Абайдың XIX ғасырда басынан өткерген орыс мәдениетіне үндеуі

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

ҚР ҒЫЛЫМ ЖӘНЕ ЖОҒАРЫ БІЛІМ МИНИСТРЛІГІ

Д. СЕРІКБАЕВ атындағы ШЫҒЫС ҚАЗАҚСТАН ТЕХНИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ

Гуманитарлық білім беру факультеті
Қазақ және орыс тілдері кафедрасы

Реферат

Тақырыбы: Абай Құнанбаев - жазба әдебиетінің негізін салушы

Орындаған: Тулунгазинова Дильназ Айдаровна

Тексерген оқытушы:Есимжанова Гульжан Турсынгалиевна

Өскемен, 2022
Мазмұны

Кіріспе:

1. 1:Абай құнанбаевтін бала шағы . . . 3

1. 2: Абай ақындығының алтын басталуы . . . 4

Тарау:

1. 1: Абай құнанбаевтін қазақ жұртшылығына сінірген енбегі . . . 5

1. 2 : Абайдың басқа ұлт өкілдерін зерттеуі . . . 6

1. 3: Халық үшін күрескен абай . . . 7-8

1. 4: Өзіннен кейінгі жастарға қалдырған өсиет . . . 9-12

Қорытынды . . . 12

Абай Құнанбаев - ұлы ақын, жазушы, қоғам қайраткері, қазіргі қазақ жазба әдебиетінің негізін салушы, ағартушылық либералдық исламға негізделген орыс және еуропалық мәдениетпен жақындасу рухындағы мәдени реформатор.
Абай 1845 жылы 10 тамызда Семей облысының Шыңғыс тауында (қазіргі әкімшілік бөлініс бойынша) Қарқаралы аудандық бөлімінің аға сұлтаны Құнанбайдың төрт әйелінің бірінен туған. Абайдың әулеті тұқым қуалайтын ақсүйектер болса, атасы (Өскенбай) мен арғы атасы (Ырғызбай) билеушілер мен билер ретінде олардың отбасында үстемдік етті. Оның отбасылық жайлылық пен үй тәрбиесі жағынан жолы болды, өйткені анасы Ұлжан да, әжесі Зере де өте сүйкімді, дарынды адамдар еді. Әжесінің жеңіл алақанымен әке берген «Ибраһим» есімі «сақ, ойлы» дегенді білдіретін «Абай» деген еркелеуге ауыстырылды. Осы атпен ол бүкіл өмірін өткізіп, тарихта қалды.
Бала кезінен басталған халықтың ауызша өнерімен танысу, молдадан үй тәрбиесі имам Ахмед-Ризаның медресесінде жалғасын тапты. Сол тұста орыс мектебінде оқып, бес жылдық оқуының соңына қарай өлең жаза бастайды. Құнанбай 13 жасынан бастап Абайды ру басының басқару ісіне дағдыландыра бастайды. Ол руаралық дау-дамайларға, қулық-сұмдықтарға үңіліп, бірте-бірте әкімшілік-саяси істерден түңіліп, Абайдың 28 жасында одан алыстап, өзін-өзі тәрбиелеумен толық айналысуына алып келді. Бірақ 40 жасында ғана ақындық, азамат ретіндегі кәсібін, атап айтқанда, «Жаз» поэмасының астына атын қою арқылы түсінді (бұрын ол өз шығармаларын досы Жантасов Көкпайға жатқызған) . Сол кездегі Абайдың жоғары мүмкіндіктерін ашуға оның жер аударылған орыстармен, Е. П. Михаэлис, Н. Долгополов, С. Гросс. Абайдың XIX ғасырда басынан өткерген орыс мәдениетіне үндеуі. Оның әдебиет пен өнердегі «дауыл мен екпінді» кезеңі шығыс дәстүрінде ақындық сөзді жоғары бағалағандықтан табиғирақ болды. Абай Пушкин, Лермонтов, Гете, Байрон поэзиясына жақын болды. Ол қазақ тіліне аудармаларында аударылған өлеңдердің рухын нәзік етіп жеткізіп, руластарының дүниетанымына бейімдеген.

20 жыл ішінде Абай данышпандығы өте жан-жақты өркендеді, ол бұрын-соңды далада болмаған ерекше беделге, зор танымалдыққа ие болды. Оған ақындар, әншілер, сазгерлер ағылып, айналасына дарынды жастар толып, әлеуметтік-философиялық, әдеби мектеп құрылуда.
Бірақ Абай ойдың билеушісі ретінде ең арамза түрде көрінетін жабайы көреалмаушылықты, қаһарлы ашуды тудырады. Тағдырдың соңғы соққылары Әбдірахман мен Мағавияның өлімімен байланысты. Ол ауруды емдеуден бас тартты және өз еркімен өзін өлімге кесті. Ол 60 жасында Шыңғыс тауының маңындағы Жидебай алқабындағы қыстауының жанында жерленген. Абай басынан өткен қайғылы жалғыздық сезімін екі жағдайды есепке алмай, толық түсіну мүмкін емес. Бірінші және ең іргелі жағдай - Абай берген халық мәдениетін өзгерту екпіні. Ең алдымен сөз мәдениеті, ақындық дәстүр туралы болып отыр. Қазақ фольклорының ерекшелігі өзінің дәстүрлі сипатына қарамастан, Абайға дейін де дара шығармашылықты жоққа шығарған жоқ, оны ақындардың, әншілердің, сазгерлердің, суырып салма ақындардың, ақындық сайыс шеберлерінің сақталған есімдері дәлелдейді. Осының бәріне Абай мүлде жаңа қасиет әкелді. Ол қазақ мәдениетіне басқа мәдениеттер мен дәстүрлерден алынған бейнелердің, формалардың (сатира, лирика, аян, пейзаждық лирика, конфессия), сюжеттердің, идеялардың тұтас ағынын құйып берді, бұл қазақ мәдениетінің кең ауқымды әлемге қосылуын білдіреді. классикалық өркениеттер мәдениеті және соңғысына тән рухани тәжірибелерді дәстүрлі қазақ мәдениетіне сіңіру. Осы шетелдік мәдениеттердің ішінде Құран және «Мың бір түн» сияқты ірі құжаттарындағы араб мәдениеті және онымен бірге Аристотель мен Александр Македонскийдің эллиндік дәстүрі бар. Одан кейін Абай әулетінің дәстүрі бойынша оның санасына бала кезінен еніп, Фирдоуси, Саади, Низами, Навои, Физули шығармашылығына саналы үндеу арқылы бекітілген мың жылдық парсы мәдениеті мен әдебиеті. Орыс мәдениетінің еуропалық мәдениет пен еуропалық дәстүрге байланысты әлемі Абайға дейін қазақтар үшін осы уақытқа дейін беймәлім болған мүлде жаңа болды. Бірақ Батысты қабылдаудың негізі - терең саналы Шығыс, исламды ұстану.

Тағдырдың өзі жайлаған әңгімелері бар. Гомердің Полифемі түрінде даладан Жерорта теңізіне жеткізілген жалғыз көзді құбыжық туралы миф сияқты, Гетенің орыс жазықтары арқылы жасаған сюжеттерінің бірі Абайдың белгілі өлеңдері арқылы дала көшпелілеріне жетті. Лермонтов Гетенің «Қаңғыбастың түнгі жырын» аударса, Абай «Қараңғы түнде тау қалғып» элегиясында бұдан ығысты. Мұндай мүлде басқа мәдени қабаттарды Абай органикалық түрде жүзеге асырып, қазақ дәстүрінің ағашына органикалық түрде егеді. Міне, осы шығармашылық тоғысуда Абайдың күш-қуаты, мәдени ықпалының күші, теңдесі жоқ жалпыхалықтық шығармашылығы теңдессіз. Қазақ ән жазуының опера өнерімен ұқсастығы таң қалдырады, бірақ ол Абайдың импровизациялары аясында әбден түсінікті бола түседі. Абайдың қазақ мәдениетіне қосқан үлесі туралы айтылғандар Абай шығармашылығының бізге жеткен мәтіндер мен әуендермен ғана шектеліп қалмай, оның тұлғасының құдіретті ықпалын қамтитынын айтпасақ, толық қисынды болмақ емес. Ол ақылшы, әңгімеші, көзге түспейтін тәлімгер, ұстаз, дарынды жазушылардың бейресми мектебінің ұйымдастырушысы, әңгіме-дүкен құрып, оқығанын, ой түйгенін жомарттықпен жеткізетін ағартушы қызметін атқарды.
Айтылғандардың бәрі қоршаған ортамен, адамдармен күшті, мызғымас шығармашылық байланыс, қайғылы жалғыздық мүмкіндігін жоққа шығаратын жанашырлық пен жауаптар ағыны туралы айтады. Бірақ өмір, зороастризмді ұстанатын ата-бабаларымыз дұрыс атап өткендей, тек жарқын бастамалардан тұрмайды, онда жақсылықты жоюға талмай ұмтылатын зұлымдықтың қара күштеріне орын бар. Бұрын мұндай жағдайлар өте қарапайым түсіндірілді, бұл тәжірибесіз және тіпті талғампаз адамдардың санасын сатып алды. Мысалы, Абайды сатира мен сынауды, оның саяси жер аударылғандармен байланысын ұнатпайтын патша әкімшілерінің болғаны айтылды. Абайды жек көретін жергілікті билеуші топ бар, оның сүйіспеншілігі мен кедейлерге жанашырлығы. Керемет схема, бірақ тым жеңілдетілген және өмірден алыс. Онда, өмірде бәрі әлдеқайда күрделі және қорқынышты. Өйткені, «өз елінде пайғамбар жоқ» деп ертеде өте орынды айтылған. Оның өшпенділері мен арамзашылары, ұсақ көреалмаушылықтары мен өздерін дәстүрлі түрде «ой билеушіміз» санайтын «жоғарыдан шыққан үлкендер» Абайдың төңірегінде тығыз шеңберге жабылды. Нағыз ұлы адам, «асыл адам» және олар Конфуцийдің сөзімен айтқанда, «кішкентай адамдарға» қарама-қарсы болып қала береді.

Абай дәуіріндегі қазақ қоғамын тұтастай елестету керек. Бұл, ең алдымен, империялық және отаршылдық психологияның, өктемдіктің, озбырлықтың, алакөздіктің, менмендіктің, ішкі кемшіліктің араласып кеткен барлық атрибуттары бар отар. Бірақ бұл да дәстүрлі қоғам, онда адамның бүкіл өмірі көзге түседі, адам өзінің уайым-қайғыларымен және тәжірибесімен жалғыз қалдырмайды, бірақ олар оның жан дүниесіне енуге, күдік пен дұшпандық тұқымын енгізуге тырысады. , жақын ортада өсек айту. Адамның көзіне көрінбейтін, нағыз ұлылыққа сәйкес келмейтін айсберг, үлкен адам жүрегі полицияның бақылауы, тергеуі, жауласу әрекеттері, өмірге қастандық жасау, жала жабу, жала жабу арқылы бетіне шықты. Расында, Лермонтов дұрыс айтты: ол бұрынғыдай жалғыз өзі дүниенің пікіріне қарсы шығып, өлтірілді. Бірақ Абай шығармашылығы өзінің барлық трагедиясына қарамастан, тағдырдың тауқыметіне қарамастан, қанша жеккөрінішті болса да, халық санасының қалыңдығына нық тұрып, оны жемісті екпінмен сусындатып келеді. Абайдың қарсыластары қол жеткізгісі келген ең сұмдық нәрсеге қол жеткізе алмады: ақынның сөзі жауапсыз қалсын деп оның айналасын жабу. Олар негізінен қате есептеді. Абай сөзі мүлде естілмей қала алмады. Мұндай қуыс адамның сырттан рухани жауаптар қабылдамауы, қоршаған ортаның мүмкіндіктеріне деген сенімділік үшін ешбір шолу, тіректердің жоқтығын білдіреді. Ақынның қазақ ағайындарына айтқан ауыр әңгімесі жұбанышқа аз қалды. Абай кез келген сыртқы жағдайларды ысырып тастап, әңгіме қазақты тығырыққа тірейтін құндылықтар мен нұсқаулардың мәніне алып келеді: басқалардан артықшылыққа жалған мақтаншақтық, босқа, жалқаулыққа, жекешелік пен топшылдыққа, ұсақ-түйекке, мысқыл мен ақымақтыққа. күлкі, ар-ұждан мен биік ұмтылыс, ынтымақ пен ауызбіршіліктің жоқтығы, ұры-қары, жауыз, алаяқтарды қастерлеу . . . «Тәкаппар дала тұрғынының» қанына осынау жаман қасиеттердің тұтас тобы қайдан сіңді? Ал «сүйген, жүрегіне жол іздеген халқым» ма? Сондықтан аталған тоғызыншы сөзде жеке адамның рухани әл-ауқаты туралы ғана емес, халықтың жағдайы мен тағдыры туралы айтылған. «Түсінбеймін, - деп жазады Абай, - өз халқыма қалай қараймын . . . жек көрем бе, сүйем бе?» - Сүйсем, әдеп-ғұрпын түк те шүбәсіз, барлық ерекшеліктерінің ішінде құп алар едім. Тым болмаса мақтауға лайық біреуді тауып алар едім Махаббатым менің жерлестерімде ұлы ұлтқа тән қасиеттер бар деген сенім өшпес еді, бірақ менде ондай сенім жоқ.

«Тәрбие сөзіне» сіңген басты сезім - негізгі бөлік пен үміттің дамымағандығынан мұң, тарих жинақтаған ақыл мен ішкі күш-қуатқа деген сенім. «Сократты кім улады, Жанна д'Аркты өртеп жіберді, Христосты айқышқа шегеледі?» - деп сұрайды ақын. «Топ. Осылайша тобырдың ақыл-ойы жоқ. Мәдениет пен өзін-өзі тәрбиелеу қажеттілігінің пайда болуы. Осы процестердің барлығы мақсаттылықты талап етеді, мүмкін емес. Мәдениеттің шыңына бір соққымен секіріңіз. Адам ең болмағанда күнделікті нанға деген қажеттіліктен өзін босатуы керек, өйткені ерекшелік ретінде, ең сирек жағдай, адамды шеңберде бекітетін барлық кедергілерді жеңе алатын адам. өмір сүру үшін күрестің. Оқу процесіндегі ең бастысы - оқушыға білім қуанышын сыйлауы керек. Ақын «Баланың бойындағы адалдықты өлтіретін ата-ананың, молдалардың зорлық-зомбылығына» қарсылық білдіреді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.