Еркіндік деңгейлері

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

Реферат

Еркіндік философиясы

Орындаған:Алмасқызы Д

Гео21

Тексерген:Есентаева А. М.

Орал 2022

1. Ерік еркіндігі мәселесін зерделеу және түсіндіру.

Еркіндік - адамның немесе жеке ұлттың, халықтың өз мүдделері мен мүмкіндігіне сай әрекет етіп, өз қалауын жүзеге асыруы. Адамдар өз әрекетінің объективті жағдайларын қалауынша таңдап алуға ерікті емес, алайда олар нақтылы және салыстырмалы еркіндікке ие. Ғылыми-техникалық ілгерілеу әрбір адамға, әлеуметтік топқа, тұтас ұлтқа қызмет ете отырып, олардың табиғаттың объективті заңдарын игеруіне, іс жүзінде қолдануына жәрдемдеседі. Жеке адам мен ұлттың еркіндік дәрежесінің артуы тұтастай алғанда қоғамның ілгерілеу үрдісінің өзекті өлшемі болады. Оның әлеуметтік кедергілерге қарсы күресі, жалпы алғанда, қоғамның алға басуының қуатты қозғаушы күші болып табылады. Адамдардың дүниедегі объективті жағдайды таңдау еркіндігі болмағанымен, олар өзіндік мақсаттарды көздей алады және оған жетудің әр түрлі мүмкіндіктері қатарынан неғұрлым тиімді жолды ерікті түрде пайдаланады. Бірақ, бұл қоғамдағы жалпы объективті жағдай мен мүмкіндікке, субъектілердің (жеке адамның, әлеум. топтың, этникалық топтың) жаратылыс заңдары мен қоғам заңдылықтарын игеру қабілетіне және басқаларына байланысты. Әлемдік философияда еркіндік туралы бір-біріне қайшы көзқарастар қалыптасқан. Гегель еркіндікті субъективті рухпен, Фейербах адамның өзінің ерекшелігімен байланыстырса, дін оны адамдардың құдайға құлшылық етуімен, экзистенциалистер адамның психикалық актілерімен байланыстыра қарастырады. К. Маркс еркіндік мәселесін қажеттілікті және заңдылықтарды білумен, оны игерумен байланысты түсіндіреді. Ф. Энгельс өзінің “Анти-Дюринг” атты еңбегінде еркіндік әлдебір нәрседен тәуелсіздік нышаны емес, керісінше, ол адамның жаратылыс күштеріне, қоғамдық қарым-қатынастарға және өз болмысына үстемдігі дейді. Еркіндік - нақты және салыстырмалы ұғым. Мысалы, адам әр түрлі жағдайларға байланысты еркін болады немесе одан мүлдем айырылады. Ол өмірдің бір саласында өзін еркін сезінгенімен, өзге бір салада оған жете алмауы да мүмкін. Сол секілді жеке адамның және ұлттың еркіндік дәрежесі де әр түрлі. Мұның өзі қоғамдағы өндіргіш күштердің дамуына да тікелей қатысты. Сонымен қатар ол әлеуметтік, этникалық топтардың, жекелеген адамдардың еркіндігін анықтайтын қоғамның әлеум. -саяси құрылымына да тәуелді. Міне, сондықтан еркіндік мәселесін саясаттану жағынан алып қарайтындар оны азаматтардың және тұтас бір ұлттың қоғамдық құрылым мен басқару түрін таңдауы деп түсіндіреді. Экономика саласында еркін базар, еркін бәсекелестік принциптері негізінде өндіргіш күштер дамитыны, адамдардың еркіндік аясы кеңейе түсетіні рас.

2. Философия тарихындағы еркіндік ұғымы.

Тарихи - философиялық зерттеулер көрсеткендей, адамзаттың тарихи дамуы барысында жауапкершілік ұғымының мағынасы мен көріну формалары ұдайы өзгеріп отырған. Қоғамдық өмірдің шынайы құбылысы ретінде жауапкершіліктің пайда болуы адамның тұлға ретінде қалыптасуымен байланысты ұзақ тарихи дамудың нәтижесі. Адамның қоғамнан бөлінуі, индивидуалдылықтың қалыптасуы, адамның еркін әрекет ете алуы «жауапкершілік» ұғымының пайда болуына алғышарт болды. Осы себепті адамның еркіндігі оның жауапкершілігінің алғышарты болса, ал жауапкершілік еркіндіктің өлшеміне айналды.

Еркіндік пен жауапкершілік идеялары бізге ежегі Грециядан келді. Ұлы грек трагиктері еркіндік пен жауапкершілік идеяларын ашып таратқанымен, олар дамымай, анықталмай қалып қойды. Грецияда адамдар құдайлардың ойыншығы мен құрбандары болғандықтан, оларға жауапкершілік артылмады. (Бұл жерді толықтыру керек) . Адамдарда еркіндік жоқ, демек олар жауапкершіліктен де босатылған. Олар тағдырға бағынған.

Антика дүниесінің көшбасшысы саналатын Сократтың ілімі адамдардың рухани ішкі әлеміне толықтай бағытталған. Адам танымының негізгі мақсаты оның ойынша, тұлғаның жақсылыққа және өнегелілік кемелдікке әрдайым ұмтылысы. Әрбір ойлаушы тұлға о баста еркіндікке ұмтылады, оған құқылы. Шынайы еркіндік абсолютті жақсылық ұғымымен сәйкес. Еркіндік игілік пен әділеттілік ұғымдарымен тығыз байланысты.

Сократтың замандасы Антисфен оның ілімін былайша жалғастырады: «игілікті және бақытты өмір, ең алдымен ерікті өмір - деп, еркін болу үшін құл болмау жеткіліксіз» дейді. Көптеген саяси еркін адамдар - өз қажеттіліктерін өздері жүзеге асқан, аспаған тілектеріне құл реінде қызмет етеді. Олар үшін бақытты және еркін болудың жағыз жолы - өз қажеттіліктерінің көбінен бас тарту. Киниктер шынайы және сыни еркіндік, ішкі, сыртқы, автономды мораль мен қоғам алдындағы тұлға жауапкершілігі;

Сократтың шәкірті Платонның еркіндік туралы көзқарастары оның ''Мемлекет'', ''Заңдар'' атты диалогтарында айтылады. Еркіндік заңмен реттелінеді дей отырып, Платон әртүрлі қоғам типтерімен қарастырған, соның ішінде ең маңыздысы демократиялық қоғам болып саналған.

Демократиялық қоғамда Платон бойынша, игілік ретінде еркіндік басты орынға шығады. Демократиялық қоғамдағы қарапайым адам алғыр, ұятсыз, дегенмен алғырлық ағартушылық деп аталады. Демократиялық қоғам тираншылыққа тез айнала алады, өйткені тым еркіндік қоғам үшін құлдыққа ұқсас Платон мемлекетіндегі легейммацияға саяси, жеке еркіндік ұшырайды. Платон моральды-саясатпен, индивидуалды игілікті-қоғамдық мүддемен, тұлғаны мемлекетпен теңестіреді. ''Ешкім ешқашан басқарушысыз қалмауы керек, ойында да, істе де, ешкім өз қалауымен әрекеттенуге тиіс емес, қашанда соғыста да, бейбітшілікте де, басқарушыға қарап, соның бұйрығымен жүруі тиіс''-дейді ол. Платон мемлекетінде азаматтар үш топқа бөлінген: басқарушылар-философтар, абыздар, әскерлер, жұмысшылар. Осы топтан екеуі еркін. Соңғысы мемлекеттік құл болып табылады. Еркін азаматтар жұмысшыларға тәуелді. Дегенмен, олар саяси құқықпен байланыспаған. Жеке өмір мен әрекет аймағында еркіндікті қолдана отырып, отбасында жекеменшік, шаруашылық үй иелене отырса да, олардың арасында ерекшеліктер жоқ болады дейді ойшыл. Еркіндік шексіз бола алмайды, өйткені практикалық әрекеттің құқықтық кооперативі ретінде заң шегімен шектелмейді, ол өзінің қарама қарсылығына айналады.

Платонды оның шәкірті ретінде Аристотель жалғастырды. Аристотельде еркіндік маңызды ұғым ретінде, саяси-құқықтық аспектіден шығады, заңды моральдық еркіндік шектеулерінің қажеттілігі туралы ілімді дамытады. Тұлғаның қоғамдағы рөлі ең бірінші кезекте оның талант, қабілеті, практикасымен анықталады. Еркіндіктің өлшемін ол қоғамдық пайда мен игілікпен байланыстырып, еркіндік пен мәжбүрлеу арақатынасы диалектикасына ұмтылады. Еркіндік - саналы шектелген индивидуалды әрекет. Ол қоғамдық игілікпен үйлесімде әрекет етеді. Еркіндікке ұмтылу оның ойынша, тікелей өзін кемелдендіруге лайықты мақсатқа игілікті ұмтылыспен байланысты. Бұл ұмтылыста тұлға еркін. Еркіндікті жоғары құндылық ретінде қарастырсақ, отбасын құрудың қерегі не? - дейді ежелге философтардың бірі Еврипид. Себебі, отбасын құрған соң, еркіндік жоғалады деп санаған.

Атомистік ілімнің негізін салушылардың бірі Демокрит жеке индивидтердің еркіндіктері қоғамдық құрылым типімен байланысты деп қарастырады. Оның пікірінше, еркіндік идеясы жеке индивидтің басқа қоғамнан тәуелсіздігін білдірсе де, бұл еркіндіктің жалғыз кепілі сол қоғам ғана бола алады, өйткені, ол индивидтің қауіпсіздігін қамтамасыз ете алады, оның қажеттілігін қанағаттандыру құралы болып табылады. әрбір жеке индивидтің еркіндігін толықтай терістемей, Демокрит азаматтарды заңдды тыңдауға, қоғамдық міндетке ерікті қызмет етуге шақырады. «данышпан заңға бағынбай еркін өмір сүруі тиіс» - деді ол. Еркін рухты жақтаушы ретінде, Демокрит бай, еріксіз болғанша, кедей, еркін болу артық деп есептеген. Адам еркін болғанда әлеуметтік өажеттілік заңды бойынша, техника мен табиғи қажеттілікті жеңеді.

Ежелге грек ойшылдарының пікірінше, әлем рух тарапынан басқарылады. Әлемдегі барлық оқиғалар осы қажеттіліктен туындайды. Адам осы қажеттілікті түсініп, соған сәйкес әрекет етуі тиіс. Осылай істегенде ғана еркін әрі бақытты бола алады. Өйткені, парасаттылық дегеніміз табиғат және ақылмен сәйкестік, яғни адамның еркін болуы табиғат қажеттідігін түсініп, әрекеттерімізді соған сәйкестіндіру.

3. Б. Спинозың, А. Камюдың, М. Хайдеггердің, Ж -П. Сартрдың ілімдеріндегі адам және оның еркіндігі.

Ақиқат пен шығармашылықтың арақатынасы туралы мәселені қарастыру үшін онтология мен эпистемологияға арналған бірқатар классикалық мәселелерді, мысалы, ақиқат пен білімнің, болмыстың және білімнің, ақиқат пен шындықтың емес, білім мен надандықтың, шығармашылық пен таным процесінің, шығармашылық пен болмыстың мәнін және т. б. талдау қажет. Осы жұмыста барлық мәселелерді қарастыру мүмкін емес, сондықтан біз назарымызды ХХ ғасырдың философиясында қарастырылған аспектілердің біріне аударамыз. Жоғарыда аталған мәселелердің көп бөлігін қамтитын Хайдеггердің шындықты түсіндіруі рефлексия үшін негіз болады.

Хайдеггер шындықты классикалық түсінуді білім мен шындықтың таныс сәйкестігі деп жариялайды және одан кетеді. Оның ақиқат тұжырымдамасы "субъектінің эпистемологиясындағы" шындықты түсінудің тарихи және философиялық көзі болып табылады. "Шындықтың мәні туралы"еңбектерінде, "Платонның ақиқат туралы ілімі" және "Көркем жаратылыстың бастауы" ол танымдық әдістерді түсіну арқылы адамның шындыққа деген көзқарасына айналдырады. Нәтижесінде субъективті-жеке және онтологиялық ерекше байланыс пайда болады.

Хайдеггердің ақиқат тұжырымдамасының маңызды сәттері келесідей. Хайдеггер шындықтың логикалық формасының маңызды емес сұрақтарын қалдырып, шындықты шындық және шындықты дұрыс сөйлем ретінде анықтайды. Шынайы нәрсе болуы керек деген идеямызға сәйкес келетін нәрсе болуы мүмкін: "нағыз алтын-бұл шындық, оның жарамдылығы біз" іс жүзінде "әрдайым"алтын" сөзімен алдын-ала түсінетінімізге сәйкес келеді. Керісінше, біз жалған Алтынды болжайтын жерде: бұл жерде бір нәрсе дұрыс емес.

Ақиқат-пайымдау таным мен заттың арақатынасы принципімен байланысты және екі нұсқа мүмкін: не таным затқа сәйкес келеді, не нәрсе танымға сәйкес келеді. Бір немесе басқа нұсқаға қарамастан, шындық оларда дұрыс деп түсініледі. Шындықтың классикалық тұжырымдамасына сәйкес келетін бұл дұрыстық енді бір нәрсені емес, ол туралы мәлімдемені сипаттайды: "біз бәрін шынайы деп атаймыз, бірақ шын немесе жалған деп атаймыз, біз ең алдымен өзіміздің болмысымыз туралы мәлімдемелерімізді атаймыз, ол өз табиғаты бойынша нақты немесе жалған болуы мүмкін, өз болмысымызда қандай-да бір түрде әрекет етеді". Бірақ шындық-шынайылық және шындық-дұрыстық бір-бірімен бөлінбейді, керісінше, Хайдеггер шындықты-шынайылықты шындық арқылы-дұрыстығын түсіндіруге тырысады.

Хайдеггер шындық механизмдерін түсінудің дәстүрлі әдісіне қанағаттанбайды, өйткені ақиқат ғылымда түсіндірілетін рефлексиялық механизм туралы мәселе тек "мүмкіндік пен мүмкін еместігі туралы, қуыста пайда болатын ассимиляцияның түрі мен дәрежесі туралы дау" бар. Шындықты түсіну үшін-дұрыс және оның нақтылығы арқасында, сіз негізмен емес, "мәлімдеме мен нәрсе арасындағы қарым-қатынас түрін" алуыңыз керек. Шындықтың шынайы тетіктерін сәйкестік табиғаты, "үйлесімділіктің ішкі мүмкіндігі"арқылы ғана түсінуге болады.

Қатынасы арасындағы высказыванием және затты - внелогическое. Ол, біріншіден, нәрсені білдіреді, ерекшелейді, көрсетеді, екіншіден, ұсынылған нәрсе туралы айтады. Бірақ өкілдік - бұл сана немесе идеяның ұстанымы емес, ашықтық . . . тек ұсыну процесі арқылы жасалмайды. Өкілдік дегеніміз - пән ретінде қабылдау немесе болмыс ретінде қабылдау, яғни адамның ойлау әрекетіне алғашқы гематизацияланбаған болмыстың жорамалы.

Шындықты түсіну үшін-мәлімдеме, тек қана ойлау жағдайларын ғана емес, сонымен бірге оның өмір сүру жағдайларын да талқылау қажет. Ақиқат-дұрыстық логикалық сәйкестік ретінде емес, "ашық хат алмасу", "түсінбеушілік", алетея ретінде мүмкін. Демек, бұл адамның белгілі бір жеткізілімімен және ондағы белгілі бір көрінісімен ғана мүмкін болады.

Бірақ ақиқат алетея сияқты, ашықтық шындықтың толық мәні емес. Хайдеггер түсінігіндегі шындық үшін шындық емес, жасыру қажет. Шындықты толық түсіну антитезді шешуді қамтиды: ақиқат - Бостандық, ашықтық - жасыру, құпия - түсініксіздік, ақиқат - шынайы емес шындық. Шындықтың шынайы емес мәні - құпия.

Бұл түсіндіруде Хайдеггер феноменология мен "өмір философиясы" арасында экзистенциализммен сәйкес келмейтін орын алады, дегенмен ол адамның экзистенциясы туралы айтады. Көптілділік, болмыстың поливекторлығы адамның әр осында-болмысында бар. Бұл қатысу бұрылыста ашылады. Бірақ "бұрылу" дегеніміз-болмыстың формалары мен жалпы іске асыру мен жүзеге асырылмау арасындағы таңдау.

Таңдау жасап, болмыстың қандай да бір векторына тоқтала отырып, адам шындықтан алшақтайды: құпия ұмытып кетуден бас тартып, оған қызмет етуді доғарғандықтан, ол адамды күнделікті өмірінде, өз қоймаларының астында қалдырады. Тастап кеткен адамдар өздерінің әлемін жаңа қажеттіліктер мен ниеттермен толықтырады және оларды өз жоспарлары мен жоспарларымен толтырады. Содан кейін адам екі өлшем үшін соны пайдаланады, жалпы барын ұмытады. Бірақ ол бұл процесстен бас тартпаса, егер ол күнделікті сана саласында болса және метафизикалық даналық ондағы "құпияны"есте сақтаса, оған жақындайды. Содан кейін вектор-таңдау шындықты көрсетуге мәжбүр болады. Міне, бұл бірліктің күрделі күйі, болмыстың құпиясында еріген және таңдалған жер, шындық пайда болатын адам нүктесі бар. Адам-шындықты жарықтандыратын сәуле, оның формасы шындықтың формасын анықтайды, ал шындықтың өзі - "құпия" мен оның ұмытып кетуі арасындағы алшақтық.
Күнделікті өмірге үнемі бой алдыратын адам оны жойылудан сақтайтын шындықтың құпиясын қалай сақтай алады? Хайдеггердің айтуынша, адам "экзистентті", яғни күнделікті өмірмен анықталатын таңдау жағдайында үнемі бола отырып, шараның өзі мен оны орнатудың мәні туралы ойланбастан жаңа шаралар жасайды, оған тоқтап, оның негізінің құпиясын көру қиынға соғады. оның экзистенттілігі. Шындықты түсінуге деген ұмтылыс адамды адам туралы білімін арттыруға итермелейді. Бірақ бұл процесс білімнің кең кеңеюі арқылы жүзеге асырылады, нәтижесінде шындық заттардың жеке бөліктері туралы шындықтардың қосындысынан тұрады. Бұл шындықтың эпистемологиялық аспектісін басшылыққа алатын және жеке салалар мен пәндердегі білімнің фрагменттерінен шындықты қосатын ғылым жолы. Бұл адамды күнделікті өмірге батыру, адамды осы кең процеске тарту жолы. Хайдеггер біржақты таңдау туралы ескертеді: бар нәрсенің ашылуы, тұтастай алғанда, әрбір жеке зат кіретін сомаға сәйкес келмейді. Керісінше: егер адам болмысы аз белгілі болса және мүмкін болса, тек басында - ғылымға әсер етсе, онда бар нәрсенің ашылуы, әдетте, белгілі немесе кез-келген уақытта білуге болатын жағдайға қарағанда айтарлықтай әсер етуі мүмкін. оңай көрінетін және енді білімге қарсы тұра алмайтын, ал заттарды техникалық игеру шексіздік түрінде болады.

Сонымен қатар, ғылым таным процесінде жасыруды жояды, осылайша адамның онтологиялық негізіне, болмыстың ашылуына, шындыққа жол ашады. Осылайша, адамзат тарихы барысында шындық өзінің "сапасын" өзгертеді. Қызығушылығы ауады с онтологического және экзистенциального аспектісін к гносеологическому және эпистемологическому. Тек қазір, ХХ ғасырдың ойшылдары, соның ішінде Хайдеггер жасаған бірқатар ескертулерден кейін философия шындықты толық түсінуге қайта оралады.

Хайдеггердің пікірінше, адамға бар нәрсенің ашылуына назар аударуға, ақиқатты ашық жасыру ретінде жоюға жол бермеуге мүмкіндік беретін сапа: адамның бар болуы ғана емес, сонымен бірге ол да бар, яғни оның қазбасында ол бар нәрсені білдіретін нәрсеге негізделген және ашық. Бір-бірімен тығыз байланысты осы ұмтылыстардың арасында адам шындықты іздейді, құпияны өмірдің тұтастығының қажетті шарты ретінде сақтайды.

Шындықтың мәнін анықтай отырып, біз ақиқат пен шығармашылықтың арақатынасы туралы мәселеге жүгіне аламыз. Ақиқат туралы ой жүгірте отырып, Хайдеггер бар нәрсені ашудың өзі бір уақытта бар нәрсені жасыру деген тұжырымға келеді. Сонымен, оның барлық ерекшелігі, ең алдымен, өнерде, көркем шығармада ашылады. М. Хайдеггер "көркем туындының бастауы" атты еңбегінде ақиқат пен көркем шығармашылықтың байланысын ашады.

Затты, өнімді және өнер туындысын салыстыра отырып, ол зат пен форманың өзара әрекеттесуі олардың айырмашылығын көреді. Өнімнің қызметі құралдың функционалдығындағы затты ерітеді. Өнімнің прагматикалық мағынасы оны жасау үшін алынған заттың мәнін күңгірт етеді. Өнер туындысында керісінше, зат жоғалмайды, бірақ алғаш рет сол жаратылыс әлемінің кең кеңістігіне енеді: тау жынысы өзінің зияндылығы мен тыныштығына келеді және осылайша алғаш рет жартасқа айналады; металдар жарқырай бастайды, дыбыстар естіледі, сөздер әсер етеді. Осылайша, бар нәрсенің ақиқаты жалпыға ортақ болмыстың мәнін көрсете отырып, өзінің алғашқы мағынасына ие бола отырып, көркем туындыда көрінеді.
Көркем шығарма дегеніміз-болмыстың ақиқаты жаратылысқа сенетін орын болса, онда өнер туындысы осы шығарма пайда болғанға дейін болған болмыстың белгілі бір онтологиялық ақиқатын көрсететін сәуле сияқты. Бірақ, біз шындықтың мәні туралы мысалында көргендей, Хайдеггердің пікірінше, шындық екі жақты, бұл жасырын және ашықтық. Сондықтан жаратылыста (оны тек нәтиже ретінде ғана емес, сонымен бірге процесс ретінде де түсінуге болады) шындық құбылысқа да, динамизмге де сәйкес келмейді. Бұл динамикалық құбылыс немесе феноменальды динамизм.

Бір жағынан, Хайдеггер өнердің ежелгі белгісіне қайта оралады, бірақ оның қазіргі мағынасына қарама-қарсы, оны істеумен емес, жүргізумен байланыстырады: гректерге сәйкес келген ереже ретінде, демек, белгілі бір нәрсенің нұры бар, өйткені мұндай нәрсе оның сыртқы түрінің жабықтығынан шығады, көрінеді; бір уақытта ешқандай әрекетті білдірмейді. Екінші жағынан, ол үшін өнер - бұл бұрын-соңды болмаған және ешқашан болмайтын, болмыстың "ашылуы", "аяқталуы", шындықты қалыптастыру тәсілі. Мұндай нәрсе ерекше, ерекше. Сондықтан Хайдеггердің пікірінше, өнер, атап айтқанда поэзия (кең мағынада) шындықты жүзеге асыруда басымдыққа ие.

Сонымен қатар, өнер шындықтың ашықтығын да, оның жақындығын да орындай алады. Өйткені, көркем шығарма дискурсивті-логикалық ойлау тәсілін айналып өтіп, бір нәрсені түсінуге мүмкіндік береді, мысалы, оны бір-біріне емес, бір-біріне ашу, жарықтандыру немесе Хайдеггер стилінде сөйлеу, бөлектеу. Сонымен бірге, өнер шындықтың" жасырындығын " сақтайды, бұл біз көргендей, оның ашықтығының міндетті шарты. Көркем шығармашылық әрдайым шығармашылық процестің бірқатар ерекшеліктерінде көрінетін құпияға "кеңістік "қалдырады: бір шығарманың" тілін (стиль, жанр, өнер түрі) екіншісінің тіліне "аудармау; идеалды жаратылыс жоспарының мүмкін еместігі Хайдеггер айтқандай; көптеген факторларға байланысты мағынаның поливариантылығы және мүмкін түсіндірулері болады.

4. Ерік еркіндігі. Еркіндік деңгейлері. Оң және теріс еркіндік. Еркіндік, әділдік, адамның өмірі мен намысы - адамгершілік -құқықтық құндылықтар. Құқықтың дүниетанымдық мәселелері.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.