ЕРКІН ОЙЫН МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ЖӘНЕ ЭМОЦИОНАЛДЫ ДАМУЫНЫҢ ФАКТОРЫ РЕТІНДЕ
Мектепке дейінгі жастағы балалардың ойындық іс-әрекетін зерттеудің ерекшеліктері
Нұршат Ұлжалғас Дәулетқызы - МПФ-21-7к1 тобының магистранты
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 ойын әрекеті мектепке дейінгі балаларды ОҚЫТУ ПРОЦЕСІН ОҢТАЙЛАНДЫРУ ҚҰРАЛЫ РЕТІНДЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
0.1 Ойынның тәрбиелік аспектілерінің теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... .. ...6
1.2 Мектеп жасына дейінгі мекемеде ойнаудың маңыздылығы ... ... ... ... ... ...1 6
2 ЕРКІН ОЙЫН МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ЖӘНЕ ЭМОЦИОНАЛДЫ ДАМУЫНЫҢ ФАКТОРЫ РЕТІНДЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
2.1 Жасөспірім балаларды жан жақты тәрбелеудегі ойынның рөлі ... ... ... ... .28
2.2 Ойын - балаларды белсенділікке тарту қарқындылығын арттыруға ықпал ететін іс-әрекет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...40
3 Ойын үлгісінің технологиясы болашаққа арналған тұжырымдар мен бағыттардың бастамасы ... ... ... ... ... ... .5 4
3.1 Ойын іс-әрекетінде мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық саласын дамыту ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .54
3.2 Халықтың ұлттық ойындары -- ұлттық мұраның бірегей қазынасы ... ..65
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..71
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 75
КІРІСПЕ
Диссертациялық жұмыс зерттеуінің өзектілігі. Мектеп жасына дейінгі балалар біздің болашағымыздың бастауы болғандықтан әлемнің мәдениетін танитын, өз елінің тарихын жетік білетін, салт-дәстүрін сыйлайтын, рухани бай, саналы, жоғары деңгейде ойлайтын білікті ер азамат немесе азаматша болуы тиіс.
Ғасырлар бойы ата-бабамыздан мұра болып келе жатқан ұлтымыздың мәдениетін, тәрбиесін, тәжірибесін саналы ұрпағымыздың бойына сіңіріп, қоршаған ортадағы қарым-қатынасын, мінез-құлқын, өмірге деген көзқарасын, бағытын дұрыс қалыптастыру біздің берген тәрбиемізге байланысты.
Мектеп жасына дейінгі мекемелерде ойын әдісін қолдану - тәрбиелеу және оқытудың басты нәтижелі құралы болып табылады, сондықтан да оларды жетік зерттеп игере алу арқылы ғана қарастырылып жатқан балалық шақтағы тәрбие жұмысының нәтижелілігіне жетуге болады.
Мектепке дейінгі мекелмелерде атап айтсақ балабақшада, ата-аналардың және тәрбиешілердің өздерінің кішкентай бүлдіршіндерінен күтетін үміттері жоғары деңгейде екені барлығына аян.
Сондықтан, қоғамдық ортада өз ойын еркін де толық, анық жеткізе білетін, бесекеге қабілетімен құзыретті, шығармашыл, кез келген қимыл іс-әрекетке, жағдаятқа жан-жақты көзқараспен қарайтын, білімді тұлғаны дамыту және қалыптастыру тәрбиешінің басты мақсаты.
Ойын іс-әрекетінен күтілетін нәтижелер:
1. Ойын - тәрбие құралы, ақыл - ойды, тілді ұштастырады, сөздік қорды молайтады, өзін қоршаған ортаны танып, мейрімділік сезімге тәрбиелейді.
2. Еркін мінез - қасиеттерін бекітеді, адамгершілік сапаны жетілдіреді.
3. Ұжымдық сезім әрекеттері өсе түседі.
4. Эстетикалық тәрбие беру құралына айналады.
5. Еңбек тәрбиесін беру мақсаттарын шешуге мүмкіндік береді.
6. Дене күшінің жетілуіне көмектеседі.
Зерттеу жұмысының мақсаты мектеп жасына дейінгі балалардың ойындық іс-әрекетін дамыту болып табылады.
Бұл мақсатқа қол жеткізу үшін мынадай міндеттер белгіленеді:
Зерттеу жұмысының міндеттері:
Мектеп жасына дейінгі балаларды тәрбиелеуде жаңа ойын түрлерін қолданудың маңыздылығын түсіндіру;
- Жас өспірімдердің сауаттылық пен математика саласындағы дайындығын, танымдық қабілеттерін дамыту;
- Ойлау қабілеті мен сөйлеуді үйрену дағдыларын жақсарту үшін ойын түрін қолдану.
- Ойын арқылы оқушылардың интеллектуалдық қабілеттерін, логикалық ойлауын тәрбиелеу
- Ойынды тілдік құбылыс ретінде анықтау;
-Ойын іс-әрекеті балалардың жан жақты тәрбиесн атқаратын қабілет секілді талдау;
- Ойынды балалардың ойлау қабілетіндамытатын қимыл іс- әрекет ретінде зерттеу;
- Оқушының коммуникативтік құзыреттілігін қалыптастыруда ойынды оқыту әдісі ретінде пайдаланудың әдіс-тәсілдерін қарастыру;
- Oқушының коммуникативтік құзыреттілігін қалыптастыру мен дамытуда ойындарды, атап айтқанда ұлттық ойындарды қолданудың тиімділігін растау.
Зерттеу обьектісі - бала тәрбиесіндегі коммуникативтік құзыреттілігін қалыптастыруда ойынды оқыту әдісі ретінде пайдаланудың әдіс-тәсілдерін қарастыру; муникативтік құзыреттілігін мақсатты түрде қалыптастыру мен дамытуды жүзеге асыру үшін сабақ барысында ойындарды пайдалану, сонымен қатар білім беруде, тәрбиелеуде және оқушының жеке тұлғасын дамыту.
Зерттеу нысаны: мектеп жасына дейінгі балалардың коммуникативтік құзыреттілігін қалыптастыруда ойынды оқыту әдісі ретінде пайдаланудың әдіс-тәсілдерін қарастыру; жеке тұлғаны қалыптастырудағы ойын технологиясының өзектілігі болып табылады.
Зерттеу процесінде келесі әдістер қолданылады: атап айтқанда сипаттамалық және аналитикалық әдістер, фактілерді талдау, жүйелеу, ғылымилылық, тарихилылық әдістер. Сонымен қатар, психология саласы бойынша бала зейінін дамытудағы ойын концептісі бойынша оқу-әдістемелік әдебиеттерді талдау; ойындардың классификациясы мен категорияларын беруде ақпараттық технологияларды жоспарлау мүмкіндігін түсіну; педагогикалық практикада зерттелген деректерді пайдалану.
Зерттеу жұмысының теориялық маңыздылығы: жаңа ойын түрлерін қолдану көмегімен шет оқытуды тиімді жүзеге асыру мүмкіндігін анықтау.
Зерттеу жұмысының практикалық маңыздылығы: зерттеудің теориялық және әдіснамалық негізін бөлуге мүмкіндік берді. Мектеп жасына дейінгі балалардағы танымдық процестердің дамуын зерттеу, сондай-ақ осы процестерге қатысты маңызды механизмдер мен тізбектерді құруға көмектесті.
Зерттеудің ғылыми нәтижелігі балаларға ойын арқылы ойлау, сөйлеу, қиялдау, тілін дамыту, сонымен қатар өз ойларын толық жеткізе білу, сауаттылығын ашу.
Егер оқу іс- әрекеттерде ойын технологиясы мен тәсілдерін пайдаланып, балалардың қызығушылығын арттыра алған жағдайда ойлау қабілеті, ой-өрісі жоғары, рухани дүниесі дамыған жаңа тұлға тәрбиелеп шығара алатын боламыз.
Диссертацияда қарастырылған нәтижелерді оқу процесінің сапасын жақсарту үшін мектепке дейінгі білім беруде қолданыла алады, балаларға білім беруде оқытудың коммуникативті әдістері негізінде оқушылардың сөйлеу дағдыларын, іс-әрекетін қалыптастырудың тиімді жүйесі ретінде ойын әдістерін қолданудың артықшылықтарын іс жүзінде дәлелдейді.
Диссертация жұмысының құрылымы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Бірінші бөлімде ойын әрекеті балаларды оқыту процесін оңтайландыру құралы, ойынның тәрбиелік аспектілерінің теориялық негіздері, мектеп жасына дейінгі мекемеде ойнаудың маңыздылығы баяндалады.
Екінші бөлімде балалардың әлеуметтік және эмоционалды дамуының факторы ретінде ойынды қарастыру, балаларды жан жақты тәрбелеудегі ойынның рөлі, ойынның балаларды белсенділікке тарту қарқындылығын арттыруға ықпал ететін іс-әрекеті айтылады.
Үшінші бөлімде ойын үлгісінің технологиясы болашаққа арналған тұжырымдар мен бағыттары, ойын іс-әрекетінде мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық саласын дамыту, коммуникативтік құзыреттілігін дамыту мен қалыптастыруда ұлттық ойындарды қолдану тиімділігі қарастырылады.
Ойын әрекетіне белсене қатысу барысында, балалар өздерінің білімдері мен бойындағы талант, тәжірибесін ғана пайдаланбайды, сонымен бірге өз ойларын нақты, әдемі, дұрыс білдіруді үйренеді. Мектепке дейінгі кезеңнен ойын технологияларын қолдану кез-келген өзгермелі ортаға бейім тұлғаны даярлауда қолайлы деп санаймын.
Балалармен ойнау сәтіндегі ойындық іс-әрекетін зерттеу жұмыстары нәтижесінде балалардың ойлау қабілеті артады, өзі білуге еңбектенуге жол ашады.
Ойын түрлері топтық немесе жекеше болуы мүмкін. Балаларды ол не, мынау қалай деген сұрақтарға жауапты жиі іздеуі ойын әдісінің жоғары нәтижеге ие екендігінің дәлелі.
Ойын барысындағы баланың достары мен үлкендермен қарым қатынасы оны алдына мақсат қоя білуге, еліктей отырып, іс әрекет істеуіне мүмкіндік береді. Бала өзін өзі тексереді, бағалап үйренеді.
1 ойын әрекеті мектепке дейінгі балаларды ОҚЫТУ ПРОЦЕСІН ОҢТАЙЛАНДЫРУ ҚҰРАЛЫ РЕТІНДЕ
1.1 Ойынның тәрбиелік аспектілерінің теориялық негіздері
Ойын - әрбір баланың өміріндегі ең маңызды іс-әрекет, өйткені бұл оның қоршаған ортадан ақпаратты меңгеріп, қабылдауының ең табиғи тәсілі.
Баланың өмірінде ойыннан басқа қозғалыстың табиғи қажеттілігі де бар және осы екі әрекет біріктіре отырып ойын терминің негізгі теориясын қарастырамыз. Мектепке жасына дейінгі балаларды оқыту процесін оңтайландыру мақсатында ойындар мен олардың мектеп жасына дейінгі балалардың моторикасын дамытудағы қызметі арасындағы байланысты анықтау болып табылады. Балалардың білімді меңгеруінің ең жақсы тәсілі - бұл оқытудың негізгі түрі ретінде анықтауға болатын ойын.
Балалар ойыны - баланың шартты (қиялдық) жағдайдағы әрекеті. Мұндай әрекеттің мотиві өзінде жатыр, яғни бала қандай да бір сыртқы нәтиже, әсер үшін емес, ойнағысы келгендіктен ойнайды.
Ойын баланың қоғамдағы өмір сүру жағдайларынан туындап, осы шарттарды көрсетеді. Онда адам іс-әрекетінің мәндеріндегі бастапқы бағдар орын алады, ересектер арасындағы қарым-қатынас жүйесінде өзінің шектеулі орны және ересек болу қажеттілігі туралы ерекше білім пайда болады.
Ерте балалық шақтан бастап ересектер баланы қоршаған шындықпен таныстырады, қарым-қатынас процесінде олар заттармен әрекеттерге және адамдармен қарым-қатынасқа қатысты белгілі бір тәжірибе мен білім береді. Бастапқы тәжірибені бекіту, алғашқы идеяларды көрсету ойында орын алады, бұл мектеп жасына дейінгі балалардың жан-жақты дамуы үшін өте маңызды.
Л.С.Выготскийдің (1896-1934) еңбектерінде ойын баланың дамуын анықтайтын жетекші әрекет ретінде танылған. Ол қай кезде пайда болады және қашан жетекші әрекетке айналады? Кішкентай бала бір нәрсені шын сезіну, тырысу, бастан кешіру арқылы ғана үйренеді. Ақыл-ойдағы әрекеттер оған әлі қол жетімсіз, ал кішкентай балалар оларға қазірдің өзінде ақ қабілетті.
Балалардың білімді меңгеріп, қабылдауының ең жақсы жолы - ойын арқылы, оны оқытудың негізгі түрі ретінде анықтауға болады. Ойын барлық балаларға таныс, әмбебап және адамның өсуі мен тұлғасын қалыптастырудың өте маңызды бөлігі. Бүгінгі таңда балалар оқу орындарында уақытының көп бөлігін құрбыларымен немесе өз бетінше ойнаумен өткізеді, сондықтан ойынды мағыналы және тиімді етіп анықтау және құру өте маңызды.
Тәрбиеші баланың өмірінде оған дұрыс бағыт-бағдар беріп, іс-әрекетке баулу үшін жан жақты дамыған жоғары дәрежелі білімі бар ұстаз болуы қажет. Тәрбиеші күнделікті іс-әрекеттің кестесін шешу және жоспарлаумен қатар, баланың антропологиялық статусына саналы және жүйелі түрде әсер етеді. Бұл жағдайда нәтижеге жету үшін балаға ең қолайлы жолмен қозғалу және даму еркіндігі мен кеңістігін беру қажет, өйткені бұл баланың мүмкіндіктері мен қабілеттерін оңтайлы деңгейге дейін дамытудың жалғыз жолы болып табылады.
Ойынмен арқылы балалар қимыл-қозғалыс, яғни жаттығулармен жаттығады, бұл қазіргі уақытта оқу-тәрбие процесінің ажырамас бөлігі және бала тәрбиесінің өте маңызды анықтаушысы. Дене белсенділігі баланың психологиялық, танымдық және әлеуметтік аспектіде дамуына үлкен әсер етеді.
Владимир Анич Хорват тілінің сөздігінде ойын - бұл интеллектуалдық және физикалық белсенділік, оның жалғыз мақсаты онымен айналысатын адамға көңіл көтеру екенін айтады.
Ойын биологиялық, әлеуметтік және психологиялық тұрғыдан қажет және оның баланың дамуына әсері сөзсіз. Ол балаға әртүрлі моральдық формалардың мәнін меңгеруге көмектеседі, ал басқа балалармен қарым-қатынаста адалдық, түсіністік пен батылдықтың мәнін түсіну дамиды.
Ойын мазмұны бойынша, қатысушылардың санымен, ұйымдастырылу тәсілімен, орындалатын орнымен және басқа да әртүрлі сипаттамалармен ерекшеленуі мүмкін.
Кейбір зерттеулерге сүйенсек балалық шақтағы барлық ойын түрлері көбінесе келесі үш санатқа жіктеледі: функционалдық ойын, символдық ойын және ережелермен ойын. Функционалды ойын әдетте баланың қозғалыс, сенсорлық немесе қабылдау қабілеттерінде жетілген жаңа функциялармен ойнау ретінде анықталады.
Бала ойынды негізінен өзінің дене мүшелерін қимылдату арқылы бастайды және осылайша тәрбиеші олардың мүмкіндіктері мен қызметтерін зерттей алады, содан соң қоршаған ортадағы әртүрлі заттарды пайдалана отырып ойынға жетекшілік етеді. Өз аяғын тигізу және саусақпен ойнау түріндегі функционалды ойын бала өмірінің 3-ші айында пайда болады. Тәжірибеде бұл іс әрекетті ойын түрін символдық ойынды елестету, көркем ойын, рөлдік ойын, еліктеу ойыны, елестету, драмалық ойын, т.б. деп те атайды.
Зерттеушілердің басым көпшілігі оны жалпы психологиялық өсу аясындағы даму құбылысы ретінде қарастырады. Символдық ойында бала нақты заттарды, адамдарды және әрекеттерді алмастыратын белгілерді пайдаланады және бұл іс-әрекет көбінесе бала өмірінің 18-ші айында орын алады. Олар баланың еркіне сүйенеді және бала қиялдың көмегімен шындықты өзінше жасауға бейімделеді.
Ережелері бар ойын - бұл алдын ала өзіндік ережелерімен жабдықталған ойын болып табылады, оны бала мәдениет элементі ретінде бейімдеп, игереді, сонымен бірге жаңа ережелерді жасауға қатысады. Бұл ойынды жан-жақты, бақылай отырып, бала басқа қатысушылармен қарым-қатынас орнататындықтан, өзінің әлеуметтік құзыреттілігін айтарлықтай дамытады. Көбінесе әрекет барысында нақты ережелері жоқ ойындарда бірте келе ережелері бар ойындарға айналады.
Бұл мәлімдеме көптен бері мектепке дейінгі тәрбиешілер үшін аксиомаға айналды. Кез келген мұғалімнен сұрасаңыз, көпшілігі ойында бала шындықты меңгереді, белгілі бір білім мен дағдыларды алады деп жауап береді. Мұғалім ойын арқылы шығарылған көптеген есептерді атайды.
Бірақ соңғы жылдары балабақшалардағы ойын қолданбалы, тәрбиелік сипатқа ие болып, шығармашылық іс-әрекет түрі ретінде бірте-бірте өзінің маңызын жоғалтты. Мұның бірнеше себептері бар.
Біріншіден, жоғарыда айтылғандай, ойын оқу құралына айналды. Екіншіден, қазіргі заманғы отбасылардың көпшілігінде бір бала бар, бұл бір жағынан ойын тәжірибесін ұрпақтан-ұрпаққа беруге, ал екінші жағынан мектеп жасына дейінгі баланың көпшілдігін дамытуға ықпал етпейді. Үшіншіден, қазіргі уақытта балалардың қиялына өріс беретін ойыншықтар іс жүзінде жойылды. Топтық бөлмелердің ойын кеңістігін қатаң аймақтарға бөлу баланы шығармашылық қабілеттерін еркін көрсету мүмкіндіктерінен айырады.
Заманауи білім беруді жаңғырту бізді ойын мәселесіне және мектеп жасына дейінгі балалардың ойын әрекетін ұйымдастыруға жаңаша қарауға мәжбүр етеді.
Мектепке дейінгі тәрбие ұғымында ойын балалардың бір-бірімен еркін бірігіп, өзара әрекеттесетін әрекетінің түрі ретінде түсініледі. Бүгінгі таңда оқу объектісінде тұлғалық-бағдарлы білім беру моделі баланың мәдениет құндылықтарын тану, эмоциялар мен сезімдерді, әсемдік, мейірімділік пен эмпатия процесінде тәрбиелеу мақсатында ойын кеңістігін құруды және не нәрсеге араласуды көздейді.
Мектеп жасына дейінгі балалар ойындарының психологиялық зерттеулер көрсеткендей, балалар қолданатын заттардың мазмұнына, материалына және технологиясына қоғамның құндылықтары, балалық шаққа және ойынға деген мәдени көзқарастары әсер етеді, ойын әрекеттері қоғам балалық шақ ұғымы ретінде әртүрлі ұғымдар үшін қабылдайтын идеологиялар мен әлеуметтік дискурстарды көрсетеді.
Мектепке дейінгі кезеңде оқыту көбінесе балалардың әртүрлі ойыншықтар мен материалдармен ойнау әрекеттері аясында жүреді.
Салыстырмалы түрде аз эмпирикалық зерттеулер мектеп жасына дейінгі балалардың ойын әрекеттері балалардың оқуына және академиялық дағдыларының дамуына қалай ықпал ететінін зерттегенімен, теориялық жазбалар мұндай зерттеулердің қажет екенін көрсетеді. Мысалы, Пиаженің идеяларын зерттеу барысында балалардың когнитивті дамуы балалардың заттармен ойнауға жұмсайтын уақытына және балалардың ойын әрекеті кезінде заттарды пайдалану тәсілдеріне байланысты екенін атап өтті.
Теориялық тәсілдер бірге мектепке дейінгі балалардағы ойын әрекеттерінің ерте академиялық дағдыларды дамытуға ықпал етудегі әлеуетті маңыздылығын айтады.
Мектеп жасына дейінгі мекемеде әдетте балаларға әр түрлі өсіп-дамуына сәйкес келетін ойыншықтармен және материалдармен, соның ішінде құрастырғыштар мен, көркемдік жабдықтармен, драмалық ойын объектілерімен. материалдар, сенсорлық материалдар, компьютерлер, музыкалық аспаптар (мысалы, ас үйге арналған материалдар, киіну және т.б.), ойыншықтармен, ойындармен, кітаптармен, жазу материалдарымен, математика мен ғылыммен ойнауға мүмкіндік береді.
Мектеп жасына дейінгі балаларды оқытудағы тәрбиешілер оқу бағдарламасына сәйкес сыныптағы белгілі бір дағдыларды дамыту үшін іс-шараларды ойын мен ойыншықтар көмегі арқылы балаларға дарыта алады.
Мұндай оқу бағдарламасына негізделген қызмет салаларына өнер, драмалық ойын, кітапхана, ойыншықтар мен ойындар, жаңалық ашу, ашық ауада және үлкен мотор кіруі мүмкін.
Ойын арқылы дамытудың рөлі екі жақты: біріншіден, балалар өз мәдениетінің әлеуметтік нормаларын игереді; екіншіден, балалар объектілер мен оқиғаларды символдық түрде бейнелеуді үйренеді.
Балалар кішкентай кезінен бастап түрлі ойыншықтар мен әрекеттермен кездеседі. Сәби кезінен бастап ата-аналар балалардың ақыл-ойын ынталандыру және дамуына көмектесу үшін ойыншықтар мен материалдарды сатып алады. Жасөспірім балалар сенсорлық мобильді ойыншықтар, заттарды ұстап, басқара алатын болған сайын, ойыншықтар балалардың өмірінде бұрынғыдан да маңызды бола бастайды.
Балалар мектепке дейінгі мекемеге қадам басқан сайын, олар бұрын-соңды болмаған ойыншықтар мен әрекеттердің алуан түрлілігіне жиі ұшырайды, олардың ойын мәнерлері күрделене түседі және іс-әрекеттермен ойнау негізгі механизмге айналады.
Балалардың мектеп жасына дейінгі мекемедегі ортасы және осы жастағы балалардың ойыншықтарын қалайтыны туралы зерттеулер әлі де талқыға түсуде.
Мектепке дейінгі мекемедегі әртүрлі ойын әрекеттері әртүрлі оқу мүмкіндіктерін береді және әртүрлі даму дағдыларын қалыптастырады. Мысалы, құрастырғыштар мен ойнау балаларға өлшемдерді, пішіндерді, сандарды, тәртіпті, ауданды, ұзындықты, үлгілерді және салмақты білуге мүмкіндік береді. Сол сияқты көркемдік іс-әрекеттер арқылы балалар түстерді, өлшемдерді, текстураларды, себеп-салдар мен сынақтар мен қателерден сабақ алады.
Кез келген уақытта балалар қандай іс-әрекеттермен айналысу керектігін таңдауы керек және олардың белсенділік таңдауы кейбір дағдыларды жаттықтыруға көбірек мүмкіндіктер және басқа дағдыларды жаттықтыру үшін аз мүмкіндіктер беру арқылы олардың жан жақты даму қабілеттерін дамытуға бағыттайтын жолдарға апаруы мүмкін.
Жасөспірім ұлдар әдетте құрастырғыштармен, көлік ойыншықтарымен, велосипедтермен, автоматты ойыншықтарымен, батырларды дәріптейтін ойыншықтарымен және доптармен ойнауды таңдайды, ал жасөспірім қыздар қуыршақтармен және ас үй бұйымдарымен және киінетін киімдермен ойнауды таңдайды. Алайда, оқу жоспарына сәйкестелген ойындық іс-әрекеттер бойынша зерттеулердің жоқтығы сияқты, ерте балалық шақтағы өз бетінше (ұл және қыз) әрекеттермен ойнаудағы өзгерістер ұлдар мен қыздардың ерте оқу дағдыларына қалай тікелей әсер ететіні осы күнге дейін түсініксіз болып табылады.
Мектеп жасына дейінгі балалардың ойын әрекеттері мен мектеп алды мекемедегі тәрбиешілердің әлеуетті психологиялық жағдаяты, жетістіктері, білімі мен тәжірибиесі арасындағы тығыз байланыстарды анықтау маңызды.
Мектепке дейінгі мекеме балаларды формальды оқуға академиялық тұрғыдан дайындауда өте құнды болып саналса да; ойыншықтар мен әрекеттердің осы ерте академиялық дайындыққа қалай ықпал ететіні жайлы тоқтала кеткеніміз жөн, өйткені бұл жайындағы зерттеулер өте аз.
Танымдық даму саласында сыни тұрғыдан ойлауды дамыту, себеп пен салдарды байланыстыру, тәжірибе негізінде қорытынды жасау, қиял мен шығармашылықты ынталандыру, мәселелерді шешу ойынның әсері арқылы өсу процесіне ие. Ойынның көмегі арқылы біз танымдық даму, яғни балалардың ойлау және қоршаған әлем туралы хабардар болуын дамытуды, сонымен қатар балалардың вербализациясын және сөйлеуін дамытуды қосамыз.
Мектеп жасына дейінгі білім беру кезеңі - баланың дамуы жеделдетілетін жылдар. Осы кезеңде берілген білім мен тәрбие баланың болашағын қалыптастырады. Жүргізілген зерттеулерге сүйенсек балалық шақта қалыптасқан мінез-құлықтың көп бөлігі болашақтағы ересек адамның тұлғалық құрылымы, көзқарасы, оның әдеттерді, сенімдерді және құндылықтарды қалыптастыратыны байқалды. Мектепке дейінгі тәрбие баланың пайымдау процесінде эмоцияларының дамуы мен қабылдау қабілетін арттыруға көмектеседі.
Баланы жалпы мәдени құндылықтарға негізделген әлеуметтік ортада тәрбиелеу арқылы қоғамға да мәдени құндылықтарды сіңіруге көмектеседі. Ол балаға өз ойын, сезімін білдіруді, оған өзін түсінуге және жеткізуге мүмкіндік береді. Бұл кезеңде негізгі білім мен дағдылар игеріледі.
Сондықтан мектеп жасына дейінгі тәрбиенің маңызы зор. Көптеген зерттеулерге назар аударсақ, мектепке дейінгі мекемелерде ерте жастан бастап білім алған балалар кейін бастауыш мектепте білім беруді бастаған кезеңінде басқаларға қарағанда белсенді, көпшіл және тез бейімделгіш болып келеді.
Дамуға кедергі жасайтын қолайсыз орта әлеуметтік теңсіздікті арттырады. Осы қолайсыз ортада өсіп келе жатқан балалар қолайсыз жағдайларға ұшырайды және жақсы жағдайда өз құрдастарынан артта қалады. Мұндай теңсіздіктерді жоюға мектепке дейінгі тәрбие де көмектеседі.
Мектеп жасына дейінгі тәрбие шеңберінде білім беретін балалардың жас топтары мен даму ерекшеліктерінің де маңызы зор. Бұл жастағы балаларды түсінудің, олармен қарым-қатынас жасаудың, өз әлемімен бөлісудің негізгі жолдарының бірі - ойын әдісі. Бұл ең жиі қолданылатын, ең табиғи және денсаулыққа пайдалы әдіс.
Ойын әрекеттері қоғамның әдет-ғұрыптары мен наным-сенімдерінің кеңірек шеңберінде жүзеге асады. Ойынды үлкендер әртүрлі қабылдаса да, баланың ойынша ойын оның ең ауыр жұмысы болып табылады. Сондықтан оның ыңғайлы және қауіпсіз қозғала алатын қолайлы және бай ойын алаңын дайындау өте маңызды. Себебі ойын барысында бала өзінің дамуының әр қырына байланысты тәжірибе жинақтайды.
Ойын адам өмірінің әр кезеңінде дерлік болатын әрекет болғанымен, әсіресе өмірінің алғашқы жылдарында бала өзі өмір сүріп жатқан әлемді, оның махаббатын, қызғанышын, бақыты мен көңілін қалдыруын, дұшпандық сезімін, ішкі жанжалдарын, армандарын танып біледі. Ол баланың өз ойын жеткізуге ең қолайлы тіл ретінде қабылданады. Ойын кезінде бала өзін қоршаған әлемін жасайды. Бұл оның ересектердің дағдылары мен мінез-құлқын меңгеру тәсілі. Ол ойын арқылы өзінің мәдени ортасымен интеграцияланады. Ол үнемі ойнайды, тәжірибе жинақтайды, қызметін әртараптандырып, зерттеу жұмыстарын жүргізеді. Ол жаңашылдықты табандылықпен ашуға тырысып, білуге құмар және өзінің ерекше дағдыларын сынайтыны айтылады.
Ойын зейінді, тез шешім қабылдауды, ептілікті, ептілікті, батылдықты арттырады және күшейтеді. Ойын арқылы балалар өздерін басқаруды үйренеді. Олардың ішінде президентті сайлайды, ережелер белгілейді және еркіндіктің алғашқы сынақтарын көріп, өмірдің шәкірттік кезеңін байқамай өткізеді. Ойында балалар достары үшін өз мүдделерін елемеуге үйренеді.
Балалар ойын арқылы бөлісу, адамдар арасындағы қарым-қатынас, қақтығыстар, келіспеушіліктердің себептері мен салдары туралы біле алады.
Ойын - баланың күнделікті өмірінде табиғи түрде орын алатын негізгі қызығушылық саласы. Оны оқыту тұрғысынан қарастырсақ, оның тиімді оқу ортасы болу мүмкіндігі бар. Оның себебі, оқуға жетелейтін, бала мен жеке тұлғаның үздіксіз білім алуға деген құштарлығын туғызатын мотивация ойында ең жоғары деңгейде болады. Өйткені балалар ойын ойнағанды жақсы көреді. Ең тиімді оқыту мотивациясы оқу ортасында өтеді. Осы тұрғыдан алғанда, сапалы ойындар оқудың ең тиімді ортасы болып табылады, сондықтан балаларға ойын ойнауға қолдау көрсету керек.
Балалар бар жерде әрқашан ойын бар. Әлемдегі барлық балалар ойын ойнайды. Ойын баланың дамуында да, оның ойын-сауық пен білім алуында да маңызды рөл атқарады. Баланың барлық даму аймақтарына әсер ететін ойын баланың өз денесін тануына да мүмкіндік береді. Ойын ойнайтын балалардың денсаулығы мықты және ойнамайтын балаларға қарағанда тез дамиды. Ойын ойнамайтын балалардың физикалық және психикалық сау болуы өте қиын.
Ойын білім берудің барлық салаларында қолданылғанымен, ол ерте жастағы бала тәрбиесінің негізін құрайды. Ойын баланың психомоторлы дамуына, әлеуметтік-эмоционалдық дамуына, тілін дамытуға, когнитивті дамуына және өзін-өзі күту дағдыларының дамуына әсер етеді. Ойын нағыз тәрбие құралы болып табылады. Мектепке дейінгі және мектеп жасында алған білімнің ұрпақтан ұрпаққа берілуін қамтамасыз етеді. Ойын әрекеттері мен ойыншықтар баланың өзін-өзі танытуының және ересек адамның оны түсінуге талпынуының ең жақсы тәсілі болса, екінші жағынан, ойынның негізін құрайды. ересек адам бала тәрбиесінің қолында дамытқысы келетін оқыту әдістері мен тәсілдер.Ойын балалардың ішкі ойларын сыртқы әлеммен байланыстырады, нәтижесінде балалар сыртқы заттарды басқара алады. Ойын балаға өзіне қауіп төндіретін тәжірибелерді, ойларды, сезімдерді және ұмтылыстарды көрсетуге мүмкіндік береді.
Ойын терапиясы - бұл балаларда қалыпты оқу және коммуникациялық процестерді белгілейтін емдеу теориясына негізделген құрылымдық тәсіл.
Ойын арқылы бала сүйіспеншілікке, топта жұмыс істеуге, жаттығуға және басқалардың құқықтарын құрметтеуге үйренеді.
Шындығында, ойын барысында балаларға оның басқа ортада білдіруге болмайтын салдарын ескерместен өз сезімдерін білдіруге мүмкіндік беріледі.
Ойын процесінде балалар нақты әлемде өздеріне тап болған оқиғалар мен мәселелерді жаңғыртып, пассивті рөлді емес, осы позицияны қайталау арқылы белсенді рөлге ие бола алады. Ойын терапиясы арқылы балалар өзін-өзі бақылау дағдыларын жақсы меңгере алады.
Ойын терапиясы - бұл балалардағы оқу процесін, қалыпты және табиғи қарым-қатынасты белгілейтін емдеу теориясының құрылымына негізделген тәсіл. Мектепке дейінгі кезеңдегі оқу-тәрбие үрдісінің негізін құрайтын ойын әдісін өз мақсатына сай, білікті түрде қолдануда ұстаздардың атқаратын рөлі айтарлықтай екені сөзсіз. Мұғалімдер топтардың даму ерекшеліктеріне, қызығушылықтары мен қажеттіліктеріне сәйкес келетін мақсаттар қойып, осы мақсаттарға жетудің ең тиімді жолдарын тәжірибеде қолдануы керек.
Ойын балаларды тәрбиелеуде қолданылатын ең негізгі құрал болғандықтан, мектепке дейінгі тәрбиедегі мақсатқа сай сапалы білім беру үрдісіне жетуде мектеп жасына дейінгі педагогтардың ойын оқытуға деген көзқарастары мен пікірлерінің маңызы зор. Осыған байланысты ойынды оқыту бойынша мұғалімдердің пікірін білу және жоспарлау, жүзеге асыру, бағалау және кәсіби шеберлік тұрғысынан мұғалімнің құзыреттілігін ашу мақсатында осы зерттеуді жүргізу орынды деп табылды.
Ойын - барлық жастағы адамдардың өмірінде маңызды орын алатын әрекет. Ересектерге арналған ойын-сауық, демалыс, бос уақытты өткізу және т.б. Ойын - бала өмір сүретін әлемді және оның айналасындағы адамдарды тану және түсіну құралы. Өйткені ойынды бос уақытты емес, баланың уақытының көп бөлігін алатын күрделі кәсіп ретінде сипаттау керек.
Бала ойын арқылы қажетті білім, білік, дағдыны орындау және тәжірибе жасауды үйренеді.
Адамдар арасындағы қарым-қатынас, көмектесу, сөйлеу, білім алу, әдет пен тәжірибе жинақтау, өмірлік рөлдерді түсіну, т.б. ойында фактілерді түсінеді, қабылдайды және бекітеді. Баланың жеке басы ойында неғұрлым айқын сызықтармен пайда болады.
Ойын барысында баланың дарындылығын, тұлғасын жақсырақ ашуға және дамытуға болады. Осы тұрғыдан алғанда ойын нағыз тәрбие құралы болып табылады. Балалардың өздері үшін дайындалған білім беру бағдарламаларынан тиімді пайда алу мүмкіндігі олардың оқу қажеттіліктері мен мүмкіндіктерімен, сондай-ақ оларға ұсынылатын оқыту мүмкіндіктері мен оқыту әдістерімен тығыз байланысты. Бірде-бір әдіс барлық білім беру жағдайларына сәйкес келмейтінін атап өткен жөн. Бір әдіспен балалардың барлық оқыту қажеттіліктерін қанағаттандыру әрқашан мүмкін бола бермейді. Баланың дамуын толық қолдау үшін әртүрлі әдістердің динамикалық әсерлері қажет. Өйткені әртүрлі әдістердің бір-бірімен салыстырғанда артықшылықтары мен кемшіліктері бар. Дегенмен, бұл балалардың ойынға деген қажеттілігі мен қызығушылығы барлық балаларға, мәдени және жалпыға бірдей жарамды.
Оқыту бағдарламаларын жоспарлаудың ең маңызды критерийі мақсатты топтардың даму ерекшеліктеріне, қызығушылықтары мен қажеттіліктеріне сәйкес келетін мақсаттарды белгілеу және осы мақсаттарға жетудің ең тиімді жолдарын іс жүзінде қолдану болғандықтан, бұл әмбебап мүдде, атап айтқанда ойынды іске асыру стратегиясы ретінде қарастыруға болады. Расында да, ойын бала тәрбиесінде құрал ретінде пайдаланылғанда, оқу жағдайында оқушы-тәрбиешінің күтілетін өнімділігі де арта түсетіні байқалады.
Пәндерді оқу ойындары мен іс-әрекеттерімен таныстыру оқушының сабақтағы іс-әрекетін ойын арқылы орындауы және сабаққа белсенді және ықыласпен қатысуы тұрғысынан дұрыс көзқарасты ұсынады. Бүгінгі күннің көзқарасы бойынша, ата-ана тәрбиесін балаға қандай ойындар мен қалай ойнау керектігін үйрететін білім беру процесі ретінде қарастыруға болады. Бала үшін оқудың ең табиғи жолы - ойын арқылы үйрену. Балалар үшін ойын мен оқу бір-біріне қарама-қайшы емес, олар бірге жүреді. Ойындар қабылданған және оқу бағдарламасына өте жақсы деңгейде ыңғайландырылып кіріктірілген пән ретінде болды.
Ойындар жақсы жоспарланған, жақсы дайындалған және жақсы құрылымдалған болса, олар білім берудің әр кезеңінде оңай пайдалануға болатын функционалдылыққа ие болады. Бұл кезде мұғалімнің пәнді және ойынды жақсы меңгеруі және ойын процесін дұрыс жүргізуі аса маңызды.
Ойын арқылы оқытуды қолдану басқа әдістерге қарағанда көбірек зейінді, шығармашылықты, қиялды, юморды және синтез күшін қажет ететінін атап өткен жөн. Мұғалім тәрбиенің маңызды құралы болып табылатын ойынның интеллектуалдық-теориялық негіздерін, оның практикалық қыр-сырын терең білген сайын, білім беруде ойынның пайдасы да соншалықты тиімді болмақ. Осы орайда балалардың ойын ерекшеліктерін байқайтын, дамытатын білім беру арқылы зерттеуші, шығармашыл, мәселелердің шешімін табатын тұлғаларды тәрбиелеуге болады.
Ойын балаларды тәрбиелеуде қолданылатын ең негізгі құрал болғандықтан, мектепке дейінгі тәрбиедегі мақсатқа сай сапалы білім беру үрдісіне жетуде мектеп жасына дейінгі білім берудегі педагогтардың ойын оқытуға деген көзқарастары мен пікірлерінің маңызы зор.
Мектеп жасына дейінгі мекемеде білім беретін педагогтардың ойынды оқытудағы өзіндік тиімділігін арттыру жолдарын анықтау мақсатында көптеген тәжірибиелер жүргізілгені айқын.
Мектеп жасына дейінгі мекемедегі тәрбие баланың туғаннан бастап міндетті білім алатын жасына дейін балалардың даму ерекшеліктерін, олардың жеке ерекшеліктері мен қабілеттерін ескере отырып, дені сау дене, эмоционалдық, тілдік, әлеуметтік және психикалық дамуын қамтамасыз етеді. Балалардың жеке басының жағымды негіздерін қамтамасыз етеді. Балалардың шығармашылық қырларын ашатын, олардың өзіне деген сенімділігін арттыратын, ата-аналар мен тәрбиешілер белсенді болатын жүйелі білім беру санатына жатқызуға болады.
Біздің елімізде мектепке дейінгі кезеңде тәрбиеге мән беру және осы кезеңде алынған білім мен кейінгі даму мен прогресс арасындағы байланысты анықтауға арналған зерттеулер өте шектеулі болғанымен, қамқорлық пен тәрбиенің осы кезеңіндегі маңызды сәттер шетелде жүргізілген көптеген зерттеулер тұрақты әсерлері туралы маңызды мәліметтер береді.
Баланың туа біткен мүмкіндіктерін барынша арттырып, оны көрсетуге мүмкіндік беретін стимуляторлар қажет. Бұл стимуляторлар баланың дамуын (физикалық, психикалық, әлеуметтік және эмоционалдық) жеделдететін және қолдайтын табиғи және қоршаған орта факторларының барлық түрлерінен тұрады. Егер бұлар тиісті түрде қамтамасыз етілмесе, тіпті кейінгі жылдары берілсе де, бала жеткен деңгейде кемшіліктер байқалады. Ерте жаста білікті және жеткілікті тәжірибе арқылы алынған негізгі білім мен дағдылар кейінгі оқуда сәттілік мүмкіндігін арттырып қана қоймайды, сонымен қатар оның эмоционалдық және әлеуметтік өміріне оң әсерін тигізеді.
Баланы бастауыш білім беру мектебіне дайындауда мектеп жасына дейінгі берілген тәрбиенің маңызы зор. Баланың эмоционалдық-әлеуметтік дайындығын қамтамасыз етумен қатар, оның психикалық жетілуін нығайту осы тәрбиенің негізгі іс-әрекетінің бірі болып табылады. Балаға өз ойын, сезімін ашуға мүмкіндік беру арқылы (сөзбен де, көркемдік әрекет арқылы да) оған өзін түсінуге және ашуға мүмкіндік беріледі. Осылайша баланың сөйлеу дағдысы шыңдалып, шығармашылық пен қайталанбас мінез-құлық іргетасы қаланады.
Балаларды түсінудің, олармен қарым-қатынас жасаудың, олардың әлемімен бөлісудің көптеген жолдары бар. Ойын осы әдістердің ішінде ең жиі қолданылатыны, ең табиғи және ең пайдалысы. Ойын - бұл әрбір бала өзінің шынайы өмірінен гөрі көбірек қабылдайтын, өмір сүретін және бақытты болатын әлем.
Ойын - баланың қоршаған өмірге ену тәсілі. Ойнау барысында ол үлкендердің өмірін бастан кешіреді, олардың іс-әрекетін, қоғамдық қарым-қатынасын көрсетеді. Әлеуметтік өмір - балалар ойындарының анықтаушы факторы. Ойын арқылы бала қоршаған өмірмен байланысқа түседі.
Ойын өмірдің барлық кезеңіне қатысты ұғым және осы ерекшелігіне қарай ойын түрлері жас топтарына қарай ерекшеленеді және әртүрлі анықтамалармен түсіндіріледі. Ойынның өте дәл және нақты анықтамасы болмаса да, көптеген теоретиктер ойынды бала өмірінің табиғи бөлігі ретінде қарастырып, анықтамалар берген. Ойынға әдетте бір баладан көп бала қатысады. Пьесалардағы тақырыптар, әңгімелер немесе рөлдер балалардың өз қауымдастықтарының әлеуметтік-мәдени материалдары және оларды ойын үшін пайдалануы туралы түсінігін ашады.
Ойын - бұл өздігінен пайда болатын, ешқандай реттеуді қамтымайтын, мақсатқа емес, құралға қызмет ететін көңілді мінез-құлық. Ойын - шаршау мен зерігуден құтылу. Бұл білім алудың, жасаудың, тәжірибе жинаудың, қарым-қатынас жасаудың және ересек өмірге дайындаудың құралы. Еркін, өздігінен орындалатын, рахат сыйлайтын, бақытқа бөлейтін, баланы дамытатын, көңілін көтеретін әрекет. Бұл баланың барлық даму аймақтарын, сондай-ақ ақыл-ой қабілеттерін ынталандыратын және олардың эмоциялары мен сезімдерін жетілдіретін әрекеттердің барлық түрлері болып саналады.
Уақыт өте әртүрлі мағынада қолданылатын ойын балалар әлемінің негізгі сөзін құрайды. Ойын адам өмірінің әр кезеңінде дерлік болатын әрекет болғанымен, баланың өзі өмір сүріп жатқан дүниені тану, әсіресе өмірінің алғашқы жылдарында өзінің сүйіспеншілігін, қызғанышын, армандар мен ойларын және көңілсіздік пен бақытын білдіруіне ең қолайлы тіл болып саналады. Көбінесе ересектер балалар ойындарын балаларға жақсы уақыт өткізуге көмектесетін көңілді, бірақ мақсатсыз әрекеттер деп санайды. Дегенмен, ойын бала өмірінде маңызды қызмет атқаратын және баланың маңызды міндеті болып табылатын құбылыс.
Ойындардың мазмұны қоршаған шындықты анықтайтынын, ойындардың нақтылы-тарихи сипатқа ие екендігін, сондықтан әр ұлт балаларының ойындары әртүрлі болатынын айқын көрсетті.
Ойынға жиі қатысатын балалар өмірден қашпайды, керісінше, қоғамдық өмірдің ережелерін меңгереді, соның арқасында оларда қиындықтарды жеңіп, жеке басының белгілі бір қасиеттері қалыптасады. Ойынды натуралистік тұрғыдан түсінуге қарсы болған психиатр және психологтар ойынның инстинктивті емес, айналадағы шындықты білуге бағытталған психикалық әрекет екенін жазған. Ойын - қоршаған дүниені танып білудің бір түрі.
Ойын баланың ойындағы ересектер арасындағы қарым-қатынас пен әлеуметтік өмір құбылыстарын бейнелеуі қоршаған шындықты терең білудің, үлкендердің өміріне қатысуға ұмтылудың алғышарты болып табылады. Бұл мәселенің әртүрлі аспектілері көптеген зерттеулерде көтерілді: мектепке дейінгі жаста толыққанды ойын әрекетінің әсерінен ойын ұжымын қалыптастыру, балалар ұйымын шығармашылық ойынға тәрбиелеу, мектеп жасына дейінгі балалардың ересектер еңбегіне, мектепке және т.б. қызығушылығын арттыру. Жалпы, олардың барлығы өзінше пікір таластырады, балалар қоғамын егжей-тегжейлі көрсетеді, сондықтан оның айналасындағы өмірдің жағымды құбылыстарын бейнелеуі маңызды.
Ойынның қазіргі психологиялық-педагогикалық зерттеулері оған мектеп жасына дейінгі балалардың жетекші іс-әрекеті ретіндегі көзқарастардың жақындасуымен, оның тәрбиелік мүмкіндіктері мен оларды өзектілендіру құралдарын талдаумен сипатталады.
1.2 Мектеп жасына дейінгі мекемеде ойнаудың маңыздылығы
Ойынның маңыздылығы балада белсенділіктің жаңа мотивтері мен олармен байланысты тапсырмалардың болуымен ғана шектелмейді. Ойында мотивтердің жаңа психологиялық формасының пайда болуы өте маңызды болып табылады. Пісіп, дамып келе жатқан бала бірте-бірте өз қимылдарын игереді. Қимыл-қозғалыс дағдыларын дамыта отырып, ол білім беру процесінде заттық әрекеттерді және заттармен әрекет етуді үйренеді, заттар мен олармен іс-әрекеттер туралы түсінігін жақсартады, қозғалыс мүмкіндіктерін дамытады. Баланың ерте жастағы заттармен қарапайым қарапайым манипуляциялары күрделі объектілік әрекеттерге айналады, олардың негізінде және рөлдік ойындар туады. Бірақ ойын әрекетінің қалыптасуы өздігінен болмайды және баланың стихиялық күштері мен мүмкіндіктерінің көрінісі ретінде ғана емес - бұл балаларды тәрбиелеу мен оқытудың нәтижесі, олардың іс-әрекетін дамытуға үлкендердің жетекшілігі де көмектеседі. Нысандарды меңгере отырып, бала ең алдымен олармен әрекет етуге тырысады. Оған тікелей жақын заттармен ғана емес, сонымен қатар кең ауқымды заттармен де әрекет ету қажеттілігін үйренеді. Барлығын өз бетімен жасауға деген ұмтылыс пен нақты мүмкіндіктер арасындағы қайшылықтар баланы ойын түрінде өз ұмтылыстарын жүзеге асыруға итермелейді. Осылайша, баланың өзіне тікелей қол жеткізе алмайтын кеңірек шындық шеңберін меңгеруі тек ойында жүзеге асырылуы мүмкін. Осының арқасында мектепке дейінгі жаста ойын жетекші әрекетке айналады
Ойын әрекетінің дамуымен баланың психикалық дамуында елеулі өзгерістер орын алады. Психикалық процестер жетілдіріліп, бала өзінің қимыл-қозғалысы мен іс-әрекетін меңгереді, бұл баланың ойын әрекетінің мазмұны мен формасы жағынан күрделірек түрлеріне көшуіне себеп болады.
Ойын әрекетінің пайда болуы мен дамуына қоршаған шындық туралы әртүрлі әсерлердің болуы, баланы қоршаған ересектердің өмірі мен қызметі туралы түсініктердің белгілі бір қоры, ересектермен қарым-қатынас, объективті әрекеттерді дамыту, баладан өз бетінше әрекет етуді талап ету сияқты жағдайлар ықпал етеді. Нысандардан әрекеттерді абстракциялау және оларды атаулармен (сөздермен) жинақтау объектілермен әрекетті баланың өзі жасаған жаңа жағдайларға ауыстыруға көмектеседі. Ойын әрекетін дамытуда тиісті ойыншықтар болуы да маңызды рөл атқарады.
Ойын жағдайы мен ондағы іс-әрекеттер мектеп жасына дейінгі баланың психикалық әрекетінің дамуына әсер етеді. Ойында бала зат алмастырғыштармен әрекет етуді үйренеді - ол алмастырушыға жаңа ойын атауын береді және онымен атына сәйкес әрекет етеді. Ауыстырушы объект ойлаудың тірегі болады. Ауыстырылатын объектілермен әрекеттер негізінде бала нақты объект туралы ойлауға үйренеді. Бірте-бірте заттармен ойнау азаяды, бала заттар туралы ойлауға және олармен ойша әрекет етуге үйренеді. Осылайша, ойын баланың бірте-бірте көрнекі-белсенді ойлаудан бейнелі-бейнелі ойлауға ауысуына үлкен септігін тигізеді.
Ойынның бала тұлғасының дамуына тигізетін әсері, ол арқылы ол өзінің мінез-құлқына үлгі болатын ересектердің мінез-құлқы мен қарым-қатынасымен танысады, ойында бала қарым-қатынас орнатуға қажетті қарапайым коммуникациялық дағдыларды, қасиеттерді меңгереді. Баланы баурап алу және оны өзіне алған рөлді ұстанатын ережелерге бағынуға мәжбүрлеу, ойын сезімін дамытуға және мінез-құлықты ерікті түрде реттеуге ықпал етеді.
Оқу әрекеті ойын әрекетінің ішінде қалыптаса бастайды, ол кейінірек жетекші әрекетке айналады. Оқытуды ересек адам енгізеді, ол ойыннан тікелей туындамайды. Бірақ мектеп жасына дейінгі бала оқуды ойнау арқылы бастайды - ол оқуды белгілі бір ережелері бар рөлдік ойынның бір түрі ретінде қарастырады. Алайда, осы ережелерді сақтай отырып, бала өзі үшін қарапайым оқу әрекеттерін игереді. Ойынға қарағанда ересектердің оқуға деген түбегейлі басқа көзқарасы баланың оған деген көзқарасын біртіндеп және баяу қалпына келтіреді. Оның оқуға деген құштарлығы мен бастапқы қабілетін оятады.
Ойынның бала тілін дамытуға әсері мол. Құрбыларына түсіндіру қажеттілігі біріккен сөйлеудің дамуын ынталандырады. Ойын жағдайы оған енген әрбір баладан тілдік қарым-қатынастың белгілі бір даму деңгейін талап етеді. Егер бала ойын барысына қатысты өз тілегін нақты айта алмаса, басқа ойыншылардың ауызша нұсқауларын түсіне алмаса, құрбыларына ауыртпалық түсіреді. Құрбыларымен тіл табысу қажеттілігі тілдің үйлесімді дамуын ынталандырады.
Ойын жетекші әрекет ретінде рефлексиялық ойлауды дамыту үшін ерекше маңызға ие. Рефлексия - адамның өз іс-әрекетін, іс-әрекетін, мотивтерін талдау және оларды жалпы адамзаттық құндылықтармен, сондай-ақ басқа адамдардың әрекеттері мен мотивтерімен байланыстыру қабілеті. Рефлексия баланың ересек тұлға әлеміндегі адекватты мінез-құлқына ықпал етеді. Ойын рефлексияның дамуына әкеледі, өйткені ойында қарым-қатынас процесінің бөлігі болып табылатын әрекеттің қалай орындалатынын бақылаудың нақты мүмкіндігі бар. Ойыншының қос позициясы - орындаушы және бақылаушы - өз мінез-құлқын үлгінің мінез-құлқымен корреляциялау қабілетін дамытады. Рөлдік ойында рефлексияның алғы шарттары адамның өз іс-әрекетін түсіну қабілеті, өзінің іс-әрекетін, қажеттіліктері мен тәжірибесін басқа адамдардың әрекеттерімен, қажеттіліктері мен тәжірибесімен түсіну қажеттілігі ретінде туындайды.
Қозғалтқыштың дамуы көбінесе ойында жүзеге асады, өйткені ол белгілі бір ұйым жағдайында баланың қимыл-қозғалысын жетілдіруге қолайлы жағдай жасайды. Ойынның басты артықшылығы - онда психикалық процестердің озбырлығы пайда болады, баланың жеке тұлғасы қалыптасады. Баланы жан-жақты дамыту құралы ретінде ойынның педагогикалық ерекшеліктеріне де көңіл бөлген жөн.
Балалар ойыны жеке тұлғаның жас ерекшеліктеріне байланысты анықталады.
Ойын белгілі бір жалпы, ерекше және әмбебап белгілермен сипатталады:
1. Ойын оқытудың белсенді түрі ретінде. Оның формаларының алуан түрлілігі баланы шынайы өмір құбылыстары саласына енгізеді, соның арқасында ол заттардың қасиеттері мен қасиеттерін, олардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Нұршат Ұлжалғас Дәулетқызы - МПФ-21-7к1 тобының магистранты
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 ойын әрекеті мектепке дейінгі балаларды ОҚЫТУ ПРОЦЕСІН ОҢТАЙЛАНДЫРУ ҚҰРАЛЫ РЕТІНДЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ..6
0.1 Ойынның тәрбиелік аспектілерінің теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... .. ...6
1.2 Мектеп жасына дейінгі мекемеде ойнаудың маңыздылығы ... ... ... ... ... ...1 6
2 ЕРКІН ОЙЫН МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ЖӘНЕ ЭМОЦИОНАЛДЫ ДАМУЫНЫҢ ФАКТОРЫ РЕТІНДЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
2.1 Жасөспірім балаларды жан жақты тәрбелеудегі ойынның рөлі ... ... ... ... .28
2.2 Ойын - балаларды белсенділікке тарту қарқындылығын арттыруға ықпал ететін іс-әрекет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...40
3 Ойын үлгісінің технологиясы болашаққа арналған тұжырымдар мен бағыттардың бастамасы ... ... ... ... ... ... .5 4
3.1 Ойын іс-әрекетінде мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық саласын дамыту ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .54
3.2 Халықтың ұлттық ойындары -- ұлттық мұраның бірегей қазынасы ... ..65
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..71
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 75
КІРІСПЕ
Диссертациялық жұмыс зерттеуінің өзектілігі. Мектеп жасына дейінгі балалар біздің болашағымыздың бастауы болғандықтан әлемнің мәдениетін танитын, өз елінің тарихын жетік білетін, салт-дәстүрін сыйлайтын, рухани бай, саналы, жоғары деңгейде ойлайтын білікті ер азамат немесе азаматша болуы тиіс.
Ғасырлар бойы ата-бабамыздан мұра болып келе жатқан ұлтымыздың мәдениетін, тәрбиесін, тәжірибесін саналы ұрпағымыздың бойына сіңіріп, қоршаған ортадағы қарым-қатынасын, мінез-құлқын, өмірге деген көзқарасын, бағытын дұрыс қалыптастыру біздің берген тәрбиемізге байланысты.
Мектеп жасына дейінгі мекемелерде ойын әдісін қолдану - тәрбиелеу және оқытудың басты нәтижелі құралы болып табылады, сондықтан да оларды жетік зерттеп игере алу арқылы ғана қарастырылып жатқан балалық шақтағы тәрбие жұмысының нәтижелілігіне жетуге болады.
Мектепке дейінгі мекелмелерде атап айтсақ балабақшада, ата-аналардың және тәрбиешілердің өздерінің кішкентай бүлдіршіндерінен күтетін үміттері жоғары деңгейде екені барлығына аян.
Сондықтан, қоғамдық ортада өз ойын еркін де толық, анық жеткізе білетін, бесекеге қабілетімен құзыретті, шығармашыл, кез келген қимыл іс-әрекетке, жағдаятқа жан-жақты көзқараспен қарайтын, білімді тұлғаны дамыту және қалыптастыру тәрбиешінің басты мақсаты.
Ойын іс-әрекетінен күтілетін нәтижелер:
1. Ойын - тәрбие құралы, ақыл - ойды, тілді ұштастырады, сөздік қорды молайтады, өзін қоршаған ортаны танып, мейрімділік сезімге тәрбиелейді.
2. Еркін мінез - қасиеттерін бекітеді, адамгершілік сапаны жетілдіреді.
3. Ұжымдық сезім әрекеттері өсе түседі.
4. Эстетикалық тәрбие беру құралына айналады.
5. Еңбек тәрбиесін беру мақсаттарын шешуге мүмкіндік береді.
6. Дене күшінің жетілуіне көмектеседі.
Зерттеу жұмысының мақсаты мектеп жасына дейінгі балалардың ойындық іс-әрекетін дамыту болып табылады.
Бұл мақсатқа қол жеткізу үшін мынадай міндеттер белгіленеді:
Зерттеу жұмысының міндеттері:
Мектеп жасына дейінгі балаларды тәрбиелеуде жаңа ойын түрлерін қолданудың маңыздылығын түсіндіру;
- Жас өспірімдердің сауаттылық пен математика саласындағы дайындығын, танымдық қабілеттерін дамыту;
- Ойлау қабілеті мен сөйлеуді үйрену дағдыларын жақсарту үшін ойын түрін қолдану.
- Ойын арқылы оқушылардың интеллектуалдық қабілеттерін, логикалық ойлауын тәрбиелеу
- Ойынды тілдік құбылыс ретінде анықтау;
-Ойын іс-әрекеті балалардың жан жақты тәрбиесн атқаратын қабілет секілді талдау;
- Ойынды балалардың ойлау қабілетіндамытатын қимыл іс- әрекет ретінде зерттеу;
- Оқушының коммуникативтік құзыреттілігін қалыптастыруда ойынды оқыту әдісі ретінде пайдаланудың әдіс-тәсілдерін қарастыру;
- Oқушының коммуникативтік құзыреттілігін қалыптастыру мен дамытуда ойындарды, атап айтқанда ұлттық ойындарды қолданудың тиімділігін растау.
Зерттеу обьектісі - бала тәрбиесіндегі коммуникативтік құзыреттілігін қалыптастыруда ойынды оқыту әдісі ретінде пайдаланудың әдіс-тәсілдерін қарастыру; муникативтік құзыреттілігін мақсатты түрде қалыптастыру мен дамытуды жүзеге асыру үшін сабақ барысында ойындарды пайдалану, сонымен қатар білім беруде, тәрбиелеуде және оқушының жеке тұлғасын дамыту.
Зерттеу нысаны: мектеп жасына дейінгі балалардың коммуникативтік құзыреттілігін қалыптастыруда ойынды оқыту әдісі ретінде пайдаланудың әдіс-тәсілдерін қарастыру; жеке тұлғаны қалыптастырудағы ойын технологиясының өзектілігі болып табылады.
Зерттеу процесінде келесі әдістер қолданылады: атап айтқанда сипаттамалық және аналитикалық әдістер, фактілерді талдау, жүйелеу, ғылымилылық, тарихилылық әдістер. Сонымен қатар, психология саласы бойынша бала зейінін дамытудағы ойын концептісі бойынша оқу-әдістемелік әдебиеттерді талдау; ойындардың классификациясы мен категорияларын беруде ақпараттық технологияларды жоспарлау мүмкіндігін түсіну; педагогикалық практикада зерттелген деректерді пайдалану.
Зерттеу жұмысының теориялық маңыздылығы: жаңа ойын түрлерін қолдану көмегімен шет оқытуды тиімді жүзеге асыру мүмкіндігін анықтау.
Зерттеу жұмысының практикалық маңыздылығы: зерттеудің теориялық және әдіснамалық негізін бөлуге мүмкіндік берді. Мектеп жасына дейінгі балалардағы танымдық процестердің дамуын зерттеу, сондай-ақ осы процестерге қатысты маңызды механизмдер мен тізбектерді құруға көмектесті.
Зерттеудің ғылыми нәтижелігі балаларға ойын арқылы ойлау, сөйлеу, қиялдау, тілін дамыту, сонымен қатар өз ойларын толық жеткізе білу, сауаттылығын ашу.
Егер оқу іс- әрекеттерде ойын технологиясы мен тәсілдерін пайдаланып, балалардың қызығушылығын арттыра алған жағдайда ойлау қабілеті, ой-өрісі жоғары, рухани дүниесі дамыған жаңа тұлға тәрбиелеп шығара алатын боламыз.
Диссертацияда қарастырылған нәтижелерді оқу процесінің сапасын жақсарту үшін мектепке дейінгі білім беруде қолданыла алады, балаларға білім беруде оқытудың коммуникативті әдістері негізінде оқушылардың сөйлеу дағдыларын, іс-әрекетін қалыптастырудың тиімді жүйесі ретінде ойын әдістерін қолданудың артықшылықтарын іс жүзінде дәлелдейді.
Диссертация жұмысының құрылымы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
Бірінші бөлімде ойын әрекеті балаларды оқыту процесін оңтайландыру құралы, ойынның тәрбиелік аспектілерінің теориялық негіздері, мектеп жасына дейінгі мекемеде ойнаудың маңыздылығы баяндалады.
Екінші бөлімде балалардың әлеуметтік және эмоционалды дамуының факторы ретінде ойынды қарастыру, балаларды жан жақты тәрбелеудегі ойынның рөлі, ойынның балаларды белсенділікке тарту қарқындылығын арттыруға ықпал ететін іс-әрекеті айтылады.
Үшінші бөлімде ойын үлгісінің технологиясы болашаққа арналған тұжырымдар мен бағыттары, ойын іс-әрекетінде мектеп жасына дейінгі балалардың танымдық саласын дамыту, коммуникативтік құзыреттілігін дамыту мен қалыптастыруда ұлттық ойындарды қолдану тиімділігі қарастырылады.
Ойын әрекетіне белсене қатысу барысында, балалар өздерінің білімдері мен бойындағы талант, тәжірибесін ғана пайдаланбайды, сонымен бірге өз ойларын нақты, әдемі, дұрыс білдіруді үйренеді. Мектепке дейінгі кезеңнен ойын технологияларын қолдану кез-келген өзгермелі ортаға бейім тұлғаны даярлауда қолайлы деп санаймын.
Балалармен ойнау сәтіндегі ойындық іс-әрекетін зерттеу жұмыстары нәтижесінде балалардың ойлау қабілеті артады, өзі білуге еңбектенуге жол ашады.
Ойын түрлері топтық немесе жекеше болуы мүмкін. Балаларды ол не, мынау қалай деген сұрақтарға жауапты жиі іздеуі ойын әдісінің жоғары нәтижеге ие екендігінің дәлелі.
Ойын барысындағы баланың достары мен үлкендермен қарым қатынасы оны алдына мақсат қоя білуге, еліктей отырып, іс әрекет істеуіне мүмкіндік береді. Бала өзін өзі тексереді, бағалап үйренеді.
1 ойын әрекеті мектепке дейінгі балаларды ОҚЫТУ ПРОЦЕСІН ОҢТАЙЛАНДЫРУ ҚҰРАЛЫ РЕТІНДЕ
1.1 Ойынның тәрбиелік аспектілерінің теориялық негіздері
Ойын - әрбір баланың өміріндегі ең маңызды іс-әрекет, өйткені бұл оның қоршаған ортадан ақпаратты меңгеріп, қабылдауының ең табиғи тәсілі.
Баланың өмірінде ойыннан басқа қозғалыстың табиғи қажеттілігі де бар және осы екі әрекет біріктіре отырып ойын терминің негізгі теориясын қарастырамыз. Мектепке жасына дейінгі балаларды оқыту процесін оңтайландыру мақсатында ойындар мен олардың мектеп жасына дейінгі балалардың моторикасын дамытудағы қызметі арасындағы байланысты анықтау болып табылады. Балалардың білімді меңгеруінің ең жақсы тәсілі - бұл оқытудың негізгі түрі ретінде анықтауға болатын ойын.
Балалар ойыны - баланың шартты (қиялдық) жағдайдағы әрекеті. Мұндай әрекеттің мотиві өзінде жатыр, яғни бала қандай да бір сыртқы нәтиже, әсер үшін емес, ойнағысы келгендіктен ойнайды.
Ойын баланың қоғамдағы өмір сүру жағдайларынан туындап, осы шарттарды көрсетеді. Онда адам іс-әрекетінің мәндеріндегі бастапқы бағдар орын алады, ересектер арасындағы қарым-қатынас жүйесінде өзінің шектеулі орны және ересек болу қажеттілігі туралы ерекше білім пайда болады.
Ерте балалық шақтан бастап ересектер баланы қоршаған шындықпен таныстырады, қарым-қатынас процесінде олар заттармен әрекеттерге және адамдармен қарым-қатынасқа қатысты белгілі бір тәжірибе мен білім береді. Бастапқы тәжірибені бекіту, алғашқы идеяларды көрсету ойында орын алады, бұл мектеп жасына дейінгі балалардың жан-жақты дамуы үшін өте маңызды.
Л.С.Выготскийдің (1896-1934) еңбектерінде ойын баланың дамуын анықтайтын жетекші әрекет ретінде танылған. Ол қай кезде пайда болады және қашан жетекші әрекетке айналады? Кішкентай бала бір нәрсені шын сезіну, тырысу, бастан кешіру арқылы ғана үйренеді. Ақыл-ойдағы әрекеттер оған әлі қол жетімсіз, ал кішкентай балалар оларға қазірдің өзінде ақ қабілетті.
Балалардың білімді меңгеріп, қабылдауының ең жақсы жолы - ойын арқылы, оны оқытудың негізгі түрі ретінде анықтауға болады. Ойын барлық балаларға таныс, әмбебап және адамның өсуі мен тұлғасын қалыптастырудың өте маңызды бөлігі. Бүгінгі таңда балалар оқу орындарында уақытының көп бөлігін құрбыларымен немесе өз бетінше ойнаумен өткізеді, сондықтан ойынды мағыналы және тиімді етіп анықтау және құру өте маңызды.
Тәрбиеші баланың өмірінде оған дұрыс бағыт-бағдар беріп, іс-әрекетке баулу үшін жан жақты дамыған жоғары дәрежелі білімі бар ұстаз болуы қажет. Тәрбиеші күнделікті іс-әрекеттің кестесін шешу және жоспарлаумен қатар, баланың антропологиялық статусына саналы және жүйелі түрде әсер етеді. Бұл жағдайда нәтижеге жету үшін балаға ең қолайлы жолмен қозғалу және даму еркіндігі мен кеңістігін беру қажет, өйткені бұл баланың мүмкіндіктері мен қабілеттерін оңтайлы деңгейге дейін дамытудың жалғыз жолы болып табылады.
Ойынмен арқылы балалар қимыл-қозғалыс, яғни жаттығулармен жаттығады, бұл қазіргі уақытта оқу-тәрбие процесінің ажырамас бөлігі және бала тәрбиесінің өте маңызды анықтаушысы. Дене белсенділігі баланың психологиялық, танымдық және әлеуметтік аспектіде дамуына үлкен әсер етеді.
Владимир Анич Хорват тілінің сөздігінде ойын - бұл интеллектуалдық және физикалық белсенділік, оның жалғыз мақсаты онымен айналысатын адамға көңіл көтеру екенін айтады.
Ойын биологиялық, әлеуметтік және психологиялық тұрғыдан қажет және оның баланың дамуына әсері сөзсіз. Ол балаға әртүрлі моральдық формалардың мәнін меңгеруге көмектеседі, ал басқа балалармен қарым-қатынаста адалдық, түсіністік пен батылдықтың мәнін түсіну дамиды.
Ойын мазмұны бойынша, қатысушылардың санымен, ұйымдастырылу тәсілімен, орындалатын орнымен және басқа да әртүрлі сипаттамалармен ерекшеленуі мүмкін.
Кейбір зерттеулерге сүйенсек балалық шақтағы барлық ойын түрлері көбінесе келесі үш санатқа жіктеледі: функционалдық ойын, символдық ойын және ережелермен ойын. Функционалды ойын әдетте баланың қозғалыс, сенсорлық немесе қабылдау қабілеттерінде жетілген жаңа функциялармен ойнау ретінде анықталады.
Бала ойынды негізінен өзінің дене мүшелерін қимылдату арқылы бастайды және осылайша тәрбиеші олардың мүмкіндіктері мен қызметтерін зерттей алады, содан соң қоршаған ортадағы әртүрлі заттарды пайдалана отырып ойынға жетекшілік етеді. Өз аяғын тигізу және саусақпен ойнау түріндегі функционалды ойын бала өмірінің 3-ші айында пайда болады. Тәжірибеде бұл іс әрекетті ойын түрін символдық ойынды елестету, көркем ойын, рөлдік ойын, еліктеу ойыны, елестету, драмалық ойын, т.б. деп те атайды.
Зерттеушілердің басым көпшілігі оны жалпы психологиялық өсу аясындағы даму құбылысы ретінде қарастырады. Символдық ойында бала нақты заттарды, адамдарды және әрекеттерді алмастыратын белгілерді пайдаланады және бұл іс-әрекет көбінесе бала өмірінің 18-ші айында орын алады. Олар баланың еркіне сүйенеді және бала қиялдың көмегімен шындықты өзінше жасауға бейімделеді.
Ережелері бар ойын - бұл алдын ала өзіндік ережелерімен жабдықталған ойын болып табылады, оны бала мәдениет элементі ретінде бейімдеп, игереді, сонымен бірге жаңа ережелерді жасауға қатысады. Бұл ойынды жан-жақты, бақылай отырып, бала басқа қатысушылармен қарым-қатынас орнататындықтан, өзінің әлеуметтік құзыреттілігін айтарлықтай дамытады. Көбінесе әрекет барысында нақты ережелері жоқ ойындарда бірте келе ережелері бар ойындарға айналады.
Бұл мәлімдеме көптен бері мектепке дейінгі тәрбиешілер үшін аксиомаға айналды. Кез келген мұғалімнен сұрасаңыз, көпшілігі ойында бала шындықты меңгереді, белгілі бір білім мен дағдыларды алады деп жауап береді. Мұғалім ойын арқылы шығарылған көптеген есептерді атайды.
Бірақ соңғы жылдары балабақшалардағы ойын қолданбалы, тәрбиелік сипатқа ие болып, шығармашылық іс-әрекет түрі ретінде бірте-бірте өзінің маңызын жоғалтты. Мұның бірнеше себептері бар.
Біріншіден, жоғарыда айтылғандай, ойын оқу құралына айналды. Екіншіден, қазіргі заманғы отбасылардың көпшілігінде бір бала бар, бұл бір жағынан ойын тәжірибесін ұрпақтан-ұрпаққа беруге, ал екінші жағынан мектеп жасына дейінгі баланың көпшілдігін дамытуға ықпал етпейді. Үшіншіден, қазіргі уақытта балалардың қиялына өріс беретін ойыншықтар іс жүзінде жойылды. Топтық бөлмелердің ойын кеңістігін қатаң аймақтарға бөлу баланы шығармашылық қабілеттерін еркін көрсету мүмкіндіктерінен айырады.
Заманауи білім беруді жаңғырту бізді ойын мәселесіне және мектеп жасына дейінгі балалардың ойын әрекетін ұйымдастыруға жаңаша қарауға мәжбүр етеді.
Мектепке дейінгі тәрбие ұғымында ойын балалардың бір-бірімен еркін бірігіп, өзара әрекеттесетін әрекетінің түрі ретінде түсініледі. Бүгінгі таңда оқу объектісінде тұлғалық-бағдарлы білім беру моделі баланың мәдениет құндылықтарын тану, эмоциялар мен сезімдерді, әсемдік, мейірімділік пен эмпатия процесінде тәрбиелеу мақсатында ойын кеңістігін құруды және не нәрсеге араласуды көздейді.
Мектеп жасына дейінгі балалар ойындарының психологиялық зерттеулер көрсеткендей, балалар қолданатын заттардың мазмұнына, материалына және технологиясына қоғамның құндылықтары, балалық шаққа және ойынға деген мәдени көзқарастары әсер етеді, ойын әрекеттері қоғам балалық шақ ұғымы ретінде әртүрлі ұғымдар үшін қабылдайтын идеологиялар мен әлеуметтік дискурстарды көрсетеді.
Мектепке дейінгі кезеңде оқыту көбінесе балалардың әртүрлі ойыншықтар мен материалдармен ойнау әрекеттері аясында жүреді.
Салыстырмалы түрде аз эмпирикалық зерттеулер мектеп жасына дейінгі балалардың ойын әрекеттері балалардың оқуына және академиялық дағдыларының дамуына қалай ықпал ететінін зерттегенімен, теориялық жазбалар мұндай зерттеулердің қажет екенін көрсетеді. Мысалы, Пиаженің идеяларын зерттеу барысында балалардың когнитивті дамуы балалардың заттармен ойнауға жұмсайтын уақытына және балалардың ойын әрекеті кезінде заттарды пайдалану тәсілдеріне байланысты екенін атап өтті.
Теориялық тәсілдер бірге мектепке дейінгі балалардағы ойын әрекеттерінің ерте академиялық дағдыларды дамытуға ықпал етудегі әлеуетті маңыздылығын айтады.
Мектеп жасына дейінгі мекемеде әдетте балаларға әр түрлі өсіп-дамуына сәйкес келетін ойыншықтармен және материалдармен, соның ішінде құрастырғыштар мен, көркемдік жабдықтармен, драмалық ойын объектілерімен. материалдар, сенсорлық материалдар, компьютерлер, музыкалық аспаптар (мысалы, ас үйге арналған материалдар, киіну және т.б.), ойыншықтармен, ойындармен, кітаптармен, жазу материалдарымен, математика мен ғылыммен ойнауға мүмкіндік береді.
Мектеп жасына дейінгі балаларды оқытудағы тәрбиешілер оқу бағдарламасына сәйкес сыныптағы белгілі бір дағдыларды дамыту үшін іс-шараларды ойын мен ойыншықтар көмегі арқылы балаларға дарыта алады.
Мұндай оқу бағдарламасына негізделген қызмет салаларына өнер, драмалық ойын, кітапхана, ойыншықтар мен ойындар, жаңалық ашу, ашық ауада және үлкен мотор кіруі мүмкін.
Ойын арқылы дамытудың рөлі екі жақты: біріншіден, балалар өз мәдениетінің әлеуметтік нормаларын игереді; екіншіден, балалар объектілер мен оқиғаларды символдық түрде бейнелеуді үйренеді.
Балалар кішкентай кезінен бастап түрлі ойыншықтар мен әрекеттермен кездеседі. Сәби кезінен бастап ата-аналар балалардың ақыл-ойын ынталандыру және дамуына көмектесу үшін ойыншықтар мен материалдарды сатып алады. Жасөспірім балалар сенсорлық мобильді ойыншықтар, заттарды ұстап, басқара алатын болған сайын, ойыншықтар балалардың өмірінде бұрынғыдан да маңызды бола бастайды.
Балалар мектепке дейінгі мекемеге қадам басқан сайын, олар бұрын-соңды болмаған ойыншықтар мен әрекеттердің алуан түрлілігіне жиі ұшырайды, олардың ойын мәнерлері күрделене түседі және іс-әрекеттермен ойнау негізгі механизмге айналады.
Балалардың мектеп жасына дейінгі мекемедегі ортасы және осы жастағы балалардың ойыншықтарын қалайтыны туралы зерттеулер әлі де талқыға түсуде.
Мектепке дейінгі мекемедегі әртүрлі ойын әрекеттері әртүрлі оқу мүмкіндіктерін береді және әртүрлі даму дағдыларын қалыптастырады. Мысалы, құрастырғыштар мен ойнау балаларға өлшемдерді, пішіндерді, сандарды, тәртіпті, ауданды, ұзындықты, үлгілерді және салмақты білуге мүмкіндік береді. Сол сияқты көркемдік іс-әрекеттер арқылы балалар түстерді, өлшемдерді, текстураларды, себеп-салдар мен сынақтар мен қателерден сабақ алады.
Кез келген уақытта балалар қандай іс-әрекеттермен айналысу керектігін таңдауы керек және олардың белсенділік таңдауы кейбір дағдыларды жаттықтыруға көбірек мүмкіндіктер және басқа дағдыларды жаттықтыру үшін аз мүмкіндіктер беру арқылы олардың жан жақты даму қабілеттерін дамытуға бағыттайтын жолдарға апаруы мүмкін.
Жасөспірім ұлдар әдетте құрастырғыштармен, көлік ойыншықтарымен, велосипедтермен, автоматты ойыншықтарымен, батырларды дәріптейтін ойыншықтарымен және доптармен ойнауды таңдайды, ал жасөспірім қыздар қуыршақтармен және ас үй бұйымдарымен және киінетін киімдермен ойнауды таңдайды. Алайда, оқу жоспарына сәйкестелген ойындық іс-әрекеттер бойынша зерттеулердің жоқтығы сияқты, ерте балалық шақтағы өз бетінше (ұл және қыз) әрекеттермен ойнаудағы өзгерістер ұлдар мен қыздардың ерте оқу дағдыларына қалай тікелей әсер ететіні осы күнге дейін түсініксіз болып табылады.
Мектеп жасына дейінгі балалардың ойын әрекеттері мен мектеп алды мекемедегі тәрбиешілердің әлеуетті психологиялық жағдаяты, жетістіктері, білімі мен тәжірибиесі арасындағы тығыз байланыстарды анықтау маңызды.
Мектепке дейінгі мекеме балаларды формальды оқуға академиялық тұрғыдан дайындауда өте құнды болып саналса да; ойыншықтар мен әрекеттердің осы ерте академиялық дайындыққа қалай ықпал ететіні жайлы тоқтала кеткеніміз жөн, өйткені бұл жайындағы зерттеулер өте аз.
Танымдық даму саласында сыни тұрғыдан ойлауды дамыту, себеп пен салдарды байланыстыру, тәжірибе негізінде қорытынды жасау, қиял мен шығармашылықты ынталандыру, мәселелерді шешу ойынның әсері арқылы өсу процесіне ие. Ойынның көмегі арқылы біз танымдық даму, яғни балалардың ойлау және қоршаған әлем туралы хабардар болуын дамытуды, сонымен қатар балалардың вербализациясын және сөйлеуін дамытуды қосамыз.
Мектеп жасына дейінгі білім беру кезеңі - баланың дамуы жеделдетілетін жылдар. Осы кезеңде берілген білім мен тәрбие баланың болашағын қалыптастырады. Жүргізілген зерттеулерге сүйенсек балалық шақта қалыптасқан мінез-құлықтың көп бөлігі болашақтағы ересек адамның тұлғалық құрылымы, көзқарасы, оның әдеттерді, сенімдерді және құндылықтарды қалыптастыратыны байқалды. Мектепке дейінгі тәрбие баланың пайымдау процесінде эмоцияларының дамуы мен қабылдау қабілетін арттыруға көмектеседі.
Баланы жалпы мәдени құндылықтарға негізделген әлеуметтік ортада тәрбиелеу арқылы қоғамға да мәдени құндылықтарды сіңіруге көмектеседі. Ол балаға өз ойын, сезімін білдіруді, оған өзін түсінуге және жеткізуге мүмкіндік береді. Бұл кезеңде негізгі білім мен дағдылар игеріледі.
Сондықтан мектеп жасына дейінгі тәрбиенің маңызы зор. Көптеген зерттеулерге назар аударсақ, мектепке дейінгі мекемелерде ерте жастан бастап білім алған балалар кейін бастауыш мектепте білім беруді бастаған кезеңінде басқаларға қарағанда белсенді, көпшіл және тез бейімделгіш болып келеді.
Дамуға кедергі жасайтын қолайсыз орта әлеуметтік теңсіздікті арттырады. Осы қолайсыз ортада өсіп келе жатқан балалар қолайсыз жағдайларға ұшырайды және жақсы жағдайда өз құрдастарынан артта қалады. Мұндай теңсіздіктерді жоюға мектепке дейінгі тәрбие де көмектеседі.
Мектеп жасына дейінгі тәрбие шеңберінде білім беретін балалардың жас топтары мен даму ерекшеліктерінің де маңызы зор. Бұл жастағы балаларды түсінудің, олармен қарым-қатынас жасаудың, өз әлемімен бөлісудің негізгі жолдарының бірі - ойын әдісі. Бұл ең жиі қолданылатын, ең табиғи және денсаулыққа пайдалы әдіс.
Ойын әрекеттері қоғамның әдет-ғұрыптары мен наным-сенімдерінің кеңірек шеңберінде жүзеге асады. Ойынды үлкендер әртүрлі қабылдаса да, баланың ойынша ойын оның ең ауыр жұмысы болып табылады. Сондықтан оның ыңғайлы және қауіпсіз қозғала алатын қолайлы және бай ойын алаңын дайындау өте маңызды. Себебі ойын барысында бала өзінің дамуының әр қырына байланысты тәжірибе жинақтайды.
Ойын адам өмірінің әр кезеңінде дерлік болатын әрекет болғанымен, әсіресе өмірінің алғашқы жылдарында бала өзі өмір сүріп жатқан әлемді, оның махаббатын, қызғанышын, бақыты мен көңілін қалдыруын, дұшпандық сезімін, ішкі жанжалдарын, армандарын танып біледі. Ол баланың өз ойын жеткізуге ең қолайлы тіл ретінде қабылданады. Ойын кезінде бала өзін қоршаған әлемін жасайды. Бұл оның ересектердің дағдылары мен мінез-құлқын меңгеру тәсілі. Ол ойын арқылы өзінің мәдени ортасымен интеграцияланады. Ол үнемі ойнайды, тәжірибе жинақтайды, қызметін әртараптандырып, зерттеу жұмыстарын жүргізеді. Ол жаңашылдықты табандылықпен ашуға тырысып, білуге құмар және өзінің ерекше дағдыларын сынайтыны айтылады.
Ойын зейінді, тез шешім қабылдауды, ептілікті, ептілікті, батылдықты арттырады және күшейтеді. Ойын арқылы балалар өздерін басқаруды үйренеді. Олардың ішінде президентті сайлайды, ережелер белгілейді және еркіндіктің алғашқы сынақтарын көріп, өмірдің шәкірттік кезеңін байқамай өткізеді. Ойында балалар достары үшін өз мүдделерін елемеуге үйренеді.
Балалар ойын арқылы бөлісу, адамдар арасындағы қарым-қатынас, қақтығыстар, келіспеушіліктердің себептері мен салдары туралы біле алады.
Ойын - баланың күнделікті өмірінде табиғи түрде орын алатын негізгі қызығушылық саласы. Оны оқыту тұрғысынан қарастырсақ, оның тиімді оқу ортасы болу мүмкіндігі бар. Оның себебі, оқуға жетелейтін, бала мен жеке тұлғаның үздіксіз білім алуға деген құштарлығын туғызатын мотивация ойында ең жоғары деңгейде болады. Өйткені балалар ойын ойнағанды жақсы көреді. Ең тиімді оқыту мотивациясы оқу ортасында өтеді. Осы тұрғыдан алғанда, сапалы ойындар оқудың ең тиімді ортасы болып табылады, сондықтан балаларға ойын ойнауға қолдау көрсету керек.
Балалар бар жерде әрқашан ойын бар. Әлемдегі барлық балалар ойын ойнайды. Ойын баланың дамуында да, оның ойын-сауық пен білім алуында да маңызды рөл атқарады. Баланың барлық даму аймақтарына әсер ететін ойын баланың өз денесін тануына да мүмкіндік береді. Ойын ойнайтын балалардың денсаулығы мықты және ойнамайтын балаларға қарағанда тез дамиды. Ойын ойнамайтын балалардың физикалық және психикалық сау болуы өте қиын.
Ойын білім берудің барлық салаларында қолданылғанымен, ол ерте жастағы бала тәрбиесінің негізін құрайды. Ойын баланың психомоторлы дамуына, әлеуметтік-эмоционалдық дамуына, тілін дамытуға, когнитивті дамуына және өзін-өзі күту дағдыларының дамуына әсер етеді. Ойын нағыз тәрбие құралы болып табылады. Мектепке дейінгі және мектеп жасында алған білімнің ұрпақтан ұрпаққа берілуін қамтамасыз етеді. Ойын әрекеттері мен ойыншықтар баланың өзін-өзі танытуының және ересек адамның оны түсінуге талпынуының ең жақсы тәсілі болса, екінші жағынан, ойынның негізін құрайды. ересек адам бала тәрбиесінің қолында дамытқысы келетін оқыту әдістері мен тәсілдер.Ойын балалардың ішкі ойларын сыртқы әлеммен байланыстырады, нәтижесінде балалар сыртқы заттарды басқара алады. Ойын балаға өзіне қауіп төндіретін тәжірибелерді, ойларды, сезімдерді және ұмтылыстарды көрсетуге мүмкіндік береді.
Ойын терапиясы - бұл балаларда қалыпты оқу және коммуникациялық процестерді белгілейтін емдеу теориясына негізделген құрылымдық тәсіл.
Ойын арқылы бала сүйіспеншілікке, топта жұмыс істеуге, жаттығуға және басқалардың құқықтарын құрметтеуге үйренеді.
Шындығында, ойын барысында балаларға оның басқа ортада білдіруге болмайтын салдарын ескерместен өз сезімдерін білдіруге мүмкіндік беріледі.
Ойын процесінде балалар нақты әлемде өздеріне тап болған оқиғалар мен мәселелерді жаңғыртып, пассивті рөлді емес, осы позицияны қайталау арқылы белсенді рөлге ие бола алады. Ойын терапиясы арқылы балалар өзін-өзі бақылау дағдыларын жақсы меңгере алады.
Ойын терапиясы - бұл балалардағы оқу процесін, қалыпты және табиғи қарым-қатынасты белгілейтін емдеу теориясының құрылымына негізделген тәсіл. Мектепке дейінгі кезеңдегі оқу-тәрбие үрдісінің негізін құрайтын ойын әдісін өз мақсатына сай, білікті түрде қолдануда ұстаздардың атқаратын рөлі айтарлықтай екені сөзсіз. Мұғалімдер топтардың даму ерекшеліктеріне, қызығушылықтары мен қажеттіліктеріне сәйкес келетін мақсаттар қойып, осы мақсаттарға жетудің ең тиімді жолдарын тәжірибеде қолдануы керек.
Ойын балаларды тәрбиелеуде қолданылатын ең негізгі құрал болғандықтан, мектепке дейінгі тәрбиедегі мақсатқа сай сапалы білім беру үрдісіне жетуде мектеп жасына дейінгі педагогтардың ойын оқытуға деген көзқарастары мен пікірлерінің маңызы зор. Осыған байланысты ойынды оқыту бойынша мұғалімдердің пікірін білу және жоспарлау, жүзеге асыру, бағалау және кәсіби шеберлік тұрғысынан мұғалімнің құзыреттілігін ашу мақсатында осы зерттеуді жүргізу орынды деп табылды.
Ойын - барлық жастағы адамдардың өмірінде маңызды орын алатын әрекет. Ересектерге арналған ойын-сауық, демалыс, бос уақытты өткізу және т.б. Ойын - бала өмір сүретін әлемді және оның айналасындағы адамдарды тану және түсіну құралы. Өйткені ойынды бос уақытты емес, баланың уақытының көп бөлігін алатын күрделі кәсіп ретінде сипаттау керек.
Бала ойын арқылы қажетті білім, білік, дағдыны орындау және тәжірибе жасауды үйренеді.
Адамдар арасындағы қарым-қатынас, көмектесу, сөйлеу, білім алу, әдет пен тәжірибе жинақтау, өмірлік рөлдерді түсіну, т.б. ойында фактілерді түсінеді, қабылдайды және бекітеді. Баланың жеке басы ойында неғұрлым айқын сызықтармен пайда болады.
Ойын барысында баланың дарындылығын, тұлғасын жақсырақ ашуға және дамытуға болады. Осы тұрғыдан алғанда ойын нағыз тәрбие құралы болып табылады. Балалардың өздері үшін дайындалған білім беру бағдарламаларынан тиімді пайда алу мүмкіндігі олардың оқу қажеттіліктері мен мүмкіндіктерімен, сондай-ақ оларға ұсынылатын оқыту мүмкіндіктері мен оқыту әдістерімен тығыз байланысты. Бірде-бір әдіс барлық білім беру жағдайларына сәйкес келмейтінін атап өткен жөн. Бір әдіспен балалардың барлық оқыту қажеттіліктерін қанағаттандыру әрқашан мүмкін бола бермейді. Баланың дамуын толық қолдау үшін әртүрлі әдістердің динамикалық әсерлері қажет. Өйткені әртүрлі әдістердің бір-бірімен салыстырғанда артықшылықтары мен кемшіліктері бар. Дегенмен, бұл балалардың ойынға деген қажеттілігі мен қызығушылығы барлық балаларға, мәдени және жалпыға бірдей жарамды.
Оқыту бағдарламаларын жоспарлаудың ең маңызды критерийі мақсатты топтардың даму ерекшеліктеріне, қызығушылықтары мен қажеттіліктеріне сәйкес келетін мақсаттарды белгілеу және осы мақсаттарға жетудің ең тиімді жолдарын іс жүзінде қолдану болғандықтан, бұл әмбебап мүдде, атап айтқанда ойынды іске асыру стратегиясы ретінде қарастыруға болады. Расында да, ойын бала тәрбиесінде құрал ретінде пайдаланылғанда, оқу жағдайында оқушы-тәрбиешінің күтілетін өнімділігі де арта түсетіні байқалады.
Пәндерді оқу ойындары мен іс-әрекеттерімен таныстыру оқушының сабақтағы іс-әрекетін ойын арқылы орындауы және сабаққа белсенді және ықыласпен қатысуы тұрғысынан дұрыс көзқарасты ұсынады. Бүгінгі күннің көзқарасы бойынша, ата-ана тәрбиесін балаға қандай ойындар мен қалай ойнау керектігін үйрететін білім беру процесі ретінде қарастыруға болады. Бала үшін оқудың ең табиғи жолы - ойын арқылы үйрену. Балалар үшін ойын мен оқу бір-біріне қарама-қайшы емес, олар бірге жүреді. Ойындар қабылданған және оқу бағдарламасына өте жақсы деңгейде ыңғайландырылып кіріктірілген пән ретінде болды.
Ойындар жақсы жоспарланған, жақсы дайындалған және жақсы құрылымдалған болса, олар білім берудің әр кезеңінде оңай пайдалануға болатын функционалдылыққа ие болады. Бұл кезде мұғалімнің пәнді және ойынды жақсы меңгеруі және ойын процесін дұрыс жүргізуі аса маңызды.
Ойын арқылы оқытуды қолдану басқа әдістерге қарағанда көбірек зейінді, шығармашылықты, қиялды, юморды және синтез күшін қажет ететінін атап өткен жөн. Мұғалім тәрбиенің маңызды құралы болып табылатын ойынның интеллектуалдық-теориялық негіздерін, оның практикалық қыр-сырын терең білген сайын, білім беруде ойынның пайдасы да соншалықты тиімді болмақ. Осы орайда балалардың ойын ерекшеліктерін байқайтын, дамытатын білім беру арқылы зерттеуші, шығармашыл, мәселелердің шешімін табатын тұлғаларды тәрбиелеуге болады.
Ойын балаларды тәрбиелеуде қолданылатын ең негізгі құрал болғандықтан, мектепке дейінгі тәрбиедегі мақсатқа сай сапалы білім беру үрдісіне жетуде мектеп жасына дейінгі білім берудегі педагогтардың ойын оқытуға деген көзқарастары мен пікірлерінің маңызы зор.
Мектеп жасына дейінгі мекемеде білім беретін педагогтардың ойынды оқытудағы өзіндік тиімділігін арттыру жолдарын анықтау мақсатында көптеген тәжірибиелер жүргізілгені айқын.
Мектеп жасына дейінгі мекемедегі тәрбие баланың туғаннан бастап міндетті білім алатын жасына дейін балалардың даму ерекшеліктерін, олардың жеке ерекшеліктері мен қабілеттерін ескере отырып, дені сау дене, эмоционалдық, тілдік, әлеуметтік және психикалық дамуын қамтамасыз етеді. Балалардың жеке басының жағымды негіздерін қамтамасыз етеді. Балалардың шығармашылық қырларын ашатын, олардың өзіне деген сенімділігін арттыратын, ата-аналар мен тәрбиешілер белсенді болатын жүйелі білім беру санатына жатқызуға болады.
Біздің елімізде мектепке дейінгі кезеңде тәрбиеге мән беру және осы кезеңде алынған білім мен кейінгі даму мен прогресс арасындағы байланысты анықтауға арналған зерттеулер өте шектеулі болғанымен, қамқорлық пен тәрбиенің осы кезеңіндегі маңызды сәттер шетелде жүргізілген көптеген зерттеулер тұрақты әсерлері туралы маңызды мәліметтер береді.
Баланың туа біткен мүмкіндіктерін барынша арттырып, оны көрсетуге мүмкіндік беретін стимуляторлар қажет. Бұл стимуляторлар баланың дамуын (физикалық, психикалық, әлеуметтік және эмоционалдық) жеделдететін және қолдайтын табиғи және қоршаған орта факторларының барлық түрлерінен тұрады. Егер бұлар тиісті түрде қамтамасыз етілмесе, тіпті кейінгі жылдары берілсе де, бала жеткен деңгейде кемшіліктер байқалады. Ерте жаста білікті және жеткілікті тәжірибе арқылы алынған негізгі білім мен дағдылар кейінгі оқуда сәттілік мүмкіндігін арттырып қана қоймайды, сонымен қатар оның эмоционалдық және әлеуметтік өміріне оң әсерін тигізеді.
Баланы бастауыш білім беру мектебіне дайындауда мектеп жасына дейінгі берілген тәрбиенің маңызы зор. Баланың эмоционалдық-әлеуметтік дайындығын қамтамасыз етумен қатар, оның психикалық жетілуін нығайту осы тәрбиенің негізгі іс-әрекетінің бірі болып табылады. Балаға өз ойын, сезімін ашуға мүмкіндік беру арқылы (сөзбен де, көркемдік әрекет арқылы да) оған өзін түсінуге және ашуға мүмкіндік беріледі. Осылайша баланың сөйлеу дағдысы шыңдалып, шығармашылық пен қайталанбас мінез-құлық іргетасы қаланады.
Балаларды түсінудің, олармен қарым-қатынас жасаудың, олардың әлемімен бөлісудің көптеген жолдары бар. Ойын осы әдістердің ішінде ең жиі қолданылатыны, ең табиғи және ең пайдалысы. Ойын - бұл әрбір бала өзінің шынайы өмірінен гөрі көбірек қабылдайтын, өмір сүретін және бақытты болатын әлем.
Ойын - баланың қоршаған өмірге ену тәсілі. Ойнау барысында ол үлкендердің өмірін бастан кешіреді, олардың іс-әрекетін, қоғамдық қарым-қатынасын көрсетеді. Әлеуметтік өмір - балалар ойындарының анықтаушы факторы. Ойын арқылы бала қоршаған өмірмен байланысқа түседі.
Ойын өмірдің барлық кезеңіне қатысты ұғым және осы ерекшелігіне қарай ойын түрлері жас топтарына қарай ерекшеленеді және әртүрлі анықтамалармен түсіндіріледі. Ойынның өте дәл және нақты анықтамасы болмаса да, көптеген теоретиктер ойынды бала өмірінің табиғи бөлігі ретінде қарастырып, анықтамалар берген. Ойынға әдетте бір баладан көп бала қатысады. Пьесалардағы тақырыптар, әңгімелер немесе рөлдер балалардың өз қауымдастықтарының әлеуметтік-мәдени материалдары және оларды ойын үшін пайдалануы туралы түсінігін ашады.
Ойын - бұл өздігінен пайда болатын, ешқандай реттеуді қамтымайтын, мақсатқа емес, құралға қызмет ететін көңілді мінез-құлық. Ойын - шаршау мен зерігуден құтылу. Бұл білім алудың, жасаудың, тәжірибе жинаудың, қарым-қатынас жасаудың және ересек өмірге дайындаудың құралы. Еркін, өздігінен орындалатын, рахат сыйлайтын, бақытқа бөлейтін, баланы дамытатын, көңілін көтеретін әрекет. Бұл баланың барлық даму аймақтарын, сондай-ақ ақыл-ой қабілеттерін ынталандыратын және олардың эмоциялары мен сезімдерін жетілдіретін әрекеттердің барлық түрлері болып саналады.
Уақыт өте әртүрлі мағынада қолданылатын ойын балалар әлемінің негізгі сөзін құрайды. Ойын адам өмірінің әр кезеңінде дерлік болатын әрекет болғанымен, баланың өзі өмір сүріп жатқан дүниені тану, әсіресе өмірінің алғашқы жылдарында өзінің сүйіспеншілігін, қызғанышын, армандар мен ойларын және көңілсіздік пен бақытын білдіруіне ең қолайлы тіл болып саналады. Көбінесе ересектер балалар ойындарын балаларға жақсы уақыт өткізуге көмектесетін көңілді, бірақ мақсатсыз әрекеттер деп санайды. Дегенмен, ойын бала өмірінде маңызды қызмет атқаратын және баланың маңызды міндеті болып табылатын құбылыс.
Ойындардың мазмұны қоршаған шындықты анықтайтынын, ойындардың нақтылы-тарихи сипатқа ие екендігін, сондықтан әр ұлт балаларының ойындары әртүрлі болатынын айқын көрсетті.
Ойынға жиі қатысатын балалар өмірден қашпайды, керісінше, қоғамдық өмірдің ережелерін меңгереді, соның арқасында оларда қиындықтарды жеңіп, жеке басының белгілі бір қасиеттері қалыптасады. Ойынды натуралистік тұрғыдан түсінуге қарсы болған психиатр және психологтар ойынның инстинктивті емес, айналадағы шындықты білуге бағытталған психикалық әрекет екенін жазған. Ойын - қоршаған дүниені танып білудің бір түрі.
Ойын баланың ойындағы ересектер арасындағы қарым-қатынас пен әлеуметтік өмір құбылыстарын бейнелеуі қоршаған шындықты терең білудің, үлкендердің өміріне қатысуға ұмтылудың алғышарты болып табылады. Бұл мәселенің әртүрлі аспектілері көптеген зерттеулерде көтерілді: мектепке дейінгі жаста толыққанды ойын әрекетінің әсерінен ойын ұжымын қалыптастыру, балалар ұйымын шығармашылық ойынға тәрбиелеу, мектеп жасына дейінгі балалардың ересектер еңбегіне, мектепке және т.б. қызығушылығын арттыру. Жалпы, олардың барлығы өзінше пікір таластырады, балалар қоғамын егжей-тегжейлі көрсетеді, сондықтан оның айналасындағы өмірдің жағымды құбылыстарын бейнелеуі маңызды.
Ойынның қазіргі психологиялық-педагогикалық зерттеулері оған мектеп жасына дейінгі балалардың жетекші іс-әрекеті ретіндегі көзқарастардың жақындасуымен, оның тәрбиелік мүмкіндіктері мен оларды өзектілендіру құралдарын талдаумен сипатталады.
1.2 Мектеп жасына дейінгі мекемеде ойнаудың маңыздылығы
Ойынның маңыздылығы балада белсенділіктің жаңа мотивтері мен олармен байланысты тапсырмалардың болуымен ғана шектелмейді. Ойында мотивтердің жаңа психологиялық формасының пайда болуы өте маңызды болып табылады. Пісіп, дамып келе жатқан бала бірте-бірте өз қимылдарын игереді. Қимыл-қозғалыс дағдыларын дамыта отырып, ол білім беру процесінде заттық әрекеттерді және заттармен әрекет етуді үйренеді, заттар мен олармен іс-әрекеттер туралы түсінігін жақсартады, қозғалыс мүмкіндіктерін дамытады. Баланың ерте жастағы заттармен қарапайым қарапайым манипуляциялары күрделі объектілік әрекеттерге айналады, олардың негізінде және рөлдік ойындар туады. Бірақ ойын әрекетінің қалыптасуы өздігінен болмайды және баланың стихиялық күштері мен мүмкіндіктерінің көрінісі ретінде ғана емес - бұл балаларды тәрбиелеу мен оқытудың нәтижесі, олардың іс-әрекетін дамытуға үлкендердің жетекшілігі де көмектеседі. Нысандарды меңгере отырып, бала ең алдымен олармен әрекет етуге тырысады. Оған тікелей жақын заттармен ғана емес, сонымен қатар кең ауқымды заттармен де әрекет ету қажеттілігін үйренеді. Барлығын өз бетімен жасауға деген ұмтылыс пен нақты мүмкіндіктер арасындағы қайшылықтар баланы ойын түрінде өз ұмтылыстарын жүзеге асыруға итермелейді. Осылайша, баланың өзіне тікелей қол жеткізе алмайтын кеңірек шындық шеңберін меңгеруі тек ойында жүзеге асырылуы мүмкін. Осының арқасында мектепке дейінгі жаста ойын жетекші әрекетке айналады
Ойын әрекетінің дамуымен баланың психикалық дамуында елеулі өзгерістер орын алады. Психикалық процестер жетілдіріліп, бала өзінің қимыл-қозғалысы мен іс-әрекетін меңгереді, бұл баланың ойын әрекетінің мазмұны мен формасы жағынан күрделірек түрлеріне көшуіне себеп болады.
Ойын әрекетінің пайда болуы мен дамуына қоршаған шындық туралы әртүрлі әсерлердің болуы, баланы қоршаған ересектердің өмірі мен қызметі туралы түсініктердің белгілі бір қоры, ересектермен қарым-қатынас, объективті әрекеттерді дамыту, баладан өз бетінше әрекет етуді талап ету сияқты жағдайлар ықпал етеді. Нысандардан әрекеттерді абстракциялау және оларды атаулармен (сөздермен) жинақтау объектілермен әрекетті баланың өзі жасаған жаңа жағдайларға ауыстыруға көмектеседі. Ойын әрекетін дамытуда тиісті ойыншықтар болуы да маңызды рөл атқарады.
Ойын жағдайы мен ондағы іс-әрекеттер мектеп жасына дейінгі баланың психикалық әрекетінің дамуына әсер етеді. Ойында бала зат алмастырғыштармен әрекет етуді үйренеді - ол алмастырушыға жаңа ойын атауын береді және онымен атына сәйкес әрекет етеді. Ауыстырушы объект ойлаудың тірегі болады. Ауыстырылатын объектілермен әрекеттер негізінде бала нақты объект туралы ойлауға үйренеді. Бірте-бірте заттармен ойнау азаяды, бала заттар туралы ойлауға және олармен ойша әрекет етуге үйренеді. Осылайша, ойын баланың бірте-бірте көрнекі-белсенді ойлаудан бейнелі-бейнелі ойлауға ауысуына үлкен септігін тигізеді.
Ойынның бала тұлғасының дамуына тигізетін әсері, ол арқылы ол өзінің мінез-құлқына үлгі болатын ересектердің мінез-құлқы мен қарым-қатынасымен танысады, ойында бала қарым-қатынас орнатуға қажетті қарапайым коммуникациялық дағдыларды, қасиеттерді меңгереді. Баланы баурап алу және оны өзіне алған рөлді ұстанатын ережелерге бағынуға мәжбүрлеу, ойын сезімін дамытуға және мінез-құлықты ерікті түрде реттеуге ықпал етеді.
Оқу әрекеті ойын әрекетінің ішінде қалыптаса бастайды, ол кейінірек жетекші әрекетке айналады. Оқытуды ересек адам енгізеді, ол ойыннан тікелей туындамайды. Бірақ мектеп жасына дейінгі бала оқуды ойнау арқылы бастайды - ол оқуды белгілі бір ережелері бар рөлдік ойынның бір түрі ретінде қарастырады. Алайда, осы ережелерді сақтай отырып, бала өзі үшін қарапайым оқу әрекеттерін игереді. Ойынға қарағанда ересектердің оқуға деген түбегейлі басқа көзқарасы баланың оған деген көзқарасын біртіндеп және баяу қалпына келтіреді. Оның оқуға деген құштарлығы мен бастапқы қабілетін оятады.
Ойынның бала тілін дамытуға әсері мол. Құрбыларына түсіндіру қажеттілігі біріккен сөйлеудің дамуын ынталандырады. Ойын жағдайы оған енген әрбір баладан тілдік қарым-қатынастың белгілі бір даму деңгейін талап етеді. Егер бала ойын барысына қатысты өз тілегін нақты айта алмаса, басқа ойыншылардың ауызша нұсқауларын түсіне алмаса, құрбыларына ауыртпалық түсіреді. Құрбыларымен тіл табысу қажеттілігі тілдің үйлесімді дамуын ынталандырады.
Ойын жетекші әрекет ретінде рефлексиялық ойлауды дамыту үшін ерекше маңызға ие. Рефлексия - адамның өз іс-әрекетін, іс-әрекетін, мотивтерін талдау және оларды жалпы адамзаттық құндылықтармен, сондай-ақ басқа адамдардың әрекеттері мен мотивтерімен байланыстыру қабілеті. Рефлексия баланың ересек тұлға әлеміндегі адекватты мінез-құлқына ықпал етеді. Ойын рефлексияның дамуына әкеледі, өйткені ойында қарым-қатынас процесінің бөлігі болып табылатын әрекеттің қалай орындалатынын бақылаудың нақты мүмкіндігі бар. Ойыншының қос позициясы - орындаушы және бақылаушы - өз мінез-құлқын үлгінің мінез-құлқымен корреляциялау қабілетін дамытады. Рөлдік ойында рефлексияның алғы шарттары адамның өз іс-әрекетін түсіну қабілеті, өзінің іс-әрекетін, қажеттіліктері мен тәжірибесін басқа адамдардың әрекеттерімен, қажеттіліктері мен тәжірибесімен түсіну қажеттілігі ретінде туындайды.
Қозғалтқыштың дамуы көбінесе ойында жүзеге асады, өйткені ол белгілі бір ұйым жағдайында баланың қимыл-қозғалысын жетілдіруге қолайлы жағдай жасайды. Ойынның басты артықшылығы - онда психикалық процестердің озбырлығы пайда болады, баланың жеке тұлғасы қалыптасады. Баланы жан-жақты дамыту құралы ретінде ойынның педагогикалық ерекшеліктеріне де көңіл бөлген жөн.
Балалар ойыны жеке тұлғаның жас ерекшеліктеріне байланысты анықталады.
Ойын белгілі бір жалпы, ерекше және әмбебап белгілермен сипатталады:
1. Ойын оқытудың белсенді түрі ретінде. Оның формаларының алуан түрлілігі баланы шынайы өмір құбылыстары саласына енгізеді, соның арқасында ол заттардың қасиеттері мен қасиеттерін, олардың ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz