Математикадан сыныптан тыс сабақтар
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. ЖОҒАРЫ СЫНЫПТАРДАҒЫ МАТЕМАТИКАДАН ТЫС ЖҰМЫСТЫҢ РӨЛІН ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Математика сабағының сыныптан тыс жұмыс ұғымының анықтамасы ... 5
1.2 Жоғары мектеп жасындағы психологиялық ерекшеліктер ... ... ... ... ... ... 10
1.3 Сыныптан тыс жұмыстар: анықтамасы, функциялары, түрлері ... ... ... ...13
ІІ. МАТЕМАТИКАДАН СЫНЫПТАН ТЫС ЖҰМЫСТЫҢ РӨЛІ
2.1 Бағдарламалық материалды зерттеуде басқалардан артта қалған оқушыларды дайындаудағы сыныптан тыс жұмыстың рөлі ... ... ... ... ... ... ... 17
2.2 Математиканы оқытуда оқушылардың қосымша әдебиеттермен жұмысы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
2.3 Математикадан сыныптан тыс жұмысты ұйымдастыруда мұғалімге көмектесетін психологиялық диагностика түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .32
ІІІ. МЕКТЕПТЕ МАТЕМАТИКАДАН СЫНЫПТАН ТЫС ЖҰМЫСТЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ ТӘЖІРИБЕСІ
3.1 Математикадан сыныптан тыс сабақтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...37
3.2 Математикадан үйірме сабағын жоспарлау ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .41
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .47
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...49
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Математика - мектептегі ең қиын және қызықты пәндердің бірі болып саналады. Бірақ барлық балалар математиканы жақсы көрмейді. Кей оқушылар үшін математика қарапайым, ал басқаларында ол жағымсыз эмоция түрінде зерігуден қорқынышқа дейін эмоциялардың барлық спектрін тудырады. Оқушылар математика пәні тым күрделі болғандықтан жақсы көрмейді, сондықтан, өздерін қабілетсізбін деп санайды. Бірақ басқа пәндерді игеру жағдайындағыдай, мектеп математикасының негізгі проблемасы - оқуға деген қызығушылық пен мотивацияның болмауы болып табылады.
Математика - ақыл гимнастикасы - дейді көптеген мұғалімдер. Санау қабілеті - балалар мен ересектерге тиесілі негізгі дағдылардың бірі болып саналады. Математика негіздерін білмей, дүкендегі өзгерісті есептеу де, отбасылық бюджетті есептеу де мүмкін емес. Ол сондай - ақ логикалық ойлауды дамытуға ықпал етеді.
Жалпы алғанда, математиканы гимнастикамен салыстыру кездейсоқ емес деп білеміз. Дене жаттығулары денені қалай дамытатыны сияқты, математика да миды дамытады. Математиканы жақсы білу балаларды логикалық ойлауға және оқиғалар мен құбылыстардың заңдылықтарын түсінуге үйретеді. Оны түсінбестен бизнесте, нақты ғылымдар мен бағдарламалау саласында табысты мансапқа жету мүмкін емес. Математика балаларда жауапкершілік, дәлдік және адалдық сияқты маңызды қасиеттерді тәрбиелейді. Сондықтан математикадан тыс сабақтар оқушыны әр түрлі формада қызықтыруы және ынталандыруы мүмкін. Психологтар қызығушылықсыз үйренген, өздерінің жағымды көзқарастарымен, эмоцияларымен боялмаған білім пайдалы болмайтынын дәлелдеді.
Пассивті қабылдау мен ассимиляция берік білімнің тірегі бола алмайды. Бұл жағдайда балалар нашар есте сақтайды, өйткені оқу оларды қызықтырмайды.
Сабақтан тыс іс-шараларды жоспарлау неғұрлым икемді болғандықтан, белгілі бір шеңберде ұсталмағандықтан, сабақ ретінде балаларға түсініксіз тақырыптарды егжей-тегжейлі талдауға, жеке оқушыға көбірек көңіл бөлуге мүмкіндік бар. Сондай-ақ, оқушыларды қабілеттеріне қарай топтастыруға болады.
Мектеп бағдарламасындағы математиканың рөлі мектеп оқушылары үшін стресстің негізгі көздерінің бірі болып табылады. Оның математикалық мазасыздық деген өз атауы бар. Ол математикадан қисынсыз қорқыныш пен дұшпандықты білдіреді. Бала мектепте оқып жүргенде, ол бақылау қорқынышын немесе тақтада жауап беру қажеттілігін ұтымды ете алмайды.
Стандарттар мұғалімді балаға бағыттайтын сабақтан тыс жұмыстың маңыздылығын арттыруды көздейді. Ең бастысы - оқушыға жаңа білім мен дағдыларды беру ғана емес, оларды сабақта да, сабақтан тыс уақытта да қолдануға, дамытуға үйрету, математикадан сабақтан тыс уақытта әртүрлі білім деңгейлері бар балалардың күші бойынша жаңылтпаштар, жұмбақтар, ойын-сауық есептерін шешу болып табылады.
Қ.Т. Кемелұлы өз сөзінде Білімді әрі саналы ұрпақ тәрбиелеу - бұл аса маңызды мемлекеттік міндет деп, білімді жастарды тәрбиелеуді алға тартты. Оған қоса, биыл 2023 - Балалар жылы деп енгізілген болатын. Бұл да өз кезегінде, оқушылардың ұлттық сана сезімін дамыта отырып, білімділігін арттырудың алғышарттарын жасайды.
Адамзат ХХІ ғасырға енді. Жаңа уақыт проблемаларды шеше алатын, білімді өз бетінше игере алатын, таным саласына тереңірек үңілуге, ілімнің тұрақты танымдық мотивтерін қалыптастыруға, олардың негізгісі танымдық қызығушылық болып табылатын, өмірдің өзгеретін жағдайларына бейімделуге қабілетті адамды талап етеді.
ЖОО-ға түскен №??? мектебінің түлектерін психологиялық және психофизиологиялық тексерудің кешенді зерттеуінің деректері қазіргі жағдайда түлектердің белгілі бір бөлігінде жоғары мектеп жүйесінде оқу үшін жеткілікті алғышарттар жоқ екенін көрсетті.
Зерттелген адамдардың 35%-на дейін танымдық психикалық процестердің (есте сақтау, зейін, ойлау) дамуының жеткіліксіз және төмен деңгейімен сипатталады және (немесе) жүйке-психикалық тұрақтылықтың төмен деңгейіне, көріністердің әртүрлі нысандарында айқын сипаттағы екпіндердің болуымен сипатталады.
Зерттеу мақсаты: оқушылардың сабақтан тыс іс-әрекетінің теориялық және практикалық тәжірибесін жүйелеу.
Зерттеу нысаны: қазіргі мектептегі оқушылардың сабақтан тыс қызметі.
Зерттеу пәні: математикадан 9-11 сынып оқушыларының сабақтан тыс қызметі.
Зерттеу гипотезасы: математика бойынша білім беру сапасын арттыруға бағытталған 9-11 сынып оқушыларының сабақтан тыс іс-әрекетін ұйымдастыру жолдарын анықтау табысты болады, егер:
1. жалпы жасөспірімдердің және өз сынып оқушыларының, оның жеке топтарының психофизиологиялық ерекшеліктері;
2. пәннің оқу материалы мен дидактикалық міндеттерінің ерекшелігі;
3. білім беру жүйесінің әлеуетті мүмкіндіктерін және сабақтан тыс жұмыстың тиімділігін арттыру жолдарын білсе.
Мақсатқа, объектіге және зерттеу нысанасына сүйене отырып, келесі міндеттер анықталды:
oo Зерттеу мәселесі бойынша әдістемелік әдебиеттерді талдау.
oo Сыныптан тыс жұмыстың негізгі ұғымдарының мазмұнын анықтау (математикалық үйірмелер, математикалық кештер, ойындар және т.б.).
oo Оқушылардың сабақтан тыс іс-әрекетін ұйымдастыру бойынша мектептің міндеттерін ашу.
oo Қазіргі оқушылардың сабақтан тыс іс-әрекетінің мазмұнын ашу.
Зерттеу әдістері:
oo Авторлық сауалнама
oo Қысқа индикативті (іріктеу) тест
oo Пирсонның хи-квадратын қолдану арқылы нәтижелерді өңдеу.
Зерттеу базасы: №??? жалпы орта мектебі.
Ғылыми жаңалық: Тиісті бағдарламаның көмегімен сабақтан тыс жұмыстарды түзету мүмкіндігі пайда болады.
Практикалық маңыздылығы: алынған бұл фактілерді мектеп психологы, педагогтар, әлеуметтік қызметкерлер, сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастырушылар мектепте сабақтан тыс жұмыстарды құрастыру үшін қолдана алады.
1. ЖОҒАРЫ СЫНЫПТАРДАҒЫ МАТЕМАТИКАДАН ТЫС ЖҰМЫСТЫҢ РӨЛІН ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Математика сабағының сыныптан тыс жұмыс ұғымының анықтамасы
Егер біз В. Я. Никитиннің Педагогикалық терминдер сөздігі редакциясымен дереккөзге жүгінетін болсақ, онда сыныптан тыс жұмыс - мұғалімнің баланың жеке басын әлеуметтендіру үшін қажетті жағдайларды қамтамасыз ететін сабақтан тыс уақытта оқушылардың әр түрлі іс-әрекеттерін ұйымдастыруы болып табылады.
Сыныптан тыс жұмыстың бірнеше анықтамасы бар:
Сыныптан тыс жұмыс - мектептің оқу-тәрбие процесінің құрамдас бөлігі, оқушылардың бос уақытын ұйымдастырудың бір түрі болып саналады. Сыныптан тыс жұмыстар іс жүзінде балалардың қосымша білімімен сәйкес келеді. Мектепте білім беру бағытына, пәндік үйірмелерді, оқушылардың ғылыми қоғамдарын ұйымдастыруға, сондай-ақ көркем шығармашылықты, техникалық шығармашылықты, спортты және т. б. дамытуға басымдық беріледі [1, 42 б.].
Сыныптан тыс жұмыстар әр түрлі іс-әрекеттердің жиынтығы болып табылады және балаға тәрбиелік әсер етудің кең мүмкіндіктеріне ие.
Біріншіден, әр түрлі сабақтан тыс іс-шаралар баланың жеке қабілеттерін жан-жақты ашуға ықпал етеді, олар әрдайым сабақта қарастырыла бермейді.
Екіншіден, сыныптан тыс жұмыстардың әртүрлі түрлеріне ену баланың жеке тәжірибесін, оның адам қызметінің әртүрлілігі туралы білімін байытады, бала қажетті практикалық дағдылар мен дағдыларды алады.
Үшіншіден, сыныптан тыс жұмыстардың алуан түрлілігі балалардың әртүрлі қызмет түрлеріне деген қызығушылығына, қоғам мақұлдаған өнімді қызметке белсенді қатысуға деген ұмтылысына ықпал етеді.
Төртіншіден, сыныптан тыс жұмыстың әртүрлі формаларында балалар өздерінің жеке ерекшеліктерін көрсетіп қана қоймай, сонымен бірге ұжымда өмір сүруді үйренеді, яғни, бір-бірімен ынтымақтасу, жолдастарына қамқорлық жасау, өздерін басқа адамның орнына қою болып табылады.
Қазақстандағы сыныптан тыс тәрбие жұмыстары мәселесін тереңдете қарастыруда және оны қажетті деректермен байытуда Казақстандағы мәдени-ағарту жұмыстары мен мәдени құрылыстарына байланысты белгілі жекеленген тарихи кезеңдерге арналған тарихшылардың (С.Б. Баишев , Р.Б. Сүлейменов, X.Бисенов, М.Абдукадиров, В.Г.Макаров, Б.А. Амантаев, Е.Ш.Қуандықов, А.Ғ.Ибраева, Ш.Ж.Таукебаева, В.П. Гноевых, Т.П.Ибраев, Е.А.Касаткина, А.Н.Құдайбергенов, Л.Ш. Баширова, Ф.К.Қайырханова, А.В.Горелова, Б.Э.Қалдыбеков, Е.Ш. Қуандыкова, А.Б. Муритова, Т.З. Рысбеков , В.В.Назаров, М.Т. Арынова, А.Б.Әлмаханова, З.О. Дүкенбаева, Т.Я.Сатпаев, X.Табылдиев) еңбектерінің тигізетін пайдасы бар.
Математика сабағынан сыныптан тыс жұмыс, әрине, математиканы оқытудың оқу-тәрбие процесінің ажырамас бөлігі, оқушылардың санасы мен мінез-құлқына әсер етудің күрделі процесі, олардың білімі мен дағдыларын тереңдету және кеңейту болып саналады. Қай сыныптарда болмасын, факультативті дайындыққа дейінгі ең табиғи және дәлелденген форма сыныптан тыс жұмыстар болып табылады. Біздің мектепте сыныптан тыс сабақтар бастауыш сынып оқушыларымен және мектеп алдындағы сынып оқушыларымен басталады, кейбіреулер үшін математиканы түсіндіру, ал басқалары үшін математикаға деген қызығушылық пен оны жасауға деген ұмтылыс болып табылады.
Математикалық бастаманы оқыту және тәрбиелеу математикаға деген қызығушылықтың пайда болуына ықпал етеді, ақыл мен еріктің жалпы сапасын жоғары деңгейге көтереді. Математиканы оқыту-бұл математикалық бастаманы дамытудың негізгі және жалғыз құралы болып саналады. Математикалық қабілеттердің дамуына бұқаралық танымал математикалық журналдар, математикалық ойын-сауықтар, ойындар мен логикалық қызықты есептерінің жинақтары, мектеп, қалалық, республикалық және одан жоғары деңгейдегі математикалық олимпиадалар, теледидар, интернет арқылы математикалық білімді насихаттау сияқты сабақтан тыс құралдар да ықпал етеді. Оның негізгісі - мектептегі математикадан сыныптан тыс жұмыс [2, 54 б.].
Математикадан сыныптан тыс жұмыстың келесі маңызы бар:
oo бұл жұмыстың әртүрлі түрлері олардың жиынтығында оқушылардың танымдық іс-әрекетін дамытуға ықпал етеді;
oo ойлаудың, кеңістіктік қиялдың, қабылдаудың, түсініктердің, зейіннің белгілі бір жақтарын дамытуға, материал, зерттеу дағдылары, тапқырлық, дұрыс математикалық сөйлеу саласындағы білімді тереңдетуге, математикалық әдебиеттерді оқуға деген талғамды оятады.
Сыныптан тыс сабақтарды өткізу кезінде оқушылардың шығармашылық қабілеттері қалыптасады, олардың элементтері есептерді шешудің ең ұтымды әдістерін таңдауда, математикалық немесе логикалық тапқырлықта көрінеді.
Сыныптан тыс жұмыстың кейбір түрлері балаларға математиканың біздің өміріміздегі рөлін тереңірек және тереңірек түсінуге мүмкіндік береді.
Сыныптан тыс жұмыстар серіктестікке, өзара көмекке тәрбиелеуге ықпал етеді. Осындай жұмыстың нәтижесінде сезім мәдениетін тәрбиелеу, сондай-ақ әділеттілік, ар-намыс, парыз, серіктестік, жауапкершілік сияқты зияткерлік сезімдерді дамыту жүреді.
Сыныптан тыс жұмыстың басты маңыздылығы - ол бұрын байқалмаған мектеп оқушыларының қабілеттерін дамытады.
Сыныптан тыс жұмыстың негізгі ерекшеліктері:
oo сабақтың тақырыбын таңдаудағы кейбір ерік-жігер, олар мазмұны бойынша реттеледі, бірақ балаларға берілетін материал олардың біліміне, дағдыларына сәйкес келуі керек;
oo әр түрлі формалар мен жұмыс түрлері;
oo ойын формаларын, бәсекелестік элементтерін кеңінен қолдану;
oo сабақтар уақыт бойынша реттелмеген, сол тақырыпқа салыстырмалы түрде аз оқу уақыты бөлінеді;
oo сабақтар топтарда өткізіледі, адамдардың саны, сондай-ақ олардың жасы реттелмеген [3, 67 б.].
Математикадан сыныптан тыс сабақтарды өткізу кезінде, сондай-ақ сынып-сабақ жұмысы кезінде негізгі дидактикалық принциптерді сақтау керек:
oo ғылыми;
oo оқушылардың санасы мен белсенділігі;
oo көрнекіліктер;
oo жеке тәсілді жүзеге асыру.
Математикадан сыныптан тыс жұмыстар әр түрлі болуы керек. Сыныптан тыс жұмыстарды жүргізудегі ерекшеліктердің бірі - оқушыларды үнемі ынталандыру болып саналады. Олардың қосымша математикалық қызметінде бірде-бір баланың назардан тыс қалмауы маңызды. Оқушылардың әртүрлі материалдарды оқу қабілеттерін тексеру үшін көп оқу уақыты қажет. Оқушылардың осы пәнге деген қызығушылығы, орындылығы, міндеттілігі сияқты ерекшеліктерді ескеру қажет. Мұғалім өз тарапынан мейірімді болуы керек, өз оқушыларының жұмысындағы ең кішкентай және елеусіз жетістіктерді көре және таңдана білуі керек, өз шеберлігін, оқушының пәнге деген қызығушылығының қалыптасуы мен дамуына әсер ету дәрежесін көрсетуі керек.
Мұғалім баланың өз күшіне деген сенімін жоғалтпауы үшін сабақ кезінде оқушылардың көңіл-күйін мұқият қадағалап отыруы керек. Мінездің бұл қасиетін балаларда оқытудың алғашқы кезеңдерінде тәрбиелеу өте маңызды, өйткені бұл шығармашылық, зерттеу жұмысының алғашқы өсіндісі, ол болашақта математика пәніне деген қызығушылық пен сүйіспеншіліктің дамуына әкеледі.
Математикадан сыныптан тыс жұмыстың негізгі мағыналары мен ерекшеліктерін зерттей отырып, мен сыныптан тыс жұмыстармен үнемі айналысу керек деген қорытынды жасаймын, өйткені бұл пәнге деген қызығушылықты, сүйіспеншілікті оятуға, оқушылардың шығармашылық және математикалық қабілеттерін дамытуға мүмкіндік береді [4, 75 б.].
Математика, мектеп оқулықтары мен белгіленген оқыту әдістеріне бағдарлама жүктеген талаптар орташа деп аталатын оқушыға арналған.
Осының бәрі математиканы оқытуды дараландыру қажеттілігіне әкеледі, оның бір түрі сыныптан тыс жұмыс болып табылады.
Математикадан сыныптан тыс жұмыстар деп оқушылардың сабақтан тыс уақытта мұғаліммен бірге факультативтік жүйелі сабақтарын айтады.
Математикадан сыныптан тыс жұмыстың екі түрін ажырату керек: бағдарламалық материалды меңгеруде басқалардан артта қалған оқушылармен жұмыс (қосымша сабақтан тыс жұмыстар) және басқалармен салыстырғанда математиканы оқуға қызығушылықтары мен қабілеттерін арттыратын оқушылармен жұмыс (нақты терминнің дәстүрлі мағынасында сыныптан тыс жұмыс).
Сыныптан тыс жұмыстың бірінші бағыты туралы айтатын болсақ, математика пәнінен оқушылармен жүргізілетін сыныптан тыс жұмыстың бұл түрі қазіргі уақытта әр мектепте өтіп жатқанын айта кеткен жөн. Сонымен қатар математиканы оқыту тиімділігінің артуы міндетті түрде артта қалғандармен қосымша оқу жұмысының құнының төмендеуіне әкелуі керек. Ең дұрысы, сыныптан тыс жұмыстың бірінші түрі айқын жеке сипатқа ие болуы және ерекше жағдайларда ғана көрінуі керек (мысалы, оқушының ұзаққа созылған ауруы, басқа типтегі мектептен ауысуы және т.б.). Дегенмен, қазіргі уақытта бұл жұмыс математика мұғалімінен әлі де көп көңіл бөлуді талап етеді.
Оның негізгі мақсаты - математика курсында оқушылардың білімдері мен дағдыларындағы олқылықтарды дер кезінде жою (және алдын алу) болып табылады.
Математикадан сыныптан тыс жұмыстың жоғарыда аталған бағыттарының екіншісі - оны оқуға қызығушылықтары жоғары оқушылармен жүргізілетін сабақтар келесі негізгі мақсаттарға жауап береді:
1. Оқушылардың математикаға және оның қолданбаларына тұрақты қызығушылығын ояту және дамыту;
2. Оқушылардың бағдарламалық материал бойынша білімдерін кеңейту және тереңдету;
3. Оқушылардың математикалық қабілеттерін оңтайлы дамыту және студенттерге зерттеушілік сипаттағы белгілі бір дағдыларды сіңіру;
4. Математикалық ойлаудың жоғары мәдениетін тәрбиелеу;
5. Оқушылардың оқу және ғылыми-көпшілік әдебиеттермен өз бетінше шығармашылықпен жұмыс істеу қабілетін дамыту;
6. Социалистік құрылыстың технологиясы мен тәжірибесіндегі математиканың практикалық маңызы туралы студенттердің ой-пікірлерін кеңейту және тереңдету;
7. Оқушылардың математиканың мәдени-тарихи құндылығы туралы түсініктерін кеңейту және тереңдету;
8. Оқушылардың ұжымшылдық сезімін және жеке жұмысты ұжымдық еңбекпен ұштастыра білуге тәрбиелеу;
9. Математика мұғалімі мен студенттер арасында тығыз іскерлік байланыс орнату және соның негізінде оқушылардың танымдық қызығушылықтары мен қажеттіліктерін тереңірек зерттеу;
10. Математика мұғаліміне берілген оқушының бүкіл ұжымына математиканы тиімді оқытуды ұйымдастыруға көмектесетін активті құру.
Бұл мақсаттарды жүзеге асыру сабақта ішінара жүзеге асырылады деп болжанады. Алайда, оқу уақыты мен бағдарламасының көлемімен шектелген аудиториялық сабақтар барысында мұны жеткілікті толықтықпен орындау мүмкін емес. Сондықтан бұл мақсаттарды түпкілікті және толық жүзеге асыру осы типтегі математикадан сыныптан тыс жұмыстарға ауыстырылады.
1.2 Жоғары мектеп жасындағы психологиялық ерекшеліктер
Толық сабақтан тыс жұмысты жүзеге асыру үшін осы жұмыста қарастырылатын жоғары мектеп жасындағы психологиялық ерекшеліктерге ерекше назар аудару қажет.
Жоғары мектеп жасы 15-16-дан 18 жасқа дейін деп саналады. Бұл мектептегі оқумен сәйкес келеді (9-11 сыныптар).
Жасөспірімнің негізгі мазмұны оның балалық шақтан ересек жасқа ауысуы болып табылады. Дамудың барлық аспектілері сапалы қайта құрудан өтеді, психологиялық неоплазмалар пайда болады және қалыптасады. Бұл трансформация процесі жасөспірім балалардың жеке басының барлық негізгі жұмыс істеу ерекшеліктерін анықтайды [5, 85 б.].
Жасөспірім - бұл бастапқы, амбивалентті оптика кезеңі болып саналады. Жасөспірім - жеке тұлғаның қалыптасуының ең жауапты кезеңдерінің бірі болып табылады. Бұл жаста әр түрлі еңбек түрлеріне моральдық қатынастың негіздері қаланады, жеке құндылықтар жүйесі қалыптасады.
Жасөспірімге арналған ілім - бұл негізгі қызмет. Оның психикалық дамуы, оның азамат ретінде қалыптасуы көбінесе жасөспірімнің қалай оқитынына байланысты.
Жасөспірім оны өз көзімен ересек ететін барлық оқу әрекеттеріне дайын.
Ол сабақта сабақтарды ұйымдастырудың тәуелсіз формаларына, күрделі оқу материалына, өзінің танымдық іс-әрекетін мектептен тыс жерде құруға мүмкіндік алады.
Жетекші іс-әрекеттің дамуы аясында осы кезеңде объективті дамудың барлық аспектілерін қамтитын жастың уақытында бірнеше өзгерістер болады:
oo моральдық салада, жыныстық жетілу тұрғысынан, жоғары психикалық функцияларды дамыту тұрғысынан, эмоционалдық салада өзгерістер болады;
oo Осы кезеңде басым кезеңге айналатын ересек адам болу және оны қарастыру қажеттілігін дамыту (жасөспірімнің ересектердің өмірі мен қызметіне қосылуға деген ұмтылысы);
oo оқу көптеген жасөспірімдер үшін жеке мағынаға ие болған кезде идеалға, кәсіби талғамға байланысты ілімнің жаңа мотивтерін дамыту;
oo өзін-өзі тануды дамыту, өз бағасына, өз пікіріне ие болуға деген ұмтылыс (жасөспірімнің мінез-құлқы мен қызметі көбінесе өзін-өзі бағалау ерекшеліктерімен анықталады);
oo басқа адамдармен қарым-қатынас процесінде өзін-өзі бағалауды қалыптастыру (басқалармен қарым-қатынас жасай отырып, жасөспірім үнемі өзін басқалармен салыстырады және осы салыстыру негізінде өзін таниды);
oo рефлексияның дамуы - жасөспірімнің не істеп жатқанын түсіну және дәлелдеу, өз іс-әрекетін негіздеу қабілеті;
oo тұрақты эмоционалды тәжірибені қалыптастыру [6, 42 б.].
Кез - келген қызметті игеру белгілі бір қиындықтармен байланысты, оларды жеңу - мақсаттарға жетудің табиғи процесі, қойылған міндеттерді шешу болып табылады.
Әр түрлі оқу пәндеріне сараланған көзқарас, көркем және техникалық шығармашылық үйірмелеріндегі сабақтар жасөспірімдердің оқу-кәсіби ниеттері мен кәсіби бағдарланған армандарын қалыптастырады.
Жасөспірімнің сипаттамасына сүйене отырып, жеке тұлғаның сипаттамаларын зерттеу жұмыстары басталады: құндылық бағдарлары, қызығушылықтары, қажеттіліктері, бейімділігі, қабілеттері болып табылады.
Оқытушы үшін оның оқуында маңызды болатын жеке сипаттамалардың аспектілерін толығырақ қарастырайық.
Жасөспірімдік шақ - балалық шақ пен ересек адам арасындағы онтогенетикалық даму кезеңі (11 - 12-ден 16-17 жасқа дейін), ол жыныстық жетілуге және ересек өмірге енуге байланысты сапалы өзгерістермен сипатталады. Осы кезеңде адамның қозғыштығы, импульсивтілігі жоғарылайды, оған көбінесе бейсаналық қолданылады. Жасөспірім кезіндегі психикалық даму-жаңа, әлі де тұрақсыз, өзін-өзі тану, өзіндік тұжырымдаманы өзгерту, өзін және оның мүмкіндіктерін түсінуге тырысу бодып саналады. Бұл жаста аналитикалық - синтетикалық іс-әрекеттің күрделі формалары, абстрактілі, теориялық ойлау қалыптасады. Жетекші іс-әрекеттің өзгеруі (яғни жасөспірім үшін құрдастарымен қарым-қатынас алдыңғы қатарда) байқалады. Қарым-қатынас жасөспірімнің танымдық, интеллектуалды саласын қалпына келтіреді.
Л. И. Божович жаңа білімді игеру нәтижесінде ойлау тәсілдері де қайта құрылады деген ұстанымды ұстанды. Білім оқушының жеке меншігіне айналады, оның сенімдеріне айналады, бұл өз кезегінде қоршаған шындыққа деген көзқарастың өзгеруіне әкеледі. Танымдық қызығушылықтардың сипаты да өзгереді-белгілі бір тақырыпқа қызығушылық, пәннің мазмұнына нақты қызығушылық туындайды.
Оқушының оқу іс-әрекетін айтарлықтай қайта құру жасөспірім кезеңіне өтумен байланысты. Оқу іс-әрекетінің жаңа, жоғары деңгейі оның тәуелсіздік дәрежесімен анықталады.
Оқу материалы қабылдау процестеріне жаңа талаптар қояды. Жасөспірім тек схеманы, кейбір бейнені есте сақтап қана қоймай, оларды түсіну керек, бұл оқу материалын сәтті игерудің шарты.Осылайша, қабылдау процесінің интеллектуализациясы біртіндеп жүреді, басты, маңызды нәрсені бөліп көрсету қабілеті дамиды.
Жоғары мектепке ауысқан кезде балалар көптеген жағынан айтарлықтай ерекшеленеді, атап айтқанда:
1) оқытуға қатысты - жауапкершіліктен немқұрайлылыққа дейін;
2) жалпы даму бойынша - жоғары деңгейден өте шектеулі көкжиекке және сөйлеудің нашар дамуына дейін;
3) Білім көлемі мен беріктігі бойынша (кем дегенде мектеп бағдарламасы шегінде);
4) материалды игеру тәсілдері бойынша - өз бетінше жұмыс істеу, білім алу қабілетінен олардың толық болмауына дейін және материалды сөзбе-сөз есте сақтау қабілетіне дейін;
5) оқу жұмысындағы қиындықтарды жеңе білу қабілеті бойынша - табандылықтан бастап созылмалы есептен шығару түріндегі тәуелділікке дейін;
6) танымдық қызығушылықтардың кеңдігі мен тереңдігі бойынша.
Жасөспірімдермен оқу-тәрбие жұмысын ұйымдастыра отырып, олардың мінез-құлқы мен қызметіне жолдастардың пікірі айтарлықтай әсер ететінін ескеру қажет. Олар өздерінің барлық әрекеттері мен әрекеттерінде, ең алдымен, осы пікірге назар аударады.
Ілімге маңызды ынталандыру - құрдастар арасында тануға деген талап. Жоғары мәртебеге жақсы білім арқылы қол жеткізуге болады: сонымен бірге жасөспірім үшін бағалау маңызды болып қала береді. Жоғары баға сіздің қабілеттеріңізді растауға мүмкіндік береді. Бағалау мен өзін-өзі бағалаудың сәйкес келуі жасөспірімнің эмоционалды әл-ауқаты үшін маңызды. Әйтпесе, ішкі ыңғайсыздық, тіпті жанжал туындауы мүмкін.
Өзін-өзі растау қажеттілігі соншалық, жолдастарын тану үшін жасөспірім көп нәрсеге дайын, ол тіпті өзінің көзқарастары мен сенімдерімен әрекет ете алады, өзінің моральдық көзқарастарына қайшы келетін әрекеттерді жасай алады.
Жолдастардың алдында беделін жоғалту, Ар - намыс пен қадір-қасиетті жоғалту - жасөспірімнің ең үлкен трагедиясы болып табылады. Сондықтан олар әдепсіз ескертулерге қатты жауап береді және оларды жеке басының қорлауы ретінде қарастырады.
Мұғалім төменгі сынып оқушыларына сияқты сөзсіз билікте болмайды. Бірақ жасөспірімдер мұғалімнің жеке басына және мінез-құлқына жоғары талаптар қояды.
9-11 сыныптарда мұғалімдердің эрудициясы, пәнді еркін меңгеруі, оқулыққа қосымша білім беруге деген ұмтылысы ерекше бағаланады, сабақта уақыты босқа кетпейтін мұғалімдерді бағалайды, балалардың тәуелсіз пайымдауларына теріс қарайтын мұғалімдер ұнамайды.
Жасөспірімдерде сыртқы және ішкі әсерлердің арақатынасы соңғысының пайдасына өзгереді. Сыртқы әрекеттер ішкі, психикалық жоспарға ауысады, ақыл-ой әрекеттері қалыптасады, оқу дағдыларының компоненттері ретінде әрекет етеді. Жасөспірімдерді оқытудың мотивациясы да сапалы өзгерістерге ұшырайды.
Жоғарыда айтылғандай, жасөспірім кезінде оқу үлгерімінің төмендеуі, оқуға деген қызығушылық байқалады. Т. В. Дуткевич келесі себептерді анықтайды:
oo мектеп оқу іс-әрекетімен емес, құрдастарымен қарым-қатынас жасау мүмкіндігімен тартады;
oo ақпарат көздерінің, өмірлік байланыстардың ауқымы кеңейіп келеді;
oo жоғары мектептегі жаңа талаптар-жаңа мұғалімдердің пайда болуы, оқу іс-әрекетіндегі тәуелсіздікке қойылатын талаптар артып келеді;
oo кәсіби таңдауды өзектендіру нәтижесінде жасөспірім оқу пәндерін маңызды және маңызды емес деп бөледі.
Шамасы, ілімге, білімге деген жаңа көзқарас осы даму кезеңінің негізгі ерекшелігін құрайтын ересек сезімнің маңызды жақтарының бірі болып табылады. Сонымен қатар, білімге деген жаңа көзқарас, мүмкін, осы даму кезеңінде пайда болатын жасөспірімдердің мінез-құлқы мен тәрбиесіндегі қиындықтарды жеңуге болатын өсу мен дамудың өзегі болып табылады.
Сонымен, біз математикадан толық сапалы сабақтан тыс іс-шаралар өткізу мақсатында оқушыларды зерттеу үшін қажетті психологиялық сипаттамалардың топтарын қарастырдық.
1.3 Сыныптан тыс жұмыстар: анықтамасы, функциялары, түрлері
Сыныптан тыс жұмыстардың түрлері
Сыныптан тыс жұмыстың жеке, топтық және жаппай түрлері бар. Жеке сыныптан тыс жұмыстар жеке оқушыларға нақты тапсырмаларды қамтиды.
Жеке тәрбие жұмысында мұғалімдердің, ата-аналардың және ұжымның оқушыға әсерін үйлестіру қажет. Мұндай үйлестіру тәрбиелік әсердің нәтижелерін күнделікті талдау, тәрбиеленушілердің өмірі мен қызметі туралы пікір алмасу жағдайында жүзеге асырылады. Бұл жұмысты сәтті жүргізу үшін жеке тұлғаның сипаттамаларын және тәрбиелік әсердің болжамды нәтижелерін ескере отырып, оны жоспарлау қажет [7, 28 б.].
Тәрбие жұмысының бұқаралық нысандары: оларға конференциялар, тақырыптық кештер, сұрақ-жауап кештері, әртүрлі пәндер бойынша апталар, көрнекті адамдармен кездесулер, шолулар, конкурстар, олимпиадалар, туризм, фестивальдар, қабырға баспасөзінің көрмелері және т. б болып табылады.
Сыныптан тыс топтық жұмыс қызығушылықтары мен бейімділігі ұқсас оқушыларды біріктіреді. Сыныптан тыс жұмыстың ең көп таралған түрі-үйірмелерді ұйымдастыру болып табылады. Үйірме мүшелерінің саны 8-10 адамнан аспауы керек, әйтпесе оларды басқару қиын. Осылайша, үйірме жұмысын ұйымдастыруда оқушылардың жеке мүмкіндіктері мен бейімділігі ескерілуі керек. Мұғалім жалпы тақырып, жеке және топтық тапсырмалар бойынша есеп беру нысанын қарастыруы керек. Үйірменің басты міндеті-оқушылардың сабақта алған білімдерін кеңейту және тереңдету.
Сыныптан тыс жұмыстың мақсаттары мен міндеттері:
1) балада келесі факторлармен сипатталатын оң мен - тұжырымдама (I am concepts) қалыптастыру:
а) оған басқа адамдардың мейірімді қарым-қатынасына деген сенімділік;
б) қызметтің бір немесе басқа түрін сәтті игеруге деген сенімділік;
в) өзінің маңыздылығын сезіну;
2) балаларда ынтымақтастық, ұжымдық өзара іс-қимыл дағдыларын қалыптастыру. Тезірек әлеуметтік бейімделу үшін бала өзіне ғана емес, басқа адамдарға да оң көзқараспен қарауы керек.
3) әртүрлі қызмет түрлерімен тікелей танысу арқылы балаларда өнімді, әлеуметтік-мақұлданатын қызметке қажеттілікті қалыптастыру, баланың даралығына, қажетті дағдыларға сәйкес оларға қызығушылықты қалыптастыру.
4) балалардың дүниетанымының адамгершілік, эмоционалдық, ерікті компоненттерін қалыптастыру. Сыныптан тыс жұмыста балалар адамгершілік ұғымдарын игеру арқылы мінез-құлықтың моральдық нормаларын үйренеді.
5) танымдық қызығушылықты дамыту. Сыныптан тыс жұмыстың бұл міндеті оқу және сабақтан тыс жұмыстардағы сабақтастықты көрсетеді, өйткені сыныптан тыс жұмыстар сабақтағы тәрбие жұмысымен байланысты және сайып келгенде оқу процесінің тиімділігін арттыруға бағытталған.
Сыныптан тыс жұмыстың формасы оның мазмұны жүзеге асырылатын жағдайлар емес. Сыныптан тыс жұмыстың формалары өте көп. Бұл әртүрлілік оларды жіктеуде қиындықтар туғызады, сондықтан бірыңғай жіктеу жоқ. Әсер ету объектісі (жеке, топтық, бұқаралық формалар) және білім беру бағыттары, міндеттері (эстетикалық, физикалық, адамгершілік, ақыл-ой, еңбек, экологиялық, экономикалық) бойынша жіктеулер ұсынылады [8, 97 б.].
Қазіргі мектептегі математикадан тыс жұмыстың формаларына мыналар жатады:
1. Математикалық үйірмелер;
2. Математикалық жарыстар, викториналар, конкурстар, КВН;
3. Тақырыптық математикалық сағаттар (әңгімелер, дәрістер);
4. Математикалық кештер (ертеңгіліктер);
5. Математикалық көріністер;
6. Математикалық олимпиадалар;
7. Математикалық таңдау пәндері;
8. Математикалық экскурсиялар;
9. Математика апталығы (онкүндік);
10. Математикалық, көркем емес әдебиеттерді сыныптан тыс оқу;
11. Математикалық рефераттар мен эсселер;
12. Математика бойынша мектептегі ғылыми конференциялар;
13. Математикалық модельдерді жобалау және жасау.
Сыныптан тыс жұмыстарды жүргізу және осы жұмыста қолданылатын әдістер бірқатар талаптарды қанағаттандыруы керек:
oo әр түрлі болуы керек;
oo оқушылардың жас ерекшеліктерін ескере отырып таңдау;
oo оқушылардың әртүрлі санаттарына есептелуі керек: математикаға қызығушылық танытқан және дарынды оқушыларға және пәнге әлі қызығушылық танытпаған оқушыларға;
oo сабақтар мен басқа да міндетті іс-шараларды өткізу формаларынан көп жағынан ерекшеленуі тиіс: жұмыс ерікті негізде құрылады, сабақтан кейін немесе үй тапсырмасын орындағаннан кейін кешке, яғни көп сағаттық ақыл-ой еңбегінен кейін жүргізіледі.
Бұл белгілі және қажетті талаптар жиі бағаланбайды. Бақылаулар көрсеткендей, кіші және жоғары сыныптарда үйірме сабақтарын, кештерді, математикалық жарыстарды өткізу формалары кейде бір-бірінен аз ерекшеленеді.
Сонымен қатар, 9-11 сыныптардағы үйірме сабақтары көбінесе сабақтарға ұқсайды. Бірқатар жаңа теориялық мәселелерді қосу, тарихи материалдарды тарту, ойын-сауық есептері мен қиындықтарды шешу, математикалық ойындарды, софизмдерді, жаңылтпаштарды және басқа да математикалық ойын-сауықтарды қысқа мерзімді пайдалану арқылы сабақтардың мазмұны ғана өзгереді.
Негізгі талаптарды бұзу мектептерде құрылған үйірмелердің еріктілігін жоғалтпаса, конкурстар мен кештер аз болатындығына әкеледі. Сондықтан, сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастырған кезде олардың мазмұны туралы ғана емес, оларды өткізу әдістемесі мен формасы туралы да ойлану керек. Барлық оқушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыратын осындай әдістерді қолдану қажет [9, 103 б.].
Сыныптан тыс жұмыстар оқушылардың ойлауы мен мінез-құлқының белгілі бір жақтарын дамытуға бағытталуы мүмкін, кейде негізгі мақсат ретінде математика бойынша нақты білімді кеңейту немесе тереңдету қажет емес. Мұндай кеңею өздігінен жүреді, бұл сабаққа деген қызығушылықтың нәтижесі, табандылықпен тәрбиеленген және математиканың жеңілдігі нәтижесінде пайда болады.
Сабақтан тыс сабақтар оқушылардың бағдарламалық материал саласындағы білімдерін тереңдету, олардың логикалық ойлауын, кеңістіктік қиялын, зерттеу дағдыларын, тапқырлығын дамыту, дұрыс математикалық сөйлеуді дамыту, математикалық әдебиеттерді оқуға деген талғамын ояту, оқушыларға математика тарихынан пайдалы мәліметтер беру үшін табысты пайдаланылуы мүмкін.
Сыныптан тыс жұмыстың функциясы. Сыныптан тыс жұмыстың мақсаты мен міндеттері біртұтас педагогикалық процестің функцияларына ерекше сипат (оқыту, тәрбиелеу және дамыту) береді. Сыныптан тыс жұмыстың оқыту функциясы ғылыми білім жүйесін, оқу дағдыларын қалыптастыру емес, балаларды белгілі бір мінез-құлық дағдыларына, ұжымдық өмірге, қарым-қатынас дағдыларына үйрету болып табылады. Сыныптан тыс жұмыста даму функциясы үлкен маңызға ие. Бұл оқушының психикалық процестерін дамытудан тұрады. Тәрбие жұмысының даму функциясы сонымен қатар оқушылардың жеке қабілеттерін оларды тиісті қызметке қосу арқылы дамыту болып табылады.
1-тарау бойынша қорытындылар
1. Сыныптан тыс жұмыстар әр түрлі іс-әрекеттердің жиынтығы болып табылады және балаға тәрбиелік әсер етудің кең мүмкіндіктеріне ие;
2. Сыныптан тыс жұмыс - бұл сабақтағы тәрбие жұмысымен байланысты жүзеге асырылатын мұғалімнің тәрбие жұмысының өзіндік саласы;
3. Сабақтан тыс жұмыстарды толыққанды жүргізу үшін жоғары мектеп жасындағы психологиялық ерекшеліктерге ерекше назар аудару қажет;
4. Жасөспірімге арналған ілім - бұл негізгі қызмет. Жасөспірім оны өз көзімен ересек ететін барлық оқу әрекеттеріне дайын;
5. Сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастырған кезде олардың мазмұны туралы ғана емес, оларды өткізу әдістемесі мен формасы туралы да ойлану керек. Барлық оқушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыратын әдістерді қолдану қажет.
ІІ. МАТЕМАТИКАДАН СЫНЫПТАН ТЫС ЖҰМЫСТЫҢ РӨЛІ
2.1 Бағдарламалық материалды зерттеуде басқалардан артта қалған оқушыларды дайындаудағы сыныптан тыс жұмыстың рөлі
Сыныпта үлгермеу мәселесі ересектер де, балалар да алаңдатушылықты тудыратыны сөзсіз. Әлбетте, әлемде нашар оқығысы келетін бірде-бір психикалық сау бала жоқ. Табысты мектеп жылдары туралы армандар алғашқы екі бағалауын алғанда, бала алдымен оқуға деген құштарлығын жоғалтады, содан кейін ол жай ғана сабақтан кетеді немесе үлгерімі қиын оқушыға айналады, бұл көбінесе жаңа жағымсыз көріністерге және мінез-құлыққа әкеледі. Мектеп мұғалімдері шешуі керек негізгі мәселелердің бірі - үлгерімі төмен оқушылармен жұмыс жасау болып табылады. Ақыл-ой қабілеті әлсіз және оқу қабілеті мен дағдылары әлсіз, есте сақтау қабілеті төмен немесе оқудың тиімді мотивтері жоқ оқушылар үлгерімі төмен деп саналады. Жасыратыны жоқ, мектептердегі мұндай оқушылардың саны шамамен 10-15 % құрайды.
Оқушылардың үлгермеуі әрқашан қандай да бір себептердің салдары болып табылады. Ол өздігінен пайда болмайды. Қазіргі ғылым (психология, физиология, медицина) адамдардың ақыл-ой дамуының үлкен мүмкіндіктерімен туылғанын көрсетеді, бірақ бұл мүмкіндіктер толығымен таусылмайды. Психологтар адам өзінің табиғи деректерінің 10%, қалған 40% пайдаланады деп санайды. Екі жағдайда да, адамда оларды жүзеге асырудан гөрі көп бейімділік бар екені анық [10, 42 б.].
Үлгерімсіздік дегеніміз не?
1. Оқушы тапсырманың қиындығы неде екенін айта алмайды, оны шешудің жоспарын белгілей алмайды, мәселені өз бетінше шеше алмайды, оны шешудің нәтижесінде жаңа нәрсе алынғанын көрсете алмайды. Оқушы мәтін бойынша сұрақтарға жауап бере алмайды, одан жаңа нәрсе білгенін айта алмайды. Бұл белгілерді есептерді шешу, мәтіндерді оқу және мұғалімнің түсіндірмесін тыңдау кезінде анықтауға болады.
2. Оқушы оқушының мәні бойынша сұрақтар қоймайды, табуға тырыспайды және оқулыққа қосымша дереккөздерді оқымайды. Бұл белгілер проблемаларды шешуде, мәтіндерді қабылдауда, мұғалім әдебиетті оқуға кеңес беретін сәттерде көрінеді.
3. Оқушы белсенді емес және сабақтың іздеу кезінде алаңдатады, ойдың шиеленісі, қиындықтарды жеңу қажет. Бұл белгілерді тапсырмаларды шешуде, мұғалімнің түсіндірмесін қабылдауда, өз бетінше жұмыс істеу үшін тапсырманы таңдау жағдайында байқауға болады.
4. Оқушы жетістіктер мен сәтсіздіктерге эмоционалды түрде (мимика мен жест) жауап бермейді, өз жұмысына баға бере алмайды, өзін басқара алмайды.
5. Оқушы өзі орындайтын жаттығудың мақсатын түсіндіре алмайды, оның қандай ережеге берілгенін айта алмайды, Ереженің нұсқауларын орындамайды, әрекеттерді өткізіп жібереді, олардың тәртібін шатастырады, алынған нәтиже мен жұмыс барысын тексере алмайды. Бұл белгілер жаттығуларды орындау кезінде, сондай-ақ күрделі іс-әрекеттің бөлігі ретінде әрекеттерді орындау кезінде көрінеді.
6. Оқушы ұғымдардың, формулалардың, дәлелдердің анықтамаларын қайталай алмайды, ұғымдар жүйесін көрсете отырып, дайын мәтіннен алыстай алмайды. Зерттелген ұғымдар жүйесіне негізделген мәтінді түсінбейді. Бұл белгілер оқушыларға тиісті сұрақтар қою кезінде көрінеді.
Мұндай балалар шешімсіздікпен, өз күштеріне өте сенімсіздікпен ерекшеленеді. Ең қарапайым жағдай - баланың өзі туралы төмен пікірдің тікелей көрінісі ретінде өз күшіне сенімсіздік. Бұл жағдайда ол кез-келген айыптауды табиғи деп қабылдайды, оның кемшіліктерін асыра көрсетеді. Мұндай өзін-өзі бағалау басқалардың бағалауының белгілі бір түрімен қалыптасады. Бала ұзақ уақыт бойы мектеп тапсырмаларын орындағаны үшін төмен баға алған кезде, оған тым қатаң талаптар қойылғанда, оның қателіктері мен қателіктерін үнемі көрсетеді.
Барлық бастамалары мен істерінде олар тек сәтсіздікті күтеді. Өте осал, өте мазасыз, ұялшақ болып келеді. Өзіне, өз қиындықтарына, сәтсіздіктеріне назар аудару олардың балалармен және ересектермен қарым-қатынасын қиындатады. Сонымен қатар, бұл оқушылар мақұлдауға өте сезімтал, бұл олардың өзін-өзі бағалауын арттырады. Үлгерімі төмен оқушыларда, әдетте, өзін-өзі бағалаудың төмендігі қалыптасады. Олар өзіне деген сенімсіздік, мазасыздық, ұялшақтықты дамытады. Олар сыныптастарының арасында өздерін нашар сезінеді, ересектерден сақ болады.
Бұл жағдайда оқушы туралы қорытынды жасайтын белгілер емес, дамып келе жатқан үлгерімсіздіктің алдын алу үшін оқу барысында қандай оқушыға және оның қандай әрекеттеріне назар аудару керектігін білдіретін белгілер көрсетілген.
Жасөспірімдерге қолдау, мақұлдау, кез-келген іс-әрекетте өзін-өзі растау мүмкіндігі қажет. Балалардың өзін-өзі бағалауы төмен болған кезде, олардың күшті жақтарын үнемі байқап отыру және мүмкін болмаса, олардың дамуы мен нығаюына ықпал ету пайдалы.
Үлгерімі төмен балалар өмірлік тәжірибеге жақын мәтін мазмұны бойынша қол жетімді сандарды, сөздерді есте сақтауда жақсы нәтиже көрсетеді. Дегенмен, ойлау процесімен тығыз байланысты логикалық жадты пайдалану қажет күрделі мәтіндерді есте сақтау кезінде олар нашар нәтиже береді.
Сондықтан есте сақтау және назар аудару емес, ақыл-ой әрекетінің ерекшелігі-үлгермеген балалардың едәуір бөлігіндегі қиындықтардың негізгі көзі болып табылады.
Интеллектуалды пассивті оқушылардың үлгерімсіздігін жеңу үшін бірқатар ақыл-ой операцияларын жаттықтыру түрінде интеллектуалды дағдыларды (абстракция, жалпылау, талдау, жіктеу, салыстыру) қалыптастыру қажет. Бұл жағдайда қандай нақты операция зардап шегетінін анықтап, хабардарлық деңгейіне жеткізу керек.
Көптеген зерттеулер көрсеткендей, мәселені жеке шешкен кезде кейде психологиялық тосқауыл деп аталатын күшті, тежегіш фактор пайда болады. Ол әдетте жеке тұлға ретінде танылмайды, сондықтан оқушыға психологиялық және мазмұнды жоспардың туындаған қайшылықтарын көруге және жеңуге кедергі келтіреді. Оқушылар бұл сиқырлы шеңберден өз бетінше өте сирек және жағдайлардың қолайлы үйлесімімен ғана құтыла алады.
Мұғалімнің басты міндеті - оқушының қолында бар материалдармен жұмыс істеу әдістері мен тәсілдерін қайта құру болып табылады.
Өкінішке орай, сабақтарда әр оқушыға тиісті көңіл бөлу әрдайым мүмкін емес. Сыныптан тыс жұмыстар топтағы оқушылардың аз болуын, сәйкесінше қабілеттерге бөлуді, мұғалімге оқытудың әртүрлі формаларын қолдануға көбірек мүмкіндік беруді қамтиды.
Адамның белсенділігінің қайнар көзі - оның қажеттіліктері болып табылады. Мотив - белгілі бір бағытта белсенділікке шақыру болып саналады. Мотивация - бұл мақсатқа қарай қозғалысты анықтайтын процестер, бұл оқушылардың белсенділігіне немесе пассивтілігіне әсер ететін (сыртқы және ішкі) факторлар.
Танымдық белсенділікті қалай ынталандыруға болады? Оқу іс-әрекетінің сәттілігі, сайып келгенде, білім сапасы ішкі мотивацияға байланысты болып келеді.
Оқушылардың тұрақты танымдық қызығушылығы, олардың мотивациясы - педагогикалық процестің тиімділігінің критерийлерінің бірі болып табылады. Біз мотивацияны адамның мінез-құлқын оның бағыты мен белсенділігін түсіндіретін психологиялық сипаттағы себептердің жиынтығы ретінде анықтаймыз. Асыра сілтемей оқу мотивациясының қалыптасуын қазіргі мектептің басты мәселелерінің бірі деп атауға болады. Оның өзектілігі оқу іс-әрекетінің өзіне, оқу мазмұнын жаңартуға, оқушылардың өз бетінше білім алу, белсенділікті дамыту әдістерін қалыптастыруға байланысты болып келеді.
Бүгінгі таңда оқыту мен тәрбие саласындағы ең өткір проблемалар оқушылардың негізгі бөлігінің демотивациясымен, демек, олардың оқуы мен тәрбиесінің базалық көрсеткіштерінің төмендеуімен байланысты. Әр түрлі балалар үшін оқу іс-әрекеті әр түрлі мағынаға ие. Оқушы үшін мотивацияның сипатын, ілімнің мағынасын анықтау - бұл педагогикалық ықпал ету шараларын, осы оқушымен жұмыс істеу тәсілдерін анықтау болып табылады.
Әр мектеп кезеңіндегі мотивтердің жас ерекшеліктерін түсіну үшін оларды жас ерекшеліктерімен байланыстыру керек.
Бұл мәселені шешуде мұғалім не білуі керек?
1. Мұғалімнің күш-жігері бір жағынан табысқа жетудің тұрақты мотивациясын қалыптастыруға, екінші жағынан оқу мүдделерін дамытуға бағытталуы керек.
2. Табысқа жетудің тұрақты мотивациясын қалыптастыру оқушының өзін-өзі бағалауын арттырумен мүмкін болады (осылайша өзін-өзі бағалау баланың оқушы ретіндегі жеке басын ол үшін мүмкін болатын іс-әрекетте бекітуде оң рөл атқарады).
3. Оқушының өзіне деген сенімсіздігін жеңу, яғни оқушының алдына оған мүмкін болатын, орындалатын және оның мүмкіндіктеріне сәйкес келетін міндеттер қою ұсынылады.
4. Оқушы бастама көтеріп, мектепте танылуға болатын қызмет салаларын есептеуге тырысу.
5. Оқушының қолындағы жетістіктер туралы хабардарлығын нығайту ұсынылады.
6. Баланың оқу іс-әрекетіндегі ең кішкентай сәттіліктерін мадақтау, ажырату және бекіту пайдалы (осылайша жаңа сәтсіздіктердің орнығуына жол бермейді).
7. Оқу қызығушылықтарын қалыптастыру (қосымша дамытушы материал, тікелей өмірлік тәжірибеге жүгіну, өз бақылауларын кеңінен қолдану, сабақта көрнекі материалдарды пайдалану) [11, 64 б.].
Оқушыда алға жылжу сезімін, оқу іс-әрекетінде сәттілік сезімін қалай оятуға болады?
Оқушыларды қызықтыру үшін оқу материалының барлық мүмкіндіктерін пайдалану қажет:
oo проблемалық жағдайларды жасау; (1-қосымша)
oo өз бетінше ойлауды жандандыру; (2-қосымша)
oo сабақта оқушылардың ынтымақтастығын ұйымдастыру;
oo топпен оң қарым-қатынас орнату;
oo балалардың жетістіктеріне шынайы қызығушылық таныту.
Математика мұғалімдерінің озық тәжірибесі артта қалушылармен сыныптан тыс жұмысты ұйымдастыруға және өткізуге байланысты келесі ережелердің тиімділігін көрсетеді.
1. Математикадан қосымша (сыныптан тыс) сабақтарды артта қалғандардың шағын топтарымен (әрқайсысы 3-4 адамнан) өткізген жөн; оқушылардың бұл топтары оқушылардың біліміндегі олқылықтар тұрғысынан да, оқу қабілеттері жағынан да біркелкі болуы керек.
2. Бұл сабақтарды мүмкіндігінше жекелендіру керек (мысалы, осындай оқушылардың әрқайсысына алдын-ала дайындалған жеке тапсырманы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. ЖОҒАРЫ СЫНЫПТАРДАҒЫ МАТЕМАТИКАДАН ТЫС ЖҰМЫСТЫҢ РӨЛІН ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Математика сабағының сыныптан тыс жұмыс ұғымының анықтамасы ... 5
1.2 Жоғары мектеп жасындағы психологиялық ерекшеліктер ... ... ... ... ... ... 10
1.3 Сыныптан тыс жұмыстар: анықтамасы, функциялары, түрлері ... ... ... ...13
ІІ. МАТЕМАТИКАДАН СЫНЫПТАН ТЫС ЖҰМЫСТЫҢ РӨЛІ
2.1 Бағдарламалық материалды зерттеуде басқалардан артта қалған оқушыларды дайындаудағы сыныптан тыс жұмыстың рөлі ... ... ... ... ... ... ... 17
2.2 Математиканы оқытуда оқушылардың қосымша әдебиеттермен жұмысы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .24
2.3 Математикадан сыныптан тыс жұмысты ұйымдастыруда мұғалімге көмектесетін психологиялық диагностика түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .32
ІІІ. МЕКТЕПТЕ МАТЕМАТИКАДАН СЫНЫПТАН ТЫС ЖҰМЫСТЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ ТӘЖІРИБЕСІ
3.1 Математикадан сыныптан тыс сабақтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...37
3.2 Математикадан үйірме сабағын жоспарлау ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... .41
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .47
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...49
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 50
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыстың өзектілігі. Математика - мектептегі ең қиын және қызықты пәндердің бірі болып саналады. Бірақ барлық балалар математиканы жақсы көрмейді. Кей оқушылар үшін математика қарапайым, ал басқаларында ол жағымсыз эмоция түрінде зерігуден қорқынышқа дейін эмоциялардың барлық спектрін тудырады. Оқушылар математика пәні тым күрделі болғандықтан жақсы көрмейді, сондықтан, өздерін қабілетсізбін деп санайды. Бірақ басқа пәндерді игеру жағдайындағыдай, мектеп математикасының негізгі проблемасы - оқуға деген қызығушылық пен мотивацияның болмауы болып табылады.
Математика - ақыл гимнастикасы - дейді көптеген мұғалімдер. Санау қабілеті - балалар мен ересектерге тиесілі негізгі дағдылардың бірі болып саналады. Математика негіздерін білмей, дүкендегі өзгерісті есептеу де, отбасылық бюджетті есептеу де мүмкін емес. Ол сондай - ақ логикалық ойлауды дамытуға ықпал етеді.
Жалпы алғанда, математиканы гимнастикамен салыстыру кездейсоқ емес деп білеміз. Дене жаттығулары денені қалай дамытатыны сияқты, математика да миды дамытады. Математиканы жақсы білу балаларды логикалық ойлауға және оқиғалар мен құбылыстардың заңдылықтарын түсінуге үйретеді. Оны түсінбестен бизнесте, нақты ғылымдар мен бағдарламалау саласында табысты мансапқа жету мүмкін емес. Математика балаларда жауапкершілік, дәлдік және адалдық сияқты маңызды қасиеттерді тәрбиелейді. Сондықтан математикадан тыс сабақтар оқушыны әр түрлі формада қызықтыруы және ынталандыруы мүмкін. Психологтар қызығушылықсыз үйренген, өздерінің жағымды көзқарастарымен, эмоцияларымен боялмаған білім пайдалы болмайтынын дәлелдеді.
Пассивті қабылдау мен ассимиляция берік білімнің тірегі бола алмайды. Бұл жағдайда балалар нашар есте сақтайды, өйткені оқу оларды қызықтырмайды.
Сабақтан тыс іс-шараларды жоспарлау неғұрлым икемді болғандықтан, белгілі бір шеңберде ұсталмағандықтан, сабақ ретінде балаларға түсініксіз тақырыптарды егжей-тегжейлі талдауға, жеке оқушыға көбірек көңіл бөлуге мүмкіндік бар. Сондай-ақ, оқушыларды қабілеттеріне қарай топтастыруға болады.
Мектеп бағдарламасындағы математиканың рөлі мектеп оқушылары үшін стресстің негізгі көздерінің бірі болып табылады. Оның математикалық мазасыздық деген өз атауы бар. Ол математикадан қисынсыз қорқыныш пен дұшпандықты білдіреді. Бала мектепте оқып жүргенде, ол бақылау қорқынышын немесе тақтада жауап беру қажеттілігін ұтымды ете алмайды.
Стандарттар мұғалімді балаға бағыттайтын сабақтан тыс жұмыстың маңыздылығын арттыруды көздейді. Ең бастысы - оқушыға жаңа білім мен дағдыларды беру ғана емес, оларды сабақта да, сабақтан тыс уақытта да қолдануға, дамытуға үйрету, математикадан сабақтан тыс уақытта әртүрлі білім деңгейлері бар балалардың күші бойынша жаңылтпаштар, жұмбақтар, ойын-сауық есептерін шешу болып табылады.
Қ.Т. Кемелұлы өз сөзінде Білімді әрі саналы ұрпақ тәрбиелеу - бұл аса маңызды мемлекеттік міндет деп, білімді жастарды тәрбиелеуді алға тартты. Оған қоса, биыл 2023 - Балалар жылы деп енгізілген болатын. Бұл да өз кезегінде, оқушылардың ұлттық сана сезімін дамыта отырып, білімділігін арттырудың алғышарттарын жасайды.
Адамзат ХХІ ғасырға енді. Жаңа уақыт проблемаларды шеше алатын, білімді өз бетінше игере алатын, таным саласына тереңірек үңілуге, ілімнің тұрақты танымдық мотивтерін қалыптастыруға, олардың негізгісі танымдық қызығушылық болып табылатын, өмірдің өзгеретін жағдайларына бейімделуге қабілетті адамды талап етеді.
ЖОО-ға түскен №??? мектебінің түлектерін психологиялық және психофизиологиялық тексерудің кешенді зерттеуінің деректері қазіргі жағдайда түлектердің белгілі бір бөлігінде жоғары мектеп жүйесінде оқу үшін жеткілікті алғышарттар жоқ екенін көрсетті.
Зерттелген адамдардың 35%-на дейін танымдық психикалық процестердің (есте сақтау, зейін, ойлау) дамуының жеткіліксіз және төмен деңгейімен сипатталады және (немесе) жүйке-психикалық тұрақтылықтың төмен деңгейіне, көріністердің әртүрлі нысандарында айқын сипаттағы екпіндердің болуымен сипатталады.
Зерттеу мақсаты: оқушылардың сабақтан тыс іс-әрекетінің теориялық және практикалық тәжірибесін жүйелеу.
Зерттеу нысаны: қазіргі мектептегі оқушылардың сабақтан тыс қызметі.
Зерттеу пәні: математикадан 9-11 сынып оқушыларының сабақтан тыс қызметі.
Зерттеу гипотезасы: математика бойынша білім беру сапасын арттыруға бағытталған 9-11 сынып оқушыларының сабақтан тыс іс-әрекетін ұйымдастыру жолдарын анықтау табысты болады, егер:
1. жалпы жасөспірімдердің және өз сынып оқушыларының, оның жеке топтарының психофизиологиялық ерекшеліктері;
2. пәннің оқу материалы мен дидактикалық міндеттерінің ерекшелігі;
3. білім беру жүйесінің әлеуетті мүмкіндіктерін және сабақтан тыс жұмыстың тиімділігін арттыру жолдарын білсе.
Мақсатқа, объектіге және зерттеу нысанасына сүйене отырып, келесі міндеттер анықталды:
oo Зерттеу мәселесі бойынша әдістемелік әдебиеттерді талдау.
oo Сыныптан тыс жұмыстың негізгі ұғымдарының мазмұнын анықтау (математикалық үйірмелер, математикалық кештер, ойындар және т.б.).
oo Оқушылардың сабақтан тыс іс-әрекетін ұйымдастыру бойынша мектептің міндеттерін ашу.
oo Қазіргі оқушылардың сабақтан тыс іс-әрекетінің мазмұнын ашу.
Зерттеу әдістері:
oo Авторлық сауалнама
oo Қысқа индикативті (іріктеу) тест
oo Пирсонның хи-квадратын қолдану арқылы нәтижелерді өңдеу.
Зерттеу базасы: №??? жалпы орта мектебі.
Ғылыми жаңалық: Тиісті бағдарламаның көмегімен сабақтан тыс жұмыстарды түзету мүмкіндігі пайда болады.
Практикалық маңыздылығы: алынған бұл фактілерді мектеп психологы, педагогтар, әлеуметтік қызметкерлер, сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастырушылар мектепте сабақтан тыс жұмыстарды құрастыру үшін қолдана алады.
1. ЖОҒАРЫ СЫНЫПТАРДАҒЫ МАТЕМАТИКАДАН ТЫС ЖҰМЫСТЫҢ РӨЛІН ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1. Математика сабағының сыныптан тыс жұмыс ұғымының анықтамасы
Егер біз В. Я. Никитиннің Педагогикалық терминдер сөздігі редакциясымен дереккөзге жүгінетін болсақ, онда сыныптан тыс жұмыс - мұғалімнің баланың жеке басын әлеуметтендіру үшін қажетті жағдайларды қамтамасыз ететін сабақтан тыс уақытта оқушылардың әр түрлі іс-әрекеттерін ұйымдастыруы болып табылады.
Сыныптан тыс жұмыстың бірнеше анықтамасы бар:
Сыныптан тыс жұмыс - мектептің оқу-тәрбие процесінің құрамдас бөлігі, оқушылардың бос уақытын ұйымдастырудың бір түрі болып саналады. Сыныптан тыс жұмыстар іс жүзінде балалардың қосымша білімімен сәйкес келеді. Мектепте білім беру бағытына, пәндік үйірмелерді, оқушылардың ғылыми қоғамдарын ұйымдастыруға, сондай-ақ көркем шығармашылықты, техникалық шығармашылықты, спортты және т. б. дамытуға басымдық беріледі [1, 42 б.].
Сыныптан тыс жұмыстар әр түрлі іс-әрекеттердің жиынтығы болып табылады және балаға тәрбиелік әсер етудің кең мүмкіндіктеріне ие.
Біріншіден, әр түрлі сабақтан тыс іс-шаралар баланың жеке қабілеттерін жан-жақты ашуға ықпал етеді, олар әрдайым сабақта қарастырыла бермейді.
Екіншіден, сыныптан тыс жұмыстардың әртүрлі түрлеріне ену баланың жеке тәжірибесін, оның адам қызметінің әртүрлілігі туралы білімін байытады, бала қажетті практикалық дағдылар мен дағдыларды алады.
Үшіншіден, сыныптан тыс жұмыстардың алуан түрлілігі балалардың әртүрлі қызмет түрлеріне деген қызығушылығына, қоғам мақұлдаған өнімді қызметке белсенді қатысуға деген ұмтылысына ықпал етеді.
Төртіншіден, сыныптан тыс жұмыстың әртүрлі формаларында балалар өздерінің жеке ерекшеліктерін көрсетіп қана қоймай, сонымен бірге ұжымда өмір сүруді үйренеді, яғни, бір-бірімен ынтымақтасу, жолдастарына қамқорлық жасау, өздерін басқа адамның орнына қою болып табылады.
Қазақстандағы сыныптан тыс тәрбие жұмыстары мәселесін тереңдете қарастыруда және оны қажетті деректермен байытуда Казақстандағы мәдени-ағарту жұмыстары мен мәдени құрылыстарына байланысты белгілі жекеленген тарихи кезеңдерге арналған тарихшылардың (С.Б. Баишев , Р.Б. Сүлейменов, X.Бисенов, М.Абдукадиров, В.Г.Макаров, Б.А. Амантаев, Е.Ш.Қуандықов, А.Ғ.Ибраева, Ш.Ж.Таукебаева, В.П. Гноевых, Т.П.Ибраев, Е.А.Касаткина, А.Н.Құдайбергенов, Л.Ш. Баширова, Ф.К.Қайырханова, А.В.Горелова, Б.Э.Қалдыбеков, Е.Ш. Қуандыкова, А.Б. Муритова, Т.З. Рысбеков , В.В.Назаров, М.Т. Арынова, А.Б.Әлмаханова, З.О. Дүкенбаева, Т.Я.Сатпаев, X.Табылдиев) еңбектерінің тигізетін пайдасы бар.
Математика сабағынан сыныптан тыс жұмыс, әрине, математиканы оқытудың оқу-тәрбие процесінің ажырамас бөлігі, оқушылардың санасы мен мінез-құлқына әсер етудің күрделі процесі, олардың білімі мен дағдыларын тереңдету және кеңейту болып саналады. Қай сыныптарда болмасын, факультативті дайындыққа дейінгі ең табиғи және дәлелденген форма сыныптан тыс жұмыстар болып табылады. Біздің мектепте сыныптан тыс сабақтар бастауыш сынып оқушыларымен және мектеп алдындағы сынып оқушыларымен басталады, кейбіреулер үшін математиканы түсіндіру, ал басқалары үшін математикаға деген қызығушылық пен оны жасауға деген ұмтылыс болып табылады.
Математикалық бастаманы оқыту және тәрбиелеу математикаға деген қызығушылықтың пайда болуына ықпал етеді, ақыл мен еріктің жалпы сапасын жоғары деңгейге көтереді. Математиканы оқыту-бұл математикалық бастаманы дамытудың негізгі және жалғыз құралы болып саналады. Математикалық қабілеттердің дамуына бұқаралық танымал математикалық журналдар, математикалық ойын-сауықтар, ойындар мен логикалық қызықты есептерінің жинақтары, мектеп, қалалық, республикалық және одан жоғары деңгейдегі математикалық олимпиадалар, теледидар, интернет арқылы математикалық білімді насихаттау сияқты сабақтан тыс құралдар да ықпал етеді. Оның негізгісі - мектептегі математикадан сыныптан тыс жұмыс [2, 54 б.].
Математикадан сыныптан тыс жұмыстың келесі маңызы бар:
oo бұл жұмыстың әртүрлі түрлері олардың жиынтығында оқушылардың танымдық іс-әрекетін дамытуға ықпал етеді;
oo ойлаудың, кеңістіктік қиялдың, қабылдаудың, түсініктердің, зейіннің белгілі бір жақтарын дамытуға, материал, зерттеу дағдылары, тапқырлық, дұрыс математикалық сөйлеу саласындағы білімді тереңдетуге, математикалық әдебиеттерді оқуға деген талғамды оятады.
Сыныптан тыс сабақтарды өткізу кезінде оқушылардың шығармашылық қабілеттері қалыптасады, олардың элементтері есептерді шешудің ең ұтымды әдістерін таңдауда, математикалық немесе логикалық тапқырлықта көрінеді.
Сыныптан тыс жұмыстың кейбір түрлері балаларға математиканың біздің өміріміздегі рөлін тереңірек және тереңірек түсінуге мүмкіндік береді.
Сыныптан тыс жұмыстар серіктестікке, өзара көмекке тәрбиелеуге ықпал етеді. Осындай жұмыстың нәтижесінде сезім мәдениетін тәрбиелеу, сондай-ақ әділеттілік, ар-намыс, парыз, серіктестік, жауапкершілік сияқты зияткерлік сезімдерді дамыту жүреді.
Сыныптан тыс жұмыстың басты маңыздылығы - ол бұрын байқалмаған мектеп оқушыларының қабілеттерін дамытады.
Сыныптан тыс жұмыстың негізгі ерекшеліктері:
oo сабақтың тақырыбын таңдаудағы кейбір ерік-жігер, олар мазмұны бойынша реттеледі, бірақ балаларға берілетін материал олардың біліміне, дағдыларына сәйкес келуі керек;
oo әр түрлі формалар мен жұмыс түрлері;
oo ойын формаларын, бәсекелестік элементтерін кеңінен қолдану;
oo сабақтар уақыт бойынша реттелмеген, сол тақырыпқа салыстырмалы түрде аз оқу уақыты бөлінеді;
oo сабақтар топтарда өткізіледі, адамдардың саны, сондай-ақ олардың жасы реттелмеген [3, 67 б.].
Математикадан сыныптан тыс сабақтарды өткізу кезінде, сондай-ақ сынып-сабақ жұмысы кезінде негізгі дидактикалық принциптерді сақтау керек:
oo ғылыми;
oo оқушылардың санасы мен белсенділігі;
oo көрнекіліктер;
oo жеке тәсілді жүзеге асыру.
Математикадан сыныптан тыс жұмыстар әр түрлі болуы керек. Сыныптан тыс жұмыстарды жүргізудегі ерекшеліктердің бірі - оқушыларды үнемі ынталандыру болып саналады. Олардың қосымша математикалық қызметінде бірде-бір баланың назардан тыс қалмауы маңызды. Оқушылардың әртүрлі материалдарды оқу қабілеттерін тексеру үшін көп оқу уақыты қажет. Оқушылардың осы пәнге деген қызығушылығы, орындылығы, міндеттілігі сияқты ерекшеліктерді ескеру қажет. Мұғалім өз тарапынан мейірімді болуы керек, өз оқушыларының жұмысындағы ең кішкентай және елеусіз жетістіктерді көре және таңдана білуі керек, өз шеберлігін, оқушының пәнге деген қызығушылығының қалыптасуы мен дамуына әсер ету дәрежесін көрсетуі керек.
Мұғалім баланың өз күшіне деген сенімін жоғалтпауы үшін сабақ кезінде оқушылардың көңіл-күйін мұқият қадағалап отыруы керек. Мінездің бұл қасиетін балаларда оқытудың алғашқы кезеңдерінде тәрбиелеу өте маңызды, өйткені бұл шығармашылық, зерттеу жұмысының алғашқы өсіндісі, ол болашақта математика пәніне деген қызығушылық пен сүйіспеншіліктің дамуына әкеледі.
Математикадан сыныптан тыс жұмыстың негізгі мағыналары мен ерекшеліктерін зерттей отырып, мен сыныптан тыс жұмыстармен үнемі айналысу керек деген қорытынды жасаймын, өйткені бұл пәнге деген қызығушылықты, сүйіспеншілікті оятуға, оқушылардың шығармашылық және математикалық қабілеттерін дамытуға мүмкіндік береді [4, 75 б.].
Математика, мектеп оқулықтары мен белгіленген оқыту әдістеріне бағдарлама жүктеген талаптар орташа деп аталатын оқушыға арналған.
Осының бәрі математиканы оқытуды дараландыру қажеттілігіне әкеледі, оның бір түрі сыныптан тыс жұмыс болып табылады.
Математикадан сыныптан тыс жұмыстар деп оқушылардың сабақтан тыс уақытта мұғаліммен бірге факультативтік жүйелі сабақтарын айтады.
Математикадан сыныптан тыс жұмыстың екі түрін ажырату керек: бағдарламалық материалды меңгеруде басқалардан артта қалған оқушылармен жұмыс (қосымша сабақтан тыс жұмыстар) және басқалармен салыстырғанда математиканы оқуға қызығушылықтары мен қабілеттерін арттыратын оқушылармен жұмыс (нақты терминнің дәстүрлі мағынасында сыныптан тыс жұмыс).
Сыныптан тыс жұмыстың бірінші бағыты туралы айтатын болсақ, математика пәнінен оқушылармен жүргізілетін сыныптан тыс жұмыстың бұл түрі қазіргі уақытта әр мектепте өтіп жатқанын айта кеткен жөн. Сонымен қатар математиканы оқыту тиімділігінің артуы міндетті түрде артта қалғандармен қосымша оқу жұмысының құнының төмендеуіне әкелуі керек. Ең дұрысы, сыныптан тыс жұмыстың бірінші түрі айқын жеке сипатқа ие болуы және ерекше жағдайларда ғана көрінуі керек (мысалы, оқушының ұзаққа созылған ауруы, басқа типтегі мектептен ауысуы және т.б.). Дегенмен, қазіргі уақытта бұл жұмыс математика мұғалімінен әлі де көп көңіл бөлуді талап етеді.
Оның негізгі мақсаты - математика курсында оқушылардың білімдері мен дағдыларындағы олқылықтарды дер кезінде жою (және алдын алу) болып табылады.
Математикадан сыныптан тыс жұмыстың жоғарыда аталған бағыттарының екіншісі - оны оқуға қызығушылықтары жоғары оқушылармен жүргізілетін сабақтар келесі негізгі мақсаттарға жауап береді:
1. Оқушылардың математикаға және оның қолданбаларына тұрақты қызығушылығын ояту және дамыту;
2. Оқушылардың бағдарламалық материал бойынша білімдерін кеңейту және тереңдету;
3. Оқушылардың математикалық қабілеттерін оңтайлы дамыту және студенттерге зерттеушілік сипаттағы белгілі бір дағдыларды сіңіру;
4. Математикалық ойлаудың жоғары мәдениетін тәрбиелеу;
5. Оқушылардың оқу және ғылыми-көпшілік әдебиеттермен өз бетінше шығармашылықпен жұмыс істеу қабілетін дамыту;
6. Социалистік құрылыстың технологиясы мен тәжірибесіндегі математиканың практикалық маңызы туралы студенттердің ой-пікірлерін кеңейту және тереңдету;
7. Оқушылардың математиканың мәдени-тарихи құндылығы туралы түсініктерін кеңейту және тереңдету;
8. Оқушылардың ұжымшылдық сезімін және жеке жұмысты ұжымдық еңбекпен ұштастыра білуге тәрбиелеу;
9. Математика мұғалімі мен студенттер арасында тығыз іскерлік байланыс орнату және соның негізінде оқушылардың танымдық қызығушылықтары мен қажеттіліктерін тереңірек зерттеу;
10. Математика мұғаліміне берілген оқушының бүкіл ұжымына математиканы тиімді оқытуды ұйымдастыруға көмектесетін активті құру.
Бұл мақсаттарды жүзеге асыру сабақта ішінара жүзеге асырылады деп болжанады. Алайда, оқу уақыты мен бағдарламасының көлемімен шектелген аудиториялық сабақтар барысында мұны жеткілікті толықтықпен орындау мүмкін емес. Сондықтан бұл мақсаттарды түпкілікті және толық жүзеге асыру осы типтегі математикадан сыныптан тыс жұмыстарға ауыстырылады.
1.2 Жоғары мектеп жасындағы психологиялық ерекшеліктер
Толық сабақтан тыс жұмысты жүзеге асыру үшін осы жұмыста қарастырылатын жоғары мектеп жасындағы психологиялық ерекшеліктерге ерекше назар аудару қажет.
Жоғары мектеп жасы 15-16-дан 18 жасқа дейін деп саналады. Бұл мектептегі оқумен сәйкес келеді (9-11 сыныптар).
Жасөспірімнің негізгі мазмұны оның балалық шақтан ересек жасқа ауысуы болып табылады. Дамудың барлық аспектілері сапалы қайта құрудан өтеді, психологиялық неоплазмалар пайда болады және қалыптасады. Бұл трансформация процесі жасөспірім балалардың жеке басының барлық негізгі жұмыс істеу ерекшеліктерін анықтайды [5, 85 б.].
Жасөспірім - бұл бастапқы, амбивалентті оптика кезеңі болып саналады. Жасөспірім - жеке тұлғаның қалыптасуының ең жауапты кезеңдерінің бірі болып табылады. Бұл жаста әр түрлі еңбек түрлеріне моральдық қатынастың негіздері қаланады, жеке құндылықтар жүйесі қалыптасады.
Жасөспірімге арналған ілім - бұл негізгі қызмет. Оның психикалық дамуы, оның азамат ретінде қалыптасуы көбінесе жасөспірімнің қалай оқитынына байланысты.
Жасөспірім оны өз көзімен ересек ететін барлық оқу әрекеттеріне дайын.
Ол сабақта сабақтарды ұйымдастырудың тәуелсіз формаларына, күрделі оқу материалына, өзінің танымдық іс-әрекетін мектептен тыс жерде құруға мүмкіндік алады.
Жетекші іс-әрекеттің дамуы аясында осы кезеңде объективті дамудың барлық аспектілерін қамтитын жастың уақытында бірнеше өзгерістер болады:
oo моральдық салада, жыныстық жетілу тұрғысынан, жоғары психикалық функцияларды дамыту тұрғысынан, эмоционалдық салада өзгерістер болады;
oo Осы кезеңде басым кезеңге айналатын ересек адам болу және оны қарастыру қажеттілігін дамыту (жасөспірімнің ересектердің өмірі мен қызметіне қосылуға деген ұмтылысы);
oo оқу көптеген жасөспірімдер үшін жеке мағынаға ие болған кезде идеалға, кәсіби талғамға байланысты ілімнің жаңа мотивтерін дамыту;
oo өзін-өзі тануды дамыту, өз бағасына, өз пікіріне ие болуға деген ұмтылыс (жасөспірімнің мінез-құлқы мен қызметі көбінесе өзін-өзі бағалау ерекшеліктерімен анықталады);
oo басқа адамдармен қарым-қатынас процесінде өзін-өзі бағалауды қалыптастыру (басқалармен қарым-қатынас жасай отырып, жасөспірім үнемі өзін басқалармен салыстырады және осы салыстыру негізінде өзін таниды);
oo рефлексияның дамуы - жасөспірімнің не істеп жатқанын түсіну және дәлелдеу, өз іс-әрекетін негіздеу қабілеті;
oo тұрақты эмоционалды тәжірибені қалыптастыру [6, 42 б.].
Кез - келген қызметті игеру белгілі бір қиындықтармен байланысты, оларды жеңу - мақсаттарға жетудің табиғи процесі, қойылған міндеттерді шешу болып табылады.
Әр түрлі оқу пәндеріне сараланған көзқарас, көркем және техникалық шығармашылық үйірмелеріндегі сабақтар жасөспірімдердің оқу-кәсіби ниеттері мен кәсіби бағдарланған армандарын қалыптастырады.
Жасөспірімнің сипаттамасына сүйене отырып, жеке тұлғаның сипаттамаларын зерттеу жұмыстары басталады: құндылық бағдарлары, қызығушылықтары, қажеттіліктері, бейімділігі, қабілеттері болып табылады.
Оқытушы үшін оның оқуында маңызды болатын жеке сипаттамалардың аспектілерін толығырақ қарастырайық.
Жасөспірімдік шақ - балалық шақ пен ересек адам арасындағы онтогенетикалық даму кезеңі (11 - 12-ден 16-17 жасқа дейін), ол жыныстық жетілуге және ересек өмірге енуге байланысты сапалы өзгерістермен сипатталады. Осы кезеңде адамның қозғыштығы, импульсивтілігі жоғарылайды, оған көбінесе бейсаналық қолданылады. Жасөспірім кезіндегі психикалық даму-жаңа, әлі де тұрақсыз, өзін-өзі тану, өзіндік тұжырымдаманы өзгерту, өзін және оның мүмкіндіктерін түсінуге тырысу бодып саналады. Бұл жаста аналитикалық - синтетикалық іс-әрекеттің күрделі формалары, абстрактілі, теориялық ойлау қалыптасады. Жетекші іс-әрекеттің өзгеруі (яғни жасөспірім үшін құрдастарымен қарым-қатынас алдыңғы қатарда) байқалады. Қарым-қатынас жасөспірімнің танымдық, интеллектуалды саласын қалпына келтіреді.
Л. И. Божович жаңа білімді игеру нәтижесінде ойлау тәсілдері де қайта құрылады деген ұстанымды ұстанды. Білім оқушының жеке меншігіне айналады, оның сенімдеріне айналады, бұл өз кезегінде қоршаған шындыққа деген көзқарастың өзгеруіне әкеледі. Танымдық қызығушылықтардың сипаты да өзгереді-белгілі бір тақырыпқа қызығушылық, пәннің мазмұнына нақты қызығушылық туындайды.
Оқушының оқу іс-әрекетін айтарлықтай қайта құру жасөспірім кезеңіне өтумен байланысты. Оқу іс-әрекетінің жаңа, жоғары деңгейі оның тәуелсіздік дәрежесімен анықталады.
Оқу материалы қабылдау процестеріне жаңа талаптар қояды. Жасөспірім тек схеманы, кейбір бейнені есте сақтап қана қоймай, оларды түсіну керек, бұл оқу материалын сәтті игерудің шарты.Осылайша, қабылдау процесінің интеллектуализациясы біртіндеп жүреді, басты, маңызды нәрсені бөліп көрсету қабілеті дамиды.
Жоғары мектепке ауысқан кезде балалар көптеген жағынан айтарлықтай ерекшеленеді, атап айтқанда:
1) оқытуға қатысты - жауапкершіліктен немқұрайлылыққа дейін;
2) жалпы даму бойынша - жоғары деңгейден өте шектеулі көкжиекке және сөйлеудің нашар дамуына дейін;
3) Білім көлемі мен беріктігі бойынша (кем дегенде мектеп бағдарламасы шегінде);
4) материалды игеру тәсілдері бойынша - өз бетінше жұмыс істеу, білім алу қабілетінен олардың толық болмауына дейін және материалды сөзбе-сөз есте сақтау қабілетіне дейін;
5) оқу жұмысындағы қиындықтарды жеңе білу қабілеті бойынша - табандылықтан бастап созылмалы есептен шығару түріндегі тәуелділікке дейін;
6) танымдық қызығушылықтардың кеңдігі мен тереңдігі бойынша.
Жасөспірімдермен оқу-тәрбие жұмысын ұйымдастыра отырып, олардың мінез-құлқы мен қызметіне жолдастардың пікірі айтарлықтай әсер ететінін ескеру қажет. Олар өздерінің барлық әрекеттері мен әрекеттерінде, ең алдымен, осы пікірге назар аударады.
Ілімге маңызды ынталандыру - құрдастар арасында тануға деген талап. Жоғары мәртебеге жақсы білім арқылы қол жеткізуге болады: сонымен бірге жасөспірім үшін бағалау маңызды болып қала береді. Жоғары баға сіздің қабілеттеріңізді растауға мүмкіндік береді. Бағалау мен өзін-өзі бағалаудың сәйкес келуі жасөспірімнің эмоционалды әл-ауқаты үшін маңызды. Әйтпесе, ішкі ыңғайсыздық, тіпті жанжал туындауы мүмкін.
Өзін-өзі растау қажеттілігі соншалық, жолдастарын тану үшін жасөспірім көп нәрсеге дайын, ол тіпті өзінің көзқарастары мен сенімдерімен әрекет ете алады, өзінің моральдық көзқарастарына қайшы келетін әрекеттерді жасай алады.
Жолдастардың алдында беделін жоғалту, Ар - намыс пен қадір-қасиетті жоғалту - жасөспірімнің ең үлкен трагедиясы болып табылады. Сондықтан олар әдепсіз ескертулерге қатты жауап береді және оларды жеке басының қорлауы ретінде қарастырады.
Мұғалім төменгі сынып оқушыларына сияқты сөзсіз билікте болмайды. Бірақ жасөспірімдер мұғалімнің жеке басына және мінез-құлқына жоғары талаптар қояды.
9-11 сыныптарда мұғалімдердің эрудициясы, пәнді еркін меңгеруі, оқулыққа қосымша білім беруге деген ұмтылысы ерекше бағаланады, сабақта уақыты босқа кетпейтін мұғалімдерді бағалайды, балалардың тәуелсіз пайымдауларына теріс қарайтын мұғалімдер ұнамайды.
Жасөспірімдерде сыртқы және ішкі әсерлердің арақатынасы соңғысының пайдасына өзгереді. Сыртқы әрекеттер ішкі, психикалық жоспарға ауысады, ақыл-ой әрекеттері қалыптасады, оқу дағдыларының компоненттері ретінде әрекет етеді. Жасөспірімдерді оқытудың мотивациясы да сапалы өзгерістерге ұшырайды.
Жоғарыда айтылғандай, жасөспірім кезінде оқу үлгерімінің төмендеуі, оқуға деген қызығушылық байқалады. Т. В. Дуткевич келесі себептерді анықтайды:
oo мектеп оқу іс-әрекетімен емес, құрдастарымен қарым-қатынас жасау мүмкіндігімен тартады;
oo ақпарат көздерінің, өмірлік байланыстардың ауқымы кеңейіп келеді;
oo жоғары мектептегі жаңа талаптар-жаңа мұғалімдердің пайда болуы, оқу іс-әрекетіндегі тәуелсіздікке қойылатын талаптар артып келеді;
oo кәсіби таңдауды өзектендіру нәтижесінде жасөспірім оқу пәндерін маңызды және маңызды емес деп бөледі.
Шамасы, ілімге, білімге деген жаңа көзқарас осы даму кезеңінің негізгі ерекшелігін құрайтын ересек сезімнің маңызды жақтарының бірі болып табылады. Сонымен қатар, білімге деген жаңа көзқарас, мүмкін, осы даму кезеңінде пайда болатын жасөспірімдердің мінез-құлқы мен тәрбиесіндегі қиындықтарды жеңуге болатын өсу мен дамудың өзегі болып табылады.
Сонымен, біз математикадан толық сапалы сабақтан тыс іс-шаралар өткізу мақсатында оқушыларды зерттеу үшін қажетті психологиялық сипаттамалардың топтарын қарастырдық.
1.3 Сыныптан тыс жұмыстар: анықтамасы, функциялары, түрлері
Сыныптан тыс жұмыстардың түрлері
Сыныптан тыс жұмыстың жеке, топтық және жаппай түрлері бар. Жеке сыныптан тыс жұмыстар жеке оқушыларға нақты тапсырмаларды қамтиды.
Жеке тәрбие жұмысында мұғалімдердің, ата-аналардың және ұжымның оқушыға әсерін үйлестіру қажет. Мұндай үйлестіру тәрбиелік әсердің нәтижелерін күнделікті талдау, тәрбиеленушілердің өмірі мен қызметі туралы пікір алмасу жағдайында жүзеге асырылады. Бұл жұмысты сәтті жүргізу үшін жеке тұлғаның сипаттамаларын және тәрбиелік әсердің болжамды нәтижелерін ескере отырып, оны жоспарлау қажет [7, 28 б.].
Тәрбие жұмысының бұқаралық нысандары: оларға конференциялар, тақырыптық кештер, сұрақ-жауап кештері, әртүрлі пәндер бойынша апталар, көрнекті адамдармен кездесулер, шолулар, конкурстар, олимпиадалар, туризм, фестивальдар, қабырға баспасөзінің көрмелері және т. б болып табылады.
Сыныптан тыс топтық жұмыс қызығушылықтары мен бейімділігі ұқсас оқушыларды біріктіреді. Сыныптан тыс жұмыстың ең көп таралған түрі-үйірмелерді ұйымдастыру болып табылады. Үйірме мүшелерінің саны 8-10 адамнан аспауы керек, әйтпесе оларды басқару қиын. Осылайша, үйірме жұмысын ұйымдастыруда оқушылардың жеке мүмкіндіктері мен бейімділігі ескерілуі керек. Мұғалім жалпы тақырып, жеке және топтық тапсырмалар бойынша есеп беру нысанын қарастыруы керек. Үйірменің басты міндеті-оқушылардың сабақта алған білімдерін кеңейту және тереңдету.
Сыныптан тыс жұмыстың мақсаттары мен міндеттері:
1) балада келесі факторлармен сипатталатын оң мен - тұжырымдама (I am concepts) қалыптастыру:
а) оған басқа адамдардың мейірімді қарым-қатынасына деген сенімділік;
б) қызметтің бір немесе басқа түрін сәтті игеруге деген сенімділік;
в) өзінің маңыздылығын сезіну;
2) балаларда ынтымақтастық, ұжымдық өзара іс-қимыл дағдыларын қалыптастыру. Тезірек әлеуметтік бейімделу үшін бала өзіне ғана емес, басқа адамдарға да оң көзқараспен қарауы керек.
3) әртүрлі қызмет түрлерімен тікелей танысу арқылы балаларда өнімді, әлеуметтік-мақұлданатын қызметке қажеттілікті қалыптастыру, баланың даралығына, қажетті дағдыларға сәйкес оларға қызығушылықты қалыптастыру.
4) балалардың дүниетанымының адамгершілік, эмоционалдық, ерікті компоненттерін қалыптастыру. Сыныптан тыс жұмыста балалар адамгершілік ұғымдарын игеру арқылы мінез-құлықтың моральдық нормаларын үйренеді.
5) танымдық қызығушылықты дамыту. Сыныптан тыс жұмыстың бұл міндеті оқу және сабақтан тыс жұмыстардағы сабақтастықты көрсетеді, өйткені сыныптан тыс жұмыстар сабақтағы тәрбие жұмысымен байланысты және сайып келгенде оқу процесінің тиімділігін арттыруға бағытталған.
Сыныптан тыс жұмыстың формасы оның мазмұны жүзеге асырылатын жағдайлар емес. Сыныптан тыс жұмыстың формалары өте көп. Бұл әртүрлілік оларды жіктеуде қиындықтар туғызады, сондықтан бірыңғай жіктеу жоқ. Әсер ету объектісі (жеке, топтық, бұқаралық формалар) және білім беру бағыттары, міндеттері (эстетикалық, физикалық, адамгершілік, ақыл-ой, еңбек, экологиялық, экономикалық) бойынша жіктеулер ұсынылады [8, 97 б.].
Қазіргі мектептегі математикадан тыс жұмыстың формаларына мыналар жатады:
1. Математикалық үйірмелер;
2. Математикалық жарыстар, викториналар, конкурстар, КВН;
3. Тақырыптық математикалық сағаттар (әңгімелер, дәрістер);
4. Математикалық кештер (ертеңгіліктер);
5. Математикалық көріністер;
6. Математикалық олимпиадалар;
7. Математикалық таңдау пәндері;
8. Математикалық экскурсиялар;
9. Математика апталығы (онкүндік);
10. Математикалық, көркем емес әдебиеттерді сыныптан тыс оқу;
11. Математикалық рефераттар мен эсселер;
12. Математика бойынша мектептегі ғылыми конференциялар;
13. Математикалық модельдерді жобалау және жасау.
Сыныптан тыс жұмыстарды жүргізу және осы жұмыста қолданылатын әдістер бірқатар талаптарды қанағаттандыруы керек:
oo әр түрлі болуы керек;
oo оқушылардың жас ерекшеліктерін ескере отырып таңдау;
oo оқушылардың әртүрлі санаттарына есептелуі керек: математикаға қызығушылық танытқан және дарынды оқушыларға және пәнге әлі қызығушылық танытпаған оқушыларға;
oo сабақтар мен басқа да міндетті іс-шараларды өткізу формаларынан көп жағынан ерекшеленуі тиіс: жұмыс ерікті негізде құрылады, сабақтан кейін немесе үй тапсырмасын орындағаннан кейін кешке, яғни көп сағаттық ақыл-ой еңбегінен кейін жүргізіледі.
Бұл белгілі және қажетті талаптар жиі бағаланбайды. Бақылаулар көрсеткендей, кіші және жоғары сыныптарда үйірме сабақтарын, кештерді, математикалық жарыстарды өткізу формалары кейде бір-бірінен аз ерекшеленеді.
Сонымен қатар, 9-11 сыныптардағы үйірме сабақтары көбінесе сабақтарға ұқсайды. Бірқатар жаңа теориялық мәселелерді қосу, тарихи материалдарды тарту, ойын-сауық есептері мен қиындықтарды шешу, математикалық ойындарды, софизмдерді, жаңылтпаштарды және басқа да математикалық ойын-сауықтарды қысқа мерзімді пайдалану арқылы сабақтардың мазмұны ғана өзгереді.
Негізгі талаптарды бұзу мектептерде құрылған үйірмелердің еріктілігін жоғалтпаса, конкурстар мен кештер аз болатындығына әкеледі. Сондықтан, сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастырған кезде олардың мазмұны туралы ғана емес, оларды өткізу әдістемесі мен формасы туралы да ойлану керек. Барлық оқушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыратын осындай әдістерді қолдану қажет [9, 103 б.].
Сыныптан тыс жұмыстар оқушылардың ойлауы мен мінез-құлқының белгілі бір жақтарын дамытуға бағытталуы мүмкін, кейде негізгі мақсат ретінде математика бойынша нақты білімді кеңейту немесе тереңдету қажет емес. Мұндай кеңею өздігінен жүреді, бұл сабаққа деген қызығушылықтың нәтижесі, табандылықпен тәрбиеленген және математиканың жеңілдігі нәтижесінде пайда болады.
Сабақтан тыс сабақтар оқушылардың бағдарламалық материал саласындағы білімдерін тереңдету, олардың логикалық ойлауын, кеңістіктік қиялын, зерттеу дағдыларын, тапқырлығын дамыту, дұрыс математикалық сөйлеуді дамыту, математикалық әдебиеттерді оқуға деген талғамын ояту, оқушыларға математика тарихынан пайдалы мәліметтер беру үшін табысты пайдаланылуы мүмкін.
Сыныптан тыс жұмыстың функциясы. Сыныптан тыс жұмыстың мақсаты мен міндеттері біртұтас педагогикалық процестің функцияларына ерекше сипат (оқыту, тәрбиелеу және дамыту) береді. Сыныптан тыс жұмыстың оқыту функциясы ғылыми білім жүйесін, оқу дағдыларын қалыптастыру емес, балаларды белгілі бір мінез-құлық дағдыларына, ұжымдық өмірге, қарым-қатынас дағдыларына үйрету болып табылады. Сыныптан тыс жұмыста даму функциясы үлкен маңызға ие. Бұл оқушының психикалық процестерін дамытудан тұрады. Тәрбие жұмысының даму функциясы сонымен қатар оқушылардың жеке қабілеттерін оларды тиісті қызметке қосу арқылы дамыту болып табылады.
1-тарау бойынша қорытындылар
1. Сыныптан тыс жұмыстар әр түрлі іс-әрекеттердің жиынтығы болып табылады және балаға тәрбиелік әсер етудің кең мүмкіндіктеріне ие;
2. Сыныптан тыс жұмыс - бұл сабақтағы тәрбие жұмысымен байланысты жүзеге асырылатын мұғалімнің тәрбие жұмысының өзіндік саласы;
3. Сабақтан тыс жұмыстарды толыққанды жүргізу үшін жоғары мектеп жасындағы психологиялық ерекшеліктерге ерекше назар аудару қажет;
4. Жасөспірімге арналған ілім - бұл негізгі қызмет. Жасөспірім оны өз көзімен ересек ететін барлық оқу әрекеттеріне дайын;
5. Сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастырған кезде олардың мазмұны туралы ғана емес, оларды өткізу әдістемесі мен формасы туралы да ойлану керек. Барлық оқушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыратын әдістерді қолдану қажет.
ІІ. МАТЕМАТИКАДАН СЫНЫПТАН ТЫС ЖҰМЫСТЫҢ РӨЛІ
2.1 Бағдарламалық материалды зерттеуде басқалардан артта қалған оқушыларды дайындаудағы сыныптан тыс жұмыстың рөлі
Сыныпта үлгермеу мәселесі ересектер де, балалар да алаңдатушылықты тудыратыны сөзсіз. Әлбетте, әлемде нашар оқығысы келетін бірде-бір психикалық сау бала жоқ. Табысты мектеп жылдары туралы армандар алғашқы екі бағалауын алғанда, бала алдымен оқуға деген құштарлығын жоғалтады, содан кейін ол жай ғана сабақтан кетеді немесе үлгерімі қиын оқушыға айналады, бұл көбінесе жаңа жағымсыз көріністерге және мінез-құлыққа әкеледі. Мектеп мұғалімдері шешуі керек негізгі мәселелердің бірі - үлгерімі төмен оқушылармен жұмыс жасау болып табылады. Ақыл-ой қабілеті әлсіз және оқу қабілеті мен дағдылары әлсіз, есте сақтау қабілеті төмен немесе оқудың тиімді мотивтері жоқ оқушылар үлгерімі төмен деп саналады. Жасыратыны жоқ, мектептердегі мұндай оқушылардың саны шамамен 10-15 % құрайды.
Оқушылардың үлгермеуі әрқашан қандай да бір себептердің салдары болып табылады. Ол өздігінен пайда болмайды. Қазіргі ғылым (психология, физиология, медицина) адамдардың ақыл-ой дамуының үлкен мүмкіндіктерімен туылғанын көрсетеді, бірақ бұл мүмкіндіктер толығымен таусылмайды. Психологтар адам өзінің табиғи деректерінің 10%, қалған 40% пайдаланады деп санайды. Екі жағдайда да, адамда оларды жүзеге асырудан гөрі көп бейімділік бар екені анық [10, 42 б.].
Үлгерімсіздік дегеніміз не?
1. Оқушы тапсырманың қиындығы неде екенін айта алмайды, оны шешудің жоспарын белгілей алмайды, мәселені өз бетінше шеше алмайды, оны шешудің нәтижесінде жаңа нәрсе алынғанын көрсете алмайды. Оқушы мәтін бойынша сұрақтарға жауап бере алмайды, одан жаңа нәрсе білгенін айта алмайды. Бұл белгілерді есептерді шешу, мәтіндерді оқу және мұғалімнің түсіндірмесін тыңдау кезінде анықтауға болады.
2. Оқушы оқушының мәні бойынша сұрақтар қоймайды, табуға тырыспайды және оқулыққа қосымша дереккөздерді оқымайды. Бұл белгілер проблемаларды шешуде, мәтіндерді қабылдауда, мұғалім әдебиетті оқуға кеңес беретін сәттерде көрінеді.
3. Оқушы белсенді емес және сабақтың іздеу кезінде алаңдатады, ойдың шиеленісі, қиындықтарды жеңу қажет. Бұл белгілерді тапсырмаларды шешуде, мұғалімнің түсіндірмесін қабылдауда, өз бетінше жұмыс істеу үшін тапсырманы таңдау жағдайында байқауға болады.
4. Оқушы жетістіктер мен сәтсіздіктерге эмоционалды түрде (мимика мен жест) жауап бермейді, өз жұмысына баға бере алмайды, өзін басқара алмайды.
5. Оқушы өзі орындайтын жаттығудың мақсатын түсіндіре алмайды, оның қандай ережеге берілгенін айта алмайды, Ереженің нұсқауларын орындамайды, әрекеттерді өткізіп жібереді, олардың тәртібін шатастырады, алынған нәтиже мен жұмыс барысын тексере алмайды. Бұл белгілер жаттығуларды орындау кезінде, сондай-ақ күрделі іс-әрекеттің бөлігі ретінде әрекеттерді орындау кезінде көрінеді.
6. Оқушы ұғымдардың, формулалардың, дәлелдердің анықтамаларын қайталай алмайды, ұғымдар жүйесін көрсете отырып, дайын мәтіннен алыстай алмайды. Зерттелген ұғымдар жүйесіне негізделген мәтінді түсінбейді. Бұл белгілер оқушыларға тиісті сұрақтар қою кезінде көрінеді.
Мұндай балалар шешімсіздікпен, өз күштеріне өте сенімсіздікпен ерекшеленеді. Ең қарапайым жағдай - баланың өзі туралы төмен пікірдің тікелей көрінісі ретінде өз күшіне сенімсіздік. Бұл жағдайда ол кез-келген айыптауды табиғи деп қабылдайды, оның кемшіліктерін асыра көрсетеді. Мұндай өзін-өзі бағалау басқалардың бағалауының белгілі бір түрімен қалыптасады. Бала ұзақ уақыт бойы мектеп тапсырмаларын орындағаны үшін төмен баға алған кезде, оған тым қатаң талаптар қойылғанда, оның қателіктері мен қателіктерін үнемі көрсетеді.
Барлық бастамалары мен істерінде олар тек сәтсіздікті күтеді. Өте осал, өте мазасыз, ұялшақ болып келеді. Өзіне, өз қиындықтарына, сәтсіздіктеріне назар аудару олардың балалармен және ересектермен қарым-қатынасын қиындатады. Сонымен қатар, бұл оқушылар мақұлдауға өте сезімтал, бұл олардың өзін-өзі бағалауын арттырады. Үлгерімі төмен оқушыларда, әдетте, өзін-өзі бағалаудың төмендігі қалыптасады. Олар өзіне деген сенімсіздік, мазасыздық, ұялшақтықты дамытады. Олар сыныптастарының арасында өздерін нашар сезінеді, ересектерден сақ болады.
Бұл жағдайда оқушы туралы қорытынды жасайтын белгілер емес, дамып келе жатқан үлгерімсіздіктің алдын алу үшін оқу барысында қандай оқушыға және оның қандай әрекеттеріне назар аудару керектігін білдіретін белгілер көрсетілген.
Жасөспірімдерге қолдау, мақұлдау, кез-келген іс-әрекетте өзін-өзі растау мүмкіндігі қажет. Балалардың өзін-өзі бағалауы төмен болған кезде, олардың күшті жақтарын үнемі байқап отыру және мүмкін болмаса, олардың дамуы мен нығаюына ықпал ету пайдалы.
Үлгерімі төмен балалар өмірлік тәжірибеге жақын мәтін мазмұны бойынша қол жетімді сандарды, сөздерді есте сақтауда жақсы нәтиже көрсетеді. Дегенмен, ойлау процесімен тығыз байланысты логикалық жадты пайдалану қажет күрделі мәтіндерді есте сақтау кезінде олар нашар нәтиже береді.
Сондықтан есте сақтау және назар аудару емес, ақыл-ой әрекетінің ерекшелігі-үлгермеген балалардың едәуір бөлігіндегі қиындықтардың негізгі көзі болып табылады.
Интеллектуалды пассивті оқушылардың үлгерімсіздігін жеңу үшін бірқатар ақыл-ой операцияларын жаттықтыру түрінде интеллектуалды дағдыларды (абстракция, жалпылау, талдау, жіктеу, салыстыру) қалыптастыру қажет. Бұл жағдайда қандай нақты операция зардап шегетінін анықтап, хабардарлық деңгейіне жеткізу керек.
Көптеген зерттеулер көрсеткендей, мәселені жеке шешкен кезде кейде психологиялық тосқауыл деп аталатын күшті, тежегіш фактор пайда болады. Ол әдетте жеке тұлға ретінде танылмайды, сондықтан оқушыға психологиялық және мазмұнды жоспардың туындаған қайшылықтарын көруге және жеңуге кедергі келтіреді. Оқушылар бұл сиқырлы шеңберден өз бетінше өте сирек және жағдайлардың қолайлы үйлесімімен ғана құтыла алады.
Мұғалімнің басты міндеті - оқушының қолында бар материалдармен жұмыс істеу әдістері мен тәсілдерін қайта құру болып табылады.
Өкінішке орай, сабақтарда әр оқушыға тиісті көңіл бөлу әрдайым мүмкін емес. Сыныптан тыс жұмыстар топтағы оқушылардың аз болуын, сәйкесінше қабілеттерге бөлуді, мұғалімге оқытудың әртүрлі формаларын қолдануға көбірек мүмкіндік беруді қамтиды.
Адамның белсенділігінің қайнар көзі - оның қажеттіліктері болып табылады. Мотив - белгілі бір бағытта белсенділікке шақыру болып саналады. Мотивация - бұл мақсатқа қарай қозғалысты анықтайтын процестер, бұл оқушылардың белсенділігіне немесе пассивтілігіне әсер ететін (сыртқы және ішкі) факторлар.
Танымдық белсенділікті қалай ынталандыруға болады? Оқу іс-әрекетінің сәттілігі, сайып келгенде, білім сапасы ішкі мотивацияға байланысты болып келеді.
Оқушылардың тұрақты танымдық қызығушылығы, олардың мотивациясы - педагогикалық процестің тиімділігінің критерийлерінің бірі болып табылады. Біз мотивацияны адамның мінез-құлқын оның бағыты мен белсенділігін түсіндіретін психологиялық сипаттағы себептердің жиынтығы ретінде анықтаймыз. Асыра сілтемей оқу мотивациясының қалыптасуын қазіргі мектептің басты мәселелерінің бірі деп атауға болады. Оның өзектілігі оқу іс-әрекетінің өзіне, оқу мазмұнын жаңартуға, оқушылардың өз бетінше білім алу, белсенділікті дамыту әдістерін қалыптастыруға байланысты болып келеді.
Бүгінгі таңда оқыту мен тәрбие саласындағы ең өткір проблемалар оқушылардың негізгі бөлігінің демотивациясымен, демек, олардың оқуы мен тәрбиесінің базалық көрсеткіштерінің төмендеуімен байланысты. Әр түрлі балалар үшін оқу іс-әрекеті әр түрлі мағынаға ие. Оқушы үшін мотивацияның сипатын, ілімнің мағынасын анықтау - бұл педагогикалық ықпал ету шараларын, осы оқушымен жұмыс істеу тәсілдерін анықтау болып табылады.
Әр мектеп кезеңіндегі мотивтердің жас ерекшеліктерін түсіну үшін оларды жас ерекшеліктерімен байланыстыру керек.
Бұл мәселені шешуде мұғалім не білуі керек?
1. Мұғалімнің күш-жігері бір жағынан табысқа жетудің тұрақты мотивациясын қалыптастыруға, екінші жағынан оқу мүдделерін дамытуға бағытталуы керек.
2. Табысқа жетудің тұрақты мотивациясын қалыптастыру оқушының өзін-өзі бағалауын арттырумен мүмкін болады (осылайша өзін-өзі бағалау баланың оқушы ретіндегі жеке басын ол үшін мүмкін болатын іс-әрекетте бекітуде оң рөл атқарады).
3. Оқушының өзіне деген сенімсіздігін жеңу, яғни оқушының алдына оған мүмкін болатын, орындалатын және оның мүмкіндіктеріне сәйкес келетін міндеттер қою ұсынылады.
4. Оқушы бастама көтеріп, мектепте танылуға болатын қызмет салаларын есептеуге тырысу.
5. Оқушының қолындағы жетістіктер туралы хабардарлығын нығайту ұсынылады.
6. Баланың оқу іс-әрекетіндегі ең кішкентай сәттіліктерін мадақтау, ажырату және бекіту пайдалы (осылайша жаңа сәтсіздіктердің орнығуына жол бермейді).
7. Оқу қызығушылықтарын қалыптастыру (қосымша дамытушы материал, тікелей өмірлік тәжірибеге жүгіну, өз бақылауларын кеңінен қолдану, сабақта көрнекі материалдарды пайдалану) [11, 64 б.].
Оқушыда алға жылжу сезімін, оқу іс-әрекетінде сәттілік сезімін қалай оятуға болады?
Оқушыларды қызықтыру үшін оқу материалының барлық мүмкіндіктерін пайдалану қажет:
oo проблемалық жағдайларды жасау; (1-қосымша)
oo өз бетінше ойлауды жандандыру; (2-қосымша)
oo сабақта оқушылардың ынтымақтастығын ұйымдастыру;
oo топпен оң қарым-қатынас орнату;
oo балалардың жетістіктеріне шынайы қызығушылық таныту.
Математика мұғалімдерінің озық тәжірибесі артта қалушылармен сыныптан тыс жұмысты ұйымдастыруға және өткізуге байланысты келесі ережелердің тиімділігін көрсетеді.
1. Математикадан қосымша (сыныптан тыс) сабақтарды артта қалғандардың шағын топтарымен (әрқайсысы 3-4 адамнан) өткізген жөн; оқушылардың бұл топтары оқушылардың біліміндегі олқылықтар тұрғысынан да, оқу қабілеттері жағынан да біркелкі болуы керек.
2. Бұл сабақтарды мүмкіндігінше жекелендіру керек (мысалы, осындай оқушылардың әрқайсысына алдын-ала дайындалған жеке тапсырманы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz