КҮНДЕЛІК ПЕН ЕСЕПТІ РӘСІМДЕУ ТӘРТІБІ
Әбдірахманов С.Қ., Инирбаев А.Қ., Майқанов Б.С., Әділбеков Ж.Ш., Құрманова Г.Т., Жанабаева Д.Қ.
5В120200 - Ветеринариялық санитария мамандығының білім алушылары үшін өндірістік және диплом алдындағы тәжірибеге арналған
ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР МЕН
БАҒДАРЛАМАСЫ
Нұр-Сұлтан 2019
Қазақстан Республикасының ауыл шаруашылығы минстрлігі
С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті
С. Сейфуллин атындағы Бекітемін
ҚазАТУ-нің әдістемелік С. Сейфуллин атындағы ҚазАТУ
кеңесінде қаралды, мақұлданды Басқарма төрағасының оқу-әдістемелік жұмыс бойынша орынбасары
№____хаттамамен бекітілді __________ И.Т.Тоқбергенов
______________2019 ж. ______________ 2019 ж.
Авторлар: Әбдірахманов С.Қ., Инирбаев А.Қ., Майқанов Б.С., Әділбеков Ж.Ш., Құрманова Г.Т., Жанабаева Д.Қ.
Әдістемелік нұсқаулар мен бағдарлама 5В120200-Ветеринариялық санитария" мамандығының студенттеріне тәжірибелік даярлауды ұйымдастыру және өткізу үрдісін басқару мақсатында әзірленген және нормативтік құжаттардың талаптарына сәйкес жасалған (оқу жоспары, МИСМК 110.20 - 2014 және өндірістік пен диплом алдындағы тәжірибені ұйымдастыру, өткізу және күнделік пен есепті ресімдеу бойынша барлық қажетті талаптарды қамтиды.
Рецензенттер:
С.Е. Битенова - ЖШС Астана ауыл шаруашылық өнімдерінің зетрханасы директоры.
Д.К. Айтмұхамбетов - Заведующий лабораторией оценки качества молока и кормов ТОО Научно-иновационный центр животноводства и ветеринарии.
ЖШС Ветеринария және мал шаруашылығы және ветеринария ғылыми-инновациялық орталығы" сүт және жем сапасын бағалау зертханасының меңгерушісі.
Ветеринариялық санитария кафедрасының отырысында қарастырылды. Хаттама № __ ___ _________ 2019 ж.
С. Сейфуллин атындағы ҚазАТУ-нің оқу-әдістемелік мәжілісінде мақұлданды. Хаттама № __ __ _________2019 ж.
(C) С. Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті (ҚазАТУ), 2019 ж.
МАЗМҰНЫ
Алғы сөз ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4
1 Тәжірибе өтудің жалпы ережелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5
1.1 Өндірістік тәжірибе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5
1.2 Диплом алдындағы тәжірибе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
5
1.3 Тәжірибелік оқуды ұйымдастыруға және өткізуге қойылатын талаптар
6
2 КҮНДЕЛІК ПЕН ЕСЕПТІ РӘСІМДЕУ ТӘРТІБІ ... ... ... ... ... ... ... ... ...
8
3 ПӘНДЕР БОЙЫНША ТӘЖІРИБЕ ӨТУ ЕРЕКШЕЛІГІ ... ... ... ... ... ...
9
ҒЫЛЫМИ ЗЕРТТЕУ ЖҰМЫСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
21
Қосымша А ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
21
Қосымша Б ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
23
Қосымша В ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
24
Қосымша Г ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
25
Қосымша Д ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
26
Қосымша Е ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
27
Қосымша Ж ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
28
Қосымша З ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
28
Қосымша И ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
29
Қосымша К ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
30
Қосымша Л ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
31
Қосымша М ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
34
Алғы сөз
Бұл әдістемелік ұсыныстар және бағдарлама Қазақстан Республикасының Үкіметі бекіткен 2013 жылғы 17 мамырдағы № 499 Жоғары білім берудің үлгі ережесіне сәйкес әзірленіп, Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген.
Кәсіби тәжірибенің түрлері, мерзімдері мен мазмұны мамандықтардың оқу жұмыс жоспарлары және ҚАТУ-нің академиялық күнтізбелік бағдарламаларға сәйкес анықталады.
С.Сейфуллин атындағы ҚАТУ студенттерінің теориялық білімдерін жетілдіру негізі - тәжірибелік дайындық болып табылады. Тәжірибелік оқу процесінің міндетті бөлігі болып табылады және мақсаты тәжірибелік дағдылар мен құзыреттілікке ие болу, оқушыларды өндіріс жұмысына дайындау болып табылады.
Оқу үдерісінде студенттер жалпы білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарына сәйкес мамандыққа байланысты оқу бағдарламасына сәйкес тәжірибенің тиісті түрлерін өтеді.
С.Сейфуллин атындағы ҚАТУ студенттерінің кәсіптік тәжірибесі - кəсіпорындарда, ғылыми-зерттеу институттарында, мекемелерде, ұйымдарда, клиникаларда практиканың негізі түрі болып табылады. Барлық тәжірибе түрлерінен өту барысында тәжірибенің мерзімдері, базасы және жетекшілері бекітілген ректордың бұйрығымен рәсімделеді.
Бұл нұсқаулар мен бағдарламаны білімнің мемлекеттік стандарттарына және еңбек нарығының талаптарына сәйкес авторлар - кафедраның оқытушы лекторлармен және жұмыс берушілермен бірлесіп әзірлеген.
1 ТӘЖІРИБЕ ӨТУДІҢ ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕРІ
1.1 Өндірістік тәжірибе
Өндірістік тәжірибе арнайы пәндер циклін оқып аяқтаған немесе жалпы теориялық дайындықты өткен студенттерге ұйымдастырылады.
Өндірістік практиканың мақсаты негізгі мамандықтарды бекіту, практикалық дағдыларды игеру мамандығы бойынша кәсіби қызметтің тәжірибесін алу болып табылады. Жұмыс тәжірибесінің негізі - кәсіпқой мамандыққа (немесе байланысты ұйымдарға) сәйкес келетін ұйымдар. Бітіруші кафедра тәжірибе бағдарламасын әзірлейді және бекітеді.
Өндірістік тәжірибенің ұзақтығы мен саны тиісті мамандық бойынша Мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттармен анықталады.
Өндірістік практика қорытындысы бойынша білім алушылар Ветеринариялық санитария кафедрасына есеп береді, оны жетекші оқытушы-лекторлар тексереді, кафедра отырысында қаралады және талқыланады. Есепті қорғау нәтижелері бағалаудың белгіленген балдық-рейтингтік әріптік жүйесі бойынша сараланған сынақпен бағаланады. Өндірістік тәжірибе бойынша екі жетекшіні тағайындаған кезде қорытынды баға тәжірибе жетекшісінің бағалауын есепке ала отырып қойылады, оның үлес салмағы қорытынды бағаның 40% - ын құрайды, және кафедра жетекшісімен ұсынылған есеп бойынша салыстырмалы салмағы қорытынды бағалаудың 60% - ын құрайды.
1.2 Диплом алдындағы тәжірибе
Дипломдық жұмысты дайындау және жазу үшін білім беру-кәсіби бағдарламамен диплом алдындағы практика көзделеді. Диплом алдындағы тәжірибенің мазмұны дипломдық жұмыстың тақырыбымен анықталады. Диплом алдындағы тәжірибе ғылыми басшылықты, әдетте, диплом жұмысының ғылыми жетекшісі жүзеге асырады.
Диплом алдындағы тәжірибенің ұзақтығы Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарына сәйкес диплом жұмысын жазуға бөлінген академиялық сағаттар немесе кредиттер санымен анықталады.
Диплом алдындағы тәжірибе кезеңінде білім алушы тиісті практика базасының кәсіби қызметі бойынша нақты материалдарды, диплом жұмысының тақырыбы бойынша тәжірибелік материалдарды жинауды жүзеге асырады. Тәжірибе нәтижелері дипломдық жұмысты жазу үшін қолданылады және тиісті түрде ресімделеді.
Диплом алдындағы тәжірибенің қорытындысы дипломдық жұмысты алдын ала қорғауға шығарылады, оны ұйымдастыру тәртібін жоғары оқу орны дербес анықтайды.
Диплом алдындағы тәжірибе қорытындысы бойынша білім алушылар тиісті кафедраға есеп береді, оны практика жетекшісі тексереді, кафедра отырысында қаралады және талқыланады. Есепті қорғау нәтижелері бағалаудың белгіленген балдық-рейтингтік әріптік жүйесі бойынша сараланған сынақпен бағаланады.
Тәжірибеден өтпеген, тәжірибе бағдарламасын орындамаған, жұмыс туралы теріс пікір немесе есепті қорғау кезінде қанағаттанарлықсыз баға алған студенттер келесі академиялық кезеңде теориялық оқытумен қатар немесе жазғы семестр кезеңінде тәжірибеге бір рет жіберіледі.
1.3 Тәжірибелік оқытуды ұйымдастыруға және өткізуге қойылатын талаптар
Кафедра меңгерушілері білім алушылардың тәжірибесін өткізу үшін ұйымдарды, кәсіпорындарды, ғылыми-зерттеу ұйымдарын, ветеринариялық клиникаларды тәжірибе базасы ретінде анықтайды, олармен тәжірибеден өту бағдарламалары мен кестелерімен келіседі.
Кафедра меңгерушісі оқу жылы басталғанға дейін 1 айдан кешіктірмей, кәсіптік тәжірибені ұйымдастыру бойынша үлгілік шарт нысанына сәйкес тәжірибе базаларымен тиісті шарттар жасасады. Шарттың нысаны мен мазмұны В қосымшасына сәйкес ресімделеді.
Университет пен кәсіпорын (ұйым, мекеме) арасындағы филиал ашу және кәсіби ынтымақтастық туралы шарт Г қосымшада келтірілген.
Шарттарға КАТУ Басқарма төрағасы қол қояды. Басқарма төрағасының бірінші орынбасары және қол қоюға құқығы бар кәсіпорын басшыларының бірі қол қояды.
Тәжірибені ұйымдастыру мен өткізуге жасалған шарттың талаптарына сәйкес жоғары оқу орындарының және тәжірибе базаларының басшылары жауап береді.
Оқу үрдісінің кестесіне сәйкес 2 ай ішінде тәжірибе өту жөнінде бұйрық шығарады. Тәжірибе өтетін нысанда тәжірибеге жауапты жетекшісі тағайындалады. Ол тәжірибе жүргізу бойынша нұсқаулық, еңбекті қорғау және қауіпсіздік техникасы бойынша нұсқаулықпен таныстырып, арнайы журналға қол қойғызады. Практика жетекшісі ретінде кәсіптің ерекшелігін және тәжірибе базаларының қызметін жақсы білетін профессорлар, доценттер және тәжірибелі оқытушыларды тағайындайды.
Тәжірибе жетекшісі:
- білім алушылар тәжірибеден өтетін кәсіпорындарды, мекемелерді, ұйымдарды, сондай-ақ тәжірибе өтетін студент тәжірибе бағдарламаларымен және егер өндірістік тәжірибе, өндірістік тәжірибе күнделігімен қамтамасыз етіледі (Д қосымшасы);
- білім алушылардың кәсіптік тәжірибесінің ұйымдастырылуына және өткізілуіне, оның мерзімі мен мазмұнының сақталуына бақылауды жүзеге асырады;
- қажет болған жағдайда тәжірибеге жіберілетін білім алушыларға медициналық тексеруді ұйымдастырады;
- тәжірибе басталғанға дейін білім алушы-қажетті даярлауды ұйымдастырады;
- оқу жоспары мен бағдарламасына сәйкес білім алушылармен кеңестер өткізеді;
- кәсіпорынмен, мекемемен, білім алушылардың қалыпты еңбек және тұрмыс жағдайларын ұйымдастыруды, олармен еңбекті қорғау және қауіпсіздік техникасы бойынша міндетті нұсқамалардың жүргізілуін, практиканттардың ішкі еңбек тәртібі ережелерін орындауын бақылауды жүзеге асырады;
- білім алушылардың тәжірибе бойынша есептерін қарайды, олардың жұмысы туралы пікір береді және кафедра меңгерушісіне тәжірибенің өткізілуі туралы жазбаша есеп береді, білім алушылардың тәжірибелік дайындығын жетілдіру бойынша ескертулері мен ұсыныстарымен бірге;
- тәжірибе бойынша сынақтарды қабылдау жөніндегі комиссияның жұмысына қатысады;
- кәсіптік практиканың барлық түрлерінің қорытындысы бойынша хаттаманың жүргізілуін бақылауды жүзеге асырады.
Тәжірибе қорытындысы кафедра отырысында талқыланады. Тәжірибе қорытындысы бойынша тәжірибе туралы есеп беріледі. Есеп формасы еркін. Тәжірибенің жалпы қорытындысы кеңес мүшелерінің және кафедра оқытушыларының қатысуымен факультет кеңесінде қарастырылады.
Тәжірибе ағымдағы емтихандық сессия бойынша қарызы жоқ, техника қауіпсіздігі бойынша нұсқамадан өткен студенттер жіберіледі. Нұсқау алған кезде студент кафедра меңгерушісінен жеке қол қою арқылы: өндірістік тәжірибе бағдарламасын, күнделік бланкілерін, курстық және дипломдық жұмыстарды орындау бойынша кафедра тапсырмаларын алады. Өндірістік тәжірибе жетекшісіне келгеннен кейін студент өндірістік тәжірибе бағдарламасын ұсынуы, барлық ветеринариялық объектілерді қамту үшін өндірістік тәжірибеден өтудің күнтізбелік кестесін жасауы тиіс. Студент күнде күнделікке жасалған жұмыс туралы жазба жүргізуге міндетті, аптасына бір рет күнделікке тәжірибе өтетін ветеринарлық инспектор қол қояды. Студент оның ескертулері мен ұсыныстарын ескереді. Күнделіктегі жазбалар анық, түзетусіз болуы тиіс. Тәжірибе туралы есепті студент күнделікпен бірге кафедраға алғашқы бес күннен кешіктірмей тапсыруға міндетті.
Есептер мен күнделіктерді тексеруді пәндер бойынша барлық кафедралар жүзеге асырады, ал есептерді қорғау пәндердің барлық жетекші оқытушыларының қатысуымен комиссиялық түрде жүргізіледі.
"Қорытынды" бөлімінде тәжірибенің негізгі қорытындылары жазылады, бағдарламаны орындаудың оң нәтижелері туралы қорытындылар жасалады, тәжірибенің жекелеген бөлімдері бойынша кемшіліктер баяндалады, өндірістік практиканы ұйымдастыруды жақсарту бойынша сыни ескертулер мен ұсыныстар беріледі.
2 КҮНДЕЛІК ПЕН ЕСЕПТІ РӘСІМДЕУ ТӘРТІБІ
Күнделікке жазба тәжірибенің бірінші күнінен бастап және жұмыс күні аяқталғанға дейін хронологиялық тәртіппен жүргізіледі. Тәжірибе өту орнына байланысты күнделіктегі жазба түрі де өзгереді. Студент ветеринариялық қадағалау объектілерінде орындалатын іс-шаралардың мақсаттары мен міндеттері туралы толық жазады. Ветсансараптама зертханасымен танысады және күнделікке құжаттарды қабылдау туралы жазба енгізеді, зерттеу үшін азық-түлік өнімдерінің орташа сынамаларын алу тәртібі, МЕМСТ-қа сәйкес зерттеу әдістерін меңгереді. Бұл тәртіпте жоғарыда көрсетілген пән бағдарламаларына сәйкес басқа пәндер бойынша орындалған жұмыстарға қол қойылады.
Есепті ресімдеу. Есепті тіркеу түрде емес, күнделікті көрген фактілерді, зерттеу нәтижелері, әдістері туралы жазылады. Есеп әр пән бойынша жеке жасалады, бұл ретте жиналған материал терең тексеріске алынады және оларға өзінің бағасын жасайды.
Тәжірибе барысында, сондай-ақ күнделік пен есепті ресімдеуде студент үнемі оқулықтар мен оқу құралдарын, оқу-әдістемелік және анықтамалық әдебиеттерді пайдалануға міндетті.
Өндірістік тәжірибе бойынша есепте студент өзінің аналитикалық ойлауын және алынған нәтижелерді қорыта білуін көрсетуі тиіс.
Есеп қорытындысында барлық пәндер бойынша атқарылған жұмыстарды қорытындылау және талдау, атап айтқанда ветеринариялық-санитариялық сараптама бойынша есеп беру деректері мен құжаттаманы, ветеринариялық-санитариялық қадағалау объектілерінің ветеринариялық-санитариялық жағдайын, эпизоотологиялық жағдайын, жүргізілген жұмыстың нәтижелерін өз бетінше, алған дағдылары мен іскерліктерін және т. б. зерделеуді қамтиды.
Есеп схемалармен, кестелермен, суреттермен, актілермен және қосымшалармен безендірілуі тиіс, есеп жоспарға сәйкес жасалады.
Есеп жоспары
1. Кіріспе.
2. Мал шаруашылығы өнімдерін ветеринариялық-санитариялық сараптау.
3. Өсімдік, құс, балық, ара шаруашылығы өнімдерін ветеринариялық-санитариялық сараптау.
4. Шекара және көліктегі ветеринариялық санитариялық бақылау.
5. Ветеринариядағы менеджмент
6. Ветеринарлық гигиена.
7. Фармакология, токсикология және токсикологиялық талдау.
8. Алғашқы ветеринарлық көмек.
9. Клиникалық және қолданбалы диагностика.
10. Індеттану және жануарлардың жұқпалы аурулары.
11. Ветеринарлық және санитарлық паразитология.
12. Жануарлар патологиясы.
13. Қорытынды және ұсыныстар.
14. Қосымшалар (Қосымша А, В, С, Д, Е):
Қосымшада тәжірибе ресімделген барлық құжаттама, құжаттардың үлгілері (актілер, сараптама актілері, хаттамалар, ветеринариялық сертификаттар, ветеринариялық анықтамалар, сәйкестік сертификаттары, сапасы туралы куәлік және т. б.) келтіріледі.
3 ПӘНДЕР БОЙЫНША ТӘЖІРИБЕДЕН ӨТУ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Мал шаруашылығы өнімдерінің ветеринариялық-санитариялық сараптамасы. Өндірістік тәжірибені осы пән бойынша білім алушы студент келесі нысандарда өтуі тиіс: ветеринариялық зертханалар (тамақ қауіпсіздігі бөлімі, радиологиялық бөлім), сүт зауыттары зертханалары, ет өңдеу кәсіпорындарында, мал сою пункттерінде, сондай-ақ азық-түлік базарлары мен сауда орталықтарының ветеринариялық-санитариялық сараптау зертханалары жағдайында. Тәжірибе орнына келгеннен кейін студент міндетті:
1 зертхананың құрылымымен және етті қайта өңдеу кәсіпорындарының, сүт зауытының барлық цехтарымен танысу, талдау, жануарларды қабылдау, қорытынды беру, сертификаттарды, анықтамаларды жүргізу құжаттарын дайындау қажет.
2 жануарларды сою алдында тексеру жүргізу техникасын меңгеру, союға құжаттарды рәсімдеу.
3 Ет комбинатының, сою пунктінің конвейерлік желісінде немесе базардың жағдайында ветеринариялық-санитариялық сараптама зертханасының қарау үстелінде сойылған жануарлардың ұшалары мен мүшелерін союдан кейінгі сараптау әдістерін меңгеру. Студент малдың әр түрлі түрлерінің 15-20 ұшасы мен органдарын союдан кейін тексеріп-қарауды жеке өзі жүргізуі тиіс. Ұшаның ветеринариялық-санитариялық сараптамасының ерекшеліктеріне ерекше назар аудару. Өңдеу және игеру тікелей тексеру нүктелерінде: бас, ішкі органдар жан-жақты қаралу тиіс. Лимфа түйіндерінің топографиясына назар аудару қажет, олардың арасында сараптама үшін аса маңызды болып табылады. Ұшаның санаты бойынша қоңындығын анықтау. Трихинеллезге, финнозға сынама алу техникасын пысықтау.
4 Шұжық және жартылай фабрикаттарды дайындаудың, ішек шикізатының, майдың және ет өңдейтін кәсіпоры шығаратын басқа да өнімдердің субөнімдерін дайындаудың технологиялық принциптерін меңгеру.
5 Ет өңдеу кәсіпорнында зертханада жұмыс істеу. Сынамаларды алу техникасын үйрену. Химиялық бөлімде жұмыс істеу: органолептикалық және зертханалық әдістерді меңгеру (қайнату сынамасы, рН, сорпадағы пероксидазаға реакция, формалды сынама, еттің трихинеллоскопиясы, Лубецкий бойынша, Родер бойынша реакция және т.б.). Бактериологиялық бөлімде жұмыс: жағындыны грамм бойынша бояу, қоректік ортаға себу, диагностикалық реакцияларды оқу. Шығарылатын өнімді сату құқығына қорытынды, сертификаттар анықтамаларын беру ережелерін меңгеру.
6 Базардағы ветеринарлық-санитарлық сараптама зертханасында жұмыс. Базарға сату мақсатында келіп түсетін әр түрлі жануарлардың ұша мен ағзаларына сараптама жүргізу. Нарық жағдайына сәйкес ұшаны тексеру нүктелерінде жұмыс техникасын меңгеру. Базарға түсетін ұшалар мен мүшелерді қабылдау ережелері, олардың ерекшеліктері мен айырмашылықтары. Алынған сынамаларды органолептикалық және зертханалық әдістермен зерттеу (пісіру сынамасы, рН, еттің трихинеллоскопиясы, сорпадағы мыс купоросымен және т. б. реакция).
7. Рейдтік тексерулер, сөрелерде сатылатын ет сапасының сәйкестігі және құжаттамаға сәйкестігі. Мал шаруашылығы өнімдерін сату құқығына қорытынды, ветеринарлық анықтамалар беру ережелерін игеру. Сүт және сүт өнімдерін, жұмыртқа және құс етін зерттеу техникасы. Базарларда ұшалар мен органдарды таңбалау ережесі.
Гормолзавод зертханасында жұмыс істеу, сүт қабылдау ережесі, құжаттама бойынша салыстыру. Сүтті органолептикалық және зертханалық зерттеу әдістерін меңгеру (майдың пайызы, ақуыз, тығыздығы, қышқылдығы, тазалық дәрежесі, бөгде заттар және т.б.). Күнде күнделікті барлық зерттеулермен және олардың нәтижелерімен толтыру. Студент аталған іс-шараларды орындаумен қатар, бұрын берілген тақырыпқа сәйкес курстық жұмысты жазуға материалдар жинайды.
Өсімдік, құс, балық және ара шаруашылығы өнімдерін ветеринариялық-санитариялық сараптау. Осы пән бойынша студенттердің өндірістік тәжірибесі келесі нысандарда жүзеге асырылады:
- азық-түлік базарлары мен сауда орталықтарының ветеринариялық-санитариялық сараптау зертханаларында;
- көкөніс сақтау және кептіру кәсіпорындары;
- балық өңдеу кәсіпорындары,
- мамандандырылған омарта шаруашылығы және фермалар,
- радиологиялық және тамақ қауіпсіздігі бөлімі
ҚР АШМ Республикалық ветеринариялық зертхана және басқа да кәсіпорындар, ұйымдар, мекемелер тәжірибеден табысты өтуін және осы пән бойынша білікті басшылықты қамтамасыз ете алады.
Тәжірибе кезінде студент өту орнына байланысты келесі жұмыстарды жүргізу керек: зертхананың орналасуымен және құрылымымен (типтік ғимаратта немесе бейімделген ғимаратта), танысу; құжаттарды, журналдарды жүргізу және толтыру ережелерін, ілеспе құжаттарды және есептілік формаларын оқып үйрену; зертханалық жабдықтарда жұмысты және зертханада реактивтерді дайындау әдістерін меңгеру; жарамсыз ДЖСЭ өнімдерін кәдеге жарату тәртібін және конфискаттарды залалсыздандыру әдістерін оқып үйрену; өнімнен сынама алу әдістемесін; сапаны органолептикалық және зертханалық зерттеу әдістемесі мен техникасын, нитраттарды, ауыр металдардың тұздарын, радионуклидтерді анықтау тәсілдерін, ылғалдың, бөгде заттардың құрамын және т. б. меңгеру. Өнімдердің барлық түрлеріне нормативтік-техникалық құжаттамамен танысу; зерттеу бойынша есептік мәліметтермен танысу. ШЖМ-дан асып кету жағдайын белгілеу (келіп түскен өнімнің түрі, жылы, айы); импорттық өнімдерді сараптау ережелерін меңгеру.
Теориялық білімді бекіту және тәжірибелік дағдыларды қалыптастыру үшін, азық-түлік сапасын сараптаумен байланысты тәсілдерді, студент қол жетімділігіне байланысты келесі бөлімдерден тәжірибе өтуі тиіс: өсімдік шаруашылығы өнімдерін сараптау (жаңа піскен тамыржемістілер, көкөністер, жемістер, жидектер және саңырауқұлақтар; консервіленген өсімдік өнімдері, дәнді-бұршақ өнімдері; тағамдық өсімдік концентраттарын сараптау (макарон өнімдері, ванилин, желатин, лимон қышқылы, қант, дәмдеуіштер, дәмдеуіштер және т. б.); өсімдік майларын сараптау және т. б.
Тәжірибе аяқталғаннан кейін студент өз бетінше азық-түлік сапасына сараптама жүргізе алады (нормативтік-техникалық құжаттарға сәйкес) және сапаға санитарлық баға бере алады. Есепте кестелерді, схемаларды, фотосуреттерді және т. б. қоса бере отырып, сипаттама бөлімі түрінде жүргізілген жұмыстың нәтижелерін талдау, сондай-ақ өсімдік өнімдерінің қауіпсіздігін жақсартуға бағытталған тәжірибелік ұсыныстар мен ұсынымдар көрсетіледі.
Балық өңдеу өнеркәсібінің кәсіпорындары. Балық өңдеу кәсірорынның шығарылатын өнімнің түріне, қуаттылығына байланысты студент міндетті: өндірістік цехтармен, технологиялық үдерістермен және шығарылатын өнімнің түрлерімен танысуға; өнімнің қосымша шикізаттарымен, сапасын бақылауды жүзеге қолданатын аспаптармен және зертханамен танысуға, технологиялық процестер мен дайын өнімнің сапасын сақтау; балық және балық өнімдерін қабылдау ережелерін және зертханалық зерттеу үшін балық тауарларының сынамаларын алу ережелерін меңгеру; балық тауарларының сапасын анықтау әдістерін және балық консервілері мен пресервілердің сапасын бағалау ережелерін меңгеру; балық қалдықтарын жою әдістерімен танысу керек.
Мамандандырылған ара шаруашылықтар мен фермалар. Осы бөлім бойынша студент: ара шаруашылығы омартасымен және ара ұстау ережесімен танысу; бал алу тәсілдерімен және шаруашылықтарда бал сапасын бақылау әдістерімен танысу; жүргізілген жұмыс туралы құжаттармен, тіркеу журналдарының түрлерімен және т.б., сондай-ақ зертхананың жабдықталуымен танысу; балық өнімдері мен бал сынамаларын алу әдістерін меңгеру; бал өнімдерін және бал үлгілерін алу әдістерін меңгеру; бал сапасын бақылаудың органолептикалық және зертханалық әдістерін меңгеру, алынған нәтижелерге байланысты балға санитарлық баға беруді үйрету. Сараптамаға жалған және шіре балын ұсынған жағдайларды тіркеу.
Шекара және көліктегі ветеринариялық-санитариялық бақылау.
Тәжірибе өтетін тудент танысу керек:
бақылау қызметтерімен айналысатын келесі ветқызмет: ҚР Ветеринариялық бақылау және қадағалау комитеті, шекаралық бақылау ветеринариялық бекеттер мекемелерінің құрылымымен;
шекаралық ветеринариялық бақылау бекеттерінің құрылымымен;
өз қызметінде басшылыққа алатын нормативтік-құқықтық және заңнамалық құжаттаманы әзірлеу.
бекеттерді материалдық-техникалық қамтамасыз ету;
іс жүргізуге;
Кеден одағының құрылуына байланысты өзгерістер мен толықтырулар;
Безендіруді үйрену:
есепке алу журналдарын;
ветеринариялық есеп құжаттарын;
ветеринариялық-ілеспе құжаттамаларын;
- ветеринариялық-санитариялық тексеру актілері және басқа актілерді;
- хаттамаларды;
- осы мекемелерде жасалатын өзге де құжаттарды.
Тәжірибе өтетін тудент меңгеру керек:
мемлекеттік бақылау және қадағалау бақылауындағы орны ауыстырылатын нысандарды тексеру тәртібі;
орны ауыстырылатын (тасымалданатын) бақылаудағы нысандарды түсіргеннен кейін немесе тиеуге берілетін көлік құралдарын ветеринариялық-санитариялық өңдеуге жіберу тәртібін;
Импортты және экспортты ресімдеу кезінде қатысу:
- тасымалдайтын жануарларды;
- өнімдерді;
- шикізаттарды;
- көлік құралдарын ветеринариялық өңдеуге жіберу;
- көлік құралдарына санитарлық өңдеу жүргізу.
Шекара және көліктегі ветеринариялық-санитариялық бақылау пәні бойынша есепте студент өзінің аналитикалық ойлау қабілетін және жоғарыда көрсетілген бағдарлама бойынша нәтижелерін қорыта білуі тиіс. Есеп күнделік жазбаларын талдау негізінде жасалады.
Ветеринариядағы менеджмент. Тәжірибеден өту орны бойынша студент ветеринариялық-санитариялық қадағалау мен ветеринариялық-санитариялық іс-шараларды жүзеге асырумен айналысатын мемлекеттік ветеринарлық мекемелермен және жеке кәсіпкерлік құрылымдармен танысуы тиіс. Ол үшін: қалалардың, аудандардың уәкілетті ветеринариялық органдары, ветеринариялық зертхананың филиалдары, "Республикалық ветеринариялық зертхана" РМК, "Республикалық эпизоотияға қарсы инспекция" ММ туралы ережелерді меңгеруі қажет. Студент осы құжаттар бойынша және тәжірибе жетекшісінің көмегімен өзіне қала немесе мемлекеттік аудан ветеринариялық қадағалау мекемелерінің мәртебесін, мақсаттары мен міндеттерін, құрылымы мен штаттарын анықтайды. Тәжірибе өту аймағында (қала немесе ауылдық аудан) студент барлық ветеринариялық-санитариялық бақылау объектілерімен танысады: базарлар, тамақ өнімдерін өндіру, дайындау, қайта өңдеу, сақтау кәсіпорындары, көлік нысандары және т. б. Бұл нысандарда студент ветеринариялық-санитариялық жұмыстарды жүзеге асыруға, қажетті ілеспе, есепке алу және есеп беру құжаттарын ресімдеуге қатысады және үйренеді, ветеринариялық-санитариялық қадағалауды ұйымдастырудың негізгі әдістері мен қағидаларын меңгереді.
Студент білуі және меңгеруі тиіс: алдын алу және эпизоотияға қарсы іс-шаралар жүргізу; жануарлардың жұқпалы және инвазиялық аурулары бойынша алдын алу эпизоотияға қарсы іс-шаралар жоспарын жасау; қалада немесе ауданда, ауылдық жерлерде ветеринариялық-санитариялық қадағалаумен айналысатын ветеринариялық мекемелердің құрылымын, штатын, мәртебесін және функцияларын сипаттау; практика орны бойынша барлық ветеринариялық-санитариялық қадағалау объектілерінің жай-күйіне сипаттама беру; осы объектілерде ветеринариялық-санитариялық қадағалауды жүзеге асыру тәртібін және жүргізілетін ветеринариялық іс-шаралар жүйесін сипаттау. Қосымшаларда құжаттардың үлгілері келтіру керек. Тәжірибен өту нәтижесі бойынша ветеринарлық-санитарлық жұмыстың жағдайына талдау жүргізу.
Ветеринарлық гигиена. Студенттер ет және сүт, балық өнеркәсібі кәсіпорындарында, сондай-ақ жануарларды сату базарларында және тамақ өнімдерін сату бойынша сауда орталықтарында тәжірибеден өтеді.
Студент білуі және меңгеруі тиіс: Аумақ; ғимараттар мен құрылыстардың орналасуы; жабдықтар; сумен жабдықтау;жарықтандыру; желдету; жылыту және өндірістік үй-жайлардың құрылғыларының ветеринариялық-санитариялық жағдайын анықтау.
Студент тәжірибеден өту кезінде базарлардың, өндірістік цехтар мен тұрмыстық үй-жайлардың негізгі ветеринариялық-санитариялық ережелері мен пайдалану нормативтерімен танысуы тиіс. Келесі талаптарға: сауда кәсіпорнының үй-жайына қойылатын санитарлық-гигиеналық талаптарына; сауда залының үй-жайына қойылатын санитарлық-гигиеналық талаптарына; сауда залын тазалауға қойылатын санитарлық-гигиеналық талаптарына; сауда қызметкерінің жеке гигиенасына қойылатын санитарлық-гигиеналық талаптарына назар аударылу керек. Жеке гигиена; санитариялық-гигиеналық талаптар, өнімдерді орналастыру, тасымалдау және өткізу; сайда залының жабдықтарына және сауда залының ұсақ жабдықтарға қойылатын санитариялық-гигиеналық талаптар; дезинфекция; дезинсекция; дератизация; сарқынды суларды зарарсыздандыру.
Дезинфекцияны бақылауды жүргізуді, дезинфекцияны бақылау үшін шайындыларды алуды үйрену.
Студент есеп беруде күнделік жазбаларды жинақтап, осы Ветеринариялық бақылау және қадағалау объектілерінің гигиеналық талаптарға және нормативтік-техникалық құжаттамасына сәйкестігіне талдау жасайды.
Фармакология, токсикология және токсикологиялық анализ. Токсикология және токсикологиялық анализ. Өндірістік тәжірибеден өту кезінде студент Республикалық ветеринариялық зертхана базасында химиялық-токсикологиялық зертханалық талдау әдістерін меңгереді. Патологиялық материалды зерттеуге іріктеу, орау және жіберу тәртібін ... жалғасы
5В120200 - Ветеринариялық санитария мамандығының білім алушылары үшін өндірістік және диплом алдындағы тәжірибеге арналған
ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР МЕН
БАҒДАРЛАМАСЫ
Нұр-Сұлтан 2019
Қазақстан Республикасының ауыл шаруашылығы минстрлігі
С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті
С. Сейфуллин атындағы Бекітемін
ҚазАТУ-нің әдістемелік С. Сейфуллин атындағы ҚазАТУ
кеңесінде қаралды, мақұлданды Басқарма төрағасының оқу-әдістемелік жұмыс бойынша орынбасары
№____хаттамамен бекітілді __________ И.Т.Тоқбергенов
______________2019 ж. ______________ 2019 ж.
Авторлар: Әбдірахманов С.Қ., Инирбаев А.Қ., Майқанов Б.С., Әділбеков Ж.Ш., Құрманова Г.Т., Жанабаева Д.Қ.
Әдістемелік нұсқаулар мен бағдарлама 5В120200-Ветеринариялық санитария" мамандығының студенттеріне тәжірибелік даярлауды ұйымдастыру және өткізу үрдісін басқару мақсатында әзірленген және нормативтік құжаттардың талаптарына сәйкес жасалған (оқу жоспары, МИСМК 110.20 - 2014 және өндірістік пен диплом алдындағы тәжірибені ұйымдастыру, өткізу және күнделік пен есепті ресімдеу бойынша барлық қажетті талаптарды қамтиды.
Рецензенттер:
С.Е. Битенова - ЖШС Астана ауыл шаруашылық өнімдерінің зетрханасы директоры.
Д.К. Айтмұхамбетов - Заведующий лабораторией оценки качества молока и кормов ТОО Научно-иновационный центр животноводства и ветеринарии.
ЖШС Ветеринария және мал шаруашылығы және ветеринария ғылыми-инновациялық орталығы" сүт және жем сапасын бағалау зертханасының меңгерушісі.
Ветеринариялық санитария кафедрасының отырысында қарастырылды. Хаттама № __ ___ _________ 2019 ж.
С. Сейфуллин атындағы ҚазАТУ-нің оқу-әдістемелік мәжілісінде мақұлданды. Хаттама № __ __ _________2019 ж.
(C) С. Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті (ҚазАТУ), 2019 ж.
МАЗМҰНЫ
Алғы сөз ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
4
1 Тәжірибе өтудің жалпы ережелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5
1.1 Өндірістік тәжірибе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
5
1.2 Диплом алдындағы тәжірибе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
5
1.3 Тәжірибелік оқуды ұйымдастыруға және өткізуге қойылатын талаптар
6
2 КҮНДЕЛІК ПЕН ЕСЕПТІ РӘСІМДЕУ ТӘРТІБІ ... ... ... ... ... ... ... ... ...
8
3 ПӘНДЕР БОЙЫНША ТӘЖІРИБЕ ӨТУ ЕРЕКШЕЛІГІ ... ... ... ... ... ...
9
ҒЫЛЫМИ ЗЕРТТЕУ ЖҰМЫСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
21
Қосымша А ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
21
Қосымша Б ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
23
Қосымша В ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
24
Қосымша Г ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
25
Қосымша Д ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
26
Қосымша Е ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
27
Қосымша Ж ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
28
Қосымша З ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
28
Қосымша И ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
29
Қосымша К ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
30
Қосымша Л ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
31
Қосымша М ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
34
Алғы сөз
Бұл әдістемелік ұсыныстар және бағдарлама Қазақстан Республикасының Үкіметі бекіткен 2013 жылғы 17 мамырдағы № 499 Жоғары білім берудің үлгі ережесіне сәйкес әзірленіп, Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген.
Кәсіби тәжірибенің түрлері, мерзімдері мен мазмұны мамандықтардың оқу жұмыс жоспарлары және ҚАТУ-нің академиялық күнтізбелік бағдарламаларға сәйкес анықталады.
С.Сейфуллин атындағы ҚАТУ студенттерінің теориялық білімдерін жетілдіру негізі - тәжірибелік дайындық болып табылады. Тәжірибелік оқу процесінің міндетті бөлігі болып табылады және мақсаты тәжірибелік дағдылар мен құзыреттілікке ие болу, оқушыларды өндіріс жұмысына дайындау болып табылады.
Оқу үдерісінде студенттер жалпы білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарына сәйкес мамандыққа байланысты оқу бағдарламасына сәйкес тәжірибенің тиісті түрлерін өтеді.
С.Сейфуллин атындағы ҚАТУ студенттерінің кәсіптік тәжірибесі - кəсіпорындарда, ғылыми-зерттеу институттарында, мекемелерде, ұйымдарда, клиникаларда практиканың негізі түрі болып табылады. Барлық тәжірибе түрлерінен өту барысында тәжірибенің мерзімдері, базасы және жетекшілері бекітілген ректордың бұйрығымен рәсімделеді.
Бұл нұсқаулар мен бағдарламаны білімнің мемлекеттік стандарттарына және еңбек нарығының талаптарына сәйкес авторлар - кафедраның оқытушы лекторлармен және жұмыс берушілермен бірлесіп әзірлеген.
1 ТӘЖІРИБЕ ӨТУДІҢ ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕРІ
1.1 Өндірістік тәжірибе
Өндірістік тәжірибе арнайы пәндер циклін оқып аяқтаған немесе жалпы теориялық дайындықты өткен студенттерге ұйымдастырылады.
Өндірістік практиканың мақсаты негізгі мамандықтарды бекіту, практикалық дағдыларды игеру мамандығы бойынша кәсіби қызметтің тәжірибесін алу болып табылады. Жұмыс тәжірибесінің негізі - кәсіпқой мамандыққа (немесе байланысты ұйымдарға) сәйкес келетін ұйымдар. Бітіруші кафедра тәжірибе бағдарламасын әзірлейді және бекітеді.
Өндірістік тәжірибенің ұзақтығы мен саны тиісті мамандық бойынша Мемлекеттік жалпыға міндетті стандарттармен анықталады.
Өндірістік практика қорытындысы бойынша білім алушылар Ветеринариялық санитария кафедрасына есеп береді, оны жетекші оқытушы-лекторлар тексереді, кафедра отырысында қаралады және талқыланады. Есепті қорғау нәтижелері бағалаудың белгіленген балдық-рейтингтік әріптік жүйесі бойынша сараланған сынақпен бағаланады. Өндірістік тәжірибе бойынша екі жетекшіні тағайындаған кезде қорытынды баға тәжірибе жетекшісінің бағалауын есепке ала отырып қойылады, оның үлес салмағы қорытынды бағаның 40% - ын құрайды, және кафедра жетекшісімен ұсынылған есеп бойынша салыстырмалы салмағы қорытынды бағалаудың 60% - ын құрайды.
1.2 Диплом алдындағы тәжірибе
Дипломдық жұмысты дайындау және жазу үшін білім беру-кәсіби бағдарламамен диплом алдындағы практика көзделеді. Диплом алдындағы тәжірибенің мазмұны дипломдық жұмыстың тақырыбымен анықталады. Диплом алдындағы тәжірибе ғылыми басшылықты, әдетте, диплом жұмысының ғылыми жетекшісі жүзеге асырады.
Диплом алдындағы тәжірибенің ұзақтығы Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарына сәйкес диплом жұмысын жазуға бөлінген академиялық сағаттар немесе кредиттер санымен анықталады.
Диплом алдындағы тәжірибе кезеңінде білім алушы тиісті практика базасының кәсіби қызметі бойынша нақты материалдарды, диплом жұмысының тақырыбы бойынша тәжірибелік материалдарды жинауды жүзеге асырады. Тәжірибе нәтижелері дипломдық жұмысты жазу үшін қолданылады және тиісті түрде ресімделеді.
Диплом алдындағы тәжірибенің қорытындысы дипломдық жұмысты алдын ала қорғауға шығарылады, оны ұйымдастыру тәртібін жоғары оқу орны дербес анықтайды.
Диплом алдындағы тәжірибе қорытындысы бойынша білім алушылар тиісті кафедраға есеп береді, оны практика жетекшісі тексереді, кафедра отырысында қаралады және талқыланады. Есепті қорғау нәтижелері бағалаудың белгіленген балдық-рейтингтік әріптік жүйесі бойынша сараланған сынақпен бағаланады.
Тәжірибеден өтпеген, тәжірибе бағдарламасын орындамаған, жұмыс туралы теріс пікір немесе есепті қорғау кезінде қанағаттанарлықсыз баға алған студенттер келесі академиялық кезеңде теориялық оқытумен қатар немесе жазғы семестр кезеңінде тәжірибеге бір рет жіберіледі.
1.3 Тәжірибелік оқытуды ұйымдастыруға және өткізуге қойылатын талаптар
Кафедра меңгерушілері білім алушылардың тәжірибесін өткізу үшін ұйымдарды, кәсіпорындарды, ғылыми-зерттеу ұйымдарын, ветеринариялық клиникаларды тәжірибе базасы ретінде анықтайды, олармен тәжірибеден өту бағдарламалары мен кестелерімен келіседі.
Кафедра меңгерушісі оқу жылы басталғанға дейін 1 айдан кешіктірмей, кәсіптік тәжірибені ұйымдастыру бойынша үлгілік шарт нысанына сәйкес тәжірибе базаларымен тиісті шарттар жасасады. Шарттың нысаны мен мазмұны В қосымшасына сәйкес ресімделеді.
Университет пен кәсіпорын (ұйым, мекеме) арасындағы филиал ашу және кәсіби ынтымақтастық туралы шарт Г қосымшада келтірілген.
Шарттарға КАТУ Басқарма төрағасы қол қояды. Басқарма төрағасының бірінші орынбасары және қол қоюға құқығы бар кәсіпорын басшыларының бірі қол қояды.
Тәжірибені ұйымдастыру мен өткізуге жасалған шарттың талаптарына сәйкес жоғары оқу орындарының және тәжірибе базаларының басшылары жауап береді.
Оқу үрдісінің кестесіне сәйкес 2 ай ішінде тәжірибе өту жөнінде бұйрық шығарады. Тәжірибе өтетін нысанда тәжірибеге жауапты жетекшісі тағайындалады. Ол тәжірибе жүргізу бойынша нұсқаулық, еңбекті қорғау және қауіпсіздік техникасы бойынша нұсқаулықпен таныстырып, арнайы журналға қол қойғызады. Практика жетекшісі ретінде кәсіптің ерекшелігін және тәжірибе базаларының қызметін жақсы білетін профессорлар, доценттер және тәжірибелі оқытушыларды тағайындайды.
Тәжірибе жетекшісі:
- білім алушылар тәжірибеден өтетін кәсіпорындарды, мекемелерді, ұйымдарды, сондай-ақ тәжірибе өтетін студент тәжірибе бағдарламаларымен және егер өндірістік тәжірибе, өндірістік тәжірибе күнделігімен қамтамасыз етіледі (Д қосымшасы);
- білім алушылардың кәсіптік тәжірибесінің ұйымдастырылуына және өткізілуіне, оның мерзімі мен мазмұнының сақталуына бақылауды жүзеге асырады;
- қажет болған жағдайда тәжірибеге жіберілетін білім алушыларға медициналық тексеруді ұйымдастырады;
- тәжірибе басталғанға дейін білім алушы-қажетті даярлауды ұйымдастырады;
- оқу жоспары мен бағдарламасына сәйкес білім алушылармен кеңестер өткізеді;
- кәсіпорынмен, мекемемен, білім алушылардың қалыпты еңбек және тұрмыс жағдайларын ұйымдастыруды, олармен еңбекті қорғау және қауіпсіздік техникасы бойынша міндетті нұсқамалардың жүргізілуін, практиканттардың ішкі еңбек тәртібі ережелерін орындауын бақылауды жүзеге асырады;
- білім алушылардың тәжірибе бойынша есептерін қарайды, олардың жұмысы туралы пікір береді және кафедра меңгерушісіне тәжірибенің өткізілуі туралы жазбаша есеп береді, білім алушылардың тәжірибелік дайындығын жетілдіру бойынша ескертулері мен ұсыныстарымен бірге;
- тәжірибе бойынша сынақтарды қабылдау жөніндегі комиссияның жұмысына қатысады;
- кәсіптік практиканың барлық түрлерінің қорытындысы бойынша хаттаманың жүргізілуін бақылауды жүзеге асырады.
Тәжірибе қорытындысы кафедра отырысында талқыланады. Тәжірибе қорытындысы бойынша тәжірибе туралы есеп беріледі. Есеп формасы еркін. Тәжірибенің жалпы қорытындысы кеңес мүшелерінің және кафедра оқытушыларының қатысуымен факультет кеңесінде қарастырылады.
Тәжірибе ағымдағы емтихандық сессия бойынша қарызы жоқ, техника қауіпсіздігі бойынша нұсқамадан өткен студенттер жіберіледі. Нұсқау алған кезде студент кафедра меңгерушісінен жеке қол қою арқылы: өндірістік тәжірибе бағдарламасын, күнделік бланкілерін, курстық және дипломдық жұмыстарды орындау бойынша кафедра тапсырмаларын алады. Өндірістік тәжірибе жетекшісіне келгеннен кейін студент өндірістік тәжірибе бағдарламасын ұсынуы, барлық ветеринариялық объектілерді қамту үшін өндірістік тәжірибеден өтудің күнтізбелік кестесін жасауы тиіс. Студент күнде күнделікке жасалған жұмыс туралы жазба жүргізуге міндетті, аптасына бір рет күнделікке тәжірибе өтетін ветеринарлық инспектор қол қояды. Студент оның ескертулері мен ұсыныстарын ескереді. Күнделіктегі жазбалар анық, түзетусіз болуы тиіс. Тәжірибе туралы есепті студент күнделікпен бірге кафедраға алғашқы бес күннен кешіктірмей тапсыруға міндетті.
Есептер мен күнделіктерді тексеруді пәндер бойынша барлық кафедралар жүзеге асырады, ал есептерді қорғау пәндердің барлық жетекші оқытушыларының қатысуымен комиссиялық түрде жүргізіледі.
"Қорытынды" бөлімінде тәжірибенің негізгі қорытындылары жазылады, бағдарламаны орындаудың оң нәтижелері туралы қорытындылар жасалады, тәжірибенің жекелеген бөлімдері бойынша кемшіліктер баяндалады, өндірістік практиканы ұйымдастыруды жақсарту бойынша сыни ескертулер мен ұсыныстар беріледі.
2 КҮНДЕЛІК ПЕН ЕСЕПТІ РӘСІМДЕУ ТӘРТІБІ
Күнделікке жазба тәжірибенің бірінші күнінен бастап және жұмыс күні аяқталғанға дейін хронологиялық тәртіппен жүргізіледі. Тәжірибе өту орнына байланысты күнделіктегі жазба түрі де өзгереді. Студент ветеринариялық қадағалау объектілерінде орындалатын іс-шаралардың мақсаттары мен міндеттері туралы толық жазады. Ветсансараптама зертханасымен танысады және күнделікке құжаттарды қабылдау туралы жазба енгізеді, зерттеу үшін азық-түлік өнімдерінің орташа сынамаларын алу тәртібі, МЕМСТ-қа сәйкес зерттеу әдістерін меңгереді. Бұл тәртіпте жоғарыда көрсетілген пән бағдарламаларына сәйкес басқа пәндер бойынша орындалған жұмыстарға қол қойылады.
Есепті ресімдеу. Есепті тіркеу түрде емес, күнделікті көрген фактілерді, зерттеу нәтижелері, әдістері туралы жазылады. Есеп әр пән бойынша жеке жасалады, бұл ретте жиналған материал терең тексеріске алынады және оларға өзінің бағасын жасайды.
Тәжірибе барысында, сондай-ақ күнделік пен есепті ресімдеуде студент үнемі оқулықтар мен оқу құралдарын, оқу-әдістемелік және анықтамалық әдебиеттерді пайдалануға міндетті.
Өндірістік тәжірибе бойынша есепте студент өзінің аналитикалық ойлауын және алынған нәтижелерді қорыта білуін көрсетуі тиіс.
Есеп қорытындысында барлық пәндер бойынша атқарылған жұмыстарды қорытындылау және талдау, атап айтқанда ветеринариялық-санитариялық сараптама бойынша есеп беру деректері мен құжаттаманы, ветеринариялық-санитариялық қадағалау объектілерінің ветеринариялық-санитариялық жағдайын, эпизоотологиялық жағдайын, жүргізілген жұмыстың нәтижелерін өз бетінше, алған дағдылары мен іскерліктерін және т. б. зерделеуді қамтиды.
Есеп схемалармен, кестелермен, суреттермен, актілермен және қосымшалармен безендірілуі тиіс, есеп жоспарға сәйкес жасалады.
Есеп жоспары
1. Кіріспе.
2. Мал шаруашылығы өнімдерін ветеринариялық-санитариялық сараптау.
3. Өсімдік, құс, балық, ара шаруашылығы өнімдерін ветеринариялық-санитариялық сараптау.
4. Шекара және көліктегі ветеринариялық санитариялық бақылау.
5. Ветеринариядағы менеджмент
6. Ветеринарлық гигиена.
7. Фармакология, токсикология және токсикологиялық талдау.
8. Алғашқы ветеринарлық көмек.
9. Клиникалық және қолданбалы диагностика.
10. Індеттану және жануарлардың жұқпалы аурулары.
11. Ветеринарлық және санитарлық паразитология.
12. Жануарлар патологиясы.
13. Қорытынды және ұсыныстар.
14. Қосымшалар (Қосымша А, В, С, Д, Е):
Қосымшада тәжірибе ресімделген барлық құжаттама, құжаттардың үлгілері (актілер, сараптама актілері, хаттамалар, ветеринариялық сертификаттар, ветеринариялық анықтамалар, сәйкестік сертификаттары, сапасы туралы куәлік және т. б.) келтіріледі.
3 ПӘНДЕР БОЙЫНША ТӘЖІРИБЕДЕН ӨТУ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Мал шаруашылығы өнімдерінің ветеринариялық-санитариялық сараптамасы. Өндірістік тәжірибені осы пән бойынша білім алушы студент келесі нысандарда өтуі тиіс: ветеринариялық зертханалар (тамақ қауіпсіздігі бөлімі, радиологиялық бөлім), сүт зауыттары зертханалары, ет өңдеу кәсіпорындарында, мал сою пункттерінде, сондай-ақ азық-түлік базарлары мен сауда орталықтарының ветеринариялық-санитариялық сараптау зертханалары жағдайында. Тәжірибе орнына келгеннен кейін студент міндетті:
1 зертхананың құрылымымен және етті қайта өңдеу кәсіпорындарының, сүт зауытының барлық цехтарымен танысу, талдау, жануарларды қабылдау, қорытынды беру, сертификаттарды, анықтамаларды жүргізу құжаттарын дайындау қажет.
2 жануарларды сою алдында тексеру жүргізу техникасын меңгеру, союға құжаттарды рәсімдеу.
3 Ет комбинатының, сою пунктінің конвейерлік желісінде немесе базардың жағдайында ветеринариялық-санитариялық сараптама зертханасының қарау үстелінде сойылған жануарлардың ұшалары мен мүшелерін союдан кейінгі сараптау әдістерін меңгеру. Студент малдың әр түрлі түрлерінің 15-20 ұшасы мен органдарын союдан кейін тексеріп-қарауды жеке өзі жүргізуі тиіс. Ұшаның ветеринариялық-санитариялық сараптамасының ерекшеліктеріне ерекше назар аудару. Өңдеу және игеру тікелей тексеру нүктелерінде: бас, ішкі органдар жан-жақты қаралу тиіс. Лимфа түйіндерінің топографиясына назар аудару қажет, олардың арасында сараптама үшін аса маңызды болып табылады. Ұшаның санаты бойынша қоңындығын анықтау. Трихинеллезге, финнозға сынама алу техникасын пысықтау.
4 Шұжық және жартылай фабрикаттарды дайындаудың, ішек шикізатының, майдың және ет өңдейтін кәсіпоры шығаратын басқа да өнімдердің субөнімдерін дайындаудың технологиялық принциптерін меңгеру.
5 Ет өңдеу кәсіпорнында зертханада жұмыс істеу. Сынамаларды алу техникасын үйрену. Химиялық бөлімде жұмыс істеу: органолептикалық және зертханалық әдістерді меңгеру (қайнату сынамасы, рН, сорпадағы пероксидазаға реакция, формалды сынама, еттің трихинеллоскопиясы, Лубецкий бойынша, Родер бойынша реакция және т.б.). Бактериологиялық бөлімде жұмыс: жағындыны грамм бойынша бояу, қоректік ортаға себу, диагностикалық реакцияларды оқу. Шығарылатын өнімді сату құқығына қорытынды, сертификаттар анықтамаларын беру ережелерін меңгеру.
6 Базардағы ветеринарлық-санитарлық сараптама зертханасында жұмыс. Базарға сату мақсатында келіп түсетін әр түрлі жануарлардың ұша мен ағзаларына сараптама жүргізу. Нарық жағдайына сәйкес ұшаны тексеру нүктелерінде жұмыс техникасын меңгеру. Базарға түсетін ұшалар мен мүшелерді қабылдау ережелері, олардың ерекшеліктері мен айырмашылықтары. Алынған сынамаларды органолептикалық және зертханалық әдістермен зерттеу (пісіру сынамасы, рН, еттің трихинеллоскопиясы, сорпадағы мыс купоросымен және т. б. реакция).
7. Рейдтік тексерулер, сөрелерде сатылатын ет сапасының сәйкестігі және құжаттамаға сәйкестігі. Мал шаруашылығы өнімдерін сату құқығына қорытынды, ветеринарлық анықтамалар беру ережелерін игеру. Сүт және сүт өнімдерін, жұмыртқа және құс етін зерттеу техникасы. Базарларда ұшалар мен органдарды таңбалау ережесі.
Гормолзавод зертханасында жұмыс істеу, сүт қабылдау ережесі, құжаттама бойынша салыстыру. Сүтті органолептикалық және зертханалық зерттеу әдістерін меңгеру (майдың пайызы, ақуыз, тығыздығы, қышқылдығы, тазалық дәрежесі, бөгде заттар және т.б.). Күнде күнделікті барлық зерттеулермен және олардың нәтижелерімен толтыру. Студент аталған іс-шараларды орындаумен қатар, бұрын берілген тақырыпқа сәйкес курстық жұмысты жазуға материалдар жинайды.
Өсімдік, құс, балық және ара шаруашылығы өнімдерін ветеринариялық-санитариялық сараптау. Осы пән бойынша студенттердің өндірістік тәжірибесі келесі нысандарда жүзеге асырылады:
- азық-түлік базарлары мен сауда орталықтарының ветеринариялық-санитариялық сараптау зертханаларында;
- көкөніс сақтау және кептіру кәсіпорындары;
- балық өңдеу кәсіпорындары,
- мамандандырылған омарта шаруашылығы және фермалар,
- радиологиялық және тамақ қауіпсіздігі бөлімі
ҚР АШМ Республикалық ветеринариялық зертхана және басқа да кәсіпорындар, ұйымдар, мекемелер тәжірибеден табысты өтуін және осы пән бойынша білікті басшылықты қамтамасыз ете алады.
Тәжірибе кезінде студент өту орнына байланысты келесі жұмыстарды жүргізу керек: зертхананың орналасуымен және құрылымымен (типтік ғимаратта немесе бейімделген ғимаратта), танысу; құжаттарды, журналдарды жүргізу және толтыру ережелерін, ілеспе құжаттарды және есептілік формаларын оқып үйрену; зертханалық жабдықтарда жұмысты және зертханада реактивтерді дайындау әдістерін меңгеру; жарамсыз ДЖСЭ өнімдерін кәдеге жарату тәртібін және конфискаттарды залалсыздандыру әдістерін оқып үйрену; өнімнен сынама алу әдістемесін; сапаны органолептикалық және зертханалық зерттеу әдістемесі мен техникасын, нитраттарды, ауыр металдардың тұздарын, радионуклидтерді анықтау тәсілдерін, ылғалдың, бөгде заттардың құрамын және т. б. меңгеру. Өнімдердің барлық түрлеріне нормативтік-техникалық құжаттамамен танысу; зерттеу бойынша есептік мәліметтермен танысу. ШЖМ-дан асып кету жағдайын белгілеу (келіп түскен өнімнің түрі, жылы, айы); импорттық өнімдерді сараптау ережелерін меңгеру.
Теориялық білімді бекіту және тәжірибелік дағдыларды қалыптастыру үшін, азық-түлік сапасын сараптаумен байланысты тәсілдерді, студент қол жетімділігіне байланысты келесі бөлімдерден тәжірибе өтуі тиіс: өсімдік шаруашылығы өнімдерін сараптау (жаңа піскен тамыржемістілер, көкөністер, жемістер, жидектер және саңырауқұлақтар; консервіленген өсімдік өнімдері, дәнді-бұршақ өнімдері; тағамдық өсімдік концентраттарын сараптау (макарон өнімдері, ванилин, желатин, лимон қышқылы, қант, дәмдеуіштер, дәмдеуіштер және т. б.); өсімдік майларын сараптау және т. б.
Тәжірибе аяқталғаннан кейін студент өз бетінше азық-түлік сапасына сараптама жүргізе алады (нормативтік-техникалық құжаттарға сәйкес) және сапаға санитарлық баға бере алады. Есепте кестелерді, схемаларды, фотосуреттерді және т. б. қоса бере отырып, сипаттама бөлімі түрінде жүргізілген жұмыстың нәтижелерін талдау, сондай-ақ өсімдік өнімдерінің қауіпсіздігін жақсартуға бағытталған тәжірибелік ұсыныстар мен ұсынымдар көрсетіледі.
Балық өңдеу өнеркәсібінің кәсіпорындары. Балық өңдеу кәсірорынның шығарылатын өнімнің түріне, қуаттылығына байланысты студент міндетті: өндірістік цехтармен, технологиялық үдерістермен және шығарылатын өнімнің түрлерімен танысуға; өнімнің қосымша шикізаттарымен, сапасын бақылауды жүзеге қолданатын аспаптармен және зертханамен танысуға, технологиялық процестер мен дайын өнімнің сапасын сақтау; балық және балық өнімдерін қабылдау ережелерін және зертханалық зерттеу үшін балық тауарларының сынамаларын алу ережелерін меңгеру; балық тауарларының сапасын анықтау әдістерін және балық консервілері мен пресервілердің сапасын бағалау ережелерін меңгеру; балық қалдықтарын жою әдістерімен танысу керек.
Мамандандырылған ара шаруашылықтар мен фермалар. Осы бөлім бойынша студент: ара шаруашылығы омартасымен және ара ұстау ережесімен танысу; бал алу тәсілдерімен және шаруашылықтарда бал сапасын бақылау әдістерімен танысу; жүргізілген жұмыс туралы құжаттармен, тіркеу журналдарының түрлерімен және т.б., сондай-ақ зертхананың жабдықталуымен танысу; балық өнімдері мен бал сынамаларын алу әдістерін меңгеру; бал өнімдерін және бал үлгілерін алу әдістерін меңгеру; бал сапасын бақылаудың органолептикалық және зертханалық әдістерін меңгеру, алынған нәтижелерге байланысты балға санитарлық баға беруді үйрету. Сараптамаға жалған және шіре балын ұсынған жағдайларды тіркеу.
Шекара және көліктегі ветеринариялық-санитариялық бақылау.
Тәжірибе өтетін тудент танысу керек:
бақылау қызметтерімен айналысатын келесі ветқызмет: ҚР Ветеринариялық бақылау және қадағалау комитеті, шекаралық бақылау ветеринариялық бекеттер мекемелерінің құрылымымен;
шекаралық ветеринариялық бақылау бекеттерінің құрылымымен;
өз қызметінде басшылыққа алатын нормативтік-құқықтық және заңнамалық құжаттаманы әзірлеу.
бекеттерді материалдық-техникалық қамтамасыз ету;
іс жүргізуге;
Кеден одағының құрылуына байланысты өзгерістер мен толықтырулар;
Безендіруді үйрену:
есепке алу журналдарын;
ветеринариялық есеп құжаттарын;
ветеринариялық-ілеспе құжаттамаларын;
- ветеринариялық-санитариялық тексеру актілері және басқа актілерді;
- хаттамаларды;
- осы мекемелерде жасалатын өзге де құжаттарды.
Тәжірибе өтетін тудент меңгеру керек:
мемлекеттік бақылау және қадағалау бақылауындағы орны ауыстырылатын нысандарды тексеру тәртібі;
орны ауыстырылатын (тасымалданатын) бақылаудағы нысандарды түсіргеннен кейін немесе тиеуге берілетін көлік құралдарын ветеринариялық-санитариялық өңдеуге жіберу тәртібін;
Импортты және экспортты ресімдеу кезінде қатысу:
- тасымалдайтын жануарларды;
- өнімдерді;
- шикізаттарды;
- көлік құралдарын ветеринариялық өңдеуге жіберу;
- көлік құралдарына санитарлық өңдеу жүргізу.
Шекара және көліктегі ветеринариялық-санитариялық бақылау пәні бойынша есепте студент өзінің аналитикалық ойлау қабілетін және жоғарыда көрсетілген бағдарлама бойынша нәтижелерін қорыта білуі тиіс. Есеп күнделік жазбаларын талдау негізінде жасалады.
Ветеринариядағы менеджмент. Тәжірибеден өту орны бойынша студент ветеринариялық-санитариялық қадағалау мен ветеринариялық-санитариялық іс-шараларды жүзеге асырумен айналысатын мемлекеттік ветеринарлық мекемелермен және жеке кәсіпкерлік құрылымдармен танысуы тиіс. Ол үшін: қалалардың, аудандардың уәкілетті ветеринариялық органдары, ветеринариялық зертхананың филиалдары, "Республикалық ветеринариялық зертхана" РМК, "Республикалық эпизоотияға қарсы инспекция" ММ туралы ережелерді меңгеруі қажет. Студент осы құжаттар бойынша және тәжірибе жетекшісінің көмегімен өзіне қала немесе мемлекеттік аудан ветеринариялық қадағалау мекемелерінің мәртебесін, мақсаттары мен міндеттерін, құрылымы мен штаттарын анықтайды. Тәжірибе өту аймағында (қала немесе ауылдық аудан) студент барлық ветеринариялық-санитариялық бақылау объектілерімен танысады: базарлар, тамақ өнімдерін өндіру, дайындау, қайта өңдеу, сақтау кәсіпорындары, көлік нысандары және т. б. Бұл нысандарда студент ветеринариялық-санитариялық жұмыстарды жүзеге асыруға, қажетті ілеспе, есепке алу және есеп беру құжаттарын ресімдеуге қатысады және үйренеді, ветеринариялық-санитариялық қадағалауды ұйымдастырудың негізгі әдістері мен қағидаларын меңгереді.
Студент білуі және меңгеруі тиіс: алдын алу және эпизоотияға қарсы іс-шаралар жүргізу; жануарлардың жұқпалы және инвазиялық аурулары бойынша алдын алу эпизоотияға қарсы іс-шаралар жоспарын жасау; қалада немесе ауданда, ауылдық жерлерде ветеринариялық-санитариялық қадағалаумен айналысатын ветеринариялық мекемелердің құрылымын, штатын, мәртебесін және функцияларын сипаттау; практика орны бойынша барлық ветеринариялық-санитариялық қадағалау объектілерінің жай-күйіне сипаттама беру; осы объектілерде ветеринариялық-санитариялық қадағалауды жүзеге асыру тәртібін және жүргізілетін ветеринариялық іс-шаралар жүйесін сипаттау. Қосымшаларда құжаттардың үлгілері келтіру керек. Тәжірибен өту нәтижесі бойынша ветеринарлық-санитарлық жұмыстың жағдайына талдау жүргізу.
Ветеринарлық гигиена. Студенттер ет және сүт, балық өнеркәсібі кәсіпорындарында, сондай-ақ жануарларды сату базарларында және тамақ өнімдерін сату бойынша сауда орталықтарында тәжірибеден өтеді.
Студент білуі және меңгеруі тиіс: Аумақ; ғимараттар мен құрылыстардың орналасуы; жабдықтар; сумен жабдықтау;жарықтандыру; желдету; жылыту және өндірістік үй-жайлардың құрылғыларының ветеринариялық-санитариялық жағдайын анықтау.
Студент тәжірибеден өту кезінде базарлардың, өндірістік цехтар мен тұрмыстық үй-жайлардың негізгі ветеринариялық-санитариялық ережелері мен пайдалану нормативтерімен танысуы тиіс. Келесі талаптарға: сауда кәсіпорнының үй-жайына қойылатын санитарлық-гигиеналық талаптарына; сауда залының үй-жайына қойылатын санитарлық-гигиеналық талаптарына; сауда залын тазалауға қойылатын санитарлық-гигиеналық талаптарына; сауда қызметкерінің жеке гигиенасына қойылатын санитарлық-гигиеналық талаптарына назар аударылу керек. Жеке гигиена; санитариялық-гигиеналық талаптар, өнімдерді орналастыру, тасымалдау және өткізу; сайда залының жабдықтарына және сауда залының ұсақ жабдықтарға қойылатын санитариялық-гигиеналық талаптар; дезинфекция; дезинсекция; дератизация; сарқынды суларды зарарсыздандыру.
Дезинфекцияны бақылауды жүргізуді, дезинфекцияны бақылау үшін шайындыларды алуды үйрену.
Студент есеп беруде күнделік жазбаларды жинақтап, осы Ветеринариялық бақылау және қадағалау объектілерінің гигиеналық талаптарға және нормативтік-техникалық құжаттамасына сәйкестігіне талдау жасайды.
Фармакология, токсикология және токсикологиялық анализ. Токсикология және токсикологиялық анализ. Өндірістік тәжірибеден өту кезінде студент Республикалық ветеринариялық зертхана базасында химиялық-токсикологиялық зертханалық талдау әдістерін меңгереді. Патологиялық материалды зерттеуге іріктеу, орау және жіберу тәртібін ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz