Қалқанша безінің ауруларының классификациясы
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қызылорда жоғары медициналық колледжі
Мамандығы бойынша 0302000 Мейірбике ісі
Біліктілігі Қолданбалы бакалавр
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы:№3 қалалық емханада Д есепте тұратын қалқанша безі ауруы бар пациенттердің өмір сапасын жақсартудағы мейіргер қызметі
Орындаған: Абай А.А
Т.А.Ж. қолы
Ғылыми жетекші: Әлімжанова А.Қ
Т.А.Ж. қолы
Қорғауға бекітілген Ғылыми жетекшісі
Директордың ғылыми Арнайы пән оқытушысы
істері жөніндегі орынбасары
Жундабекова С.С.
________________
қолы қолы
Қызылорда 2023 жыл
МАЗМҰНЫ
ҚЫСҚАРТУЛАР МЕН БЕЛГІЛЕР
КІРІСПЕ
1-тарау.ҚАЛҚАНША БЕЗІ АУРУЛАРЫ БАР ПАЦИЕНТТЕРДІҢ ӨМІР САПАСЫНА ӘСЕР ЕТЕТІН ФАКТОРЛАР
0.1 Қалқанша безі ауруларының этиолгиясы және диагностикасы
0.2 Қалқанша безі ауруларының өмір сапасына әсері бойынша шетелдік зерттеулердің нәтижелері
1.3 Пациенттің өмір сапасын бағалаудағы маңыздылығы мен мақсаты
1.4 Қалқанша безі ауруларымен ауыратын пациенттердің өмір сапасын бағалаудың негізгі әдістері
1.6Қалқанша безі ауруы бар пациенттің өмір сапасын жақсартудағы мейіргер қызметі
2-тарау ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІНІҢ СИПАТТАМАСЫ
2.1. Зерттеу материалдары мен әдістері
2.2.Қалқанша безі аурулары бар пациенттердің өмір сапасын бағалау бойынша сауалнама нәтижелерін бағалау.
ПРАКТИКАЛЫҚ ҰСЫНЫСТАР
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕРДІҢ ТІЗІМІ
ҚОСЫМШАЛАР
Қысқартылған сөздер
ДДҰ - Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы
ҚБ - Қалқанша безі
ҚР - Қазақстан Республикасы
ӨМ - Өмір сапасы
ДТЗ - Диффузды токсикалық зоб
ТЗ - Түйінді зоб
ЭЗ - Эндемиялық зоб
ТТГ - Тиреотропты гормон
УДЗ - Ультрадыбыстық зерттеу
ЙТА - Йод тапшылығы ауруы
ЮНИСЕФ - Біріккен Ұлттар Ұйымының Балалар Қоры
ICCIDD - Йод жетіспеушілігінен туындаған бұзылуларға қарсы халықаралық кеңес
РФ - Ресей Федерациясы
АҚШ - Америка Құрама Штаттары
САН - (Самочувствие, активность, настроение) Әл-ауқат, белсенділік, көңіл күй сауалнамасы
HQOL- (health-related quality of life)денсаулыққа байланысты өмір сапасы
GHQ - Жалпы денсаулық сауалнамасы" (General Health Questionnaire) және TSQ - Тиреоидологиялық сауалнама" (Thyroid symptom questionnaire)
PF - Дене белсенділігі
RF - Өмірді шектеудегі физикалық проблемалардың рөлі
BP - Ауырсыну крсеткіші
GH - Жалпы денсаулық
VT - Өміршеңдік көрсеткіші
SF - Әлеуметтік белсенділік
MH - Психикалық денсаулық
NHP - (Nottingham Health Profile)Ноттингемнің Денсаулық профилі
MHIQ - (McMaster Health Index Question Naire)Макмастердің денсаулық индексі бойынша сауалнамасы
PGWBI - (Psychological General Well Being Index) Жалпы психологиялық әл-ауқат индексі
QWB - (Quality of Well-being) Әл-ауқат сапасының шкаласы
QoLI - (Quality of Life index) Өмір сапасының индексі
Кіріспе
Тіркес сөздер: өмір сапасы, қалқанша безі, бағалау, өмір сапасын жақсарту, мейіргер қызметі
Тақырыптың өзектілігі: Халықтың жалпы сырқаттанушылық құрылымында жетекші орындардың бірі - эндокринология патологиясы болып табылады. Сонымен қатар, барлық эндокринопатиялардың жартысына жуығында қалқанша безінің аурулары (ҚБ) кездеседі.Мұны Экологиялық қолайсыз жағдайлармен, Биогеохимиялық факторлардың әсерімен және бірқатар антропогендік факторлармен түсіндіруге болады. [1]
Қазіргі уақытта эндокриндік бездердің аурулары индустриалды дамыған елдердегі мемлекеттік, медициналық және қоғамдық ұйымдардың негізгі проблемаларының бірі болып табылады, бұл халық арасында аурудың, мүгедектіктің және өлімнің жоғары болуына байланысты. Эндокриндік бездердің ауруларының пайда болуына әртүрлі, көптеген қауіп факторлары ықпал етеді. Таңдалған тақырыптың өзектілігі эндокриндік бездердің, соның ішінде қалқанша безінің аурулары өсіп келе жатқан тенденцияға байланысты.
Соңғы онжылдықтарда әлемде қалқанша безінің ауруымен ауыратын науқастар санының айтарлықтай өсуі байқалды. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының статистикасына сәйкес, әлемдегі ересек тұрғындардың 10-30% - ы қалқанша безінің функциясының бұзылуымен және құрылымының өзгеруімен байланысты қалқанша безінің әртүрлі ауруларынан зардап шегеді. Қазіргі таңда йод тапшылығы - Денсаулық сақтаудың жаһандық проблемасы болып отыр. [2]
Дүниежүзілік Денсаулық сақтау ұйымының мәліметтері бойынша, эндокриндік жүйенің бұзылыстары арасында қалқанша безінің ауруы қант диабетінен кейін екінші орын алады. Әлемде 740 миллионнан астам адам эндемиялық зобқа ие немесе қалқанша безінің басқа патологиясынан зардап шегеді, ал 2 млрд. адамйодтапшылығы аурына шалдыққан. Сонымен қатар, статистикаға сәйкес, әлемде қалқанша безінің аурулары санының өсуі жылына 5% құрайды.Қазіргі уақытта бүкіл әлем бойынша 30,0% немесе 246,2 млн мектеп жасындағы балалардың йод тұтынуы жеткіліксіз деп бағаланады, оның ішінде 78 млн жасөспірім Оңтүстік-Шығыс Азияда және 58 млн бала Африкада тіркелген. Йод тапшылығының ең қолайлы жағдайы Солтүстік Америкада (13,7%) және Батыс Тынық мұхитында (19,8%) байқалады, ал йод тапшылығының үлкен үлесі Еуропада (43,9%) және Африкада (39,5%) тіркелген.[3] [4]
Біріккен Ұлттар Ұйымының Балалар Қоры (ЮНИСЕФ), Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы (ДДСҰ) және йод жетіспеушілігінен туындаған бұзылуларға қарсы халықаралық кеңес (ICCIDD) сияқты халықаралық ұйымдар 1990 жылы йод тапшылығы ауруларын әлемнің 118 елінде Денсаулық сақтау проблемасы ретінде мойындады.
Қазіргі таңда Йод тапшылығы бар аймақтарда шамамен 1,5 миллиард адам тұрады, яғни әлем халқының 29% - ы осы жетіспеушіліктің салдарынан қауіп-қатерге ұшырайды.Әлемде 43 миллион адам йод жетіспеушілігінің салдарынан айқын ақыл-ой кемістігінен зардап шегетіні анықталды, сонымен қатар айқын кретинизммен ауыратындар саны 11 миллионнан асады.[5]
Соңғы онжылдықта әлемнің көптеген елдерінде МСКИДЗ, ЮНИСЕФ және ДДҰ қолдауымен енгізілген жалпыға бірдей тұзды йодтау бағдарламасының арқасында Йод тапшылығымен күресте айтарлықтай прогреске қол жеткізілді. Әлемдегі йод тапшылығы бар елдердің саны 2003 жылғы 54-тен 2007 жылы 47-ге және 2011 жылы 32-ге төмендеді. [6]2013 жылы 112 ел, оның ішінде Қазақстан да йодты жеткілікті пайдаланатын елдер қатарына енді. [7]
Осыған қарамастан, қазіргі кезеңде Еуропада жеңіл йод тапшылығы анықталған. [8] John H. Lazarus (2014 ж.) мәліметтеріне сәйкес, 2013 жылы Батыс және Орталық Еуропадағы МСКИДЗ мәліметтері бойынша Австрия, Дания, Польша, Чехия және Словакия республикалары, Болгария, Румыния, Сербия, Черногория және басқа да дамыған елдердің 13 елінде йод тапшылығына байланысты Эндемиялық зобтың айқын байқалуы анықталды. [9]
Ресейде. Ресей Федерациясының Денсаулық сақтау министрлігінің мәліметінше, соңғы 5 жылда қалқанша безінің аурулары 5 есе өскен. Жеке үлгілерде алынған заманауи ғылыми мәліметтер бұл патология ересектердің шамамен 42-52% - ында және балалардың 20% - ында, ал егде жастағы адамдар арасында 80% жағдайда табылатындығын дәлелдейді. [1]
Статистикалық мәліметтер бойынша, Ресейде халықтың 15-тен 40% - ы қалқанша безінің патологиясынан зардап шегеді, ал кейбір аймақтарда қалқанша безін емдеуді қажет ететін пациенттердің үлесі 95% - ға жақындап келеді. Омбы облысы (Сібір облыстары арасында) қалқанша безінің қатерлі ісігімен ауыру көрсеткіші бойынша (Алтай өлкесінен кейін) екінші орында (100 мың тұрғынға шаққанда 12,8).[3]РФ Денсаулық сақтау министрлігінің деректері бойынша, 2013-2016 жылдар аралығында қалқанша без патологиясымен сырқаттанушылық көрсеткіші 12,1% - ға өсті: 100 мың тұрғынға шаққанда 2037,1 жағдайдан 2283,5-ке дейін. Қалқанша безінің проблемаларымен ауыратын науқастардың санындық көрсеткіші он жылдан астам уақыт бойы тұрақты түрде көтеріліп келеді. Бұған 2005 жылдан бергі көрсеткіштер жинақталған бірыңғай ведомствоаралық ақпараттық-статистикалық жүйенің (ЖМҚС) деректері дәлел бола алады. РФ-ның Денсаулық сақтау министрлігі қалқанша безінің ауруы ересектерде 65% және балаларда 95% организмдегі йод тапшылығымен байланысты деп хабарлады. [10]
Росстата деректері бойынша (2016) (аурулардың халықаралық классификациясы - ICD: Е01. 0-2+Е04) Ресей Федерациясының бүкіл аумағында зобтың таралуы барлық жас топтары арасында 1,2%-ды құрады, бұл ретте балалар арасында 0-14 жас аралығында зобтың 181 595 жағдайы тіркелді, 15-17 жастағы жасөспірімдерде - 102 956, ересектерде-144 734 жағдай тіркелген. Жеке талданған аймақтар арасында Алтай Республикасы ерекше назар аудартады, онда зобтың таралуы 7,4% - ға жеткен, оның ішінде 0-14 жастағы балалар арасында 176 жағдайы тіркелген, 876 жағдай - 15-17 жас аралығындағы жасөспірімдер арасында, ал 71 511 жағдай - ересектер арасында анықталған. [11]
Америка Құрама Штаттарында Қалқанша безінің қатерлі ісігі ауруы жылына 100000 адамға шаққанда 12,2 жаңа жағдайды құрайды және N. Howlader (2016) мәліметтері бойынша 1975 жылдан 2013 жылға дейін АҚШ-та Қалқанша безінің қатерлі ісігін анықтау 21,1% - ға өскен . Американдық қатерлі ісікке қарсы қоғамның (the American Cancer Society) мәліметтері бойынша, Қалқанша безінің қатерлі ісігі ауруы жыл сайын ерлер мен әйелдер арасында 5% - дан асады, бұл оны эпидемиологиялық тұрғыдан тез өсіп келе жатқан аурулардың бірі етеді. [12]
Американдық клиникалық эндокринологтар қауымдастығы (AACE) Америка Құрама Штаттарында шамамен 13 миллион адам немесе халықтың 4,78% - ында диагноз қойылмаған қалқанша безінің дисфункциясы бар деп есептеді. АҚШ-тың ұлттық денсаулық және тамақтану зерттеуі бұрын танылмаған қалқанша безінің ауруы бар 13 344 адамды тексерді. Зерттеу көрсеткендей, халықтың 4,6% - ында гипотиреоз (0,3% айқын және 4,3% субклиникалық) және 1,3% - ында гипертиреоз (0,5% айқын және 0,7% субклиникалық) анықталған. [13]
Таиландта гипотиреоз және гипертиреоз сәйкесінше жалпы халықтың 4,16% және 3,18% құрайды. Йод деңгейі жеткілікті елдерде гипертиреоздың таралуы 0,2 -- ден 1,3% - ға дейін, ал гипотиреоз 1-ден 2% - ға дейін ауытқиды. Қалқанша безінің түйіндері сияқты қалқанша безінің ісіктері пальпация кезінде пациенттердің 2-6% - ында анықталды; УДЗ кезінде 19-дан 35% - ға дейін; және аутопсия кезінде 8-ден 65% - ға дейін пациенттен анықталған. Қатерлі ісік ауруының қауіп факторларына егде жас, әйел жынысы, радиацияның әсері және йодтың жеткіліксіздігі жатады. Соңғы екі онжылдықта қалқанша безінің қатерлі ісігі ауруы өсті. Таиландта қалқанша безінің қатерлі ісіктерінің орташа жылдық ауруы сәйкесінше 100000 еркек пен әйелге шаққанда 1,5 және 5,1 құрайды. [14]
Беларусия. Қазіргі уақытта Беларусь Республикасында йодталған тұздың өндірісі жолға қойылған және оның қолжетімділігі қамтамасыз етілген, бұл халыққа тамақпен бірге йодтың жеткілікті мөлшерін алуға және тиісінше оның тапшылығының алдын алуға мүмкіндік береді.
Йод тапшылығын жою бойынша өткізілетін іс-шаралар түйінді зобпен алғашқы сырқаттанушылықтың төмендеуіне әкелді (2000 жылы 97,5%-дан 2015 жылы 88,14% дейін) және эндемиялық зобпен алғашқы сырқаттанушылықтың 2 еседен астам (2000 жылы 318,9%-дан 2015 жылы 146,81% -ға дейін) төмендетті.
Алайда, 2000-2015 жылдар аралығында қалқанша безінің басқа патологиясының өсуі байқалады.
Гипотирозбен (әртүрлі себептер бойынша пайда болған) пациенттер саны 7 еседен астам өсті (2000 жылы - 11 078 адам, 2015 жылы - 79 671 адам), бұл тек осы диагнозы бар пациенттердің жинақталуы салдарынан ғана емес, сонымен қатар жоғары анықталу себебі бойынша да орын алды: көрсетілген диагноз үшін гипотирозбен Алғашқы сырқаттанушылық кезеңі 4,5 есе өсті (2000 жылы 22,55% 000, 2015 жылы 93,94% 000). Гипотироз ауруының мұндай айтарлықтай өсуі зертханалық диагностиканың қол жетімділігінің артуымен байланысты болуы мүмкін. 2000-2015 жылдар кезеңінде аутоиммунды тироидитпен алғашқы сырқаттанушылықтың өсуі де байқалады (2000 жылы 42,11% және 2015 жылы 55,85%), сонымен қатар есепте тұрған пациенттердің жалпы саны көрсетілген кезеңде 2 есе өсті. [15]
Қалқанша безінің ауыр ауруларының бірі - диффузды уытты зоб. Бұл ауру жүрек аритмиясының даму қаупімен байланысты, кейде өте ауыр, дәрі-дәрмектермен емдеу көбінесе тиімді емес және белгілі бір емдеу уақытынан кейін (1,5-2 жыл) пациенттердің белгілі бір бөлігінде радикалды емдеуді (хирургиялық емдеу немесе радио терапиясы) қажет етеді. Беларусияда диффузды уытты зобтың алғашқы ауруы 15 жылда 1,5 есе өскен: 2000 жылы 6,21-ден. 2015 жылы 10,51-ге дейін және диффузды зобпен есепте тұрғандардың жалпы саны да өсті: 2000 жылғы 4 157-ден 2015 жылы 6900-ға дейін. [16]
2020 жылы 1 қаңтардағы зерттеу бойынша Минск қаласындағы 43 557 ересек пациент қалқанша безінің ауруларымен тіркелген. Соңғы 10 жылда минчандар арасында қалқанша без ауруларының таралуы 1,8 есе, алғашқы ауру - 1,7 есе өсті. Минск қаласының ересек тұрғындары арасында қалқанша без ауруларының құрылымында гипотиреоз 1-ші орында - 48%, уытты емес зоб 2-ші орында - 34% және тиреотоксикозы бар пациенттердің үлесі 2,5% құрады. [14]
Қазақстан да әлем бойынша қалқанша безі ауруларына шалдығу деңгейі бойынша жоғарғы орындарға ие. Қазақстанда жыл сайын қалқанша безінің қатерлі ісігін 500 азаматтан анықталады және олардың саны әлі күнге дейін өсуде. Мәліметтерге сәйкес эндокриндік патология құрылымындағы қалқанша без ауруларының үлесі елімізде 22,3% - ды құрайды. Яғни, әрбір бесінші қазақстандықтың қалқанша без функциясының бұзылуы бар деп айтуға болады.
Қазақстанда эндемиялық зобпен сырқаттанушылықтың орташа республикалық көрсеткіші -3,9%-ды құрайды. Өңірлік көрсеткіштер бойынша Шығыс Қазақстан (5,7%), Жамбыл (28,9%), Батыс Қазақстан (5,8%) облыстарында және Алматыда (9,3%) тұрғын эндемиялық зобтан зардап шегеді. [17] Елдің бас репродуктологы Вячеслав Локшин ұсынған статистикалық деректеріне сәйкес, әйелдер қалқанша безінің ауруларынан ерлерге қарағанда 4-7 есе жиі зардап шегеді. Қалқанша безінің бұзылуы жүкті әйелдердің 12% - ында және экстракорпоральді ұрықтандыруға дайындалып жатқан әйелдердің 20% - ында кездеседі. [18]
Біздің республикамызда топырақта, суда және тамақ өнімдерінде йодтың жетіспеушілігі оның аумағының жартысына белгіленген. Шартты түрде, Қазақстан аумағы төрт аймаққа бөлінген: йодтың айқын, орташа, салыстырмалы тапшылығы және оның мөлшері жеткілікті. Эндемиялық зоб ошақтары 14 облыстың 11-інде тіркелген.[19]
1912-1913 жылдары қазақстандық, ресейлік және американдық ғалымдардың қатысуымен жүргізілген зерттеу деректері бойынша Қазақстанның оңтүстігінде туа біткен гипотиреоздың жоғары жиілігі 7%-ға дейін, 14% - ға дейін, зобы бар әйелдерден туған балаларда көрсетілген. [20] Ғалымдар көп жылдар ішінде Қазақстанның аймақтарын анықтап, эндемиялық зобтың жалпы зақымдануын есептеді. Бұл картада айқын көрінеді. (1-сурет)
2015-2016 жылдары жүргізілген эндемиялық аймақтардың тұрғындарын қайта тексеру нәтижесінде 9-15 жас аралығындағы балаларда зоб жиілігінің айтарлықтай өсуі 32,8%-дан 46,9%-ға дейін, жүкті әйелдер арасында 35,3%- дан 59,3%-ға дейін байқалды. Мектеп оқушыларын іріктеп зерттеу жүргізу кезінде Шығыс Қазақстанда бұл көрсеткіш тиісінше 78,6%-ға, Талдықорған және Петропавл қалаларында 46,0%-ға және 46,9%-ға жетті. Эндемиялық зоб бұрын йодпен қамтамасыз ету үшін қолайлы деп жіктелген аймақтарда да тіркелген. Мәселен, Қарағанда облысының барлық аумағында 9-15 жастағы балаларда қалқанша безінің аурулары, оның ішінде зоб ауруының жиілігі 24,5%-28,7%-ды құрады. Ал бұрын эндемия тек бір ауданда байқалған болатын. Эндемияның ошақтары республиканың бастыс облыстарында да анықталды: балалардың 46,1%-ында эндемиялық зоб байқалды, дегенмен бұрын бұл аймақтарда бұл ауру сирек таралған болатын. [21]
Сонымен қатар, республиканың түрлі өңірлерінде қалқанша безі ауруларының жоғары таралуы сақталуда. Мысалы, 2017 жылы Жамбыл облысының зерттелген тұрғындары арасында (635,5) йод тапшылығы ауруы 100 мың тұрғынға шаққанда 20,0%-ды құрады. Тараз қаласының студенттері, жасөспірімдері және мектеп оқушылары арасында ЭЗ таралуының 2018 жылғы 28,9%-дан 2019 жылы 38,1%-ға дейін өскені байқалды. Ересек тұрғындар арасында ЭЗ 28,9%, жүкті әйелдердің 38,1%-ында кездеседі. [22]
ЮНИСЕФ сарапшыларының құжатынан және Алматы дәрігерлерді жетілдіру институтының Эндокринология кафедрасы қызметкерлерінің деректері бойынша (1916 ж.), Алматы қаласындағы ауруханаларда неонатальды гипотиреоздың жиілігі 7,2% - ды құрайды. Бұл адам ағзасын йодпен қамтамасыз етудің тиімді бағдарламалары бар елдерге қарағанда 150-300 есе көп.[23]
Бүгінгі таңда қалқанша безі аурулары өзекті мәселе болып қалуда. Йод тапшылығы ауруларының профилактикасына қарамастан еліміздің көптеген өңірлерінде зоб жиілігі бұрынғысынша жоғары болып қалуда. Сонымен, БҚММУ қызметкерлері жүргізген эедемиялық зобтың таралуын зерттеу нәтижелері (2010-2012 жылдар, 2013 жылдар) Ақтөбе облысында тиреомегалияның жоғары таралғанын көрсетті. [24]Осылайша, йод тапшылығы ауруларын жою жөніндегі жаһандық күш-жігер саясатындағы негізгі өзгерістерге қарамастан, олардың таралуы өнеркәсіптік дамыған елдерде де, дамушы елдерде де жоғары деңгейде қалып отып. Сондықтан біздің елімізде қалқанша безі ауруларын емдеу өте маңызды болып табылады.
Мақсаты: №3 қалалық емханада Д есепте тұратын қалқанша безі ауруы бар пациенттердің өмір сапасына қалқанша безі ауруының әсерін және өмір сапасын жақсартудағы мейіргер қызметін сауалнама арқылы бағалау.
Міндеттері:
* Тақырыпқа байланысты әдебиеттерді шолу;
* Қалқанша безі ауруына шалдыққан пациенттердің өмір сапасын бағалау;
* №3 қалалық емханада Д есепте тұратын пациенттерден қалқанша безі ауруларының өмір сапасына әсерін анықтау мақсатында сауалнама жүргізу;
* №3 қалалықемханада Д есепте тұратын пациенттердің өмір сапасын жақсартудағы мейіргер қызметін бағалау;
* Нәтижелерге салыстырмалы талдау жасау;
* Қалқанша безі ауруы бар пациенттердің өмір сапасына әсер ететін факторды анықтау;
* Нәтижесін талдау және қорытынды жасау;
Зерттеудің теориялық және практикалық маңыздылығы
Зерттеу жұмысының теориялық маңыздылығы қалқанша безінің ауруларының этиологиясын, клиникалық көріністерін және диагностикасы туралы ақпарат алуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, қалқанша безі жүйесінің ауруларының адамның өмір сапасына әсері, өмір сапасын анықтау әдістері және өмір сапасын жақсарту мен бағалаудың маңыздылығы мен мақсатын түсіндіреді.
Зерттеу жұмысының практикалық маңыздылығы қалқанша безі аурулары бар пациенттердің өмір сапасын анықтап, оның клиникалық медицинада тиімділігін анықтауға және өмір сапасын жақсартудағы мейіргер қызметін бағалауға мүмкіндік береді.
Дипломдық жұмыстың көлемі мен құрылымы
Зерттеу жұмысы 67 компьютерлік мәтін бетінен тұрады, 25 диаграммалар суреттелген. Дипломдық жұмыс кіріспе, әдебиеттерді шолу, зерттеу материалдары мен әдістері, зерттеудің нәтижелері, қорытынды,практикалық ұсыныстар, пайдаланылған ақпараттар тізімі 108 әдебиеттен, оның ішінде 94 шетелдік әдебиет, 8 отандық әдебиет, 6 интернет көзі және қосымшалардан тұрады.
1-тарау. ҚАЛҚАНША БЕЗІ АУРУЛАРЫМЕН АУЫРАТЫН ПАЦИЕНТТЕРДІҢ ӨМІР САПАСЫНА ӘСЕР ЕТЕТІН ФАКТОРЛАР
Қалқанша безінің аурулары - ең көп таралған аурулардың бірі болып табылады. Бұл органның жұмысындағы бұзылушылықтар ағзадағы метаболизмге теріс әсер етеді және көптеген өмірлік маңызды жүйелердің бұзылуына алып келеді. Қалқанша безінің барлық ауруларының себебі - адам ағзасында йодтың жетіспеушілігі. Ал йод бездің қалыпты жұмыс істеуіне қажетті белгілі бір гормондарды өндіруге қатысады. [25]
Қалқанша безі ауруларының жалпы клиникасы
Зерттеулер бойынша йод тапшылығы ауруларының жоғары таралуы бар аймақтарда тұратын мектеп оқушыларының ақыл-ой деңгейі мен оқу қабілеті төмен болып келеді. Йод тапшылығы бүкіл өңірдің әлеуметтік және экономикалық прогресін тежейді. Кретинизм - йод тапшылығының бұзылуына байланысты ақыл-ой кемістігінің ең ауыр түрі. Бұл баланың ақыл-ой және физикалық дамуының бір мезгілде кешеуілдеуінің себебі. Бала қалыпты жүре, сөйлей және ойлана алмайды. Зоб ауыртпалықсыз ауру, бірақ денсаулықтың көптеген бұзылыстарын тудыруға алып келеді: тітіркену, назар мен есте сақтау қабілетінің бұзылуы, терлеу, иммунитеттің төмендеуі және дене салмағының бұзылуы. Зобтың болуы бұл ауыр йод тапшылығының белгісі болып табылады.[26]
Йодтың жетіспеушілігіне ең осал адамдар тобы жүкті әйелдер мен балалар болып келеді.
Балалардағы йод жетіспеушілігінің белгілері:
- қатты шаршағыштық;
- ағзаның инфекцияларға төзімділігінің төмендеуі;
- жұмысқа қабілеттіліктің төмендеуі;
- ауру жиілігінің артуы;
- зияткерлік қабілеттерінің төмендеуі;
- мектептегі үлгерімнің төмендеуі;
- жыныстық жетілудің бұзылуы.
Жасөспірімдерде йод жетіспеушілігі:
Жасөспірімнің денесі бастауыш мектеп жасындағы балаларға қарағанда йодқа көбірек мұқтаж. Жасөспірімдерде йодтың болмауы барлық органдар мен жүйелердің, әсіресе ұрпақты болу жүйесінің қалыптасуына теріс әсер етеді. Йод тапшылығы бар қыздарда етеккір циклінің бұзылуы, анемия, бедеулік байқалады.
Жүкті әйелдерде йодтың болмауы:
- бедеулік;
- жүктіліктің үзілуі;
- ақыл-ой кемістігі бар баланың туылу қаупі;
- жүкті әйелдердің анемиясы;
- қалқанша без функциясының төмендеуі;
- қатерлі ісіктер қаупі. [27]
Жалпы алғанда, аурулардың екі үлкен тобын бөлуге болады. Біріншісі гормондар санының азаюына, екіншісі-жоғарылауына байланысты.
Тиреоидты гормондардың артық көлемінде:
* жүрек соғу жиілігі, температура, қысым жоғарылайды
* терлеу күшейеді
* кіші дәретке жиі шығу байқалады
* салмақ азаяды
* бір орында отыра алмау мен денеде діріл байқалады
Адам ашуланшақ, мазасыз және тым көп сөйлейтін болады. Ол бір минут тыныштықта бола алмайды.
Тиреоидты гормондардың жетіспеушілігімен:
* жүрек соғу жиілігі, қысым және температура төмендейді
* салмақ жоғарылайды
* іш қатуы болады
* май және тер бездерінің жұмысы төмендейді, сондықтан тері құрғақ болып келеді
* тежелу мен баяулау байқалады.
Адам летаргиялық, немқұрайлы күйде. Айналасындағы адамдармен қарым-қатынасты азайтып, барынша ұйықтауға, жатуға бейім болып тұрады.[28]
Эндемиялық зобтың белгілері зобтың пішінімен, мөлшерімен, қалқанша безінің функционалды жағдайымен анықталады. Эутиреоид жағдайында науқастар жалпы әлсіздікке, шаршауға, бас ауруына, жүрек аймағындағы ыңғайсыздыққа шағымдана алады. Әдетте, бұл шағымдар бездің кеңеюінің үлкен дәрежесінде пайда болады және жүйке және жүрек-тамыр жүйелерінің функционалдық бұзылыстарын көрсетеді. Зоб ұлғайған сайын және іргелес органдар қысылғанда, мойын аймағында қысым сезімі туралы шағымдар пайда болады, тыныс алудың қиындауы, кейде жұтудың қиындауы; трахеяның қысылуымен тұншығу, құрғақ жөтел пайда болуы мүмкін.
Клиникалық көріністер зобтың үлкен көлемімен сипатталады (қалқанша безі көлемі 35 мл-ден асады) және қалқанша безге жақын органдардың (трахея, өңеш) қысылу белгілерінің ауырлығына байланысты болып келеді.[29]
Қалқанша безінің ауруларының классификациясы
Қазіргі уақытта қалқанша безінің ауруларының бірыңғай жіктемесі жоқ. Этиологиялық жіктеуге сәйкес қалқанша безінің аурулары коллоидты әр түрлі дәрежеде көбейетін зоб, аутоиммунды тиреопатия, жұқпалы тиреопатия, қалқанша безінің ісіктері, туа біткен (тұқым қуалайтын) тиреопатия және басқа мүшелер мен жүйелердің патологиясындағы қалқанша безінің аурулары болып бөлінеді. [30]
Қалқанша безінің негізгі ауруларына мыналар жатады:
* Созылмалы аутоиммунды тиреоидит (Хашимото);
* Субакуталық тиреоидит;
* Диффузды токсикалық зоб;
* Диффузды эутиреодты зоб (қалқанша безінің қызметін бұзбай ұлғаюы);
* Түйінді зоб;
* Қалқанша безінің қатерлі ісігі. [22]
Соңғы жылдардағы статистикалық зерттеулер қалқанша безінің патологиясы бар науқастар санының көбеюін көрсетеді. Бұл қолайсыз экологиялық жағдайға, спецификалық емес қарсылықтың және ерекше иммунитеттің төмендеуіне, стресстік жағдайлардың өсуіне, йод жеткіліксіздігінің факторымен байланысты тиреоидты патологияға тұқым қуалайтын және аймақтық бейімділіктің болуына байланысты. Тек соңғы бес жылдың ішінде экономикалық дамыған елдерде жаңадан анықталғар ҚБ аурулары бар тұрғындардың санының абсолюттік өсімі әйелдер арасында 51% - ды және ерлер арасында 16,7% - ды құрады.
Қалқанша безінің ауруларының даму қауіп факторлары:
* Рационалды емес тамақтану, тағамда йодтың болмауы;
* Қолайсыз тұқым қуалаушылық (қалқанша без ауруларының болуы);
* Жынысы (әйелдер еркеектерге қарағанда 5-10 есе жиі ауырады);
* Стресс, психикалық жарақат;
* Аутоиммунды аурулар;
* Қоршаған ортаның қолайсыз факторларының әсері (инсоляция, радиация, техногендік ластану деңгейі, улы заттар және т.б.);
* Гипоталамустың немесе гипофиздің патологиясы;
* Медициналық әсерлер (ирургиялық операциялар, қалқанша безі үшін қауіпті дәрелерді қолдану). [25]
Йод тапшылығы ауруларының даму қаупі тобына жүкті және бала емізетін әйелдер мен 3 жасқа дейінгі сәбилер жатқызылады. Жүктілік кезінде анасы баламен йод қорларын бөлісуі керек, сондықтан осы кезеңде әйелдерде қалқанша безінің дисфункциясы жиі байқалады (жүкті әйелдердің 25% - ында эндемиялық зоб кездеседі). Ұрықта қалқанша безі бірден дамымайды, сондықтан оған ананың қолдауы қажет. Нәресте гормондардың қажетті бөлігін алуы үшін әйелдің денесіне қажетті мөлшерде йод түсуі керек. Егер осы кезеңдерде анасында йод жетіспеушілігі орын алса, сәби дамуында қиындықтар тудуруы мүмкін болып табылады. Ми құрылымдары 3 жасқа дейінгі сәбилерде белсенді түрде қалыптасуды жалғастырады және осы уақыт ішінде балаларда йодқа деген қажеттілік жоғары болып қала береді. Сондықтанда 3 жасқа дейінгі сәбилер қалқанша безі ауруларының қауіп тобы ретінде қарастырылады.[31]
Зобтың ең көп таралуындағы негізгі себебі-ағзаға жәненемесе қалқанша безге йодтың жетіспеуі. Йодты қалыпты тұтынатын өңірлерде диффузды уытты емес зоб (ДТЗ) сирек кездеседі, ал йод тапшылығы бар өңірлердегі популяцияда ЙТА-ның таралуы 5% - дан астамды құрайды. [32]
Қалқанша безінің патологиясын диагностикалау әдістері
Сарапшылардың пікірінше, түйінді және диффузды зобты диагностикалаудың негізгі әдісі-қалқанша безді пальпациялау. Алайда, қалқанша безінің пальпациясы субъективті және объективті факторларға байланысты, сондықтан олар оның патологиясын анықтаудың сенімді әдісі емес.[33] Пальпация қатесі, әр түрлі авторлардың пікірінше, диагностикада 20-39% құрайды. [34]
Қалқанша безінің ультрадыбыстық зерттеуі қалқанша безі ауруларын диагностикалауда көмекші әдіс болып табылады, бірақ оның шешімі объективті тексеру (пальпация) нәтижелерінен едәуір басым болып келеді. [35] Әдебиеттерге сәйкес, Қалқанша безінің УДЗ әдісінің қателіктері 10-нан 18% - ға дейін.[36] Бір пациентті әртүрлі зерттеушілер тексерген кезде нәтижелердің өзгермелілігі 10-30% құрайды. Әдістің ақпараттылығы мен репродуктивтілігі көбінесе қолданылатын жабдықтың класына және дәрігердің біліктілігіне байланысты. Алайда, осы кемшіліктерге қарамастан, УДЗ ҚБ-нің ауруларын ерте белсенді анықтаудың тиімді әдісі болып табылады. В.В. Митьковтың (2011) мәліметтері бойынша, ҚБ-нің фокальды зақымдануын анықтауда оның сезімталдығы 100%, ерекшелігі (специфичность) - 60-91%, дәлдігі - 83-97% деп есептелінеді.[37] УДЗ пропальпирленген түйінді дәл сипаттауға ғана емес, сондай-ақ ҚБ-де пальпацияланбайтын түйінді түзілімдерді анықтауға мүмкіндік береді.[38] Сонымен, әдебиеттерге сәйкес, УДЗ кезінде пальпацияланған солитарлы түйіндері бар пациенттердің жартысына жуығында қосымша түйін түзілімдерін анықталады.[39] Қалқанша безінің жұмысын негізгі реттеуші -Тиреотропты гормондар болып табылады. Өз кезегінде ол тироксин және триодотиронин гормондарының түзілуін ынталандырады. [40] Әдебиеттерге сәйкес, жеңіл йод тапшылығы аймағындағы ТТГ-ның орташа деңгейі 2,5-3 мкМЕмл-ден аспайды.[41] ТТГ-ныңжоғары деңгейі бар егде жастағы пациенттерде гипотиреоздың даму ықтималдығы жоғары болады. Осы себепті бірқатар ғалымдар ТТГ-ның деңгейінің мақсатты шеңберін қатайтуды ұсынды (0,5-2,5 мкМЕмл).[42]
Қалқанша безінің тініне айналымдағы антиденелердің деңгейін анықтау стандартты зертханалық зерттеулерге жатады. Көбінесе тиреоциттердің пероксидазасына антиденелер титрін зерттеу жүргізіледі.[43] D. V. Teja et al. ((Үндістан, 2007) деректері бойынша, қалқанша безінің антиденелерін тасымалдау жиілігі адамның жасына қарай жоғарылайды.[44] Жалпы популяцияда әйелдер арасында тиреоциттердің пероксидазасына антиденелер тасымалдауының таралуы орта есеппен 15-26% құрайды.[45]
Қалқанша безінің жұқа инелі аспирациялық биопсиясы қалқанша безі ауруларын аунықтаудағы тиімді диагностикалық процедуралардың бірі болып табылады. Қалқанша безінің жұқа инелі аспирациялық биопсиясының сезімталдығы мен ерекшелігі әлі күнге дейін пікірталас тудыруда: кейбір авторлар бұл әдіс үлкен ерекшелікке ие (90-100%), бірақ сезімталдығы төмен (55-90%) және оң нәтижелер қалқанша безінің қатерлі ісігін тиімді диагностикалауға мүмкіндік береді деп санаса, ал басқалары, керісінше, жұқа инелі аспирациялық биопсияның сезімталдығы оның ерекшелігіне (45-87%) қарағанда жоғары (80-90%) және зерттеудің теріс нәтижесі қалқанша безінің қатерлі ісігін жоюға мүмкіндік береді деп санайды.
Қазіргі уақытта жұмыс істеп тұрған жұқа инелі аспирациялық биопсиясының (2010) нәтижелерін түсіндірудің Берестовская бойынша жіктеу схемасы алты тармақтан тұрады:
1) қатерсіз түзілу;
2) белгісіз мәндегі фолликулярлық зақымдану белгісіз мәндегі атипия;
3) фолликулалық неоплазия фолликулалық неоплазияға күдік;
4) қатерлі ісікке күдік;
5) қатерлі түзілу;
6) Ақпараттық емес материал.[46]
Осылайша, Қалқанша безінің ауруларын диагностикалаудың негізгі әдістері пальпация, ультрадыбыстық зерттеу, ТТГ және Қалқанша безінің тініне айналымдағы антиденелердің деңгейін, жұқа инелі аспирациялық биопсия деңгейін зертханалық анықтау болып табылады.
0.2 Қалқанша безі ауруларының өмір сапасына әсері бойынша шетелдік зерттеулердің нәтижесі
Қалқанша безінің патологиясы бар науқастарға стресстің әсері, олардың психоэмоционалды жағдайының және өмір сүру сапасының өзгеруі қазіргі эндокринологияда аз зерттелген мәселе болып келеді.[47]
Қалқанша безінің аурулары эндокриндік патологияның ең көп таралған түрлерінің бірі болып табылады. Және бұл көптеген факторларға байланысты орын алады, олардың ішінде йод жетіспеушілігі, радиациялық фонның жоғарылауы, қолайсыз экологиялық жағдай және психоэмоционалды стресс ерекше маңызды. Жедел және созылмалы стресс тиреоидты гормондардың секрециясын бұзуы және бездің морфологиясын айтарлықтай өзгертуі мүмкін, бұл әртүрлі ауырлық деңгейі мен әртүрлі бағытта организмге өзгерістер тудырады. Сонымен қатар қалқанша безінің қызметінің бұзылуыпсихикалық жай-күйідің өзгеруіне алып келетіні белгілі. Гипертиреоз және гипотиреоз кезінде депрессия, тітіркену белгілері айтарлықтай байқалады. Денедегі тиреоидты гормондардың белгілі бір әсерінің ұзақ және айқын жетіспеушілігі тотығу процестерінің және термогенез жылдамдығының төмендеуімен, метаболизм өнімдерінің жиналуымен бірге жүреді және дененің әртүрлі жүйелерінің ауыр функционалды бұзылуларына әкеледі.[48]
2014 жылдың Қараша айынан 2015 жылдың наурыз айы аралығында Ижевск қаласында №1 Республикалық клиникалық ауруханасының эндокринология бөлімшесінде стационарлық емделуде жүрген 456 науқасқа клиникалық - статистикалық талдау жүргізілді. Бұл жұмыста қалқанша безінің аурулары бар пациенттердің психоэмоционалды жағдайы бағаланды. Зерттеу тобына тиреоидит, диффузды токсикалық зоб, аутоиммунды тиреоидит, түйіндік зоб, тиреотоксикоз, диффузды зоб, субакутты тиреоидит, гипотиреоз, қалқанша безінің атрофиясы, жедел тиреоидит және операциядан кейінгі тиреоидит сияқты аурулары бар науқастар кірді. Бұл мәселені зерттеу Спилберг-Ханин тестілері мен САН сауалнамасы арқылы жүргізілді. Спилберг-Ханин сынағы бойынша төмен реактивті алаңдаушылық бар, бірақ жеке тұлғалық қасиет жоғары бағаланды. САН сауалнамасы бойынша пациенттердің әл-ауқат, белсенділік, көңіл-күй деңгейі орташа деп бағаланады. Зерттеу нәтижесі бойынша, ғалымдар пациенттердің психоэмоционалдықжағдайы және олардың нақты аурулары бір-бірімен тығыз байланысты, сондықтан бұл тек ауруларға назар аударып қана қоймай, ішкі жағдай туралы ұмытпау керек деген тұжырымға келген.[49]
Гипотиреоз немесе гипертиреозбен ауыратын адамдарда денсаулыққа жағымсыз белгілер анықталған және бұл жағымсыз әсерлер денсаулыққа байланысты өмір сапасына әсер етуі мүмкін (QOL). Денсаулыққа байланысты өмір сапасы (ӨС) ауру мен өлімнің қосымша көрсеткіші болып табылады. Сондықтан пациент денсаулығын бағалау үшін клиникалық тексерулермен қатар өмір сапасын да тексеруді қажет етеді. Болашақ зерттеулер гипотиреозбен ауыратын науқастарда өмір сүру сапасының бұзылуының сиреоидты емес себептерін зерттеуі керек, өйткені қазіргі уақытта гипотиреозды шамадан тыс емдеу жеткіліксіз емдеуден гөрі денсаулыққа үлкен қауіп төндіреді.[50]
Сонымен қатар, көптеген авторлардың пікірінше, гипотиреозбен ауыратын науқастарда гипотиреоздың емделуіне қарамастан, гипотиреозға тән шағымдарсақталады. Олардың ең жиі кездесетіні-шаршау, бұлшықет ауыруы, көңіл-күйдің төмендеуі және есте сақтау қабілетінің төмендеуі.[51] Мұндай шағымдардың болуы, әрине, науқастың жалпы әл-ауқатына және өмір сапасына әсер етеді. Бұған Ұлыбританияда жүргізген P. Saravanan және басқада авторлардың ірі зерттеулерінің нәтижелері айқын мысал бола алады.[44] Авторлар ем қабылдаған гипотиреозы бар 961 пациентті және Қалқанша безінің дисфункциясы жоқ осы мөлшердегі адамдардың өмір сапасы деңгейін тексерді. Зерттеуге 2 сауалнама қолданылды: 12 сұрақтан тұратын "жалпы денсаулық сауалнамасы" (General Health Questionnaire - GHQ 12) және "Тиреоидологиялық сауалнама" (Thyroid symptom questionnaire - TSQ). Нәтижесінде, арнайы ем алатын пациенттерде, тіпті гипотиреоздың компенсациясына қол жеткізілген жағдайда да, гипотиреозы жоқ пациенттердің бақылау тобына қарағанда жалпы хал-ахуалдың көрсеткіштері біршама төмен екені көрсетілді. [52]
2018 жылы Европада Эндокринологиялық ғылыми орталықта гипотиреозбен ауыратын, түйінді зобы бар науқастардың өмір сүру сапасын бағалау және қалқанша безінің патологиясы жоқ пациенттердің өмір сүру сапасының көрсеткіштерімен салыстыру мақсатында зерттеу жұмысы жүргізілді. Зерттеуге 25 пен 55 жас аралығындағы компенсацияланған бастапқы манифестті гипотиреозы бар 30 пациент, сол жастағы коллоидты эутиреоидты зобпен 28 пациент, және 30 сау (қалқанша безінің патологиясы жоқ) еркін таңдалған тұрғындар қатыстырылды. Барлық науқастардың өмір сүру сапасының көрсеткіштерін MOS SF 36 сауалнамасы арқылы және депрессия деңгейін Бек депрессия шкаласы арқылы бағалады. [53]
Гипотиреоздың дамуы пациенттердің өмір сүру сапасының төмендеуімен бірге жүретіні белгілі. Аурудың орнын толтыру кезінде көп жағдайда пациенттердің әл-ауқатының жақсаруы және соның салдарынан олардың өмір сүру сапасының жоғарылауы байқалады. [54] Зерттеуде LT4 препараттарымен алмастырушы монотерапия алатын тұрақты өтелген гипотиреозы бар пациенттердің өмір сүру сапасының көрсеткіштерін Қалқанша безінің патологиясы жоқ адамдардың көрсеткіштерімен салыстырылды. Топтар жынысы мен жасы бойынша зерттелді.
Алынған мәліметтерге сәйкес, SF 36 сауалнамасының барлық дерлік шкалаларында (жалпы денсаулық пен рөлдік эмоционалды жұмыс істеуден басқа) өтелген гипотиреозы бар пациенттердің өмір сүру сапасының көрсеткіштері сау адамдар тобына қарағанда статистикалық тұрғыдан төмен болды. Айта кету керек, бұл зерттеуге ауыр соматикалық патологиясы жоқ пациенттер қатыстырылған.
Сонымен, зерттеу нәтижесіне сәкес ғалымдар созылмалы аурудың болуы және өмір бойы терапия мен дәрігердің үнемі бақылауының қажеттілігін түсіну пациенттердің денсаулығын нашарлатады деп болжауға болады деген шешімге келді. [55]
Индияда Санджая Ганди атындағы Медицина ғылымдары институтының ғалымдары Анджали Мишра және Маилваганан Сабаретнам Райбарели Роуд ауруханасының Эндокриндік хирургия бөлімінде ThyPRO (Thyroid-Specific Patient-Reported Outcome Measure) сауалнамасы арқылы зерттеу жүргізді (Quality of Life (QoL) in Patients With Benign Thyroid Goiters (Pre- and Post-Thyroidectomy): A Prospective Study).
Бұл зерттеудің мақсаты тиреоидэктомияның зобы бар пациенттердегі өмірдің сапасына әсерін зерттеу және нәтижеге әсер ететін әртүрлі факторлардың маңыздылығын бағалау болды.
Зоб ауруы бар 100 пациенттен тұратын проспективті зерттеу 2009 жылдың қарашасынан 2011 жылдың наурызына дейін жүргізілді. Науқастар Тиреэктомиядан бұрын және 6 айдан кейін өмір сапасын бағалау үшін ThyPRO сауалнамасын толтырды. Операция алдындағы және операциядан кейінгі балдар салыстырылып, бір өлшемді және көп өлшемді талдаулар жүргізілді.
Зерттеуге қатысқан пациенттердің орташа жасы 40,5 жасты құрайды. Пациенттердің 82% - ында түйіндік зоб, ал қалған 18% - ында диффузиялық ауру болған. Сауалнаманы толтыру кезінде пациенттердің ешқайсысында қалқанша безінің дисфункциясы болған жоқ. Зерттелген 12 домендегі өмір сапасы орташа балдары төмен болды және бұл көрсеткіш операциядан кейін айтарлықтай жақсарды (p 0,001): симптомдардың кездесуі - 19,4 және 0,7; шаршау - 29,5 және 1,5; өміршеңдік 44,4 және 3,0; жад және концентрация, 25,7 және 1,5; жүйкенің тозуы - 29,6 және 1,8; психологиялық әл - ауқат - 33,9 және 1,3; көңіл - күйдің өзгеруі - 34,9 және 0,8; қарым-қатынаста болу - 15,4 және 1,4; күндізгі белсенділік -18,7 және 1,3; жыныстық өмір - 20,9 және 1,7; сыртқы келбет - 14,7 және 1,0; және жалпы нәтижесі - 27 қарсы 5,5. Бір өлшемді талдау кезінде зобтың салмағы жад пен концентрация көрсеткіштерінің жақсаруымен сенімді байланысты екендігі анықталды (p = 0,03). Көп өлшемді талдау кезінде әр түрлі өрістердің жақсаруымен байланысты факторлар жас ерекшелігі болды (жүйке, p = 0,009), әйел жынысы (шаршау, p = 0,02) және зоб салмағы (белгілері, p = 0,001; өміршеңдігі, p = 0,001; және жад және концентрация, p = 0,001).
Зерттеу нәтижесінде пациенттерде қалқанша безінің ауруы кезінде (дәлірек, зоб кезінде) пациенттердің өмір сапасына айтарлықтай өзгеріс тудыратыны анықталды, сонымен қатар сауалнама нәтижесінде зоб ауруы бар пациенттерде тиреоидэктомиядан кейін өмір сапасының жақсаратындығы дәлелденді. [56]
Чуваш Реаспубликасында 2008-2013 жылдар аралығында БК "соғыс ардагерлеріне арналған республикалық клиникалық госпитальінде" хирургиялық бөлімшесінде емделіп жатқан Қалқанша безінің қатерсіз аурулары бар 403 науқастың емдеу нәтижелері зерттелді. Аурудың сипаты бойынша пациенттер үш топқа бөлінеді: 1-ші топқа көп түйінді (ДМЗ) немесе эутиреоидты зобтың түйіндік формасы (ДУЗ) бар 265 пациент, 2 - ші топқа түйіннің функционалдық дербестігі (ФА) және диффузды-уытты зобы (ДТЗ) бар 71 пациент, 3-ші топқа Аутоиммунды тиреоидитпен (АИТ) ауыратын 67 науқас қатыстырылды. Зерттеу жұмысында SF-36 жалпы сауалнамасы бойынша пациенттердің өмір сүру сапасын бағалау жүргізілді.
Зерттеу нәтижесінде Қалқанша безінің қатерсіз патологиясы бар пациенттердің барлық топтары, SF-36 сауалнамасы бойынша өмір сүру сапасының көрсеткіштері сау адамдар арасындағы пациенттердің еркін іріктеу тобына қарағанда едәуір нашар болды. Қалқанша безінің патологиясында өмір сүру сапасының көрсеткіштері ерлер мен әйелдер арасында ерекшеленеді. Ер адамдарда Дене белсенділігі (PF) және Өмірді шектеудегі физикалық проблемалардың рөлі (RF) бойынша көрсеткіштер жоғары болды, бірақ әйелдерде барлық басқа көрсеткіштер ерлерге қарағанда айтарлықтай жоғары болып анықталды. Сонымен қатар, сауалнама бойынша Өмір сапасы әр түрлі жастағы пациенттерде әр түрлі болатындығы аныықталды. SF-36 көрсеткіштерінің көпшілігі 40 жастан асқан пациенттерде айтарлықтай төмен, ал дені сау адамдар арасында жас топтары арасындағы айырмашылықтар тек физикалық денсаулық көрсеткіштері - PF, RF бойынша байқалды. [57]
Демек, Қалқанша безінің патологиясы бар науқастарда өмір сүру сапасының өзін - өзі бағалауына жыныс, Білім, әлеуметтік мәртебе әсер етеді. Қалқанша безінің патологиясы бар пациенттерде, нақты нозологияға қарамастан, SF-36 сауалнамасы бойынша өмір сапасының физикалық және психикалық компоненттерінің төмендеуі байқалады, бұл түйіндік эутиреоидты зобы бар пациенттермен салыстырғанда тиротоксикалық зобы бар пациенттерде айқын байқалады. [58]
Когорттың стационарлық оңалту клиникасында Қалқанша безінің қатерлі ісігі бар 121 науқастардың өмір сапасы қатерлі ісік ауруын зерттеу және емдеу жөніндегі еуропалық ұйымның (QLQ-C30) өмір сапасының негізгі сауалнамасын қолдана отырып бағаланды. Салыстыру деректері неміс қоғамдастығының өкілдік үлгісінен алынды.
Зерттеу нәтижесінде науқастар жыныстық және жас ерекшеліктеріне қарамастан, іш қату мен диареядан бөлек, еркін таңдалған қатысушыларға қарағанда едәуір көп проблемалар туралы хабарлады. Топтың ең күшті әсерлері (жалпы халыққа қарсы пациенттер) келесі салаларда анықталды: ұйқысыздық 43.7%, шаршау, 38.0% және Өмірді шектеудегі физикалық проблемалар 29.7% пациентте кездесті. [59]
Тайландтағы Хонкэн университетінің Сринагаринд ауруханасында 2017 жылдың қыркүйегінен 2019 жылдың наурызына дейін қалқанша безінің бұзылуы бар пациенттер арасында өмір сапасын бағалау зерттеуі жүргізілді. Зерттеуге қалқанша безінің аурулары бар 18 жастан асқан пациенттер (гипертиреоз, гипотиреоз және қалқанша безінің түйіндерін қоса) қатысты.
Өмір сапасын бағалау Thyroid-Relationed Patient-Reported Outcome (ThyPRO) бағдарламасы арқылы жүргізілді.Thyroid-Relationed Patient-Reported Outcome (ThyPRO) -- бұл Қалқанша безінің қатерсіз аурулары бар пациенттердің өмір сүру сапасын жаңа ерекше бағалау әдісі. Қалқанша безінің денсаулығына байланысты өмір сүру сапасын бағалау құралдарының соңғы жүйелі шолуында қалқанша безінің аурулары бар науқастар үшін ThyPRO-ны қолдану ұсынылады. Бұл зерттеудің мақсаты ThyPRO (ThyPROth) Тай нұсқасының сыртқы жарамдылығын, ішкі сәйкестігін және сенімділігін зерттеу және қалқанша безі аурулары кезіндегі ең ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қызылорда жоғары медициналық колледжі
Мамандығы бойынша 0302000 Мейірбике ісі
Біліктілігі Қолданбалы бакалавр
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы:№3 қалалық емханада Д есепте тұратын қалқанша безі ауруы бар пациенттердің өмір сапасын жақсартудағы мейіргер қызметі
Орындаған: Абай А.А
Т.А.Ж. қолы
Ғылыми жетекші: Әлімжанова А.Қ
Т.А.Ж. қолы
Қорғауға бекітілген Ғылыми жетекшісі
Директордың ғылыми Арнайы пән оқытушысы
істері жөніндегі орынбасары
Жундабекова С.С.
________________
қолы қолы
Қызылорда 2023 жыл
МАЗМҰНЫ
ҚЫСҚАРТУЛАР МЕН БЕЛГІЛЕР
КІРІСПЕ
1-тарау.ҚАЛҚАНША БЕЗІ АУРУЛАРЫ БАР ПАЦИЕНТТЕРДІҢ ӨМІР САПАСЫНА ӘСЕР ЕТЕТІН ФАКТОРЛАР
0.1 Қалқанша безі ауруларының этиолгиясы және диагностикасы
0.2 Қалқанша безі ауруларының өмір сапасына әсері бойынша шетелдік зерттеулердің нәтижелері
1.3 Пациенттің өмір сапасын бағалаудағы маңыздылығы мен мақсаты
1.4 Қалқанша безі ауруларымен ауыратын пациенттердің өмір сапасын бағалаудың негізгі әдістері
1.6Қалқанша безі ауруы бар пациенттің өмір сапасын жақсартудағы мейіргер қызметі
2-тарау ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІНІҢ СИПАТТАМАСЫ
2.1. Зерттеу материалдары мен әдістері
2.2.Қалқанша безі аурулары бар пациенттердің өмір сапасын бағалау бойынша сауалнама нәтижелерін бағалау.
ПРАКТИКАЛЫҚ ҰСЫНЫСТАР
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕРДІҢ ТІЗІМІ
ҚОСЫМШАЛАР
Қысқартылған сөздер
ДДҰ - Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы
ҚБ - Қалқанша безі
ҚР - Қазақстан Республикасы
ӨМ - Өмір сапасы
ДТЗ - Диффузды токсикалық зоб
ТЗ - Түйінді зоб
ЭЗ - Эндемиялық зоб
ТТГ - Тиреотропты гормон
УДЗ - Ультрадыбыстық зерттеу
ЙТА - Йод тапшылығы ауруы
ЮНИСЕФ - Біріккен Ұлттар Ұйымының Балалар Қоры
ICCIDD - Йод жетіспеушілігінен туындаған бұзылуларға қарсы халықаралық кеңес
РФ - Ресей Федерациясы
АҚШ - Америка Құрама Штаттары
САН - (Самочувствие, активность, настроение) Әл-ауқат, белсенділік, көңіл күй сауалнамасы
HQOL- (health-related quality of life)денсаулыққа байланысты өмір сапасы
GHQ - Жалпы денсаулық сауалнамасы" (General Health Questionnaire) және TSQ - Тиреоидологиялық сауалнама" (Thyroid symptom questionnaire)
PF - Дене белсенділігі
RF - Өмірді шектеудегі физикалық проблемалардың рөлі
BP - Ауырсыну крсеткіші
GH - Жалпы денсаулық
VT - Өміршеңдік көрсеткіші
SF - Әлеуметтік белсенділік
MH - Психикалық денсаулық
NHP - (Nottingham Health Profile)Ноттингемнің Денсаулық профилі
MHIQ - (McMaster Health Index Question Naire)Макмастердің денсаулық индексі бойынша сауалнамасы
PGWBI - (Psychological General Well Being Index) Жалпы психологиялық әл-ауқат индексі
QWB - (Quality of Well-being) Әл-ауқат сапасының шкаласы
QoLI - (Quality of Life index) Өмір сапасының индексі
Кіріспе
Тіркес сөздер: өмір сапасы, қалқанша безі, бағалау, өмір сапасын жақсарту, мейіргер қызметі
Тақырыптың өзектілігі: Халықтың жалпы сырқаттанушылық құрылымында жетекші орындардың бірі - эндокринология патологиясы болып табылады. Сонымен қатар, барлық эндокринопатиялардың жартысына жуығында қалқанша безінің аурулары (ҚБ) кездеседі.Мұны Экологиялық қолайсыз жағдайлармен, Биогеохимиялық факторлардың әсерімен және бірқатар антропогендік факторлармен түсіндіруге болады. [1]
Қазіргі уақытта эндокриндік бездердің аурулары индустриалды дамыған елдердегі мемлекеттік, медициналық және қоғамдық ұйымдардың негізгі проблемаларының бірі болып табылады, бұл халық арасында аурудың, мүгедектіктің және өлімнің жоғары болуына байланысты. Эндокриндік бездердің ауруларының пайда болуына әртүрлі, көптеген қауіп факторлары ықпал етеді. Таңдалған тақырыптың өзектілігі эндокриндік бездердің, соның ішінде қалқанша безінің аурулары өсіп келе жатқан тенденцияға байланысты.
Соңғы онжылдықтарда әлемде қалқанша безінің ауруымен ауыратын науқастар санының айтарлықтай өсуі байқалды. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының статистикасына сәйкес, әлемдегі ересек тұрғындардың 10-30% - ы қалқанша безінің функциясының бұзылуымен және құрылымының өзгеруімен байланысты қалқанша безінің әртүрлі ауруларынан зардап шегеді. Қазіргі таңда йод тапшылығы - Денсаулық сақтаудың жаһандық проблемасы болып отыр. [2]
Дүниежүзілік Денсаулық сақтау ұйымының мәліметтері бойынша, эндокриндік жүйенің бұзылыстары арасында қалқанша безінің ауруы қант диабетінен кейін екінші орын алады. Әлемде 740 миллионнан астам адам эндемиялық зобқа ие немесе қалқанша безінің басқа патологиясынан зардап шегеді, ал 2 млрд. адамйодтапшылығы аурына шалдыққан. Сонымен қатар, статистикаға сәйкес, әлемде қалқанша безінің аурулары санының өсуі жылына 5% құрайды.Қазіргі уақытта бүкіл әлем бойынша 30,0% немесе 246,2 млн мектеп жасындағы балалардың йод тұтынуы жеткіліксіз деп бағаланады, оның ішінде 78 млн жасөспірім Оңтүстік-Шығыс Азияда және 58 млн бала Африкада тіркелген. Йод тапшылығының ең қолайлы жағдайы Солтүстік Америкада (13,7%) және Батыс Тынық мұхитында (19,8%) байқалады, ал йод тапшылығының үлкен үлесі Еуропада (43,9%) және Африкада (39,5%) тіркелген.[3] [4]
Біріккен Ұлттар Ұйымының Балалар Қоры (ЮНИСЕФ), Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы (ДДСҰ) және йод жетіспеушілігінен туындаған бұзылуларға қарсы халықаралық кеңес (ICCIDD) сияқты халықаралық ұйымдар 1990 жылы йод тапшылығы ауруларын әлемнің 118 елінде Денсаулық сақтау проблемасы ретінде мойындады.
Қазіргі таңда Йод тапшылығы бар аймақтарда шамамен 1,5 миллиард адам тұрады, яғни әлем халқының 29% - ы осы жетіспеушіліктің салдарынан қауіп-қатерге ұшырайды.Әлемде 43 миллион адам йод жетіспеушілігінің салдарынан айқын ақыл-ой кемістігінен зардап шегетіні анықталды, сонымен қатар айқын кретинизммен ауыратындар саны 11 миллионнан асады.[5]
Соңғы онжылдықта әлемнің көптеген елдерінде МСКИДЗ, ЮНИСЕФ және ДДҰ қолдауымен енгізілген жалпыға бірдей тұзды йодтау бағдарламасының арқасында Йод тапшылығымен күресте айтарлықтай прогреске қол жеткізілді. Әлемдегі йод тапшылығы бар елдердің саны 2003 жылғы 54-тен 2007 жылы 47-ге және 2011 жылы 32-ге төмендеді. [6]2013 жылы 112 ел, оның ішінде Қазақстан да йодты жеткілікті пайдаланатын елдер қатарына енді. [7]
Осыған қарамастан, қазіргі кезеңде Еуропада жеңіл йод тапшылығы анықталған. [8] John H. Lazarus (2014 ж.) мәліметтеріне сәйкес, 2013 жылы Батыс және Орталық Еуропадағы МСКИДЗ мәліметтері бойынша Австрия, Дания, Польша, Чехия және Словакия республикалары, Болгария, Румыния, Сербия, Черногория және басқа да дамыған елдердің 13 елінде йод тапшылығына байланысты Эндемиялық зобтың айқын байқалуы анықталды. [9]
Ресейде. Ресей Федерациясының Денсаулық сақтау министрлігінің мәліметінше, соңғы 5 жылда қалқанша безінің аурулары 5 есе өскен. Жеке үлгілерде алынған заманауи ғылыми мәліметтер бұл патология ересектердің шамамен 42-52% - ында және балалардың 20% - ында, ал егде жастағы адамдар арасында 80% жағдайда табылатындығын дәлелдейді. [1]
Статистикалық мәліметтер бойынша, Ресейде халықтың 15-тен 40% - ы қалқанша безінің патологиясынан зардап шегеді, ал кейбір аймақтарда қалқанша безін емдеуді қажет ететін пациенттердің үлесі 95% - ға жақындап келеді. Омбы облысы (Сібір облыстары арасында) қалқанша безінің қатерлі ісігімен ауыру көрсеткіші бойынша (Алтай өлкесінен кейін) екінші орында (100 мың тұрғынға шаққанда 12,8).[3]РФ Денсаулық сақтау министрлігінің деректері бойынша, 2013-2016 жылдар аралығында қалқанша без патологиясымен сырқаттанушылық көрсеткіші 12,1% - ға өсті: 100 мың тұрғынға шаққанда 2037,1 жағдайдан 2283,5-ке дейін. Қалқанша безінің проблемаларымен ауыратын науқастардың санындық көрсеткіші он жылдан астам уақыт бойы тұрақты түрде көтеріліп келеді. Бұған 2005 жылдан бергі көрсеткіштер жинақталған бірыңғай ведомствоаралық ақпараттық-статистикалық жүйенің (ЖМҚС) деректері дәлел бола алады. РФ-ның Денсаулық сақтау министрлігі қалқанша безінің ауруы ересектерде 65% және балаларда 95% организмдегі йод тапшылығымен байланысты деп хабарлады. [10]
Росстата деректері бойынша (2016) (аурулардың халықаралық классификациясы - ICD: Е01. 0-2+Е04) Ресей Федерациясының бүкіл аумағында зобтың таралуы барлық жас топтары арасында 1,2%-ды құрады, бұл ретте балалар арасында 0-14 жас аралығында зобтың 181 595 жағдайы тіркелді, 15-17 жастағы жасөспірімдерде - 102 956, ересектерде-144 734 жағдай тіркелген. Жеке талданған аймақтар арасында Алтай Республикасы ерекше назар аудартады, онда зобтың таралуы 7,4% - ға жеткен, оның ішінде 0-14 жастағы балалар арасында 176 жағдайы тіркелген, 876 жағдай - 15-17 жас аралығындағы жасөспірімдер арасында, ал 71 511 жағдай - ересектер арасында анықталған. [11]
Америка Құрама Штаттарында Қалқанша безінің қатерлі ісігі ауруы жылына 100000 адамға шаққанда 12,2 жаңа жағдайды құрайды және N. Howlader (2016) мәліметтері бойынша 1975 жылдан 2013 жылға дейін АҚШ-та Қалқанша безінің қатерлі ісігін анықтау 21,1% - ға өскен . Американдық қатерлі ісікке қарсы қоғамның (the American Cancer Society) мәліметтері бойынша, Қалқанша безінің қатерлі ісігі ауруы жыл сайын ерлер мен әйелдер арасында 5% - дан асады, бұл оны эпидемиологиялық тұрғыдан тез өсіп келе жатқан аурулардың бірі етеді. [12]
Американдық клиникалық эндокринологтар қауымдастығы (AACE) Америка Құрама Штаттарында шамамен 13 миллион адам немесе халықтың 4,78% - ында диагноз қойылмаған қалқанша безінің дисфункциясы бар деп есептеді. АҚШ-тың ұлттық денсаулық және тамақтану зерттеуі бұрын танылмаған қалқанша безінің ауруы бар 13 344 адамды тексерді. Зерттеу көрсеткендей, халықтың 4,6% - ында гипотиреоз (0,3% айқын және 4,3% субклиникалық) және 1,3% - ында гипертиреоз (0,5% айқын және 0,7% субклиникалық) анықталған. [13]
Таиландта гипотиреоз және гипертиреоз сәйкесінше жалпы халықтың 4,16% және 3,18% құрайды. Йод деңгейі жеткілікті елдерде гипертиреоздың таралуы 0,2 -- ден 1,3% - ға дейін, ал гипотиреоз 1-ден 2% - ға дейін ауытқиды. Қалқанша безінің түйіндері сияқты қалқанша безінің ісіктері пальпация кезінде пациенттердің 2-6% - ында анықталды; УДЗ кезінде 19-дан 35% - ға дейін; және аутопсия кезінде 8-ден 65% - ға дейін пациенттен анықталған. Қатерлі ісік ауруының қауіп факторларына егде жас, әйел жынысы, радиацияның әсері және йодтың жеткіліксіздігі жатады. Соңғы екі онжылдықта қалқанша безінің қатерлі ісігі ауруы өсті. Таиландта қалқанша безінің қатерлі ісіктерінің орташа жылдық ауруы сәйкесінше 100000 еркек пен әйелге шаққанда 1,5 және 5,1 құрайды. [14]
Беларусия. Қазіргі уақытта Беларусь Республикасында йодталған тұздың өндірісі жолға қойылған және оның қолжетімділігі қамтамасыз етілген, бұл халыққа тамақпен бірге йодтың жеткілікті мөлшерін алуға және тиісінше оның тапшылығының алдын алуға мүмкіндік береді.
Йод тапшылығын жою бойынша өткізілетін іс-шаралар түйінді зобпен алғашқы сырқаттанушылықтың төмендеуіне әкелді (2000 жылы 97,5%-дан 2015 жылы 88,14% дейін) және эндемиялық зобпен алғашқы сырқаттанушылықтың 2 еседен астам (2000 жылы 318,9%-дан 2015 жылы 146,81% -ға дейін) төмендетті.
Алайда, 2000-2015 жылдар аралығында қалқанша безінің басқа патологиясының өсуі байқалады.
Гипотирозбен (әртүрлі себептер бойынша пайда болған) пациенттер саны 7 еседен астам өсті (2000 жылы - 11 078 адам, 2015 жылы - 79 671 адам), бұл тек осы диагнозы бар пациенттердің жинақталуы салдарынан ғана емес, сонымен қатар жоғары анықталу себебі бойынша да орын алды: көрсетілген диагноз үшін гипотирозбен Алғашқы сырқаттанушылық кезеңі 4,5 есе өсті (2000 жылы 22,55% 000, 2015 жылы 93,94% 000). Гипотироз ауруының мұндай айтарлықтай өсуі зертханалық диагностиканың қол жетімділігінің артуымен байланысты болуы мүмкін. 2000-2015 жылдар кезеңінде аутоиммунды тироидитпен алғашқы сырқаттанушылықтың өсуі де байқалады (2000 жылы 42,11% және 2015 жылы 55,85%), сонымен қатар есепте тұрған пациенттердің жалпы саны көрсетілген кезеңде 2 есе өсті. [15]
Қалқанша безінің ауыр ауруларының бірі - диффузды уытты зоб. Бұл ауру жүрек аритмиясының даму қаупімен байланысты, кейде өте ауыр, дәрі-дәрмектермен емдеу көбінесе тиімді емес және белгілі бір емдеу уақытынан кейін (1,5-2 жыл) пациенттердің белгілі бір бөлігінде радикалды емдеуді (хирургиялық емдеу немесе радио терапиясы) қажет етеді. Беларусияда диффузды уытты зобтың алғашқы ауруы 15 жылда 1,5 есе өскен: 2000 жылы 6,21-ден. 2015 жылы 10,51-ге дейін және диффузды зобпен есепте тұрғандардың жалпы саны да өсті: 2000 жылғы 4 157-ден 2015 жылы 6900-ға дейін. [16]
2020 жылы 1 қаңтардағы зерттеу бойынша Минск қаласындағы 43 557 ересек пациент қалқанша безінің ауруларымен тіркелген. Соңғы 10 жылда минчандар арасында қалқанша без ауруларының таралуы 1,8 есе, алғашқы ауру - 1,7 есе өсті. Минск қаласының ересек тұрғындары арасында қалқанша без ауруларының құрылымында гипотиреоз 1-ші орында - 48%, уытты емес зоб 2-ші орында - 34% және тиреотоксикозы бар пациенттердің үлесі 2,5% құрады. [14]
Қазақстан да әлем бойынша қалқанша безі ауруларына шалдығу деңгейі бойынша жоғарғы орындарға ие. Қазақстанда жыл сайын қалқанша безінің қатерлі ісігін 500 азаматтан анықталады және олардың саны әлі күнге дейін өсуде. Мәліметтерге сәйкес эндокриндік патология құрылымындағы қалқанша без ауруларының үлесі елімізде 22,3% - ды құрайды. Яғни, әрбір бесінші қазақстандықтың қалқанша без функциясының бұзылуы бар деп айтуға болады.
Қазақстанда эндемиялық зобпен сырқаттанушылықтың орташа республикалық көрсеткіші -3,9%-ды құрайды. Өңірлік көрсеткіштер бойынша Шығыс Қазақстан (5,7%), Жамбыл (28,9%), Батыс Қазақстан (5,8%) облыстарында және Алматыда (9,3%) тұрғын эндемиялық зобтан зардап шегеді. [17] Елдің бас репродуктологы Вячеслав Локшин ұсынған статистикалық деректеріне сәйкес, әйелдер қалқанша безінің ауруларынан ерлерге қарағанда 4-7 есе жиі зардап шегеді. Қалқанша безінің бұзылуы жүкті әйелдердің 12% - ында және экстракорпоральді ұрықтандыруға дайындалып жатқан әйелдердің 20% - ында кездеседі. [18]
Біздің республикамызда топырақта, суда және тамақ өнімдерінде йодтың жетіспеушілігі оның аумағының жартысына белгіленген. Шартты түрде, Қазақстан аумағы төрт аймаққа бөлінген: йодтың айқын, орташа, салыстырмалы тапшылығы және оның мөлшері жеткілікті. Эндемиялық зоб ошақтары 14 облыстың 11-інде тіркелген.[19]
1912-1913 жылдары қазақстандық, ресейлік және американдық ғалымдардың қатысуымен жүргізілген зерттеу деректері бойынша Қазақстанның оңтүстігінде туа біткен гипотиреоздың жоғары жиілігі 7%-ға дейін, 14% - ға дейін, зобы бар әйелдерден туған балаларда көрсетілген. [20] Ғалымдар көп жылдар ішінде Қазақстанның аймақтарын анықтап, эндемиялық зобтың жалпы зақымдануын есептеді. Бұл картада айқын көрінеді. (1-сурет)
2015-2016 жылдары жүргізілген эндемиялық аймақтардың тұрғындарын қайта тексеру нәтижесінде 9-15 жас аралығындағы балаларда зоб жиілігінің айтарлықтай өсуі 32,8%-дан 46,9%-ға дейін, жүкті әйелдер арасында 35,3%- дан 59,3%-ға дейін байқалды. Мектеп оқушыларын іріктеп зерттеу жүргізу кезінде Шығыс Қазақстанда бұл көрсеткіш тиісінше 78,6%-ға, Талдықорған және Петропавл қалаларында 46,0%-ға және 46,9%-ға жетті. Эндемиялық зоб бұрын йодпен қамтамасыз ету үшін қолайлы деп жіктелген аймақтарда да тіркелген. Мәселен, Қарағанда облысының барлық аумағында 9-15 жастағы балаларда қалқанша безінің аурулары, оның ішінде зоб ауруының жиілігі 24,5%-28,7%-ды құрады. Ал бұрын эндемия тек бір ауданда байқалған болатын. Эндемияның ошақтары республиканың бастыс облыстарында да анықталды: балалардың 46,1%-ында эндемиялық зоб байқалды, дегенмен бұрын бұл аймақтарда бұл ауру сирек таралған болатын. [21]
Сонымен қатар, республиканың түрлі өңірлерінде қалқанша безі ауруларының жоғары таралуы сақталуда. Мысалы, 2017 жылы Жамбыл облысының зерттелген тұрғындары арасында (635,5) йод тапшылығы ауруы 100 мың тұрғынға шаққанда 20,0%-ды құрады. Тараз қаласының студенттері, жасөспірімдері және мектеп оқушылары арасында ЭЗ таралуының 2018 жылғы 28,9%-дан 2019 жылы 38,1%-ға дейін өскені байқалды. Ересек тұрғындар арасында ЭЗ 28,9%, жүкті әйелдердің 38,1%-ында кездеседі. [22]
ЮНИСЕФ сарапшыларының құжатынан және Алматы дәрігерлерді жетілдіру институтының Эндокринология кафедрасы қызметкерлерінің деректері бойынша (1916 ж.), Алматы қаласындағы ауруханаларда неонатальды гипотиреоздың жиілігі 7,2% - ды құрайды. Бұл адам ағзасын йодпен қамтамасыз етудің тиімді бағдарламалары бар елдерге қарағанда 150-300 есе көп.[23]
Бүгінгі таңда қалқанша безі аурулары өзекті мәселе болып қалуда. Йод тапшылығы ауруларының профилактикасына қарамастан еліміздің көптеген өңірлерінде зоб жиілігі бұрынғысынша жоғары болып қалуда. Сонымен, БҚММУ қызметкерлері жүргізген эедемиялық зобтың таралуын зерттеу нәтижелері (2010-2012 жылдар, 2013 жылдар) Ақтөбе облысында тиреомегалияның жоғары таралғанын көрсетті. [24]Осылайша, йод тапшылығы ауруларын жою жөніндегі жаһандық күш-жігер саясатындағы негізгі өзгерістерге қарамастан, олардың таралуы өнеркәсіптік дамыған елдерде де, дамушы елдерде де жоғары деңгейде қалып отып. Сондықтан біздің елімізде қалқанша безі ауруларын емдеу өте маңызды болып табылады.
Мақсаты: №3 қалалық емханада Д есепте тұратын қалқанша безі ауруы бар пациенттердің өмір сапасына қалқанша безі ауруының әсерін және өмір сапасын жақсартудағы мейіргер қызметін сауалнама арқылы бағалау.
Міндеттері:
* Тақырыпқа байланысты әдебиеттерді шолу;
* Қалқанша безі ауруына шалдыққан пациенттердің өмір сапасын бағалау;
* №3 қалалық емханада Д есепте тұратын пациенттерден қалқанша безі ауруларының өмір сапасына әсерін анықтау мақсатында сауалнама жүргізу;
* №3 қалалықемханада Д есепте тұратын пациенттердің өмір сапасын жақсартудағы мейіргер қызметін бағалау;
* Нәтижелерге салыстырмалы талдау жасау;
* Қалқанша безі ауруы бар пациенттердің өмір сапасына әсер ететін факторды анықтау;
* Нәтижесін талдау және қорытынды жасау;
Зерттеудің теориялық және практикалық маңыздылығы
Зерттеу жұмысының теориялық маңыздылығы қалқанша безінің ауруларының этиологиясын, клиникалық көріністерін және диагностикасы туралы ақпарат алуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, қалқанша безі жүйесінің ауруларының адамның өмір сапасына әсері, өмір сапасын анықтау әдістері және өмір сапасын жақсарту мен бағалаудың маңыздылығы мен мақсатын түсіндіреді.
Зерттеу жұмысының практикалық маңыздылығы қалқанша безі аурулары бар пациенттердің өмір сапасын анықтап, оның клиникалық медицинада тиімділігін анықтауға және өмір сапасын жақсартудағы мейіргер қызметін бағалауға мүмкіндік береді.
Дипломдық жұмыстың көлемі мен құрылымы
Зерттеу жұмысы 67 компьютерлік мәтін бетінен тұрады, 25 диаграммалар суреттелген. Дипломдық жұмыс кіріспе, әдебиеттерді шолу, зерттеу материалдары мен әдістері, зерттеудің нәтижелері, қорытынды,практикалық ұсыныстар, пайдаланылған ақпараттар тізімі 108 әдебиеттен, оның ішінде 94 шетелдік әдебиет, 8 отандық әдебиет, 6 интернет көзі және қосымшалардан тұрады.
1-тарау. ҚАЛҚАНША БЕЗІ АУРУЛАРЫМЕН АУЫРАТЫН ПАЦИЕНТТЕРДІҢ ӨМІР САПАСЫНА ӘСЕР ЕТЕТІН ФАКТОРЛАР
Қалқанша безінің аурулары - ең көп таралған аурулардың бірі болып табылады. Бұл органның жұмысындағы бұзылушылықтар ағзадағы метаболизмге теріс әсер етеді және көптеген өмірлік маңызды жүйелердің бұзылуына алып келеді. Қалқанша безінің барлық ауруларының себебі - адам ағзасында йодтың жетіспеушілігі. Ал йод бездің қалыпты жұмыс істеуіне қажетті белгілі бір гормондарды өндіруге қатысады. [25]
Қалқанша безі ауруларының жалпы клиникасы
Зерттеулер бойынша йод тапшылығы ауруларының жоғары таралуы бар аймақтарда тұратын мектеп оқушыларының ақыл-ой деңгейі мен оқу қабілеті төмен болып келеді. Йод тапшылығы бүкіл өңірдің әлеуметтік және экономикалық прогресін тежейді. Кретинизм - йод тапшылығының бұзылуына байланысты ақыл-ой кемістігінің ең ауыр түрі. Бұл баланың ақыл-ой және физикалық дамуының бір мезгілде кешеуілдеуінің себебі. Бала қалыпты жүре, сөйлей және ойлана алмайды. Зоб ауыртпалықсыз ауру, бірақ денсаулықтың көптеген бұзылыстарын тудыруға алып келеді: тітіркену, назар мен есте сақтау қабілетінің бұзылуы, терлеу, иммунитеттің төмендеуі және дене салмағының бұзылуы. Зобтың болуы бұл ауыр йод тапшылығының белгісі болып табылады.[26]
Йодтың жетіспеушілігіне ең осал адамдар тобы жүкті әйелдер мен балалар болып келеді.
Балалардағы йод жетіспеушілігінің белгілері:
- қатты шаршағыштық;
- ағзаның инфекцияларға төзімділігінің төмендеуі;
- жұмысқа қабілеттіліктің төмендеуі;
- ауру жиілігінің артуы;
- зияткерлік қабілеттерінің төмендеуі;
- мектептегі үлгерімнің төмендеуі;
- жыныстық жетілудің бұзылуы.
Жасөспірімдерде йод жетіспеушілігі:
Жасөспірімнің денесі бастауыш мектеп жасындағы балаларға қарағанда йодқа көбірек мұқтаж. Жасөспірімдерде йодтың болмауы барлық органдар мен жүйелердің, әсіресе ұрпақты болу жүйесінің қалыптасуына теріс әсер етеді. Йод тапшылығы бар қыздарда етеккір циклінің бұзылуы, анемия, бедеулік байқалады.
Жүкті әйелдерде йодтың болмауы:
- бедеулік;
- жүктіліктің үзілуі;
- ақыл-ой кемістігі бар баланың туылу қаупі;
- жүкті әйелдердің анемиясы;
- қалқанша без функциясының төмендеуі;
- қатерлі ісіктер қаупі. [27]
Жалпы алғанда, аурулардың екі үлкен тобын бөлуге болады. Біріншісі гормондар санының азаюына, екіншісі-жоғарылауына байланысты.
Тиреоидты гормондардың артық көлемінде:
* жүрек соғу жиілігі, температура, қысым жоғарылайды
* терлеу күшейеді
* кіші дәретке жиі шығу байқалады
* салмақ азаяды
* бір орында отыра алмау мен денеде діріл байқалады
Адам ашуланшақ, мазасыз және тым көп сөйлейтін болады. Ол бір минут тыныштықта бола алмайды.
Тиреоидты гормондардың жетіспеушілігімен:
* жүрек соғу жиілігі, қысым және температура төмендейді
* салмақ жоғарылайды
* іш қатуы болады
* май және тер бездерінің жұмысы төмендейді, сондықтан тері құрғақ болып келеді
* тежелу мен баяулау байқалады.
Адам летаргиялық, немқұрайлы күйде. Айналасындағы адамдармен қарым-қатынасты азайтып, барынша ұйықтауға, жатуға бейім болып тұрады.[28]
Эндемиялық зобтың белгілері зобтың пішінімен, мөлшерімен, қалқанша безінің функционалды жағдайымен анықталады. Эутиреоид жағдайында науқастар жалпы әлсіздікке, шаршауға, бас ауруына, жүрек аймағындағы ыңғайсыздыққа шағымдана алады. Әдетте, бұл шағымдар бездің кеңеюінің үлкен дәрежесінде пайда болады және жүйке және жүрек-тамыр жүйелерінің функционалдық бұзылыстарын көрсетеді. Зоб ұлғайған сайын және іргелес органдар қысылғанда, мойын аймағында қысым сезімі туралы шағымдар пайда болады, тыныс алудың қиындауы, кейде жұтудың қиындауы; трахеяның қысылуымен тұншығу, құрғақ жөтел пайда болуы мүмкін.
Клиникалық көріністер зобтың үлкен көлемімен сипатталады (қалқанша безі көлемі 35 мл-ден асады) және қалқанша безге жақын органдардың (трахея, өңеш) қысылу белгілерінің ауырлығына байланысты болып келеді.[29]
Қалқанша безінің ауруларының классификациясы
Қазіргі уақытта қалқанша безінің ауруларының бірыңғай жіктемесі жоқ. Этиологиялық жіктеуге сәйкес қалқанша безінің аурулары коллоидты әр түрлі дәрежеде көбейетін зоб, аутоиммунды тиреопатия, жұқпалы тиреопатия, қалқанша безінің ісіктері, туа біткен (тұқым қуалайтын) тиреопатия және басқа мүшелер мен жүйелердің патологиясындағы қалқанша безінің аурулары болып бөлінеді. [30]
Қалқанша безінің негізгі ауруларына мыналар жатады:
* Созылмалы аутоиммунды тиреоидит (Хашимото);
* Субакуталық тиреоидит;
* Диффузды токсикалық зоб;
* Диффузды эутиреодты зоб (қалқанша безінің қызметін бұзбай ұлғаюы);
* Түйінді зоб;
* Қалқанша безінің қатерлі ісігі. [22]
Соңғы жылдардағы статистикалық зерттеулер қалқанша безінің патологиясы бар науқастар санының көбеюін көрсетеді. Бұл қолайсыз экологиялық жағдайға, спецификалық емес қарсылықтың және ерекше иммунитеттің төмендеуіне, стресстік жағдайлардың өсуіне, йод жеткіліксіздігінің факторымен байланысты тиреоидты патологияға тұқым қуалайтын және аймақтық бейімділіктің болуына байланысты. Тек соңғы бес жылдың ішінде экономикалық дамыған елдерде жаңадан анықталғар ҚБ аурулары бар тұрғындардың санының абсолюттік өсімі әйелдер арасында 51% - ды және ерлер арасында 16,7% - ды құрады.
Қалқанша безінің ауруларының даму қауіп факторлары:
* Рационалды емес тамақтану, тағамда йодтың болмауы;
* Қолайсыз тұқым қуалаушылық (қалқанша без ауруларының болуы);
* Жынысы (әйелдер еркеектерге қарағанда 5-10 есе жиі ауырады);
* Стресс, психикалық жарақат;
* Аутоиммунды аурулар;
* Қоршаған ортаның қолайсыз факторларының әсері (инсоляция, радиация, техногендік ластану деңгейі, улы заттар және т.б.);
* Гипоталамустың немесе гипофиздің патологиясы;
* Медициналық әсерлер (ирургиялық операциялар, қалқанша безі үшін қауіпті дәрелерді қолдану). [25]
Йод тапшылығы ауруларының даму қаупі тобына жүкті және бала емізетін әйелдер мен 3 жасқа дейінгі сәбилер жатқызылады. Жүктілік кезінде анасы баламен йод қорларын бөлісуі керек, сондықтан осы кезеңде әйелдерде қалқанша безінің дисфункциясы жиі байқалады (жүкті әйелдердің 25% - ында эндемиялық зоб кездеседі). Ұрықта қалқанша безі бірден дамымайды, сондықтан оған ананың қолдауы қажет. Нәресте гормондардың қажетті бөлігін алуы үшін әйелдің денесіне қажетті мөлшерде йод түсуі керек. Егер осы кезеңдерде анасында йод жетіспеушілігі орын алса, сәби дамуында қиындықтар тудуруы мүмкін болып табылады. Ми құрылымдары 3 жасқа дейінгі сәбилерде белсенді түрде қалыптасуды жалғастырады және осы уақыт ішінде балаларда йодқа деген қажеттілік жоғары болып қала береді. Сондықтанда 3 жасқа дейінгі сәбилер қалқанша безі ауруларының қауіп тобы ретінде қарастырылады.[31]
Зобтың ең көп таралуындағы негізгі себебі-ағзаға жәненемесе қалқанша безге йодтың жетіспеуі. Йодты қалыпты тұтынатын өңірлерде диффузды уытты емес зоб (ДТЗ) сирек кездеседі, ал йод тапшылығы бар өңірлердегі популяцияда ЙТА-ның таралуы 5% - дан астамды құрайды. [32]
Қалқанша безінің патологиясын диагностикалау әдістері
Сарапшылардың пікірінше, түйінді және диффузды зобты диагностикалаудың негізгі әдісі-қалқанша безді пальпациялау. Алайда, қалқанша безінің пальпациясы субъективті және объективті факторларға байланысты, сондықтан олар оның патологиясын анықтаудың сенімді әдісі емес.[33] Пальпация қатесі, әр түрлі авторлардың пікірінше, диагностикада 20-39% құрайды. [34]
Қалқанша безінің ультрадыбыстық зерттеуі қалқанша безі ауруларын диагностикалауда көмекші әдіс болып табылады, бірақ оның шешімі объективті тексеру (пальпация) нәтижелерінен едәуір басым болып келеді. [35] Әдебиеттерге сәйкес, Қалқанша безінің УДЗ әдісінің қателіктері 10-нан 18% - ға дейін.[36] Бір пациентті әртүрлі зерттеушілер тексерген кезде нәтижелердің өзгермелілігі 10-30% құрайды. Әдістің ақпараттылығы мен репродуктивтілігі көбінесе қолданылатын жабдықтың класына және дәрігердің біліктілігіне байланысты. Алайда, осы кемшіліктерге қарамастан, УДЗ ҚБ-нің ауруларын ерте белсенді анықтаудың тиімді әдісі болып табылады. В.В. Митьковтың (2011) мәліметтері бойынша, ҚБ-нің фокальды зақымдануын анықтауда оның сезімталдығы 100%, ерекшелігі (специфичность) - 60-91%, дәлдігі - 83-97% деп есептелінеді.[37] УДЗ пропальпирленген түйінді дәл сипаттауға ғана емес, сондай-ақ ҚБ-де пальпацияланбайтын түйінді түзілімдерді анықтауға мүмкіндік береді.[38] Сонымен, әдебиеттерге сәйкес, УДЗ кезінде пальпацияланған солитарлы түйіндері бар пациенттердің жартысына жуығында қосымша түйін түзілімдерін анықталады.[39] Қалқанша безінің жұмысын негізгі реттеуші -Тиреотропты гормондар болып табылады. Өз кезегінде ол тироксин және триодотиронин гормондарының түзілуін ынталандырады. [40] Әдебиеттерге сәйкес, жеңіл йод тапшылығы аймағындағы ТТГ-ның орташа деңгейі 2,5-3 мкМЕмл-ден аспайды.[41] ТТГ-ныңжоғары деңгейі бар егде жастағы пациенттерде гипотиреоздың даму ықтималдығы жоғары болады. Осы себепті бірқатар ғалымдар ТТГ-ның деңгейінің мақсатты шеңберін қатайтуды ұсынды (0,5-2,5 мкМЕмл).[42]
Қалқанша безінің тініне айналымдағы антиденелердің деңгейін анықтау стандартты зертханалық зерттеулерге жатады. Көбінесе тиреоциттердің пероксидазасына антиденелер титрін зерттеу жүргізіледі.[43] D. V. Teja et al. ((Үндістан, 2007) деректері бойынша, қалқанша безінің антиденелерін тасымалдау жиілігі адамның жасына қарай жоғарылайды.[44] Жалпы популяцияда әйелдер арасында тиреоциттердің пероксидазасына антиденелер тасымалдауының таралуы орта есеппен 15-26% құрайды.[45]
Қалқанша безінің жұқа инелі аспирациялық биопсиясы қалқанша безі ауруларын аунықтаудағы тиімді диагностикалық процедуралардың бірі болып табылады. Қалқанша безінің жұқа инелі аспирациялық биопсиясының сезімталдығы мен ерекшелігі әлі күнге дейін пікірталас тудыруда: кейбір авторлар бұл әдіс үлкен ерекшелікке ие (90-100%), бірақ сезімталдығы төмен (55-90%) және оң нәтижелер қалқанша безінің қатерлі ісігін тиімді диагностикалауға мүмкіндік береді деп санаса, ал басқалары, керісінше, жұқа инелі аспирациялық биопсияның сезімталдығы оның ерекшелігіне (45-87%) қарағанда жоғары (80-90%) және зерттеудің теріс нәтижесі қалқанша безінің қатерлі ісігін жоюға мүмкіндік береді деп санайды.
Қазіргі уақытта жұмыс істеп тұрған жұқа инелі аспирациялық биопсиясының (2010) нәтижелерін түсіндірудің Берестовская бойынша жіктеу схемасы алты тармақтан тұрады:
1) қатерсіз түзілу;
2) белгісіз мәндегі фолликулярлық зақымдану белгісіз мәндегі атипия;
3) фолликулалық неоплазия фолликулалық неоплазияға күдік;
4) қатерлі ісікке күдік;
5) қатерлі түзілу;
6) Ақпараттық емес материал.[46]
Осылайша, Қалқанша безінің ауруларын диагностикалаудың негізгі әдістері пальпация, ультрадыбыстық зерттеу, ТТГ және Қалқанша безінің тініне айналымдағы антиденелердің деңгейін, жұқа инелі аспирациялық биопсия деңгейін зертханалық анықтау болып табылады.
0.2 Қалқанша безі ауруларының өмір сапасына әсері бойынша шетелдік зерттеулердің нәтижесі
Қалқанша безінің патологиясы бар науқастарға стресстің әсері, олардың психоэмоционалды жағдайының және өмір сүру сапасының өзгеруі қазіргі эндокринологияда аз зерттелген мәселе болып келеді.[47]
Қалқанша безінің аурулары эндокриндік патологияның ең көп таралған түрлерінің бірі болып табылады. Және бұл көптеген факторларға байланысты орын алады, олардың ішінде йод жетіспеушілігі, радиациялық фонның жоғарылауы, қолайсыз экологиялық жағдай және психоэмоционалды стресс ерекше маңызды. Жедел және созылмалы стресс тиреоидты гормондардың секрециясын бұзуы және бездің морфологиясын айтарлықтай өзгертуі мүмкін, бұл әртүрлі ауырлық деңгейі мен әртүрлі бағытта организмге өзгерістер тудырады. Сонымен қатар қалқанша безінің қызметінің бұзылуыпсихикалық жай-күйідің өзгеруіне алып келетіні белгілі. Гипертиреоз және гипотиреоз кезінде депрессия, тітіркену белгілері айтарлықтай байқалады. Денедегі тиреоидты гормондардың белгілі бір әсерінің ұзақ және айқын жетіспеушілігі тотығу процестерінің және термогенез жылдамдығының төмендеуімен, метаболизм өнімдерінің жиналуымен бірге жүреді және дененің әртүрлі жүйелерінің ауыр функционалды бұзылуларына әкеледі.[48]
2014 жылдың Қараша айынан 2015 жылдың наурыз айы аралығында Ижевск қаласында №1 Республикалық клиникалық ауруханасының эндокринология бөлімшесінде стационарлық емделуде жүрген 456 науқасқа клиникалық - статистикалық талдау жүргізілді. Бұл жұмыста қалқанша безінің аурулары бар пациенттердің психоэмоционалды жағдайы бағаланды. Зерттеу тобына тиреоидит, диффузды токсикалық зоб, аутоиммунды тиреоидит, түйіндік зоб, тиреотоксикоз, диффузды зоб, субакутты тиреоидит, гипотиреоз, қалқанша безінің атрофиясы, жедел тиреоидит және операциядан кейінгі тиреоидит сияқты аурулары бар науқастар кірді. Бұл мәселені зерттеу Спилберг-Ханин тестілері мен САН сауалнамасы арқылы жүргізілді. Спилберг-Ханин сынағы бойынша төмен реактивті алаңдаушылық бар, бірақ жеке тұлғалық қасиет жоғары бағаланды. САН сауалнамасы бойынша пациенттердің әл-ауқат, белсенділік, көңіл-күй деңгейі орташа деп бағаланады. Зерттеу нәтижесі бойынша, ғалымдар пациенттердің психоэмоционалдықжағдайы және олардың нақты аурулары бір-бірімен тығыз байланысты, сондықтан бұл тек ауруларға назар аударып қана қоймай, ішкі жағдай туралы ұмытпау керек деген тұжырымға келген.[49]
Гипотиреоз немесе гипертиреозбен ауыратын адамдарда денсаулыққа жағымсыз белгілер анықталған және бұл жағымсыз әсерлер денсаулыққа байланысты өмір сапасына әсер етуі мүмкін (QOL). Денсаулыққа байланысты өмір сапасы (ӨС) ауру мен өлімнің қосымша көрсеткіші болып табылады. Сондықтан пациент денсаулығын бағалау үшін клиникалық тексерулермен қатар өмір сапасын да тексеруді қажет етеді. Болашақ зерттеулер гипотиреозбен ауыратын науқастарда өмір сүру сапасының бұзылуының сиреоидты емес себептерін зерттеуі керек, өйткені қазіргі уақытта гипотиреозды шамадан тыс емдеу жеткіліксіз емдеуден гөрі денсаулыққа үлкен қауіп төндіреді.[50]
Сонымен қатар, көптеген авторлардың пікірінше, гипотиреозбен ауыратын науқастарда гипотиреоздың емделуіне қарамастан, гипотиреозға тән шағымдарсақталады. Олардың ең жиі кездесетіні-шаршау, бұлшықет ауыруы, көңіл-күйдің төмендеуі және есте сақтау қабілетінің төмендеуі.[51] Мұндай шағымдардың болуы, әрине, науқастың жалпы әл-ауқатына және өмір сапасына әсер етеді. Бұған Ұлыбританияда жүргізген P. Saravanan және басқада авторлардың ірі зерттеулерінің нәтижелері айқын мысал бола алады.[44] Авторлар ем қабылдаған гипотиреозы бар 961 пациентті және Қалқанша безінің дисфункциясы жоқ осы мөлшердегі адамдардың өмір сапасы деңгейін тексерді. Зерттеуге 2 сауалнама қолданылды: 12 сұрақтан тұратын "жалпы денсаулық сауалнамасы" (General Health Questionnaire - GHQ 12) және "Тиреоидологиялық сауалнама" (Thyroid symptom questionnaire - TSQ). Нәтижесінде, арнайы ем алатын пациенттерде, тіпті гипотиреоздың компенсациясына қол жеткізілген жағдайда да, гипотиреозы жоқ пациенттердің бақылау тобына қарағанда жалпы хал-ахуалдың көрсеткіштері біршама төмен екені көрсетілді. [52]
2018 жылы Европада Эндокринологиялық ғылыми орталықта гипотиреозбен ауыратын, түйінді зобы бар науқастардың өмір сүру сапасын бағалау және қалқанша безінің патологиясы жоқ пациенттердің өмір сүру сапасының көрсеткіштерімен салыстыру мақсатында зерттеу жұмысы жүргізілді. Зерттеуге 25 пен 55 жас аралығындағы компенсацияланған бастапқы манифестті гипотиреозы бар 30 пациент, сол жастағы коллоидты эутиреоидты зобпен 28 пациент, және 30 сау (қалқанша безінің патологиясы жоқ) еркін таңдалған тұрғындар қатыстырылды. Барлық науқастардың өмір сүру сапасының көрсеткіштерін MOS SF 36 сауалнамасы арқылы және депрессия деңгейін Бек депрессия шкаласы арқылы бағалады. [53]
Гипотиреоздың дамуы пациенттердің өмір сүру сапасының төмендеуімен бірге жүретіні белгілі. Аурудың орнын толтыру кезінде көп жағдайда пациенттердің әл-ауқатының жақсаруы және соның салдарынан олардың өмір сүру сапасының жоғарылауы байқалады. [54] Зерттеуде LT4 препараттарымен алмастырушы монотерапия алатын тұрақты өтелген гипотиреозы бар пациенттердің өмір сүру сапасының көрсеткіштерін Қалқанша безінің патологиясы жоқ адамдардың көрсеткіштерімен салыстырылды. Топтар жынысы мен жасы бойынша зерттелді.
Алынған мәліметтерге сәйкес, SF 36 сауалнамасының барлық дерлік шкалаларында (жалпы денсаулық пен рөлдік эмоционалды жұмыс істеуден басқа) өтелген гипотиреозы бар пациенттердің өмір сүру сапасының көрсеткіштері сау адамдар тобына қарағанда статистикалық тұрғыдан төмен болды. Айта кету керек, бұл зерттеуге ауыр соматикалық патологиясы жоқ пациенттер қатыстырылған.
Сонымен, зерттеу нәтижесіне сәкес ғалымдар созылмалы аурудың болуы және өмір бойы терапия мен дәрігердің үнемі бақылауының қажеттілігін түсіну пациенттердің денсаулығын нашарлатады деп болжауға болады деген шешімге келді. [55]
Индияда Санджая Ганди атындағы Медицина ғылымдары институтының ғалымдары Анджали Мишра және Маилваганан Сабаретнам Райбарели Роуд ауруханасының Эндокриндік хирургия бөлімінде ThyPRO (Thyroid-Specific Patient-Reported Outcome Measure) сауалнамасы арқылы зерттеу жүргізді (Quality of Life (QoL) in Patients With Benign Thyroid Goiters (Pre- and Post-Thyroidectomy): A Prospective Study).
Бұл зерттеудің мақсаты тиреоидэктомияның зобы бар пациенттердегі өмірдің сапасына әсерін зерттеу және нәтижеге әсер ететін әртүрлі факторлардың маңыздылығын бағалау болды.
Зоб ауруы бар 100 пациенттен тұратын проспективті зерттеу 2009 жылдың қарашасынан 2011 жылдың наурызына дейін жүргізілді. Науқастар Тиреэктомиядан бұрын және 6 айдан кейін өмір сапасын бағалау үшін ThyPRO сауалнамасын толтырды. Операция алдындағы және операциядан кейінгі балдар салыстырылып, бір өлшемді және көп өлшемді талдаулар жүргізілді.
Зерттеуге қатысқан пациенттердің орташа жасы 40,5 жасты құрайды. Пациенттердің 82% - ында түйіндік зоб, ал қалған 18% - ында диффузиялық ауру болған. Сауалнаманы толтыру кезінде пациенттердің ешқайсысында қалқанша безінің дисфункциясы болған жоқ. Зерттелген 12 домендегі өмір сапасы орташа балдары төмен болды және бұл көрсеткіш операциядан кейін айтарлықтай жақсарды (p 0,001): симптомдардың кездесуі - 19,4 және 0,7; шаршау - 29,5 және 1,5; өміршеңдік 44,4 және 3,0; жад және концентрация, 25,7 және 1,5; жүйкенің тозуы - 29,6 және 1,8; психологиялық әл - ауқат - 33,9 және 1,3; көңіл - күйдің өзгеруі - 34,9 және 0,8; қарым-қатынаста болу - 15,4 және 1,4; күндізгі белсенділік -18,7 және 1,3; жыныстық өмір - 20,9 және 1,7; сыртқы келбет - 14,7 және 1,0; және жалпы нәтижесі - 27 қарсы 5,5. Бір өлшемді талдау кезінде зобтың салмағы жад пен концентрация көрсеткіштерінің жақсаруымен сенімді байланысты екендігі анықталды (p = 0,03). Көп өлшемді талдау кезінде әр түрлі өрістердің жақсаруымен байланысты факторлар жас ерекшелігі болды (жүйке, p = 0,009), әйел жынысы (шаршау, p = 0,02) және зоб салмағы (белгілері, p = 0,001; өміршеңдігі, p = 0,001; және жад және концентрация, p = 0,001).
Зерттеу нәтижесінде пациенттерде қалқанша безінің ауруы кезінде (дәлірек, зоб кезінде) пациенттердің өмір сапасына айтарлықтай өзгеріс тудыратыны анықталды, сонымен қатар сауалнама нәтижесінде зоб ауруы бар пациенттерде тиреоидэктомиядан кейін өмір сапасының жақсаратындығы дәлелденді. [56]
Чуваш Реаспубликасында 2008-2013 жылдар аралығында БК "соғыс ардагерлеріне арналған республикалық клиникалық госпитальінде" хирургиялық бөлімшесінде емделіп жатқан Қалқанша безінің қатерсіз аурулары бар 403 науқастың емдеу нәтижелері зерттелді. Аурудың сипаты бойынша пациенттер үш топқа бөлінеді: 1-ші топқа көп түйінді (ДМЗ) немесе эутиреоидты зобтың түйіндік формасы (ДУЗ) бар 265 пациент, 2 - ші топқа түйіннің функционалдық дербестігі (ФА) және диффузды-уытты зобы (ДТЗ) бар 71 пациент, 3-ші топқа Аутоиммунды тиреоидитпен (АИТ) ауыратын 67 науқас қатыстырылды. Зерттеу жұмысында SF-36 жалпы сауалнамасы бойынша пациенттердің өмір сүру сапасын бағалау жүргізілді.
Зерттеу нәтижесінде Қалқанша безінің қатерсіз патологиясы бар пациенттердің барлық топтары, SF-36 сауалнамасы бойынша өмір сүру сапасының көрсеткіштері сау адамдар арасындағы пациенттердің еркін іріктеу тобына қарағанда едәуір нашар болды. Қалқанша безінің патологиясында өмір сүру сапасының көрсеткіштері ерлер мен әйелдер арасында ерекшеленеді. Ер адамдарда Дене белсенділігі (PF) және Өмірді шектеудегі физикалық проблемалардың рөлі (RF) бойынша көрсеткіштер жоғары болды, бірақ әйелдерде барлық басқа көрсеткіштер ерлерге қарағанда айтарлықтай жоғары болып анықталды. Сонымен қатар, сауалнама бойынша Өмір сапасы әр түрлі жастағы пациенттерде әр түрлі болатындығы аныықталды. SF-36 көрсеткіштерінің көпшілігі 40 жастан асқан пациенттерде айтарлықтай төмен, ал дені сау адамдар арасында жас топтары арасындағы айырмашылықтар тек физикалық денсаулық көрсеткіштері - PF, RF бойынша байқалды. [57]
Демек, Қалқанша безінің патологиясы бар науқастарда өмір сүру сапасының өзін - өзі бағалауына жыныс, Білім, әлеуметтік мәртебе әсер етеді. Қалқанша безінің патологиясы бар пациенттерде, нақты нозологияға қарамастан, SF-36 сауалнамасы бойынша өмір сапасының физикалық және психикалық компоненттерінің төмендеуі байқалады, бұл түйіндік эутиреоидты зобы бар пациенттермен салыстырғанда тиротоксикалық зобы бар пациенттерде айқын байқалады. [58]
Когорттың стационарлық оңалту клиникасында Қалқанша безінің қатерлі ісігі бар 121 науқастардың өмір сапасы қатерлі ісік ауруын зерттеу және емдеу жөніндегі еуропалық ұйымның (QLQ-C30) өмір сапасының негізгі сауалнамасын қолдана отырып бағаланды. Салыстыру деректері неміс қоғамдастығының өкілдік үлгісінен алынды.
Зерттеу нәтижесінде науқастар жыныстық және жас ерекшеліктеріне қарамастан, іш қату мен диареядан бөлек, еркін таңдалған қатысушыларға қарағанда едәуір көп проблемалар туралы хабарлады. Топтың ең күшті әсерлері (жалпы халыққа қарсы пациенттер) келесі салаларда анықталды: ұйқысыздық 43.7%, шаршау, 38.0% және Өмірді шектеудегі физикалық проблемалар 29.7% пациентте кездесті. [59]
Тайландтағы Хонкэн университетінің Сринагаринд ауруханасында 2017 жылдың қыркүйегінен 2019 жылдың наурызына дейін қалқанша безінің бұзылуы бар пациенттер арасында өмір сапасын бағалау зерттеуі жүргізілді. Зерттеуге қалқанша безінің аурулары бар 18 жастан асқан пациенттер (гипертиреоз, гипотиреоз және қалқанша безінің түйіндерін қоса) қатысты.
Өмір сапасын бағалау Thyroid-Relationed Patient-Reported Outcome (ThyPRO) бағдарламасы арқылы жүргізілді.Thyroid-Relationed Patient-Reported Outcome (ThyPRO) -- бұл Қалқанша безінің қатерсіз аурулары бар пациенттердің өмір сүру сапасын жаңа ерекше бағалау әдісі. Қалқанша безінің денсаулығына байланысты өмір сүру сапасын бағалау құралдарының соңғы жүйелі шолуында қалқанша безінің аурулары бар науқастар үшін ThyPRO-ны қолдану ұсынылады. Бұл зерттеудің мақсаты ThyPRO (ThyPROth) Тай нұсқасының сыртқы жарамдылығын, ішкі сәйкестігін және сенімділігін зерттеу және қалқанша безі аурулары кезіндегі ең ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz