Шартты рефлекстің жіктелуі

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Қарағанды медицина университеті

Анатомия және физиология кафедрасы

Шартты-рефлекторлы іс-әрекет, оның нейрофизиологиялық

механизмі

(Реферат)

Орындаған: Ахиев М. Т.

Стоматология 1-005

Тексерген: Рыспаева Г. Қ

Қарағанды 2023 жыл

Шартты рефлекстердің қалыптасу механизмі. Шартты рефлекстер шартсыз рефлекстер негізінде пайда болады дедік. Шартты рефлексті қалыптастыру үшін шартты әрекетті өздігінен тудырмайтын тітіркендіргіштер әсері шартсыз, нақтылы әрекетті (шартсыз рефлексті) тудыратын тітіркендіргіштердің алдын алу керек. Мысалы, алдымен шам жағып, ізінше азық беру қажет. Егер әсер керісінше болса (алдымен шартсыз, соңынан шартты тітіркендіргіш әсер етсе), шартты рефлекс қалыптаспайды. Шартты рефлекстің қалыптасуы екі сатыда жүреді. Оның алғашқысы - жайылу (генерализация), екіншісі - нақыштану сатысы. Шартты және шартсыз тітіркендіргіштер бірнеше рет қосарлана қайталанса, алдымен бағдарлау, байыптау әрекеті, И. П. Павловтың айтуынша «бұл не?» реакциясы, байқалады. Бұл кезде құстың қимыл-әрекеті тежеліп, ол басын тітіркендіргіш көзі орналасқан жаққа бұрады, оның тынысы мен жүрегінің қағысы өзгереді. Ал рефлекс қалыптаса, беки келе аталған реакциялар әлсірей бастайды да, жойылып кетеді. - Алмажан

Шартты рефлекстер кезінде ми қыртысы мен мидың басқа бөлімдерінің арасында уақытша байланыстар түзіледі. Шартты рефлекстер - ағза мінез-құлығының ең қарапайым көрінісі. Шартты рефлекстер бірімен-бірі белгілі бір реттілікпен жүзеге асатын бірнеше кезеңдерден тұрады. Шартты рефлекстер аркылы адам тамағын табуға, кауіпті жағдайлардан қорғануға әрекет жасайды. Мүның бәрі де жоғары жүйке қызметі аркылы жүзеге асады. Шартты рефлекстің қалыптасуының алғашқы сатысында байыптау әрекеттерінің маңызы зор болады, олар орталық жүйке жүйесі торшаларының белсенділігін жоғарылатуға мүмкіндік береді. Шартты және шартсыз тітіркендіргіштер бірнеше рет тіркес әсер еткеннен кейін сигналға алғашқы жауаптар байқала бастайды. Бұл кезде рефлекс тиянақты болмайды. Реакция тек шартты тітіркендіргішке ғана емес, оған ұқсас тітіркендіргіштерге де туындай береді (жайылу сатысы) . Тітіркендіргіштер әсері тіркес қайталанып отырса, шартты рефлекс бекіп, нығайып, тек шартты сигналға ғана жауап қайтарылады (нақыштану сатысы) .

Шартты рефлекстің жіктелуі.

1. Қабылдау белгісіне карай шартты рефлекстер экстрарецептивтік сыртқы қабылдағыштық және интерорецептивтік ішкі кабылдағыштык болып екі үлкен топқа бөлінеді.

Экстрарецептивтік шартты рефлекстерге сезім өзгешелігіне сәйкес көру, есту, иіс, дәм, түйсіну жане температуралық болады. Олар организмд мен қоршаған ортанын арақатынасына маңызды орын алады.

Интерорецептивтік шартты рефлекстер агзалар кабылдағыштарын шартсыз тітіркенумен ұштастырғанда қалыптасады. Бұл ағзаларды ме- ханикалык тітіркендіргенде, оларда қысым көбейгенде, каннын химия- лык курамы, осмостық қысымы, ішкі ортаның температурасы опер- тенде пайда болады. Интерорецептивтік рефлекстер баяу қалыптасады және жануарлардын шартты рефлекстік әсерленісі шашыранкы, жал- пылама келеді.

2. Тиімділігіне қарай шартты рефлекстео вегетативтік және аспаптық (инструменталдық) болып екі топка бөлінеді.

Вегетативтік шартты рефлекстер қатарына тамақтану, жүрек-та- мыр, тынысалу, жыныс рефлекстері кіреді. Жоғары дәрежелі жануар- ларда шартты рефлекстер организмде жүзеге асырылатын барлык зат алмасу үрдістеріне қалыптасады.

Аспаптык шартты рефлекстер бұлшықеттердің шартсыз кимыл әсе- ріденісі негізінде ұйымдастырылады (мәселен, цирктегі жануарлар көрсететін ойындар) . Аспаптык ісәрекеттің мәнісі организм мен коршаган ортанын қарым-қатынасының өзгеруінде. Ол не дене жаағдайынын кеңістіктегі ауытқуы (кимылдық әрекет), не организмнін баска денелерге әсері (амалдық арекет) Шартты түрткінің тиімділігі қоршаған ортадағы әсерлердің жиынтығы мен жагдайына байланысты. Сонымен қатар, бұл үшін белгілі мотивация мен зерденің және тағы баска заттардын катысуы қажет Жануарлардың аспаптык әрекеті жүзеге асырылуы үшін, мидын- мандай белгінің қалыпты қызмет сақталуы керек. Егер мидын ман дай белігі екі жағынан да бұзылса, мұндай күрделі рефлекстер пайда болмайды. Сөйтіп олар жануарлардын аспаптық ісәрекетіне «байымды» әсер етеді.

3. Шартты рефлекстер тітіркендіру түріне карай табиги және жа санды болып жіктеледі. Табиғи шартты рефлекстер шартсыз тітіркен- діргіштердін шын белгілеріне қалыптасады. Мәселен, тағамнын иісі не немесе түріне сілекей бөлінеді. Ал әртүрлі талгансыз тітіркендір гіштерге тұйықталатын шартты рефлекстер жасанды болады.

Жануарлардын жаратылысында табиғи шартты рефлекстер урпак тан урпакка, олардың тіршілік тәсілдеріне сәйкес қалыптасады. Табиги жагдайда шартты рефлекстер ортаның бірнеше тітіркендіргіштеріне ұйымдастырылады. Сондықтан оларды қарапайым жане курделі деп беледі. Күрделі шартты рефлексті: бірмезгілді және бірізді деп тагы жіктейді. Мұнымен бірге тізбекті шартты рефлекстер байқалады.

4. Шартты, шартсыз тітіркендірулердің карым-катынасына және ұштастырылган мерзіміне сәйкес шартты рефлекстер нақтылы және ілеспелі болып бөлінеді .

Жоғары жүйке сәрекеттерін тексеру мінез-құлықты және мидың қызметін зерттеу әдістерінен құралады.

1. Шартты рефлекстер әдісі- мінез-кұлықты тексерудін негі елісі. И. П. Павлов шартты рефлексті калыптастыру жоніндегі жари белерді иттерге сілекей бөлудің шартсыз турі негізінде жургізіп, оның бірнеше ережелерін аныктады:

А) шартты және шартсыз тітіркендірулердің өсері бір мезгілде ұштасуы керек;

Ә) шартты тітіркендіргіштің әсері бұрын берілуі к

Б) шартты тітіркенді тек бағдарлау рефлексін шығаратын күйде әлсіз және талғаусыз болуға тиіс;

В) орталық жүйке жүйесінің жоғары бөлімінің әрекеті калыпты жагдайда болуы керек. Өйткені аурулы жагдайда, организмнің жүмыс- керлігі төмендесе немесе жүйке жүйесінің іс-әрекеті ашарласа, шартты рефлекс калыптаспайды;

Г) тәжірибе кезінде ботен тітіркендіргіштер етпеуге тиіс.

Сондыктан пайдаланатын нысандар (адам немесе жануар) іс жузінде керексіз бөгде әсерден және тәжірибешіден арнайы болмеге онашалануы кажет. Тәжірибені камераның сыртында отырып, кашықтықтан жануарлардың немесе адамның мінездік өзгерістерін тексереді

2. Қорғаныш рефлексі- мінез-құлықты зерттеудің келесі нақтылы үлгісі. Ол ауыртатын тітіркендіргіш қолданғанда туатын шартсыз қорға әсерленіс негізінде қалыптасады. Мұнда шартты сигнал теріге электр тогымен әсер еткен кезімен ұштастырылса кимыл-қорғаным шартты рефлексі тұйықталады.

3. Этология әдісі- бостандыкта жүрген жануарлардын ерікт - мінез-кұлығын табиғи ортада бақылау, кино-, видеотаспаларға түсіру аркылы байкау, этограммалар құрастыру, мінездің әртүрлі жағдай ларын тәжірибелерде кайта жасап тексеру түрі. Оның бір тартымды саласы мерзімі ұзартылған әсерленіс әдісі. И. С. Бериташвили бойынша, шартты сигналға жануарлардың еркін қимылының белгілі мер зімде кідірісінен кейін, олардың қалыптасқан дағдысының мүлтіксіз сақталуы тексеріледі. Бұл әдіс жануарлар ми қыртысында шартты бейнелістер пайда болатын уақытша байланыстын тиянақтылығын, ятни зердені тексеруге мүмкіндік береді. Зердені тексеру үшін будан баска ауыртатын тітіркендіргішті, бір рет колданган нам кейін жану- арлардын амалсыз қашатын сактаныс рефлексін қалыптастыру әдісін пайдалануга болады.

4. Экстраполяциялық әдістер - жануарлардың туа біткен үстіртін байымды мінез-кұлығын тексеретін тәсіл. Экстраполяциялык рефлекс- те жануарлар озінін сезімтал мүшелерінен ғайып болған, жылжитын таспа бойымен астаушадағы тағамның кеткен бағытын болжап табады (Д. В. Крушинский) .

5. Амалдау (оперант) әдісі- жануарлардын біркелкі фигуралар- мен амалдау қабілетін тексереді. Оларға тандап алу үшін, тағамды жасыруга болатын, сыйымдылығы екі түрлі: көлемді немесе жайпак ыдыстар береді. Бұл қабілеттер маймыллар мен дельфиндерде толық жетілген. Адамнын жоғары жүйке қызметін зерттеудің өз ерекшеліктері бар. Оларда белгілі шартсыз рефлекстін негізінде бірнеше шартты бейнелістер калыптасады. Бұлар көбінесе тіл және сана арқылы ұйымдастырылады. Мидын кызметін зерттеу тәсілдері жалпы турде морфологиялык, биохимиялық және физиологиялык болып бөлінеді.

6. Морфологиялық әдістер- қазіргі кезде нейроморфология сала- сында кеңінен тараған әртүрлі микроскопиялык, гистохимиялық тәсілдерден тұрады.

7. Клиникалық әдіс - медицинада, физиологияда жиі қолданып журген тәсілдердің бірі. Бұл наукастарда байқалған аурудың сипаттамаларына талдау жасап, кайтыс болған адамдардың миындағы өзгерістермен салыстыру жолы. Ал оны жануардарда тәжірибе жүзінде жоғары жүйке жүйесінде әрекеттік бұзылыстан (невроз жасап) бакылайды.

8. Физиологиялық әдістер - бірнеше тәжірибелерден куралады: Алып тастау (экстирпация) әдісі хирургиялык жолмен немесе мидын белгілі аумақтарын бүлдірмей істен шығару. Ол үшін стерео- таксис куралы аркылы микроэлектродтарды енгізу пайдаланылады.

Тітіркендіру әдісі (электро-, термо-, хемостимуляция) мінездік әсерленісті немесе ойлағыштық кабілетті (адамда) жузеге асыруда бүтін мидың әртүрлі құрылымының әрекетін тексеруге мүмкіндік ту- гызады. Мұнда да миға енгізілген микроэлектродтар қолдануға бола- ды. Мәселен, жануар мен адам миының лимбиялық жүйесіне енгізіл- ген электрод аркылы өзін-өзі тітіркендіру қабілеті тексерілді (Дж. Олдэ) . Әсіресе гипоталамустын «ләззәт табу» орталығы.

Электрофизиологиялық әдіс адамның мінездік өсерлетсі мен шар тты рефлекстер калыптасканда ми нейрондарында пайда болат электр кубылыстарын анықтайды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.