Жергілікті өзін - өзі басқару органдарында этикалық мәдениетті дамыту

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Экономика, басқару және құқық факультеті

ЖОБА

Тақырыбы: Жергілікті өзін-өзі басқару органдарында этикалық мәдениетті дамыту

Орындаған: Ибыжан І, Расылхан Б
Қабылдаған: Масадиков Х
Тобы: ЭМБ-911

Жоспар:

Кіріспе:

Негізгі бөлім:

I Жергілікті өзін-өзі басқарудың мәні мен маңыздылығы
II Жергілікті өзін-өзі басқару органдарында этикалық мәдениетті дамыту
III Мемлекеттік қызметшілердің этикасын жетілдіру
IV Шетелдегі жергілікті өзін-өзі басқарудың қазіргі заманға сай тәжірибесі

Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе

Жобаның мақсаты - Жергілікті өзін-өзі басқару органдарында этикалық мәдениетті дамыту - басқару органдарында мемлекеттік қызметшілердің әдебін арттыру мәселесі бойынша әдеп кодексіне түсіндірме дайындау сонымен қатар олар бойынша ұсыныстар әзірлеу.
Жобаның міндеттері - мемлекеттік қызметшілер әдебінің теориялық негіздерін ашу; жергілікті өзін-өзі басқару органдарында этикалық мәдениетті дамыту , мемлекеттік қызметшілердің этикалық нормативтік құқықтық актілерін талдау, Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік қызметшілердің әдебінің мәселелерін анықтау, Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік қызметшілердің әдеп кодексін жетілдіру жолдарын ұсыну.
Жергілікті өзін-өзі басқару мәселесі демократиялық ілгері басушы қоғам үшін маңызды жүйе ретінде қарастырылуда. Жергілікті өзін-өзі басқару жүйесін қалыптастырудың демократиялық процедуралардың жай әншейін түрде енуін емес ең алдымен жергілікті адамның әлеуметтік жағдайын жақсартуға бағытталуы қажет еді.
Мемлекеттік қызмет - мемлекеттің саясатын жүргізумен және мемлекеттің атынан негізгі экономикалық әлеуметтік және саяси бағдарламаларды іске асырумен байланысты қызметтің ерекше түрі болып табылады.Мемлекеттік қызметшілер еліміздегі реформалардың сәтті жүргізілуіне, халықтың тұрмысын, тіршілігін жақсартуға бағытталған тапсырмаларадың орындалуына тікелей әсер етуші күш.
Жергілікті өзін-өзі басқару органдарында этикалық мәдениетті дамыту бойынша қазіргі кезде түрлі жоспарларжасалуда. Қазақстан Республикасында жергілікті өзін-өзі басқарудың қалыптасуы мен даму концепциясын қарастырып талдау.

Қазіргі жергілікті өзін-өзі басқару ежелгі тарихты қалыптастырып келе жатқан болып көрінеді. Жергілікті өзін-өзі басқарудың теориялық негізі алғаш рет ХІХ-ғасырда Бельгия мен Францияда жасалған болатын. Ол ерікті қауымдастықтың қызметі ретінде сипатталды. Мемлекет қауымдастықты құрайды, ол тек заң шығарушы, атқарушы және сот билігі ретінде таныған (муниципалдық, коммуналдық, қауымдық). Жергілікті өзін-өзі басқарудың пайда болуы тұрғылықты халықтың өздерінің экономикалық және саяси ортақ мүдделерінің сезінулерінің нәтижесі. Оны біз халықтың, яғни жергілікті ұжымдардың қалыптасуынан байқай аламыз. Мысалы, Ресейде жергілікті өзін-өзі басқару шаруашылық ұжымға байыпталған. Қазіргі жергілікті өзін-өзі басқару өркендеген демократиялық мемлекеттерде муниципалдық реформалар арқылы ХІХ-ғ-да орналасқан. Оның қалыптасуына түрткі болған жағдай, феодализмнен шығып индустриализмге бағытталуы.
Ел өзінің күшті жергілікті өзін-өзі басқаруына түрткі болған ұлы француздың революциясы болды. XVIII-ғ-да жергілікті өзін-өзі басқару жүйесіне ең алғаш рет 1790 жылы қадам басты. Француз саясаткері Турэмэн. Ол өзінің баяндамасында екі мәселеге көңіл аударды:
1. Өзінің тұрғыни тіршілігін білу, ол яғни муниципалдық басқаруға бағыттайды.
2. Мемлекеттік тапсырысын қадағалау, сондай көзқарастар.
Еркіндік теория қатынасы деп аталып кетті. Еуропада ХІХ ғасырда кеңінен тараған. Бұл теорияның негізіне жүктелсек, ол өзінің табиғаты бойынша тәуелсіз, олар мемлекеттік тармағына қалыптаспаған. Одан бұрын қалыптасқан және өзінің жұмыстары мен еркінше мәселесін қабылдай алады. Кейінірек 1835 жылы Белинскийдің Конституциясына еркіндік теория қатынасын қалыптастырған. Сонымен қатар, муниципалдық билікті мойындаған және де оған арналған жеке тармақтары болған.
Еркіндік теория қатынасынан кейін жергілікті өзін-өзі басқару теориясы келді. Осы теорияға көп еңбек сіңірген ғалым Гирке және Шеффнер. Сонан соң өз бағытын мемлекеттік басқару теориясы орын алды. Оған еңбек сіңірген ХІХ-ғ-да неміс ғалымы Штейнам және Гнелстон болды. Бұл орталық басқармадан айырмашылығы бұл жерде шенеуніктер басқармайды, яғни, өз жерлерін жергілікті тұрғындары сайлайды.Жергілікті өзін-өзі басқару феноменіне түсіну өте қиын. Ғылымда жергілікті өзін-өзі басқару осы күнге дейін реттелген жоқ. Қазіргі авторлар осы мәселені зерттеуде, бірнеше түсінік қалыптасты. Ғылымда көп таралған бір түсінік бойынша жергілікті өзін-өзі басқару азаматтың құқығы болып саналады. Сол халық жергілікті мәселелерді өздері шешу керек. Үкімет жергілікті өзін-өзі басқаруды мойындай отырып, осымен жергілікті биліктің жұмысын қадағалай отырып, өзінің қызығушылықтарын реттеп отырады. Өте жиірек басқару формасын ұсынады, сол жүйеге сүйене отырып, тұрғындар өздерінің құқығын, сонымен қатар әдет-ғұрпын, тарихын қорғай алады. Олар сол жергілікті жердің салт-дәстүрлері, тарихы бойынша жергілікті өзін-өзі басқару қалыптасады. Жергілікті өзін-өзі басқару ұйымы мемлекеттің ажырамас территориялық құрылымы. Сонымен қатар жергілікті өзін-өзі басқару өздеріне мынадай жауапкершілікті алады:
Муниципалды жұмыстар
Жергілікті өзін-өзі басқарудың жергілікті халықы өз биліктерін өздері іске асырады, демократиялық мемлекет және азаматтық қоғамның жоғары дәрежелі дамуы адамдардың күнделікті өміріне қатысады. Сондай-ақ, адамдардың демократиялық бойынша өсуін, халықтың өркендеуін, өзін-өзі қалыптасуын, тануын, өзіндік қызмет жасауын қадағалайды.
Жергілікті өзін-өзі басқару - бұл мақсат емес, тек халықтың өмірлік жағдайын көрсету, жергілікті бірлестіктерді біріктіру. Жергілікті өзін-өзі басқару ең бастысы жергілікті сұрақтардың шешілу бағыттарына мән береді. Әдетте бұл бағытқа мән берілмейді, муниципалдық орган тапсырмаларға қарсылық білдіре алады, жалпы аймақтың немесе республикалық мәнін иемденеді. Жергілікті өзін-өзі басқару жүйелік принцип бойынша бағытталады. Жергілікті өзін-өзі басқару сонымен қатар әр түрлі форманы тікелей пайдалануға, азаматтар құқығына, муниципалдық сайлауларды жүзеге асыруға ұсыныс жасайды. Ең маңызды жергілікті өзін-өзі басқару элементі - сайлау жүйесін орнату және муниципалдық бірлестігін қалыптастыру.Қысқаша айтсақ, жергілікті өзін-өзі басқару - бұл жергілікті жердің билігін орнату және халықтың өзіндік, яғни өз еркімен шешім қабылдауы. Басқа мемлекеттерде жергілікті ұжымдар мемлекеттің тікелей араласуына байыпталады. Жергілікті өзін-өзі басқару деген жүйе бұл жақта мүлдем қарастырылмаған немесе тағы да солармен қатар параллельдік мемлекетке бағынатын ұжымдар болуы мүмкін. Жоғарыда қарастырылған деректерде жергілікті деңгей мемлекеттік басқару немесе жергілікті мемлекеттік басқаруын айтады. Мемлекеттік басқарумен салыстырғанда жергілікті жерде, жергілікті өзін-өзі басқару халықтың қалауы бойынша жүзеге асырылады, яғни жергілікті сайланған ұжымдар мен (жергілікті өзін-өзі басқару ) немесе мемлекеттік басқару жергілікті жерде деген термин бір сөзбен муниципалдық басқару деп аталынады. Ғалымдар муниципалды басқаруға әр түрлі көзқараспен қарайды. Мысалы, Ресейде негізгі жаңаша муниципалды басқаруды муниципалдық басқару деп белгіледі.
Жергілікті өзін-өзі басқару мәні, халықтың өз жұмыстарын басқаруына негізделген. Бірақ бұл мақсатты өмірге енгізу оңайға түспейді. Себебі жалпы әлеуметтік, ұжымдық, индивидуалдық мәселелерге байланысты сұрақтар тығыз шатасқан.Бұның шындығы, түрлі деңгейдегі басқару субъектісінің қызыметімен анықталады.Яғни жергілікті өзін-өзі басқарудың жалпы схемасын қайта өзгертпесе, жоғарыдағы айтылған мәселенің барлығы тек айтылған ой болып қана қалмақ.Қандай бағыт болса да қайта құру мүмкіншілігі болу керек. Бұл бағыттағы ойлар әртүрлі ойлайды.

С.И. Көлееваның айтуы бойынша жергілікті өзін-өзі басқару ұғымында, өзін-өзі басқару ұйымының ерекше түріне жатқызуға болады. Сондықтан, жергілікті өзін-өзі басқару - маманданған - элиталық басқару, қоғамдық институт уәкілеттілігінің кемшіліктерін ғана емес, сонымен қатар белсенді функционалуында ұйғарып отыр. Негізінен жергілікті өзін-өзі басқару жоғарыда айтылған осы үш принцип бойынша құрылып отырған басқа басқару процессі.Сондықтан да жергілікті өзін-өзі басқарудың ұзақ қалыптасуын айта келе, біз оның астарындағы төмендегідей ерекше модельді түсінуміз керек:
1. Маманданған-уәкілетті басқару және жергілікті халық өзіндік шынайы мұқтаждығындағы жоғарғы арақатынас анықталды.
2. Жергілікті өзін-өзі басқару басқару қызметімен таныстырады. Берілген бағыт өзін-өзі басқарумен байланысты және саясаттану, құқық, басқару теориясының мәселелері бойынша отандық әдебиет орнықты жағдайын басқарумен алмастырады. Оның көзі болып К. Маркстың мынадай жорамалы көрсетіледі: Өзін-өзі басқаруда халық арқылы халықтық басқару процесі бар.
3. Жоғарыда келтірілген анықтаулар демократиямен жергілікті өзін-өзі басқарудың бірігу қажеттілігін анықтайды. Олардың маңызды айырмашылығына тоқталсақ жергілікті өзін-өзі басқару мықтылықтың қасиеті ретінде - өзінің жұмыстарының басқара алу мүмкіндігінде ал демократия - осы мүмкіндіктің шын жүзеге асуын һқамтамасыз ететін ұйымдастырылған механизм. Өйткені демократия атты категориясының жиынтығын көрсетеді.
4. Жергілікті өзін-өзі басқарудың маңыздылығын анықтауда, оның биліктік факторлармен бөлінбейтін байланысын айтуға болады. Жергілікті өзін-өзі басқару ұғымында бұаралық билік және қоғамдық басқаруды біріктіреді.
5. Жоғарыда айтылған жергілікті өзін-өзі басқаруды териториялық деп қарастырады анықтаудағы тағы бір қорытынды, оның формальды- заңды институтпен сәйкес келуінде.
Конституциялық жағдайды анықтау және жоғарыда аталған тұжырымдар Қазақстандағы жергілікті өзін-өзі басқарудың негізгі сызықтарын жобалауға мүмкіндік береді:
Жергілікті өзін-өзі басқаруды жүзеге асыру құқығы азаматтарға беріледі. Бірақ азаматтар болғанда - бірінші тұрғылықты халық, содан кейін заң және саясатқа қатысты тұлғалар араласуы қажет. Сондықтан да - қала, акыл және басқа да аймақтың халықты тарихи, жерлілікті дәстүрлеріне сай, географиялық жағдайына байланысты ұйымдастырушылық шекарасын есепке ала отырып, ерекше субъективке бөледі. Яғни халық деп белгілі бір територияда адамдардың тұрақты немесе уақытша қоныстануының жиналуын айтамыз. Жергілікті өзін-өзі басқаруды жүзеге асыратын кез-келген қалалық, ауылдық халықтың муниципалды жеке меншігі бар. Жергілікті бюжетпен жергілікті өзін-өзі басқарудың таңдалып алынған органдары мунципалды білім берудің - жергілікті өзін-өзі басқарудың негізгі бірлігін заң шығарушы ретінде мойындайды.Жергілікті өзін-өзі басқарудың сферасында айрықша жергілікті мағыналы сұрақтары бар. Алдымен бұл сұрақтардың барлығы халықтың өмір сүру қызметтілігін тікелей қамтамасыз етуге арналады. Жергілікті өзін-өзі басқару ұйымының жалпы принцип туралы заңы таусылмайтын тақырып емес. Мунципалды құрамдастыру жергілікті аймақтағы субъектінің заңдарына қатысты сұрақтарды өзінің қарауына алуына құқылы, сонымен қатар жеке мемлекеттік өкілеттіктің орындалуы және жергілікті өзін-өзі басқару органдарына заңды түрде жүктелуі мүмкін.
Жергілікті өзін-өзі басқарудың- жергілікті немесе жеке мемлекеттік өкілеттік орындайтын, арнайы басқару қызметімен шешілмейтін сұрақтар - мунципалды қызметтің аясында шыңдалады. Бұл қызметтілік құқықтың және құқықтың емес формаларды қалбылдауы мүмкін. Себебі, бұқаралық- құқықтық озық мінездемесі бар, бірақ жеке құқықтық әдістің қолдану мүмкіндігі оған кірмейді. Мунципалды қызметтіліктің сипаты ретінде, оның атқарылатын және күн тәртібінің бастамасына жақын анықталуын жатқызады.
Мунципалды біліктіліктің жауаптылықтарға бөлінеді. Жергілікті өзін-өзі басқару органдары мен қызметтегі тұлғалары, яғни компетециялық сұрақтарға қатысты мунципалдық біліктілік, мемлекеттік құқықтық тұлғаларға халықтың алдында жауаптылықты мойындарына алады.
Муниципалды қызметтілік, жергілікті өзін-өзі басқару мүшелері мен мемлекеттің биліктің мүшелері арақатынасындағы жергілікті және мем лекеттік сәйкестігіне байланысты құрылады. Жергілікті өзін-өзі басқару басқару мүшелері, біріккен мемлекеттік саясатқа сәйкес әрекет етіп, жергілікті басқаруға қатысты сұрақтарды шешу барысында, заңды жеке мемлекеттік өкілеттікке бөлініп, мемлекеттік - биліктік сипаттағы толық комплексті өкілеттілікті бола алады. Осының барлығы жергілікті өзін-өзі басқару құрылымы бір уақытта мемлекеттік және қоғамдық институттардың элементтерін құрай алатындығын анықтайды. Екі құрылымды сипаттағы жергілікті өзін-өзі басқарудың теориялық негізі, қазіргі уақыттағы мунципалды басқарудың концепциялық дуализм теориясына бағытталған. Қазақстанда экономикалық реформалаудың басым бағыттарының бірі мемлекеттік басқару жүйесін орталықсыздандыру және жергілікті өзін-өзі басқаруды қалыптастыру. Бұл үрдісті жүзеге асыру үшін жергілікті өзін-өзі басқару институттарын дамыту шарт. Мұның өзі мемлекеттік басқару жүйесінің тиімділігін арттыру, басқарудың төменгі буынындағы жемқорлық деңгейін азайту, азаматтық қоғамның дамуына ықпал ету сияқты бірнеше стратегиялық мақсаттарға қол жеткізеді.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 89-бабында елімізде жергілікті маңызы бар мәселелерді тұрғын халықтың өзі шешуін қамтамасыз ететін жергілікті өзін-өзі басқару танылатындығы белгіленген. Осыған орай Жергілікті өзін-өзі басқару туралы Заң жобасы көпшіліктің талқылауына 2006 жылдың қазан айында берілді, ол 2007 жылдың 1 қаңтарынан бастап күшіне енді. Өзін-өзі басқару қағидасының әлеуметтік ғылым терминдерінің көпшілігі сияқты толық ғылыми анықтамасы жоқ, оны әр түрлі авторлар әр түрлі түсіндіреді.Оның даму процесіне тоқтала кетсек: алғаш оған XVII ғасырда Англияда (self government) анықтама берілге, одан кейін оны Германия және Ресей мемлекеттанушылары енгізген болатын. Ал Францияда оған сәйкес термин болмағандықтан, ол орталықсыздандыру немесе муниципалдық билік (pouvoir municipal) түсініктері берілген. Бұл жөніндегі алғашқы идеяларды 1790 жылы Турэ өзінің Францияның жергілікті өзін-өзі басқару реформасы туралы баяндамасында ұсынған. Жергілікті өзін-өзі басқару теориясының дамуына үлкен үлес қосқан шетелдік оқымыстылар Токвил, Гнейст, Штейн, Лабанд, Ресей оқымыстылары Васильчиков А.И., Безобразов В.П., Коркунов К.М., Чичерин Б. және т.б. Мемлекеттік орталықсыздандыру процесіне әртүрлі ерекшеліктер, оның ішінде тұрғылықты халықтың менталитеті, әдеп-ғұрпы, саяси және құқықтық мәдениеті, демократиялық дәстүрдің орнығуы және де сол сияқты көптеген мәселелер әсер етеді.
Әлемдік тәжірибеде орталықсыздандырудың екі түрі бар. Олар: шоғырландырудан алшақтау (деконцентрация) және деволюция. Шоғырландырудан алшақтау құзіреттердің мемлекеттік билік жүйесінің иерархиясы бойынша төменгі органдарына берілуі деп түсінеміз. Орталық органдарға қарағанда жергілікті басқару органдары өз деңгейіндегі мәселелермен, жағдайлармен тікелей таныс, сондықтан оларды шешу үшін тиісті өкілеттіктерді қолына алады. Осы шоғырландырудан алшақтау үрдісі жергілікті проблемаларды шешуге көп мүмкіндік береді, сол себептен де аталмыш үрдісті "әкімшіліктік орталықсыздандыру" деп те атайды [1]. Тым қатты орталықсыздандыру, яғни әкімшілік-аумақтық басшыларын сайлау, олардың саяси дербестігін, заң шығару құқығын кеңейту - негізінен субъектілерден тұратын федеративті құрылымды мемлекеттерге тән, ал Қазақстан Республикасы унитарлы - біртұтас мемлекет. Унитарлы мемлекеттер керісінше өздерінің тұтастығын сақтап, елдің саяси ыдырауына жол бермеуге тырысады. Қазіргі кезде әлем елдерінде жергілікті өзін-өзі басқару органдарының екі түрі бар: - бірінші, жергілікті тұрғындармен сайланатын, аса маңызды мәселелер бойынша шешім қабылдайтын өкілетті орган; - екіншісі, - әдетте оперативтік басқаруды жүргізетін атқару органы. Халықаралық тәжірибеде ЖӨӨБ-дың үш типті моделін айрықша көрсетуге болады.
1. ЖӨӨБ-дың англосаксондық жүйесі (кейде ЖӨӨБ-дың Америкалық түрі деп те аталады). Бұндай жүйе АҚШ, Канада, Австралия, Жаңа Зеландия сияқты келімсек елдерде кең тараған. Англосаксондық жүйенің басты ерекшелігі - жергілікті сайланбалы органды бақылап, қамқоршы болып отыратын орталық үкімет өкілінің болмауы.
2. ЖӨӨБ-дың Француздық жүйесі (кейде құрылымдық жүйе деп те аталады). Бұл жүйе Франция, Италия, Испания және т.б. көптеген Батыс Европа елдерінде тараған. Бұл жүйенің басты ерекшелігі - жергілікті мемлекеттік басқару мен ӨӨБ-дың қатар жүргізілуі. Дегенмен, бұл жүйеде орталық үкіметтің жергілікті органдарды әкімшілік тұрғысынан бақылауға (қамқорлыққа) алуы басым.
3. ЖӨӨБ-дың аралас жүйесі Германия мен Жапонияның ЖӨӨБ құрылымы тән. Жапонияның ЖӨӨБ заңында ішкі ұйымның және жергілікті органдардың барлық деңгейін - қала, поселка, ауылдардың міндеттерін, оның құрылымын жекелеп регламенттейді. Германияда - общиналар, қалалар, аудандар ЖӨӨБ-дың базалық бірлігі б.т. елде коммуналдық басқару органдарының талабы үндеспеген, түрлі жерде олар тұлғалық сызықты иемденеді және жергілікті басқарудың формасы мен типінің үлкен диопазондары бақыланады. Көріп отырғанымыздай, бұл үрдіс әр елде әртүрлі өтеді, ол мемлекеттің қандай модельді таңдап алғанына байланысты. Бірақ, біздің ойымызша бір модельдің аясында шектеліп қалу мүмкін емес, аталған басқару жүйесі нақты қоғам ерекшеліктерін ескеруі тиіс.
Жергілікті өзін-өзі басқаруды енгізу кезінде өзіміздің өткен отандық тарихымызды рулық және ауылдық өзін-өзі басқару саласында, кеңестік құрылыста пайдаланылған құндылықтарды ескеруіміз қажет. Қазақстан тарихында жергілікті өзін-өзі басқарудың дәстүрлері бар. Танымал "Жеті жарғы" - орта ғасырдың өзінде түрлі қоғамдық және мемлекеттік институттар өкілеттігінің барлық саласын анық бөле білген. Атап өткендей, жергілікті өзін-өзі басқаруды құру мүмкіндігі 1995 жылғы Қазақстан Республикасының Конституциясында қарастырылған. Онда жергілікті өзін-өзі басқарудың қызмет етуіне және олардың дербестігіне белгіленген құзыреті шеңберінде кепілдік берілген. Содан бері жергілікті өзін-өзі басқарудың кейбір элементтерін енгізу мен оның заңнамалық базасын дайындау талпыныстары болған.
Бүгінде Елбасымыздың мемлекеттің Ата заңын жаңалауға байланысты бастамасына орай жағдай айтарлықтай өзгерді. - Біріншіден, қоғамдық және мемлекеттік институттардың бірігуіне жол берілмейтін ереже алынып тасталынды. Ол жергілікті өзін-өзі басқару органдарына мемлекеттік қызметтерді жүзеге асыруына мүмкіндік береді. - Екіншіден, жергілікті өзін-өзі басқару негізі болып енді еркін, жасырын, тік және жалпы дауыс беру арқылы сайланған жергілікті мәслихаттар табылады. Мәслихаттардың рөлі мен құзыреті арттырылып, бес жылға дейін ұзартылды. Олардың келісімімен барлық деңгейлі әкімдер сайланады. Мәслихатты әкімге сенімсіздік білдіру процедурасы (іс-шарасы) да жеңілдетілген: ертеректе ол мәслихаттың үштен екі бөлігінің даусымен жүзеге асса, қазір тек дауыс берушілер басым болуы жеткілікті. Осылай, Конституцияға жергілікті өзін-өзі басқарудың жергілікті мемлекеттік басқару мен өзін-өзі басқару жүйелерін жақындатуды көздеген базалық параметрлері енгізілді.Қазіргі таңда еліміздегі жергілікті өзін-өзін басқару жүйесін жетілдіруді бірнеше кезеңге бөлу қажет, яғни бір кезеңнен екінші кезеңге өту сол органның нәтижесі және азаматтық қоғамның даму дәрежесін білдіреді. Бірінші кезеңде қазіргі кезде жергілікті өзін-өзін басқару органы атқарушы биліктің өкілі - әкімді тежейтін орган болуы керек, яғни оны "кеңес" деп атауға да болады. Бұл кеңестің құрамы жергілікті халықтың өкілдерінен 2-3 жылға сайлануы тиіс. Олар халықтың мұң-мұқтажын жергілікті әкімнің алдында көтеріп, шешуді талап етеді. Екінші кезеңге тоқталатын болсақ, халықтың демократиялық, саяси мәдениеті қалыптасып, оның экономикалық ахуалы жақсарумен бірге, жергілікті өзін-өзін басқару жүйесі де белгілі дәрежеде дамуы керек. Дәлірек айтсақ аталған орган белгілі мәселелерді шешуге құқық алуы қажет. Ол үшін жергілікті өзін-өзі басқару органына заң жүзінде нақты құзырлар берілуі тиіс. Әсіресе оның ішінде қаржы және шаруашылық мәселелерін шешу құзіреттері берілуі керек. Оларды жүзеге асыру үшін жергілікті өзін-өзі басқару органдарына заңды тұлға мәртебесін беру міндетті. Қорыта келе, қоғамды әрі қарай демократияландыру және әлеуметтік-экономикалық реформаларды жүргізу жағдайында жергілікті өзін-өзі басқару жүйесін енгізу айрықша маңызды болып қала бермек.

Жергілікті өзін-өзі басқару институты біздің елімізде ерекше маңызды және өзекті мәселелердің біріне айналды. Қазіргі таңда ол мемлекеттік құрылыстың ажырамас бөлігі болып табылады, себебі жергілікті өзін-өзі басқару институтынсыз Қазақстан Республикасының мемлекеттік билік жүйесі аяқталмағын және тиянақсыз болып табылады. Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан-2030 жолдауында орталық және жергілікті билік органдарының өкілеттігі айқын бөлінген, децентрализация принципі жүзеге асырылатын кәсіпқой мемлекет құру мәселесіне база назар аударылған.2009 жылы бұқаралық билікті ұйымдастыру туралы Қазақстан Республикасының негізгі заңнамасында елеулі өзгерістер орын алды. Қазақстан Республикасының жергілікті өзін-өзі басқару мәселелеріне қатысты бірқатар заң актілеріне сәйкес түзетулер мен толықтырулар енгізілгеннен кейін, жергілікті өзін-өзі басқарудың мәселелелерін реттеу Қазақстан Республикасы Конституциясының реттеу аясынан да тыс жүзеге асырыла бастады.Конституцияның тиісті ережелерін орындайтын бұл түзетулер жергілікті қауымдастықтардың жиналыстарын, жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының жеке құзыреттерін және т.б. қосқандағы, жергілікті басқарудың бірқатар нақты механизмдерін енгізе отырып, белгілі бір деңгейде жергілікті өзін-өзі басқаруды тәжірибелік құрал етеді. Аталмыш құқықтық өзгерістер жергілікті жерлердегі мемлекеттік басқаруды децентрализациялау бағытындағы алғашқы қадамдар болып табылады. Алайда қазіргі кезеңде де жергілікті өзін-өзі басқару саласындағы құқықтық нормаларға баға беруге болады. Бұл талдау, бір жағынан, жергілікті өзін-өзі басқарудың дамуының жалпы беталысын және жергілікті өзін-өзі басқарудың қазақстандық үлгісінің қалыптасуын айқындауға, ал екінші жағынан, белгілі бір заңға қосымша құқықтық мехнизм арқылы заңнама нормаларын біршама тиімді тәжірибелік іске асыру үшін ұсынымдар қалыптастыруға мүмкіндік береді.
Қазақстан Республикасында жергілікті өзін-өзі басқару деп Республика азаматтарының жергілікті маңызы бар мәселелерді дербес шешуге деген құқығы түсіндіріледі.
1995 жылы бүкілхалықтық референдумда қабылданған Қазақстан Республикасы Конституциясы алғаш рет Қазақстан Республикасы азаматтарына жергілікті өзін-өзі басқару құқығын берді. Негізгі заңның 89 бабының 2 тармағында былай деп жазылған: Жергілікті өзін-өзі басқаруды жергілікті халық сайлау арқылы тікелей жүзеге асырады, сондай-ақ ол сайлаулы және халық топтары жинақы тұратын аумақтарды қамтитын жергілікті қалалық және ауылдық қоғамдастықтардағы басқа да жергілікті өзін-өзі басқару органдары арқылы жүзеге асырылады [3].
Бұл заң жобаларын әзірлеуге ғана емес, сонымен қатар, тіпті, Қазақстандағы жергілікті өзін-өзі басқарудың тұжырымдамасы мен үлгісін әзірлеуге де кедергілер жасады.
2007 жылы 2007 жылғы 21 мамырдағы №154 Заңымен Қазақстан Республикасы Конституциясына елеулі түзетулер енгізілді, соның ішінде жергілікті өзін-өзі басқару мәселелеріне де қатысты түзетулер болды.
Біріншіден, 2007 жылғы 21 мамырда түзетулерімен шыққан Қазақстан Республикасы Конституциясы жергілікті өзін-өзі басқарудың негізгі органдары барлық деңгейлердегі маслихаттар болып табылады деп нақты көрсеткен. Мәселен, 89 баптың 2 тармағында былай деп жазылған: Жергілікті өзін-өзі басқаруды тұрғындар тікелей жүзеге асырады, сондай-ақ, ол мәслихаттар және халық топтары жинақы тұратын аумақтарды қамтитын жергілікті қоғамдастықтардағы басқа да жергілікті өзін-өзі басқару органдары арқылы жүзеге асырылады]. Сондай-ақ, 89 баптың 2 тармағында маслихаттармен қатар жергілікті өзін-өзі басқарудың басқа да органдары құрылуы мүмкін деп белгіленген.
Екіншіден, 86 баптың 2 тармағына сәйкес, маслихат депутаттарының өкілеттілік мерзімі төрт жылдан бес жылға ұзартылды. Сонымен қатар, маслихат депутаттары тарапынан әкімге сенімсіздік білдіруді бастамалауға ең аз дауыс санының шегі депутаттардың жалпы дауыс санының үштен екі бөлігінен бестен бір бөлігіне дейін төмендетілді.
Үшіншіден, Қазақстан Республикасы Конституциясы жергілікті өзін-өзі басқару органдарына мемлекеттік қызметтерді жүктеуге құқық береді.
Төртіншіден, жаңа редакциядағы Конституция жергілікті өзін-өзі басқару туралы заң қабылдауды талап етеді, себебі 89 баптың 3 тармағында былай деп көрсетілген: Қазақстанда жергілікті өзін-өзі басқаруды ұйымдастыру мен олардың қызметі заңмен реттеледі.
Осылайша, Қазақстан Республикасы Конституциясына 2007 жылғы 21 мамырда енгізілген түзетулер Конституциядағы жергілікті өзін-өзі басқару органдарының реттейтін мәселелерінің аясын біршама кеңейтті және бұл міндеттерді жүзеге асыру үшін маслихаттарды жергілікті өзін-өзі басқарудың негізгі органдары етіп тағайындады.Алайда сонымен қатар, жергілікті өзін-өзі басқарудың негізін нақты реттеуге Қазақстан Республикасы Конституциясы мүмкіндік бермейді. Қазақстан Республикасындағы жергілікті өзін-өзі басқару, Конституцияға сәйкес, жергілікті маңызы бар мәселелерді халықтың өз бетімен шешуі дегенді білдіреді. Берілген анықтаманың нақтылығына қарамастан, ол жергілікті өзін-өзі басқарудың дербестік шегін және жергілікті өзін-өзі басқару мен мемлекет құзыреті аясының жігін анықтамайды. Шын мәнінде, жалпы жергілікті өзін-өзі басқарудың мәселелесі де осы: жергілікті өзін-өзі басқару мен мемлекет арасындағы нақты жіктің болмауы, бұл жалпы жергілікті өзін-өзі басқару мәселесінде түсініксіздік тудырып отыр.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 89 бабы 4 тармағында былай деп көрсетілген: Жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының дербестiгiне олардың заңмен белгiленген өкiлеттiгi шегiнде кепiлдiк берiледi. Ал 88 баптың 2 тармағында былай көрсетілген: Мәслихаттардың жергiлiктi бюджет кiрiсiн қысқартуды немесе жергiлiктi бюджет шығысын ұлғайтуды көздейтiн шешiмдерiнiң жобалары әкiмнiң оң қорытындысы болған кезде ғана қарауға енгiзiлуi мүмкiн. Шын мәнінде, бұл норма жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қандай да бір дербестігін шектеп, оларды мемлекетке бағынышты етеді. Бұл жергілікті маңызы бар мәселелерді азаматтардың дербес шешу құқығына қайшы келеді, себебі бюджеттік дербестігінің жоқтығы жергілікті өзін-өзі басқару органдарын және елді мекен тұрғындарын өз бастамаларын жүзеге асыру мүмкіндігінен айырады.Сонымен, Қазақстан Республикасындағы жергілікті өзін-өзі басқару мәселелерін конституциялық реттеу жергілікті өзін-өзі басқару органдары мәртебесінің нақты еместігімен және дербестіктерін шектеумен байланысты белгілі бір түсініксіздігімен ерекшеленеді. Ал 2007 жылы өзгертулер енгізілген Қазақстан Республикасы Конституциясы жергілікті өзін-өзі басқарудың дамуына арналған маңызды әлеует ұсынады, себебі Конституция жергілікті өзін-өзі басқаруды реттеуді заң арқылы жүзеге асыруды талап етеді. Бұл жергілікті өзін-өзі басқаруға арналған Қазақстан Республикасы азаматтарының құқықтарын жүзеге асырудың тәжірибелік механизмдерін әзірлеуге мүмкіндік береді.
Жергілікті өзін-өзі басқару мәселелері бойынша Қазақстан Республикасы заңнамасына түзетулер енгізу толық талдау жүргізуге және жергілікті өзін-өзі басқару туралы Еуропалық Хартиямен салыстыруды қосқандағы, жергілікті өзін-өзі басқару саласындағы халықаралық стандарттармен салыстыруға мүмкіндік береді.Жергілікті өзін-өзі басқарудың ерекше ұлттық үлгісін құруға ұмтылған Қазақстан, ұлттық үлгі аясында демократиялық идея мен жергілікті өзін-өзі басқарудың рухын сақтау үшін осы саладағы беделді құжат ретінде Еуропалық Хартияға сүйенуі тиіс.
Еуропалық Хартияда жергілікті өзін-өзі басқарудың конституциялық мәртебесі және азаматтардың жергілікті өзін-өзі басқаруға деген құқығы келесідей бекітілген: Жергілікті өзін-өзі басқарудың принципі елдің заңнамасымен және мүмкіндігінше, Конституциясымен де танылуы тиіс. Қазақстан Республикасы бұл ережені сақтайды, себебі ҚР Конституциясымен жергілікті өзін-өзі басқару және азаматтардың жергілікті өзін-өзі басқаруға деген құқығы танылады ( 89 бап).
Жергілікті өзін-өзі басқару ұғымының анықтамасына келетін болсақ, Еуропалық Хартияда жергілікті өзін-өзі басқару ұғымы ретінде жергілікті өзін-өзі басқару органдарының заң аясында және өз жауапкершілігіне және жергілікті халықтың мүддесіне сай қызмет атқара отырып, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының құқықтары мен нақты жергілікті өзін-өзі басқару органдарының мемлекеттік істердің басым бөлігін реттеу және оларды басқару қабілеті түсіндіріледі [4]. ҚР Конституциясы жергілікті өзін-өзі басқаруды жергілікті деңгейдегі мәселелерді дербес шешуге деген азаматтардың құқығы деп анықтайды (89 бап) [3]. Конституция азаматтарға жергілікті өзін-өзі басқаруға құқық бергенімен, алайда оның өмір сүруіне ешқандай кепілдік бермейтінін атап өту керек. Еуропалық Хартия азаматтар мен жергілікті өзін-өзі басқару органдарының жергілікті мәселелерді меңгеруге деген нақты қабілеті туралы айтады. Шын мәнінде, кепілдікке ие болмаған құқық тәжірибе жүзінде толық іске аса алмайды.Билікті децентрализациялаудың маңызды аспектісі - бұл децентрализациялаудың мақсаттары. Еуропалық Хартияның кіріспе сөзбасында жергілікті өзін-өзі басқаруды енгізудің мақсаты тура көрсетіледі: билікті децентрализациялау мен демократияландыру, азаматтарға жақындатылған басқару, азаматтардың басқаруға тікелей қатысуы және т.б. ҚР заңнамасы жергілікті өзін-өзі басқаруды енгізудің мақсатын айқын және нақты баяндамайды, бұл түсініксіз болып отыр, себебі Қазақстан сияқты белгілі ел үшін мақсаттарды бүкіл Еуропаға қарағанда анағұрлым жан-жақты тұжырымдауға болады: бюрократизмді төмендету, жемқорлықпен күрес, әлеуметтік мұраттарды жүзеге асыру және т.б. Кез-келген үлкен реформа ең алдымен, нақты және айқын мақсаттарын білдіретін құндылық пен идеологияға ие болуы керек.

Әлемдік тәжірибе жергілікті өзін-өзі басқару жергілікті басқару туралы заңда бекітілген ерекше ұйымдастырушылық-құқықтық формаға ие болу керектігін көрсетеді. Хартияда оның жалпыеуропалық сипатымен байланысты бұл мәселеге қатысты тікелей нұсқаулары жоқ. Қазақстан Республикасының 2001 жылғы Қазақстан Республикасындағы жергiлiктi мемлекеттiк басқару және өзiн-өзi басқару туралы заңында маслихаттар заңды тұлғаның құқықтарына ие болмайды деп көрсетілген. Шын мәнінде, жергілікті өзін-өзі басқарудың ұйымдастырушылық-құқықтық формасы заңнамамен бекітілмеген. Сондықтан заңнама бойынша жергілікті өзін-өзі басқару органдары маслихат және әкімдіктер болғандығына қарамастан, оларда муниципалды құрылымның ерекше мәртебесі жоқ. Нәтижесінде, бұл органдар жергілікті өзін-өзі басқару органдары болып табылмайды, себебі статус белгілі бір дербестік пен ерекшелікке кепілдік береді, ал бұл органдар иерархиялық түрде мемлекеттік билік жүйесінде қалады.Келесі маңызды критерий - бұл жергілікті өзін-өзі басқару органдарының құзыреті. Жергілікті өзін-өзі басқарудың Европалық Хартиясы жергілікті өзін-өзі басқару органдарының негізгі өкілеттіктері Конституциямен және заңмен бекітілетіндігін айтады. Бірақ бұл ереже жергілікті өзін-өзі басқару органдарына заңға сәйкес бөлек белгілі бір өкілеттіктер беру мүмкіндігін жоққа шығармайды.
Қазақстан Республикасының Қазақстан Республикасындағы жергiлiктi мемлекеттiк басқару және өзiн-өзi басқару туралы заңының 6 бабында маслихаттар құзыретіне бірқатар мәселелер, оның ішінде жоспарлар, сәйкес аймақтардың экономикалық және әлеуметтік даму бағдарламалары, жергілікті бюджет бағдарламалары және олардың орындалуы мен игерілуі туралы есептер және т.б. жатады. Шын мәнінде, ҚР заңнамасы жергілікті өзін-өзі басқару органдарына нақты құзыреттілік бермейді. Бұл жергілікті өзін-өзі басқару органдарының нақты мәртебеге ие болмауымен байланысты.
Жергілікті өзін-өзі басқарудың бюджеттелуі және жеке қаржыландыру көздері жергілікті өзін-өзі басқарудың қаржы негіздері және жергілікті өзін-өзі басқару органдары дербестігінің кепілдігі болып табылады. Европалық Хартия жергілікті өзін-өзі басқару органдарының ұлттық экономикалық саясат аясындағы өз қызметтерін атқару кезінде еркін басқара алатын жеке қаржы көздеріне ие болу артықшылығы бар екендігін көрсетеді. Жергілікті өзін-өзі басқаруды бюджеттеу мәселесі бойынша ҚР заңнамасына өзгертулер енгізілген жоқ еді, бұл жергілікті өзін-өзі басқару органдарын жергілікті бюджетті дербес басқару мүмкіндігінен айырады.
Европалық Хартияда жергілікті өзін-өзі басқарудың меншік қаржыландыру көздері туралы былай жазылған: жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қаржылары Конституция мен заң берген өкілеттіктерге сай болуы керек. Жергілікті өзін-өзі басқару органдары қаржысының кем дегенде бір бөлігі жергілікті алымдар мен салықтар есебінен түсуі керек . Хартия жергілікті өзін-өзі басқару өзінің конституциялық және заңды өкілеттіктерін орындау үшін жеткілікті қаржы базасына ие болу керектігін атап көрсетті. Жергілікті салықты енгізу маңызды пункт болып табылады. Маслихаттарға меншік жергілікті салықтарды енгізу немесе мемлекет белгілеген жергілікті салықтарға әсер ету құқығы берілмеген. Және де жергілікті өзін-өзі басқару органдары жергілікті салықтарды басқара алмайды.Әкімшілік бақылау мәселесінде Европалық Хартия нақты ұсынымдар береді: жергілікті өзін-өзі басқару органдарын кез келген әкімшілік бақылау тек конституция мен заңда көрсетілген формада және жағдайда ғана жүзеге асырылуы мүмкін. Жергілікті өзін-өзі басқару органдары қызметіне деген кез келген әкімшілік бақылау әдетте, конституциялық қағидалар мен заңдылықтың сақталуын қамтамасыз ету үшін жүргізіледі [5]. Мемлекет маслихаттың шешімдеріне әділет органдарына тіркеу арқылы әкімшілік құқықтық бақылау жүргізеді.
Осылайша, қазақстандық заңнаманың жалпы қағидалары халықаралық стандарттарға сай келеді деп қорытындылауға болады. Мәселен, Қазақстанда азаматтардың жергілікті өзін-өзі басқаруға деген құқығы танылады, ал жергілікті өзін-өзі басқарудың анықтамасы Европалық Хартияда берілген анықтамаға сай келеді. Алайда Қазақстандағы жергілікті өзін-өзі басқару мәселелері бойынша заңнама жергілікті өзін-өзі басқару органдарының нақты қызмет атқаруына қажетті қаржылық, ұйымдастырушылық-құқықтық негіздерді айқындамайды.
Мемлекеттік қызмет этикасы қызметшілердің кәсіптік қызметін орындауда оңтайлы көзқарасты көрсететін адамдық қарым қатынастардың кәсіптік тәртіп кодексінің бір түрі ретінде, сонымен қатар бұл кәсіптің мәдени - ізгілік бағытын түсіндіретін әлеуметтік - философиялық пән болып табылады.Мемлекеттік қызметші үшін өзіне шектен тыс сенімді болу, қызметтестеріне, бағыныштылары мен келушілерге шыдамсыздық көрсету - үлкен қателік. Мемлекеттік қызметшінің ақиқат шыншыл болуы - оның маңызды моральдық қасиеті болып табылады. Ол екіжүзділікке, өтірік айтуға, ырғақтарды жеке мақсаты, мансабы үшін өзгеше сипатта қарауға, түсінуге қарсы. Мемлекеттік қызметшіге, өзге мамандық иелеріне қарағанда тәкаппарлық типті де жараспайды. Ол адамдарға қатынасындағы менмендікпен, олардың білімі мен тәжірибесін менсінбеушіліктен, өз орнын аса биік бағалаудан, қолы жеткен табысқа мастанудан, өз мүмкіндігін асыра бағалаудан көрінеді.Қоғамдық пікірді есепке ала отырып, өз - өзіне жоғары талап қоя білу мемлекеттік қызметшінің өзін - өзі ұдайы жетілдіру ғана емес, өзгелерден сондай жетілуді талап ету болып табылады. Талап қоя, сұрай білу де - мемлекеттік қызметшінің кәсіптік имиджінің моральдық кодексінін талаптарының бірі. Талап ету - сенім блдірумен, сыйлаумен сабақтасып жатуы қажет. Мемлекеттік қызметшіге қажет бір қасиет - тыңдай білу. Тыңдай білу сөйлеушінің сөзін бөлмей мақұлдау ғана емес, оның ойына, сезіміне ортақтасу. Сөйлеп отырған адамға тыңдаушының бет құбылысы: бейтарап отыр ма, жалығып кетті ме, әлде қызығып, көмектесуге дайындалуда ма бәрі әсер етеді. Қызметшінің жеке бас проблемасы әңгімелесушінікіне қарағанда анағұрлым күрделі, қиын мәселе болса да, ол тындаушы ретінде өз проблемасын естен шығара тұруы тиіс. Моральдық сапа қасиеттерінің ішіндегі ең шынайысы - Мемлекеттік қызметшінің өз беделі.Беделдің жиналуы - өз ісін терең білуі мен қажымас еңбек, адалдық пен әділдік, қарапайымдылық пен байсалдылық, өзіне де, өзгелерге де талап қоя білушілік және парыз бен жауапкершіліктің дамыған деңгейі. Мемлекеттік қызметшінің басты қызметі болып табылатын адамдармен қарым - қатынастағы басшылық - қоғамның басты өндіруші күші - адамдармен адам факторымен жұмыс істей білушілік. Мемлекеттік қызметші болу, бұл - адамдармен тең қарым - қатынаста болу, кез келген жағдайдан жол таба білу, өз сезімін басқара білу. Жеке қарым - қатынастар. Өзін - өзі ұстау мәнері өзара амандасудан басталады. Қызмет шарты бойынша кім ақылды әрі тәрбиелі болса, сол бірінші амандасады. әйел адамның қызметтік құқы ер адаммен бірдей болғандықтан, өзі бастап амандаса беруіне болады.
Этикет ережесі бойынша ер адам әйелге, жасы кіші үлкенге, бағынышты адам бастығына амандасады. Әйелдерге қалауына қарай, ал ер адамға қол алысқан дұрыс. Көптеген елдерде, оның ішінде бізде де тұрмыстағы әйел адамның қолын сүю қабылданған. Қол алысуда бастығы бағыныштыға, үлкен ер адамға бірінші қолын ұсынады. Жеке қарым - қатынас - 60 см мен 1 - 2 метр қашықтықтан араласу. Бұған әңгімелесу, келіссөз келісім шарт кезіндегі кездесулер жатады. Әлеуметтік ара қашықтық - 1,2 - 2,5 метрмен анықталады. Ол танымайтын адаммен байланысты білдіреді. Мұндай қашықтық директордың хатшысымен, өзге де қызметкерлермен қатынасында болады. Мұндай қатынас кезінде қабылдаушының назарын басқа жаққа аударуы әңгіменің аяқталғанын білдіреді. Көпшілік ара қашықтық 3,5 - 7,5 метрге шейінгі аралықты қамтиды. Ол мәжілістер, жиналыстар өткізуде қолайлы. Сіздің киіміңіз. Осыған байланысты сыртқы түр этикетінен де хабардар болған жөн.Тап - таза, өзіне сенімді, сыпайы көзге ұрып тұратын артық жылтырақсыз киінген қызметкер сенімге тез ие болады Тиімді қарым - қатынас.Тиімді қарым - қатынас үшін әңгімелесуші өзіне бейімдеудің, өзін - өзі икемді ұстаудың, ұстамдалақ пен ашық адамға тән қасиеттерді меңгерудің маңызы зор. Егер келуші қысылыс білдіріп, мазасызданса, сіз өзіңіздің қарапайым ұстамыңызбен келушіні тыныштандыра аласыз. Сөйлеу білу. Сөйлеп білмей, ойлауға дағды алу мүмкін емес. Жақсы сөйлеуге үйрену үшін не істеу керек? Біріншіден, әдеби кітаптар оқып, өлеңдер мен көркемсөздер жаттау арқылы жадыңыздағы жақсы сөз тіркестерін үнемі жаңғыртып отырыңыз. Сіздің миыңыз неғұрлым көп мәтінді сақтаған сайын Сіз қажет кезде оларды дайын күйінде қолдана қоясыз. Екіншіден, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.