Қазақ өнерінің тарихы
АБАЙ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
ӨНЕР, МӘДЕНИЕТ ЖӘНЕ СПОРТ ИНСТИТУТЫ
ӘОЖ 378.147 - 7.05
МРНТИ 14.35.01
МАГИСТІРЛІК ДИССЕРТАЦИЯ
Хуандых Хызырбек
Ғылыми жетекші: Джанаев. М Б. п.ғ.к., қауымдастырылған профессор м.а
"Моңғолиядағы қазақ мектептеріндегі көркем білім негіздері" Мамандығы: 7M01416 Көркем білім, графика және жобалау
МАЗМҰНЫ
1.Монғолия мектептеріндегі көркемдік білімінің теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Монғолиядағы көркемдік білімінің тарихи қалыптасуы ... ... ..
1..2 Монғолиядағы қазақ мектептеріндегі көркемдік білім берудің негізгі тенденциялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.Қазақстан мен Монғолияныңың көркем білім берудегі педагогикалық жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1 Монғолияныңың көркем білім берудегі педагогикалық жүйесі
2.2 Монғолияның мектептеріндегі көркем білім берудегі ұлттық құндылық пен дүниетанымдар дәріптеу негіздері
2.3 Қазақстан мен Монғолия мектептерінде көркемдік білімнің ерекшелігі мен мүмкіндіктері
Зерттеу өзектілігі. Қазақстан Республикасының Білім министірлігі белгілеген ережелермен, Қазaқcтандағы орта жоғары кәсіби және балама (альтернативті) білім беру стандартының қазіргі талаптар өнердің түрлерін жеке тұлғаны тәрбиелеу мен дамыту үрдісінде кең қолдануымен тарату жұмыстaрын жан-жақты жүргізу мәселесін алдыңғы орынға қоюы да дәлелдей түседі [ҚР 2005-2010 жылғы білімді дамытудың мемлекеттік бағдарламасы, Казахстанская правда, 16 қазан 2004;]
Қазақстанның әлемдік білім беру кеңістігене енуі білім беру жүйесін реформалауды. яғни білім сапасын қазіргі талаптарға сай қамтамсыз ету мақсатында жетілдіруді қажет етеді. Қазіргі таңда Қазақстан Республикасындағы білім беру жүйесінің мақсаты жүйеленіп , дайын күйінде берілген білім, қабілет пен дағдыларды қайталаумен шектеліп қана қоймайды .шығармашлықпен еңбектене білетін, тың жағалықтар ашуға қаблетті, өзіндік ойлау қабілетімен ерекшеленетін жеке тұлғаны қалыптастыру міндеті тұр. Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында (2007ж. )білім беру жүйесінің міндеті - жеке адамның шығармашылық рухани және күш- қуаты мүмкіндіктерін дамыту, ... даралқты дамыту үшін жағдай жасау арқылы ой - өрісін байыту ретінде белгіленген . Бұл өз кезегінде. Мектер оқушыларының шығармашылық қабілеттерін қалыптастырумен қатар дамуынада анағұрлым тиімді мүмкіншілк пен әдістерді іздестірудің маңызды мәселе екенін дәлелдейді
Шығармашылық, қабілеттер мен өзіндік жұмыс істеу іскерлігімен дағдылары өздігінен пайда болмайды, олар мақсатты ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті және шығармашылық, практикалық сипаттағы әртүрлі тапсырмаларды орындау процесінде қалыптасады. көрнекті ойшылдары мен жазушылары тұлға шығармашылығының маңыздылығын атап көрсетеді Әл - Фарабидің Ж.Баласагуни А. Құнанбаев Ш. Құдайбердиев А.Байтұрсынов Ы.Алтынсарин Х. Досмұхамедұлы Ж. Аймауытов М.Жұмабаев М. Дулатов және т.б. еңбектерінде ашып көрсетілген .
Біздің зерттеуіміз көрсеткендей, оқыту мен тәрбиелеудің нақты тәжірибесінде қазіргі оқушылардың шығармашылық қабілеттерін өнер мүмкіндіктері арқылы, соның ішінде жалпы білім беретін мектептердегі Бейнелеу өнері сабақтарында дамыту мәселесіне тереңірек назар аудару қажет. Негізінен жалпы білімді, дағдыларды, бейнелеу практикасының дағдыларын қалыптастыруға және дамытуға ғана назар аударылады. Педагогикалық білім беру процесінде бейнелеу өнерінің мүмкіндіктерін пайдалану мәселелері Қ. Е. Ералин , М.Ж. Қозыбақов , Әбдіғаппарова, Д. А. Кемешен, Қ.Қ.Болатбаев, С.С.Болатов, С.А. Аманжолов . С.А. Жолдасбекова Дж.Балкенов. Қ.Әмірғазин, Э.Асылханов, М.Ж.Тәңірбергенов, С.К.Бейсенбаев, С.Р.Матаева, А. Л. Павловский. З.Ш.Айдарова және т.б. басқа жұмыстарда қарастырылған. Бейнелеу өнеріндегі көркемдік білім беру саласындағы ғалым - педагогтар Н. Н. Ростовцев В.С. Кузин Е. В. Шорохов , Н. В. Лебедко , А. В. Ломов, бейнелеу көркем шығармашылығын зерттеуге ерекше назар аударды.
Оқушылардың шығармашылығын қабілетін қалыптастыру-бұл өзіндік мақсаты бар педагогикалық үдеріс . Ол оқушыларының көркем шығармаларды қабылдау мен ұсынудың икемділігі мен дағдыларын игеруімен сипатталады. Педагогикалық әдебиетте қалыптасу ұғымы-бұл жеке тұлғаның білімін, икемділігі мен дағдыларын арттыруға бағытталған жоспарлы іс-әрекеттің нәтижелері.
Монғолия мен Қазақстанда көркемдік білім берудің негізгі тенденцияларының бірі ұлттық мектептің қалыптасқан дәстүрлеріне назар аудару болып табылады, оған сүйену өскелең ұрпақтың ұлттық сана-сезімін және өз елінің мәдениеттері үшін азаматтық жауапкершілік сезімін қалыптастырудың таптырмас факторына айналады.
Бейнелеу өнері саласындағы білім беру саласында ондаған зерттеулер, академиялық жұмыстар мен оқулықтар жасалды, оқытудың әртүрлі әдістері жасалды және сыналды, зерттеуші Д.Цэвэгсүрэн Бейнелеу өнері сабағында оқушыларды дамыту әдістемесі мен тиімділігін арттыру мәселесі 1979 жылы, Д.Дашдаваа 1999 жылы Жалпы білім беретін мектептерде бейнелеу өнерін оқытуда дәстүрлі моңғол сызу және иллюстрация әдістерін қолдану , Д.Дашхүү 2001 жылы Моңғолия мектеп жасына дейінгі балалардың сурет салу және иллюстрациялау іс- әрекетінің ерекшеліктерін зерттеу, Д.Цеден Иш 2006 жылы Бастауыш сынып оқушыларының сурет салу қабілетінің дамуын зерттеу , Н. Бавуужав 2008 жылы Бейнелеу өнерін оқыту технологиясының инновациясы, З. Баярмагнай 2013 жылы Бейнелеу өнері сабақтары арқылы оқушылардың шығармашылық бағытын дамыту, А. Ариунболд 2017 жылы Моңғол балаларының суреттері Суреттердегі кеңістіктік бейнелеуді зерттеу ондаған зерттеулер жариялады. бейнелеу өнерін оқытуда әлі күнге дейін қолданылып жүрген осы ғалымдардың мақалалары, кітаптары, оқулықтары мен анықтамалықтары, Сонымен қатар, сол кезеңдегі Г.Одон, О.Нацагдорж, Ц.Ядамжав Л.Батмөнх, С.Жамц, Т.Батчулуун, С.Батчулуун, Ж.Төмөрбат, Д.Хөхөө, Г.Мэндээ, С.Батцоож, Б.Галбадрах сынды мұғалімдер жасаған бейнелеу өнері бойынша білім беру және педагогикалық жұмыстар монғол мемлекетінің бейнелеу өнері саласындағы білім беруді дамытуға өз үлестерін қосты
Зерттеудің объектісі: Монғолиядағы қазақ мектептеріндегі көркем білім берудегі үдерісі.
Зерттеудің пәні: Монғолия мектептерінің көркем білім беріунің қалыптасуы мен білім жүйесінің тарихы.
Зерттеудің негізгі мақсаты: Монғолиядағы қазақ мектептеріндегі көркем білім негіздерінің даму тарихына оқу - тәрбие жүйесіне ғылыми талдау жасау және тарихи тағылымын анықтау
Міндеттері:
Монғолияның мектептеріндегі көркем білімнің қалыптасуы мен дамуына ықпал еткен қоғамдық- тарихи , педагогикалық алғы шарттарды анықтау.
Монғолиядағы қазақ мектептеріндегі көркем білім негізінің оқу әдістесмесінің мазмұнын ашу.
Қазақстан мен Монғолия мектептерінде көркемдік білімнің ерекшелігі мен мүмкіндіктерін анықтау.
Зерттеудің ғылыми болжамы: Егер Монғолиядағы қмектептеріндегі көркем білім негізінің қалыптасы мен даму тарихына байланысты педагогиқаық іс- тәжірибелер жинақталса , дамуының тарихи кезеңі айқындалса бүгінгі қоғамдық сұранықа сай сын көзбен қарай отырып ,жаңаша тарихи- педагогикалық талдау жасалса және талдау негізінде өзектілігі жойылмаған құнды тәжірибе жүйеленіп қорытылса
Жетекші идея: Монғолиядағы қазақ мектептеріндегі білім жүйесіне, іс-тәжірибесіне бүгінгі күн тұрғыснан баға беру, Ол Монғолиядағы қазақ мектептерінің оқу - тәрбие жұмстарындағы теориялық және практикалық мәселелерді шешуге негіз болады.
Зерттудің теориялық және әдістемелік негіздері: Философия , педагогика және психологиялық әдебиеттердегі білім беру , тәрбие мәселелері туралы теориялық - әдіснамалық теориялар , теория мен тәжірибе арасындағы байналыстар туралы қағидалар , жалпы адамзатық және ұлттық құндылықтардың диалектикалық өзара бірдіге байланысты тарихи, әлеуметтік ,мәдени ілімдері, тарихы педагогикалық құбылыстарды зеттеулегі объективтілік, жүйелік теориясы туралы ілім негізінде алынды.
Зерттеу әдістері: Тарихи - педагогикалық әдебиеттерді зерттеу мәселесіне байланысты сирек қол жазба қорларын және мұрағат деректерін талдау, Тарихи - педагогикалық жүйені сақтау , психологиялық, педагогикалық, әдістемелік әдебиеттерге теориялық талдау жасау, мектеп оқушыларының шығармашылық жұмыстарына , бейнелеу өнері пәні бойынша мектеп бағдарламасына талдау жасау,педагогикалық эксперимент, тәжірибе - эксперимент жұмыстарының нәтижелерін өңдеу.
Зерттеудің көздері: Зерттеу жұмысны барысында Қазақстан Республикасының Білім туралы заңы Қазақстан Республикасының Мәдени мұра және ҚР білім және ғылым министірлігінің қазаргі білім беру және тәрбиелеудегі норвативтік құжаттар тұжырамдамалыры кешенді , жалпы орта ,бастауыш білім берудің мемлекетік әдістнамалық құжаттар, Монғолияның Мемлекттік және Баян - Өлгий мұрағаттық деректері , Монғолия мемлектік Білім министрлігінің мұрағатық материалдары , әртүрлі статистикалық жинақтар ,
1.Монғолия мектептеріндегі көркемдік білімінің теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.1Монғолиядағы көркемдік білімінің тарихи қалыптасуы ... ... ..
1921 жылғы халықтық революциядан кейін Моңғол Халық партиясы(МХП) ұлттық өнер мен мәдениетті дамытуға бағытталған өнер мен әдебиеттің дамуына, халықтың мүддесіне сай мазмұнмен және Моңғолияның қазіргі бейнелеу өнері тарихында жаңа бет ашатын бүкіл әлемдегі классикалық өнердің прогрессивті мұрасын шығармашылықпен дамытуға көп көңіл бөлді.[.МАХН-ын 2-р их хурал 1923 оны 7, 8-р саруудад хуралджээ. Урлагийн талаар 6-р хуралдаан дээр баталжээ. МАХН-аас урлаг-утга зохиолын талаар гаргасан тогтоол шийдвэрүүд 1921-1966 УБ. 1967 он].
Сол кезде моңғол суретшілері ұлттық өнер дәстүрін қолдады, әлемнің көркемдік ерекшеліктерін, әсіресе кеңестік бейнелеу өнерін зерттеді және суретшілердің алдында жаңа қоғам құру үшін қазіргі моңғол бейнелеу өнерінің негізін қалады [ Монголын Орчин үеийн дүрслэх урлаг 1921-1940. Дүрслэх урлаг сэтгүүл. № 3, УБ. 1980, 20 тал. ].
Еуропалық кескіндеме әдісі Моңғолияға Ресей арқылы келді және моңғол суретшілері адамзат даму тарихында жинақталған бейнелі ғылымның байлығын білдіретін Батыс кескіндеме әдісін игермес бұрын, MХП шетелдік талғампаздықты ұстанған дұрыс деп келісті . [ МАХН-ын 3-р Их хурал 1924-оны 8, 9-р саруудад хуралджээ. МАХН-аас урлаг-утга зохиолын талаар гаргасан тогтоол шийдвэрүүд 1921-1966 УБ. 1967 он, 12 тал ]
1924 жылы суретші Б. Шарав моңғол бейнелеу өнеріндегі кескіндеме мен бояудың жаңа өнерінің негізін қалаған бейнелеу өнерінің жаңа буынының негізін қалаушылардың бірі болып саналады. Оның шығармашылығын портреттер мен баспа картиналары деп жіктеуге болады [Л.Сономцэрэн, Л.Батчулуун., Монголын Дүрслэх Урлагийн товч түүх. УБ., 1989. 51 тал]. Сол кездегі моңғол суретшілерінің жұмысын зерттеу кезінде жаңаға ұмтылудың, жаңа нәрселер үшін күресудің және ааңаларды игерудің, ескіге деген жеккөрушіліктің, жаңа идеялар мен қуаныштарды түсінудің белсенді көркемдік көрінісі байқалды, бұл суретшілердің жақсылыққа ұмтылғанын көрсетеді.оның жарқын болашағының өмірі мен кереметі.
Әлеуметтік прогресс бейнелеу өнерінен жаңа жолдар мен мазмұн түрлерін талап етті, ал халық партиясы, революция, қарулы күштер, әйелдер, жастар, өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы және мәдени революция жұмыстың негізгі тақырыптары болды.
Қоғамның өмірі мен прогресінде өзгерістер неғұрлым тез орын алса, жұмыс тақырыбы соғұрлым тез қаныққан және жұмыстың мақсаты қазіргі бейнелеу өнерінің жетістіктері мен болашақ ұмтылыстарының көрінісі болған әлеуметтік және саяси саясатпен тығыз байланысты болды. Бұл өнер кезеңінің ортақ белгілерінің бірі-ол өмірдің жаңа мағыналарына бай және шығармашылықты ынталандыратын жауынгерлік сипатқа ие
[МАХН-ын Төв хорооны бүгд хурлын тогтоол. 1925-оны 3-р сард хуралджээ. МАХН-аас урлаг-утга зохиолын талаар гаргасан тогтоол шийдвэрүүд 1921-1966 УБ. 1967 он. 13 тал. ].
Сол кездегі бейнелеу өнері адамдардың рухани қажеттіліктеріне жауап берді және олардың тілектеріне толық сәйкес келді.
Моңғол бейнелеу өнерінің шеберлері жаңа әлеуметтік мақсаттарды жүзеге асыру және заманауи бейнелеу өнерін дамыту үшін өз таланттарын біріктірді және олар халық революциясы мен оның бейнелеу өнерінің мәні мен мәдениетін құруға кірісті.
Сол кезде жұмыс істеген суретшілер мен қолөнершілердің бір бөлігі дәстүрлі бейнелеу өнері, халықтық қолөнер және шығыс өнері бойынша білім алды. Басқалары революциялық жылдары алғашқы белгілі заманауи бейнелеу өнерін меңгерген суретшілер болды.
Монғол суретшілері мен қолөнершілері Батыстың алғашқы белгілі өнерін игерді, ал майлы бояулар мен гипс материалдары арқылы шынайы өмірді бейнелеуге шынайы көзқарасты дамыту үшін жұмыс істейді. Суретшілер іздеуді шындықпен және уақытпен өз уақытының көркемдік бағытымен біріктірді. Кез келген елдің мәдени тарихы халық жолымен тығыз байланысты болғандықтан, қазіргі бейнелеу өнері белгілі бір дәрежеде бүкіл елдің ортақ мәдени ерекшеліктерін көрсетеді, сонымен бірге өз елінің бірегей өміріне, табиғатына, мәдениетіне, әдет-ғұрпына және эволюциясына қарсы тұрады
[Монголын Орчин үеийн дүрслэх урлаг 1921-1940. Дүрслэх урлаг сэтгүүл. № 3, УБ. 1980, 21 тал. ].
Монғолияда заманауи бейнелеу өнерінің ортақ ерекшелігін жасау үшін басты назар идеялар мен даму үлгілеріне аударыды, өнер туындылары кескіндеме, мүсін, сахналық безендіру және сәндік-қолданбалы өнерге бөлінеді. Халықтың көп бөлігі сауатсыздық жағдайында партияның саяси өмірі мен саясатының мағынасын айқын және қол жетімді түрде насихаттау маңызды болды.
Кескіндеме өнері фондық суреттерді, плакаттарды, басылымдарды, сәндік суреттерді және т.б. қамтиды. Газет бейнесі өзінің көркемдік функциясынан басқа, саяси контексте халықтық партияның жауынгерлік сөзін және белгілі бір көзқарасты білдірудің көркемдік бірлігін көпшілікке жеткізу үшін күшті идеологиялық қару ретінде қызмет етті. Саяси маңыздылығы - бұл бейнелер кез-келген адамға түсінікті болып қана қоймай, адамдарға әсер етіп, олардың шынайылығын тануға мәжбүр етті[ МАХН-ын 6-р Их хурал 1927-оны 9-р сард хуралджээ. МАХН-аас урлаг-утга зохиолын талаар гаргасан тогтоол шийдвэрүүд 1921-1966 УБ. 1967 он. 16 тал. ].
Суретшілер көпшіліктің назарын аудару үшін қызықты сценарийлер, көркем асыра сілтеулер мен әзілдер салды. Кейбір суреттер мүдделі тұлғаның атын сипаттау және көрсету үшін, сондай-ақ оны суретте түсінікті ету және оны екі немесе үш бөліктен тұратын сериямен салу үшін пайдаланылды.
ХХ ғасырда Моңғолияда бейнелеу өнері даму толықын 5 кезеңге бөлуге болады
Бірінші кезең: бейнелеу өнері дамудың толық әлеуетіне ие болған кезде. [1921-1945]. Бұл істегі маңызды нәтижелер қазіргі заманғы ғылыми білімді, мәдениет пен білім беруді тарату, сауатсыздықты жою, азаматтық мектептер құру және заманауи білім беру жүйесін құру мақсаттары болды. Бұл әрекеттер сол кездегі партиялық-мемлекеттік органдарды сипаттайды өнер туындыларының тақырыбын байытыңыз, оны жаңа жанрлармен байытыңыз, жас талантты суретшілердің кәсіби білімін жетілдіріңіз. Бұл өнер институттары мен білімге ерекше назар аудару керектігін көрсетеді. 1930 жылдардың аяғында мұғалімдер мектебі сурет сабақтарын, ерікті сурет топтарын, жаппай оқуға түсуге арналған уақытша курстарды немесе мәдениет мекемелері мен кескіндеме бөлімдерінің шәкірттері мен үйірмелері түрінде дайындады, ал курстардың мазмұны Практикалық білім мен дағдыларға негізделген дарынды суретшілердің саны артып, бейнелеу өнері физикалық күшке айналу мүмкіндігіне ие болды.
Екінші кезең: өзін-өзі сақтау, қорғау және мектеп құрған факторларды күшейту кезеңі. [1945-1971]. Мектеп әлеуметтік дамуға тәуелсіз бағытталған бұл бейнелеу өнерін басқа мектептің қосымшасы ретінде дамытудың ерекше саясаты жоғалған немесе қоғам сатып алған құндылықтарды жоғалтуға жақын кезең болды. Бұл жағымсыз құбылыс сол кезде жұмыс істеген кеңестік мамандардың, жетекші зиялылар мен суретшілердің арқасында жойылды. Кейбір қиындықтарға қарамастан, ұлттық сарапшылар "өнер мекемелерінің кәсіби және басқарушы персоналын даярлаудың" негізгі мақсаттарын жүзеге асыру, оқу жоспарында нақты оқу жоспарлары мен бағдарламалары бар базалық білімді, технологияны және кәсіби дағдыларды қалыптастыру, сондай-ақ теорияға негізделген практикалық оқыту нәтижесінде дүниеге келді.
Үшінші кезең: қоғамдағы өзін-өзі қабылдау кезеңі: [1971-1989] Социалистік мазмұнына қарамастан, моңғол бейнелеу өнері адамзаттың заманауи мәдениеті мен өнерінің қазынасына жол тауып, оған өз үлесін қоса бастады, оны әлемдік мәдениет пен өнермен параллельге дайындық уақытымен қорытындылауға болады.
Қытай Халық Республикасының Халық Комиссарлары Кеңесінің № 112 Жарлығымен Музыка және би орта мектебі бейнелеу өнері орта мектебіне айналды, әр түрлі мамандықтар бойынша бір-біріне тәуелсіз 1971-1972 ж оқу жылынан бастап сабақтар басталды. 1973 жылы Даудста Қытай Халық Республикасының ХКК № 177 Жарлығымен оқу орталығы құрылды. Осы кезден бастап мектептің кейбір кәсіптік сыныптары қайта ашылды. Қорытындылай келе, 1971-89 жыл-Мектеп жылы бұл өте тұрақты кезең және бұл қоғамның талаптарына сәйкес кадрлары мен материалдық базасы бар мектеп - кәсіптік-техникалық оқу орны болуы керек екенін қоғам мойындайтын кезең . маман дайындалып, оның аяғына толығымен тоқтайтын кезең.
1990 жылға дейінгі кезеңдегі бейнелеу өнері саласындағы білім беру жүйесінің басты ерекшелігі елімізде мамандандырылған көркемдік білім берудің басталуы мен негізі болып табылады, бұл монғол мәдениеті мен өнерінің дамуындағы маңызды кезең.
Төртінші кезең: 1990 жыл, өзгеріс кезеңі: [1996-1998] 1990 жылдан бастап мәдениет пен өнер адамзаттың жалпы стандарттарына сәйкес табиғи түрде дами бастады, нәтижесінде көптеген мәдени және көркемдік идеологиялар пайда болды, бұл тіпті алға қарай жолды нақтылады. 1992 жылдан бастап бейнелеу өнері колледжі және 1994 жылдан бастап Моңғолияның Білім Министрінің бұйрығымен Монғолия мемлекеттік бейнелеу өнері университетінің академиялық өнер және ғылым орталығы болды. 1990 жылдан бастап әлеуметтік құндылықтар өзгеріп, моңғол қоғамы жалпы нарықтық қатынастарға көшті. Қоғамдық қатынастардың барлық аспектілеріндегі бұл түбегейлі өзгеріс мемлекеттің білім беру саясатының өзгеруіне әкелді. Мектеп сонымен қатар өзінің миссиясы мен мақсаттарын қоғамның талаптарына сәйкес өзгертті, бірақ бұл мектептің қазіргі жеке басын табудың өте қиын жолы болды.
Бесінші кезең : 1998 жылдан бастап қарқынды даму кезеңі басталды. [1996-1998] мектеп өзінің болашақ дамуының "Бас жоспарын" әзірледі және даму жолдарын жасады қоғамның қажеттіліктері мен сұраныстарына сәйкес мамандар ғана емес, сонымен қатар осы саладағы ғылыми қызмет те дайындалуда, оны ғылыми дайындық пен білім басталған кезеңдерге бөлуге болады.
1.2.Монғолия мемлекетіндегі көркемдік білім берудің негізгі тенденциялары .
Моңғолиядағы бейнелеу өнері білімінің қалыптасуы мен дамуының тамыры ертеден жатыр. Орта ғасырлар мен тас ғасыры мен қола дәуірінде жасалған Моңғолия жерінде көп кездесетін петроглифтер, адам тас мүсіндері, бұғы тас мүсіндеріндегі оюлар сияқты өнер тарихы мен ескерткіштер жүздеген ғасырлар арқылы жасалған.
Моңғол мектебі бірінен екіншісіне қарай дамып келе жатқан үй, мемлекеттік (ұлттық) және діни үш негізгі типте дамыды. (Моңғол мәдениетінің тарихы, кіші том. 1999. 32- бет). Бейнелеу өнері білімі де осылай дамыды.
Моңғолияның барлық бейнелеу өнерінің дамуындағы жаңа кезең 1921 жылғы революциялық Оқиғалармен және 1924 жылы Моңғол Халық Республикасының МХР жариялануымен байланысты. Сол кездегі Моңғолиядағы қоғамдық-саяси жағдай өте қиын болды: елдің экономикалық артта қалуы, өзінің материалдық және рухани құралдарының тапшылығы, халық арасындағы кедейлік пен ауру, жалпы дерлік сауатсыздық, ламаистік шіркеудің халықтың санасына билігі, билеуші элитаның ескі тәртіп шеңберінде елді тиімді басқару мүмкіндігінің болмауы. Бұл жағдайда ең өзекті мәселелердің бірі бүкіл ел бойынша революция жүргізу міндеті болды. [127, Сергеева Т. В., 1983. Б.203].
ХХ ғасырдың ортасынан бастап Монғолия мемлекетінде бейнелеу өнері мұғалімдері, суретшілер мен ғалымдар үлкен рөл атқарды. Біздің шығармашылық оқытушыларымыз сол кездегі әлеуметтік оқиғаларды бейнелейтін маңызды туындылар жасап, Моңғолияның бейнелеу өнерінің дамуына үлес қосты.
Социализмнің материалдық-техникалық базасын құру кезеңінде мәдени және көркемдік саясат мемлекеттің, қоғамның және мемлекеттің басқарушы партиясының шешімдеріне бағынғаны түсінікті.Сондықтан көркем шығармалардың мазмұны әрқашан әлеуметтік саясатқа сәйкес келді. өнер тарихынан идеология ұғымы кез-келген қоғамда бар, сондықтан біз ХХ ғасырда бастан өткерген және сынап көрген социалистік қоғамның табиғатын дұрыс бағалап, қарастыра аламыз (3)
Алпысыншы жылдары бейнелеу өнерінің мамандандырылған мектептерін ашу арқылы кәсіби суретшілерді дайындай бастады, бұл Монғол елінің білім беру және мәдениет саласындағы үлкен жетістік. Сондай-ақ Батыс бейнелеу өнерін оқыды және бейнелі оқытудың негіздерін жасады. Кафедра ұжымдары жалпы білім беретін мектептер мен институттарда бейнелеу өнерінің теориясы мен практикасын оқыту әдістемесін әзірледі, кітаптар мен оқулықтар жазды, елеулі өнер туындыларын жасады.
Содан бері біздің кафедра Кеңес Одағының суретшілеріне жоғары білімге батыстық кескіндеме, кескіндеме және мүсін пәндерінен сабақ бере бастады. Дәл сол кезде кескіндеме, мүсін және бояу жұмыстарымен танымал ұлы мастхедтер дүниеге келді.Сексенінші жылдары Репин атындағы Өнер Академиясын бітірген суретшілер бейнелеу өнерінен сабақ бере бастады. Сондай-ақ, мәдениет және өнер университетінен, ғалымдар факультетінен. Бадрах, мұғалім Н. Очирбат сабақ беруге келді, сол кезде зерттеушілер мен оқытушылар бейнелеу өнері мен педагогика бойынша монографиялар, сондай-ақ ауқымды ғылыми-зерттеу жұмыстарын жаза бастады.
Алғаш 1958 жылы жалпы білім беретін мектептердегі бейнелеу өнері сабақтарына жетекшілік ететін жоғары білімді мұғалімдерді даярлау мақсатында құрылған Моңғолия Мемлекеттік Университетінің ММУ Бейнелеу өнері кафедрасы құрылған күннен бастап еліміздегі бейнелеу өнері білімінің дамуына зор үлес қосты. Кафедрада ондаған атақты суретшілер, суретшілер, ұстаздар мен тәрбиешілер еңбек етеді, сол ұстаздардан тәлім алған шәкірттер алпыс жыл бойына моңғол балалары мен жастарының бейнелеу өнері тәрбиесін дамытуға арнады.
Кез келген елдің өнері мен мәдениетінің даму тарихы сол елдің әлеуметтік, саяси жүйесімен, даму тарихымен тығыз байланысты болғандықтан, Моңғолиядағы бейнелеу өнері білімінің 60 жылдық даму тарихы 1960-1990 жылдар аралығын немесе социализмнің материалдық- техникалық базасын нығайту кезеңі, 1990 жылдан қазіргі уақытқа дейінгі немесе демократиялық қоғам кезеңі.кезеңі (Мәдениет тарихы, 153- бет) бөлімдеріне бөлуге болады.
1990 жылы демократиялық қоғамға көшкен кезде бейнелеу өнерін оқыту әдістемесі мен тұжырымдамаларында түбегейлі өзгерістер болды және әлемдік қоғамдық тенденцияларына сәйкес келетін шығармашылық әрекеттерді дамытудың оқыту әдістемесіне көшу процесі студенттік болып табылады. - орталықтандырылған және балалардың дамуын қолдау тұжырымдамасы бар, кезең- кезеңімен жүзеге асырылды.
Бейнелеу өнер кафедрасын бітіріп оқытушылық қызмет атқарып жүрген, бейнелеу өнері білім беру саласында ондаған зерттеулер, ғылыми еңбектер, оқулықтар шығарған, зерттеп, тәжірибеден өткен зерттеушілердің, ғалымдардың, оқытушылардың еңбектері. оқытудың әртүрлі әдістері мен белгілі бір нәтижелерге қол жеткізді.
Бейнелеу өнері кафедрасында қызмет еткен, қазіргі таңда осы кафедрада қызмет етіп жүрген ұстаздар, академиктер мен түлектер атқарған істердің барлығы бүгінгі моңғол халқының бейнелеу өнерін дамытуға арналған деп айтуға болады. кафедрасы құрылды. Содан бері елімізде бейнелеу өнері бойынша жоғары маманданған кадрлар даярлау, оқыту әдістемесін жетілдіру, бейнелеу өнерін дамыту міндеттерін атқарып, осы салалардың одан әрі дамуына негіз қаладық.
Кафедраның даму барысында қоғам сұранысына сай бейнелеу өнерінің көптеген кәсіби сыныптары ашылып, мамандар даярланды. Бейнелеу өнері университеті Бейнелеу өнері кафедрасынан тармақталып, бүгінде еліміздегі бейнелеу өнері саласының жоғары білімді мамандарын дайындайтын ірі орталыққа айналды. Бейнелеу өнері кафедрасының негізгі міндеттерінің бірі студенттерге бейнелеу өнерін оқыту әдістемесін үйрету және бейнелеу өнері бойынша магистратура мен докторантура деңгейінде курстарды өткізу болып табылады.
Бейнелеу өнері кафедрасында қызмет еткен, қазіргі таңда қызмет атқарып жүрген оқытушылар, академиктер мен мектеп бітірушілер атқарған істердің барлығы бүгінгі моңғол халқының бейнелеу өнері білімін дамытуға арналған деп санауға болады. Кафедра құрылған күннен бастап бейнелеу өнері бойынша жоғары маманданған кадрларды даярлау, оқыту әдістемесін дамыту және елімізде бейнелеу өнері зерттеулерін дамыту, осы салалардың одан әрі дамуына негіз қалау міндеттерін атқарып келеді.
Бөлімнің даму жолында қоғам сұранысына сай естелік өнердің көптеген кәсіби сыныптары ашылып, мамандар даярланды. Бейнелеу өнері университеті Бейнелеу өнері кафедрасынан тармақталып, бүгінде еліміздегі бейнелеу өнері саласындағы жоғары білімді мамандар даярлайтын ірі орталыққа айналды. Бейнелеу өнері кафедрасының негізгі міндеттерінің бірі - магистранттарды бейнелеу өнерін оқыту әдістемесімен қамтамасыз ету және бейнелеу өнері бойынша магистратура мен докторантура деңгейінде оқытуды жүргізу.
Қазіргі Монғолияда алғашқы қазақ мектептері қалыптасқаннан бастап көркем білімнің оқытлуы 1927-1940 жылдарда жасалынған оқу бағдарламасы негізінде жаңа бағытта жүргізіледі.
1927-1940 ж.ж Монғолияда қазақ мектебінің қалыптасуы кезеңі. Революция орнағанан кейінгі қазақтардың арасында жаппай сауат ашу жұмыстарна әлеуметтік- экономикалық және саяси жағынан ұймдастырылғандығы және қазақ мектептерін дамытуға атсалысқан ағартушы- педагогтардың ықпалы зор болғандығымен ерекшеленді.
1927 жылы қазақ мектебін ашуға шешім қабылданып, 1928 жылы алғашқы қазақ мектебі Ақбалшықта орнады. 1930-1931 жылдары Монголияға Коммунистік Жастар Интернационалы КЖИ-ның өкілдері Абай Қасымов,Шәріп Өтеповтер мен тікелей Қазақстаннан келген мұғалімдер Бердіқожа Жолтаев , Қайырбай Тілеубердиндердің халық ағарту ісін алға жылжыуна үлкен бет бұрыс болды. Бұл кезеңде ерекше мемлекеттік мәні бар шаралардың бірі -1934 жылы қыркүйек айында болған МХРП-ның ІХ съезінің танитын бір адам бірнеше адамға хат үйрететін болсын! деген шешімі міндетті болды.
1941-1960 ж.ж Монғолия қазақ мектептерін дамыту кезеңі болып саналады. Осы кезеңде Монғолиядағы қазақ аймағының ерекшелігіне үйлескен дамыту, жалпы білім беру жүйесі мен алғашқы зиялылардың қалыптасумен ерекшеленді. Мектептерді мұғаліммен қамтамысз ету, мұғалім кадрларын даярлау, мектеп жасындағы балаларды мектепке қамту, оқулықтармен қамтамасыз ету сияқты істер орындалды.
1955 жылы Мектеп жасындағы баланы міндеті түрде - алғашұы сатылы білімді болдыру туралы МХРП Орталық Комитетінің №289, Министрлер Кеңесінің №167 Қаулысы шықты.
Ал келесі кезең 1961-1995 ж.ж Монғолиядағы қазақ мектептерін нығайту кезеңі. Бұл кезең оқу мен тәрбие жұмысының сапасы, ықпалын пәрменді болдыру, оқытудың материалдық базасын нығайту, мұғалімдердің мамандығын жоғарылату және педагогикалық - әдістемелік тұрғыда басшылық жасау сияқты ерекшеліктермен дараланды.
Осы кезеңде ,1977 жылы 5 қараша күні МХР Білім минисрлігінің оқуды өнімді еңбекпен ұштастыруға негізделген №257 Қаулысы шықты.
Жоғарыдағы мәлметтерді төмендегі кестеден көруге болады:
Кесте -Монғолиядағы қазақ мектептерінің даму кезеңдері (1927-1995)ж.ж
№
Даму кезеңдері
Дамуына әсер еткен тарихи жағдайлар , қаулылар
Мектеп түрлері
Қолданылған әліпбилер
1
1927-1940 ж.ж
Социалистік революцияның орнауы МХРП-ның Viсъезіндегі жаппай бастауыш білім беру, сауат ашу жоспары ;
1927 жылы қазақ мекебін орнату шешімі;
1940 жылы 25 маусымда Баян-Өлгий аймағын құру туралы шемімі.
Бастауыш
Ескі монголша,
Араб, латын
2
1941-1960 ж.ж
Социализмнің дамуы;
Ұлттық білім берудің жүйесінің қалыптасуы;
1955 жылы Мектеп жасындағы балаларды міндетті түрде алғашқы сатылы білімді болдыру МХРП Орталық Комитетінің №289, Министрлер Кеңесінің №167 Қаулысы.
Бастауыш
7 жылдық
10 жылдық
Латын
кирилл
3
1961-1995ж.ж
Кемелдеген социализімнің өркендеу кезеіңі;
1990 жылдан экономикалық тоқырау басталып ,нарқтық қатынас жолына түсуі
1991 жылы ұлы көштің басталуы;
1977 жылы 5 қараша күні МХР Білім минисрлігінің оқуды өнімді еңбекпен ұштастыруға негізделген №257 Қаулысы
Бастауыш
8 жылдық
10 жылдық
Кирилл
1939-1940 оқу жылында Монғолия мемлекетінің қолбасшысы Чойболсын алғаш рет келіп, қазақ мектебінің жағдайымен танысып, ары қарайғы дамуына мемлекет тарапынан қолдау көрсететінін айтты. МХРП - ның Кіші құрылтай басқармасның жарлығымен 1940 жылы 25 - маусмда қазақ Баян - Өлгий аймағы туралы шешім қабылдады 113 ... Жеке ұлттық аймақ болып құрылуы қазақ мектептерінің дамуына игі әсерін тигізді. 1941-1941 оқу жылында Қазақстаннан Тінәлин Жапар, Қордабаев Төлеубай, Қайыркелдин Айдарбек, Қожахметова Рашида, Шүкееа Мұхтар сияқты ұстаздар келіп қызмет еткен еді.Осы жылдар латын әріпмен басылған 1-4 сыныпты тұңғыш оқулықтары келе бастады. Қазақстан мектептерінің бағдарламасы мен оқу тізбегінде негізделіп жасалған оқу жоспары бойынша сабақ жүргізілетін болды.
Баян- Өлгий аймағында оқушылардың толық орта білім алуы үшін 1949 жылы Өлгий қаласында 10 жылдық қазақ мектебі ашылды. Осы жылдардан бастап көркем білімге оның ішінде Бейнелеу өнеріне , қол өнеріне лайықты мән берілді.
4 жылдық мектепке арналған оқу жоспары
Пәндер
Сыныптардағы бір апталық сағат саны
Бір аптадағы барлық сағат саны
І
ІІ
ІІІ
ІV
Ана тілі
5
4
4
4
17
Арфиметика
4
5
5
4
18
Монғол тілі
1
1
1
2
5
Қазақ тілі
1
1
2
3
7
Бейнелеу өнері
1
1
1
1
4
Қол өнер
1
1
1
1
4
1941-1960 жылдар аралығында қазақ мектептерінде оқу пәндері негізінде осы кесте бойынша жұмыс жасады 114
1952-1953 оқу жылында партия мен үкіметтен мектеп жасындағы балаларға жаппай міндетті түрде бастауыш білім беруді аяқтау көзделіп, 1953 жылдың қыркүйек айыннан бастап мектептерде міндетті 7 жылдық оқу жоспары бойынша жұмыс ісей бастады. Осы жылдардан бастап оқу жоспарына ағаш ұста шеберлігі, бейнелеу өнері , сызу, еңбек пәндері енгізіліп көркем білімнің алғашқы бастаулары орын алды.
7 жылдық мектептің оқу жоспары
Пәндер
Сыныптардағы бір апталық сағаттарының саны
Бір аптадағы барлық сағат саны
І
ІІ
ІІІ
ІV
V
VI
VII
Ана тілі
2
2
2
1
7
Математика
4
5
5
5
19
Алгебра
4
4
3
11
Қазақ тілі
2
2
2
3
3
3
3
18
Қазақ әдебиеті
1
1
1
3
Ағаш, ұста шеберлігі
1
2
2
5
Бейнелеу өнері
1
1
1
1
4
Сызу
1
1
1
3
Еңбек
1
1
1
1
4
Монғолиядағы жетіжылдық қазақ мектептері 1962 жылға дейін осы бағдарлама бойынша жұмыс істеді.
1957-1960 жылдардан қазақ мектептерінің бағдарламасы, жоспарлары жасалып, кейбір оқулықтарды монғол тілінен аударумен қатар жергілікті мұғалімдер өздері де мектеп оқулығын шығара бастады. Сөйтіп, 1940-1960 жылдар аралығында қазақ аймағының ерекшелігіне үйлескен жалпы білім беру жүйесі қалыптасты.[Баян - Өлгий аймағының халыққа білім беру ісін таныстыру.- Өлгий 1981.-150б ]
1962-1963 оқу жылы МХРП Орталық комитеінің ІҮ - пленумынан оқу жүйесін өмірге сай, қайта өзгертіп құру туралы тарихи шешімдер қабылдады. Осы мақсатқа сәйкес бастауыш мектептерде пәндерді оқытудың жоспары жасалынды.
Бастауыш мектепке арналған оқу жоспары
Пәндер
Сыныптардағы бір апталық сағат саны
Бір аптадағы барлық сағат саны
І
ІІ
ІІІ
ІV
Ана тілі
5
4
4
4
17
Арфиметика
4
5
5
4
18
Математика
5
4
9
МХР тарихы
1
2
3
Монғол тілі
1
1
1
2
5
Қазақ тілі
1
1
2
3
7
Бейнелеу өнері
1
1
1
1
4
Қол өнер
1
1
1
1
4
Осы жоспар бойынша пәндерді оқытуда мұғалімдерге төмендегі талаптарды қойды:
оқытуды қоғамдық өмірмен байланыстру;
Мұғалім оқулықтағы матералдарды табиғи жағдайғаларға бейімдеп үйретуге тиісті болды.
Сонымен қатар бастуыш сыныптарда нақты ғылымды үйретпей, өмірдің әр алуан құбылыстарынан мағұлмат беретіндей етіп үйрету талап етілді.
Жалпы білім беретін мектептерде оқушылардың бос уақытын дұрыс ұйымдастыру, қоғамдық еңбекке баулу, оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту туралы МХРП - ның Орталық Комитеті, Министрлер кеңесінің 1976 жылығы 27 -қаулысыда ән,би, бейнелеу өнері әдеби үйірмелерін құрып, оны маман мұғалімдермен қамтамасыз ету керек деген бұйрық шықты ...35 бет
Монғолия мемлекеті Білім министрігің 1977 жылы 5 қараша күні №257 қаулысында жоғарғы сыныптарға оқытуды өнімді еңбекпен ұштастыруға арналған жоспар бекітіліп, 1977-1978 жылы оқу жылың жоспарына енгізілді .,,,126
Қоғамдық пайдалы еңбек - қоғамдық қажеттілікті қанағаттандыру, жеке адамның жан- жақты дамуына мүмкіндік жасау , мектеп жағдайында өткізлетін қоғамдық пайдалы жұмыстың тәрбиелік мәні болды.
Еңбек, политехникалық білім беруді жақсарту, оқуды өмірмен байланыстру, оқушылардың еңбек шығармашылығын дамыту негізінде І-ҮІІІ сынып оқушыларының еңбек сабағында, техникалық үйірмелерде ІХ-Х сынып оқушылырының өнімді еңбекте, тәжірибелік бұйымдардың шығармашылық негізнде сабақтың жоспарына, эстетикалық талғамға сәйкес жасалуы қадағаланды.
Көрме ұйымдастырлып І-Х сынып оқушылар жасаған көркем өнер бұйымдары қойылды.
І-ІІІ сыныптардың еңбек сабағында мата, қағаз, картон, т.б. материалдардан жасалған бұйымдар қойылды.
ҮІІ-ҮІІІ сыныптарында ағаштан, металдардан жасалған заттар және жүн-матадан істелген тоқыма, тігін бұйымдары қойылды.
ІХ-Х сыныптарының еңбек тәжіибесінде шығармашылықпен жасаған бұйымдары қойылды .
Мектептен тыс ұйымдастырылған техникалық үйірмеде оқушылардың жасаған қол өнері бұйымдары көрмеге қойылды.
Монғолиядағы қазақ мектептері өзіне жүктелген әлеуметтік міндеттерді өз мүмкіндіктерінше атқарып келгенімен әкімшілік-әміршілік жүйеге, орталықтан басқаруға бағынды. Жалпы білім беретін қазақ мектебіндегі оқы үдерісі негізінен Монғолия мемлекеттік идеологиялық ұстанымдарына сай жүргізілген бірыңғай білім беру саясатының аясында ұйымдастырылды.
Орталықтан басқару мен бірыңғай білім жүйесі салдарынан ұлттық ерекшеліктерді ескерке отырып, өзіндік сипатта дамуына еркіндік берілмеді. Сол себепті қазақ мектебінің әлеуметтік қызметтінің аясы тарылып, ұлттық олмысқа сай боларлық толық мағынасында атқара алмады.
Монголия қазақтарының арасыннан Көркем білім өнері жайлы оқулық жазып монғол тіліндегі кітапты қазақ тіліне аударма жасаған Зейнел Әбдірахманұлы , 7 - сыныптың Сурет өнері оқулығын қазақшаға аударып , 3-4 сыныпқа арналған Бейнелеу өнері оқулығын жасады және де Еңбек пәніне арналған әдістемелік нұсқаулық жасап қазақ балаларының өз ана тілінде көркем білім сабағын еркін менгеруіне ықпалын тигізді .
Бүгінгі таңда қазақтар мекен екен Баян - Өлгий аймағында толық орта мектептерде 1-5 бастауыш сыныптар аралығында Көркем білім өнері қазақ тілді оқулығымен үйретілуде
2.Қазақстан мен Монғолияныңың көркем білім берудегі педагогикалық жүйесі ... ... ... ... ... ...
Қазақ бейнелеу өнерінің қалыптасуы мен даму тарихиын өнер зертеуші ғалымдар өткен ғасырдың 1920-30 жылдарынан бастап, оған шетел мен көршілес, одақтас мемлекеттерден келген суретшілердің ықпал- әсерінің мол болғанын жиi атап өтелді
[Қазақ өнерінің тарихы.-Алматы: Өнер, 2009.-Т.3.-480б]
Қазқастандағы көркемдік білім берудің дамуы мен қалыптасуын халықтың тарихымен, қоғамдағы өзгерістерімен тығыз байланысты, біздің бүгінгі дейінгі тарихымызға көз салмай көркем өнер жайлы сөз ете алмаймыз. Біздің тарихи өнеpiмiз халықпен бірге жасап, бірге өмір сүріп құндылығын жоғалпай келеді. Өнердің дамуы, сол халықтың өнерге деген қызығушылығын балаға ерте жастан бастап баулуға мән беретіндігін көруге болады. қазақ халқы да ерте кезден өз ұрпағын өнерге баулып, баланың көркемдік тәрбиесіне дер кезінде мән беріп отырған.Академик Ә.Марғұланның ғылыми зерттеулерінде Қазақ халқының шеберлері көркемдік білім беру саласында жас ұрпаққа меңгерген шеберлігін, үйретіп, мұра ретінде қалдырып отырғанын, көркем сурет өнеріне баулуда халық шеберлерінің еңбегі орасан зор екенін айтады .
Халық шеберлері арнайы мектеп ашып сабақ өткізбесе де олар кезде өз шәкірттеріне жеке тәлім-тәрбие беру арқылы, көркемдік білім беру ісі жүйелі сақталған.
Қазақтың көркемдік білім саласы атадан-балаға үйретілетіп өзіндік көркемдік дәстүрі бар халықтық мектеп болып жалғасып келді.
1930-60 жылдар арасындағы сурет пәнінің оқу бағдарламалары мен әдістемелік әдебиеттерге талдау жасағанда сурет сабақтарының мазмұны тәрбиелік сипат болғанын байқауға болады. Oқу-тәрбие міндеттерінде, оқу тапсырмалары айқындалып, тақырыптары көлемі кеңіп, бейнелеу нысандары ұлғая түскендігі. Бұл кезеңде сурет сабағының нұсқаға қарап сурет салу, сәндік сурет салу, бейнелеу өнері туралы әңгіме сабақ түрлерін жүргізудің ғылыми негізі жасалды. Оқу бағдарламалары мен көмекші құралдарда нұсқаға қарап сурет салу, қоршаған ортаны танып білудің басты мүмкіндігі екендігі көрсетілді.
1964 жылы CCCP Ғылым Академиясының Көркемдік тәрбие беру инcтитуты, В.И.Ленин атындағы Моcква педагогика институты, Москваның сырттан оқитын педагогика инcтитутының ғылыми қызметкерлері бірлесіп жасаған жаңа бағдарлама жарық көрді. Бұл бағдарлама бойынша cурет пәні бейнелеу өнері пәні деп аталды. Бағдарламада нұсқаға қарап cурет салу және бейнелеу өнері туралы әңгіме сабақтарын өткізу міндеттері нақты қарастырылды.
1969 жылдан бастап пәннің оқыту мақсаты мен міндетінің өзгертіліп сурет пәні бейнелеу өнері болып аталады. Бұл кезеңде сурет пәні басқа пәндермен қатар оқытылса да, ол жөнінде нұсқаулар мен көмекші құралдар шығарылып жатса да оқыту әдістері мен тәсілдері әлі жеткіліксіз дәрежеде болды. Кеңес дәуірінде бейнелеу өнері пәнін оқытудың барысында қазақ мәдениеті жеткілікті дәрежеде орын ала алған жоқ. Осы уқытта Кеңес Одағының алғашқы жылдарында көркемөнер кадрларының алғашқы буыны шыға бастады. Оларды дайындауға Ресейден келген мамандар белгілі дәрежеде ықпал етті.
1950-1960 жылдарда мектептегі оқу мен тәрбие жұмысында оқушылардың жеке басының дамуына деген көзқарас жаңа сипат алды.Осы уақытта Халық ағарту министрлігі бірінші рет суреттің бағдарламасын шығарды. Бағдарламада Кеңес суретшілерінің шығармаларын таныстырумен қатар, халықтың сәндік қолданбалы өнер туындыларымен таныстыру көзделінді. 1960-70 жылдардағы суретті оқу бағдарламасы бұрынғы бағдарламаларды жалғастырып шет елдердің, орыс және кеңес бейнелеу өнерінің классикалық шығармаларымен таныстыру мәселесі қарастырылды. Осы кезде қазақ бейнелеу өнерінің озық үлгілері мен оқу материалдары қолдану аясы жылжымай сол қалпында қалды . Осындай кемшіліктің бір-бір себебі білікті маман суретші-педагог кадрларының жетіспеушілігі, оқу кабинеттерінің, оқулықтардың, оқу-әдістемелік құралдары мен нұсқаулардың кемшілігі болды.
Қазақстандағы көркемдік білім беретін жалпы мектептердегі бейнелеу өнері, сызу және еңбекке баулу пәндерінің оқу бағдарламаларына тоқталатын болсақ осы пәндердің бағд арламалары Кеңес өкіметінің алғашқы кезеңінен бастап 80 жылдарға дейін Ресей мектептеріне арналған көркемдік білім беру пәндерінің бағдарламалары қазақ тілінде аударылып , сабақ сол б ағдарламалар шеңберінде жүргізілді. Бейнелеу өнері сабағының бағдарламасында қазақ халқының көркем мәдениеті, бейнелеу өнері, даңқты суретшілері, олардың әлемге танылған туындылары, еліміздің дәстүрлі сәндік қолданбалы туралы мәліметтер болған жоқ. Кеңес Одағы халықтарының мызғымас бірлігін сақтау саясаты үстемдік құрып тұрған кезде ұлттық өнердің озық үлгілерін оқу материалдарына айналдыруға педагогттардың батылы барып, бұл іске кірісе алмады.
Қазақстанда жас жеткіншектерге көркемдік білім беру саласындағы ұлттық өнер дәстүрін үйрету, қазақ бейнелеу өнер шығармаларымен, өнер шеберлерімен оқушыларды таныстыру, қазақтың ұлттық сәндік қолданбалы өнерінің білімдік, тәрбиелік мәнін зерттеп, оқытудың жаңа әдіс-тәсілдерін табуға деген бетбұрыс 70 жылдардың екінші жартысынан бастап байқала түсті. Осы бағыттағы кейбір ізденістер нәтижелері бойынша Қазақстанның педагогикалық институттарының оқытушылары Ж.Балкеновтің (КазПи), Ә.Қалмақовтың (Жамбыл Пи), К.Әмірғазиннің (Семей Пи), Қ.Ералиннің (Шымкент Пи) мақалалары Қазақстан мектебі, Бастауыш мектеп, Білім және еңбек, Мәдениет және тұрмыс журалдарында жарияланып ұлттық бейнелеу өнері жүйесіндегі лайықты материалдарды оқу бағдарламаларына кіргізу туралы батыл ойлар айтылды. Ұлттық өнердің көркемдік білім беру мен тәбие процесіндегі ролі, оны оқытудың тәсілдері жайлы педагогтар Е.Асылхановтың, Ұ.Ибрагимовтың, Д.Садығалиевтің, Қ.Тастеміровтің, С.Төленбаевтің әдістемелік зерттеу нәтижелері педагогтық басылымдарда жарияланып, жасөспірімдерге көркемдік білім беру саласын дамытуға қомақты үлес қосты.
Қазақстанда көркемдік білім беру жүйесіндегі ізденістер 1980-1990 жылдар аралығында қазақ бейнелеу өнері, халықтық қол өнері, еліміздің өнердегі мәдени дәстүрі ескеріліп көңіл бөлінген К.Ералиннің басшылығымен бірнеше бағдарламалар жарық көрді. Бұл жағдай мектеп мұғалімдерінде өзі тұрған өлкеге, табиғи ресурстарға, сол өлкенің қол өнеріне, халық шеберлеріне лайықтап жасалған бағдарламаны таңдап алуға мүмкіндік туғызды. Мысалы Ұ.Ибрагимов бағдарламада ұлттық өнерді мектепке дейінгі бала-бақшаларда таныстыру көзделсе, Ә.Қалмақовтық бағдарламасында қазақтың сәндік өнеріне көңіл бөлінеді. К.Әмірғазиннің бағдарламасында көркем еңбектің мәні басты назарда тұрады. Қ.Болатбаев бейнелеу өнерін оқыту барысында халықтық дәстүрді үйретуге, К.Ералин қазақ бейнелеу өнерінің шығармаларына, халық шеберлерінің еңбектеріне терең мән береді. Е.Асылханов халық өнерін оқытудағы бала бақшадан институтқа дейінгі жүйені сақтауды ұсынды. Осындай зерттеу нәтижелерінде жасаған бағдарламалар Қазақстандағы көркемдік білім беру жүйесінде атқаратын лайықты міндеті бар оқу мен тәрбие құралдары болып табылады.
Оқушыларға эстетикалық тәрбие беру жайындағы мақалалар Қазақстан журналдарының 70 жылдық алғашқы кезеңінде жарық көре бастады. Олардың ішінде Ж.Балкеновтың, А.Камаковтың, К.Ералиннің, М.Әлімбаевтің, Б.Өмірбековтың, С.Төленбаевтің, С.Мәмбеевтің еңбектерін айтуға болады.
Республика көлеміндегі журналдарындағы 80 жылдары жарияланғанғылыми-методикалық мақалалар саны жағынан да, сапасы жағынан да артып, тақырып ауқымы кеңейе түсті. Бұл еңбектердің мазмұны өнер зерттеу, эстетикалық тәрбие, бейнелеу өнерін оқыту, бейнелеу ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ӨНЕР, МӘДЕНИЕТ ЖӘНЕ СПОРТ ИНСТИТУТЫ
ӘОЖ 378.147 - 7.05
МРНТИ 14.35.01
МАГИСТІРЛІК ДИССЕРТАЦИЯ
Хуандых Хызырбек
Ғылыми жетекші: Джанаев. М Б. п.ғ.к., қауымдастырылған профессор м.а
"Моңғолиядағы қазақ мектептеріндегі көркем білім негіздері" Мамандығы: 7M01416 Көркем білім, графика және жобалау
МАЗМҰНЫ
1.Монғолия мектептеріндегі көркемдік білімінің теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Монғолиядағы көркемдік білімінің тарихи қалыптасуы ... ... ..
1..2 Монғолиядағы қазақ мектептеріндегі көркемдік білім берудің негізгі тенденциялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.Қазақстан мен Монғолияныңың көркем білім берудегі педагогикалық жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1 Монғолияныңың көркем білім берудегі педагогикалық жүйесі
2.2 Монғолияның мектептеріндегі көркем білім берудегі ұлттық құндылық пен дүниетанымдар дәріптеу негіздері
2.3 Қазақстан мен Монғолия мектептерінде көркемдік білімнің ерекшелігі мен мүмкіндіктері
Зерттеу өзектілігі. Қазақстан Республикасының Білім министірлігі белгілеген ережелермен, Қазaқcтандағы орта жоғары кәсіби және балама (альтернативті) білім беру стандартының қазіргі талаптар өнердің түрлерін жеке тұлғаны тәрбиелеу мен дамыту үрдісінде кең қолдануымен тарату жұмыстaрын жан-жақты жүргізу мәселесін алдыңғы орынға қоюы да дәлелдей түседі [ҚР 2005-2010 жылғы білімді дамытудың мемлекеттік бағдарламасы, Казахстанская правда, 16 қазан 2004;]
Қазақстанның әлемдік білім беру кеңістігене енуі білім беру жүйесін реформалауды. яғни білім сапасын қазіргі талаптарға сай қамтамсыз ету мақсатында жетілдіруді қажет етеді. Қазіргі таңда Қазақстан Республикасындағы білім беру жүйесінің мақсаты жүйеленіп , дайын күйінде берілген білім, қабілет пен дағдыларды қайталаумен шектеліп қана қоймайды .шығармашлықпен еңбектене білетін, тың жағалықтар ашуға қаблетті, өзіндік ойлау қабілетімен ерекшеленетін жеке тұлғаны қалыптастыру міндеті тұр. Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында (2007ж. )білім беру жүйесінің міндеті - жеке адамның шығармашылық рухани және күш- қуаты мүмкіндіктерін дамыту, ... даралқты дамыту үшін жағдай жасау арқылы ой - өрісін байыту ретінде белгіленген . Бұл өз кезегінде. Мектер оқушыларының шығармашылық қабілеттерін қалыптастырумен қатар дамуынада анағұрлым тиімді мүмкіншілк пен әдістерді іздестірудің маңызды мәселе екенін дәлелдейді
Шығармашылық, қабілеттер мен өзіндік жұмыс істеу іскерлігімен дағдылары өздігінен пайда болмайды, олар мақсатты ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті және шығармашылық, практикалық сипаттағы әртүрлі тапсырмаларды орындау процесінде қалыптасады. көрнекті ойшылдары мен жазушылары тұлға шығармашылығының маңыздылығын атап көрсетеді Әл - Фарабидің Ж.Баласагуни А. Құнанбаев Ш. Құдайбердиев А.Байтұрсынов Ы.Алтынсарин Х. Досмұхамедұлы Ж. Аймауытов М.Жұмабаев М. Дулатов және т.б. еңбектерінде ашып көрсетілген .
Біздің зерттеуіміз көрсеткендей, оқыту мен тәрбиелеудің нақты тәжірибесінде қазіргі оқушылардың шығармашылық қабілеттерін өнер мүмкіндіктері арқылы, соның ішінде жалпы білім беретін мектептердегі Бейнелеу өнері сабақтарында дамыту мәселесіне тереңірек назар аудару қажет. Негізінен жалпы білімді, дағдыларды, бейнелеу практикасының дағдыларын қалыптастыруға және дамытуға ғана назар аударылады. Педагогикалық білім беру процесінде бейнелеу өнерінің мүмкіндіктерін пайдалану мәселелері Қ. Е. Ералин , М.Ж. Қозыбақов , Әбдіғаппарова, Д. А. Кемешен, Қ.Қ.Болатбаев, С.С.Болатов, С.А. Аманжолов . С.А. Жолдасбекова Дж.Балкенов. Қ.Әмірғазин, Э.Асылханов, М.Ж.Тәңірбергенов, С.К.Бейсенбаев, С.Р.Матаева, А. Л. Павловский. З.Ш.Айдарова және т.б. басқа жұмыстарда қарастырылған. Бейнелеу өнеріндегі көркемдік білім беру саласындағы ғалым - педагогтар Н. Н. Ростовцев В.С. Кузин Е. В. Шорохов , Н. В. Лебедко , А. В. Ломов, бейнелеу көркем шығармашылығын зерттеуге ерекше назар аударды.
Оқушылардың шығармашылығын қабілетін қалыптастыру-бұл өзіндік мақсаты бар педагогикалық үдеріс . Ол оқушыларының көркем шығармаларды қабылдау мен ұсынудың икемділігі мен дағдыларын игеруімен сипатталады. Педагогикалық әдебиетте қалыптасу ұғымы-бұл жеке тұлғаның білімін, икемділігі мен дағдыларын арттыруға бағытталған жоспарлы іс-әрекеттің нәтижелері.
Монғолия мен Қазақстанда көркемдік білім берудің негізгі тенденцияларының бірі ұлттық мектептің қалыптасқан дәстүрлеріне назар аудару болып табылады, оған сүйену өскелең ұрпақтың ұлттық сана-сезімін және өз елінің мәдениеттері үшін азаматтық жауапкершілік сезімін қалыптастырудың таптырмас факторына айналады.
Бейнелеу өнері саласындағы білім беру саласында ондаған зерттеулер, академиялық жұмыстар мен оқулықтар жасалды, оқытудың әртүрлі әдістері жасалды және сыналды, зерттеуші Д.Цэвэгсүрэн Бейнелеу өнері сабағында оқушыларды дамыту әдістемесі мен тиімділігін арттыру мәселесі 1979 жылы, Д.Дашдаваа 1999 жылы Жалпы білім беретін мектептерде бейнелеу өнерін оқытуда дәстүрлі моңғол сызу және иллюстрация әдістерін қолдану , Д.Дашхүү 2001 жылы Моңғолия мектеп жасына дейінгі балалардың сурет салу және иллюстрациялау іс- әрекетінің ерекшеліктерін зерттеу, Д.Цеден Иш 2006 жылы Бастауыш сынып оқушыларының сурет салу қабілетінің дамуын зерттеу , Н. Бавуужав 2008 жылы Бейнелеу өнерін оқыту технологиясының инновациясы, З. Баярмагнай 2013 жылы Бейнелеу өнері сабақтары арқылы оқушылардың шығармашылық бағытын дамыту, А. Ариунболд 2017 жылы Моңғол балаларының суреттері Суреттердегі кеңістіктік бейнелеуді зерттеу ондаған зерттеулер жариялады. бейнелеу өнерін оқытуда әлі күнге дейін қолданылып жүрген осы ғалымдардың мақалалары, кітаптары, оқулықтары мен анықтамалықтары, Сонымен қатар, сол кезеңдегі Г.Одон, О.Нацагдорж, Ц.Ядамжав Л.Батмөнх, С.Жамц, Т.Батчулуун, С.Батчулуун, Ж.Төмөрбат, Д.Хөхөө, Г.Мэндээ, С.Батцоож, Б.Галбадрах сынды мұғалімдер жасаған бейнелеу өнері бойынша білім беру және педагогикалық жұмыстар монғол мемлекетінің бейнелеу өнері саласындағы білім беруді дамытуға өз үлестерін қосты
Зерттеудің объектісі: Монғолиядағы қазақ мектептеріндегі көркем білім берудегі үдерісі.
Зерттеудің пәні: Монғолия мектептерінің көркем білім беріунің қалыптасуы мен білім жүйесінің тарихы.
Зерттеудің негізгі мақсаты: Монғолиядағы қазақ мектептеріндегі көркем білім негіздерінің даму тарихына оқу - тәрбие жүйесіне ғылыми талдау жасау және тарихи тағылымын анықтау
Міндеттері:
Монғолияның мектептеріндегі көркем білімнің қалыптасуы мен дамуына ықпал еткен қоғамдық- тарихи , педагогикалық алғы шарттарды анықтау.
Монғолиядағы қазақ мектептеріндегі көркем білім негізінің оқу әдістесмесінің мазмұнын ашу.
Қазақстан мен Монғолия мектептерінде көркемдік білімнің ерекшелігі мен мүмкіндіктерін анықтау.
Зерттеудің ғылыми болжамы: Егер Монғолиядағы қмектептеріндегі көркем білім негізінің қалыптасы мен даму тарихына байланысты педагогиқаық іс- тәжірибелер жинақталса , дамуының тарихи кезеңі айқындалса бүгінгі қоғамдық сұранықа сай сын көзбен қарай отырып ,жаңаша тарихи- педагогикалық талдау жасалса және талдау негізінде өзектілігі жойылмаған құнды тәжірибе жүйеленіп қорытылса
Жетекші идея: Монғолиядағы қазақ мектептеріндегі білім жүйесіне, іс-тәжірибесіне бүгінгі күн тұрғыснан баға беру, Ол Монғолиядағы қазақ мектептерінің оқу - тәрбие жұмстарындағы теориялық және практикалық мәселелерді шешуге негіз болады.
Зерттудің теориялық және әдістемелік негіздері: Философия , педагогика және психологиялық әдебиеттердегі білім беру , тәрбие мәселелері туралы теориялық - әдіснамалық теориялар , теория мен тәжірибе арасындағы байналыстар туралы қағидалар , жалпы адамзатық және ұлттық құндылықтардың диалектикалық өзара бірдіге байланысты тарихи, әлеуметтік ,мәдени ілімдері, тарихы педагогикалық құбылыстарды зеттеулегі объективтілік, жүйелік теориясы туралы ілім негізінде алынды.
Зерттеу әдістері: Тарихи - педагогикалық әдебиеттерді зерттеу мәселесіне байланысты сирек қол жазба қорларын және мұрағат деректерін талдау, Тарихи - педагогикалық жүйені сақтау , психологиялық, педагогикалық, әдістемелік әдебиеттерге теориялық талдау жасау, мектеп оқушыларының шығармашылық жұмыстарына , бейнелеу өнері пәні бойынша мектеп бағдарламасына талдау жасау,педагогикалық эксперимент, тәжірибе - эксперимент жұмыстарының нәтижелерін өңдеу.
Зерттеудің көздері: Зерттеу жұмысны барысында Қазақстан Республикасының Білім туралы заңы Қазақстан Республикасының Мәдени мұра және ҚР білім және ғылым министірлігінің қазаргі білім беру және тәрбиелеудегі норвативтік құжаттар тұжырамдамалыры кешенді , жалпы орта ,бастауыш білім берудің мемлекетік әдістнамалық құжаттар, Монғолияның Мемлекттік және Баян - Өлгий мұрағаттық деректері , Монғолия мемлектік Білім министрлігінің мұрағатық материалдары , әртүрлі статистикалық жинақтар ,
1.Монғолия мектептеріндегі көркемдік білімінің теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.1Монғолиядағы көркемдік білімінің тарихи қалыптасуы ... ... ..
1921 жылғы халықтық революциядан кейін Моңғол Халық партиясы(МХП) ұлттық өнер мен мәдениетті дамытуға бағытталған өнер мен әдебиеттің дамуына, халықтың мүддесіне сай мазмұнмен және Моңғолияның қазіргі бейнелеу өнері тарихында жаңа бет ашатын бүкіл әлемдегі классикалық өнердің прогрессивті мұрасын шығармашылықпен дамытуға көп көңіл бөлді.[.МАХН-ын 2-р их хурал 1923 оны 7, 8-р саруудад хуралджээ. Урлагийн талаар 6-р хуралдаан дээр баталжээ. МАХН-аас урлаг-утга зохиолын талаар гаргасан тогтоол шийдвэрүүд 1921-1966 УБ. 1967 он].
Сол кезде моңғол суретшілері ұлттық өнер дәстүрін қолдады, әлемнің көркемдік ерекшеліктерін, әсіресе кеңестік бейнелеу өнерін зерттеді және суретшілердің алдында жаңа қоғам құру үшін қазіргі моңғол бейнелеу өнерінің негізін қалады [ Монголын Орчин үеийн дүрслэх урлаг 1921-1940. Дүрслэх урлаг сэтгүүл. № 3, УБ. 1980, 20 тал. ].
Еуропалық кескіндеме әдісі Моңғолияға Ресей арқылы келді және моңғол суретшілері адамзат даму тарихында жинақталған бейнелі ғылымның байлығын білдіретін Батыс кескіндеме әдісін игермес бұрын, MХП шетелдік талғампаздықты ұстанған дұрыс деп келісті . [ МАХН-ын 3-р Их хурал 1924-оны 8, 9-р саруудад хуралджээ. МАХН-аас урлаг-утга зохиолын талаар гаргасан тогтоол шийдвэрүүд 1921-1966 УБ. 1967 он, 12 тал ]
1924 жылы суретші Б. Шарав моңғол бейнелеу өнеріндегі кескіндеме мен бояудың жаңа өнерінің негізін қалаған бейнелеу өнерінің жаңа буынының негізін қалаушылардың бірі болып саналады. Оның шығармашылығын портреттер мен баспа картиналары деп жіктеуге болады [Л.Сономцэрэн, Л.Батчулуун., Монголын Дүрслэх Урлагийн товч түүх. УБ., 1989. 51 тал]. Сол кездегі моңғол суретшілерінің жұмысын зерттеу кезінде жаңаға ұмтылудың, жаңа нәрселер үшін күресудің және ааңаларды игерудің, ескіге деген жеккөрушіліктің, жаңа идеялар мен қуаныштарды түсінудің белсенді көркемдік көрінісі байқалды, бұл суретшілердің жақсылыққа ұмтылғанын көрсетеді.оның жарқын болашағының өмірі мен кереметі.
Әлеуметтік прогресс бейнелеу өнерінен жаңа жолдар мен мазмұн түрлерін талап етті, ал халық партиясы, революция, қарулы күштер, әйелдер, жастар, өнеркәсіп, ауыл шаруашылығы және мәдени революция жұмыстың негізгі тақырыптары болды.
Қоғамның өмірі мен прогресінде өзгерістер неғұрлым тез орын алса, жұмыс тақырыбы соғұрлым тез қаныққан және жұмыстың мақсаты қазіргі бейнелеу өнерінің жетістіктері мен болашақ ұмтылыстарының көрінісі болған әлеуметтік және саяси саясатпен тығыз байланысты болды. Бұл өнер кезеңінің ортақ белгілерінің бірі-ол өмірдің жаңа мағыналарына бай және шығармашылықты ынталандыратын жауынгерлік сипатқа ие
[МАХН-ын Төв хорооны бүгд хурлын тогтоол. 1925-оны 3-р сард хуралджээ. МАХН-аас урлаг-утга зохиолын талаар гаргасан тогтоол шийдвэрүүд 1921-1966 УБ. 1967 он. 13 тал. ].
Сол кездегі бейнелеу өнері адамдардың рухани қажеттіліктеріне жауап берді және олардың тілектеріне толық сәйкес келді.
Моңғол бейнелеу өнерінің шеберлері жаңа әлеуметтік мақсаттарды жүзеге асыру және заманауи бейнелеу өнерін дамыту үшін өз таланттарын біріктірді және олар халық революциясы мен оның бейнелеу өнерінің мәні мен мәдениетін құруға кірісті.
Сол кезде жұмыс істеген суретшілер мен қолөнершілердің бір бөлігі дәстүрлі бейнелеу өнері, халықтық қолөнер және шығыс өнері бойынша білім алды. Басқалары революциялық жылдары алғашқы белгілі заманауи бейнелеу өнерін меңгерген суретшілер болды.
Монғол суретшілері мен қолөнершілері Батыстың алғашқы белгілі өнерін игерді, ал майлы бояулар мен гипс материалдары арқылы шынайы өмірді бейнелеуге шынайы көзқарасты дамыту үшін жұмыс істейді. Суретшілер іздеуді шындықпен және уақытпен өз уақытының көркемдік бағытымен біріктірді. Кез келген елдің мәдени тарихы халық жолымен тығыз байланысты болғандықтан, қазіргі бейнелеу өнері белгілі бір дәрежеде бүкіл елдің ортақ мәдени ерекшеліктерін көрсетеді, сонымен бірге өз елінің бірегей өміріне, табиғатына, мәдениетіне, әдет-ғұрпына және эволюциясына қарсы тұрады
[Монголын Орчин үеийн дүрслэх урлаг 1921-1940. Дүрслэх урлаг сэтгүүл. № 3, УБ. 1980, 21 тал. ].
Монғолияда заманауи бейнелеу өнерінің ортақ ерекшелігін жасау үшін басты назар идеялар мен даму үлгілеріне аударыды, өнер туындылары кескіндеме, мүсін, сахналық безендіру және сәндік-қолданбалы өнерге бөлінеді. Халықтың көп бөлігі сауатсыздық жағдайында партияның саяси өмірі мен саясатының мағынасын айқын және қол жетімді түрде насихаттау маңызды болды.
Кескіндеме өнері фондық суреттерді, плакаттарды, басылымдарды, сәндік суреттерді және т.б. қамтиды. Газет бейнесі өзінің көркемдік функциясынан басқа, саяси контексте халықтық партияның жауынгерлік сөзін және белгілі бір көзқарасты білдірудің көркемдік бірлігін көпшілікке жеткізу үшін күшті идеологиялық қару ретінде қызмет етті. Саяси маңыздылығы - бұл бейнелер кез-келген адамға түсінікті болып қана қоймай, адамдарға әсер етіп, олардың шынайылығын тануға мәжбүр етті[ МАХН-ын 6-р Их хурал 1927-оны 9-р сард хуралджээ. МАХН-аас урлаг-утга зохиолын талаар гаргасан тогтоол шийдвэрүүд 1921-1966 УБ. 1967 он. 16 тал. ].
Суретшілер көпшіліктің назарын аудару үшін қызықты сценарийлер, көркем асыра сілтеулер мен әзілдер салды. Кейбір суреттер мүдделі тұлғаның атын сипаттау және көрсету үшін, сондай-ақ оны суретте түсінікті ету және оны екі немесе үш бөліктен тұратын сериямен салу үшін пайдаланылды.
ХХ ғасырда Моңғолияда бейнелеу өнері даму толықын 5 кезеңге бөлуге болады
Бірінші кезең: бейнелеу өнері дамудың толық әлеуетіне ие болған кезде. [1921-1945]. Бұл істегі маңызды нәтижелер қазіргі заманғы ғылыми білімді, мәдениет пен білім беруді тарату, сауатсыздықты жою, азаматтық мектептер құру және заманауи білім беру жүйесін құру мақсаттары болды. Бұл әрекеттер сол кездегі партиялық-мемлекеттік органдарды сипаттайды өнер туындыларының тақырыбын байытыңыз, оны жаңа жанрлармен байытыңыз, жас талантты суретшілердің кәсіби білімін жетілдіріңіз. Бұл өнер институттары мен білімге ерекше назар аудару керектігін көрсетеді. 1930 жылдардың аяғында мұғалімдер мектебі сурет сабақтарын, ерікті сурет топтарын, жаппай оқуға түсуге арналған уақытша курстарды немесе мәдениет мекемелері мен кескіндеме бөлімдерінің шәкірттері мен үйірмелері түрінде дайындады, ал курстардың мазмұны Практикалық білім мен дағдыларға негізделген дарынды суретшілердің саны артып, бейнелеу өнері физикалық күшке айналу мүмкіндігіне ие болды.
Екінші кезең: өзін-өзі сақтау, қорғау және мектеп құрған факторларды күшейту кезеңі. [1945-1971]. Мектеп әлеуметтік дамуға тәуелсіз бағытталған бұл бейнелеу өнерін басқа мектептің қосымшасы ретінде дамытудың ерекше саясаты жоғалған немесе қоғам сатып алған құндылықтарды жоғалтуға жақын кезең болды. Бұл жағымсыз құбылыс сол кезде жұмыс істеген кеңестік мамандардың, жетекші зиялылар мен суретшілердің арқасында жойылды. Кейбір қиындықтарға қарамастан, ұлттық сарапшылар "өнер мекемелерінің кәсіби және басқарушы персоналын даярлаудың" негізгі мақсаттарын жүзеге асыру, оқу жоспарында нақты оқу жоспарлары мен бағдарламалары бар базалық білімді, технологияны және кәсіби дағдыларды қалыптастыру, сондай-ақ теорияға негізделген практикалық оқыту нәтижесінде дүниеге келді.
Үшінші кезең: қоғамдағы өзін-өзі қабылдау кезеңі: [1971-1989] Социалистік мазмұнына қарамастан, моңғол бейнелеу өнері адамзаттың заманауи мәдениеті мен өнерінің қазынасына жол тауып, оған өз үлесін қоса бастады, оны әлемдік мәдениет пен өнермен параллельге дайындық уақытымен қорытындылауға болады.
Қытай Халық Республикасының Халық Комиссарлары Кеңесінің № 112 Жарлығымен Музыка және би орта мектебі бейнелеу өнері орта мектебіне айналды, әр түрлі мамандықтар бойынша бір-біріне тәуелсіз 1971-1972 ж оқу жылынан бастап сабақтар басталды. 1973 жылы Даудста Қытай Халық Республикасының ХКК № 177 Жарлығымен оқу орталығы құрылды. Осы кезден бастап мектептің кейбір кәсіптік сыныптары қайта ашылды. Қорытындылай келе, 1971-89 жыл-Мектеп жылы бұл өте тұрақты кезең және бұл қоғамның талаптарына сәйкес кадрлары мен материалдық базасы бар мектеп - кәсіптік-техникалық оқу орны болуы керек екенін қоғам мойындайтын кезең . маман дайындалып, оның аяғына толығымен тоқтайтын кезең.
1990 жылға дейінгі кезеңдегі бейнелеу өнері саласындағы білім беру жүйесінің басты ерекшелігі елімізде мамандандырылған көркемдік білім берудің басталуы мен негізі болып табылады, бұл монғол мәдениеті мен өнерінің дамуындағы маңызды кезең.
Төртінші кезең: 1990 жыл, өзгеріс кезеңі: [1996-1998] 1990 жылдан бастап мәдениет пен өнер адамзаттың жалпы стандарттарына сәйкес табиғи түрде дами бастады, нәтижесінде көптеген мәдени және көркемдік идеологиялар пайда болды, бұл тіпті алға қарай жолды нақтылады. 1992 жылдан бастап бейнелеу өнері колледжі және 1994 жылдан бастап Моңғолияның Білім Министрінің бұйрығымен Монғолия мемлекеттік бейнелеу өнері университетінің академиялық өнер және ғылым орталығы болды. 1990 жылдан бастап әлеуметтік құндылықтар өзгеріп, моңғол қоғамы жалпы нарықтық қатынастарға көшті. Қоғамдық қатынастардың барлық аспектілеріндегі бұл түбегейлі өзгеріс мемлекеттің білім беру саясатының өзгеруіне әкелді. Мектеп сонымен қатар өзінің миссиясы мен мақсаттарын қоғамның талаптарына сәйкес өзгертті, бірақ бұл мектептің қазіргі жеке басын табудың өте қиын жолы болды.
Бесінші кезең : 1998 жылдан бастап қарқынды даму кезеңі басталды. [1996-1998] мектеп өзінің болашақ дамуының "Бас жоспарын" әзірледі және даму жолдарын жасады қоғамның қажеттіліктері мен сұраныстарына сәйкес мамандар ғана емес, сонымен қатар осы саладағы ғылыми қызмет те дайындалуда, оны ғылыми дайындық пен білім басталған кезеңдерге бөлуге болады.
1.2.Монғолия мемлекетіндегі көркемдік білім берудің негізгі тенденциялары .
Моңғолиядағы бейнелеу өнері білімінің қалыптасуы мен дамуының тамыры ертеден жатыр. Орта ғасырлар мен тас ғасыры мен қола дәуірінде жасалған Моңғолия жерінде көп кездесетін петроглифтер, адам тас мүсіндері, бұғы тас мүсіндеріндегі оюлар сияқты өнер тарихы мен ескерткіштер жүздеген ғасырлар арқылы жасалған.
Моңғол мектебі бірінен екіншісіне қарай дамып келе жатқан үй, мемлекеттік (ұлттық) және діни үш негізгі типте дамыды. (Моңғол мәдениетінің тарихы, кіші том. 1999. 32- бет). Бейнелеу өнері білімі де осылай дамыды.
Моңғолияның барлық бейнелеу өнерінің дамуындағы жаңа кезең 1921 жылғы революциялық Оқиғалармен және 1924 жылы Моңғол Халық Республикасының МХР жариялануымен байланысты. Сол кездегі Моңғолиядағы қоғамдық-саяси жағдай өте қиын болды: елдің экономикалық артта қалуы, өзінің материалдық және рухани құралдарының тапшылығы, халық арасындағы кедейлік пен ауру, жалпы дерлік сауатсыздық, ламаистік шіркеудің халықтың санасына билігі, билеуші элитаның ескі тәртіп шеңберінде елді тиімді басқару мүмкіндігінің болмауы. Бұл жағдайда ең өзекті мәселелердің бірі бүкіл ел бойынша революция жүргізу міндеті болды. [127, Сергеева Т. В., 1983. Б.203].
ХХ ғасырдың ортасынан бастап Монғолия мемлекетінде бейнелеу өнері мұғалімдері, суретшілер мен ғалымдар үлкен рөл атқарды. Біздің шығармашылық оқытушыларымыз сол кездегі әлеуметтік оқиғаларды бейнелейтін маңызды туындылар жасап, Моңғолияның бейнелеу өнерінің дамуына үлес қосты.
Социализмнің материалдық-техникалық базасын құру кезеңінде мәдени және көркемдік саясат мемлекеттің, қоғамның және мемлекеттің басқарушы партиясының шешімдеріне бағынғаны түсінікті.Сондықтан көркем шығармалардың мазмұны әрқашан әлеуметтік саясатқа сәйкес келді. өнер тарихынан идеология ұғымы кез-келген қоғамда бар, сондықтан біз ХХ ғасырда бастан өткерген және сынап көрген социалистік қоғамның табиғатын дұрыс бағалап, қарастыра аламыз (3)
Алпысыншы жылдары бейнелеу өнерінің мамандандырылған мектептерін ашу арқылы кәсіби суретшілерді дайындай бастады, бұл Монғол елінің білім беру және мәдениет саласындағы үлкен жетістік. Сондай-ақ Батыс бейнелеу өнерін оқыды және бейнелі оқытудың негіздерін жасады. Кафедра ұжымдары жалпы білім беретін мектептер мен институттарда бейнелеу өнерінің теориясы мен практикасын оқыту әдістемесін әзірледі, кітаптар мен оқулықтар жазды, елеулі өнер туындыларын жасады.
Содан бері біздің кафедра Кеңес Одағының суретшілеріне жоғары білімге батыстық кескіндеме, кескіндеме және мүсін пәндерінен сабақ бере бастады. Дәл сол кезде кескіндеме, мүсін және бояу жұмыстарымен танымал ұлы мастхедтер дүниеге келді.Сексенінші жылдары Репин атындағы Өнер Академиясын бітірген суретшілер бейнелеу өнерінен сабақ бере бастады. Сондай-ақ, мәдениет және өнер университетінен, ғалымдар факультетінен. Бадрах, мұғалім Н. Очирбат сабақ беруге келді, сол кезде зерттеушілер мен оқытушылар бейнелеу өнері мен педагогика бойынша монографиялар, сондай-ақ ауқымды ғылыми-зерттеу жұмыстарын жаза бастады.
Алғаш 1958 жылы жалпы білім беретін мектептердегі бейнелеу өнері сабақтарына жетекшілік ететін жоғары білімді мұғалімдерді даярлау мақсатында құрылған Моңғолия Мемлекеттік Университетінің ММУ Бейнелеу өнері кафедрасы құрылған күннен бастап еліміздегі бейнелеу өнері білімінің дамуына зор үлес қосты. Кафедрада ондаған атақты суретшілер, суретшілер, ұстаздар мен тәрбиешілер еңбек етеді, сол ұстаздардан тәлім алған шәкірттер алпыс жыл бойына моңғол балалары мен жастарының бейнелеу өнері тәрбиесін дамытуға арнады.
Кез келген елдің өнері мен мәдениетінің даму тарихы сол елдің әлеуметтік, саяси жүйесімен, даму тарихымен тығыз байланысты болғандықтан, Моңғолиядағы бейнелеу өнері білімінің 60 жылдық даму тарихы 1960-1990 жылдар аралығын немесе социализмнің материалдық- техникалық базасын нығайту кезеңі, 1990 жылдан қазіргі уақытқа дейінгі немесе демократиялық қоғам кезеңі.кезеңі (Мәдениет тарихы, 153- бет) бөлімдеріне бөлуге болады.
1990 жылы демократиялық қоғамға көшкен кезде бейнелеу өнерін оқыту әдістемесі мен тұжырымдамаларында түбегейлі өзгерістер болды және әлемдік қоғамдық тенденцияларына сәйкес келетін шығармашылық әрекеттерді дамытудың оқыту әдістемесіне көшу процесі студенттік болып табылады. - орталықтандырылған және балалардың дамуын қолдау тұжырымдамасы бар, кезең- кезеңімен жүзеге асырылды.
Бейнелеу өнер кафедрасын бітіріп оқытушылық қызмет атқарып жүрген, бейнелеу өнері білім беру саласында ондаған зерттеулер, ғылыми еңбектер, оқулықтар шығарған, зерттеп, тәжірибеден өткен зерттеушілердің, ғалымдардың, оқытушылардың еңбектері. оқытудың әртүрлі әдістері мен белгілі бір нәтижелерге қол жеткізді.
Бейнелеу өнері кафедрасында қызмет еткен, қазіргі таңда осы кафедрада қызмет етіп жүрген ұстаздар, академиктер мен түлектер атқарған істердің барлығы бүгінгі моңғол халқының бейнелеу өнерін дамытуға арналған деп айтуға болады. кафедрасы құрылды. Содан бері елімізде бейнелеу өнері бойынша жоғары маманданған кадрлар даярлау, оқыту әдістемесін жетілдіру, бейнелеу өнерін дамыту міндеттерін атқарып, осы салалардың одан әрі дамуына негіз қаладық.
Кафедраның даму барысында қоғам сұранысына сай бейнелеу өнерінің көптеген кәсіби сыныптары ашылып, мамандар даярланды. Бейнелеу өнері университеті Бейнелеу өнері кафедрасынан тармақталып, бүгінде еліміздегі бейнелеу өнері саласының жоғары білімді мамандарын дайындайтын ірі орталыққа айналды. Бейнелеу өнері кафедрасының негізгі міндеттерінің бірі студенттерге бейнелеу өнерін оқыту әдістемесін үйрету және бейнелеу өнері бойынша магистратура мен докторантура деңгейінде курстарды өткізу болып табылады.
Бейнелеу өнері кафедрасында қызмет еткен, қазіргі таңда қызмет атқарып жүрген оқытушылар, академиктер мен мектеп бітірушілер атқарған істердің барлығы бүгінгі моңғол халқының бейнелеу өнері білімін дамытуға арналған деп санауға болады. Кафедра құрылған күннен бастап бейнелеу өнері бойынша жоғары маманданған кадрларды даярлау, оқыту әдістемесін дамыту және елімізде бейнелеу өнері зерттеулерін дамыту, осы салалардың одан әрі дамуына негіз қалау міндеттерін атқарып келеді.
Бөлімнің даму жолында қоғам сұранысына сай естелік өнердің көптеген кәсіби сыныптары ашылып, мамандар даярланды. Бейнелеу өнері университеті Бейнелеу өнері кафедрасынан тармақталып, бүгінде еліміздегі бейнелеу өнері саласындағы жоғары білімді мамандар даярлайтын ірі орталыққа айналды. Бейнелеу өнері кафедрасының негізгі міндеттерінің бірі - магистранттарды бейнелеу өнерін оқыту әдістемесімен қамтамасыз ету және бейнелеу өнері бойынша магистратура мен докторантура деңгейінде оқытуды жүргізу.
Қазіргі Монғолияда алғашқы қазақ мектептері қалыптасқаннан бастап көркем білімнің оқытлуы 1927-1940 жылдарда жасалынған оқу бағдарламасы негізінде жаңа бағытта жүргізіледі.
1927-1940 ж.ж Монғолияда қазақ мектебінің қалыптасуы кезеңі. Революция орнағанан кейінгі қазақтардың арасында жаппай сауат ашу жұмыстарна әлеуметтік- экономикалық және саяси жағынан ұймдастырылғандығы және қазақ мектептерін дамытуға атсалысқан ағартушы- педагогтардың ықпалы зор болғандығымен ерекшеленді.
1927 жылы қазақ мектебін ашуға шешім қабылданып, 1928 жылы алғашқы қазақ мектебі Ақбалшықта орнады. 1930-1931 жылдары Монголияға Коммунистік Жастар Интернационалы КЖИ-ның өкілдері Абай Қасымов,Шәріп Өтеповтер мен тікелей Қазақстаннан келген мұғалімдер Бердіқожа Жолтаев , Қайырбай Тілеубердиндердің халық ағарту ісін алға жылжыуна үлкен бет бұрыс болды. Бұл кезеңде ерекше мемлекеттік мәні бар шаралардың бірі -1934 жылы қыркүйек айында болған МХРП-ның ІХ съезінің танитын бір адам бірнеше адамға хат үйрететін болсын! деген шешімі міндетті болды.
1941-1960 ж.ж Монғолия қазақ мектептерін дамыту кезеңі болып саналады. Осы кезеңде Монғолиядағы қазақ аймағының ерекшелігіне үйлескен дамыту, жалпы білім беру жүйесі мен алғашқы зиялылардың қалыптасумен ерекшеленді. Мектептерді мұғаліммен қамтамысз ету, мұғалім кадрларын даярлау, мектеп жасындағы балаларды мектепке қамту, оқулықтармен қамтамасыз ету сияқты істер орындалды.
1955 жылы Мектеп жасындағы баланы міндеті түрде - алғашұы сатылы білімді болдыру туралы МХРП Орталық Комитетінің №289, Министрлер Кеңесінің №167 Қаулысы шықты.
Ал келесі кезең 1961-1995 ж.ж Монғолиядағы қазақ мектептерін нығайту кезеңі. Бұл кезең оқу мен тәрбие жұмысының сапасы, ықпалын пәрменді болдыру, оқытудың материалдық базасын нығайту, мұғалімдердің мамандығын жоғарылату және педагогикалық - әдістемелік тұрғыда басшылық жасау сияқты ерекшеліктермен дараланды.
Осы кезеңде ,1977 жылы 5 қараша күні МХР Білім минисрлігінің оқуды өнімді еңбекпен ұштастыруға негізделген №257 Қаулысы шықты.
Жоғарыдағы мәлметтерді төмендегі кестеден көруге болады:
Кесте -Монғолиядағы қазақ мектептерінің даму кезеңдері (1927-1995)ж.ж
№
Даму кезеңдері
Дамуына әсер еткен тарихи жағдайлар , қаулылар
Мектеп түрлері
Қолданылған әліпбилер
1
1927-1940 ж.ж
Социалистік революцияның орнауы МХРП-ның Viсъезіндегі жаппай бастауыш білім беру, сауат ашу жоспары ;
1927 жылы қазақ мекебін орнату шешімі;
1940 жылы 25 маусымда Баян-Өлгий аймағын құру туралы шемімі.
Бастауыш
Ескі монголша,
Араб, латын
2
1941-1960 ж.ж
Социализмнің дамуы;
Ұлттық білім берудің жүйесінің қалыптасуы;
1955 жылы Мектеп жасындағы балаларды міндетті түрде алғашқы сатылы білімді болдыру МХРП Орталық Комитетінің №289, Министрлер Кеңесінің №167 Қаулысы.
Бастауыш
7 жылдық
10 жылдық
Латын
кирилл
3
1961-1995ж.ж
Кемелдеген социализімнің өркендеу кезеіңі;
1990 жылдан экономикалық тоқырау басталып ,нарқтық қатынас жолына түсуі
1991 жылы ұлы көштің басталуы;
1977 жылы 5 қараша күні МХР Білім минисрлігінің оқуды өнімді еңбекпен ұштастыруға негізделген №257 Қаулысы
Бастауыш
8 жылдық
10 жылдық
Кирилл
1939-1940 оқу жылында Монғолия мемлекетінің қолбасшысы Чойболсын алғаш рет келіп, қазақ мектебінің жағдайымен танысып, ары қарайғы дамуына мемлекет тарапынан қолдау көрсететінін айтты. МХРП - ның Кіші құрылтай басқармасның жарлығымен 1940 жылы 25 - маусмда қазақ Баян - Өлгий аймағы туралы шешім қабылдады 113 ... Жеке ұлттық аймақ болып құрылуы қазақ мектептерінің дамуына игі әсерін тигізді. 1941-1941 оқу жылында Қазақстаннан Тінәлин Жапар, Қордабаев Төлеубай, Қайыркелдин Айдарбек, Қожахметова Рашида, Шүкееа Мұхтар сияқты ұстаздар келіп қызмет еткен еді.Осы жылдар латын әріпмен басылған 1-4 сыныпты тұңғыш оқулықтары келе бастады. Қазақстан мектептерінің бағдарламасы мен оқу тізбегінде негізделіп жасалған оқу жоспары бойынша сабақ жүргізілетін болды.
Баян- Өлгий аймағында оқушылардың толық орта білім алуы үшін 1949 жылы Өлгий қаласында 10 жылдық қазақ мектебі ашылды. Осы жылдардан бастап көркем білімге оның ішінде Бейнелеу өнеріне , қол өнеріне лайықты мән берілді.
4 жылдық мектепке арналған оқу жоспары
Пәндер
Сыныптардағы бір апталық сағат саны
Бір аптадағы барлық сағат саны
І
ІІ
ІІІ
ІV
Ана тілі
5
4
4
4
17
Арфиметика
4
5
5
4
18
Монғол тілі
1
1
1
2
5
Қазақ тілі
1
1
2
3
7
Бейнелеу өнері
1
1
1
1
4
Қол өнер
1
1
1
1
4
1941-1960 жылдар аралығында қазақ мектептерінде оқу пәндері негізінде осы кесте бойынша жұмыс жасады 114
1952-1953 оқу жылында партия мен үкіметтен мектеп жасындағы балаларға жаппай міндетті түрде бастауыш білім беруді аяқтау көзделіп, 1953 жылдың қыркүйек айыннан бастап мектептерде міндетті 7 жылдық оқу жоспары бойынша жұмыс ісей бастады. Осы жылдардан бастап оқу жоспарына ағаш ұста шеберлігі, бейнелеу өнері , сызу, еңбек пәндері енгізіліп көркем білімнің алғашқы бастаулары орын алды.
7 жылдық мектептің оқу жоспары
Пәндер
Сыныптардағы бір апталық сағаттарының саны
Бір аптадағы барлық сағат саны
І
ІІ
ІІІ
ІV
V
VI
VII
Ана тілі
2
2
2
1
7
Математика
4
5
5
5
19
Алгебра
4
4
3
11
Қазақ тілі
2
2
2
3
3
3
3
18
Қазақ әдебиеті
1
1
1
3
Ағаш, ұста шеберлігі
1
2
2
5
Бейнелеу өнері
1
1
1
1
4
Сызу
1
1
1
3
Еңбек
1
1
1
1
4
Монғолиядағы жетіжылдық қазақ мектептері 1962 жылға дейін осы бағдарлама бойынша жұмыс істеді.
1957-1960 жылдардан қазақ мектептерінің бағдарламасы, жоспарлары жасалып, кейбір оқулықтарды монғол тілінен аударумен қатар жергілікті мұғалімдер өздері де мектеп оқулығын шығара бастады. Сөйтіп, 1940-1960 жылдар аралығында қазақ аймағының ерекшелігіне үйлескен жалпы білім беру жүйесі қалыптасты.[Баян - Өлгий аймағының халыққа білім беру ісін таныстыру.- Өлгий 1981.-150б ]
1962-1963 оқу жылы МХРП Орталық комитеінің ІҮ - пленумынан оқу жүйесін өмірге сай, қайта өзгертіп құру туралы тарихи шешімдер қабылдады. Осы мақсатқа сәйкес бастауыш мектептерде пәндерді оқытудың жоспары жасалынды.
Бастауыш мектепке арналған оқу жоспары
Пәндер
Сыныптардағы бір апталық сағат саны
Бір аптадағы барлық сағат саны
І
ІІ
ІІІ
ІV
Ана тілі
5
4
4
4
17
Арфиметика
4
5
5
4
18
Математика
5
4
9
МХР тарихы
1
2
3
Монғол тілі
1
1
1
2
5
Қазақ тілі
1
1
2
3
7
Бейнелеу өнері
1
1
1
1
4
Қол өнер
1
1
1
1
4
Осы жоспар бойынша пәндерді оқытуда мұғалімдерге төмендегі талаптарды қойды:
оқытуды қоғамдық өмірмен байланыстру;
Мұғалім оқулықтағы матералдарды табиғи жағдайғаларға бейімдеп үйретуге тиісті болды.
Сонымен қатар бастуыш сыныптарда нақты ғылымды үйретпей, өмірдің әр алуан құбылыстарынан мағұлмат беретіндей етіп үйрету талап етілді.
Жалпы білім беретін мектептерде оқушылардың бос уақытын дұрыс ұйымдастыру, қоғамдық еңбекке баулу, оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту туралы МХРП - ның Орталық Комитеті, Министрлер кеңесінің 1976 жылығы 27 -қаулысыда ән,би, бейнелеу өнері әдеби үйірмелерін құрып, оны маман мұғалімдермен қамтамасыз ету керек деген бұйрық шықты ...35 бет
Монғолия мемлекеті Білім министрігің 1977 жылы 5 қараша күні №257 қаулысында жоғарғы сыныптарға оқытуды өнімді еңбекпен ұштастыруға арналған жоспар бекітіліп, 1977-1978 жылы оқу жылың жоспарына енгізілді .,,,126
Қоғамдық пайдалы еңбек - қоғамдық қажеттілікті қанағаттандыру, жеке адамның жан- жақты дамуына мүмкіндік жасау , мектеп жағдайында өткізлетін қоғамдық пайдалы жұмыстың тәрбиелік мәні болды.
Еңбек, политехникалық білім беруді жақсарту, оқуды өмірмен байланыстру, оқушылардың еңбек шығармашылығын дамыту негізінде І-ҮІІІ сынып оқушыларының еңбек сабағында, техникалық үйірмелерде ІХ-Х сынып оқушылырының өнімді еңбекте, тәжірибелік бұйымдардың шығармашылық негізнде сабақтың жоспарына, эстетикалық талғамға сәйкес жасалуы қадағаланды.
Көрме ұйымдастырлып І-Х сынып оқушылар жасаған көркем өнер бұйымдары қойылды.
І-ІІІ сыныптардың еңбек сабағында мата, қағаз, картон, т.б. материалдардан жасалған бұйымдар қойылды.
ҮІІ-ҮІІІ сыныптарында ағаштан, металдардан жасалған заттар және жүн-матадан істелген тоқыма, тігін бұйымдары қойылды.
ІХ-Х сыныптарының еңбек тәжіибесінде шығармашылықпен жасаған бұйымдары қойылды .
Мектептен тыс ұйымдастырылған техникалық үйірмеде оқушылардың жасаған қол өнері бұйымдары көрмеге қойылды.
Монғолиядағы қазақ мектептері өзіне жүктелген әлеуметтік міндеттерді өз мүмкіндіктерінше атқарып келгенімен әкімшілік-әміршілік жүйеге, орталықтан басқаруға бағынды. Жалпы білім беретін қазақ мектебіндегі оқы үдерісі негізінен Монғолия мемлекеттік идеологиялық ұстанымдарына сай жүргізілген бірыңғай білім беру саясатының аясында ұйымдастырылды.
Орталықтан басқару мен бірыңғай білім жүйесі салдарынан ұлттық ерекшеліктерді ескерке отырып, өзіндік сипатта дамуына еркіндік берілмеді. Сол себепті қазақ мектебінің әлеуметтік қызметтінің аясы тарылып, ұлттық олмысқа сай боларлық толық мағынасында атқара алмады.
Монголия қазақтарының арасыннан Көркем білім өнері жайлы оқулық жазып монғол тіліндегі кітапты қазақ тіліне аударма жасаған Зейнел Әбдірахманұлы , 7 - сыныптың Сурет өнері оқулығын қазақшаға аударып , 3-4 сыныпқа арналған Бейнелеу өнері оқулығын жасады және де Еңбек пәніне арналған әдістемелік нұсқаулық жасап қазақ балаларының өз ана тілінде көркем білім сабағын еркін менгеруіне ықпалын тигізді .
Бүгінгі таңда қазақтар мекен екен Баян - Өлгий аймағында толық орта мектептерде 1-5 бастауыш сыныптар аралығында Көркем білім өнері қазақ тілді оқулығымен үйретілуде
2.Қазақстан мен Монғолияныңың көркем білім берудегі педагогикалық жүйесі ... ... ... ... ... ...
Қазақ бейнелеу өнерінің қалыптасуы мен даму тарихиын өнер зертеуші ғалымдар өткен ғасырдың 1920-30 жылдарынан бастап, оған шетел мен көршілес, одақтас мемлекеттерден келген суретшілердің ықпал- әсерінің мол болғанын жиi атап өтелді
[Қазақ өнерінің тарихы.-Алматы: Өнер, 2009.-Т.3.-480б]
Қазқастандағы көркемдік білім берудің дамуы мен қалыптасуын халықтың тарихымен, қоғамдағы өзгерістерімен тығыз байланысты, біздің бүгінгі дейінгі тарихымызға көз салмай көркем өнер жайлы сөз ете алмаймыз. Біздің тарихи өнеpiмiз халықпен бірге жасап, бірге өмір сүріп құндылығын жоғалпай келеді. Өнердің дамуы, сол халықтың өнерге деген қызығушылығын балаға ерте жастан бастап баулуға мән беретіндігін көруге болады. қазақ халқы да ерте кезден өз ұрпағын өнерге баулып, баланың көркемдік тәрбиесіне дер кезінде мән беріп отырған.Академик Ә.Марғұланның ғылыми зерттеулерінде Қазақ халқының шеберлері көркемдік білім беру саласында жас ұрпаққа меңгерген шеберлігін, үйретіп, мұра ретінде қалдырып отырғанын, көркем сурет өнеріне баулуда халық шеберлерінің еңбегі орасан зор екенін айтады .
Халық шеберлері арнайы мектеп ашып сабақ өткізбесе де олар кезде өз шәкірттеріне жеке тәлім-тәрбие беру арқылы, көркемдік білім беру ісі жүйелі сақталған.
Қазақтың көркемдік білім саласы атадан-балаға үйретілетіп өзіндік көркемдік дәстүрі бар халықтық мектеп болып жалғасып келді.
1930-60 жылдар арасындағы сурет пәнінің оқу бағдарламалары мен әдістемелік әдебиеттерге талдау жасағанда сурет сабақтарының мазмұны тәрбиелік сипат болғанын байқауға болады. Oқу-тәрбие міндеттерінде, оқу тапсырмалары айқындалып, тақырыптары көлемі кеңіп, бейнелеу нысандары ұлғая түскендігі. Бұл кезеңде сурет сабағының нұсқаға қарап сурет салу, сәндік сурет салу, бейнелеу өнері туралы әңгіме сабақ түрлерін жүргізудің ғылыми негізі жасалды. Оқу бағдарламалары мен көмекші құралдарда нұсқаға қарап сурет салу, қоршаған ортаны танып білудің басты мүмкіндігі екендігі көрсетілді.
1964 жылы CCCP Ғылым Академиясының Көркемдік тәрбие беру инcтитуты, В.И.Ленин атындағы Моcква педагогика институты, Москваның сырттан оқитын педагогика инcтитутының ғылыми қызметкерлері бірлесіп жасаған жаңа бағдарлама жарық көрді. Бұл бағдарлама бойынша cурет пәні бейнелеу өнері пәні деп аталды. Бағдарламада нұсқаға қарап cурет салу және бейнелеу өнері туралы әңгіме сабақтарын өткізу міндеттері нақты қарастырылды.
1969 жылдан бастап пәннің оқыту мақсаты мен міндетінің өзгертіліп сурет пәні бейнелеу өнері болып аталады. Бұл кезеңде сурет пәні басқа пәндермен қатар оқытылса да, ол жөнінде нұсқаулар мен көмекші құралдар шығарылып жатса да оқыту әдістері мен тәсілдері әлі жеткіліксіз дәрежеде болды. Кеңес дәуірінде бейнелеу өнері пәнін оқытудың барысында қазақ мәдениеті жеткілікті дәрежеде орын ала алған жоқ. Осы уқытта Кеңес Одағының алғашқы жылдарында көркемөнер кадрларының алғашқы буыны шыға бастады. Оларды дайындауға Ресейден келген мамандар белгілі дәрежеде ықпал етті.
1950-1960 жылдарда мектептегі оқу мен тәрбие жұмысында оқушылардың жеке басының дамуына деген көзқарас жаңа сипат алды.Осы уақытта Халық ағарту министрлігі бірінші рет суреттің бағдарламасын шығарды. Бағдарламада Кеңес суретшілерінің шығармаларын таныстырумен қатар, халықтың сәндік қолданбалы өнер туындыларымен таныстыру көзделінді. 1960-70 жылдардағы суретті оқу бағдарламасы бұрынғы бағдарламаларды жалғастырып шет елдердің, орыс және кеңес бейнелеу өнерінің классикалық шығармаларымен таныстыру мәселесі қарастырылды. Осы кезде қазақ бейнелеу өнерінің озық үлгілері мен оқу материалдары қолдану аясы жылжымай сол қалпында қалды . Осындай кемшіліктің бір-бір себебі білікті маман суретші-педагог кадрларының жетіспеушілігі, оқу кабинеттерінің, оқулықтардың, оқу-әдістемелік құралдары мен нұсқаулардың кемшілігі болды.
Қазақстандағы көркемдік білім беретін жалпы мектептердегі бейнелеу өнері, сызу және еңбекке баулу пәндерінің оқу бағдарламаларына тоқталатын болсақ осы пәндердің бағд арламалары Кеңес өкіметінің алғашқы кезеңінен бастап 80 жылдарға дейін Ресей мектептеріне арналған көркемдік білім беру пәндерінің бағдарламалары қазақ тілінде аударылып , сабақ сол б ағдарламалар шеңберінде жүргізілді. Бейнелеу өнері сабағының бағдарламасында қазақ халқының көркем мәдениеті, бейнелеу өнері, даңқты суретшілері, олардың әлемге танылған туындылары, еліміздің дәстүрлі сәндік қолданбалы туралы мәліметтер болған жоқ. Кеңес Одағы халықтарының мызғымас бірлігін сақтау саясаты үстемдік құрып тұрған кезде ұлттық өнердің озық үлгілерін оқу материалдарына айналдыруға педагогттардың батылы барып, бұл іске кірісе алмады.
Қазақстанда жас жеткіншектерге көркемдік білім беру саласындағы ұлттық өнер дәстүрін үйрету, қазақ бейнелеу өнер шығармаларымен, өнер шеберлерімен оқушыларды таныстыру, қазақтың ұлттық сәндік қолданбалы өнерінің білімдік, тәрбиелік мәнін зерттеп, оқытудың жаңа әдіс-тәсілдерін табуға деген бетбұрыс 70 жылдардың екінші жартысынан бастап байқала түсті. Осы бағыттағы кейбір ізденістер нәтижелері бойынша Қазақстанның педагогикалық институттарының оқытушылары Ж.Балкеновтің (КазПи), Ә.Қалмақовтың (Жамбыл Пи), К.Әмірғазиннің (Семей Пи), Қ.Ералиннің (Шымкент Пи) мақалалары Қазақстан мектебі, Бастауыш мектеп, Білім және еңбек, Мәдениет және тұрмыс журалдарында жарияланып ұлттық бейнелеу өнері жүйесіндегі лайықты материалдарды оқу бағдарламаларына кіргізу туралы батыл ойлар айтылды. Ұлттық өнердің көркемдік білім беру мен тәбие процесіндегі ролі, оны оқытудың тәсілдері жайлы педагогтар Е.Асылхановтың, Ұ.Ибрагимовтың, Д.Садығалиевтің, Қ.Тастеміровтің, С.Төленбаевтің әдістемелік зерттеу нәтижелері педагогтық басылымдарда жарияланып, жасөспірімдерге көркемдік білім беру саласын дамытуға қомақты үлес қосты.
Қазақстанда көркемдік білім беру жүйесіндегі ізденістер 1980-1990 жылдар аралығында қазақ бейнелеу өнері, халықтық қол өнері, еліміздің өнердегі мәдени дәстүрі ескеріліп көңіл бөлінген К.Ералиннің басшылығымен бірнеше бағдарламалар жарық көрді. Бұл жағдай мектеп мұғалімдерінде өзі тұрған өлкеге, табиғи ресурстарға, сол өлкенің қол өнеріне, халық шеберлеріне лайықтап жасалған бағдарламаны таңдап алуға мүмкіндік туғызды. Мысалы Ұ.Ибрагимов бағдарламада ұлттық өнерді мектепке дейінгі бала-бақшаларда таныстыру көзделсе, Ә.Қалмақовтық бағдарламасында қазақтың сәндік өнеріне көңіл бөлінеді. К.Әмірғазиннің бағдарламасында көркем еңбектің мәні басты назарда тұрады. Қ.Болатбаев бейнелеу өнерін оқыту барысында халықтық дәстүрді үйретуге, К.Ералин қазақ бейнелеу өнерінің шығармаларына, халық шеберлерінің еңбектеріне терең мән береді. Е.Асылханов халық өнерін оқытудағы бала бақшадан институтқа дейінгі жүйені сақтауды ұсынды. Осындай зерттеу нәтижелерінде жасаған бағдарламалар Қазақстандағы көркемдік білім беру жүйесінде атқаратын лайықты міндеті бар оқу мен тәрбие құралдары болып табылады.
Оқушыларға эстетикалық тәрбие беру жайындағы мақалалар Қазақстан журналдарының 70 жылдық алғашқы кезеңінде жарық көре бастады. Олардың ішінде Ж.Балкеновтың, А.Камаковтың, К.Ералиннің, М.Әлімбаевтің, Б.Өмірбековтың, С.Төленбаевтің, С.Мәмбеевтің еңбектерін айтуға болады.
Республика көлеміндегі журналдарындағы 80 жылдары жарияланғанғылыми-методикалық мақалалар саны жағынан да, сапасы жағынан да артып, тақырып ауқымы кеңейе түсті. Бұл еңбектердің мазмұны өнер зерттеу, эстетикалық тәрбие, бейнелеу өнерін оқыту, бейнелеу ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz