Ислам ілімдері факультеті

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 57 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
НҰР-МҮБАРАК ЕГИПЕТ ИСЛАМ МӘДЕНИЕТІ УНИВЕРСИТЕТІ
Ислам ілімдері факультеті
Исламтану кафедрасы

Сатан Аругүл Мұхтарқызы

Есту және көру қабілеті бойынша мүмкіндігі шектеулі жандардың
Исламдағы құлшылық мәселелері

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

6B02201 - Исламтану

Алматы - 2022
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
НҰР-МҮБАРАК ЕГИПЕТ ИСЛАМ МӘДЕНИЕТІ УНИВЕРСИТЕТІ
Ислам ілімдері факультеті
Исламтану кафедрасы

Қорғауға жіберілді
Исламтану кафедрасының меңгерушісі
PhD доктор Н.С.Анарбаев
________________
______________2022 жыл

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: Есту және көру қабілеті бойынша мүмкіндігі шектеулі жандардың Исламдағы құлшылық мәселелері

6B02201 - Исламтану білім беру бағдарламасы бойынша

Норма бақылаушы
магистр, аға оқытушы Калякбар Ұ.Н.
__________
___ _______________2022 ж.
Диплом жұмысының жетекшісі
магистр Сарыпбеков А.Б.
__________
___ ______________2022 ж.

Орындаған:
__________ Сатан А.

Алматы - 2022
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
НҰР-МҮБАРАК ЕГИПЕТ ИСЛАМ МӘДЕНИЕТІ УНИВЕРСИТЕТІ
Ислам ілімдері факультеті
Исламтану кафедрасы

Бекітілді
Кафедра меңгерушісі
PhD доктор Н.С.Анарбаев

_________________________

__ ____________20___ жыл.

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСҚА ТАПСЫРМА

Студент: Сатан А.

Жұмыстың тақырыбы: Есту және көру қабілеті бойынша мүмкіндігі шектеулі жандардың Исламдағы құлшылық мәселелері
2022 жыл __ _______№____ университет ғылыми кеңесі бұйрығымен бекітілді.
Аяқталған жұмыстың тапсыру мерзімі _________________
Жұмысқа бастапқы берілгендер: Диплом жұмысында пайдаланылған құралдар отандық және шетелдік әдебиеттер болғандықтан, негізгі дереккөздер мен материалдар түпнұсқасы басшылыққа алыну талап етілді. Дипломдық зерттеу жұмысының мақсаттары мен міндеттеріне сай, кіріспеден, екі тарауды қамтитын негізгі мазмұннан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Дипломдық жұмыстың жалпы көлемі - 58 бет.
Зерттеудің теориялық - әдіснамалық негізі және дереккөздері ретінде шетелдік және отандық ғалымдардың еңбектері қолданылған.

Тақырыптың берілген уақыты _________________________________
Диплом жұмысының жетекшісі ______________ магистр Сарыпбеков А.Б.

Тақырыпты орындауға қалбылдап алған студент _____________ Сатан А.

Алматы - 2022
МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 5

1 ЗАҒИП ЖӘНЕ САҢЫРАУ АДАМДАРДЫҢ ҚҰРАН МЕН СҮННЕТТЕГІ ОРНЫ ЖӘНЕ ТҮСІНІГІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 8
1.1 Құран мен сүннеттегі зағип және саңырау жандардың орны ... ... ... ... ... .. 8
1.2 Ислам тарихындағы мүмкіндігі шектеулі болған ұлы тұлғалар ... ... ... ... 19

2 ЗАҒИП ЖӘНЕ САҢЫРАУ АДАМДАРДЫҢ ИСЛАМДАҒЫ ФИҚҺИ МӘСЕЛЕЛЕРІ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
2.1 Намаз оқу мен қырағат мәселесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 27
2.2 Сауда-саттық және неке келісімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
2.3 Қылмыстық құқықтағы жаза мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... . 35

3 ЗАҒИП ЖӘНЕ САҢЫРАУ МҰСЫЛМАНДАРДЫҢ ҚАЗІРГІ ҚОҒАМДАҒЫ ЖАҒДАЙЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 38
3.1 Әлем елдеріндегі діни жағдай ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
3.2 Қазақстандағы діни жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 44

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 46
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 48

КІРІСПЕ

Аса Қамқор, ерекше Мейірімді Алланың атымен бастаймыз. Пайғамбарымыз Мұхаммед Мұстафаға салауаттар мен сәлемдер болсын!
Алла Тағала адамдарды иманы, ізгі амалдары, көркем мінез-құлқы, тақуалығы және екіжүзділік, серік қосу, жаман мінез-құлық, зұлымдық ету тұрғысынан бағалайды. Оларды байлығына, нәсіліне, түсіне, жынысына, тіліне, тегіне, физиологиялық құрылымына немесе денсаулығына, мүгедектігіне қарай бағаламайды. Алла Тағала Құран Кәрімде баяндағандай Алланың алдында ең ардақтыларың - ең тақуаларың. Пайғамбарымыз (с.а.с) Шын мәнінде Алла сендердің келбеттеріңе, байлықтарыңа қарамайды. Алла сендердің жүректеріңе, амалдарыңа қарайды -деген.
Ислам бізді мүмкіндігі шектеулі жандарға жанашырлықпен қарауға, олардың өздерін шеттетілген адамдар емес, керісінше қоғамның толыққанды мүшесі ретінде сезінуі үшін жан-жақты түрде көмектесуге шақырады. Алла Тағала бізге өзінің сансыз нығметтерін тамашалау үшін есту және көру қабілеттерін берді. Біз сол арқылы құлшылығымызды еркін түрде орындаудамыз. Ал бұл тұрғыда мүмкіндігі жоқ жандарда Аллаға құлшылық ету, намаз оқу, Қасиетті Құран Кәрімді ережесіне сай оқу бойынша физикалық кедергілер орын алуы мүмкін. Ал бізде аталмыш құлшылық түрлерін орындауда қандай да бір тосқауылдар жоқ. Ендеше, Алла Тағаланың қалауымен бұл нығметтен құр қалған жандар үшін біз- мұсылман қауымы олар үшін жауаптымыз. Әлемдердің Раббысы Алла Тағала Құран Кәрімде Алла сендерге жүктеген нәрселер үшін жауаптысыңдар деген. (Нұр сүресі, 84- аят) Біз шын мәнінде қоғамдағы зағип жандар мен саңырауларға көмектесуге, соның ішінде ислами білім алуына жәрдемдесуге аса мүдделіміз. Ислам діні мейірімге шақыратындықтан діндарлар қоғамында есту және көру қабілеті нашар адамдар өзгелерден ерекше қолдау мен көмекке сенеді. Осы орайда бізге жүктелген міндет- қолдауымызға аса мұқтаж адамдарға жәрдемдесу, қамқорлық жасау, олардың қажеттіліктеріне қолдан келгенше септігімізді тигізу.
Бүгінде қазақ қоғамында есту және көру қабілеті бойынша мүмкіндігі шектеулі жандардың құлшылық мәселелері туралы арнайы жазылған еңбек жоқ. Қолымыздағы зерттеу жұмысы осы олқылықтың орнын аз да болсын толтыру мақсатында және олардың діни сауатын жетілдіруде көмекші құрал болар деген мақсатпен жазылды. Жұмыс Исламдағы ерекше қажеттіліктері бар адамдардың діни бірлестіктегі орнын атап өтуге тырысады. Қасиетті Құранда және ардақты Пайғамбарымыздың (с.а.с) хадистерінде бұндай жағдайдағы тұлғалар туралы не айтылған, құлшылықтарында айырмашылық бар ма, бес уақыт және жамағат намаздарын қалай оқиды, Құран оқу әдістемесі қалай болады, Ислам шариғаты бойынша сауда-саттық және неке келісімдерінде мәселелері қалай қарастырылады, қылмыстық құқық бойынша қалай жазаланады, осы секілді түйткілді сауалдарға жауап беруге тырыстық. Сондай-ақ, зерттеу жұмысында Исламның көрнекті тұлғаларының өмірінен алынған оқиғалар бар. Қазіргі уақытта әлем мұсылмандары тарапынан мұндай адамдарға қандай көмек көрсетіліп жатқаны туралы да жеке тарау берілген. Сонымен қатар, Қазақстандағы діни жағдайын да атап өттік.

Зерттеу жұмысының жалпы сипаттамасы: Жер бетінде жаратылған жаратылыстардың ішінде физиологиялық, биологиялық жағынан да, психологиялық тұрғыдан да адам ең құндысы, ең жоғары және ерекше жаратылыс екені даусыз. Осы орайда, Алланың қалауымен есту және көру қабілетінен айырылған жандар бар. Алайда, олардың дене кемістігі адамдық жоғары мәртебесіне кедергі бола алмайды. Біз бұл зерттеу жұмысында есту және көру қабілеті бойынша мүмкіндігі шектеулі жандардың Исламдағы құлшылық мәселелерін анықтап, Құран мен сүннеттегі орнын белгілеп, сол арқылы жауап беруді жөн көрдік.
Зерттеу жұмысының өзектілігі: Қазіргі таңда елімізде дағуат саласы қарқынды түрде даму үстінде. Әр түрлі тақырыптағы діни кітаптар оқырманға ұсынылуда. Медиа саласы бойынша да, әлеуметтік желілер арқылы түрлі видеороликтер, діни дәрістер, уағыздар, подкасттар жазылып, көрермен мен тыңдарманға ұсынылып жатыр. Алайда, тақырыбымызға байланысты қазақ аудиториясында мұндай жандарға арналған арнайы еңбек немесе медиа саласында мағлұматтар жоқ. Осы себепке байланысты мүмкіндігі шектеулі жандардың жеке бас мәселесімен қатар қоғамдағы орнына арнайы зерттеу жүргізілді.
Зерттеу жұмысының нысаны: Қоғамдағы мүмкіндігі шектеулі тұлғалардың Исламдағы құлшылық мәселелерін анықтау.
Зерттеу жұмысының дереккөздері: Зертттеу жұмысының негізгі дереккөздері ретінде араб тіліндегі Солих Шәриф Солих Кәмилдің Әхкәмус-сум уәл-букм фи шәриғәти исләмия кітабы, Ахмад Зияб Шуидахтың Әхкәмус-сум уәл-букм уәл-ъум фил ғибәдәт және орыс тіліндегі Ю.З. Замалетдинованың Люди с нарушениями слуха и зрения в Исламе әдебиеттері пайдаланылды. Қосымша ретінде Әбу Бәкір ибн Мәсғуд әл- Касанидің Бадаиғу санаиғ және түрік тілінде Абдуллаһ Өзжанның İslam fikhinda engellilerden ibadet hukuku атты еңбектерінен мәліметтер алынды. Бұдан тыс тақырыпқа байланысты ағылшын тіліндегі мақалалар да қолданылды.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеті: Есту және көру қабілеті бойынша мүмкіндігі шектеулі жандардың Исламдағы рөлі мен мәртебесін, діни құлшылық мәселелерін айқындау. Ислам тарихы мен қазіргі қоғамды салыстыра отырып, зерттеу.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен нәтижелері: Зерттеу жұмысының жаңалығы ретінде зағип жандардың Брайль-нүктелік әдістемесі арқылы Құран оқып үйренуін, саңырау адамдардың араб тіліндегі ым-ишара әдістерін қарастырдық. Осыған байланысты зағиптарға арналған Ресей мемлекетінен брайль жазу аппаратын, Түркия елінен Құран Кәрімдер алдыртып, практикалық тұрғыда зерттедік. Сонымен қатар, мүмкіндігі шектеулі жандардың Қазақстандағы діни жағдайына байланысты сауалнама жүргіздік.
Зерттеудің практикалық мәні: Зерттеу жұмысында ұсынылған мәліметтер қоғамдағы есту және көру қабілетінен айырылған тұлғалардың діни түйткілді сұрақтарына жауап береді.
Зерттеу әдістері: Зерттеу барысында талдау, баяндау, аударма және көрнекілік әдістері қолданылды.
Жұмыс құрылымы: Зерттеу жұмысы кіріспе, негізгі екі бөлім, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1 ЗАҒИП ЖӘНЕ САҢЫРАУ АДАМДАРДЫҢ ҚҰРАН МЕН СҮННЕТТЕГІ ОРНЫ ЖӘНЕ ТҮСІНІГІ

Құран мен сүннеттегі зағип және саңырау жандардың орны

Сомәм
Құранның он бес жерінде туынды сөздермен келген сомәм сөзі есту қабілетінен айырылу, яғни керең болу деген мағынаны білдіреді [1,2535б.]. Құран Кәрімнің көптеген аяттарында саңырау және шүкірсіздік сөздері бірге айтылады. Саңырау сөзі Құранда Олар саңырау, мылқау және соқыр аятында айтылғандай тура мағынада емес, астарлы мағынада қолданылған. [2.2:18] Қарастырылып отырған аятта теңеу өнері бар. Ал сөйлеу кемістігі Құран Кәрімнің бес аятында айтылған. Оның төртеуі дүние тіршілігіне қатысты болса, бірі ақыретпен байланысты. Дүние тіршілігіне қатысты аяттардың бірі тура мағынада болса, екіншісі ауыспалы мағынада.
Ъәммә
Ъәммә сөзі соқыр болып қалу, көрмеу деген мағынаны білдіреді. Көру қабілетінің нашарлығы турасында Құран Кәрімнің жиырма сегіз аятында айтылған. Оның оны ғана физикалық мағынада болса, алтауы дүние тіршілігіне, төртеуі ақырет өміріне қатысты.
Ибн Аббас: Ақыреттің соқырлығы- кәпірлердің өздерін бақытты ететін нәрселерді көре алмауы; мылқаулық- дәлелмен сөйлей алмау; саңыраулық- өзін бақытты ететін нәрселерді ести алмау- деп түсіндірген.
Пайғамбарымыздың (с.а.с) көру және есту қабілеті нашар адамдармен қарым-қатынасы туралы қысқа ғана мәліметтер бар. Сондықтан төменде Исламдағы мүмкіндігі шектеулі жандардың мәртебесін жақсырақ түсінуге көмектесетін Мұхаммед пайғамбардың (с.а.с) хадистеріне талдау жасалды.

1. Есту және көру қабілеті нашар жандарға көмектесу - садақа және әрбір мұсылманның міндеті.
Мүмкіндігі шектеулі жандарға көмектесу - Алла Тағаланың нығметі, сонымен қатар әрбір мұсылманның міндеті.
1) Бір хадисте Пайғамбарымыз (с.а.с): Бауырыңның жүзіне күлімдеу - садақа. Жақсылық істеуге әмір ету және жамандықтан тыю - садақа. Елсіз жерде адамға дұрыс жолды көрсету - садақа. Адамдарға зиян келтіретін тікенді немесе сүйекті жолдан тазарту- садақа, шелегіңнен жиналған суыңды бауырыңның шелегіне құю - садақа. Ал көзі нашар көретін адамның пайдасына пайдаланған көзің садақа болып табылады- деп айтқан.
2) Әбу Зәрр (р.а.) жеткізген хадисте Алла Елшісі (с.а.с): Күн шыққан әрбір күні әрқайсысың денелеріңде қанша буын болса, сонша садақа берулерің керек. Әрбір айтылған: Субханаллаһ - садақа және Әлхамдулиллләһ - садақа. Әрбір айтылған Лә иләһә иллаллаһ - садақа және әрбір айтылған: Аллаһу Әкбар - садақа. Жақсылыққа шақыру - садақа, жамандықтан тыю да - садақа, адамдарға зиян келтіретін нәрселерді жолдан алып тастау, саңырауларға айтылған нәрселерді түсіндіру, зағиптарды тура жолға бағыттау да садақа болып саналады-деген [3, 171б].
Жоғарыда келтірілген хадистерден саңырауларға ақпарат жеткізуде және зағиптарға жолда нұсқау болуда жәрдемдесу - Жаратушы тарапынан сауап алудың үлкен мүмкіндігі екені аңғарылады. Сауабы зекет берушінің сауабымен тең болатын кейбір амалдар бар, соған сәйкес ондай амалдарды орындаушының дәрежесі мал-дүние жұмсаушының дәрежесіне жақын, кейде одан да жоғары болады. Бұл турасында Алла Тағала ...Жемісі мәңгілік болатын ізгі амалдар Раббыңның алдында сауабы жағынан қайырлы- деген [4, 18:46].
Есту және көру қабілеті нашар адамдарға діни мәліметтерді жеткізіп, Исламның құндылықтарын түсіндіруге болады. Олар сыртқы әлемнен, яғни есту және көру әлемінен толыққанды ақпараты жоқ және шынымен мұқтаж жандар. Өйткені, мүмкіндігі шектеулі тұлғалар көбінесе қоғамдық өмірден шеттетіледі. Сол себепті, мүгедектерге ұдайы қамқорлық көрсету - қоғамның рухани саулығының, әл-ауқатының белгісі. Олардың жан-дүниесіне қамқорлық жасау- материалдық әл-ауқатына қамқорлық жасаудан кем емес.
Мұсылман адам мүмкіндігіне қарай мұқтаж жандар мен жәрдем сұрағандарға көмектесуі керек. Көре алатын және ести алатын адамда діни білім болатын болса, оны мүмкіндігінше басқаларға жеткізуі қажет. Таухидтің мағынасын түсіндіріп, дәрет алып, құлшылық қылуды, Құран оқуды үйреткені
абзал болмақ.
Пайғамбарымыз (с.а.с) Хазіреті Әлиге (р.а) Алла Тағаламен ант етемін! Егер сен арқылы бір адам тура жолға келсе, бұл жер беті толы қызыл түйені садақа қылғаннан да абзал - деген. Бұл үлкен марапат емес пе...?! Демек, зағип және саңырау адамдардың да діни білім алып, діни рәсімдерді орындауына мүмкіншілік жасап, бірқатар жұмыстар жасауымыз қажет.
Пайғамбарымыз (с.а.с): Сендердің ең жақсыларың - Құранды үйреніп, оны басқаларға үйреткендерің- деп айтқан. Әрине, мүмкіндігі шектеулі жандардың Құран үйренуі оңай емес, бірақ хадисте:
Құранды шебер оқушы құрметті пайғамбарлармен бірге болады, ал Құранды ежіктеп, қиналып оқитынға екі сауап бар- деп қызықтырған
[5, 798б].

2. Біз сендерді сынаймыз...
Бұл дүние сынақ ретінде жаратылған. Ал ондағы барлық нәрсе: денсаулық та, ауру да, қайғы мен қуаныш та, жоқшылық пен баршылық та сынақ. Алла Тағала Мұхаммед сүресінің 31-ші аятында:
Сендердің араларыңдағы барынша сабыр етіп, табандылық танытумен болғандарды анықтағанға дейін әлбетте, сендерді сынаймыз...-деген. Жаратқан Ие адамдарды сынақтардан өткізу арқылы күнәлардан тазартады. Бұл сынақтар мүмін үшін жақсы, өйткені оларды жеңудегі сабыр мен табандылықтың сыйы еселеген сауап болып қалады. Құранда Алла Тағала Сабыр етушілерге қисапсыз сауаптар беріледі деп сүйіншілеген.
Сынақтар адамға әртүрлі жолдармен келуі мүмкін. Адамның денсаулығынан айырылып қалуы да- сынақтың бір түрі. Әбу Һурайра Пайғамбардан (с.а.с):
Бірде Алла Тағала Исраил қауымындағы үш адамды: алапес, таз және соқырды сынауды қалады. Алла тағала періште арқылы алапестен: Бәрінен де нені қалайсың? деп сұрайды. Ол: Терімнің жақсы болуын және адамдарды менен қашыртатын нәрсенің жоғалғанын қалаймын, - деді. Содан соң оның қолының үстін періште сипап өтіп, оның ауруы жойылды және оған қайтадан жақсы рең мен жақсы тері берілді. Содан соң періште оған: Ал саған қай мал көбірек ұнайды?, - деп сұрады. Ол: Түйе, - деп жауап берді және оған буаз түйе берілді. Періште Алла оны саған берекелі етсін! - деді.
Содан соң періште таздың қасына келіп: Бәрінен де нені қалайсың? - деп сұрайды. Ол: Шашымның өскенін және адамдарды менен қашыртатын нәрседен құтылуды қалаймын , - деді. Періште оның басын сипап өтті де, оған қайтадан жақсы шаш берілді. Періште: Ал саған қай мал көбірек ұнайды? - деп сұрады. Ол: Сиыр, - деп жауап берді, оған бір буаз сиыр берілді. Періште Алла оны саған берекелі етсін! - деді. Содан соң періште соқыр адамға келіп: Сен ең алдымен нені қалайсың? - деп сұрады. Ол: Алла көзімді қайтарғанын және адамдарды көруімді қалаймын, - деді. Алла оның көзін қалпына келтірді. Кейін періште: Ал саған қай мал көбірек ұнайды? - деп сұрады. Ол: Қой, - деп жауап берді, оған бір буаз қой берілді. Барлығының да кейіннен отар-отар, табын-табын түйелері, сиырлары, қойлары болды.
Біраз уақыт өткен соң періште алапеске оның бұрынғы кейпінде көрініп: Мен кедей адаммын, жолда бар мүмкіндігімнен айырылдым, менің Алладан және сенен өзге жүгінетін ешкімім жоқ, маған мына сапарымды аяқтайтын түйе берші!-дейді. Жауап ретінде бұл кісі: Менің қарызым көп, - дейді. Сонда періште: Мен сені танитын сияқтымын. Сен адамдар аулақ жүретін алапес емес пе едің? Сен Алла байлық берген кедей емес пе едің? деп айтады. Ал ол: Расында, мен бұл байлықты тек ата-бабамнан мұра етіп алғанмын, - дейді. Періште оған: Егер өтірік айтсаң, Алла сені бұрынғы келбетіңе келтірсін!, - дейді. Періште таз болған адамға бұрынғы келбетіне ұқсас кейіпте көрінді де, бұрынғы алапеске айтқан сөзін айтты. Дәл сол жауапта ол: Егер өтірік айтсаң, Алла Тағала саған бұрынғы келбетіңді қайтарсын!, - деді. Бұдан кейін бұрынғы соқырға періште өзінің бұрынғы келбетіне ұқсас кейіпке еніп, оған былай деді: Мен кедей жолаушымын, сапарымда бар мүмкіндігімнен айырылдым. Алладан және сенен өзге көмек сұрар ешкімім жоқ. Бір қой берші, ол менің сапарымды аяқтауыма жетеді!. Бұрынғы соқыр адам: Мен шын мәнінде соқыр едім, ал Алла көзімді қалпына келтірді, қалағаныңды ал, қалағаныңды қалдыр, Алла Тағаланың разылығы үшін бүгін мен саған ауыртпалық салмаймын. Не алсаң да, өзің біл! деп жауап қайтарды. Сосын періште: Мал-мүлкіңді өзіңе сақта, расында, сен тек сынаққа салындың, Алла саған разы болды, ал екі серігіңе ашуланды- деп айтылған [6, 51б.].
Жоғарыдағы хадистен көріп тұрғанымыздай, адамға берілетін аурулар Жаратушының белгілі бір хикметімен берілген. Беретін де, алатын да, байытатын де, кедейлендіретін де Алла ғана. Алладан ғана қорқып, Аллаға ғана үміт ету керек. Адам бұл дүниеде жақсы болсын, жаман болсын басынан өткен барлық нәрсеге шүкіршілік етуі керек. Өйткені, кез келген бақытсыздықтан кейін қуаныш, әрбір қиындықтан кейін жеңілдік келеді.
Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.а.с): Мүміннің жағдайы қандай тамаша! Расында, оның әрбір жағдайы өзі үшін қайырлы болады, бұл - одан басқаға бұйырмаған бақыт. Егер қандай да бір қуанышқа кенелсе, шүкір етеді. Мұнысы өзі үшін қайырлы болады. Егер қайғы-қасіретке душар болса, сабыр етеді, бұл да оған қайырлы болады. [7, 24б.].

3. Салиқалы тірі адамның дұғасы арқылы Алла Тағалаға дұға ету.
Ислам сенімінде әт-тәуассул ұғымы бар, оны кең мағынада ғибадат деп түсіндіреді, оның көмегімен адам Раббысының рақымына жақындайды.
Әт-тауассул екі түрге бөлінеді: рұқсат етілген және тыйым салынған. Тыйым салынған тауассулдың мысалы ретінде адамның қайтыс болған адамдардан дұға етуін келтіруге болады. Исламда бұл дұға етуге қатаң тыйым салынған.
Рұқсат етілген тәуассул бірнеше түрге бөлінеді. Соның бірі- тақуа адамның дұғасы арқылы Алланың разылығын алуға әрекет жасау. Сахабалар Пайғамбарымызға (с.а.с) барлығына дұға етуді және белгілі бір адамға дұға етуді өтінгені белгілі.
Әнас ибн Мәликтен риуаят етілгендей, бір күні Мұхаммед пайғамбар (с.а.с) жұма уағызын айтып жатқанда, мешітке бір адам кіреді. Пайғамбарымызға (с.а.с) жүзін бұрып: Уа, Алланың Елшісі! Мүлік жоғалды! Сауда жолдары кесілді! Алладан бізге жаңбыр жаусын деп дұға ет!- деп айтады.
Пайғамбарымыз (с.а.с) екі қолын көтеріп: Уа, Алла, бізге жаңбыр жаудыр!, - дейді.
Әнәс былай дейді: Алланың атымен ант етемін, ол кезде аспанда бірде-бір бұлт жоқ еді, аспан әйнек тәрізді еді. Кенеттен таулар сияқты бұлттар пайда болып, аспанның қақ ортасында бұлт көбейе бастады, содан кейін жаңбыр жауа бастады. Пайғамбарымыз (с.а.с) мінберден әлі түсіп үлгермеді, ал сақалынан су ағып жатқан еді (әл-Бұхари, Муслим).
Дамуында кемістігі бар адамдардың сауығып кетуін сұрап дұға етуді өтінгені туралы Мұхаммед пайғамбардың (с.а.с) өмірінен оқиғалар бар.
1) Осман ибн Ханифа былай дейді: Пайғамбарға (с.а.с) бір зағип адам келіп, соқырлығына шағымданады. Пайғамбар оған: Сабыр еткенің абзал, - дейді. Соқыр: Уа, Алланың Елшісі, маған жол көрсететін ешкім жоқ, бұл мен үшін өте қиын, - дейді. Пайғамбарымыз (с.а.с) оған: Дәрет ал, содан кейін екі рәкат намаз оқы және дұға ет..., - деп жауап береді.
Одан әрі Осман ибн Ханифа: Алланың атымен ант етемін, біз әлі тарап үлгермеген едік, аз уақыттан кейін соқыр адам көзі көріп, бізге келді- деп сөзін жалғастырады.
Ибн Мажа мен Ибн Хузайма бұл хадисті өздерінің сахих хадис кітаптарында сенімді иснадпен (риуаят етушілер тізбегі) келтіре отырып, жеткізген. Оны әт-Тирмизи, ән-Насаи, әл-Хаким де жеткізген. Әл-Хаким бұл хадисті әл-Бухари мен Муслимнің шарттарына сәйкес сахих деп айтқан.
2) Тағы бір хадисте бір зағип адам Алла Елшісіне (с.а.с) жақындап, былай дейді:
Маған шипа беру үшін Аллаға дұға етіңіз. Алла Елшісі (с.а.с): Қаласаң дұға етейін, қаласаң сабыр ет, бұл сен үшін қайырлы болады, - деді. Зағип адам: Ендеше, Алладан тілеңіз, - деді. Ал Пайғамбарымыз (с.а.с.) оған жақсылап дәрет алуды, сосын екі рәкат намаз оқуды және дұға етуді бұйырды. Ал соқырдың көзі көріп, оралған еді (Ахмад) [8, 36-37б.].
Бұл оқиғалар мұсылман адамға қуатты болуға, сауығуға сенуге, ем іздеуге және осындай өмірлік қиын жағдайларда белсенділік танытуға үйретеді. Алайда мұндай мұғжиза әрқашан бола бермеуі мүмкін, бұл да Алланың хикметі. Алла Тағала салиқалы, тақуа құлдарын жалғыз қалдырмайды және баршаға мейірімімен сауап жазады. Дертіне сабыр етіп, Жаратушыдан үміт күткендерді қандай сый күтіп тұр екен...?

4. Дамуында кемістігі бар адамдарды Алланың сыйы күтіп тұр
1) Әнәс ибн Мәликтен жеткен хадисте ол Пайғамбардың (с.а.с) былай деп айтқанын естіген:
Ақиқатында, Алла Тағала: Мен құлымды сынасам, екі сүйіктісімен сынаймын, сабырлық танытса, жәннатта оның өтеуі Менен, - деді.
Екі сүйікті дегенде көздер айтылады [9, 602б.].
Жоғалған нығмет қаншалықты қадірлі болса, оның жоқтығына сабыр етудің қиындығыны сәйкес құны да артады. Сол себепті, екі көзінен айырылса да шағымданбаған, сабыр еткен адамға Алла Тағала жәннатты нәсіп ететіні хадисімізде айтылған. Дегенмен, дүниенің игілігін көзбен көрудің өзі үлкен бақыт. Бірақ бұл игілік адам өміріне ғана қатысты. Алла Тағаланың бағасын берген жәннәті шексіз, ондағы бақыт мәңгілік.
2) Сондай-ақ Ато ибн Әбу Рабахтың былай дегені белгілі: Бірде Пайғамбарымызға (с.а.с) қара нәсілді бір әйел келіп былай дейді: Менде талма ұстамасы бар және талып қалған кезде денемнің бір бөлігі менің еркімнен тыс ашылып қалады, мен үшін Аллаға дұға етіңіз. Оған жауап ретінде Пайғамбарымыз (с.а.с): Егер қаласаң, сабыр ет, сені Жәннаттың сыйы күтіп тұр, ал қаласаң Аллаға дұға етіп, жақсаруыңды сұраймын, - деді. Ол: Мен сабыр етемін! деді. Сосын әйел: Расында, менің әуретім ашылып қалады, Алладан әуретімнің ашылып қалмауын сұрап, дұға етіңіз, - деді. Пайғамбарымыз (с.а.с) оған осылай дұға етіп, Аллаға жүгінеді [10]
Жоғарыда келтірілген хадистерден аңғаратынымыз, физикалық дерттің сынағына лайықты түрде төзе білген мүминдер ең үлкен сауап - Жәннат бағын алады. Жаратушының мұндай сыйы туралы білім- адамға өмірдің ең қиын сәттерінде қолдау көрсетуі керек.
Құранда ... Біз сендерді әлбетте қорқынышпен, аштықпен, мал-мүліктеріңді, жақындарыңды және өнімдеріңді (табыстарыңды) кеміту арқылы сынаймыз. Ендеше сабырлы болғандарды сүйіншілеп қуанта бер- деп баяндалған.

5. Міндетті діни әмірлерді орындау.
1) Есту немесе көру қабілетінің бұзылуы діни әмірлерден бас тартуға негіз болып табылмайды.
Кейде Зағип немесе саңырау адам шынайы білім алу мүмкіндігінен айырылды деген пікірді кездестіруге болады. Алайда Алла Тағала:
Біз әрбір үмметке: Аллаға құлшылық етіңдер және Алланың ақ жолынан тайдырушы нәрселерден аулақ болыңдар!, - деген [11, 16:36].
Шынайы таухидті (Алланың бар екендігін) естімегендер үшін Қиямет күні арнайы сынақтар күтіп тұр. Пайғамбарымыздың (с.а.с) былай дегені баяндалады:
Қиямет күні Алла Тағаланың алдына келетін төрт топ бар: ешқашан ештеңені естімеген саңырау адам, жынды адам, қария және фәтрат кезеңінде (Иса (ғ.с.) пайғамбардың заманы мен Мұхаммед пайғамбардың (с.а.с) заманы арасындағы аралық) қайтыс болған адам. Саңырау адам: Уа, Раббым, Ислам келді, бірақ мен ештеңені естіген жоқпын, - дейді. Жынды адам: Уа, Раббым, Ислам келді, бірақ балалар менің артымнан жүгіріп, маған тас лақтырды, - дейді. Қария: Уа, Раббым, Ислам келді, бірақ мен ештеңені түсінбедім, - деп айтады. Фәтрат кезінде қайтыс болған адам: Уа, Раббым, маған сенен елші келмеді, - дейді. Алла оларды тыңдайды. Осыдан кейін бұл адамдарға Тозаққа кіріңдер деп айтылады. Ал егер олар Алла Тағаланы көріп, біліп тұрып оған қарсы шығуға батылы жетпесе, онда Алла Тағала олар үшін тозақты салқын және қауіпсіз етеді, ал кім Аллаға қарсы шығуға батылы барса, оны тозаққа кіргізеді (Ахмад, ибн Хиббан).
Дегенмен, кез келген адамның міндеті барлық санаттағы адамдарға, соның ішінде саңыраулар мен соқырларға да шынайы білімді жеткізу екенін есте ұстаған жөн. Шынында да, дінді түсіндірудің көптеген жолдары бар және адамға, оның ішінде физикалық кемістігі бар адамдарға да ақыл берілген.
2) Исламда мешітке бару мен жамағат намазына қатысудың маңыздылығы.
Әбу Һурайрадан (р.а.) риуаят етілген хадисте Алла Елшісі (с.а.с): Жамағат намазы оның үйде немесе базарда жалғыз оқыған намазынан жиырма бес есе артығырақ. Дұрыс дәрет алып, тек намаз оқу үшін мешітке барса, ол әрбір қадамы үшін міндетті түрде бір сатыға көтеріледі және күнәларынан арыла бастайды, ол дұға ете бастағанда, періштелер ол үшін Аллаға дұға етеді, ол намаз оқуды бастағанға дейін періштелер: Уа, Алла, оны кешіре гөр, уа, Алла, оны рақым ет! дейді- деп айтқан. (әл-Бұхари; Муслим).
Айтылып өткен мәселелер зағип адамдарға да қатысты ма? Бұл туралы Әбу Һурайрадан жеткен мына хадистен қорытынды жасауға болады, ол былай деген:
Бірде Пайғамбарға (с.а.с) бір зағип адам келіп: Уа, Алланың Елшісі, мені мешітке апаратын жол көрсетушім жоқ! - деп, үйде намаз оқуына рұқсат сұрайды. Ол кетіп бара жатқан кезде Пайғамбарымыз (с.а.с) оны шақырып алып: Азанды естіп тұрсың ба?, - деп сұрады. Ол: Иә, - деп жауап бергенде, ол (с.а.с): Ендеше оған жауап бер - деді. (Муслим).
Көру қабілетінің нашарлығы жамағат намазын оқуға және адамдармен қарым-қатынас жасау арқылы алынар сауаптан бас тартуға себеп болмауы керек екені белгілі болды. Зағип адамның қасында жол бастап баратын серігі болмаса, мүмкіндігінше азан үніне қарай бағыттап, мешітке баруы керек.

6. Дамуында кемістігі бар адамдардың құқықтары мен міндеттері.
Ислам - бейбітшілік пен әділеттілік діні. Адамдар тақуалық, имандылық, ізгілік дәрежелеріне қарай бағаланады. Адамның физикалық денсаулығы оның жеке қабілеттерінің және артықшылығының көрсеткіші емес. Құранда Алла Тағала:
Расында, иман келтіріп, ізгі іс істегендер- Алланың жаратқандарының ең жақсысы-деп келтірген.
Сондықтан, Пайғамбарымыздың (с.а.с) хадистерінен мүмкіндігі шектеулі жандардың қандай құқықтары мен міндеттері бар екендігін кездестіруге болады.
1) Сахих әл-Бухариде зағиптардың құқықтарын түсіндіретін хадистер бар. Ислам дінінде соқыр адамның куәлігін қабылдайды. Оған тек өзіне үйленуге ғана емес, сонымен қатар адамдар арасында келісім жасасуға рұқсат етіледі.
Зағип адам сауда қатынастарына қатысуға әрі азаншы болуына да құқылы. Бұл әрекеттердің заңдылығының бірден-бір шарты - психикалық ауруының болмауы. (Көзі көретіндер үшін де осылай талап етіледі).
Бұл ережелер Пайғамбардың (с.а.с) және оның ізбасарларының тәжірибесінде болған жағдайлардан алынған.
а) Хадисте Ибн Аббастың шыншыл, тақуа адамдарға сенім артып, олардан күннің шығуы мен бату уақытын сұрағандығы туралы бір оқиға баяндалады: Күн батқанда ауызын ашып, ал таңда намаз оқып, мінәжатын жасайтын. Оған күнді өз көзімен көрудің қажеті жоқ, тек адамдардан естігені жеткілікті болды. Осылайша, Ибн Аббас адамдардан естіген мәліметтеріне сүйенді. Демек, көзі көрмейтін жандардың діни және тұрмыстық мәселелерін шешуі үшін адамдардың сенімді берген ақпараты жеткілікті деген тұжырым жасалады.
Бұл тұжырымды растайтын Пайғамбарымыздың (с.а.с) өмірінен басқа да оқиғалар бар.

ә) Айша анамыз:
Бірде түнде Пайғамбар (с.а.с) менің үйімде намаз оқып жатқанда, мешітте намаз оқып жатқан Аббадтың дауысын естіп: Уа, Айша, бұл Аббадтың дауысы ма? - деп сұрады. Мен: Иә, - дедім. Сосын Пайғамбарымыз: Аллаһым, Аббадты мейіріміңе бөлей гөр! деді.
Бұл жағдайда Пайғамбарымыз (с.а.с) Аббадты көрмей-ақ куәлік етті. Осыған ұқсас оқиға Сүлеймен ибн Ясардан да келтірілген.
б) Алла Елшісі (с.а.с): Біләл түнде азан шақырған кезде, ішіп-жеуді тоқтатпаңдар. Ал ибн Умм Мактум азан шақырғанша деген. (Бұл Рамазан айындағы оразаға байланысты). Осыған байланысты Ибн Омар былай дейді: Бірақ ибн Умм Мактум соқыр еді және оған: Таң атып жатыр, таң атып жатыр! деп айтылмайынша, азан шақырмайтын-деген.
в) әл-Мисуар ибн Махрама мен әкесі Пайғамбардың есігінің алдында қалай сөйлескендігі жайлы, яғни Алла Елшісінің (с.а.с) оларға үлес тимей қалғандығын, бірақ басқаларға таратқан кафтандары (пальтолары) туралы талқылағындығын хабарлайды. Пайғамбарымыз (с.а.с) Махраманың дауысын танып, кафтанмен үйден шығып: Мен мұны саған алып қойған едім! Мен мұны саған алып қойған едім!-деді.
Бұл хадисте Пайғамбарымыздың (с.а.с) іс-әрекеті, яғни Махрама мен оның ұлын көрмесе де, сырттай тек дауыстарын естіп, танып, сыйлықты алып шыққаны туралы айтылған.
2) Дене кемістігі бар адамдардың әскери шайқастарға қатысу құқығын Пайғамбарымыздың (с.а.с) хадистерінен де білуге болады.
Сахл ибн Са'д әс-Саидидің сөздерінен риуаят етілген хадисте Зәйд ибн Сәбит былай деген: Алланың Елшісі (с.а.с) маған: Иман келтіріп үйде отырғандар мен иман келтіріп, Алла жолында күрескендер тең емес... деген аятты оқыған кезде, Ибн Умму Мактум оған келіп: Уа, Алланың Елшісі, егер жиһадқа қатыса алсам, мен міндетті түрде күресер едім!-дейді. Алайда ол соқыр болатын. Осы жағдайдан кейін Алла Тағала Өзінің Елшісіне (с.а.с) жаңа уахи түсірді. Зәйд ибн Сәбит былай дейді: Оның аяғы менің аяғыма тиіп, ауырлап кеткені сонша, мен аяғымның қысылып қалуынан қорықтым. Ибн Умм Мактум соқырлығы себепті соғысқа қатысу міндетінен босатылғанына қарамастан, ол да басқалар сияқты өз борышын өтеп, майдан даласында ерлікпен қаза тапты.
Ислам адамдарды тек күш-қуаты шамасында ғана есеп береді. Демек, көзі нашар көретін адамдар өздерінің діни міндеттеріне қатысты қолдарынан келгеніне ғана жауап береді. Алла жолында жиһад жасап, соғысқа қатысуға қатысты Құран Кәрімде Соқыр күнәға қалмайды делінген [12, 731б.].
7. Дамуында кемістіктері бар адамдардың алдында әуретті жасыру.
Кейбір ғұламалар әйел адам бөтен еркекке қарауға болмайды деген пікірді ұстанады. Олар өз үкімдерін әт-Тирмизидің Умм Саламаның құлы Набханның Пайғамбардың (с.а.с) Ибн Умм Мактум кірген кезде әйелдері Умму Сәлама мен Маймунаға жамылуды бұйырғаны туралы жеткізген хадиске негіздейді. Пайғамбарымыздың әйелдері Бірақ ол соқырғой, - деген кезде, Пайғамбарымыз (с.а.с): Сендер де соқырсыңдар ма? Сендер де оны көрмейсіңдер ме? деп жауап берген еді. Алайда бұл хадис сенімді емес, өйткені Набханның жеткізгендері сенімді болып саналмайды. Бұл хадис сенімді болса да, Пайғамбарымыздың (с.а.с) әйелдеріне қатысты өте қатаң ұстанымда болғанын көрсетеді, өйткені мүміндердің аналарының ерекше мәртебесі олардан көбірек ұстамдылықты талап етеді.
Келесі хадистің мағынасы даусыз боп саналады. Пайғамбарымыз (с.а.с) Фатима бинт Қайсқа иддасын (күйеуі қайтыс болғаннан кейінгі мерзім) Умм Шариктің үйінде өткізуді бұйырды. Бірақ кейін ол өз ойын өзгертіп, оған: Менің сахабаларым ол үйде жиналады, сондықтан ибн Умм Мактумның үйінде қал, өйткені ол соқыр. Егер сенің әуретің жабық болмаса, ол сені көрмейді- деді.
Сондай-ақ, тағы бір белгілі хадисті атап өтетін болсақ, Ато ибн Әбу Рабахтың: Бірде Пайғамбарымызға (с.а.с) қара нәсілді бір әйел келіп, былай дейді: Менде талма ұстамасы бар және талып қалған кезде денемнің бір бөлігі менің қалауымнан тыс ашылып қалады, мен үшін Аллаға дұға етіңіз.-дегені бар. Кейін Пайғамбарымыз (с.а.с) оған дұға етеді [13, 42-43б.].

8. Ғайбат айту туралы.
Исламда ғайбат тақырыбына көп көңіл бөлінеді. Бұл нәрсеге діннің тыйым салғанына нұсқайтын аяттар мен хадистер көп. Алла Тағала бұл амалды адамның өлген бауырының етін жеуіне ұқсатып, адамдардың бұған жиіркеніш сезімін тудыруы үшін осылай аятта баяндаған:
Әй, иман келтіргендер! Ой атаулының көбінен аулақ болыңдар. Бір-біріңді аңдымаңдар және бір-біріңнің артынан өсек айтпаңдар. Қайсібірің болмасын, өлген бауырының етін жегенді ұната ма? Ендеше, Алладан қорқыңдар! Расында, Алла тәубелерді қабыл етуші, ерекше мейірімді
Ғайбат дегеніміз - адамның сыртынан дене кемістігіне (мысалы, бойының қысқалығы немесе көзінің қылилығы), шығу тегіне (мысалы, әкесінің лайықсыз мінез-құлқы) немесе адамгершілік қасиеттеріне (мысалы, тәртіпсіздік) байланысты сөздер айту.
Бұлардың барлығына Пайғамбарымыздан (с.а.с) ғайбат айтудың нені білдіретіні сұралғанда, ол: Бауырың туралы сыртынан ол ұнатпайтын түрде сөздер айтуың, - дейді. Бір сахаба: Ал бұндай сипат оның бойында болса ше? - деп сұрайды. Пайғамбарымыз (с.а.с.): Егер ол сен айтқандай болса, оны ғайбаттаған боласың, ал егер олай болмаса, жала жапқан боласың, - деп жауап береді. Бұл хадисті Муслим, Әбу Дәуіт, Тирмизи, Нәсәи және т.б. риуаят еткен.
Алайда ғайбаттауға рұқсат етілген шарттар бар. Имам ән-Науауи Әл-Азкар атты еңбегінде: Шариғи мәселелерін шешу үшін ғайбат айтуға алты шарт бойынша рұқсат етіледі! деген:
Зұлымдық көргенде.
Зұлымдық көрген адам өзіне әділетсіздік жасаған адамның үстінен қазыға немесе қарияға шағымдана алады. Мысалы, ол: Пәленше маған осылай істеді, ол мені пара беруге мәжбүр етті, маған әділетсіздік жасады деп айта алады.
2. Күнәларды тоқтату үшін.
Мысалы, алкогольдік ішімдік ішкен адамды көргенде, оның тұлғасын түзетуге көмектесу үшін тиісті органдардан көмек сұрауға болады.
3. Шешім қабылдау үшін.
Адамның мүфтиге жүгінуге құқығы бар: Мысалы, Әкем, інім осылай еткелі жатыр деп. Бірде Әбу Суфиянның Хинд есімді әйелі Пайғамбарға (с.а.с) келіп: Ақиқатында, Әбу Суфиян сараң адам-деп айтқан. Бұл хадис мұндай әрекеттің рұқсат етілгендігін дәлелдейді.
4. Мұсылмандарға кепілдік беру үшін.
Сенімсіз хадис жеткізушінің тұлғасына қызығушылық танытып, ол кісінің туыстарынан, көршілерінен ол туралы сұрауға болады. Сондай-ақ мұндай адамдар туралы басқаларға шындықты айтуға болады.
5. Бидғатшы, яғни, дінге жаңалық енгізуші адам туралы болашақ көршілеріне ескертуге рұқсат етіледі.
6. Адамды анықтау үшін.
Басқа амал болмаған жағдайда және оны қорлау үшін болмаса, адамды оның ерекшеліктеріне қарай (мысалы, соқыр, керең, ақсақ, т.б.) айтуға рұқсат етіледі.
Бұдан түсінетініміз, саңырау, зағип секілді физикалық тұрғыда кемістігі бар адамды анықтап алу үшін сыртынан солай атауға болады. Бастысы, адамның ниетінде ол жандарды қорлау, кемсіту болмауы керек. Ал егер кемсіту ниеті болса, бұл ғайбат айтуға жатады. Пайғамбарымыз (с.а.с) Айша анамыздан Сафия анамыздың бойының қысқалығы туралы сөз естіген кезде, Сен сондай сөз айттың, егер ол сөз теңізге араласса, теңізді былғап жіберетін еді, - деп Айша анамызға ескерту жасаған [14, 58б.].
Бұл мысалдың өзі мүгедекке тіл тигізгенде немесе оның мүгедектігі туралы сөз қозғалғанда, Алла Елшісінің (с.а.с) үнсіз қалмағанын, керісінше, мұндай нәрселерге үзілді-кесілді қарсы болғанын көрсетеді.

9. Адамдардың мүгедек болу себептері.
Неліктен адамдар мүгедек болып туылады немесе кейіннен мүгедек болады? Мұның себебі неде? Құранға қарасақ, адамдардың көру, есту, сөйлеу, ойлау және түсіну сияқты психикалық немесе физикалық кемістіктерінің екі негізгі факторы бар екенін көреміз: иләһи қалау мен сынақ және адамның немқұрайлылығы мен қателіктері.
а) Құдайдың еркі және сынақ
Адамдардың мал-мүлкі мен жанына тиетін материалдық болсын, рухани болсын кез келген сынақ тек Алланың рұқсатымен және қалауымен болады. Алланың рұқсатынсыз және қалауынсыз ешкімнің басына ешбір сынақ немесе бақытсыздық келмейді. Басқа келген әр апат Алланың рұқсатынсыз болмайды деген мағынаны білдіретін аят осы ақиқатты білдіреді. Демек, адамның кез келген жеріндегі ақаулар мен аурулар апат болып табылады, бұл Алланың рұқсатымен және қалауымен болады.
Адамдардың басына түскен әрбір бақытсыздық - илаһи сынақ. Біз сендерді жақсылықпен де, жамандықпен де сынаймыз мағынасындағы аяттар осы ақиқатты білдіреді. Негізінде, адам өмірімен және өлімімен үнемі сыналады.
Ғаламды және ондағы жанды-жансызды жаратқан, оны тірілтетін, ризық-несібесін беретін, реттейтін, күлдіретін және жылататын Алла қалағанын істейді. Туу, өлу, табиғи құбылыстар, апаттар мен сынақтар, қысқасы, жақсы-жаманның бәрі Оның рұқсатымен, қалауымен болады. Сондықтан адамдардың өмірі мен мүлкіне зиян келтіретін апаттар мен түрлі бақытсыздықтар тек Алланың рұқсатымен және қалауымен болады.
Ал, адамдардың басына түскен бақытсыздықтар - илаһи үкім. Мұны Құранның көптеген аяттарынан көреміз. Төмендегі аяттар бұл мәселені жеткілікті түрде түсіндіреді:
Уа, пайғамбарым! Адамдарға: Алла маңдайымызға не жазса, соны ғана көреміз,-деп айт, Жер бетінде орын алатын қандай апат болмасын, бәрі де Біз оларды жаратпай тұрып, кітапқа (лаухул-махфузға) жазылып қойған. Расында, бұл Аллаға оңай.
Бұл аяттарда жер бетіне де, адам басына да келетін пәле-жалалардың алдын ала бір кітапта, илаһилық ойып жазылған Ләуһул-Махфузда жазылғаны баяндалады. Әр нәрсенің алдын ала бір Кітапта жазылу себебін Алла Тағала: Аһ ұрып өкінбеулерің үшін жоғалтқандарыңа қайғырмаңдар.- деп баяндайды. Бұл аятта Алла тағала адамдардың қайғы-қасірет кезінде қайғырмауын, жыламауын анық қалайды. Өйткені болған оқиғаның бәрі Алланың рұқсатымен және қалауымен болды. Неге маған бұлай болды, неге бұлай болды? деп уайымдаудың еш пайдасы жоқ, пенденің бәле-жала Алланың қалауымен болды деп сабырлы, берік болуы- иманының кәмілдігінен.
Алланың өте Мейірімді және адамдарға ешбір қиянат жасамайтынын білеміз. Құранға қарасақ, бұл сұраққа иә деп айта аламыз.
б) Адамдардың немқұрайлылықтары мен қателіктері. Алла Тағала көптеген аяттарында апаттардың орын алуында адамдардың да қателіктері бар екенін білдірген. Мысалы, Сендерге келген бақытсыздық өз қолдарыңмен істеген күнәларыңның себебінен деген аят осыны аңғартады. .
Егер мүмін өмірдегі жалпыға ортақ және қоғамдық ережелерді орындамаса, мысалы, денсаулығына, тамағына, тазалығына мән бермесе, ауруға шалдығуы мүмкін. Жол ережесіне бағынбаса, көлігі апатқа ұшырауы да ықтимал. Осы арқылы жазатайым оқиғаға душар болуы, ауру және мүгедек болуы мүмкін. Бұл жерде адам кінәні өзінен іздеу керек. Мүмин үшін мұны Алланың рұқсатымен болғанымен, илаһи жаза деп ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.