте қиын. Ал зерттеу жұмысының соңғы мақсаты - дәлелді мәліметтер негізінде клиникалық практикада интеграцияланатын білім беру. Проблеманы анықтау үшін ауқымды тақырып таңдап, сосын оны біртіндеп сығып, сұрақ түріне айналдырып және зерттеу процесіне алып келуге болады.
Ғылыми зерттеу мәселеніңмәселеніңидеяның шешімін табу процесіне негізделген. Бұл процестің негізгі қадамдары қандай?
Неден бастау керек?:
Жауапшешімқосымша зерттеуді қажет ететін сұрақ проблема идеяны тұжырымдаңыз.
Зерттеу сұрағынпроблемаларын нақтылау:
Сіздің сұрағыңызпроблемаңыз идеяңыз туралы не білетінін анықтаңыз? Тиісті ғылыми әдебиеттерге алдын-ала шолу жасаңыз! Сұрақпроблеманы басқа зерттеушілер қаншалықты шешкенін анықтаңыз, Сіз таңдаған мәселепроблема бойынша зерттеу жүргізу қажет пе немесе бұрын жүргізілген зерттеулерде мәселеніңмәселенің дайын шешімдері бар ма?
Мейіргер ісі үшін сұрақпроблеманың ықтимал мәні неде? Зерттеу мәселесін зерттеу мүмкін бе?
Мәселеніпроблеманы шешудің өзектілігі ғылыми әдебиеттердегі осындай зерттеулер туралы ақпараттың болмауымен ғана емес, сонымен бірге, ең алдымен, Мейірбике ісі үшін осы мәселеніңмәселенің ықтимал мағынасымен байланысты. Сонымен қатар, практикалық денсаулық сақтау үшін зерттеудің жоғары маңызы бар болса да, қолда бар ресурстар мен мүмкіндіктермен өз зерттеулеріңізді жүргізу қаншалықты мүмкін екенін түсіну қажет. Осы кезеңде ұйымдағы ғылыми зерттеулерді қолдайтын бөлімшелердің көмегін пайдаланыңыз.
2 қадам. Әдебиеттерді шолу.
Екінші қадамды орындау барысында сізді қызықтыратын сұрақ бойынша бұрын қандай зерттеулер жүргізілді, қандай нәтижелерге жеткені жайлы ізденесіз. Әдебиеттерді шолу барысында сіздің тақырып бойынша қандай аспектілер зерттелмегендігін анықтай аласыз, сонымен қатар мәліметтерді іздеу мен жинақтауды қалай жақсы істеуге болатынын үйренесіз. Әдебиеттерді шолу бойынша бар мәліметтер базасын қолданасыз. Сонымен қатар сіздің тақырыбыңызға байланысты әдебиеттерді іздеуде қажетті құлып параметрлерді анықтайсыз.
Тақырыпты анықтау бойынша нұсқау:
Дипломдық жұмысқа тақырып таңдау үшін мейіргер ісіндегі негізгі концепциялар мен кәсіби қызметті зерттеуге бағытталуы қажет:
- Қоршаған орта(пациент- отбасы - қоғам) пациенттің ортасы, өмір сүру ортасы;басқа адамдармен қарым-қатынасы
- Денсаулық: пациентті сауықтыру үрдісі және тұрғындардың сауығуы;
- Мейіргерлік күтім: пациенттің мәселесін шешуге бағытталған денсаулықты нығайтуға қатысу;
- Пациент - мейіргерлік күтімді алатын, индивидуалды құрамды:
:: психикалық жағдайымен;
:: физикалық жағдайымен ;
:: ойлақ қабілетімен және т.б..
2. Тақырып белсенді болуы қажет, ғылыми жаңашыл, тәжірибелік маңызы бар және қолданыста болуы қажет;
3. Тақырып таңдау барысында дерек көзі ретінде студент медициналық ұйымның ақпараттық базалары, жергілікті , ұлттық және халықаралық ақпарат базаларын қолданады.
CINAHL (Cumulative Index of Nursing and Allied Health Literature)
CINAHL(Cumulative Index of Nursing and Allied Health Literature ( қазақша- Мейіргер ісі мен медицинаның аралас саласы туралы ақпараттар)) - мейіргерлерге арналған пациенттерге күтім көрсетуге қатысты әдебиеттердің жиынтығы.
1983 жылдан қазіргі уақытқа дейін мейіргерлік күтім бойынша 3 мыңнан астам журналдар шығарылған. Бұл- мейіргер ісі бойынша толық библиографиялық база. Рефераттардан басқа, мәліметтер базасына толық мәтінді мақалалар енгізілген.
MEDLINE деректербазасы
http:www.pubmed.com
Medline - (Medical Literature Online, Медлайн)- бұл бүкіл әлемнің 30 тіліндегі 4600-ден астам медициналық мерзімді басылымдардың библиографиялық сипаттамасынан (citation) тұратын медициналық ақпарат дерекқоры. Ол барлық әлемдік басылымдардың 75% - ын қамтиды.
Мұнда 1946 жылдан бері шығарылған 25 миллионға жуық басылымдар туралы ақпарат сақталған. Кейбір мақалалардың толық мәтіндерін PubMed Central (PMC) сайтынан табуға болады.http:www.pubmed.com
Evidence-BasedNursing деректер базасы
http:ebn.bmjjournals.com
Мейірбике ісі және BMJ Publishing Корольдік колледжі шығаратын тоқсан сайынғы журнал. Мейіргерлерге көмек көрсету үшін ол жоғары сапалы және клиникалық маңызды зерттеулер туралы мақалалар жариялайды.
Мейіргерлерге зерттеу нәтижелерін нақты түсінуге; басқару нұсқаларының артықшылықтарын өлшеуге және нәтижелерді жақсарту, пациенттерге көмек көрсету үшін дәлелді медициналық ақпарат алуға мүмкіндік береді.
PUBMED деректербазасы
Cyberleninkaғылыми мақалаларды іздеу базасы
3 қадам . Теориялық қадамды негіздеу
Үшінші қадамды орындау теориялық қадамды анықтаумен байланысты. Кейбір зерттеулерді жүргізу барысында зерттеушілер тақырыпқа байланысты теорияға не идеяға сүйенеді. Теория таңдалған тақырып бойынша болжам жасауға, сипаттауға, түсіндіруге, бақылауға не тесттілеуге мүмкіндік беретін график не диаграмма түрінде көрсетілуі мүмкін. Сандық зерттеулерді жүргізуде зерттеудің теориялық қадамы анықталады.
4 қадам . Өңдеузерттеуді жоспарлау
Бұл қадамды жүзеге асыра отырып сіз зерттеудің түрін анықтап және зерттеудің жоспарын құрасыз.Зерттеуді әрі қарай жүргізу үшін сіз қойылған сұраққа дұрыс әрі жақсы жауап беруге көмек беретін жоспар бойынша әрекет етесіз. Сізге қандай мәліметтер қажет екенін анықтаңыз, бұл мәліметтерді қалай жақсы жинауға болады, оны кімнен алуға болады және қалай анализдеу қажет. Осы қадамды орындай отырып сіз сапалық зерттеу барысында зерттеуге қатысатын адамдарға қойылатын сұрақтарды анықтайсыз. Ал егер сіз сандық зерттеуді жоспарлаған болсаңыз онда сіз бар анкеталар не сауалнамаларды қолданасыз. Сонымен қатар осы этапта сіздің зерттеуіңізге қатысты негізгі сұрақ тұжырымдалады немесе гипотеза түріндегі зерттеудің болжамды нәтижесі құрастырылады.
5 қадам . Зерттеуге қатысатындарды таңдауға жоспар құру
Бұл этапта жиналуға тиісті мәліметтерді таңдау жоспары құрылады. Мәліметтер адамдардан алынған ақпарат, жүргізілу тәртібі, жағдай түрінді және фотосурет не күнделік түрінде ұсынылуы мүмкін. Жиналған мәліметтердің типі сіз жауап іздеген зерттеу сұрағымен анықталады. Сонымен қатар таңдау жоспарына зерттеуге қатысатын не қатыспайтын кімдернелер жайлы, мәлімет жинауға қажетті қанша адам, жағдай т.б. ақпарат кіреді.
6 қадам . Мәліметтерді жинақтау жоспары.
6 этапта сіз барлық мәліметтерді жинақтау үшін бір процедураны қолданып мәліметтерді қалай жинайтыныңызды жоспарлайсыз. Барлық мәліметтер бір жолмен жинақталады. Егер сіз сапалы зерттеуді жоспарласаңыз онда қойылған сұраққа осы этапта өзгеріс енгізе аласыз. Ал егер зерттеу сандық болса онда сауалнама не басқада инструменттерді қайта қарауға болады.
7 қадам . Рұқсат алу
Жетінші қадамда зерттеу жүргізу және ақпарат жинау үшін адамдарға баруға рұқсат аласыз. Рұқсат алу алдында сіз өзіңіздің мақсатыңызды, мәліметтерді жинау және анализдеу процесін жазбаша түрде баяндайсыз. Әдетте мұндай процедура белгіленген тәртіппен жүреді.
ЛЭК (Локальды этикалық камитет) құжаттар:
1. Өтініш,
2.Этикалық сараптамаға өтінім ЛЭК.
3.Зерттеуге қатысуға ақпараттандырылған келісім )
8 қадам . Зерттеу субъектілерін қорғау
Зерттеудің сегізінші қадамын орындау барысында зерттеуге қатысу құжатын жасайсыз, оны зерттеуге қатысушыларға зерттеу басталмас бұрын танысуға және қол қойдыруға бересіз. Құжатты берілген схема бойынша жасаған жөн, себебі ол зерттеу мақсаты жайлы информация береді. Сонымен қатар құжатта зерттеуді кім жүргізеді, қатысушыға неге зерттеуге қатысу ұсынылып тұр, мәліметтерді жинау қалай жүргізілетіні, зерттеуге қатысу барысында болатын қауіп пен пайдалы тұстары қандай, бұл зерттеуге байланысты сұрақтар бойынша кімге хабарласуға болатыны жайлы информация беріледі. Адам құқығын қорғаудың Халықаралық нормалары пациенттердің зерттеу мақсатын түсінгендіктерін, зерттеу барысында не нәрсені бастан өткеретіндіктерін, зерттеуге қатысу барысында болатын қауіп пен пайдалы жақтарын білгенін талап етеді. Зерттеу субъектілері міндетті түрде зерттеуге қатысу туралы келісім беру құжатына қол қояды.
Зерттеуге қатысуға ақпараттандырылған келісім
9 қадам . Мәліметтерді жинақтаубасқару
Бұл этапта қатысушы рұқсатын қалай аласыз, жиналатын мәліметтер типі және оларды қалай жинайтындығыңыз жайлы анықтайсыз. Информация әртүрлі түрде болуы мүмкін: интервью, сауалнама, бақылау және т.б. Барлық жиналған информация біртекті түрде болуы үшін алдындағы келісілген информация жинау процедурасына сәйкес болуы керек. Барлық мәліметтер жиналған соң информация барлық пункт бойынша жиналдыма, сізде толық информация барма көз жеткізіңіз. Мәліметтерді сіздің зерттеуіңізге қатысы жоқ оқырмандардан қорғаңыз.
10 қадам . Мәліметтерді анализдеуге дайындау
Егер сіз интервью арқылы сапалы зерттеу жүргізетін болсаңыз, онда әрбір интервбюге кодтық номер беріледі және әрбір сөзі көшіріліп жазылады. Егер сіз сапалы зерттеудің басқа мәліметтер түрін жинасаңыз онда оларды анализдеуге дайындайсыз (мысалы фотосуреттің әрқайсысына код қою қажет; егер күнделіктерді анализдеу қажет болса, онда оларға кодтық номер қойылады сосын көшіріледі). Егер сіз сандық зерттеу жүргізсеңіз, онда толтырылған анкетадағы мәліметтер компьютерлік файлға статистикалық анализ үшін көшіріледі. Енгізілген информация дәлдік үшін екі рет тексерілуі тиіс.
11 қадам . Мәліметтерді талдау
Он бірінші этап мәліметтерді анализдеумен байланысты. Мәліметтерді анализдеу зерттеу түріне, сіз жинаған мәліметтер типіне байланысты болады. Егер зерттеу сандық болса онда анализ сипаттау түрінде болады. Ал егер зерттеу сапалық болса онда мәліметтерді бірнеше қайтара қарап, негізгі параметрлерді және берілген жоспарға не процедураға тақырыптардың сай екендігін анықтау керек.
12 қадам . Нәтижелерді интерпретациялау
зерттеудің он екінші қадамында сіз зерттеу нәтижелерін салыстырасыз, яғни басқа зерттеушілердің нәтижелерімен зерттеу нәтижелерінің ұқсастығы мен айырмашылығын анықтайсыз. Ол үшін сіз өзіңіздің нәтижелеріңізбен алдындағы зерттеушілердің нәтижелерімен салыстырып сіздің нәтижеңіз бойынша қорытынды шығарасыз. Сонымен қатар сіз өз зерттеуіңіздегі информацияға негізделген қосымша зерттеу ұсына аласыз. Соңында сіз өзіңіздің нәтижелеріңіз медбикелік тәжірибеде қалай қолдануға болатындығын сипаттайсыз.
13 қадам . Зерттеу нәтижелерін тарату
Бұл соңғы қадам! Бұны орындау барсында сіз өзіңіздің зерттеу нәтижелеріңізден статья жазып медбикелер қауымдастығымен бөлісесіз. Статья келесі информацияны қамтуы тиіс: қандай жұмыс жасалды, сіздің нәтижелеріңіз қандай, сіз оларды қалай интерпретациялайсыз. Дайындалған статья рецензияланған журналға публикациялануға ұсынылады. Зерттеу нәтижесімен бөлісудің тағы бір тәсілі - сіздің зерттеуіңіздің тезисін дайындау және оны кәсіби ұйымдарға ауызша не презентация түрінде (плакатты презентациялау)қарауға ұсыну.
Статья
Кілт сөздер: Мейіргерлік зерттеу процесі,қадамдары,проблеманы анықтау,әдебиеттерді шолу,теориялық қадамды негіздеу,зерттеуді жоспарлау,мәліметтерді жинақтау жоспары ,рұқсат алу,мәліметтерді жинақтаубасқару,мәліметтерді анализдеуге дайындау,мәліметтерді талдау,зерттеу субъектілерін қорғау,гәтижелерді интерпретациялау,зерттеу нәтижелерін тарату
Иллюстрациялық материал.Презентация
Негізгі әдебиет:
1.Г.А. Дербісалина., Д.К. Жүнісова., Н.К. Нұрғалиева., Ж.Б. Бекбергенова., А.Т. Үмбетжанова Мейіргер ісіндегі зерттеулерді жоспарлау және жүргізу принциптері. Оқу құралы. Қарағанды: Ақнұр ЖК, 2019 ж., 15-20 бет.
2.Г.А.Дербісалина., М.Г.Махаметова., Д.Н.Н Ахметова., Ж.Б. Бекбергенова Дәлелді медицинадағы сұрақтар мен жауаптар Қарағанды,2019 44-50 бет
Бақылау сұрақтары:
1.Мейіргерлік зерттеудің қандай этаптарын білесіз?
2.Зерттеутақырыбын таңдау үшін не қажет?
3.Тақырыпты құрастыруда қандай сұрақтар қою керек?
4.Зерттеу проблемасы дегеніміз не?
5.Зерттеу проблемасының түрлеріне сипаттама беріңіз.
6.Дәйектерді жинау үшін зерттеушіге не қажет?
7.Дәйек жинау үшін жоспарда не көрсетіледі?
8.Жиналған дәйектерді анализдеуге қалай дайындайды?
9.Дәйектерді талдаудың түрлерін ата.
10.Интерпретация дегеніміз не?
№2 тақырып.Ғылыми әдістер және оның сипаттамалары
Мақсаты. Мейіргерлік ғылыми зерттеу әдістер және оның сипаттамаларын үйрету
Дәріс тезистері.
Ғылыми әдістер және оның сипаттамалары
Ғылыми әдіс -- жалпы ғылыми аясындағы қолданылатын әдістердің жиынтығы. Осыған қоса әрбір ғылым саласы тек қана арнаулы объектіге ғана емес, сол объектіге сәйкес арнаулы әдіске де ие болады.
Әдіс - зерттеу барысында белгілі бір қорытынды алуға бағытталған, бір немесе бірнеше метематикалық, немесе логикалық операциялардың теорияға немесе практикаға негізделген түрі. Процедура - белгілі бір операциялар жиынтығының орындалуын қамтамасыз ететін іс-әрекеттердің жиынтығы.
Тәсіл - күрделі әдіс болып табылады, ол зерттеу барысындағы бірнеше нысаналы әдістердің жиынтығы
Ғылыми танымның нәтижелері түсініктерді қалыптастырумен аяқталады. Ғылымның түсініктілігі бір-бірімен тығыз байланысты аксиомалар, теоремалар мен тұжырымдардың қатаң логикалық құрылысымен түсіндіріледі. Түсініктер көп жақты құрылымға біріктірілген. Теория - бұл түсініктің кеңейтілген түрі. Кез келген ғылыми теория - Евклидтің не Н.И.Лобачевскийдің геометриясы, кванттық механика, не қазіргі заманғы космогония - түсініктердің қалыптасуының мысалы бола алады. Түсініктердің қалыптасуы - үздіксіз жүретін күрделі үрдіс. Әрбір ғылым белгілі бір заңдылықтарға бағынатын түсініктер жүйесі болып табылады.
Ғылым кумулятивті үрдіс деп аталатын тек қана фактілердің жай жиынтығы емес. Фактілерді әдетте гипотеза мен теориялар арқылы түсіндіруге тырысады. Олардың ішінде белгілі бір кезеңде парадигмаға айналатын жалпыға ортақ немесе фундаменталды теория болады. Кезінде осындай парадигма ретінде Ньютонның аспан және жер денелерінің қозғалыс теориясы қарастырылды, өйткені, бұл теорияға нақты механикалық процестерді зерттеуші дерлік ғалымдар сүйенді. Дәл осылай, электрлік, магниттік, оптикалық және радиотолқындық процестерді зерттеуші барлық ғалымдар Д.К.Максвелл жасаған электромагниттік теорияның парадигмасына сүйенді.
Ғылыми революцияларды талдау үшін, ғылымға парадигма түсінігін енгізген америкалық ғалым Томас Кун (1922-1996 ж.) олардың ерекшелігін - бұрынғы парадигманың жаңа парадигмаға ауысуы, яғни зерттеліп отырған процестердің жаңа, терең және күрделі түріне ауысуын көрсетіп кеткен. Оның пікірі бойынша ғылымның дамуын екі кезеңге бөлуге болады:
қалыпты кезең, бұл кезде ғалымдар парадигманы жеке, арнаулы сипаттағы мәселелерді шешуге пайдаланаған;
экстраординарлық кезең - жаңа парадигманы іздеу кезеңі.
Ғылыми әдіс -- қоршаған ортаны тануға арналған қадам.
Ғылыми әдіс - ғылыми білімдегі проблеманы шешуге және кеңейтуге арналған жүйелі қадам.
Ғылыми зерттеу қызықтыратын саланы үйреніп білу үшін ғылыми әдісті практика жүзінде қолдану немесе жүйелі зерттеп тану.
Мейіргерлік ғылыми зерттеу - мейіргер жүргізетін клиникалық не басқарудағы проблеманы танудағы жүйелі процесс , зерттеу арқылы мейіргер пациентке жасалатын күтімді жақсарту және проблемалық ситуацияларды шешу үшін жаңа информация алуға тырысады.
Мейіргерлік ғылыми зерттеу -
oo мейіргерлер ісін түсінуге,
oo бағалауға
oo анализдеуге,
oo білімін кеңейтуге,
oo өз тәжірибесіне сыни тұрғыдан қарауға,
oo мейіргерлік тәжірибені ұйымдастырудағы ұсынылған жаңалықтардың эффективтілігі мен пайдасын анықтауға бағытталған жол.
Мейіргерлікғылымизерттеу - сұраққоюғажүйелітүрдеқадамжасау, жүйелі
түрдеіздеуәдісі.
Мейіргерлікғылымизерттеу - жинақталғанбілімдісенімдімәліметтер ментолықтырудынақтыжәнелогикалықтүр дежүргізу
Ғылыми әдістің сипаттамалары:
oo жүйелілік,
oo бақылау,
oo дәлелдердің нақтылығы,
oo ықтималдығы
oo сыни мүмкіндіктері.
Жүйелілік(тәртіптілік, реттілік). Ғылымизерттеудезерттеушіпроблеманыа нықтап, зерттеудіұйымдастыруданбастап, ақпараттыжинаужәнеталдауарқылымәсел енішешеді. "Жүйелілік" деген термин ретіндезерттеушізерттеужоспарынасәй кесқұрылғанбірнешеқадамдарарқылылог икалықтүрдеөту.
Бақылау - зерттеудіңжүргізілуінекерексізфакто рлардыңәсерінмүмкіндігіншеболдырмай тынжағдайжасау. Мейіргерлерзерттейтінқұбылыстарәртү рліфакторлардыңәсерісалдарынанқалып тасқанкомплекстікфеномендер. Зерттеушіқұбылыстарарасындағыбайлан ыстыанықтайотырыпзерттеугежатпайтын дүниелердібақылапотырады, бірақоларақырғынәтижегеәсеретуімүмк ін.
Дәлелдердің эмпирикалық табиғаты. Ғылыми зерттеулер адамның сезім мүшелері көмегімен тікелей және жанама жиналған шынайы объективті түбірі бар практикалық дәлелдерді қолданады. Ғылыми қадам талабы - зерттеу шынайылыққа негізделген, ал зерттеушінің жеке көзқарасы болмайды.
Ықтималдылық мүмкіндігі (генерализация).Ғылымның негізгі мәндеттерінің бірі феномен табиғатын түсіну. Бұл жерде тек қана алынған жағдай мен құбылысты түсініп қана қоймай құбылыстармен олардың арасындағы байланыстардың ықтималдық мүмкіндіктерін түсіну қажет. Феномен жағдайының дәлдігі жүргізілген зертеудің сапалық критериі болып табылады.
Сыни тұрғыдан ойлау. Ғылыми қадамның маңызды аспектісі, қолданылған ғылыми әдіске баға беру мүмкіндігі. Бұл зерттеу нәтижесі мен қортындысына зерттеуші эмоциясының, қоршаған орта факторларының әсер ету мүмкіндіктерін азайтады.
Ғылыми зерттеудің міндеттері:
oo сипаттау,
oo зерттеп - тану,
oo түсіндіру,
oo болжау,
oo бақылау.
Сипаттау. Мейіргерлержүргізетінкөптегензертте улерөзмақсатындамейіргерісіндемаңыз дыболыптабылатынфеномендісипаттаубо лыптабылады. Сипаттайтынзерттеудіжүргізетінзертт еушілербақылайды, сипаттайдыжәнекейжағдайдафеномендіж іктейді, яғнижаңа феномен жайлыалғашқыинформацияныұсынады. Сипаттайтын (дескриптивті) мейіргерлікзерттеуфеномендерінежата дымысалы: әртүрліжағдайлардаболатынпациенттег і стресс, ауырсынужәнеауырсынусиндромынбасқар у, адамдардыңденсаулыққадегенкөзқарасы , пациенттердіңреабилитациясыт.б.
Зерттеп, тану. Кей зерттеулер тек қана сипаттап қоймай феноменнің әртүрлі қырын, оның көріністерін және әсер ететін факторларын зерттеп таниды. Олар толық, терең ақпарат алуға бағытталған және олардың негізінде зерттеліп отырған феномен жайлы детализацияланған, жан - жақты түсінік қалыптасады. Мысалы: терминальды стадиядағы онкологиялық пациенттегі ауырсыну синдромын сипаттауға бағытталған дескриптивті зерттеуде зерттеуші осындай категориядағы пациенттердегі ауырсыну синдромының пайда болу жиілігі мен күшін тіркейді. Мұнда зерттеу міндеті болып табылады: ауырсынудың пайда болуы мен күшіне қандай факторлар әсер етеді, ауырсыну қандай көрініс береді, әртүрлі категориядағы терминальды жағдайдағы онкологиялық пациенттердегі ауырсыну синдромдарындағы ацырмашылықтар қандай?
Түсіндіру. Феноменнің пайда болу себебін және варианттарын іздеу, әртүрлі феномендердің өзара әсерін және байланысын, феноменнің ішкі себептерін, табиғатын түсінуге мүмкіншілік береді.
Болжау және бақылау. Қазіргі заманда ғылыми білімнің теориялық базасының даму деңгейінде көптеген проблемалар толық анықталып, түсіндірілген. Бірақ кей жағдайда зерттеу кейбір феномендердің пайда болуы мен дамуын олардың табиғатын толық түсінбей - ақ болжап, бақылауға рұқсат етеді. Ғылыми әдіс танымның ең жоғарғы жетістігіне жеткенмен, ғылыми зерттеулер адамның барлық проблемасын толық шеше алады және қателіктер кездеспейді деп есептеуге болмайды. Әрбір зерттеуші белгілі бір шектеулер бар екендігін есте ұстау қажет.
Жалпы шектеулер. Ақпаратпен жұмыс жасауда зерттеу мен инструменттерді щектеу. Зерттеу сұрағы қалай құрастырылған, мәліметтерді жинау әдістері мен оны өңдеу қаншалықты жақсы ұйымдастырылған, зерттеу ауқымдылығы. Ірі зерттеулер көп материалдық, қаражаттық және уақыттық шығындарды талап етеді. Бір ғана зерттеу ешнәрсені дәлелдей алмайды. Әрбір зерттеу жинақталған ғылыми білімге жаңа мәлімет алып келеді. Сонымен қатар зерттеуші ұсынып отырған ұсынысты қабылдауға не жоққа шығаруға нақты дәлелдер қажет. Ал дәлелді осы проблеманы қайта зерттеу қажет.
Моральдық - этикалық шектеулер. Мысалы - эвтаназия. Адамды тану қиындығы. Мейіргерлік зерттеудің басты объектісі - адам.
Адамның тәртібі мен жеке құндылықтарын зерттеу өте күрделі.
-Зерттеліп отырған параметрлерді өлшеудің қиындығы - ол адам табиғатының қиындығына байланысты. Феноменді тану үшін оны бақылап, өлшеу қажет. Физиологиялық феномендерді өлшеу мүмкіндіктері болғанмен психологиялық феномендерді өлшеу мұмкіндіктері әзірге шектеулі.
-Бақылау қиындығы. Зерттеуді жеткілікті деңгейде бақылау қиын, әсресе адам тәртібін табиғи ортада зерттегенде.
Кілт сөздер:ғылыми зерттеу,мейіргер ісіндегі ғылыми зерттеу,ғылыми зерттеу әдістері,сипаттамалары
Иллюстрациялық материал.Презентация
Негізгі әдебиет:
1.Г.А. Дербісалина., Д.К. Жүнісова., Н.К. Нұрғалиева., Ж.Б. Бекбергенова., А.Т. Үмбетжанова Мейіргер ісіндегі зерттеулерді жоспарлау және жүргізу принциптері. Оқу құралы. Қарағанды: Ақнұр ЖК, 2019 ж.,17-20 б.
Бақылау сұрақтары:
1.Ғылыми зерттеудің сипаттамасы қандай?
2.Ғылыми әдіс дегеніміз не, оның қадамдары қандай?
3.Мейіргерлік ғылыми әдіс дегеніміз не және неге бағытталған?
4.Ғылыми әдістің сипаттамалары қандай?
5.Ғылыми зерттеудің міндеттері қандай?
6.Фундаментальды зерттеуге сипаттама беріңіз.
7.Қолданбалы зерттеуге сипаттама беріңіз.
№3 тақырып.Мейіргерлік зерттеулердің парадигмалары мен әдістері
Мақсаты.Мейіргерлік зерттеулердің парадигмалары мен әдістерін меңгеру
Дәріс тезистері.Мейіргерлік зерттеулердің парадигмалары мен әдістерін білім алушыларға меңгерту
Мейіргерлік зерттеулердің парадигмалары мен әдістері
Парадигма дегеніміз - дүниетаным, идеялар, көзқарастар ментұжырымдамалар жүйесі, әртүрлі мәселелерді шешуге арналған әртүрлі модельдер, сонымен қатар белгілі бір тарихи кезеңде және осыкезең ішінде ғылыми қауымдастықта қабылданған зерттеу әдістерібүкіл ғылыми қауымдастық үшін басты әдіснамалық негіз болыптабылады. Зерттеулер көбінесе негізгі философиялық сұрақтарғақалай жауап беретіндігімен сипатталады, мысалы: Шындықтыңтабиғаты қандай? (онтологиялық сұрақ) және ізденушімен ізделетіндүние арасында қандай байланыс бар? (эпистемологиялық сұрақ).Мейіргер ісі саласындағы ғылыми зерттеулер негізінен екінегізгі парадигманың: позитивизм мен конструктивизмнің аясындажүргізілді.
Позитивистік парадигма. Бірнеше жылдар бойы жалпыұлттықзерттеулерде үстемдік еткен парадигма позитивизм деп аталады(логикалық позитивизм деп те аталады). Позитивизмнің негізі IXXғасырдың Милль, Ньютон және Локк сияқты философтардың көзқарастарынан бастау алған.Позитивизм гуманитарлық ғылымдарда модернизм деп аталатын кең мәдени құбылысты бейнелейді, позитивизмнің мәні рационалды және ғылыми басымдық болып табылады. Позитивистердің негізгі жорамалына сай зерттелетін және танылатын шындық бар. Бұл болжам дәлелді, ешқандай растауды қажетсінбейтін шынайы болып саналатын негізгі қағида.
Позитивизмді жақтаушылар табиғат әдетте реттелген және тұрақты, ал шындық адамның бақылауларына тәуелсіз өмір сүреді деп болжайды. Басқаша айтқанда, әлем адам ойының жаратылысы ғана емес. Позитивистердің пікірінше, құбылыстар кездейсоқ емес, керісінше олардың алдыңғы себептері бар. Мысалы, егер адамда инсульт болса, онда позитивистік дәстүр бойынша зерттеуші инсульттің бір немесе бірнеше себептері болуы мүмкін деп болжайды. Позитивистік парадигма аясында зерттеу қызметінің көп бөлігі белгілі бір құбылыстардың негізгі себептерін түсінуге бағытталған. Қатаң позитивистік ойлау күмән туғызды, қазіргі кезде тек бірқатар зерттеушілер таза позитивизм қағидаларын ұстанады. Постпозитивистік парадигмада шындыққа деген сенім және оны түсінуге деген ұмтылыс әлі де бар, бірақ постпозитивистер шындықты білуде толық объективтіліктің мүмкін еместігін мойындайды. Десе де, олар объективтілікті мақсат деп санайды және мүмкіндігінше бейтарап болуға тырысады. Постпозитивисттер шындықты білуге әртүрлі кедергілерді мойындайды және сондықтан ықтималды дәлелдемелер іздейді, яғни ықтималдығы жоғары құбылыстың шынайы күйі не екенін зерттейді. Бұл өзгерген позитивистік ұстаным мейіргер ісін зерттеуде басым болып қала береді. Қарапайым сөзбен айтқанда біз оны оны позитивизм деп атаймыз.
Парадигмалар мен әдістер: Сандық және сапалық зерттеу. Зерттеу әдістері дегеніміз - зерттеушілердің зерттеуді құрылымдауда, сондай-ақ зерттеу сұрағына қатысты ақпаратты жинауда және талдауда қолданатын әдістері. Екі балама парадигмалар дәлелдер алудың әртүрлі әдістеріне сәйкес келеді. Негізгі әдіснамалық айырмашылық позитивизммен тығыз байланысты сандық зерттеулер және конструктивизммен байланысты сапалық зерттеулер, дегенмен де позитивисттер кейде сапалық зерттеулер жүргізеді, ал конструктивист зерттеушілер кейде сандық ақпарат жинайды. Бұл бөлімде екі парадигмамен байланысты әдістерге шолу жасалады.
Ғылыми әдіс және сандық зерттеулер.
Дәстүрлі, позитивистік ғылыми әдіс ақпарат алу үшін колданылатын реттелген белгілі жүйеге келтірілген процедуралар немесе шаралар жиынтығын білдіреді. Сандық зерттеушілер болжау жасау үшін дедуктивті ойлауды қолданады, содан кейін олар іс жүзінде тексеріледі. Сандық зерттеулер әдетте мәселені анықтау және концепцияны таңдаудан мәселені шешуге жүйелі түрде ауысады. Зерттеуші зерттеудің белгілі бір кезеңдерін нақты іс-шаралар жоспарына сәйкес жүргізеді.
Сандық зерттеулерде әр түрлі басқару стратегиялары колданылады. Мұндай зерттеулерде эмпирикалық мәліметтер жиналады объективті шындыққа негізделген және сезім арқылы жинақталған дәлелдер. Осылайша, эмпирикалық дәлелдер бақылау мен байқаудан тұрады (көру, есту, дәм, жанасу немесе иіс арқылы). Эмпирикалық дәлелдерді қолдану талабы нәтижелер зерттеушілердің жеке сенімдеріне емес, шындыққа негізделгенін қажет етеді.
Позитивистік парадигмадағы зерттеулер үшін дәлелдер қажетті ақпаратты жинау үшін құрылымдалған әдістерді қолдана отырып, белгіленген жоспарға сәйкес жиналады. Әдетте (әрдайым емес) жиналған ақпарат сандық, яғни формальды өлшеуден алынған және статистикалық талданатын сандық ақпарат болып табылады. Дәстүрлі ғылыми зерттеулер зерттеудің заңдылықтарынан шығуға тырысады. Мысалы, сандық зерттеушілер, әдетте, белгілі бір адамдағы инсульттің пайда болуына, оның адамдарда пайда болуына қандай факторлардың әсер ететінін түсінуге онша қызығушылық танытпайды. Зерттеу нәтижелерін зерттеуге қатысқан адамдардан басқа адамдар үшін жинақтап алатын көрсеткіші жалпылама зерттеу деп атауға негіз болады. Сандық және сапалық зерттеулерге ортақ бір маңызды шектеулер зерттеуді моральдық немесе этикалық сұрақтарға жауап беру үшін пайдалану мүмкін емес.
Зерттеудің дәстүрлі әдісі өлшеу мәселелерімен жиі ұшырасады. Феномендік құбылысты зерттеу үшін сандық зерттеушілер шаманы білдіретін сандық мәндерді бекіту арқылы өлшеуге тырысады. Мысалы, егер қызығушылық феномені науқастың күйзеліске түсуі болса, зерттеушілер науқастың күйзеліс жағдайы жоғары немесе төмен дәрежеде ме, әлде белгілі бір жағдайларда немесе кейбір адамдарда жоғары ма, жоқ па, соны бағалауды қалайды. Қан қысымы мен дене қызуы сияқты физиологиялық құбылыстарды үлкен дәлдікпен өлшеуге болады,бірақ күйзеліс немесе тұрақтылық сияқты көптеген психологиялық құбылыстарды өлшеу мүмкін емес. Мейіргерлік зерттеулердің табиғаты жағынан күрделі және сан алуан адамдарға бағытталғандығы тағы бір жеке мәселе болып отыр.
Мейіргерлік ғылыми зерттеулердің мақсаты - мейіргерлік істің барлық сұрақтарына жауап беру немесе оның мәселелерін шешу. Нақты мақсаттарды әртүрлі жолмен жіктеуге болады. Біз осы тұрғыда үш жіктеуге сипаттама береміз. Зерттеуді белгілі мақсат ретінде жіктеу маңызды болғандықтан емес, мейіргер қарастыра алатын көптеген сұрақтардың бейнесін көрсетуге және сапалық және сандық зерттеулер арасындағы алдағы айырмашылықтарды көрсетуге көмектесетіндіктен алып отырған жайымыз бар.
Қолданбалы және іргелі зерттеулер
Кейде іргелі және қолданбалы зерттеулер арасында айырмашылық болады. Іргелі зерттеулер білім базасын кеңейту немесе теорияны, гипотезаны тұжырымдау немесе нақтылау үшін жүргізіледі. Іргелі зерттеулердің кейбір түрлерін зертханалық зерттеулер деп атайды, олар әдетте зертханада жасалады және аурудың негізін құрайтын , молекулалық және жасушалық механизмдерге бағытталған.
Іргелі зерттеудің мысалы: 2015 жылы Кіші және көп салалы зерттеушілер тобы егде жастағы адамдарда аквагендік пруриттің (терінің тосқауылының бұзылуы) физиологиялық механизмін түсіну үшін егеуқұйрықтағы эпидермиялық жасушалардың гипососмостық соққысының егеуқұйрықтағы терінің қабынуына әсерін зерттеді.
Қолданбалы зерттеулер қолданыстағы мәселелерді шешуге ұмтылады және мейіргерлік іс-тәжірибе үшін қажетті бағытта жұмыс атқарады. Іргелі зерттеулер адамның мінез-құлқының және биофизиологиялық үдерістердің жалпы принциптерін ашуға жарамды; осы принциптерді аталмыш іс-тәжірибеде қалай шешуге болатынын көрсету үшін қолданбалы зерттеулер жасалуда.
Қолданбалы зерттеудің мысалы: қатерлі ісік ауруымен ауыратын науқастарда ауруды басқарудың әртүрлі әдістерінің тиімділігін салыстыру. Зерттеу есебіне алдын-ала шолу жасауға арналған сұрақтар
1. Осы есептегі зерттеу мәселесі нақты тәжірибелік мейіргер ісі үшін қаншалықты маңызды? Зерттеу мейіргер ісінің басым бағыты болып табылатын тақырыпқа бағытталған ба?
2. Зерттеу сандық немесе сапалық сипатта ма?
3. Зерттеудің негізгі мақсаты не болып табылады сәйкестендіру, сипаттау, зерттеу, түсіндіру немесе болжау және бақылау? Зерттеу мақсаты емделу, диагностика, болжам, пайдазиян сияқты мейіргерлік тәжірибеге негізделген ме?
4. Бұл зерттеу негізінен себеп-салдарлық болып табылады ма?
5. Осы зерттеудің клиникалық мәні қандай болуы мүмкін? Бұл зерттеу қандай науқастарға немесе мейіргерлерге арналған? Аталмыш зерттеу нәтижелерін қалай пайдалануға болады?
Сонымен, мейіргерлік зерттеулер - бұл мейіргерлік іс үшін маңызды мәселелер туралы білімді дамытуға бағытталған жүйелі зерттеу. Мейіргерлер зерттеу нәтижелерін клиникалық шешімдерге қосатын дәлелді тәжірибені қолданады. Медицина зерттеушілері (зерттеуді оқып, бағалайтындар) және ғылыми-зерттеу өндірушілер (зерттеуді жобалайтындар және жүргізетіндер) осылардың бәрін қамтитын бірқатар ғылыми-зерттеу жұмыстарына қатыса алатындар боп бөлінеді. Сонымен қорыта айтқанда мейірбикелік зерттеу Флоренс Найтингейлден бастау алады, бірақ өте баяу дамиды.
Мейіргерлік зерттеулер негізінен шындыққа қатысты іргелі болжамдары бар дүниетанымның екі кең парадигмаларының бірінде жүзеге асырылады: позитивистік парадигма және конструктивистік парадигма. Позитивистік парадигма объективті шындықты және табиғи құбылыстар үнемі және реттілікпен жүреді. Одетерминизмнің тиісті жорамалы - бұл барлық оқиғалар мен құбылыстар бұрынғы себептердің салдары және жүйесіз емес деген сенім. Конструктивистік (натуралистік) парадигма шындық орнықты емес, бұл адамның ақыл-ойына шығады деп болжайды; Осылайша, ақиқат - бұл шындықтың бірнеше құрылымдарының жиынтығы. Позитивистік парадигма сандық зерттеулермен байланысты - сандық ақпаратты жинау және талдау. Сандық зерттеулер әдетте дәстүрлі ғылыми әдіс аясында өткізіледі, бұл жүйелі, бақыланатын үдеріс. Санаттық зерттеушілер эмпирикалық мәліметтерді (адамның сезімдері арқылы жинақталған дәлелдер) жинайды және талдайды және зерттеу нәтижелерінен жалпылауға тырысады.
Зерттеушілер конструктивистік парадигма шеңберіндегі субъективті, баянды материалдарды жинақтау және талдау арқылы адам басынан өткен тәжірибеде оның формасын түсінуді баса айтады; бұл парадигма сапалы зерттеулермен байланысты. Іргелі зерттеулер ,білімнің базасын кеңейтуге бағытталған.
Кілт сөздер:зерттеу,парадигма,әдістер,по зитивизм,конструктивизм
Иллюстрациялық материал.
Тест тапсырмалары, интерактивті тақта, мультимедиялық құрылғылар және т.б.
Негізгі әдебиет:
1.Г.А. Дербісалина., Д.К. Жүнісова., Н.К. Нұрғалиева., Ж.Б. Бекбергенова., А.Т. Үмбетжанова Мейіргер ісіндегі зерттеулерді жоспарлау және жүргізу принциптері. Оқу құралы. Қарағанды: Ақнұр ЖК, 2019 ж., 9-10 б.
Бақылау сұрақтары:
1.Зерттеу парадигмасы дегеніміз не?
2.Парадигманың қандай түрлері бар
3.Позитивистік парадигма дегеніміз
4.Зерттеу әдісіне анықтама беріңіз
5.Позитивистік және конструктивизмдік парадигмаайырмашылығы неде?
№4 тақырып.Дәлелді медицинаға негізделген мейіргерлік тәжірибе: не үшін және кім үшін
Мақсаты.Дәлелді медицинаға негізделген мейіргерлік тәжірибені үйрету
Дәріс тезистері.
Дәлелді медицинаға негізделген мейіргерлік тәжірибе: не үшін және кім үшін
Дәлелді медицина - дегеніміз бұл нақты науқасты емдеу үшін жақсы клиникалық зерттеулерді дәл және шын жүректен қолдану. Ғылыми ақпараттарды жинаудың жаңа технологиясы, критикалық талдауы, интерпретациясы.
Дәлелді медицина -бұл ең жақсы ғылыми дәлелдерді клиникалық тәірибеге енгізу (Sackettetal., 2000, 1 б). Дәлелге негізделген тәжірибенің негізгі құрамдас бөлігі - нақты клиникалық жағдайда науқастың нақты қажеттіліктері үшін ең жақсы дәлелдерді даралау немесе сұрыптау.
Дәлелді тәжірибенің клиникалық мәселелерді шешу стратегиясы ретіндегі басты ерекшелігі - бұл тәжірибелі дәрігер-клиницистердің дәстүріне, өкілеттілігіне негізделген шешімдер қабылданбайды. Ең жақсы қол жетімді ғылыми дәлелдерді анықтауға және оны тәжірибеге енгізуге баса назар аударылады. Зерттеулер көрсеткендей,негізгі медициналық білім беруде оқытылатын ең жақсы және дәлелденген студенттік оқыту бағдарламасы әрқашан жақсы бола бермейді.
Мәселен, көптеген мейіргерлер аспирацияны болдырмау
үшін нәрестені арқасымен қалай орнықтыруға болатынын жақында ғана үйренсе де, баланы арқасымен жатқызу нәрестелердің кенеттен өліп кету қаупін төмендететіні туралы нақты дәлелдер бар.
Ғылыми деректерді тәжірибеде пайдаланбаудың салдары жойқын болуы мүмкін. Мысалы, 1956-1980 жылдар аралығында доктор Бенджамин Спок бірнеше еңбектер жариялады. Ең көп сатылатын Бала және оған қамқорлық көрсету кітабында олар балаларды ішімен жатқызуға кеңес берді. 2005 жылы Гилберт өзінің жүйелі шолуында әріптестерімен баланың ішімен жатуы сәбилерге зияны болуы мүмкін екенін анықтады.
Олар егер медициналық кеңестер ғылыми дәлелдерге негізделген болса, 60 000- нан астам сәби өлімінің алдын алуға болады деп есептейді.
Алғаш рет 1990 жылы канадалық Мак-мастер университетінің ғалымдарының бір тобы клиникалық тәжрибесі бар ғылыми мәліметтерді және пациенттердің жеке қалауын жеке медицина бөліміне топтастыруды ұсынды.
Бұл ғылыми-тәжрибелік бөлім қол жетерлік, тығыз және объективті ақпараттардың бүкіл әлемде жүргізілетін клиникалық зерттеулердің заманауи және дәлелденген, яғни қандай да бір емдеу әдісі немесе дәрілік заттарды қолданудың артықшылығын дәлелдейтін, оны "Evidence-Based Medicine" (ЕВМ) немесе ғылыми дәлелденген медицина " (НДМ) деп атайды.
ДМ алғы шарттары
* Жылына 4 000 000 астам статьялар
* 20 мыңнан астам медицинналық журналдар
* Телекоммуникация торабының дамуына байланысты медициналық ақпараттармен алмасу көбеюде: әрбір екі жылда екі еселенеді
* Білімнің тез ескіруі
* Клиникалық зерттеулер нәтижелері мен қорытындыларының қарама қайшылықтары.
Ғылыми зерттеулерді қолдану
Зерттеу нәтижелерін пайдалану - бұл түпнұсқа зерттеуге қатысы жоқ зерттеу нәтижелерін немесе тәжірибелер жиынтығын қолдану.
Дәлелге негізделген тәжірибе - зерттеу нәтижелерін пайдаланудан гөрі кеңірек түсінік. Сондай-ақ зерттеу нәтижелерін қолдану осы жаңа білімді өзімнің клиникалық жағдайымда қалай қолдануыма болады? деген сұрақтан басталғанымен, дәлелді тәжірибеде қол жетімді мәліметтерге сәйкес осы клиникалық мәселені шешудің ең жақсы тиімді тәсілі қандай? деген клиникалық сұрақ болуы қажет.
Дәлелді тәжірибенің дамуы
Кокрейн ынтымақтастығы ғылыми дәлелді тәжірибені дамытуда маңызды рөл атқарды. Ол Біріккен Корольдіктерде британдық эпидемиолог Арчи Кокрейннің жұмыстары негізінде құрылды. Кокрейннің 1970 жылдары шығарған кітабында денсаулық сақтау саласында сенім ұялататын ғылыми дәлелдердің жоқтығына баса назар аударады. Ол клиникалық зерттеулердің нәтижелерін біріктіріп, оларды денсаулық сақтау мамандарына қол жетімді ету үшін күш салуға шақырды. Бұл, сайып келгенде, 1993 жылы Оксфордтағы Кокрейн орталығын және әлемнің түкпір-түкпірінде орталықтары бар Кокрейн Ынтымақтастығы атты халықаралық серіктестікті дамытуға әкелді.
Оның мақсаты - медициналық қызмет көрсетушілерге жүйелі шолуларды дайындау және тарату арқылы денсаулық сақтау туралы дұрыс шешім қабылдауға көмектесу. Дәл сол уақыт шамасында Канададағы МакМастер медицина мектебінің тобы клиникалық оқыту стратегиясын жасады, оны дәлелді медицина деп атады.
Дәлелге негізделген медицина қозғалысы барлық пәндер бойынша ұжымда жұмыс істейтін барлық дәрігерлердің (дәрігерлердің ғана емес) ең жақсы дәлелдерін қолданудың кеңірек тұжырымдамасына көшті. Дәлелді тәжірибе білім беру және денсаулық сақтау тәжірибесіндегі маңызды өзгерістердің бірі болып саналады. Тәжірибелі дәрігер-клиницист енді ескірген ақпаратқа сене алмайды, керісінше жаңа дәлелдемелерді табуға, бағалауға және қолдануға икемделуі керек. Дәлелге негізделген тәжірибенің қолдаушылары мен сыншылары да бар.
Жақтаушылар дәлелді тәжірибе көздерін үнемді пайдалану арқылы ең жақсы күтімді қамтамасыз етудің ұтымды тәсілі деп санайды. Сондай-ақ, қолдаушылар мұндай тез әрі жылдам медициналық жетістіктер мен ақпараттық жарылыс дәуірінде маңызды болып табылатын өмір бойы білім алуға негіз болатындығын айтады. Сыншыларда дәлелді тәжірибенің артықшылықтары асыра айтылды және жеке клиникалық пікірлер мен науқастардың пікірлері пайдасыз болады деген қорқыныш бар. Олар сонымен қатар сапалы зерттеулердің рөліне жеткіліксіз назар аударылатындығына алаңдаушылық білдіреді.
ДМ негізгі принциптері
* Жауабын табуға болатын, ақпараттарға қажеттілікті сұрақтарға алмастыру
* Осы сұрақтарға жауап алуда жақсы мәліметтерді негіздеу
* Дәлелденетін мәліметтердің сенімділік және пайдалылық пәніне критикалық баға беру.
* Осы бағалау нәтижелерін клиникалық тәжрибеге енгізу.
* Істелген жұмыс нәтижелерін бағалау
* Дәлелдемелер түрлері және дәлелдемелер иерархиясы
Дәлелді медицина 5 кезеңі бар:
* бірінші кезеңі - дұрыс құрастырылған негізгі сұрақтар,
* екінші кезеңі - мәліметтерді іздеу,
* үшінші кезеңі - мәліметтерді сынап бағалау,
* төртінші кезеңі -науқаста анықталған ерекшеліктермен алынған мәліметтерді интеграциялау,
* бесінші кезеңі - әсер етуі мен тиімділігін бағалау
ДМ-нің бірінші кезеңі
Дұрыс құрастырылған негізгі сұрақ екі бөлімнен тұрады:
негізгі сұрақтың түбірі (кім,не,қайда,неге,қалай?) деген сұрақтарға жауап береді және етістік.
Клиникалық маңызды қосымша сұрақтар төрт компоненттен тұрады:
( англ.PICO):
Patient-науқас жәненемесе мәселе
Intervention- іс-әрекет жасау
Compаrison-салыстыру (егер қажет болса)
Outcome-нәтиже
Тәжірибеге сүйенсек, сұрақтарды 7 түрлі себепке байланысты дұрыс құрастыру керек екендігін көрсетеді:
1. Дұрыс құрастырылған сұрақтар бағалы уақытты науқастардың клиникалық қажеттілігіне, релевантты дәлелдемелер үшін қолдануға көмектеседі.
2. Олар бағалы уақытты арнайы білімнің немесе студенттердің талаптарына жауап беретін дәлелдемелерді анықтауға көмектеседі.
3. Оларіздеудіңжоғарыпайдалыстратегиял арынұсынаалады.
4. Олартолықжауаптаралатынсұрақтыңтүрі н (форма) ұсынады.
5. Науқастыдәрігердіңкеңесінежібергенк ездежәнекеңескекелгеннауқастықабылд аукезіндеәріптестерменөзаратүсініст іктіңартуынакөмектеседі.
6. Студенттергеоқытылыпжатқанматериалд ыңмағынасынтереңіректүсінугекөмекте седіжәнеәріқарайоқуүшінкейбірадапта циялықпроцестердіреттейді.
7. Жауаптабылғанжағдайдабілімөрісікеңе йетүседі, қызықтырғансұрақтарынажәнеалғанжауа бынақанағаттанады.
ДМ-нің 2 кезеңі.Мәліметтерді іздеу.
Бұл кезде іздеудің 2 режимі бар:шынайы түпнұсқа (оригиналді) зерттеу мен әдістемелік іріктеуден өткен және ДМ-нің компьютерлік базалары мен журналдарында баспаға шығарылған түрлері.Бұл режим түрлерінің екеуі де артықшылықтар мен кемшіліктерге ие.
ДМ -ге арналған базалардан (ACP Journal Сlub,Cochrane Collaboration Date Base,басқада ДМ-ге арналған журналдар мен журнал секциялары) іздеу, әдетте, оңайға соғады, кейде басқа жерлерде жоқ ақпараттарды табуға мүмкіндік береді және ақпарат көзінің бір жүйеде болуы олардың критикалық бағалануын жеңілдетеді.Теріс жағына олардың толық еместігі (осы тақырып бойынша жүйелі шолудың болмауы бұл салада жұмыс жүргізілмегендігін көрсетпейді), қол жетімділіктің төмендігі ( Medline-мен салыстырғанда),белгілі бір науқасқа сәйкес келетін ақпарат табудың қиындығы, баспаға шығуына дейін ақпараттың ескіріп қалуы жатады. (Medline базасы,EMBASE, Ресей медицинасы).
Жаңа ақпарат көздері:MEDLINE,EMBASE,Cochrane Library,Best Evidence,PubMed,Medmir.
Дұрыс құрастырылған клиникалық жеке сұраққа жауап іздеуді әдістемелік сапаның белгілі бір талаптарына жауап беретін материалдардан тұратын ақпараттар базасынан іздеген жөн.Мысалы: Best Evidence,Cochrane Library немесе Clinical Evidence.Арнайы талаптарды(фильтрлер) қолдану зерттеу ақпараттарының базасында жоғары әдістемелік сапаның болуын қамтамасыз етеді.Бұл ақпараттар базасы қажет мәліметтерді іздеуді барынша жеңілдетуге бағытталып ұйымдастырылған.
1.Evidence - based Medicine Reviews from Ovid Technologies (www.
ovid.com.) бірнеше электрондық деректер базасын қамтиды, соның ішінде мамандандырылған.
Best Evidence. Бұл мәліметтер базасында жеке клиникалық сұрақтарды шешуге қажетті жүйелі шолулар мен оригиналді мақалаларды тез табуға болады.Ол компакт-дисктерде,сонымен қатар, интернетте қол жетімді және алдын ала өңделген ақпараттардан тұратын ACP Journal Club және Evidence-Based Medicine журналдарының біріктірілген электронды нұсқасынан тұрады.2000 жылдың қаңтар айында Солтүстік,Оңтүстік және Орталық Америкада бұл журналдар бір басылымға ACP Journal Clubбіріктірілген болатын;сол уақыттан бастап Evidence-Based Medicine АҚШ-та шығарылмайды.Бұл баспалардың редакция коллегиясы жоғары әдістемелік сапасымен және клиникалық маңыздылығымен сипатталатын зерттеулерді 170 медициналық журналдарда (әсіресе, кең тараған аурулар мен жағдайларды диагностикалау және емдеуге арналған) үздіксіз жүйелі түрде іздеу жүргізеді.
ACP Journal Club және Evidence-Based Medicine құрамына жоғары сапалы зерттеулердің құрастырылған рефераттары және алынған нәтижелерді практикада қолданудың болашағын арнайы мамандардың талқылауы мен сипаттамалары кіреді.
Best Evidence мәліметтер базасының Other articles noted (Басқа мақалалар) тақырыбында дәрігер жоғары әдістемелік сапалы зерттеулерден алынған,бірақ онша сенімге ие емес мәліметтерді таба алады
2.Cochrane Library (www.update-software.com.)Денсаулық сақтаусаласындағызерттеулердіңжүйел ендірілгеншолуларынқамтиды.
3. Best Evidence (www.acronline.org)жоғарығылымисапа сыменжәнеклиникалықмаңыздылығыменер екшеленетін 100-денастаммедициналықжурналдардың жекелегензерттеулеріменжүйелішолула рынқамтиды.
4.Medline-іргеліжәнеқолданбалызертт еулердіңәлемдегіеңүлкендерекқоры. Мамандандырылғанмәліметтербазасыніз деудіңнегізі.
ДМ-нің 3-ші кезеңі.Мәліметтерді сынап бағалау.
Сынап (критикалық) бағалау үшін табылған мәліметтердің әдістемелік сапасын бағалайтын лердің стандартты жинағы қолданылады, сол сияқты әртүрлі жұмыстардың(мәліметтердің) сенімділігі,нақтылығы,қолданымдылығ ы,тиімділігі бағаланады.Нақтылықтың үш киті:
-салыстыру тобына зерттелушілерді кездейсоқ жасырын таңдау(жасырын,соқыр) рандомизация);
-таңдау санының жеткілікті дәрежеде болуы;
-жасырын(соқыр) бақылау (ең тиімдісі үш жақты).Нақты нанымды зерттеулер зерттеудің дұрыс ұйымдастырылмауынан туындаған жүйелі қателерді болдыртпайды, ал статистика (р..) тек кездейсоқ қателерді анықтауға мүмкіндік береді.
Әртүрлі жұмыстарды бағалаудың барысын иллюстрациялау үшін D.Sackett әріптестерімен ұсынған лердің кейбіреулері берілді: [14].
1.Бақылау тобы болды ма?
2. Пациенттерді топтарға бөлу кездейсоқ болды ма?
3.Диагностиканың Алтын стандартымен тәуелсіз салыстыру болды ма?
4. Алғашқыда алынған топтарда барлық науқастар зерттелді ме?
5. Емдеуші дәрігер және пациент өзінің қай топқа жататындығын біле ме?
6.Барлық топ бірдей емделді ме? (зерттеліп жатқан препараттан бөлек)
7.Зерттеудің басында топтар бірдей болды ма?
8.Әсер етуі мен кері әсері барлық топтарда бірдей анықталды ма?
9.Науқастарды бақылау ұзақ болды ма? Бақылау барысында шығын қанша болды ?
10.Кері әсер күшейген кезде ауру дамуының қаупі жоғарылайды ма?
11. Мәліметтер басқа зерттеулермен тексерілді ме?
12.Кері әсердің патологиялық әсерін сипаттау мүмкін бе?
13.Нәтижені бағалаудың объективті критерийлері қолданылды ма?
ДМ қол жетімді дәлелдемелердің ең жақсысын қолдануды ұсынады.Егер табылған жұмыс жоғарыда көрсетілген критерийлерге толық сәйкес келмей,ал жоғары әдістемелік дәрежеде орындалған жұмыс табылмаса,онда табылған мәліметтерді қолдануға тура келеді.Дегенмен, мұндай жұмыстарда қателіктердің болу мүмкіндігі жоғары болатындығын есте ұстаған жөн.
ДМ-нің 4 кезеңі.Науқаста анықталған ерекшеліктермен алынған мәліметтерді интеграциялау.
Бұл сатыда-нақты бір науқасты емдеу үшін ғылыми зерттеулердің нәтижесін қолдану және ДМ-нің негізгі ерекшеліктері берілген. Біріншіден,ДМ-де осы емдеуді қолданудың тиімділігі нақты бір науқас дәрігердің іс-әрекетінен пайданы сезіну мүмкіншілігіне (әсердің көлемі) ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қызылордамедициналықжоғарыколледжі
Бекітемін
Әдістемелік бөлім меңгерушісі
___________ С.С Жундабекова
____ ____________ 2021 ж.
Бекітемін
_________ 20____ж.
ДӘРІС КЕШЕНІ
Мейіргер ісіндегі зерттеулерді жоспарлау және жүргізу принциптері
Мамандық 091 0100 Мейіргер ісі
Біліктілік 5АВ0910101 Мейіргер ісінің қолданбалы бакалавры
Курс: I
Семестр: І
Бақылау түрі: емтихан
Барлық сағаткредит KZ көлемі 482
Аудиторлық -48
Қызылорда, 2021 ж.
___________________________________ _________________
Мамандық бойынша жұмыс оқу бағдарламасы негізінде
Пәнніңмодульдің дәріс кешенін құрастырылып
Саим Ләйлә Нұрланқызы
(аты - жөні, ғылыми дәрежесі, ғылыми атағы)
"___ " ______________ 20 ... ж., хаттама № _____
ЦӘБ мәжілісінде қарастырылып бекітуге ұсынылды ______________
ЦӘБ төрайымы ____________ ____________________
(қолы) ( аты-жөні )
№1 тақырып.Мейіргерлік зерттеу процесінің қадамдары
Мақсаты.Мейіргерлік зерттеу процесінің қадамдарын меңгерту
Дәріс тезистері.
Медбикелік зерттеу процесінің қадамдары
1 қадам . Проблеманы анықтау.
Алғашқы қадамда сіз зерттегіңіз келген проблемалық аймақты таңдайсыз. Сізді қызықтыратын тақырып бойынша қолжетімді ақпарат табу өте қиын. Ал зерттеу жұмысының соңғы мақсаты - дәлелді мәліметтер негізінде клиникалық практикада интеграцияланатын білім беру. Проблеманы анықтау үшін ауқымды тақырып таңдап, сосын оны біртіндеп сығып, сұрақ түріне айналдырып және зерттеу процесіне алып келуге болады.
Ғылыми зерттеу мәселеніңмәселеніңидеяның шешімін табу процесіне негізделген. Бұл процестің негізгі қадамдары қандай?
Неден бастау керек?:
Жауапшешімқосымша зерттеуді қажет ететін сұрақ проблема идеяны тұжырымдаңыз.
Зерттеу сұрағынпроблемаларын нақтылау:
Сіздің сұрағыңызпроблемаңыз идеяңыз туралы не білетінін анықтаңыз? Тиісті ғылыми әдебиеттерге алдын-ала шолу жасаңыз! Сұрақпроблеманы басқа зерттеушілер қаншалықты шешкенін анықтаңыз, Сіз таңдаған мәселепроблема бойынша зерттеу жүргізу қажет пе немесе бұрын жүргізілген зерттеулерде мәселеніңмәселенің дайын шешімдері бар ма?
Мейіргер ісі үшін сұрақпроблеманың ықтимал мәні неде? Зерттеу мәселесін зерттеу мүмкін бе?
Мәселеніпроблеманы шешудің өзектілігі ғылыми әдебиеттердегі осындай зерттеулер туралы ақпараттың болмауымен ғана емес, сонымен бірге, ең алдымен, Мейірбике ісі үшін осы мәселеніңмәселенің ықтимал мағынасымен байланысты. Сонымен қатар, практикалық денсаулық сақтау үшін зерттеудің жоғары маңызы бар болса да, қолда бар ресурстар мен мүмкіндіктермен өз зерттеулеріңізді жүргізу қаншалықты мүмкін екенін түсіну қажет. Осы кезеңде ұйымдағы ғылыми зерттеулерді қолдайтын бөлімшелердің көмегін пайдаланыңыз.
2 қадам. Әдебиеттерді шолу.
Екінші қадамды орындау барысында сізді қызықтыратын сұрақ бойынша бұрын қандай зерттеулер жүргізілді, қандай нәтижелерге жеткені жайлы ізденесіз. Әдебиеттерді шолу барысында сіздің тақырып бойынша қандай аспектілер зерттелмегендігін анықтай аласыз, сонымен қатар мәліметтерді іздеу мен жинақтауды қалай жақсы істеуге болатынын үйренесіз. Әдебиеттерді шолу бойынша бар мәліметтер базасын қолданасыз. Сонымен қатар сіздің тақырыбыңызға байланысты әдебиеттерді іздеуде қажетті құлып параметрлерді анықтайсыз.
Тақырыпты анықтау бойынша нұсқау:
Дипломдық жұмысқа тақырып таңдау үшін мейіргер ісіндегі негізгі концепциялар мен кәсіби қызметті зерттеуге бағытталуы қажет:
- Қоршаған орта(пациент- отбасы - қоғам) пациенттің ортасы, өмір сүру ортасы;басқа адамдармен қарым-қатынасы
- Денсаулық: пациентті сауықтыру үрдісі және тұрғындардың сауығуы;
- Мейіргерлік күтім: пациенттің мәселесін шешуге бағытталған денсаулықты нығайтуға қатысу;
- Пациент - мейіргерлік күтімді алатын, индивидуалды құрамды:
:: психикалық жағдайымен;
:: физикалық жағдайымен ;
:: ойлақ қабілетімен және т.б..
2. Тақырып белсенді болуы қажет, ғылыми жаңашыл, тәжірибелік маңызы бар және қолданыста болуы қажет;
3. Тақырып таңдау барысында дерек көзі ретінде студент медициналық ұйымның ақпараттық базалары, жергілікті , ұлттық және халықаралық ақпарат базаларын қолданады.
CINAHL (Cumulative Index of Nursing and Allied Health Literature)
CINAHL(Cumulative Index of Nursing and Allied Health Literature ( қазақша- Мейіргер ісі мен медицинаның аралас саласы туралы ақпараттар)) - мейіргерлерге арналған пациенттерге күтім көрсетуге қатысты әдебиеттердің жиынтығы.
1983 жылдан қазіргі уақытқа дейін мейіргерлік күтім бойынша 3 мыңнан астам журналдар шығарылған. Бұл- мейіргер ісі бойынша толық библиографиялық база. Рефераттардан басқа, мәліметтер базасына толық мәтінді мақалалар енгізілген.
MEDLINE деректербазасы
http:www.pubmed.com
Medline - (Medical Literature Online, Медлайн)- бұл бүкіл әлемнің 30 тіліндегі 4600-ден астам медициналық мерзімді басылымдардың библиографиялық сипаттамасынан (citation) тұратын медициналық ақпарат дерекқоры. Ол барлық әлемдік басылымдардың 75% - ын қамтиды.
Мұнда 1946 жылдан бері шығарылған 25 миллионға жуық басылымдар туралы ақпарат сақталған. Кейбір мақалалардың толық мәтіндерін PubMed Central (PMC) сайтынан табуға болады.http:www.pubmed.com
Evidence-BasedNursing деректер базасы
http:ebn.bmjjournals.com
Мейірбике ісі және BMJ Publishing Корольдік колледжі шығаратын тоқсан сайынғы журнал. Мейіргерлерге көмек көрсету үшін ол жоғары сапалы және клиникалық маңызды зерттеулер туралы мақалалар жариялайды.
Мейіргерлерге зерттеу нәтижелерін нақты түсінуге; басқару нұсқаларының артықшылықтарын өлшеуге және нәтижелерді жақсарту, пациенттерге көмек көрсету үшін дәлелді медициналық ақпарат алуға мүмкіндік береді.
PUBMED деректербазасы
Cyberleninkaғылыми мақалаларды іздеу базасы
3 қадам . Теориялық қадамды негіздеу
Үшінші қадамды орындау теориялық қадамды анықтаумен байланысты. Кейбір зерттеулерді жүргізу барысында зерттеушілер тақырыпқа байланысты теорияға не идеяға сүйенеді. Теория таңдалған тақырып бойынша болжам жасауға, сипаттауға, түсіндіруге, бақылауға не тесттілеуге мүмкіндік беретін график не диаграмма түрінде көрсетілуі мүмкін. Сандық зерттеулерді жүргізуде зерттеудің теориялық қадамы анықталады.
4 қадам . Өңдеузерттеуді жоспарлау
Бұл қадамды жүзеге асыра отырып сіз зерттеудің түрін анықтап және зерттеудің жоспарын құрасыз.Зерттеуді әрі қарай жүргізу үшін сіз қойылған сұраққа дұрыс әрі жақсы жауап беруге көмек беретін жоспар бойынша әрекет етесіз. Сізге қандай мәліметтер қажет екенін анықтаңыз, бұл мәліметтерді қалай жақсы жинауға болады, оны кімнен алуға болады және қалай анализдеу қажет. Осы қадамды орындай отырып сіз сапалық зерттеу барысында зерттеуге қатысатын адамдарға қойылатын сұрақтарды анықтайсыз. Ал егер сіз сандық зерттеуді жоспарлаған болсаңыз онда сіз бар анкеталар не сауалнамаларды қолданасыз. Сонымен қатар осы этапта сіздің зерттеуіңізге қатысты негізгі сұрақ тұжырымдалады немесе гипотеза түріндегі зерттеудің болжамды нәтижесі құрастырылады.
5 қадам . Зерттеуге қатысатындарды таңдауға жоспар құру
Бұл этапта жиналуға тиісті мәліметтерді таңдау жоспары құрылады. Мәліметтер адамдардан алынған ақпарат, жүргізілу тәртібі, жағдай түрінді және фотосурет не күнделік түрінде ұсынылуы мүмкін. Жиналған мәліметтердің типі сіз жауап іздеген зерттеу сұрағымен анықталады. Сонымен қатар таңдау жоспарына зерттеуге қатысатын не қатыспайтын кімдернелер жайлы, мәлімет жинауға қажетті қанша адам, жағдай т.б. ақпарат кіреді.
6 қадам . Мәліметтерді жинақтау жоспары.
6 этапта сіз барлық мәліметтерді жинақтау үшін бір процедураны қолданып мәліметтерді қалай жинайтыныңызды жоспарлайсыз. Барлық мәліметтер бір жолмен жинақталады. Егер сіз сапалы зерттеуді жоспарласаңыз онда қойылған сұраққа осы этапта өзгеріс енгізе аласыз. Ал егер зерттеу сандық болса онда сауалнама не басқада инструменттерді қайта қарауға болады.
7 қадам . Рұқсат алу
Жетінші қадамда зерттеу жүргізу және ақпарат жинау үшін адамдарға баруға рұқсат аласыз. Рұқсат алу алдында сіз өзіңіздің мақсатыңызды, мәліметтерді жинау және анализдеу процесін жазбаша түрде баяндайсыз. Әдетте мұндай процедура белгіленген тәртіппен жүреді.
ЛЭК (Локальды этикалық камитет) құжаттар:
1. Өтініш,
2.Этикалық сараптамаға өтінім ЛЭК.
3.Зерттеуге қатысуға ақпараттандырылған келісім )
8 қадам . Зерттеу субъектілерін қорғау
Зерттеудің сегізінші қадамын орындау барысында зерттеуге қатысу құжатын жасайсыз, оны зерттеуге қатысушыларға зерттеу басталмас бұрын танысуға және қол қойдыруға бересіз. Құжатты берілген схема бойынша жасаған жөн, себебі ол зерттеу мақсаты жайлы информация береді. Сонымен қатар құжатта зерттеуді кім жүргізеді, қатысушыға неге зерттеуге қатысу ұсынылып тұр, мәліметтерді жинау қалай жүргізілетіні, зерттеуге қатысу барысында болатын қауіп пен пайдалы тұстары қандай, бұл зерттеуге байланысты сұрақтар бойынша кімге хабарласуға болатыны жайлы информация беріледі. Адам құқығын қорғаудың Халықаралық нормалары пациенттердің зерттеу мақсатын түсінгендіктерін, зерттеу барысында не нәрсені бастан өткеретіндіктерін, зерттеуге қатысу барысында болатын қауіп пен пайдалы жақтарын білгенін талап етеді. Зерттеу субъектілері міндетті түрде зерттеуге қатысу туралы келісім беру құжатына қол қояды.
Зерттеуге қатысуға ақпараттандырылған келісім
9 қадам . Мәліметтерді жинақтаубасқару
Бұл этапта қатысушы рұқсатын қалай аласыз, жиналатын мәліметтер типі және оларды қалай жинайтындығыңыз жайлы анықтайсыз. Информация әртүрлі түрде болуы мүмкін: интервью, сауалнама, бақылау және т.б. Барлық жиналған информация біртекті түрде болуы үшін алдындағы келісілген информация жинау процедурасына сәйкес болуы керек. Барлық мәліметтер жиналған соң информация барлық пункт бойынша жиналдыма, сізде толық информация барма көз жеткізіңіз. Мәліметтерді сіздің зерттеуіңізге қатысы жоқ оқырмандардан қорғаңыз.
10 қадам . Мәліметтерді анализдеуге дайындау
Егер сіз интервью арқылы сапалы зерттеу жүргізетін болсаңыз, онда әрбір интервбюге кодтық номер беріледі және әрбір сөзі көшіріліп жазылады. Егер сіз сапалы зерттеудің басқа мәліметтер түрін жинасаңыз онда оларды анализдеуге дайындайсыз (мысалы фотосуреттің әрқайсысына код қою қажет; егер күнделіктерді анализдеу қажет болса, онда оларға кодтық номер қойылады сосын көшіріледі). Егер сіз сандық зерттеу жүргізсеңіз, онда толтырылған анкетадағы мәліметтер компьютерлік файлға статистикалық анализ үшін көшіріледі. Енгізілген информация дәлдік үшін екі рет тексерілуі тиіс.
11 қадам . Мәліметтерді талдау
Он бірінші этап мәліметтерді анализдеумен байланысты. Мәліметтерді анализдеу зерттеу түріне, сіз жинаған мәліметтер типіне байланысты болады. Егер зерттеу сандық болса онда анализ сипаттау түрінде болады. Ал егер зерттеу сапалық болса онда мәліметтерді бірнеше қайтара қарап, негізгі параметрлерді және берілген жоспарға не процедураға тақырыптардың сай екендігін анықтау керек.
12 қадам . Нәтижелерді интерпретациялау
зерттеудің он екінші қадамында сіз зерттеу нәтижелерін салыстырасыз, яғни басқа зерттеушілердің нәтижелерімен зерттеу нәтижелерінің ұқсастығы мен айырмашылығын анықтайсыз. Ол үшін сіз өзіңіздің нәтижелеріңізбен алдындағы зерттеушілердің нәтижелерімен салыстырып сіздің нәтижеңіз бойынша қорытынды шығарасыз. Сонымен қатар сіз өз зерттеуіңіздегі информацияға негізделген қосымша зерттеу ұсына аласыз. Соңында сіз өзіңіздің нәтижелеріңіз медбикелік тәжірибеде қалай қолдануға болатындығын сипаттайсыз.
13 қадам . Зерттеу нәтижелерін тарату
Бұл соңғы қадам! Бұны орындау барсында сіз өзіңіздің зерттеу нәтижелеріңізден статья жазып медбикелер қауымдастығымен бөлісесіз. Статья келесі информацияны қамтуы тиіс: қандай жұмыс жасалды, сіздің нәтижелеріңіз қандай, сіз оларды қалай интерпретациялайсыз. Дайындалған статья рецензияланған журналға публикациялануға ұсынылады. Зерттеу нәтижесімен бөлісудің тағы бір тәсілі - сіздің зерттеуіңіздің тезисін дайындау және оны кәсіби ұйымдарға ауызша не презентация түрінде (плакатты презентациялау)қарауға ұсыну.
Статья
Кілт сөздер: Мейіргерлік зерттеу процесі,қадамдары,проблеманы анықтау,әдебиеттерді шолу,теориялық қадамды негіздеу,зерттеуді жоспарлау,мәліметтерді жинақтау жоспары ,рұқсат алу,мәліметтерді жинақтаубасқару,мәліметтерді анализдеуге дайындау,мәліметтерді талдау,зерттеу субъектілерін қорғау,гәтижелерді интерпретациялау,зерттеу нәтижелерін тарату
Иллюстрациялық материал.Презентация
Негізгі әдебиет:
1.Г.А. Дербісалина., Д.К. Жүнісова., Н.К. Нұрғалиева., Ж.Б. Бекбергенова., А.Т. Үмбетжанова Мейіргер ісіндегі зерттеулерді жоспарлау және жүргізу принциптері. Оқу құралы. Қарағанды: Ақнұр ЖК, 2019 ж., 15-20 бет.
2.Г.А.Дербісалина., М.Г.Махаметова., Д.Н.Н Ахметова., Ж.Б. Бекбергенова Дәлелді медицинадағы сұрақтар мен жауаптар Қарағанды,2019 44-50 бет
Бақылау сұрақтары:
1.Мейіргерлік зерттеудің қандай этаптарын білесіз?
2.Зерттеутақырыбын таңдау үшін не қажет?
3.Тақырыпты құрастыруда қандай сұрақтар қою керек?
4.Зерттеу проблемасы дегеніміз не?
5.Зерттеу проблемасының түрлеріне сипаттама беріңіз.
6.Дәйектерді жинау үшін зерттеушіге не қажет?
7.Дәйек жинау үшін жоспарда не көрсетіледі?
8.Жиналған дәйектерді анализдеуге қалай дайындайды?
9.Дәйектерді талдаудың түрлерін ата.
10.Интерпретация дегеніміз не?
№2 тақырып.Ғылыми әдістер және оның сипаттамалары
Мақсаты. Мейіргерлік ғылыми зерттеу әдістер және оның сипаттамаларын үйрету
Дәріс тезистері.
Ғылыми әдістер және оның сипаттамалары
Ғылыми әдіс -- жалпы ғылыми аясындағы қолданылатын әдістердің жиынтығы. Осыған қоса әрбір ғылым саласы тек қана арнаулы объектіге ғана емес, сол объектіге сәйкес арнаулы әдіске де ие болады.
Әдіс - зерттеу барысында белгілі бір қорытынды алуға бағытталған, бір немесе бірнеше метематикалық, немесе логикалық операциялардың теорияға немесе практикаға негізделген түрі. Процедура - белгілі бір операциялар жиынтығының орындалуын қамтамасыз ететін іс-әрекеттердің жиынтығы.
Тәсіл - күрделі әдіс болып табылады, ол зерттеу барысындағы бірнеше нысаналы әдістердің жиынтығы
Ғылыми танымның нәтижелері түсініктерді қалыптастырумен аяқталады. Ғылымның түсініктілігі бір-бірімен тығыз байланысты аксиомалар, теоремалар мен тұжырымдардың қатаң логикалық құрылысымен түсіндіріледі. Түсініктер көп жақты құрылымға біріктірілген. Теория - бұл түсініктің кеңейтілген түрі. Кез келген ғылыми теория - Евклидтің не Н.И.Лобачевскийдің геометриясы, кванттық механика, не қазіргі заманғы космогония - түсініктердің қалыптасуының мысалы бола алады. Түсініктердің қалыптасуы - үздіксіз жүретін күрделі үрдіс. Әрбір ғылым белгілі бір заңдылықтарға бағынатын түсініктер жүйесі болып табылады.
Ғылым кумулятивті үрдіс деп аталатын тек қана фактілердің жай жиынтығы емес. Фактілерді әдетте гипотеза мен теориялар арқылы түсіндіруге тырысады. Олардың ішінде белгілі бір кезеңде парадигмаға айналатын жалпыға ортақ немесе фундаменталды теория болады. Кезінде осындай парадигма ретінде Ньютонның аспан және жер денелерінің қозғалыс теориясы қарастырылды, өйткені, бұл теорияға нақты механикалық процестерді зерттеуші дерлік ғалымдар сүйенді. Дәл осылай, электрлік, магниттік, оптикалық және радиотолқындық процестерді зерттеуші барлық ғалымдар Д.К.Максвелл жасаған электромагниттік теорияның парадигмасына сүйенді.
Ғылыми революцияларды талдау үшін, ғылымға парадигма түсінігін енгізген америкалық ғалым Томас Кун (1922-1996 ж.) олардың ерекшелігін - бұрынғы парадигманың жаңа парадигмаға ауысуы, яғни зерттеліп отырған процестердің жаңа, терең және күрделі түріне ауысуын көрсетіп кеткен. Оның пікірі бойынша ғылымның дамуын екі кезеңге бөлуге болады:
қалыпты кезең, бұл кезде ғалымдар парадигманы жеке, арнаулы сипаттағы мәселелерді шешуге пайдаланаған;
экстраординарлық кезең - жаңа парадигманы іздеу кезеңі.
Ғылыми әдіс -- қоршаған ортаны тануға арналған қадам.
Ғылыми әдіс - ғылыми білімдегі проблеманы шешуге және кеңейтуге арналған жүйелі қадам.
Ғылыми зерттеу қызықтыратын саланы үйреніп білу үшін ғылыми әдісті практика жүзінде қолдану немесе жүйелі зерттеп тану.
Мейіргерлік ғылыми зерттеу - мейіргер жүргізетін клиникалық не басқарудағы проблеманы танудағы жүйелі процесс , зерттеу арқылы мейіргер пациентке жасалатын күтімді жақсарту және проблемалық ситуацияларды шешу үшін жаңа информация алуға тырысады.
Мейіргерлік ғылыми зерттеу -
oo мейіргерлер ісін түсінуге,
oo бағалауға
oo анализдеуге,
oo білімін кеңейтуге,
oo өз тәжірибесіне сыни тұрғыдан қарауға,
oo мейіргерлік тәжірибені ұйымдастырудағы ұсынылған жаңалықтардың эффективтілігі мен пайдасын анықтауға бағытталған жол.
Мейіргерлікғылымизерттеу - сұраққоюғажүйелітүрдеқадамжасау, жүйелі
түрдеіздеуәдісі.
Мейіргерлікғылымизерттеу - жинақталғанбілімдісенімдімәліметтер ментолықтырудынақтыжәнелогикалықтүр дежүргізу
Ғылыми әдістің сипаттамалары:
oo жүйелілік,
oo бақылау,
oo дәлелдердің нақтылығы,
oo ықтималдығы
oo сыни мүмкіндіктері.
Жүйелілік(тәртіптілік, реттілік). Ғылымизерттеудезерттеушіпроблеманыа нықтап, зерттеудіұйымдастыруданбастап, ақпараттыжинаужәнеталдауарқылымәсел енішешеді. "Жүйелілік" деген термин ретіндезерттеушізерттеужоспарынасәй кесқұрылғанбірнешеқадамдарарқылылог икалықтүрдеөту.
Бақылау - зерттеудіңжүргізілуінекерексізфакто рлардыңәсерінмүмкіндігіншеболдырмай тынжағдайжасау. Мейіргерлерзерттейтінқұбылыстарәртү рліфакторлардыңәсерісалдарынанқалып тасқанкомплекстікфеномендер. Зерттеушіқұбылыстарарасындағыбайлан ыстыанықтайотырыпзерттеугежатпайтын дүниелердібақылапотырады, бірақоларақырғынәтижегеәсеретуімүмк ін.
Дәлелдердің эмпирикалық табиғаты. Ғылыми зерттеулер адамның сезім мүшелері көмегімен тікелей және жанама жиналған шынайы объективті түбірі бар практикалық дәлелдерді қолданады. Ғылыми қадам талабы - зерттеу шынайылыққа негізделген, ал зерттеушінің жеке көзқарасы болмайды.
Ықтималдылық мүмкіндігі (генерализация).Ғылымның негізгі мәндеттерінің бірі феномен табиғатын түсіну. Бұл жерде тек қана алынған жағдай мен құбылысты түсініп қана қоймай құбылыстармен олардың арасындағы байланыстардың ықтималдық мүмкіндіктерін түсіну қажет. Феномен жағдайының дәлдігі жүргізілген зертеудің сапалық критериі болып табылады.
Сыни тұрғыдан ойлау. Ғылыми қадамның маңызды аспектісі, қолданылған ғылыми әдіске баға беру мүмкіндігі. Бұл зерттеу нәтижесі мен қортындысына зерттеуші эмоциясының, қоршаған орта факторларының әсер ету мүмкіндіктерін азайтады.
Ғылыми зерттеудің міндеттері:
oo сипаттау,
oo зерттеп - тану,
oo түсіндіру,
oo болжау,
oo бақылау.
Сипаттау. Мейіргерлержүргізетінкөптегензертте улерөзмақсатындамейіргерісіндемаңыз дыболыптабылатынфеномендісипаттаубо лыптабылады. Сипаттайтынзерттеудіжүргізетінзертт еушілербақылайды, сипаттайдыжәнекейжағдайдафеномендіж іктейді, яғнижаңа феномен жайлыалғашқыинформацияныұсынады. Сипаттайтын (дескриптивті) мейіргерлікзерттеуфеномендерінежата дымысалы: әртүрліжағдайлардаболатынпациенттег і стресс, ауырсынужәнеауырсынусиндромынбасқар у, адамдардыңденсаулыққадегенкөзқарасы , пациенттердіңреабилитациясыт.б.
Зерттеп, тану. Кей зерттеулер тек қана сипаттап қоймай феноменнің әртүрлі қырын, оның көріністерін және әсер ететін факторларын зерттеп таниды. Олар толық, терең ақпарат алуға бағытталған және олардың негізінде зерттеліп отырған феномен жайлы детализацияланған, жан - жақты түсінік қалыптасады. Мысалы: терминальды стадиядағы онкологиялық пациенттегі ауырсыну синдромын сипаттауға бағытталған дескриптивті зерттеуде зерттеуші осындай категориядағы пациенттердегі ауырсыну синдромының пайда болу жиілігі мен күшін тіркейді. Мұнда зерттеу міндеті болып табылады: ауырсынудың пайда болуы мен күшіне қандай факторлар әсер етеді, ауырсыну қандай көрініс береді, әртүрлі категориядағы терминальды жағдайдағы онкологиялық пациенттердегі ауырсыну синдромдарындағы ацырмашылықтар қандай?
Түсіндіру. Феноменнің пайда болу себебін және варианттарын іздеу, әртүрлі феномендердің өзара әсерін және байланысын, феноменнің ішкі себептерін, табиғатын түсінуге мүмкіншілік береді.
Болжау және бақылау. Қазіргі заманда ғылыми білімнің теориялық базасының даму деңгейінде көптеген проблемалар толық анықталып, түсіндірілген. Бірақ кей жағдайда зерттеу кейбір феномендердің пайда болуы мен дамуын олардың табиғатын толық түсінбей - ақ болжап, бақылауға рұқсат етеді. Ғылыми әдіс танымның ең жоғарғы жетістігіне жеткенмен, ғылыми зерттеулер адамның барлық проблемасын толық шеше алады және қателіктер кездеспейді деп есептеуге болмайды. Әрбір зерттеуші белгілі бір шектеулер бар екендігін есте ұстау қажет.
Жалпы шектеулер. Ақпаратпен жұмыс жасауда зерттеу мен инструменттерді щектеу. Зерттеу сұрағы қалай құрастырылған, мәліметтерді жинау әдістері мен оны өңдеу қаншалықты жақсы ұйымдастырылған, зерттеу ауқымдылығы. Ірі зерттеулер көп материалдық, қаражаттық және уақыттық шығындарды талап етеді. Бір ғана зерттеу ешнәрсені дәлелдей алмайды. Әрбір зерттеу жинақталған ғылыми білімге жаңа мәлімет алып келеді. Сонымен қатар зерттеуші ұсынып отырған ұсынысты қабылдауға не жоққа шығаруға нақты дәлелдер қажет. Ал дәлелді осы проблеманы қайта зерттеу қажет.
Моральдық - этикалық шектеулер. Мысалы - эвтаназия. Адамды тану қиындығы. Мейіргерлік зерттеудің басты объектісі - адам.
Адамның тәртібі мен жеке құндылықтарын зерттеу өте күрделі.
-Зерттеліп отырған параметрлерді өлшеудің қиындығы - ол адам табиғатының қиындығына байланысты. Феноменді тану үшін оны бақылап, өлшеу қажет. Физиологиялық феномендерді өлшеу мүмкіндіктері болғанмен психологиялық феномендерді өлшеу мұмкіндіктері әзірге шектеулі.
-Бақылау қиындығы. Зерттеуді жеткілікті деңгейде бақылау қиын, әсресе адам тәртібін табиғи ортада зерттегенде.
Кілт сөздер:ғылыми зерттеу,мейіргер ісіндегі ғылыми зерттеу,ғылыми зерттеу әдістері,сипаттамалары
Иллюстрациялық материал.Презентация
Негізгі әдебиет:
1.Г.А. Дербісалина., Д.К. Жүнісова., Н.К. Нұрғалиева., Ж.Б. Бекбергенова., А.Т. Үмбетжанова Мейіргер ісіндегі зерттеулерді жоспарлау және жүргізу принциптері. Оқу құралы. Қарағанды: Ақнұр ЖК, 2019 ж.,17-20 б.
Бақылау сұрақтары:
1.Ғылыми зерттеудің сипаттамасы қандай?
2.Ғылыми әдіс дегеніміз не, оның қадамдары қандай?
3.Мейіргерлік ғылыми әдіс дегеніміз не және неге бағытталған?
4.Ғылыми әдістің сипаттамалары қандай?
5.Ғылыми зерттеудің міндеттері қандай?
6.Фундаментальды зерттеуге сипаттама беріңіз.
7.Қолданбалы зерттеуге сипаттама беріңіз.
№3 тақырып.Мейіргерлік зерттеулердің парадигмалары мен әдістері
Мақсаты.Мейіргерлік зерттеулердің парадигмалары мен әдістерін меңгеру
Дәріс тезистері.Мейіргерлік зерттеулердің парадигмалары мен әдістерін білім алушыларға меңгерту
Мейіргерлік зерттеулердің парадигмалары мен әдістері
Парадигма дегеніміз - дүниетаным, идеялар, көзқарастар ментұжырымдамалар жүйесі, әртүрлі мәселелерді шешуге арналған әртүрлі модельдер, сонымен қатар белгілі бір тарихи кезеңде және осыкезең ішінде ғылыми қауымдастықта қабылданған зерттеу әдістерібүкіл ғылыми қауымдастық үшін басты әдіснамалық негіз болыптабылады. Зерттеулер көбінесе негізгі философиялық сұрақтарғақалай жауап беретіндігімен сипатталады, мысалы: Шындықтыңтабиғаты қандай? (онтологиялық сұрақ) және ізденушімен ізделетіндүние арасында қандай байланыс бар? (эпистемологиялық сұрақ).Мейіргер ісі саласындағы ғылыми зерттеулер негізінен екінегізгі парадигманың: позитивизм мен конструктивизмнің аясындажүргізілді.
Позитивистік парадигма. Бірнеше жылдар бойы жалпыұлттықзерттеулерде үстемдік еткен парадигма позитивизм деп аталады(логикалық позитивизм деп те аталады). Позитивизмнің негізі IXXғасырдың Милль, Ньютон және Локк сияқты философтардың көзқарастарынан бастау алған.Позитивизм гуманитарлық ғылымдарда модернизм деп аталатын кең мәдени құбылысты бейнелейді, позитивизмнің мәні рационалды және ғылыми басымдық болып табылады. Позитивистердің негізгі жорамалына сай зерттелетін және танылатын шындық бар. Бұл болжам дәлелді, ешқандай растауды қажетсінбейтін шынайы болып саналатын негізгі қағида.
Позитивизмді жақтаушылар табиғат әдетте реттелген және тұрақты, ал шындық адамның бақылауларына тәуелсіз өмір сүреді деп болжайды. Басқаша айтқанда, әлем адам ойының жаратылысы ғана емес. Позитивистердің пікірінше, құбылыстар кездейсоқ емес, керісінше олардың алдыңғы себептері бар. Мысалы, егер адамда инсульт болса, онда позитивистік дәстүр бойынша зерттеуші инсульттің бір немесе бірнеше себептері болуы мүмкін деп болжайды. Позитивистік парадигма аясында зерттеу қызметінің көп бөлігі белгілі бір құбылыстардың негізгі себептерін түсінуге бағытталған. Қатаң позитивистік ойлау күмән туғызды, қазіргі кезде тек бірқатар зерттеушілер таза позитивизм қағидаларын ұстанады. Постпозитивистік парадигмада шындыққа деген сенім және оны түсінуге деген ұмтылыс әлі де бар, бірақ постпозитивистер шындықты білуде толық объективтіліктің мүмкін еместігін мойындайды. Десе де, олар объективтілікті мақсат деп санайды және мүмкіндігінше бейтарап болуға тырысады. Постпозитивисттер шындықты білуге әртүрлі кедергілерді мойындайды және сондықтан ықтималды дәлелдемелер іздейді, яғни ықтималдығы жоғары құбылыстың шынайы күйі не екенін зерттейді. Бұл өзгерген позитивистік ұстаным мейіргер ісін зерттеуде басым болып қала береді. Қарапайым сөзбен айтқанда біз оны оны позитивизм деп атаймыз.
Парадигмалар мен әдістер: Сандық және сапалық зерттеу. Зерттеу әдістері дегеніміз - зерттеушілердің зерттеуді құрылымдауда, сондай-ақ зерттеу сұрағына қатысты ақпаратты жинауда және талдауда қолданатын әдістері. Екі балама парадигмалар дәлелдер алудың әртүрлі әдістеріне сәйкес келеді. Негізгі әдіснамалық айырмашылық позитивизммен тығыз байланысты сандық зерттеулер және конструктивизммен байланысты сапалық зерттеулер, дегенмен де позитивисттер кейде сапалық зерттеулер жүргізеді, ал конструктивист зерттеушілер кейде сандық ақпарат жинайды. Бұл бөлімде екі парадигмамен байланысты әдістерге шолу жасалады.
Ғылыми әдіс және сандық зерттеулер.
Дәстүрлі, позитивистік ғылыми әдіс ақпарат алу үшін колданылатын реттелген белгілі жүйеге келтірілген процедуралар немесе шаралар жиынтығын білдіреді. Сандық зерттеушілер болжау жасау үшін дедуктивті ойлауды қолданады, содан кейін олар іс жүзінде тексеріледі. Сандық зерттеулер әдетте мәселені анықтау және концепцияны таңдаудан мәселені шешуге жүйелі түрде ауысады. Зерттеуші зерттеудің белгілі бір кезеңдерін нақты іс-шаралар жоспарына сәйкес жүргізеді.
Сандық зерттеулерде әр түрлі басқару стратегиялары колданылады. Мұндай зерттеулерде эмпирикалық мәліметтер жиналады объективті шындыққа негізделген және сезім арқылы жинақталған дәлелдер. Осылайша, эмпирикалық дәлелдер бақылау мен байқаудан тұрады (көру, есту, дәм, жанасу немесе иіс арқылы). Эмпирикалық дәлелдерді қолдану талабы нәтижелер зерттеушілердің жеке сенімдеріне емес, шындыққа негізделгенін қажет етеді.
Позитивистік парадигмадағы зерттеулер үшін дәлелдер қажетті ақпаратты жинау үшін құрылымдалған әдістерді қолдана отырып, белгіленген жоспарға сәйкес жиналады. Әдетте (әрдайым емес) жиналған ақпарат сандық, яғни формальды өлшеуден алынған және статистикалық талданатын сандық ақпарат болып табылады. Дәстүрлі ғылыми зерттеулер зерттеудің заңдылықтарынан шығуға тырысады. Мысалы, сандық зерттеушілер, әдетте, белгілі бір адамдағы инсульттің пайда болуына, оның адамдарда пайда болуына қандай факторлардың әсер ететінін түсінуге онша қызығушылық танытпайды. Зерттеу нәтижелерін зерттеуге қатысқан адамдардан басқа адамдар үшін жинақтап алатын көрсеткіші жалпылама зерттеу деп атауға негіз болады. Сандық және сапалық зерттеулерге ортақ бір маңызды шектеулер зерттеуді моральдық немесе этикалық сұрақтарға жауап беру үшін пайдалану мүмкін емес.
Зерттеудің дәстүрлі әдісі өлшеу мәселелерімен жиі ұшырасады. Феномендік құбылысты зерттеу үшін сандық зерттеушілер шаманы білдіретін сандық мәндерді бекіту арқылы өлшеуге тырысады. Мысалы, егер қызығушылық феномені науқастың күйзеліске түсуі болса, зерттеушілер науқастың күйзеліс жағдайы жоғары немесе төмен дәрежеде ме, әлде белгілі бір жағдайларда немесе кейбір адамдарда жоғары ма, жоқ па, соны бағалауды қалайды. Қан қысымы мен дене қызуы сияқты физиологиялық құбылыстарды үлкен дәлдікпен өлшеуге болады,бірақ күйзеліс немесе тұрақтылық сияқты көптеген психологиялық құбылыстарды өлшеу мүмкін емес. Мейіргерлік зерттеулердің табиғаты жағынан күрделі және сан алуан адамдарға бағытталғандығы тағы бір жеке мәселе болып отыр.
Мейіргерлік ғылыми зерттеулердің мақсаты - мейіргерлік істің барлық сұрақтарына жауап беру немесе оның мәселелерін шешу. Нақты мақсаттарды әртүрлі жолмен жіктеуге болады. Біз осы тұрғыда үш жіктеуге сипаттама береміз. Зерттеуді белгілі мақсат ретінде жіктеу маңызды болғандықтан емес, мейіргер қарастыра алатын көптеген сұрақтардың бейнесін көрсетуге және сапалық және сандық зерттеулер арасындағы алдағы айырмашылықтарды көрсетуге көмектесетіндіктен алып отырған жайымыз бар.
Қолданбалы және іргелі зерттеулер
Кейде іргелі және қолданбалы зерттеулер арасында айырмашылық болады. Іргелі зерттеулер білім базасын кеңейту немесе теорияны, гипотезаны тұжырымдау немесе нақтылау үшін жүргізіледі. Іргелі зерттеулердің кейбір түрлерін зертханалық зерттеулер деп атайды, олар әдетте зертханада жасалады және аурудың негізін құрайтын , молекулалық және жасушалық механизмдерге бағытталған.
Іргелі зерттеудің мысалы: 2015 жылы Кіші және көп салалы зерттеушілер тобы егде жастағы адамдарда аквагендік пруриттің (терінің тосқауылының бұзылуы) физиологиялық механизмін түсіну үшін егеуқұйрықтағы эпидермиялық жасушалардың гипососмостық соққысының егеуқұйрықтағы терінің қабынуына әсерін зерттеді.
Қолданбалы зерттеулер қолданыстағы мәселелерді шешуге ұмтылады және мейіргерлік іс-тәжірибе үшін қажетті бағытта жұмыс атқарады. Іргелі зерттеулер адамның мінез-құлқының және биофизиологиялық үдерістердің жалпы принциптерін ашуға жарамды; осы принциптерді аталмыш іс-тәжірибеде қалай шешуге болатынын көрсету үшін қолданбалы зерттеулер жасалуда.
Қолданбалы зерттеудің мысалы: қатерлі ісік ауруымен ауыратын науқастарда ауруды басқарудың әртүрлі әдістерінің тиімділігін салыстыру. Зерттеу есебіне алдын-ала шолу жасауға арналған сұрақтар
1. Осы есептегі зерттеу мәселесі нақты тәжірибелік мейіргер ісі үшін қаншалықты маңызды? Зерттеу мейіргер ісінің басым бағыты болып табылатын тақырыпқа бағытталған ба?
2. Зерттеу сандық немесе сапалық сипатта ма?
3. Зерттеудің негізгі мақсаты не болып табылады сәйкестендіру, сипаттау, зерттеу, түсіндіру немесе болжау және бақылау? Зерттеу мақсаты емделу, диагностика, болжам, пайдазиян сияқты мейіргерлік тәжірибеге негізделген ме?
4. Бұл зерттеу негізінен себеп-салдарлық болып табылады ма?
5. Осы зерттеудің клиникалық мәні қандай болуы мүмкін? Бұл зерттеу қандай науқастарға немесе мейіргерлерге арналған? Аталмыш зерттеу нәтижелерін қалай пайдалануға болады?
Сонымен, мейіргерлік зерттеулер - бұл мейіргерлік іс үшін маңызды мәселелер туралы білімді дамытуға бағытталған жүйелі зерттеу. Мейіргерлер зерттеу нәтижелерін клиникалық шешімдерге қосатын дәлелді тәжірибені қолданады. Медицина зерттеушілері (зерттеуді оқып, бағалайтындар) және ғылыми-зерттеу өндірушілер (зерттеуді жобалайтындар және жүргізетіндер) осылардың бәрін қамтитын бірқатар ғылыми-зерттеу жұмыстарына қатыса алатындар боп бөлінеді. Сонымен қорыта айтқанда мейірбикелік зерттеу Флоренс Найтингейлден бастау алады, бірақ өте баяу дамиды.
Мейіргерлік зерттеулер негізінен шындыққа қатысты іргелі болжамдары бар дүниетанымның екі кең парадигмаларының бірінде жүзеге асырылады: позитивистік парадигма және конструктивистік парадигма. Позитивистік парадигма объективті шындықты және табиғи құбылыстар үнемі және реттілікпен жүреді. Одетерминизмнің тиісті жорамалы - бұл барлық оқиғалар мен құбылыстар бұрынғы себептердің салдары және жүйесіз емес деген сенім. Конструктивистік (натуралистік) парадигма шындық орнықты емес, бұл адамның ақыл-ойына шығады деп болжайды; Осылайша, ақиқат - бұл шындықтың бірнеше құрылымдарының жиынтығы. Позитивистік парадигма сандық зерттеулермен байланысты - сандық ақпаратты жинау және талдау. Сандық зерттеулер әдетте дәстүрлі ғылыми әдіс аясында өткізіледі, бұл жүйелі, бақыланатын үдеріс. Санаттық зерттеушілер эмпирикалық мәліметтерді (адамның сезімдері арқылы жинақталған дәлелдер) жинайды және талдайды және зерттеу нәтижелерінен жалпылауға тырысады.
Зерттеушілер конструктивистік парадигма шеңберіндегі субъективті, баянды материалдарды жинақтау және талдау арқылы адам басынан өткен тәжірибеде оның формасын түсінуді баса айтады; бұл парадигма сапалы зерттеулермен байланысты. Іргелі зерттеулер ,білімнің базасын кеңейтуге бағытталған.
Кілт сөздер:зерттеу,парадигма,әдістер,по зитивизм,конструктивизм
Иллюстрациялық материал.
Тест тапсырмалары, интерактивті тақта, мультимедиялық құрылғылар және т.б.
Негізгі әдебиет:
1.Г.А. Дербісалина., Д.К. Жүнісова., Н.К. Нұрғалиева., Ж.Б. Бекбергенова., А.Т. Үмбетжанова Мейіргер ісіндегі зерттеулерді жоспарлау және жүргізу принциптері. Оқу құралы. Қарағанды: Ақнұр ЖК, 2019 ж., 9-10 б.
Бақылау сұрақтары:
1.Зерттеу парадигмасы дегеніміз не?
2.Парадигманың қандай түрлері бар
3.Позитивистік парадигма дегеніміз
4.Зерттеу әдісіне анықтама беріңіз
5.Позитивистік және конструктивизмдік парадигмаайырмашылығы неде?
№4 тақырып.Дәлелді медицинаға негізделген мейіргерлік тәжірибе: не үшін және кім үшін
Мақсаты.Дәлелді медицинаға негізделген мейіргерлік тәжірибені үйрету
Дәріс тезистері.
Дәлелді медицинаға негізделген мейіргерлік тәжірибе: не үшін және кім үшін
Дәлелді медицина - дегеніміз бұл нақты науқасты емдеу үшін жақсы клиникалық зерттеулерді дәл және шын жүректен қолдану. Ғылыми ақпараттарды жинаудың жаңа технологиясы, критикалық талдауы, интерпретациясы.
Дәлелді медицина -бұл ең жақсы ғылыми дәлелдерді клиникалық тәірибеге енгізу (Sackettetal., 2000, 1 б). Дәлелге негізделген тәжірибенің негізгі құрамдас бөлігі - нақты клиникалық жағдайда науқастың нақты қажеттіліктері үшін ең жақсы дәлелдерді даралау немесе сұрыптау.
Дәлелді тәжірибенің клиникалық мәселелерді шешу стратегиясы ретіндегі басты ерекшелігі - бұл тәжірибелі дәрігер-клиницистердің дәстүріне, өкілеттілігіне негізделген шешімдер қабылданбайды. Ең жақсы қол жетімді ғылыми дәлелдерді анықтауға және оны тәжірибеге енгізуге баса назар аударылады. Зерттеулер көрсеткендей,негізгі медициналық білім беруде оқытылатын ең жақсы және дәлелденген студенттік оқыту бағдарламасы әрқашан жақсы бола бермейді.
Мәселен, көптеген мейіргерлер аспирацияны болдырмау
үшін нәрестені арқасымен қалай орнықтыруға болатынын жақында ғана үйренсе де, баланы арқасымен жатқызу нәрестелердің кенеттен өліп кету қаупін төмендететіні туралы нақты дәлелдер бар.
Ғылыми деректерді тәжірибеде пайдаланбаудың салдары жойқын болуы мүмкін. Мысалы, 1956-1980 жылдар аралығында доктор Бенджамин Спок бірнеше еңбектер жариялады. Ең көп сатылатын Бала және оған қамқорлық көрсету кітабында олар балаларды ішімен жатқызуға кеңес берді. 2005 жылы Гилберт өзінің жүйелі шолуында әріптестерімен баланың ішімен жатуы сәбилерге зияны болуы мүмкін екенін анықтады.
Олар егер медициналық кеңестер ғылыми дәлелдерге негізделген болса, 60 000- нан астам сәби өлімінің алдын алуға болады деп есептейді.
Алғаш рет 1990 жылы канадалық Мак-мастер университетінің ғалымдарының бір тобы клиникалық тәжрибесі бар ғылыми мәліметтерді және пациенттердің жеке қалауын жеке медицина бөліміне топтастыруды ұсынды.
Бұл ғылыми-тәжрибелік бөлім қол жетерлік, тығыз және объективті ақпараттардың бүкіл әлемде жүргізілетін клиникалық зерттеулердің заманауи және дәлелденген, яғни қандай да бір емдеу әдісі немесе дәрілік заттарды қолданудың артықшылығын дәлелдейтін, оны "Evidence-Based Medicine" (ЕВМ) немесе ғылыми дәлелденген медицина " (НДМ) деп атайды.
ДМ алғы шарттары
* Жылына 4 000 000 астам статьялар
* 20 мыңнан астам медицинналық журналдар
* Телекоммуникация торабының дамуына байланысты медициналық ақпараттармен алмасу көбеюде: әрбір екі жылда екі еселенеді
* Білімнің тез ескіруі
* Клиникалық зерттеулер нәтижелері мен қорытындыларының қарама қайшылықтары.
Ғылыми зерттеулерді қолдану
Зерттеу нәтижелерін пайдалану - бұл түпнұсқа зерттеуге қатысы жоқ зерттеу нәтижелерін немесе тәжірибелер жиынтығын қолдану.
Дәлелге негізделген тәжірибе - зерттеу нәтижелерін пайдаланудан гөрі кеңірек түсінік. Сондай-ақ зерттеу нәтижелерін қолдану осы жаңа білімді өзімнің клиникалық жағдайымда қалай қолдануыма болады? деген сұрақтан басталғанымен, дәлелді тәжірибеде қол жетімді мәліметтерге сәйкес осы клиникалық мәселені шешудің ең жақсы тиімді тәсілі қандай? деген клиникалық сұрақ болуы қажет.
Дәлелді тәжірибенің дамуы
Кокрейн ынтымақтастығы ғылыми дәлелді тәжірибені дамытуда маңызды рөл атқарды. Ол Біріккен Корольдіктерде британдық эпидемиолог Арчи Кокрейннің жұмыстары негізінде құрылды. Кокрейннің 1970 жылдары шығарған кітабында денсаулық сақтау саласында сенім ұялататын ғылыми дәлелдердің жоқтығына баса назар аударады. Ол клиникалық зерттеулердің нәтижелерін біріктіріп, оларды денсаулық сақтау мамандарына қол жетімді ету үшін күш салуға шақырды. Бұл, сайып келгенде, 1993 жылы Оксфордтағы Кокрейн орталығын және әлемнің түкпір-түкпірінде орталықтары бар Кокрейн Ынтымақтастығы атты халықаралық серіктестікті дамытуға әкелді.
Оның мақсаты - медициналық қызмет көрсетушілерге жүйелі шолуларды дайындау және тарату арқылы денсаулық сақтау туралы дұрыс шешім қабылдауға көмектесу. Дәл сол уақыт шамасында Канададағы МакМастер медицина мектебінің тобы клиникалық оқыту стратегиясын жасады, оны дәлелді медицина деп атады.
Дәлелге негізделген медицина қозғалысы барлық пәндер бойынша ұжымда жұмыс істейтін барлық дәрігерлердің (дәрігерлердің ғана емес) ең жақсы дәлелдерін қолданудың кеңірек тұжырымдамасына көшті. Дәлелді тәжірибе білім беру және денсаулық сақтау тәжірибесіндегі маңызды өзгерістердің бірі болып саналады. Тәжірибелі дәрігер-клиницист енді ескірген ақпаратқа сене алмайды, керісінше жаңа дәлелдемелерді табуға, бағалауға және қолдануға икемделуі керек. Дәлелге негізделген тәжірибенің қолдаушылары мен сыншылары да бар.
Жақтаушылар дәлелді тәжірибе көздерін үнемді пайдалану арқылы ең жақсы күтімді қамтамасыз етудің ұтымды тәсілі деп санайды. Сондай-ақ, қолдаушылар мұндай тез әрі жылдам медициналық жетістіктер мен ақпараттық жарылыс дәуірінде маңызды болып табылатын өмір бойы білім алуға негіз болатындығын айтады. Сыншыларда дәлелді тәжірибенің артықшылықтары асыра айтылды және жеке клиникалық пікірлер мен науқастардың пікірлері пайдасыз болады деген қорқыныш бар. Олар сонымен қатар сапалы зерттеулердің рөліне жеткіліксіз назар аударылатындығына алаңдаушылық білдіреді.
ДМ негізгі принциптері
* Жауабын табуға болатын, ақпараттарға қажеттілікті сұрақтарға алмастыру
* Осы сұрақтарға жауап алуда жақсы мәліметтерді негіздеу
* Дәлелденетін мәліметтердің сенімділік және пайдалылық пәніне критикалық баға беру.
* Осы бағалау нәтижелерін клиникалық тәжрибеге енгізу.
* Істелген жұмыс нәтижелерін бағалау
* Дәлелдемелер түрлері және дәлелдемелер иерархиясы
Дәлелді медицина 5 кезеңі бар:
* бірінші кезеңі - дұрыс құрастырылған негізгі сұрақтар,
* екінші кезеңі - мәліметтерді іздеу,
* үшінші кезеңі - мәліметтерді сынап бағалау,
* төртінші кезеңі -науқаста анықталған ерекшеліктермен алынған мәліметтерді интеграциялау,
* бесінші кезеңі - әсер етуі мен тиімділігін бағалау
ДМ-нің бірінші кезеңі
Дұрыс құрастырылған негізгі сұрақ екі бөлімнен тұрады:
негізгі сұрақтың түбірі (кім,не,қайда,неге,қалай?) деген сұрақтарға жауап береді және етістік.
Клиникалық маңызды қосымша сұрақтар төрт компоненттен тұрады:
( англ.PICO):
Patient-науқас жәненемесе мәселе
Intervention- іс-әрекет жасау
Compаrison-салыстыру (егер қажет болса)
Outcome-нәтиже
Тәжірибеге сүйенсек, сұрақтарды 7 түрлі себепке байланысты дұрыс құрастыру керек екендігін көрсетеді:
1. Дұрыс құрастырылған сұрақтар бағалы уақытты науқастардың клиникалық қажеттілігіне, релевантты дәлелдемелер үшін қолдануға көмектеседі.
2. Олар бағалы уақытты арнайы білімнің немесе студенттердің талаптарына жауап беретін дәлелдемелерді анықтауға көмектеседі.
3. Оларіздеудіңжоғарыпайдалыстратегиял арынұсынаалады.
4. Олартолықжауаптаралатынсұрақтыңтүрі н (форма) ұсынады.
5. Науқастыдәрігердіңкеңесінежібергенк ездежәнекеңескекелгеннауқастықабылд аукезіндеәріптестерменөзаратүсініст іктіңартуынакөмектеседі.
6. Студенттергеоқытылыпжатқанматериалд ыңмағынасынтереңіректүсінугекөмекте седіжәнеәріқарайоқуүшінкейбірадапта циялықпроцестердіреттейді.
7. Жауаптабылғанжағдайдабілімөрісікеңе йетүседі, қызықтырғансұрақтарынажәнеалғанжауа бынақанағаттанады.
ДМ-нің 2 кезеңі.Мәліметтерді іздеу.
Бұл кезде іздеудің 2 режимі бар:шынайы түпнұсқа (оригиналді) зерттеу мен әдістемелік іріктеуден өткен және ДМ-нің компьютерлік базалары мен журналдарында баспаға шығарылған түрлері.Бұл режим түрлерінің екеуі де артықшылықтар мен кемшіліктерге ие.
ДМ -ге арналған базалардан (ACP Journal Сlub,Cochrane Collaboration Date Base,басқада ДМ-ге арналған журналдар мен журнал секциялары) іздеу, әдетте, оңайға соғады, кейде басқа жерлерде жоқ ақпараттарды табуға мүмкіндік береді және ақпарат көзінің бір жүйеде болуы олардың критикалық бағалануын жеңілдетеді.Теріс жағына олардың толық еместігі (осы тақырып бойынша жүйелі шолудың болмауы бұл салада жұмыс жүргізілмегендігін көрсетпейді), қол жетімділіктің төмендігі ( Medline-мен салыстырғанда),белгілі бір науқасқа сәйкес келетін ақпарат табудың қиындығы, баспаға шығуына дейін ақпараттың ескіріп қалуы жатады. (Medline базасы,EMBASE, Ресей медицинасы).
Жаңа ақпарат көздері:MEDLINE,EMBASE,Cochrane Library,Best Evidence,PubMed,Medmir.
Дұрыс құрастырылған клиникалық жеке сұраққа жауап іздеуді әдістемелік сапаның белгілі бір талаптарына жауап беретін материалдардан тұратын ақпараттар базасынан іздеген жөн.Мысалы: Best Evidence,Cochrane Library немесе Clinical Evidence.Арнайы талаптарды(фильтрлер) қолдану зерттеу ақпараттарының базасында жоғары әдістемелік сапаның болуын қамтамасыз етеді.Бұл ақпараттар базасы қажет мәліметтерді іздеуді барынша жеңілдетуге бағытталып ұйымдастырылған.
1.Evidence - based Medicine Reviews from Ovid Technologies (www.
ovid.com.) бірнеше электрондық деректер базасын қамтиды, соның ішінде мамандандырылған.
Best Evidence. Бұл мәліметтер базасында жеке клиникалық сұрақтарды шешуге қажетті жүйелі шолулар мен оригиналді мақалаларды тез табуға болады.Ол компакт-дисктерде,сонымен қатар, интернетте қол жетімді және алдын ала өңделген ақпараттардан тұратын ACP Journal Club және Evidence-Based Medicine журналдарының біріктірілген электронды нұсқасынан тұрады.2000 жылдың қаңтар айында Солтүстік,Оңтүстік және Орталық Америкада бұл журналдар бір басылымға ACP Journal Clubбіріктірілген болатын;сол уақыттан бастап Evidence-Based Medicine АҚШ-та шығарылмайды.Бұл баспалардың редакция коллегиясы жоғары әдістемелік сапасымен және клиникалық маңыздылығымен сипатталатын зерттеулерді 170 медициналық журналдарда (әсіресе, кең тараған аурулар мен жағдайларды диагностикалау және емдеуге арналған) үздіксіз жүйелі түрде іздеу жүргізеді.
ACP Journal Club және Evidence-Based Medicine құрамына жоғары сапалы зерттеулердің құрастырылған рефераттары және алынған нәтижелерді практикада қолданудың болашағын арнайы мамандардың талқылауы мен сипаттамалары кіреді.
Best Evidence мәліметтер базасының Other articles noted (Басқа мақалалар) тақырыбында дәрігер жоғары әдістемелік сапалы зерттеулерден алынған,бірақ онша сенімге ие емес мәліметтерді таба алады
2.Cochrane Library (www.update-software.com.)Денсаулық сақтаусаласындағызерттеулердіңжүйел ендірілгеншолуларынқамтиды.
3. Best Evidence (www.acronline.org)жоғарығылымисапа сыменжәнеклиникалықмаңыздылығыменер екшеленетін 100-денастаммедициналықжурналдардың жекелегензерттеулеріменжүйелішолула рынқамтиды.
4.Medline-іргеліжәнеқолданбалызертт еулердіңәлемдегіеңүлкендерекқоры. Мамандандырылғанмәліметтербазасыніз деудіңнегізі.
ДМ-нің 3-ші кезеңі.Мәліметтерді сынап бағалау.
Сынап (критикалық) бағалау үшін табылған мәліметтердің әдістемелік сапасын бағалайтын лердің стандартты жинағы қолданылады, сол сияқты әртүрлі жұмыстардың(мәліметтердің) сенімділігі,нақтылығы,қолданымдылығ ы,тиімділігі бағаланады.Нақтылықтың үш киті:
-салыстыру тобына зерттелушілерді кездейсоқ жасырын таңдау(жасырын,соқыр) рандомизация);
-таңдау санының жеткілікті дәрежеде болуы;
-жасырын(соқыр) бақылау (ең тиімдісі үш жақты).Нақты нанымды зерттеулер зерттеудің дұрыс ұйымдастырылмауынан туындаған жүйелі қателерді болдыртпайды, ал статистика (р..) тек кездейсоқ қателерді анықтауға мүмкіндік береді.
Әртүрлі жұмыстарды бағалаудың барысын иллюстрациялау үшін D.Sackett әріптестерімен ұсынған лердің кейбіреулері берілді: [14].
1.Бақылау тобы болды ма?
2. Пациенттерді топтарға бөлу кездейсоқ болды ма?
3.Диагностиканың Алтын стандартымен тәуелсіз салыстыру болды ма?
4. Алғашқыда алынған топтарда барлық науқастар зерттелді ме?
5. Емдеуші дәрігер және пациент өзінің қай топқа жататындығын біле ме?
6.Барлық топ бірдей емделді ме? (зерттеліп жатқан препараттан бөлек)
7.Зерттеудің басында топтар бірдей болды ма?
8.Әсер етуі мен кері әсері барлық топтарда бірдей анықталды ма?
9.Науқастарды бақылау ұзақ болды ма? Бақылау барысында шығын қанша болды ?
10.Кері әсер күшейген кезде ауру дамуының қаупі жоғарылайды ма?
11. Мәліметтер басқа зерттеулермен тексерілді ме?
12.Кері әсердің патологиялық әсерін сипаттау мүмкін бе?
13.Нәтижені бағалаудың объективті критерийлері қолданылды ма?
ДМ қол жетімді дәлелдемелердің ең жақсысын қолдануды ұсынады.Егер табылған жұмыс жоғарыда көрсетілген критерийлерге толық сәйкес келмей,ал жоғары әдістемелік дәрежеде орындалған жұмыс табылмаса,онда табылған мәліметтерді қолдануға тура келеді.Дегенмен, мұндай жұмыстарда қателіктердің болу мүмкіндігі жоғары болатындығын есте ұстаған жөн.
ДМ-нің 4 кезеңі.Науқаста анықталған ерекшеліктермен алынған мәліметтерді интеграциялау.
Бұл сатыда-нақты бір науқасты емдеу үшін ғылыми зерттеулердің нәтижесін қолдану және ДМ-нің негізгі ерекшеліктері берілген. Біріншіден,ДМ-де осы емдеуді қолданудың тиімділігі нақты бір науқас дәрігердің іс-әрекетінен пайданы сезіну мүмкіншілігіне (әсердің көлемі) ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz