Қанайналымы жүйесі ауруларының қауіп факторларының таралуы бойынша шетелдік зерттеулердің нәтижелері
Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қызылорда жоғары медициналық колледжі
Мамандығы бойынша 0302000 Мейірбике ісі
Біліктілігі Қолданбалы бакалавр
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Химиотерапиядан кейінгі пациенттердің өмір сапасын анықтаудағы мейіргер рөлі
Орындаған: Қалдыбай Жаухар Бірлікқызы
Т.А.Ж. қолы
Қорғауға бекітілген Ғылыми жетекшісі
Ішкі аурулар арнайы пәндер бірлестігі арнайы пәң мұғалімі:
Оқытушы: Жундабекова С.С Нұрабаева Г.Н.
________________
қолы қолы
Қызылорда 2018 жыл
МАЗМҰНЫ
ҚЫСҚАРТУЛАР МЕН БЕЛГІЛЕР
КІРІСПЕ
1-тарау. ХИМИОТЕРАПИЯДАН КЕЙІНГІ ПАЦИЕНТТЕРДІҢ ӨМІР САПАСЫН АНЫҚТАУДАҒЫ МЕЙІРГЕР РӨЛІ
1.1 Химиотерапия түрлері,оның ағзаға әсер етуі
1.2 Химиотерапиядан кейінгі пациентте болатын өзгерістер
1.3 Әлем бойынша шетелдік мейіргерлердің химиотерапиядан кейінгі өмір сапасын анықтау
2-тарау. ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІНІҢ СИПАТТАМАСЫ
2.1. Зерттеу материалдары мен әдістері
2.2 Химиотерапиядан кейінгі пациенттердің өмір сапасын анықтау үшін сауалнама жүргізу
2.3 Медицина қызметкерінің химиотерапиядан кейінгі пациенттердің өмір сапасын анықтау үшін жүргізілген сауалнама нәтижелерін бағалау және оны жақсарту
ПРАКТИКАЛЫҚ ҰСЫНЫСТАР
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕРДІҢ ТІЗІМІ
ҚОСЫМШАЛАР
Қысқартылған сөздер
ҚЖА - Қанайналым жүйесінің аурулары
ЖҚА - Жүрек - қанайналым жүйесі аурулары
ЖИА - Жүректің ишемиялық ауруы
АГ - Артериялды гипертензия
ГА - Гипертониялық ауру
ҚҚ - Қан қысымы
АҚҚ - Артериалды қан қысымы
ҚФ - Қауіп факторы
ДСИ - Дене салмақ индексі
ТМД - Тәуелсіз мемлекттер достастығы
ДДҰ - Дүниежүзідлік денсаулық сақтау ұйымы
ҚР - Қазақстан Республикасы
ҒЗИ - Ғылыми-зерттеу институты
ДЛП - Дислипопротеидемия
ЖТЛ - Жоғары тығыздықтағы липопротеидтер
ТТЛ - Төмен тығыздықтағы липопротеидтер
МС - Метаболикалық синдром
ЖX - Жалпы холестерин
ҚД - Қант диабеті
ЖТТ - Жүрек-тамырлық тәуекелдік
ТГ - Триглицеридтер
ХС - Холестерин
ХС ЖТЛП - Холестеринді жоғары тығыздықтағы липопротеид
ХС ТТЛП - Холестеринді төменгі тығыздықтағы липопротеид
ГТГ - гипертриглицеридемия
ГХС - гиперхолестеринемия
ПТФ - Популяцияға тәуелді фактор
СТ - Салыстырмалы тәуелділік
CИ - сенім интервалы
СҚҚ - систолалық қан қысымы
ДБ - дене белсенділігі
ЖЖЖ - жүректің жиырылу жиілігі
ПМ МҒЗО - профилактикалық медициналық мемлекеттік ғылыми зерттеу орталығы
ЖМИ - жедел миокард инфарктісі
ЕОК - Европа Кардиологтар Одақтастығы
Кіріспе
Тіркес сөздер: Онкология, химиотерапия, химиотерапия ерекшеліктері,химиотерапия әсері, асқынулар, мейіргер рөлі, мейіргерлік күтім, скрининг, қатерлі ісік, шетелдік тәжірибе
Тақырыптың өзектілігі:қанайналым жүйесі аурулары ХХІ ғасырдағы әлемнің көптеген елдерінің денсаулық сақтау жүйесінің ең өзекті проблемасы болып табылады[1]. Әлемдік статистикаға сәйкес, қанайналымы жүйесінің аурулары бүкіл әлемде өлім-жітімнің басты себебі болып табылады: 2012 жылы бұл аурулар 17,5 миллион адамның өліміне әкеп соқтырды, оның ішінде 7,4 миллионы жүректің ишемиялық ауруы болса 6,7 миллионы - инсульттан[2]. Ал 2030 жылға қарай 23,3 миллионға жуық адам қан айналымы жүйесінің ауруларынан, негізінен жүрек аурулары мен инсульттан қайтыс болады және бұл аурулар өлімнің басты себептері болып қала береді[3].
Еуропада қанайналым жүйесі аурулары жыл сайын 4 млн астам адамның өлім-жітім себептерінің біріне айналып отырады, әйелдердің 2,2 миллионнан астамы (55%) және ерлердің 1,8 млн-нан (45%) көпшілігі осы аурудан көз жұмады, бірақ та 60 жасқа дейін ерлерде қанайналым жүйесі аурулары басым болып келеді [4]. 2002 жылы орташа есеппен 100 мың адамға шаққанда 2557 адамның госпитализациялануының негізгі себептерінің бірі қанайналым жүйесі аурулары болды. Олардың ішінде 100 мың адамға шаққандағы 695 оқиға жүректің ишемиялық ауруынан, 100 мың тұрғынға шаққанда 375 оқиға - инсульт, бірақ жартысынан көбі созылмалы жүрек ауруларының үлесіне тиеді [5].
Ресейде ҚЖА-нан өлім-жітім көрсеткіші Еуропаның және Солтүстік Американың көптеген елдерінің көрсеткіштерінен асады және ерлер арасында барлық өлімнің 48% және әйелдер арасында өлімінің 66,2% (орташа 56%) алып отыр.Жыл сайын Ресейде ҚЖА-нан бір миллионнан астам адам қайтыс болады (100 мыңға шаққанда шамамен 700 адам). Жүректің ишемия ауруының асқынуынан өлім көрсеткіші 51%, церебральды инсульт - 27% [6].
Қазақстан Еуропалық Одақ елдерінің, Орталық және Шығыс Еуропа мен Орталық Азия өңірінің арасында өлім-жітім деңгейі бойынша бірінші орында тұр.Сонымен қатар, Қазақстан Республикасы халқының өлім-жітімінің стандартталған деңгейі ҚЖА есебінен еуропалық елдердегіден екі есе жоғары [7].Ресми статистикалық мәліметтерге сәйкес, Қазақстанда ҚЖА-ның жалпы ауру көрсеткіші 2004 жылы 100 мың адамға шаққанда 8504,1-ден 2014 жылы 13472,7 өсті (1,6 есе), бастапқы аурушаңдық - 1845,1 ден бастап тиісінше 2394,7-ге дейін (1,3 есе).[8].
Абсолюттік көрсеткіш бойынша сырқаттанушылықтың деректері бойынша Қазақстанда 2010 жылы кардиологиялық науқастардың жалпы саны шамамен 1,78 млн адамды құрады, немесе он ересек адамның әрбірі ҚЖА - мен емделушісі болып табылады. 2009 жылдан бастап 18, 25, 30, 35, 40, 45, 50, 55, 60, 65 жастағы адамдар арасында қан айналымы ауруларын (артериялық гипертензия, жүректің ишемиялық ауруы) ерте анықтау бойынша ұлттық скрининг жүргізілуде. Осылайша, 2013 жылы 2,5 миллионнан астам адам тексерілді, 8% -нда ҚЖА анықталынды [9].
2016 жылы ҚЖА-ның деңгейі 100 мың тұрғынға шаққанда 2413,0 құрады, ал 2015 жылы 2429,7 болды.Бұл аурудың жоғары көрсеткіштері Алматы қаласында (3180,1) және Солтүстік Қазақстан (3137,3), Шығыс Қазақстан (2999,3), Оңтүстік Қазақстан (2807,8), Жамбыл (2703,7) және Қызылорда 2683,1) аудандарында көрсетті. (1-қосымша) [10].
Жүрек-қан тамырлары аурулары бүгінгі таңда ғаламдық өлім құрылымында бесінші орынды иеленіп отыр, ал 2020 жылға қарай олар қазіргі заманғы үрдісті сақтай отырып, жоғары деңгейге шығады. Бүгінде жыл сайын жүрек-қан тамырлары ауруларынан 17 миллионнан астам адам көз жұмады. Ауру мен өлім-жітімнің ең көп саны 35 жастан 65 жасқа дейінгі ерлерде кездеседі. Егер жағдай өзгермесе, 2020 жылға қарай бұл көрсеткіш бүкіл әлем бойынша 20 миллионға жетеді [11].
Сондықтан да қанайналым жүйесі аурулары - аурушаңдық бойынша таралуы, асқыну мен өлім жиілігінің жоғарылығына қатысты денсаулық сақтау жүйесінің ең маңызды проблемалардың бірі болып саналады.
Мақсаты: Химиотерапиядан кейінгі пациенттердің өмір сапасын анықтаудағы және оның ерекшеліктерін түсіндірудегі мейіргер рөлін сауалнама арқылы анықтау.
Міндеттері:
Тақырыпқа байланысты әдебиеттерді шолу;
Пациенттердің химиотерапия туралы ақпараттандырылу деңгейін бағалау.
Химиотерапия жүргізілетін пациенттерге мейіргерлік күтімді бағалау үшін сауалнама жүргізу
Нәтижесін талдау және қорытынды жасау;
Скринингтік тексеруге қатысты мейірбикелердің жұмысын бағалау;
Осы зерттеу нәтижесінде пациенттерді химиотерапия туралы ақпараттандыру,скринингтік тексеру бағдарламалардың жұмысын нығайту және күтім жүргізуде мейіргердің рөлін жақсартуда практикалық ұсыныс беру.
Зерттеудің теориялық және практикалық маңыздылығы
Алынған мәліметтер негізінде скринингтік бағдарламаның тиімділігін бағалау жүргізілді.Тұрғындардан өткізіліп жатқан скрининг бағдарламасы туралы ақпараттандырылуы, сондай-ақ профилактикалық бағдарламалардың қажеттілігі мен жетілдірілуіне қатысты олардың пікірі зерттелді.Тұрғындар арасында қанайналым жүйесі аурулары қауіп факторларының таралуы анықталды.
Сонымен бірге скринингтік бағдарламанының орындалуы, скринингтің тиімділігі және бұл бағдарламаны жетілдіру жолдары негізінде медициналық қызметкерлердің де пікірі бағаланды.
Скринингтік бағдарламаларды ұйымдастыру және өткізуді жақсарту, сондай-ақ науқастарды бағдарламаға тартуды арттыру бойынша ұсыныстар әзірленді.
Дипломдық жұмыстың көлемі мен құрылымы
Зерттеу жұмысы 96 компьютерлік мәтін бетінен тұрады, 3 сурет, 19 диаграммалар және 53 кестелер суреттелген. Дипломдық жұмыс кіріспе, әдебиеттерді шолу, зерттеу материалдары мен әдістері, зерттеудің нәтижелері, қорытынды, практикалық ұсыныстар, пайдаланылған ақпараттар тізімі 80 әдебиеттен,оның ішінде 50 шетелдік әдебиет,10 отандық әдебиет, 20 интернет көзі және қосымшалардан тұрады.
1-тарау. ҚАНАЙНАЛЫМ ЖҮЙЕСІ АУРУЛАРЫНЫҢ ДАМУЫНА ҚАТЫСТЫ НЕГІЗГІ ҚАУІП ФАКТОРЛАРЫНЫҢ ТАРАЛУЫ
Жүрек-қанайналым жүйесі аурулары - бұл өмір бойында біртіндеп дамитын және әдетте белгілері пайда болғанша прогрессивті деңгейге дейін баратын созылмалы бұзылыс [12].
Жүрек-қанайналым жүйесі ауруларының таралы мен дамуында ҚФ (қауіп факторы) жетекші рөл атқарады. Осы термин аурулар тобының дамуы мен прогрессияға ықпал ететін әр түрлі сипаттамаларды білдіреді. ҚФ ұғымы өткен ғасырдың 40-шы жылдарының соңында енгізілді [13].
Қазіргі таңда ҚЖА-ның 200-ден астам қауіп факторлары белгілі және олардың саны жыл сайын артып келеді.Барлық ҚФ екі топқа бөлінеді: өзгермейтін, әсер етпейтін және өзгеретін, дәрілік емес және дәрі-дәрмекпен түзетуге де қатысты [14].
Өзгермейтін ҚФ қамтиды:
жынысы (ер адам)
жас (ерлер үшін 45 жастан және әйелдерде 55 жастан жоғары)
тұқымқуалаушылық анамнезі (жақын туысқандарында ҚЖА ерте басталуы: миокард инфарктісі немесе кенеттен өлім жағдайы ерлерде 55 жас, әйелдерде 65 жаста ).
Негізгі өзгеретін ҚФ:
Дислипидемия
Артериалды гипертония
Шылым шегу
Глюкоза толеранттылықтың бұзылуы немесе 2 типті қант диабеті
Абдоминальды семіру
Алкогольді тұтыну
Төмен дене белсенділігі
Төмен әлеуметтік және білім беру мәртебесі
Психоәлеуметтік стресс
ДДҰ деректері бойынша, қанайналым жүйесі ауруларының мерзімінен бұрын өлім-жітімінің дауында 3 ҚФ маңызды рөл атқарады: артериялық гипертензия, темекі шегу және гиперхолестеринемия (2-қосымша).
2004 жылы әлемнің 52 елінің зерттеушілері қатысқан INTERHEART атты ауқымды халықаралық зерттеулерінің бірінде зерттеу нәтижелері жарияланған болатын [15]. Бақыланатын зерттеуде қарқынды кардиология бөлімшесінде ауруханаға жатқызылған 26 мың пациентте жедел коронарлық синдром және 9 ҚФ арасындағы қатынасы зерттелді (3-қосымша).
Бұл жерде шылым шегу, артериалды гипертония немесе қант диабеті ауру тарихы, белжамбас көлемі, диета, физикалық белсенділік коэффициенті алкогольді тұтыну, қан аполипопротеиндері (Apo) және миокард инфарктісінің психоәлеуметтік факторлары туралы айтылады. Миокард инфарктісімен және олардың популяциясына тәуелді факторларын (ПТФ) біріктіру үшін коэффициент мүмкіндіктері және олардың 99% CИ (сенімділік интервалы) есептелінді.
Осы зерттеулердің қорытындылары келесідей болды: Шылым шегу (ағымдағы жағдай бойынша және ешқашан болған емес коэффициенті 2.87, ағымдағы және бұрынғысы ешқашан болған емес ПТФ 35,7%), ApoB ApoA1 қатынасы жоғарылады (жоғарғы және төменгі квинтил үшін 3.25, ең төменгі квинтильге қарсы төрт негізгі квинтилге қатынасы 49,2%), гипертония (1,91, ПТФ 17,9%), диабет (2,37, ПТФ 9,9%),абдоминальды семіздік (ең төменгі деңгеймен салыстырғанда 1.12 және орташа төменгі деңгей үшін 1,62, төменгі деңгейге қарсы екі жоғары деңгейдегі ПТФ 20,1%), психоәлеуметтік факторлар (2.67, ПТФ 32.5%), күнделікті жемістер мен көкөністерді тұтыну (0,70,күнделікті тұтыну болмаған кезде ПТФ 13,8%), алкогольді үнемі тұтыну (0,91, ПТФ - 6,7% ) және тұрақты физикалық белсенділік (0.86, ПТФ 12.2%) жедел миокард инфарктісімен байланысты болды (барлық тәуекел факторлары үшін p 0.0001 және алкоголь үшін p = 0.03). Бұл деректер ерлер мен әйелдер арасында, кәрі және жас адамдар арасында, сондай-ақ әлемнің барлық аймақтарында байқалды.
Қанайналым жүйесі ауруларының дамуындағы классикалық қауіп факторларымен қатар жаңа ҚФ (стресс депрессия, семіздік, қант диабеті, төмен дәрежедегі ХС ЖТЛ және жемістер мен көкөністердің төмен тұтынылуы) маңызды рөл атқарады.
INTERHEART зерттеуіне қатысты Оңтүстік Азия құрамдас бөлігінің негізгі зерттеу нәтижелері [16].
Оңтүстік Азиядағы жедел миокард инфарктісі (ЖМИ) туындаған өлім-жітім батыс тұрғындарына қарағанда 5-10 жас ерте пайда болады.
Жедел миокард инфарктісін бастан өткерген Оңтүстік Азиялық ер адамдардың жасы әйелдерге қарағанда 5,6 жасқа жас болған.
Оңтүстік Азия жастарындағы ЖМИ-нің жоғары қаупі негізінен тәуекел факторларының жоғары деңгейіне және тоғыз жалпы қауіп факторына (липидтер, темекі шегу, гипертония, қант диабеті, абдоминальды семіру, психоәлеуметтік факторлар, жемістер мен көкөністерді тұтыну, алкоголь және тұрақты физикалық белсенділік) тәуелді, бүл Оңтүстік Азиядағы ЖМИ-на тәуелділігінің 86 пайызын құрайды.
Апо-В АпоА-1 және темекі шегудің қалыпты емес коэффициенттері ең маңызды қауіп факторлары болып табылады.
Білім беру деңгейінің төмен болуы бүкіл әлем бойынша миокард инфарктісінің жоғары болу қаупіне алып келеді.
Физикалық белсенділігі және жеміс-жидек пен көкөністі үнемі тұтыну секілді өмір салтының қорғаныш факторлары Батыстың тұрғындарына қарағанда Оңтүстік Азия тұрғындары арасында әлдеқайда төмен, AпoB Aпo A-1қатынасының жоғарылауы сияқты қауіпті факторлар Оңтүстік Азия елдерінде жоғары.
Оңтүстік Азия тұрғындарында белдің және жамбастың арақатынасының сипатына байланысты факторлар айтарлықтай жоғары болып келеді.
Алкогольді үнемі пайдалану оңтүстік Азиядағы жедел миоард инфарктінің қауіп факторы факторы (СТ = 1.06, 95% CИ, 0.85-1.20).
АРТЕРИАЛДЫ ГИПЕРТОНИЯ. Бұл термин (гипертония деп те аталады), систолалық қан қысымы деңгейінің 140 мм.сын.бағ. және одан артуы және немесе диастолалық қан қысымының деңгейі 90 мм.сын.бағ. жоғары болуы дегеді білдіреді.АГ жағдайлардың 80%-ы церебральді инсультті тудырады, ал ЖИА 40% жағдайда. [13].
2007 жылдың маусым айында артериялық гипертензия бойынша жаңа еуропалық ұсыныстар қабылданды [17], оған сәйкес АГ мынадай түрде жіктеледі:
оптимальды АҚҚ 12080 мм.сын.бағ.
қалыпты АҚҚ 120-129 80-84 мм.сын.бағ..
қалыптыдан жоғары АҚҚ 130-139 85-89 мм.сын.бағ.
1 дәрежелі АГ (жеңіл АГ)- 140-159 90-99 мм.сын.бағ.
2-ші дәрежелі АГ - 160-179 100-109 мм.сын.бағ..
3-ші дәрежелі АГ - АҚҚ 180110 мм.сын.бағ. жоғары
Гипертонияның қауіптілігін стратификациялауда тек қана қан қысымының көрсеткіштері ғана емес, сонымен қатар басқа да ҚФ,маңызды органдардың зақымдануы да әсер етеді. (сол жақ қарыншаның гипертрофиясы, негізгі тамырлардың артериосклерозының ультрадыбыстық белгілері, протеинурия) және онымен байланысты аурулардың (клиникалық жағдайына байланысты - церебральды инсульт, транзиторлы ишемиялық шабуыл, миокард инфарктісі, нефропатия және т.б.) [17].
ДИСЛИПИДЕМИЯ.Бұл атерогенді (негізінен ТТЛ) және атерогенді емес (ЖТЛ) липопротеидтердің арақатынасының бұзылуы. Дизлипидемия - атеросклероз дамуының жетекші факторы болып саналады [18]. Алғашқы ірі эпидемиологиялық зерттеулерде (атап айтқанда, Framingham және MRFIT) қандағы холестериннің концентрациясы мен жүректің ишемиялық ауруларынан болатын өлім деңгейінің арасында айқын байланыс бар екені анықталындыКейінгі зерттеулерде атеросклероздың дамуына гиперхолестеринемияның ғана емес, сонымен бірге липидті метаболизмнің басқа да бұзылыстарының, мысалы, триглицеридтер деңгейінің жоғарылауы, антитереогенді ЖТЛП деңгейінің төмендеуі маңызды рөл атқаратындығын көрсетті.Атап айтқанда, ЖТЛП холестеринінің 1% -ға төмендеуі коронарлық қауіптің 3-4% -ға артуымен байланысты [6]. INTERHEART зерттеуінде атерогенді және антиерогенді липопротеиндер арасындағы қатынастың бұзылуы, жыныс, жас және этникалық топқа қарамастан, жедел миокард инфарктісінің дамуының болжаушысы болып табылатынын көрсетті [15].
Липидтердің метаболизмі бұзылуының екі түрі бар: алғашқы және екіншілік гиперлипидемия. Бастапқы немесе тұқымқуалаушылық белгілі ферменттердің, аполипопротеиндердің және рецепторлардың жетіспеушілігіне әкелетін кейбір гендік ақаулардың болуына байланысты.
Алғашқы гиперлипидемия липидтік бұзылулардың айқын дәрежесі мен сыртқы соматикалық симптомдардың (көздің липоидты доғасы, тамыр сетчаткаының липемиясы, қылшықтардың экстенсорлы беттерінің түйнек және сіңірлік ксантомасы шынтақ және тізе буындары,қас ксантелазмасы) пайда болуымен сипатталады .Липидті метаболизмнің ең таралған тұқымдық бұзылыстары отбасылық гиперхолестеринемия, полигендік гиперхолестеринемия, отбасылық гиперлипидемия, отбасылық гипертриглицеридемия, үшінші фенотиптің гиперлипидемиясы, гипоальфипропротеинемия [19].
Кейбір аурулар, гормоналды бұзылулар, дәрі-дәрмектерді қабылдау липидтер алмасуының бұзылуымен бірге жүруі мүмкін.Бұл бұзылыс түрі екіншілік гиперлипидемия ретінде жіктеледі.Екіншілік липидтер алмасудың бұзылуының алғашқысынан айырмашылығы, бұзылуларынан орташа және орташа ауырлық дәрежесі бар, әдетте, соматикалық белгілер жоқ. Алайда липидтер алмасудың ұзақ мерзімді бұзылулары атеросклероздың дамуына себеп болуы мүмкін [15, 18].
Липидтердің екіншілік бұзылуларын тудыратындар бірнеше топқа бөлінеді:
1.Эндокриндік және метаболикалық аурулар (гипотиреоз, гипофизикалық гипофункция, қант диабеті, пациент, семіру, алкогольдік аурулар, өткір үзіліссіз порфирия).
2.Бүйрек аурулары (нефротикалық синдром, созылмалы бүйрек жеткіліксіздігі).
3.Жедел аурулар (күйік, инфекциялар).
4.Бауыр аурулары (бауырдың бастапқы билиарлы циррозы, өт жолдарының туа біткен атрезиясы).
5. Басқа аурулар (неврогендік анорексия, жүйелі қызыл эритематоз).
Клиникалық тәжірибеде липидті метаболизмнің бұзылуы жалпы холестеринді, триглицеридтерді,ЖТЛП холестеринді және ТТЛП холестеринді қамтитын липидті профильді бағалау негізінде диагноз қойылады. Соңы ретінде Фридвальд формуласы негізінде анықталады (триглицеридтердің 4,5 ммоль л-нен жоғары болғанда шектеу бар) [20].
ХС ТТЛП = жалпы ХС - (ХС ЖТЛП + (триглицеридтер2,2), ммольл
Еуропалық кардиология қоғамының мәліметі бойынша, холестериннің және оның құрамдас бөліктерінің құрамына қатысты мынадай нормалар белгіленді:
:: Холестериннің жалпы мөлшері 5,0 ммоль л
:: ТТЛП 3,0 ммоль л
:: ЖТЛП 1.0 ммоль л (ерлер) 1,2 ммоль л (қызыл)
:: Триглицеридтер 1.7 ммоль л
ТЕМЕКІ ШЕГУ. Темекі шегу көптеген аурулардың себебі болып табылады және ол темекі шегушілердің барлық өлімінің 50% -ын алады, олардың жартысы ҚЖА есебінен болды.
Шылым шегу барлық түрлерінің ҚЖА-ЖИА, ишемиялық инсульттің және абдоминальды аорты аневризмінің жоғары қауіптілігімен байланысты. SCORE есептеулеріне сәйкес, 10 жылдық ҚЖА қаупінің өлім-жітімі темекі шегушілердің арасында шамамен екі есе дерлік жоғары.Дегенмен, 60 жастағы шылым шегушілерде миокард инфарктісі екі есеге көбейсе, 50 жастағы шылым шегушілердің салыстырмалы қаупі шылым шекпеушілерге қарағанда 5 есе жоғары [21].
INTERHEART зерттеуіне сәйкес, темекі шегу миокард инфарктісі (МИ) дамуының екінші маңызды қауіп факторы болып табылады. Күнделікті темекі шегу оның санына және темекі шегудің ұзақтығына тікелей тәуелді.Тәулігіне 10 темекі шегушілік кенеттен қайтыс болу қаупін үш есеге арттырады. Шылым шегушілердің 56% -ында ҚЖА бар екендігі анықталған болатын. Сонымен қатар шылым шегумен байланысты аурулар (МИ, кенеттен өлім, церебральды инсульт, перифериялық артериялық ауру), ҚЖА байланысты өлім-жітім көрсеткіші тиісінше ерлер үшін 29% және әйелдер үшін 3% құрайды. Жас топтары 20 жастан 50 жасқа дейін аралықты құрайды. Ал темекі шегуді тоқтату 2-3 жыл ішінде ҚЖА қауіп дәрежесін төмендетуге әкеледі [15].
EUROASPIRE III сауалнамасында қатысушылардың коронарлық ауруға дейін 30%-ы шылым шегетіндер болды, бұл көрсеткіш орта есеппен 1,5 жыдан кейін азайған. Зерттеу көрсеткендей, темекі шегуді тоқтату үшін дәлелді емдеу жеткілікті түрде пайдаланылмаған.Негізінен темекі шегетіндер саны ерлер арасында көп болған , бірақ соңғы жылдары көптеген аймақтардағы әйелдер саны темекі шегушілік жағынан ерлерден асып отыр. Темекіге байланысты қауіп ерлерге қарағанда әйелдерде пропорционалды түрде жоғары болып келетіндігі бұл зерттеуде анықталды.Бұл никотин алмасуының айырмашылығына байланысты болуы мүмкін, себебі әйелдердің организмі никотинді ерлерге қарағанда тез метоболиздейді,әсіресе оральды контрацептивті қабылдайтын әйелдерде темекі шегуге икемділік байқалуы мүмкін [22].
МИ басынан науқас үшін темекі шегуден бас тарту барлық алдын алу шаралары ішінде ең тиімді болып табылады.Пассивті темекі шегу де өте маңызды болып келеді, себебі темекі оны шеккен адамға қарағанда айналасындағыларға улы болып келеді . Қазіргі уақытта пассивті темекі шегудің ҚЖА қаупінің жоғарылауымен байланысты екендігі дәлелденді [6].
ДЕНЕ САЛМАҒЫНЫҢ АРТЫҚТЫҒЫ ЖӘНЕ СЕМІЗДІК.Семіздік - әлемдегі ең таралған аурулардың бірі.АҚШ-та ересек тұрғындардың 61% -ы дене салмағының артықтығымен және семіздікпен зардап шегеді. Ресейде бұл көрсеткіш 51%, Ұлыбританияда - 51%, Германияда - 50%, ал Қытайда ересек халықтың 15% ғана семіздікке ұшырайды. 1960 жылдармен салыстырғанда, 2000 жылы семіздіктің таралуы шамамен бір жыл бойы жоғарылауы тіркелді. Бұл эпидемия сырқаттанушылық пен денсаулық сақтау шығындарының артуының ең маңызды себебі болды [23].
Ірі зерттеулердің нәтижелері бойынша семіздік 2 типті қант диабеті (57%), холелитиоз (30%), гипертензия (17%), ишемиялық жүрек ауруы (17%), остеоартрит (14%), қатерлі ісік аурулары (11%) [23].
Жалпы алғанда, қанайналым жүйесі аурулары оқиғаларынан болатын өлім-жітім семіздік дәрежесіне байланысты көбейіп отырады . 90-жылдардың аяғында Америка жүрек қауымдастығы семіздікті негізгі қауіп факторларының бірі ретінде қарастырды. PEACE зерттеуі көрсеткендей, семіздік ерлердегі өткір коронарлық синдромның даму қаупімен байланысты[24].
Эпидемиологиялық зерттеулерде, сондай-ақ практикалық жұмыста семіздік дәрежесін анықтау үшін дене массасының Кеттле индексі пайдаланылады (ДМИ, кг м2):
18,5 - дене салмағынын аз болуы
18,5-24,9 - қалыпты дене салмағы
25,0-29,9 - шамадан тыс дене салмағы
30.0-39.9 - семіздік
40,0 және одан жоғары - семіздіктің ауыр дәрежесі
1956 жылы Дж.Вагью тұңғыш рет семіздік, қант диабеті және атеросклероз дәрежесі арасындағы байланыстың көбінесе май тіндерінін орналасу ерекшеліктерімен анықталған тұжырымдамасын ұсынды. Семіздіктің екі түрі бар: жоғарғы (абдоминальды, андроидты), бұл дененің жоғарғы бөлігінде майлы тіннің жиналуымен сипатталады және төменгі (гиноидты) дененің төменгі бөлігінде майдың жиналуымен байланысты. Абдоминальды семіру түрі ҚЖА және 2 типті қант диабетінің дамуында маңызды пропорционалдылыққа ие.Эксперименттік зерттеулерде абдоминальды майдың,энергия қоймасының рөлін қоспағанда, тәуелсіз эндокриндік органның функциясын орындайды.Адипоциттерде гормондар және басқа да биологиялық белсенді заттар синтезделеді, оның ішінде лептин, резистин, адипонектин, ісік некрозының коэффициенті - интерлейкиндер, плазминогенді активатор-1 ингибиторы және ангиотензин [25].
Орталық семіру дәрежесі бойынша бел айналымы өлшенеді немесе белдің айналымының жамбас шеңберіне дейінгі арақатынасымен анықталуы мүмкін.2003 жылғы еуропалық ұсыныстарды ескере отырып, бел айналымының ерлерде 94 см-ден көп, әйелдерде 80 см-ден көп болуы, және бел айналымның ұзындығы 102 см-ден және 88 см-ге дейін көтерілуі ҚЖА-ның даму қаупін тудыруы мүмкін [26].
ҚАНТ ДИАБЕТІ ЖӘНЕ ГЛЮКОЗАҒА ТОЛЕРАНТТЫЛЫҚТЫҢ БҰЗЫЛЫСЫ.ДДҰ анықтамасына сәйкес, қант диабеті инсулин секрециясының, инсулиндік әрекеттің немесе екеуінің де ақауларының нәтижесі болып табылатын гипергликемиямен сипатталатын метаболикалық аурулар тобына жатады.Диабеттің медициналық және әлеуметтік маңызы ерте мүгедектіктің дамуымен және макрожәне микро тамырлық асқынулардың салдарынан жоғары өлім-жітіммен анықталады [14].
Қант диабеті метаболизм ауруы ретінде басталып, тамыр патологиясы ретінде аяқталады. Қант диабеті бар науқастарда жүрек-қан тамырлары асқынуларының даму қаупі көмірсу алмасуының қалыпты жағдайы бар науқастарға қарағанда 3-4 есе жоғары екендігі белгілі.ҚД бар науқастардың өлім-жітім құрылымында МИ (55%) және церебральды инсульт (29%) басым орын алады, бұл микроваскулярлық асқынулардан (нефропатия, гангрен) және гипергликемияның асқынуынан 70 рет асады (науқастардың 1-4% -ы диабеттік комадан қайтыс болады) [27].
Бірнеше перспективалы зерттеулер 12-20 жыл көрсеткендей, қант диабеті қатаң болжаушы және жүрек қан тамырлары ауруы үшін тәуекелі фактор болып табылады (гипертония, гиперхолестеринемия және темекі шегу факторларынан кем емес).Сонымен қатар, ҚЖА жоқ қант диабетімен ауыратын науқастарды ҚЖА-мен ауыратын бірақ қант диабеті жоқ науқастармен салыстырғанда оларда да ҚЖА даму қаупі бар болып келеді.Жақында жарияланған Euro Heart Survey (25 елден 110 орталықтар) зерттеуінің нәтижелерінде жүрек миокард инфарктісі бар адамдар арасында 60%- нда көмірсулар алмасудың сол немесе өзге де бұзушылықтары анықталынды, сонымен қатар 25%-нда 2-ші типті қант диабеті де қоса анықталды [28].
Глюкоза төзімділігін бұзу қалыпты глюкозаның гомеостазасы мен қант диабеті арасындағы аралық болып табылатын метаболизм кезеңі ретінде қарастырылады. Бірқатар перспективалы зерттеулер жыл сайын 4-9% пациенттердің глюкозалық төзімділіктің бұзылуын қант диабетіне айналдырғанын көрсетті. Жалпы алғанда, глюкоза төзімділігімен ауыратын науқастарда қант диабетін дамыту тәуекелі өте жоғары: 10-15 жыл ішінде шамамен 50%. P. Zimmet, мета-талдауына негізделген 8 ірі халықтық зерттеуінде, бүкіл әлемде шамамен 300 миллион адам глюкоза бұзылғандығынан зардап шектіндігін, бұл қант диабетімен ауыратындардың санынан екі есе көп екендігін анықтады [29].Осылайша, глюкозаға төзімділіктің бұзылуы диабеттің алдын-ала болжау құралы ғана емес, сонымен қатар тәуелсіз жүрек-қан тамырларының асқынуларының ҚФ болып табылады.
Метаболикалық синдром теориясының ашылуы жалпы терапевтік тәжірибеде бұзылған глюкоза төзімділікті анықтайтын маңызды факторлардың бірі болып табылады. Метаболикалық синдром бұл абдоминальды семіздік, гипертония, дислипидемия (гипертриглицеридемия, ЖТЛ холестеринінің төмен деңгейі), инсулинге төзімділік және бұзылған глюкоза төзімділікті қамтиды [14].
2005 жылдың қарашасында ДДҰ мен Халықаралық диабет федерациясы бірлескен комиссиясы гликемиялық статусқа толық бағалау үшін ауыз қуысының глюкозаға төзімділік тесті қажет деп қарар қабылдады.ДДҰ ұсынымдарының соңғы нұсқаларында қант диабетіне диагностикалық критерийлер едәуір өзгерген жоқ (4-қосымша).Қант диабетін емдеудің тиімділігі көмірсулардың метаболизмі жағдайын сипаттайтын түрлі көрсеткіштермен бағаланады. Олардың құрамында қант деңгейінің жылдамдығы, тамақтан кейін 2 сағат өткеннен кейін гликозил HBA1c гемоглобині анықталады. [14].
ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ-ӘЛЕУМЕТТІК ФАКТОРЛАР ЖӘНЕ ДЕПРЕССИЯЛЫҚ ЖАЙ-КҮЙ. 70-ші жылдары уақыт тапшылығы және оңай пайда болған ашушаңдық және дұшпандықпен сипатталатын "мінездің A типі" атты термин енгізілген болатын. Мінез-құлықтың А типі бар адамдарда ЖИА даму қаупі екі есе жиі болып келеді [30].
Оның үстіне, олардың мінез-құлықтың ерекшеліктері ҚЖА басқа да ҚФ-ның артуына алып келеді, мысалға,күйзелісті жою мақсатында көмірсулардың тұтынылуы,алкогольды пайдалану, темекі шегу, АГ сияқты қауіп факторлары.
Эксперименттік зерттеулер көрсеткендей, созылмалы стресс, бір жағынан, атерогенез процестерін дамыта отырып тамырдың эндотелий қабатының зақымдануын тудырады,,ал екінші жағынан - тромбоциттердің белсенділігінің мен вазоконструкциялануының артуына әкелетін симпатикалық-адреналиндік жүйенің активтенуін тудырады [31].
ДДҰ-ның деректері бойынша, әртүрлі ауырлықтағы психикалық бұзылулар жалпы медициналық желідегі әрбір төртінші науқаста,ал депрессиялық бұзылулар - әр бесінші науқаста анықталады.Депрессиялық бұзылулардың арасында жартысында - анық депрессия және жартысында - алаңдаушылық күйзелісі болып келеді.
Перспективті зерттеулерде стресс, депрессия және депрессивті-үрейлену бұзылыстары АГ,ЖИА және басқа да ҚЖА-ның қауіп факторы болып табылатындығы дәлелденді. Осылайша, депрессиялық спектрлік бұзылулар жүректің ишемиялық ауруы бар әрбір төртінші науқаста және МИ немесе коронарлық айналма операцияларын бастан өткізген науқастардың 30% -ында орын алады. Миокард инфарктісі бар және депрессиядан зардап шеккен науқастардың арасында өлім-жітім көрсеткіші депрессия белгілері және MИ жоқ науқастарға қарағанда 3-6 есе жоғары болып келеді[30,31].
Жоғарыда айтылған INTERHEART зерттеуінде маңызды қауіп факторлар ретінде жедел миокард инфарктісін дамуында стресс рөлі зерттелді.Психоәлеуметтік стресс 4 сұрақ бойынша бағаланды: жұмысынтағы стресс, үйдегі стресс, қаржы проблемалары, өткен жылда бойынша елеулі өмірлік қиындықтар. Қосымша сұрақтар депрессияның болуы мен дәрежесін анықтады. Зерттеудің нәтижелері МИ ауыратындар арасында психоәлеуметтік стресстің жиі кездесетінін растады.Мысалы, жұмыс кезіндегі кезеңдік стрессті науқастардың екінші (бақылау) тобында 17,9%-бен салыстырғанда, бірінші топтағы (МИ тобы) пациенттердің 23,0% -ында болды,тұрақты кернеу 10,0% -ке қарағанда 5,0% болды. Бір жыл ішінде стресс оқиғалары бірінші топта жиі кездеседі - 13.0% -бен салыстырғанда 16.1%, сондай-ақ депрессия - 17.6%-бен салыстырғанда 24.0% [31]. INTERHEART зерттеуі бойынша, депрессия мен стресс, 9 қауіп факторы ішіндегі ең маңыздысы деп танылды [31].
ФИЗИКАЛЫҚ БЕЛСЕНДІЛІК.Отырықшы өмір салты - қанайналым-жүйесі аурулары дамуының негізгі қауіп факторларының бірі [32].Аптасына 2,5-тен 5 сағатқа дейін аэробикалық дене шынықтыру немесе қалыпты қарқынды және жалпы дене белсенділігі жүрек-тамыр өлімінің төмендеуін қамтамасыз етеді [33].Дене белсенділігі жүрек функциясына, липидтік профиліне оң әсер етеді; дене салмағын, қан қысымын, тромбоциттерді агрегациясын, жүрек соғу жылдамдығын төмендетеді. Сонымен қатар, дене шынықтыру эндотелия функциясына пайдалы әсер етеді.Тұрақты жаяу жүрудің ҚЖА-ның пайда болу қауіптілігін алдын алады, тіпті отырықшы өмір сүру жағдайлары бар адамдарда да дене белсенділігінің аздап жоғарылауына,ҚЖА пайда болуын төмендетеді. Бірақ та физикалық белсенділікпен айналысудың оң нәтижесіне қарамастан Америка Құрама Штаттарда күнделікті дене белсенділігінің жеткіліксіз болуына байланысты күн сайын миллионнан астам адам қайтыс болады [34]. Төмен физикалық белсенділік бейімделу қабілеттілігінің төмендеуіне, жүрек-тамыр жүйесі жұмысының нашарлауына әкеледі. Жоғары технологиялық деңгейдегі елдерде созылмалы инфекциялық емес аурулардың эпидемиясын дамытуда гиподинамия үлкен рөл атқарады деген пікір бар.пидемиологиялық зерттеулерде төмен физикалық белсенділік - ҚЖА және жалпы өлім-жітімге байланысты тәуелсіз ҚФ екенін көрсетті. Осылайша жүректің ишемиялық ауруларынан болатын өлім-жітімнің 30% -ының негізгі себебі - отырықшы өмір салты екеніне сенуге негіз бар [35].
АЛКОГОЛЬДЫ ТҰТЫНУ.Эпидемиологиялық зерттеулердің нәтижесі көрсеткендей алкогольдің қалыпты дозада тұтынудың өзі ҚЖА-ның дамуына әсерін тигізеді.Эпидемиологиялық зерттеулер алкогольді ішімдіктер мен ҚЖА-нан өлім-жітім арасындағы қарым-қатынасты U-пішінді деп атап көрсетеді. Алкогольдың ішінде оң әсер қызыл шарапта кездеседі, әсіресе, полифенолдардың әсерінен болады.Мета-талдау деректеріне сүйенсек, жалпы өлім-жітімді төмендететін алкогольді тұтынудың оңтайлы деңгейі ерлер үшін ~ 20 г тәул. және әйелдер үшін ~ 10 г тәул. (шамамен бір бокал шарап) [35].ПМ МҒЗО-ның (профилактикалық медициналық мемлекеттік ғылыми зерттеу орталығы) зерттеудің талдау нәтижелері көрсеткендей, әрбір 10 г таза этанол 40-59 жастағы еркектерде инсульт қайтыс болу қаупін 1% -ға арттырады. Мұның бәрі әлеуметтік-экономикалық реформалар кезеңінде алкогольді тұтынудың өсуі ҚЖА өлімінің өсу себептерінің бірі болып саналады.Британдық орташа жастағы ерлер арасында өткізілген British Regional Heart Study зерттеуі көрсеткендей,қазіргі уақытта алкогольді ішпейтіндердің 70% -ы алкогольды бұрындары ішкендігі анықталды.Дәл сол адамдарда жүрек патологиялары АГ, қант диабеті, семіздік диагнозы қойылды, бұл науқастардың анамнезінде үнемі дәрі-дәрмек қабылдау мен темекі шегу байқалды.Аллкогольді ішімдіктер мен алкогольді тұтынушылар санынан қалыпты дозада ішімдікті тұтынуға ауысу нәтижесінде денсаулық жағдайының нашарлауы жиі кездеседі.Мүмкін, алкогольдің қалыпты дозасын қабылдаудың өзі ҚЖА қауіп факторының дамуына әсері бар [36].
ТАМАҚТАНУ.Тамақтанудың сипаты жүрек-қан тамырлары ауруларының пайда болуына,сонымен қатар бұл аураға алып келетін холестерин, артериялық гипертония, дене салмағы және қант диабеті секілді қаіп факторларына да әсер етеді.Жүрек тамыр ауруларының алдын алу тұрғысынан, майлы қышқылдар (олар негізінен липопротеин деңгейіне әсер етеді), минералдар (негізінен қан қысымына әсер ететін), витаминдер мен диеталық талшықтар маңызды болып келеді [37].Жемістер мен көкөністер ЖИА ауруарына қарағанда церебральды инсультқа біршама жоғары қорғаныс әсерін тигізеді.DASH зерттеуінің нәтижелері көрсетілгендей жеміс-жидек пен көкөністер калийдің негізгі көзі болғандықтан оларды тұтыну қан қысымының деңгейіне әсер етеді.Жеті ірі перспективалық когортты зерттеудің мета-талдауларында күн сайын жеміс-жидек пен көкөністің әрбір қосымша бөлігін тұтыну арқасында инсультқа қауіптілік 5% -ға азайған. Жеміс-жидек пен көкөністің бір порциясы 80 грамм болып табылады. Сонымен қатар жемістер мен жемістерде кездесетін жемістер мен антиоксиданттар да маңызды болып табылады [35].DASH деп аталатын клиникалық сынақ (Dietary Approaches to Stop Hypertension - гипертензияны тоқтатудың диеталық тәсілдер) (dash сөзінің мағынасы: қатты соққы, жылдам серпіліс дегенді білдіреді), онда қаныққан майдың, жалпы майдың және холестериннің төмен деңгейімен және жемістерге, көкөністерге және майсыз сүт өнімдеріне бай арнайы диета арқылы жоғары қан қысымын төмендетіге болатындығы дәлелденді.Ол бойынша тамақтану рационы магний, калий, кальций, ақуыздар мен талшықтарға бай болуы керек [38].
Бұл зерттеуге систолалық қан қысымы 160 мм.сын.бағ төмен және диастоликалық қан қысымы 80-95 мм.сын.бағ. болған 459 адам қатысты.Зерттелген адамдардың жартысы - әйелдер,зерттеуден өткен адамдардың 60%-ы - афроамерикандықтар болды.
DASH зерттеуінде үш диета салыстырылды:
1.Көптеген американдықтар үшін ортақ тамақ өнімдеріне ұқсас диета;
2.Американдықтар үшін ортақ диета, бірақ көкөністер мен жемістермен байытылған;
3.Аралас диета - DASH диетасы - қаныққан майдың, жалпы майдың, холестериннің аз мөлшерде болуы; Жемістер, көкөністер мен майсыз тағам өнімдерімен байытылған.
Барлық үш диетада шамамен 3000 мг натрий болды - АҚШ-тағы ересек адамдар үшін бұл орташа есеппен 20 пайызға төмен.Диеталардың ешқайсысы вегетариандық болып табылмады және арнайы тағамдар қоспасы болмады.Нәтижелерінде көкөністер мен жемістермен байытылған ортақ диета мен аралас диеталарды пайдаланғанда қан қысымның төмендейтіндігі көрсетілді, бірақ аралас диеталармен тамақтану арқылы жақсы әсерге қол жеткізілді.DASH диетасы артериялық қысымды төмендететіндігін көрсетті: систолалық ҚҚ орташа 6 мм.сын.бағ. диастоликалық ҚҚ - 3 мм.сын.бағ..
1.2 Қанайналымы жүйесі ауруларының алдын алудағы стратегиялар мен мақсаты
Клиникалық тәжірибеде жүрек - қанайналым жүйесі ауруларын алдын алу атты Ресейдегі ұлттық ұсыныстарда қарастырылған қанайналым жүйесі алдын алуда берілген стратегиялар [39].
Қанайналымы жүйесі ауруларының алдын алудың үш стратегиялары бар:
:: популяцияға негізделген;
:: жоғары тәуекелді стратегия;
:: екіншілік алдын алу;
Бұл үш стратегиялар бірін - бірі толықтырады. Популяцияға негізделген стратегия қан айналым жүйесі ауруларының азаюының негізі болып саналады,себебі медициналық тексеруді талап етпей халықтың өмір салтын өзгерту арқылы қауңп факторларының азаюына алып келеді.Басқа екі стратегия - қан айналым жүйесі ауруларының даму қаупін жоғары қауіп-қатер тобындағы пациенттерде төмендетуге бағытталған (біріншілік профилактика) және ЖҚА-мен ауыратын науқастарға бағытталған (екінші реттік профилактика).
Қанайналымы жүйесі ауруларының профилактикасының мақсаттары
1.Жоғары тәуекел факторынын төмендеуі
2.Тәуекел факторларының мынадай мақсатты мәндеріне жетуі:
Темекі шегуді тоқтату;
Салауатты тамақтану;
Дене жүктемесімен айналысу күніне 30 мин;
Дене салмағының индексі (ДСИ) 25 кгм2 болуы жәнесеміздіктің болмауы
АҚ 14090 мм сын.бағ.
Жалпы холестерин 5 ммольл;
холестерин липопротеидтің төмен тығыздығы 3 ммоль л;
Қандағы глюкоза 6 ммольл.
3.Жоғары қауіп тобындағы науқастарды әсіресе ЖҚА ауруы бар немесе қант диабетімен (DM) тәуекел факторларын қатаң бақылау:
АҚ 13080 мм сын.бағ.,егер мүмкіндік болса
Жалпы холестерин мөлшері 4,5 ммольл или 4 ммольл, егер мүмкіндік болса
Холестерин липопротеидтің төмен тығыздығының мөлшері 2,5 ммольл или 2 ммольл, егер мүмкіндік болса ;
Қандағы глюкоза мөлшері 6 ммольл,егер мүмкіндік болса [40].
Клиникалық тәжірибеде жүрек-қан тамырлары ауруларының алдын алу бойынша Еуропалық ұсыныстарда күнделікті тәжірибеде профилактика шаралары,әдетте, ҚЖА бар екендігі анықталған орта немесе жоғары жастағы ерлер мен әйелдерге (екіншілік профилактика) немесе ҚЖА даму қаупі жоғары адамдарға [яғни. ерлер мен әйелдерде темекі шегу, жоғары қан қысымы (АГ), қант диабеті немесе дислипидемияны қоса алғанда кездесетін ҚФ, (яғни, алғашқы алдын алу);] бағытталған, ал жастарда, кәрі адамдарда және қауіп факторы жоғары емес адамдарда ҚЖА профилактикасы әлі де шектеулі, бірақ айтарлықтай артықшылықтарға алып келуі мүмкін [41].
Профилактика негізінде бұл ұсыныста өткен онжылдықта Джеффри Роза жасаған нұсқаулығында ҚЖА-ның алдын алудың екі жолын қарастырғаны туралы айтылады. Олар: популяциялық стратегия және жоғары тәуекелділік стратегиясы [42].
Популяциялық стратегия халықтың өмір сүру деңгейіне байланысты ҚЖА ауруын даму қаупін төмендетуге бағытталған, ал қоршаған ортаны өзгерту тұтастай алғанда халыққа бағытталған.Оған мысал ретінде темекі шегуді тоқтату және азық-түліктегі тұзды азайту шаралары кіреді.Бұл көзқарас халықтың жүрек-қан тамырлары оқиғаларының жалпы санына әсер етуі мүмкін, себебі ол әрқайсысына бағытталған және көптеген құбылыстар қалыпты тәуекелге ұшыраған адамдар тобында байқалады [43].
Жоғары тәуекелді профилактикалық шаралар мақсаты қауіп факторы жоғары адамдарда ҚЖА даму қаупін төмендетуге бағытталған,сондай-ақ жүрек-қан тамырлары қаупін бөлудің жоғарғы деңгейінде ҚЖА жоқ адамдар және ҚЖА ауыратын адамдар тобын қамтиды [44].
Халықтың пен экономика тарапынан жүректің ишемиялық ауруларын алдын-алу үшін дәлелдер жақында оң нәтиже ретінде Ұлттық денсаулық сақтау және клиникалық жетістіктер институты (ҰДКИ) тарабынан бағаланды және басқа елдердің көптеген комитеттерінде бірдей көзқарас болды. ҰДКИ есебіне сәйкес, халықтың көзқарастарын енгізу көптеген артықшылықтар мен унемділіктерін береді [45]:
Медициналық теңсіздікті төмендету;
Әр түрлі алдын алуға болатын ҚЖА жағдайларынан үнемдеу;
ҚЖА байланысты дәрілік препараттарды үнемдеу,емханалар мен дәрігерге тексерілу;
Жұмыс жасындағы адамдарда аурудың төмендеуіне және ауруға байланысты зейнетақыға шыққан зейнеткерлерде шығындардың азайюына бағытталған жоғары санаттағы үнемділік;
Адамдардың ұзақ өмір сүру сапасын жақсарту.
ҚЖА алдын-алу бойынша кешенді ЕКО (Европа Кардиологтар Одақтастығы) бағдарлама шеңберінде ұсыныстарды клиникалық тәжірибеде қаншалықты жақсы орындалғанын құжаттау үшін сауалнама жүргізілді.Бұл сауалнама EUROASPIRE деп аталады; Еуропа елдерінің 22 ауруларымен ауыратын 8966 науқас арасында жүргізілген EUROASPIREIII [46] (2006-2007)з ерттеуде стационар тобының қорытындысы пациенттердің көп бөлігі әлі де өмір салтына, 2003 жылы құрылған қауіп-қатер факторларының деңгейіне және терапевтік мақсаттарға жетпейтінін көрсетті. Әртүрлі ұсынымдар мен тәуекел факторларын басқару үшін мақсатты диапазондағы пациенттердің үлесі 5-қосымшада келтірілген; Ең дұрысы, мақсатты көрсеткіштер 100% пациенттерге жетуі керек, бірақ іс жүзінде жартысынан азы мақсатты мәндерге жетеді [47].Сонымен қатар, EUROASPIREI (1996) және EUROASPIREIII арасындағы өзгерістер, шылым шегушілердің үлесі өзгермегенін және антигипертензивті препараттарды тұтынудың артуына қарамастан, артериалды қысымның жоғарылауы жақсармағанын көрсетті, алайда семіздікпен ауыратын науқастардың саны артуда.Екінші жағынан, липидтердің деңгейін бақылауы жақсарды.EUROASPIRE III-де жоғары қауіпті белгілері жоқ адамдар бастапқы алдын-алу тобына енгізілді; және қан қысымы, липидтің және қандағы глюкозаның деңгейінің артуы негізінде өмір салты бойынша ұсыныстар енгізілді [48].
Мұндай нәтижелер науқастарды және олардың отбасыларын қосу арқылы кешенді және көп салалы бағдарламаларды жүзеге асыруға әкелді. Мұндай бағдарламалардың тиімділігі мен қауіпсіздігі ЕURO - ACTION жобасында көрсетілді, бұл ұсынылған өмір салты өзгерістерін және жүрек-қан тамырларының қауіп-қатер факторларын мақсатты басқаруды қол жеткізуге болатындығын көрсететін және күнделікті клиникалық тәжірибеде бастапқы және екінші сатыларда жүзеге асырылуы мүмкін екендігін көрсететін ЕКО-нің демонстрациялық жобасы болып табылады [49].
1.3 Жалпы жүрек-қантамырлары қауіп-қатерін бағалаудың негізгі әдістері
Жүрек-қан тамырларының жалпы тәуекелін бағалаудың бірнеше үлгісі бар. Олар болашақ зерттеулерге негізделген және ұқсас атауға ие. Төменде жалпы тәуекелді анықтау үшін үш кеңінен қолданылатын үлгілердің қысқаша сипаттамасы келтірілген.
ФРАМИНГЕМ ШКАЛАСЫ. Бұл жалпы жүрек-қантамырлары қауіп-қатерін бағалаудың бірінші үлгісі болып саналады.Ол Фрамингам америка қаласында өткізілген ең ұзақ перспективалы зерттеу (Framingham Heart Study, 1949-1984) негізінде жасалды [50].Зерттеуге 5209 ер адам мен әйелдер қатысты. Осы жобаның арқасында ЖИА-ның,инсульт, кенеттен өлім және жүрек жеткіліксіздігінің қауіп факторлары анықталынды.
Американдық қауіп - қатерді анықтайтын шкаласы келесі 10 жыл аралықта ерлерде және әйелдерде коронарлық артерия ауруларынан болатын өлім-жітім және өлімге әкелмейтін жағдайларын болжауға мүмкіндік береді. Жоспарланған қауіп-қатер екі деңгейге ие: төмен (20%) және жоғары ( 20%). 10-20% шамасы орташа деп бағаланады, ал 40% -дан жоғары деңгей өте жоғары қауіп-қатер деп саналады.
Қауіп-қатерді есептеу үшін 5 фактор ескеріледі: екі өзгермейтін (жыныстық және жас) және үш өзгеретін (темекі шегу, систолалық қан қысымы және жалпы холестерин).15-20 жыл бойы Framingham шкаласы (6-қосымша) тек Америка құрлығында ғана емес, сонымен қатар еуропалық елдерде де қолданылып келді.Бұл моделдің ресейлік нұсқасын ПМ МҒЗО (профилактикалық медициналық мемлекеттік ғылыми зерттеу орталығы ) дайындаған болатын, бірақ практикалық медицинада кеңінен қолданылмады
Кейінірек Еуропа сарапшылары Framingham масштабын еуропалық тұрғындарда пайдалану мүмкіндігін талдайтын құжаттарды жариялады.Осылай, британдық British Regional Heart орталығында оны қолдану коронарлық өлімнің абсолюттік қауіптілігін 47% -ға, ал өлімге әкелетін және өлімге акелмейтін коронарлық оқиғалардың 57% -ға төмендеуіне алып ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қызылорда жоғары медициналық колледжі
Мамандығы бойынша 0302000 Мейірбике ісі
Біліктілігі Қолданбалы бакалавр
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Химиотерапиядан кейінгі пациенттердің өмір сапасын анықтаудағы мейіргер рөлі
Орындаған: Қалдыбай Жаухар Бірлікқызы
Т.А.Ж. қолы
Қорғауға бекітілген Ғылыми жетекшісі
Ішкі аурулар арнайы пәндер бірлестігі арнайы пәң мұғалімі:
Оқытушы: Жундабекова С.С Нұрабаева Г.Н.
________________
қолы қолы
Қызылорда 2018 жыл
МАЗМҰНЫ
ҚЫСҚАРТУЛАР МЕН БЕЛГІЛЕР
КІРІСПЕ
1-тарау. ХИМИОТЕРАПИЯДАН КЕЙІНГІ ПАЦИЕНТТЕРДІҢ ӨМІР САПАСЫН АНЫҚТАУДАҒЫ МЕЙІРГЕР РӨЛІ
1.1 Химиотерапия түрлері,оның ағзаға әсер етуі
1.2 Химиотерапиядан кейінгі пациентте болатын өзгерістер
1.3 Әлем бойынша шетелдік мейіргерлердің химиотерапиядан кейінгі өмір сапасын анықтау
2-тарау. ЗЕРТТЕУ НӘТИЖЕЛЕРІНІҢ СИПАТТАМАСЫ
2.1. Зерттеу материалдары мен әдістері
2.2 Химиотерапиядан кейінгі пациенттердің өмір сапасын анықтау үшін сауалнама жүргізу
2.3 Медицина қызметкерінің химиотерапиядан кейінгі пациенттердің өмір сапасын анықтау үшін жүргізілген сауалнама нәтижелерін бағалау және оны жақсарту
ПРАКТИКАЛЫҚ ҰСЫНЫСТАР
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕРДІҢ ТІЗІМІ
ҚОСЫМШАЛАР
Қысқартылған сөздер
ҚЖА - Қанайналым жүйесінің аурулары
ЖҚА - Жүрек - қанайналым жүйесі аурулары
ЖИА - Жүректің ишемиялық ауруы
АГ - Артериялды гипертензия
ГА - Гипертониялық ауру
ҚҚ - Қан қысымы
АҚҚ - Артериалды қан қысымы
ҚФ - Қауіп факторы
ДСИ - Дене салмақ индексі
ТМД - Тәуелсіз мемлекттер достастығы
ДДҰ - Дүниежүзідлік денсаулық сақтау ұйымы
ҚР - Қазақстан Республикасы
ҒЗИ - Ғылыми-зерттеу институты
ДЛП - Дислипопротеидемия
ЖТЛ - Жоғары тығыздықтағы липопротеидтер
ТТЛ - Төмен тығыздықтағы липопротеидтер
МС - Метаболикалық синдром
ЖX - Жалпы холестерин
ҚД - Қант диабеті
ЖТТ - Жүрек-тамырлық тәуекелдік
ТГ - Триглицеридтер
ХС - Холестерин
ХС ЖТЛП - Холестеринді жоғары тығыздықтағы липопротеид
ХС ТТЛП - Холестеринді төменгі тығыздықтағы липопротеид
ГТГ - гипертриглицеридемия
ГХС - гиперхолестеринемия
ПТФ - Популяцияға тәуелді фактор
СТ - Салыстырмалы тәуелділік
CИ - сенім интервалы
СҚҚ - систолалық қан қысымы
ДБ - дене белсенділігі
ЖЖЖ - жүректің жиырылу жиілігі
ПМ МҒЗО - профилактикалық медициналық мемлекеттік ғылыми зерттеу орталығы
ЖМИ - жедел миокард инфарктісі
ЕОК - Европа Кардиологтар Одақтастығы
Кіріспе
Тіркес сөздер: Онкология, химиотерапия, химиотерапия ерекшеліктері,химиотерапия әсері, асқынулар, мейіргер рөлі, мейіргерлік күтім, скрининг, қатерлі ісік, шетелдік тәжірибе
Тақырыптың өзектілігі:қанайналым жүйесі аурулары ХХІ ғасырдағы әлемнің көптеген елдерінің денсаулық сақтау жүйесінің ең өзекті проблемасы болып табылады[1]. Әлемдік статистикаға сәйкес, қанайналымы жүйесінің аурулары бүкіл әлемде өлім-жітімнің басты себебі болып табылады: 2012 жылы бұл аурулар 17,5 миллион адамның өліміне әкеп соқтырды, оның ішінде 7,4 миллионы жүректің ишемиялық ауруы болса 6,7 миллионы - инсульттан[2]. Ал 2030 жылға қарай 23,3 миллионға жуық адам қан айналымы жүйесінің ауруларынан, негізінен жүрек аурулары мен инсульттан қайтыс болады және бұл аурулар өлімнің басты себептері болып қала береді[3].
Еуропада қанайналым жүйесі аурулары жыл сайын 4 млн астам адамның өлім-жітім себептерінің біріне айналып отырады, әйелдердің 2,2 миллионнан астамы (55%) және ерлердің 1,8 млн-нан (45%) көпшілігі осы аурудан көз жұмады, бірақ та 60 жасқа дейін ерлерде қанайналым жүйесі аурулары басым болып келеді [4]. 2002 жылы орташа есеппен 100 мың адамға шаққанда 2557 адамның госпитализациялануының негізгі себептерінің бірі қанайналым жүйесі аурулары болды. Олардың ішінде 100 мың адамға шаққандағы 695 оқиға жүректің ишемиялық ауруынан, 100 мың тұрғынға шаққанда 375 оқиға - инсульт, бірақ жартысынан көбі созылмалы жүрек ауруларының үлесіне тиеді [5].
Ресейде ҚЖА-нан өлім-жітім көрсеткіші Еуропаның және Солтүстік Американың көптеген елдерінің көрсеткіштерінен асады және ерлер арасында барлық өлімнің 48% және әйелдер арасында өлімінің 66,2% (орташа 56%) алып отыр.Жыл сайын Ресейде ҚЖА-нан бір миллионнан астам адам қайтыс болады (100 мыңға шаққанда шамамен 700 адам). Жүректің ишемия ауруының асқынуынан өлім көрсеткіші 51%, церебральды инсульт - 27% [6].
Қазақстан Еуропалық Одақ елдерінің, Орталық және Шығыс Еуропа мен Орталық Азия өңірінің арасында өлім-жітім деңгейі бойынша бірінші орында тұр.Сонымен қатар, Қазақстан Республикасы халқының өлім-жітімінің стандартталған деңгейі ҚЖА есебінен еуропалық елдердегіден екі есе жоғары [7].Ресми статистикалық мәліметтерге сәйкес, Қазақстанда ҚЖА-ның жалпы ауру көрсеткіші 2004 жылы 100 мың адамға шаққанда 8504,1-ден 2014 жылы 13472,7 өсті (1,6 есе), бастапқы аурушаңдық - 1845,1 ден бастап тиісінше 2394,7-ге дейін (1,3 есе).[8].
Абсолюттік көрсеткіш бойынша сырқаттанушылықтың деректері бойынша Қазақстанда 2010 жылы кардиологиялық науқастардың жалпы саны шамамен 1,78 млн адамды құрады, немесе он ересек адамның әрбірі ҚЖА - мен емделушісі болып табылады. 2009 жылдан бастап 18, 25, 30, 35, 40, 45, 50, 55, 60, 65 жастағы адамдар арасында қан айналымы ауруларын (артериялық гипертензия, жүректің ишемиялық ауруы) ерте анықтау бойынша ұлттық скрининг жүргізілуде. Осылайша, 2013 жылы 2,5 миллионнан астам адам тексерілді, 8% -нда ҚЖА анықталынды [9].
2016 жылы ҚЖА-ның деңгейі 100 мың тұрғынға шаққанда 2413,0 құрады, ал 2015 жылы 2429,7 болды.Бұл аурудың жоғары көрсеткіштері Алматы қаласында (3180,1) және Солтүстік Қазақстан (3137,3), Шығыс Қазақстан (2999,3), Оңтүстік Қазақстан (2807,8), Жамбыл (2703,7) және Қызылорда 2683,1) аудандарында көрсетті. (1-қосымша) [10].
Жүрек-қан тамырлары аурулары бүгінгі таңда ғаламдық өлім құрылымында бесінші орынды иеленіп отыр, ал 2020 жылға қарай олар қазіргі заманғы үрдісті сақтай отырып, жоғары деңгейге шығады. Бүгінде жыл сайын жүрек-қан тамырлары ауруларынан 17 миллионнан астам адам көз жұмады. Ауру мен өлім-жітімнің ең көп саны 35 жастан 65 жасқа дейінгі ерлерде кездеседі. Егер жағдай өзгермесе, 2020 жылға қарай бұл көрсеткіш бүкіл әлем бойынша 20 миллионға жетеді [11].
Сондықтан да қанайналым жүйесі аурулары - аурушаңдық бойынша таралуы, асқыну мен өлім жиілігінің жоғарылығына қатысты денсаулық сақтау жүйесінің ең маңызды проблемалардың бірі болып саналады.
Мақсаты: Химиотерапиядан кейінгі пациенттердің өмір сапасын анықтаудағы және оның ерекшеліктерін түсіндірудегі мейіргер рөлін сауалнама арқылы анықтау.
Міндеттері:
Тақырыпқа байланысты әдебиеттерді шолу;
Пациенттердің химиотерапия туралы ақпараттандырылу деңгейін бағалау.
Химиотерапия жүргізілетін пациенттерге мейіргерлік күтімді бағалау үшін сауалнама жүргізу
Нәтижесін талдау және қорытынды жасау;
Скринингтік тексеруге қатысты мейірбикелердің жұмысын бағалау;
Осы зерттеу нәтижесінде пациенттерді химиотерапия туралы ақпараттандыру,скринингтік тексеру бағдарламалардың жұмысын нығайту және күтім жүргізуде мейіргердің рөлін жақсартуда практикалық ұсыныс беру.
Зерттеудің теориялық және практикалық маңыздылығы
Алынған мәліметтер негізінде скринингтік бағдарламаның тиімділігін бағалау жүргізілді.Тұрғындардан өткізіліп жатқан скрининг бағдарламасы туралы ақпараттандырылуы, сондай-ақ профилактикалық бағдарламалардың қажеттілігі мен жетілдірілуіне қатысты олардың пікірі зерттелді.Тұрғындар арасында қанайналым жүйесі аурулары қауіп факторларының таралуы анықталды.
Сонымен бірге скринингтік бағдарламанының орындалуы, скринингтің тиімділігі және бұл бағдарламаны жетілдіру жолдары негізінде медициналық қызметкерлердің де пікірі бағаланды.
Скринингтік бағдарламаларды ұйымдастыру және өткізуді жақсарту, сондай-ақ науқастарды бағдарламаға тартуды арттыру бойынша ұсыныстар әзірленді.
Дипломдық жұмыстың көлемі мен құрылымы
Зерттеу жұмысы 96 компьютерлік мәтін бетінен тұрады, 3 сурет, 19 диаграммалар және 53 кестелер суреттелген. Дипломдық жұмыс кіріспе, әдебиеттерді шолу, зерттеу материалдары мен әдістері, зерттеудің нәтижелері, қорытынды, практикалық ұсыныстар, пайдаланылған ақпараттар тізімі 80 әдебиеттен,оның ішінде 50 шетелдік әдебиет,10 отандық әдебиет, 20 интернет көзі және қосымшалардан тұрады.
1-тарау. ҚАНАЙНАЛЫМ ЖҮЙЕСІ АУРУЛАРЫНЫҢ ДАМУЫНА ҚАТЫСТЫ НЕГІЗГІ ҚАУІП ФАКТОРЛАРЫНЫҢ ТАРАЛУЫ
Жүрек-қанайналым жүйесі аурулары - бұл өмір бойында біртіндеп дамитын және әдетте белгілері пайда болғанша прогрессивті деңгейге дейін баратын созылмалы бұзылыс [12].
Жүрек-қанайналым жүйесі ауруларының таралы мен дамуында ҚФ (қауіп факторы) жетекші рөл атқарады. Осы термин аурулар тобының дамуы мен прогрессияға ықпал ететін әр түрлі сипаттамаларды білдіреді. ҚФ ұғымы өткен ғасырдың 40-шы жылдарының соңында енгізілді [13].
Қазіргі таңда ҚЖА-ның 200-ден астам қауіп факторлары белгілі және олардың саны жыл сайын артып келеді.Барлық ҚФ екі топқа бөлінеді: өзгермейтін, әсер етпейтін және өзгеретін, дәрілік емес және дәрі-дәрмекпен түзетуге де қатысты [14].
Өзгермейтін ҚФ қамтиды:
жынысы (ер адам)
жас (ерлер үшін 45 жастан және әйелдерде 55 жастан жоғары)
тұқымқуалаушылық анамнезі (жақын туысқандарында ҚЖА ерте басталуы: миокард инфарктісі немесе кенеттен өлім жағдайы ерлерде 55 жас, әйелдерде 65 жаста ).
Негізгі өзгеретін ҚФ:
Дислипидемия
Артериалды гипертония
Шылым шегу
Глюкоза толеранттылықтың бұзылуы немесе 2 типті қант диабеті
Абдоминальды семіру
Алкогольді тұтыну
Төмен дене белсенділігі
Төмен әлеуметтік және білім беру мәртебесі
Психоәлеуметтік стресс
ДДҰ деректері бойынша, қанайналым жүйесі ауруларының мерзімінен бұрын өлім-жітімінің дауында 3 ҚФ маңызды рөл атқарады: артериялық гипертензия, темекі шегу және гиперхолестеринемия (2-қосымша).
2004 жылы әлемнің 52 елінің зерттеушілері қатысқан INTERHEART атты ауқымды халықаралық зерттеулерінің бірінде зерттеу нәтижелері жарияланған болатын [15]. Бақыланатын зерттеуде қарқынды кардиология бөлімшесінде ауруханаға жатқызылған 26 мың пациентте жедел коронарлық синдром және 9 ҚФ арасындағы қатынасы зерттелді (3-қосымша).
Бұл жерде шылым шегу, артериалды гипертония немесе қант диабеті ауру тарихы, белжамбас көлемі, диета, физикалық белсенділік коэффициенті алкогольді тұтыну, қан аполипопротеиндері (Apo) және миокард инфарктісінің психоәлеуметтік факторлары туралы айтылады. Миокард инфарктісімен және олардың популяциясына тәуелді факторларын (ПТФ) біріктіру үшін коэффициент мүмкіндіктері және олардың 99% CИ (сенімділік интервалы) есептелінді.
Осы зерттеулердің қорытындылары келесідей болды: Шылым шегу (ағымдағы жағдай бойынша және ешқашан болған емес коэффициенті 2.87, ағымдағы және бұрынғысы ешқашан болған емес ПТФ 35,7%), ApoB ApoA1 қатынасы жоғарылады (жоғарғы және төменгі квинтил үшін 3.25, ең төменгі квинтильге қарсы төрт негізгі квинтилге қатынасы 49,2%), гипертония (1,91, ПТФ 17,9%), диабет (2,37, ПТФ 9,9%),абдоминальды семіздік (ең төменгі деңгеймен салыстырғанда 1.12 және орташа төменгі деңгей үшін 1,62, төменгі деңгейге қарсы екі жоғары деңгейдегі ПТФ 20,1%), психоәлеуметтік факторлар (2.67, ПТФ 32.5%), күнделікті жемістер мен көкөністерді тұтыну (0,70,күнделікті тұтыну болмаған кезде ПТФ 13,8%), алкогольді үнемі тұтыну (0,91, ПТФ - 6,7% ) және тұрақты физикалық белсенділік (0.86, ПТФ 12.2%) жедел миокард инфарктісімен байланысты болды (барлық тәуекел факторлары үшін p 0.0001 және алкоголь үшін p = 0.03). Бұл деректер ерлер мен әйелдер арасында, кәрі және жас адамдар арасында, сондай-ақ әлемнің барлық аймақтарында байқалды.
Қанайналым жүйесі ауруларының дамуындағы классикалық қауіп факторларымен қатар жаңа ҚФ (стресс депрессия, семіздік, қант диабеті, төмен дәрежедегі ХС ЖТЛ және жемістер мен көкөністердің төмен тұтынылуы) маңызды рөл атқарады.
INTERHEART зерттеуіне қатысты Оңтүстік Азия құрамдас бөлігінің негізгі зерттеу нәтижелері [16].
Оңтүстік Азиядағы жедел миокард инфарктісі (ЖМИ) туындаған өлім-жітім батыс тұрғындарына қарағанда 5-10 жас ерте пайда болады.
Жедел миокард инфарктісін бастан өткерген Оңтүстік Азиялық ер адамдардың жасы әйелдерге қарағанда 5,6 жасқа жас болған.
Оңтүстік Азия жастарындағы ЖМИ-нің жоғары қаупі негізінен тәуекел факторларының жоғары деңгейіне және тоғыз жалпы қауіп факторына (липидтер, темекі шегу, гипертония, қант диабеті, абдоминальды семіру, психоәлеуметтік факторлар, жемістер мен көкөністерді тұтыну, алкоголь және тұрақты физикалық белсенділік) тәуелді, бүл Оңтүстік Азиядағы ЖМИ-на тәуелділігінің 86 пайызын құрайды.
Апо-В АпоА-1 және темекі шегудің қалыпты емес коэффициенттері ең маңызды қауіп факторлары болып табылады.
Білім беру деңгейінің төмен болуы бүкіл әлем бойынша миокард инфарктісінің жоғары болу қаупіне алып келеді.
Физикалық белсенділігі және жеміс-жидек пен көкөністі үнемі тұтыну секілді өмір салтының қорғаныш факторлары Батыстың тұрғындарына қарағанда Оңтүстік Азия тұрғындары арасында әлдеқайда төмен, AпoB Aпo A-1қатынасының жоғарылауы сияқты қауіпті факторлар Оңтүстік Азия елдерінде жоғары.
Оңтүстік Азия тұрғындарында белдің және жамбастың арақатынасының сипатына байланысты факторлар айтарлықтай жоғары болып келеді.
Алкогольді үнемі пайдалану оңтүстік Азиядағы жедел миоард инфарктінің қауіп факторы факторы (СТ = 1.06, 95% CИ, 0.85-1.20).
АРТЕРИАЛДЫ ГИПЕРТОНИЯ. Бұл термин (гипертония деп те аталады), систолалық қан қысымы деңгейінің 140 мм.сын.бағ. және одан артуы және немесе диастолалық қан қысымының деңгейі 90 мм.сын.бағ. жоғары болуы дегеді білдіреді.АГ жағдайлардың 80%-ы церебральді инсультті тудырады, ал ЖИА 40% жағдайда. [13].
2007 жылдың маусым айында артериялық гипертензия бойынша жаңа еуропалық ұсыныстар қабылданды [17], оған сәйкес АГ мынадай түрде жіктеледі:
оптимальды АҚҚ 12080 мм.сын.бағ.
қалыпты АҚҚ 120-129 80-84 мм.сын.бағ..
қалыптыдан жоғары АҚҚ 130-139 85-89 мм.сын.бағ.
1 дәрежелі АГ (жеңіл АГ)- 140-159 90-99 мм.сын.бағ.
2-ші дәрежелі АГ - 160-179 100-109 мм.сын.бағ..
3-ші дәрежелі АГ - АҚҚ 180110 мм.сын.бағ. жоғары
Гипертонияның қауіптілігін стратификациялауда тек қана қан қысымының көрсеткіштері ғана емес, сонымен қатар басқа да ҚФ,маңызды органдардың зақымдануы да әсер етеді. (сол жақ қарыншаның гипертрофиясы, негізгі тамырлардың артериосклерозының ультрадыбыстық белгілері, протеинурия) және онымен байланысты аурулардың (клиникалық жағдайына байланысты - церебральды инсульт, транзиторлы ишемиялық шабуыл, миокард инфарктісі, нефропатия және т.б.) [17].
ДИСЛИПИДЕМИЯ.Бұл атерогенді (негізінен ТТЛ) және атерогенді емес (ЖТЛ) липопротеидтердің арақатынасының бұзылуы. Дизлипидемия - атеросклероз дамуының жетекші факторы болып саналады [18]. Алғашқы ірі эпидемиологиялық зерттеулерде (атап айтқанда, Framingham және MRFIT) қандағы холестериннің концентрациясы мен жүректің ишемиялық ауруларынан болатын өлім деңгейінің арасында айқын байланыс бар екені анықталындыКейінгі зерттеулерде атеросклероздың дамуына гиперхолестеринемияның ғана емес, сонымен бірге липидті метаболизмнің басқа да бұзылыстарының, мысалы, триглицеридтер деңгейінің жоғарылауы, антитереогенді ЖТЛП деңгейінің төмендеуі маңызды рөл атқаратындығын көрсетті.Атап айтқанда, ЖТЛП холестеринінің 1% -ға төмендеуі коронарлық қауіптің 3-4% -ға артуымен байланысты [6]. INTERHEART зерттеуінде атерогенді және антиерогенді липопротеиндер арасындағы қатынастың бұзылуы, жыныс, жас және этникалық топқа қарамастан, жедел миокард инфарктісінің дамуының болжаушысы болып табылатынын көрсетті [15].
Липидтердің метаболизмі бұзылуының екі түрі бар: алғашқы және екіншілік гиперлипидемия. Бастапқы немесе тұқымқуалаушылық белгілі ферменттердің, аполипопротеиндердің және рецепторлардың жетіспеушілігіне әкелетін кейбір гендік ақаулардың болуына байланысты.
Алғашқы гиперлипидемия липидтік бұзылулардың айқын дәрежесі мен сыртқы соматикалық симптомдардың (көздің липоидты доғасы, тамыр сетчаткаының липемиясы, қылшықтардың экстенсорлы беттерінің түйнек және сіңірлік ксантомасы шынтақ және тізе буындары,қас ксантелазмасы) пайда болуымен сипатталады .Липидті метаболизмнің ең таралған тұқымдық бұзылыстары отбасылық гиперхолестеринемия, полигендік гиперхолестеринемия, отбасылық гиперлипидемия, отбасылық гипертриглицеридемия, үшінші фенотиптің гиперлипидемиясы, гипоальфипропротеинемия [19].
Кейбір аурулар, гормоналды бұзылулар, дәрі-дәрмектерді қабылдау липидтер алмасуының бұзылуымен бірге жүруі мүмкін.Бұл бұзылыс түрі екіншілік гиперлипидемия ретінде жіктеледі.Екіншілік липидтер алмасудың бұзылуының алғашқысынан айырмашылығы, бұзылуларынан орташа және орташа ауырлық дәрежесі бар, әдетте, соматикалық белгілер жоқ. Алайда липидтер алмасудың ұзақ мерзімді бұзылулары атеросклероздың дамуына себеп болуы мүмкін [15, 18].
Липидтердің екіншілік бұзылуларын тудыратындар бірнеше топқа бөлінеді:
1.Эндокриндік және метаболикалық аурулар (гипотиреоз, гипофизикалық гипофункция, қант диабеті, пациент, семіру, алкогольдік аурулар, өткір үзіліссіз порфирия).
2.Бүйрек аурулары (нефротикалық синдром, созылмалы бүйрек жеткіліксіздігі).
3.Жедел аурулар (күйік, инфекциялар).
4.Бауыр аурулары (бауырдың бастапқы билиарлы циррозы, өт жолдарының туа біткен атрезиясы).
5. Басқа аурулар (неврогендік анорексия, жүйелі қызыл эритематоз).
Клиникалық тәжірибеде липидті метаболизмнің бұзылуы жалпы холестеринді, триглицеридтерді,ЖТЛП холестеринді және ТТЛП холестеринді қамтитын липидті профильді бағалау негізінде диагноз қойылады. Соңы ретінде Фридвальд формуласы негізінде анықталады (триглицеридтердің 4,5 ммоль л-нен жоғары болғанда шектеу бар) [20].
ХС ТТЛП = жалпы ХС - (ХС ЖТЛП + (триглицеридтер2,2), ммольл
Еуропалық кардиология қоғамының мәліметі бойынша, холестериннің және оның құрамдас бөліктерінің құрамына қатысты мынадай нормалар белгіленді:
:: Холестериннің жалпы мөлшері 5,0 ммоль л
:: ТТЛП 3,0 ммоль л
:: ЖТЛП 1.0 ммоль л (ерлер) 1,2 ммоль л (қызыл)
:: Триглицеридтер 1.7 ммоль л
ТЕМЕКІ ШЕГУ. Темекі шегу көптеген аурулардың себебі болып табылады және ол темекі шегушілердің барлық өлімінің 50% -ын алады, олардың жартысы ҚЖА есебінен болды.
Шылым шегу барлық түрлерінің ҚЖА-ЖИА, ишемиялық инсульттің және абдоминальды аорты аневризмінің жоғары қауіптілігімен байланысты. SCORE есептеулеріне сәйкес, 10 жылдық ҚЖА қаупінің өлім-жітімі темекі шегушілердің арасында шамамен екі есе дерлік жоғары.Дегенмен, 60 жастағы шылым шегушілерде миокард инфарктісі екі есеге көбейсе, 50 жастағы шылым шегушілердің салыстырмалы қаупі шылым шекпеушілерге қарағанда 5 есе жоғары [21].
INTERHEART зерттеуіне сәйкес, темекі шегу миокард инфарктісі (МИ) дамуының екінші маңызды қауіп факторы болып табылады. Күнделікті темекі шегу оның санына және темекі шегудің ұзақтығына тікелей тәуелді.Тәулігіне 10 темекі шегушілік кенеттен қайтыс болу қаупін үш есеге арттырады. Шылым шегушілердің 56% -ында ҚЖА бар екендігі анықталған болатын. Сонымен қатар шылым шегумен байланысты аурулар (МИ, кенеттен өлім, церебральды инсульт, перифериялық артериялық ауру), ҚЖА байланысты өлім-жітім көрсеткіші тиісінше ерлер үшін 29% және әйелдер үшін 3% құрайды. Жас топтары 20 жастан 50 жасқа дейін аралықты құрайды. Ал темекі шегуді тоқтату 2-3 жыл ішінде ҚЖА қауіп дәрежесін төмендетуге әкеледі [15].
EUROASPIRE III сауалнамасында қатысушылардың коронарлық ауруға дейін 30%-ы шылым шегетіндер болды, бұл көрсеткіш орта есеппен 1,5 жыдан кейін азайған. Зерттеу көрсеткендей, темекі шегуді тоқтату үшін дәлелді емдеу жеткілікті түрде пайдаланылмаған.Негізінен темекі шегетіндер саны ерлер арасында көп болған , бірақ соңғы жылдары көптеген аймақтардағы әйелдер саны темекі шегушілік жағынан ерлерден асып отыр. Темекіге байланысты қауіп ерлерге қарағанда әйелдерде пропорционалды түрде жоғары болып келетіндігі бұл зерттеуде анықталды.Бұл никотин алмасуының айырмашылығына байланысты болуы мүмкін, себебі әйелдердің организмі никотинді ерлерге қарағанда тез метоболиздейді,әсіресе оральды контрацептивті қабылдайтын әйелдерде темекі шегуге икемділік байқалуы мүмкін [22].
МИ басынан науқас үшін темекі шегуден бас тарту барлық алдын алу шаралары ішінде ең тиімді болып табылады.Пассивті темекі шегу де өте маңызды болып келеді, себебі темекі оны шеккен адамға қарағанда айналасындағыларға улы болып келеді . Қазіргі уақытта пассивті темекі шегудің ҚЖА қаупінің жоғарылауымен байланысты екендігі дәлелденді [6].
ДЕНЕ САЛМАҒЫНЫҢ АРТЫҚТЫҒЫ ЖӘНЕ СЕМІЗДІК.Семіздік - әлемдегі ең таралған аурулардың бірі.АҚШ-та ересек тұрғындардың 61% -ы дене салмағының артықтығымен және семіздікпен зардап шегеді. Ресейде бұл көрсеткіш 51%, Ұлыбританияда - 51%, Германияда - 50%, ал Қытайда ересек халықтың 15% ғана семіздікке ұшырайды. 1960 жылдармен салыстырғанда, 2000 жылы семіздіктің таралуы шамамен бір жыл бойы жоғарылауы тіркелді. Бұл эпидемия сырқаттанушылық пен денсаулық сақтау шығындарының артуының ең маңызды себебі болды [23].
Ірі зерттеулердің нәтижелері бойынша семіздік 2 типті қант диабеті (57%), холелитиоз (30%), гипертензия (17%), ишемиялық жүрек ауруы (17%), остеоартрит (14%), қатерлі ісік аурулары (11%) [23].
Жалпы алғанда, қанайналым жүйесі аурулары оқиғаларынан болатын өлім-жітім семіздік дәрежесіне байланысты көбейіп отырады . 90-жылдардың аяғында Америка жүрек қауымдастығы семіздікті негізгі қауіп факторларының бірі ретінде қарастырды. PEACE зерттеуі көрсеткендей, семіздік ерлердегі өткір коронарлық синдромның даму қаупімен байланысты[24].
Эпидемиологиялық зерттеулерде, сондай-ақ практикалық жұмыста семіздік дәрежесін анықтау үшін дене массасының Кеттле индексі пайдаланылады (ДМИ, кг м2):
18,5 - дене салмағынын аз болуы
18,5-24,9 - қалыпты дене салмағы
25,0-29,9 - шамадан тыс дене салмағы
30.0-39.9 - семіздік
40,0 және одан жоғары - семіздіктің ауыр дәрежесі
1956 жылы Дж.Вагью тұңғыш рет семіздік, қант диабеті және атеросклероз дәрежесі арасындағы байланыстың көбінесе май тіндерінін орналасу ерекшеліктерімен анықталған тұжырымдамасын ұсынды. Семіздіктің екі түрі бар: жоғарғы (абдоминальды, андроидты), бұл дененің жоғарғы бөлігінде майлы тіннің жиналуымен сипатталады және төменгі (гиноидты) дененің төменгі бөлігінде майдың жиналуымен байланысты. Абдоминальды семіру түрі ҚЖА және 2 типті қант диабетінің дамуында маңызды пропорционалдылыққа ие.Эксперименттік зерттеулерде абдоминальды майдың,энергия қоймасының рөлін қоспағанда, тәуелсіз эндокриндік органның функциясын орындайды.Адипоциттерде гормондар және басқа да биологиялық белсенді заттар синтезделеді, оның ішінде лептин, резистин, адипонектин, ісік некрозының коэффициенті - интерлейкиндер, плазминогенді активатор-1 ингибиторы және ангиотензин [25].
Орталық семіру дәрежесі бойынша бел айналымы өлшенеді немесе белдің айналымының жамбас шеңберіне дейінгі арақатынасымен анықталуы мүмкін.2003 жылғы еуропалық ұсыныстарды ескере отырып, бел айналымының ерлерде 94 см-ден көп, әйелдерде 80 см-ден көп болуы, және бел айналымның ұзындығы 102 см-ден және 88 см-ге дейін көтерілуі ҚЖА-ның даму қаупін тудыруы мүмкін [26].
ҚАНТ ДИАБЕТІ ЖӘНЕ ГЛЮКОЗАҒА ТОЛЕРАНТТЫЛЫҚТЫҢ БҰЗЫЛЫСЫ.ДДҰ анықтамасына сәйкес, қант диабеті инсулин секрециясының, инсулиндік әрекеттің немесе екеуінің де ақауларының нәтижесі болып табылатын гипергликемиямен сипатталатын метаболикалық аурулар тобына жатады.Диабеттің медициналық және әлеуметтік маңызы ерте мүгедектіктің дамуымен және макрожәне микро тамырлық асқынулардың салдарынан жоғары өлім-жітіммен анықталады [14].
Қант диабеті метаболизм ауруы ретінде басталып, тамыр патологиясы ретінде аяқталады. Қант диабеті бар науқастарда жүрек-қан тамырлары асқынуларының даму қаупі көмірсу алмасуының қалыпты жағдайы бар науқастарға қарағанда 3-4 есе жоғары екендігі белгілі.ҚД бар науқастардың өлім-жітім құрылымында МИ (55%) және церебральды инсульт (29%) басым орын алады, бұл микроваскулярлық асқынулардан (нефропатия, гангрен) және гипергликемияның асқынуынан 70 рет асады (науқастардың 1-4% -ы диабеттік комадан қайтыс болады) [27].
Бірнеше перспективалы зерттеулер 12-20 жыл көрсеткендей, қант диабеті қатаң болжаушы және жүрек қан тамырлары ауруы үшін тәуекелі фактор болып табылады (гипертония, гиперхолестеринемия және темекі шегу факторларынан кем емес).Сонымен қатар, ҚЖА жоқ қант диабетімен ауыратын науқастарды ҚЖА-мен ауыратын бірақ қант диабеті жоқ науқастармен салыстырғанда оларда да ҚЖА даму қаупі бар болып келеді.Жақында жарияланған Euro Heart Survey (25 елден 110 орталықтар) зерттеуінің нәтижелерінде жүрек миокард инфарктісі бар адамдар арасында 60%- нда көмірсулар алмасудың сол немесе өзге де бұзушылықтары анықталынды, сонымен қатар 25%-нда 2-ші типті қант диабеті де қоса анықталды [28].
Глюкоза төзімділігін бұзу қалыпты глюкозаның гомеостазасы мен қант диабеті арасындағы аралық болып табылатын метаболизм кезеңі ретінде қарастырылады. Бірқатар перспективалы зерттеулер жыл сайын 4-9% пациенттердің глюкозалық төзімділіктің бұзылуын қант диабетіне айналдырғанын көрсетті. Жалпы алғанда, глюкоза төзімділігімен ауыратын науқастарда қант диабетін дамыту тәуекелі өте жоғары: 10-15 жыл ішінде шамамен 50%. P. Zimmet, мета-талдауына негізделген 8 ірі халықтық зерттеуінде, бүкіл әлемде шамамен 300 миллион адам глюкоза бұзылғандығынан зардап шектіндігін, бұл қант диабетімен ауыратындардың санынан екі есе көп екендігін анықтады [29].Осылайша, глюкозаға төзімділіктің бұзылуы диабеттің алдын-ала болжау құралы ғана емес, сонымен қатар тәуелсіз жүрек-қан тамырларының асқынуларының ҚФ болып табылады.
Метаболикалық синдром теориясының ашылуы жалпы терапевтік тәжірибеде бұзылған глюкоза төзімділікті анықтайтын маңызды факторлардың бірі болып табылады. Метаболикалық синдром бұл абдоминальды семіздік, гипертония, дислипидемия (гипертриглицеридемия, ЖТЛ холестеринінің төмен деңгейі), инсулинге төзімділік және бұзылған глюкоза төзімділікті қамтиды [14].
2005 жылдың қарашасында ДДҰ мен Халықаралық диабет федерациясы бірлескен комиссиясы гликемиялық статусқа толық бағалау үшін ауыз қуысының глюкозаға төзімділік тесті қажет деп қарар қабылдады.ДДҰ ұсынымдарының соңғы нұсқаларында қант диабетіне диагностикалық критерийлер едәуір өзгерген жоқ (4-қосымша).Қант диабетін емдеудің тиімділігі көмірсулардың метаболизмі жағдайын сипаттайтын түрлі көрсеткіштермен бағаланады. Олардың құрамында қант деңгейінің жылдамдығы, тамақтан кейін 2 сағат өткеннен кейін гликозил HBA1c гемоглобині анықталады. [14].
ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ-ӘЛЕУМЕТТІК ФАКТОРЛАР ЖӘНЕ ДЕПРЕССИЯЛЫҚ ЖАЙ-КҮЙ. 70-ші жылдары уақыт тапшылығы және оңай пайда болған ашушаңдық және дұшпандықпен сипатталатын "мінездің A типі" атты термин енгізілген болатын. Мінез-құлықтың А типі бар адамдарда ЖИА даму қаупі екі есе жиі болып келеді [30].
Оның үстіне, олардың мінез-құлықтың ерекшеліктері ҚЖА басқа да ҚФ-ның артуына алып келеді, мысалға,күйзелісті жою мақсатында көмірсулардың тұтынылуы,алкогольды пайдалану, темекі шегу, АГ сияқты қауіп факторлары.
Эксперименттік зерттеулер көрсеткендей, созылмалы стресс, бір жағынан, атерогенез процестерін дамыта отырып тамырдың эндотелий қабатының зақымдануын тудырады,,ал екінші жағынан - тромбоциттердің белсенділігінің мен вазоконструкциялануының артуына әкелетін симпатикалық-адреналиндік жүйенің активтенуін тудырады [31].
ДДҰ-ның деректері бойынша, әртүрлі ауырлықтағы психикалық бұзылулар жалпы медициналық желідегі әрбір төртінші науқаста,ал депрессиялық бұзылулар - әр бесінші науқаста анықталады.Депрессиялық бұзылулардың арасында жартысында - анық депрессия және жартысында - алаңдаушылық күйзелісі болып келеді.
Перспективті зерттеулерде стресс, депрессия және депрессивті-үрейлену бұзылыстары АГ,ЖИА және басқа да ҚЖА-ның қауіп факторы болып табылатындығы дәлелденді. Осылайша, депрессиялық спектрлік бұзылулар жүректің ишемиялық ауруы бар әрбір төртінші науқаста және МИ немесе коронарлық айналма операцияларын бастан өткізген науқастардың 30% -ында орын алады. Миокард инфарктісі бар және депрессиядан зардап шеккен науқастардың арасында өлім-жітім көрсеткіші депрессия белгілері және MИ жоқ науқастарға қарағанда 3-6 есе жоғары болып келеді[30,31].
Жоғарыда айтылған INTERHEART зерттеуінде маңызды қауіп факторлар ретінде жедел миокард инфарктісін дамуында стресс рөлі зерттелді.Психоәлеуметтік стресс 4 сұрақ бойынша бағаланды: жұмысынтағы стресс, үйдегі стресс, қаржы проблемалары, өткен жылда бойынша елеулі өмірлік қиындықтар. Қосымша сұрақтар депрессияның болуы мен дәрежесін анықтады. Зерттеудің нәтижелері МИ ауыратындар арасында психоәлеуметтік стресстің жиі кездесетінін растады.Мысалы, жұмыс кезіндегі кезеңдік стрессті науқастардың екінші (бақылау) тобында 17,9%-бен салыстырғанда, бірінші топтағы (МИ тобы) пациенттердің 23,0% -ында болды,тұрақты кернеу 10,0% -ке қарағанда 5,0% болды. Бір жыл ішінде стресс оқиғалары бірінші топта жиі кездеседі - 13.0% -бен салыстырғанда 16.1%, сондай-ақ депрессия - 17.6%-бен салыстырғанда 24.0% [31]. INTERHEART зерттеуі бойынша, депрессия мен стресс, 9 қауіп факторы ішіндегі ең маңыздысы деп танылды [31].
ФИЗИКАЛЫҚ БЕЛСЕНДІЛІК.Отырықшы өмір салты - қанайналым-жүйесі аурулары дамуының негізгі қауіп факторларының бірі [32].Аптасына 2,5-тен 5 сағатқа дейін аэробикалық дене шынықтыру немесе қалыпты қарқынды және жалпы дене белсенділігі жүрек-тамыр өлімінің төмендеуін қамтамасыз етеді [33].Дене белсенділігі жүрек функциясына, липидтік профиліне оң әсер етеді; дене салмағын, қан қысымын, тромбоциттерді агрегациясын, жүрек соғу жылдамдығын төмендетеді. Сонымен қатар, дене шынықтыру эндотелия функциясына пайдалы әсер етеді.Тұрақты жаяу жүрудің ҚЖА-ның пайда болу қауіптілігін алдын алады, тіпті отырықшы өмір сүру жағдайлары бар адамдарда да дене белсенділігінің аздап жоғарылауына,ҚЖА пайда болуын төмендетеді. Бірақ та физикалық белсенділікпен айналысудың оң нәтижесіне қарамастан Америка Құрама Штаттарда күнделікті дене белсенділігінің жеткіліксіз болуына байланысты күн сайын миллионнан астам адам қайтыс болады [34]. Төмен физикалық белсенділік бейімделу қабілеттілігінің төмендеуіне, жүрек-тамыр жүйесі жұмысының нашарлауына әкеледі. Жоғары технологиялық деңгейдегі елдерде созылмалы инфекциялық емес аурулардың эпидемиясын дамытуда гиподинамия үлкен рөл атқарады деген пікір бар.пидемиологиялық зерттеулерде төмен физикалық белсенділік - ҚЖА және жалпы өлім-жітімге байланысты тәуелсіз ҚФ екенін көрсетті. Осылайша жүректің ишемиялық ауруларынан болатын өлім-жітімнің 30% -ының негізгі себебі - отырықшы өмір салты екеніне сенуге негіз бар [35].
АЛКОГОЛЬДЫ ТҰТЫНУ.Эпидемиологиялық зерттеулердің нәтижесі көрсеткендей алкогольдің қалыпты дозада тұтынудың өзі ҚЖА-ның дамуына әсерін тигізеді.Эпидемиологиялық зерттеулер алкогольді ішімдіктер мен ҚЖА-нан өлім-жітім арасындағы қарым-қатынасты U-пішінді деп атап көрсетеді. Алкогольдың ішінде оң әсер қызыл шарапта кездеседі, әсіресе, полифенолдардың әсерінен болады.Мета-талдау деректеріне сүйенсек, жалпы өлім-жітімді төмендететін алкогольді тұтынудың оңтайлы деңгейі ерлер үшін ~ 20 г тәул. және әйелдер үшін ~ 10 г тәул. (шамамен бір бокал шарап) [35].ПМ МҒЗО-ның (профилактикалық медициналық мемлекеттік ғылыми зерттеу орталығы) зерттеудің талдау нәтижелері көрсеткендей, әрбір 10 г таза этанол 40-59 жастағы еркектерде инсульт қайтыс болу қаупін 1% -ға арттырады. Мұның бәрі әлеуметтік-экономикалық реформалар кезеңінде алкогольді тұтынудың өсуі ҚЖА өлімінің өсу себептерінің бірі болып саналады.Британдық орташа жастағы ерлер арасында өткізілген British Regional Heart Study зерттеуі көрсеткендей,қазіргі уақытта алкогольді ішпейтіндердің 70% -ы алкогольды бұрындары ішкендігі анықталды.Дәл сол адамдарда жүрек патологиялары АГ, қант диабеті, семіздік диагнозы қойылды, бұл науқастардың анамнезінде үнемі дәрі-дәрмек қабылдау мен темекі шегу байқалды.Аллкогольді ішімдіктер мен алкогольді тұтынушылар санынан қалыпты дозада ішімдікті тұтынуға ауысу нәтижесінде денсаулық жағдайының нашарлауы жиі кездеседі.Мүмкін, алкогольдің қалыпты дозасын қабылдаудың өзі ҚЖА қауіп факторының дамуына әсері бар [36].
ТАМАҚТАНУ.Тамақтанудың сипаты жүрек-қан тамырлары ауруларының пайда болуына,сонымен қатар бұл аураға алып келетін холестерин, артериялық гипертония, дене салмағы және қант диабеті секілді қаіп факторларына да әсер етеді.Жүрек тамыр ауруларының алдын алу тұрғысынан, майлы қышқылдар (олар негізінен липопротеин деңгейіне әсер етеді), минералдар (негізінен қан қысымына әсер ететін), витаминдер мен диеталық талшықтар маңызды болып келеді [37].Жемістер мен көкөністер ЖИА ауруарына қарағанда церебральды инсультқа біршама жоғары қорғаныс әсерін тигізеді.DASH зерттеуінің нәтижелері көрсетілгендей жеміс-жидек пен көкөністер калийдің негізгі көзі болғандықтан оларды тұтыну қан қысымының деңгейіне әсер етеді.Жеті ірі перспективалық когортты зерттеудің мета-талдауларында күн сайын жеміс-жидек пен көкөністің әрбір қосымша бөлігін тұтыну арқасында инсультқа қауіптілік 5% -ға азайған. Жеміс-жидек пен көкөністің бір порциясы 80 грамм болып табылады. Сонымен қатар жемістер мен жемістерде кездесетін жемістер мен антиоксиданттар да маңызды болып табылады [35].DASH деп аталатын клиникалық сынақ (Dietary Approaches to Stop Hypertension - гипертензияны тоқтатудың диеталық тәсілдер) (dash сөзінің мағынасы: қатты соққы, жылдам серпіліс дегенді білдіреді), онда қаныққан майдың, жалпы майдың және холестериннің төмен деңгейімен және жемістерге, көкөністерге және майсыз сүт өнімдеріне бай арнайы диета арқылы жоғары қан қысымын төмендетіге болатындығы дәлелденді.Ол бойынша тамақтану рационы магний, калий, кальций, ақуыздар мен талшықтарға бай болуы керек [38].
Бұл зерттеуге систолалық қан қысымы 160 мм.сын.бағ төмен және диастоликалық қан қысымы 80-95 мм.сын.бағ. болған 459 адам қатысты.Зерттелген адамдардың жартысы - әйелдер,зерттеуден өткен адамдардың 60%-ы - афроамерикандықтар болды.
DASH зерттеуінде үш диета салыстырылды:
1.Көптеген американдықтар үшін ортақ тамақ өнімдеріне ұқсас диета;
2.Американдықтар үшін ортақ диета, бірақ көкөністер мен жемістермен байытылған;
3.Аралас диета - DASH диетасы - қаныққан майдың, жалпы майдың, холестериннің аз мөлшерде болуы; Жемістер, көкөністер мен майсыз тағам өнімдерімен байытылған.
Барлық үш диетада шамамен 3000 мг натрий болды - АҚШ-тағы ересек адамдар үшін бұл орташа есеппен 20 пайызға төмен.Диеталардың ешқайсысы вегетариандық болып табылмады және арнайы тағамдар қоспасы болмады.Нәтижелерінде көкөністер мен жемістермен байытылған ортақ диета мен аралас диеталарды пайдаланғанда қан қысымның төмендейтіндігі көрсетілді, бірақ аралас диеталармен тамақтану арқылы жақсы әсерге қол жеткізілді.DASH диетасы артериялық қысымды төмендететіндігін көрсетті: систолалық ҚҚ орташа 6 мм.сын.бағ. диастоликалық ҚҚ - 3 мм.сын.бағ..
1.2 Қанайналымы жүйесі ауруларының алдын алудағы стратегиялар мен мақсаты
Клиникалық тәжірибеде жүрек - қанайналым жүйесі ауруларын алдын алу атты Ресейдегі ұлттық ұсыныстарда қарастырылған қанайналым жүйесі алдын алуда берілген стратегиялар [39].
Қанайналымы жүйесі ауруларының алдын алудың үш стратегиялары бар:
:: популяцияға негізделген;
:: жоғары тәуекелді стратегия;
:: екіншілік алдын алу;
Бұл үш стратегиялар бірін - бірі толықтырады. Популяцияға негізделген стратегия қан айналым жүйесі ауруларының азаюының негізі болып саналады,себебі медициналық тексеруді талап етпей халықтың өмір салтын өзгерту арқылы қауңп факторларының азаюына алып келеді.Басқа екі стратегия - қан айналым жүйесі ауруларының даму қаупін жоғары қауіп-қатер тобындағы пациенттерде төмендетуге бағытталған (біріншілік профилактика) және ЖҚА-мен ауыратын науқастарға бағытталған (екінші реттік профилактика).
Қанайналымы жүйесі ауруларының профилактикасының мақсаттары
1.Жоғары тәуекел факторынын төмендеуі
2.Тәуекел факторларының мынадай мақсатты мәндеріне жетуі:
Темекі шегуді тоқтату;
Салауатты тамақтану;
Дене жүктемесімен айналысу күніне 30 мин;
Дене салмағының индексі (ДСИ) 25 кгм2 болуы жәнесеміздіктің болмауы
АҚ 14090 мм сын.бағ.
Жалпы холестерин 5 ммольл;
холестерин липопротеидтің төмен тығыздығы 3 ммоль л;
Қандағы глюкоза 6 ммольл.
3.Жоғары қауіп тобындағы науқастарды әсіресе ЖҚА ауруы бар немесе қант диабетімен (DM) тәуекел факторларын қатаң бақылау:
АҚ 13080 мм сын.бағ.,егер мүмкіндік болса
Жалпы холестерин мөлшері 4,5 ммольл или 4 ммольл, егер мүмкіндік болса
Холестерин липопротеидтің төмен тығыздығының мөлшері 2,5 ммольл или 2 ммольл, егер мүмкіндік болса ;
Қандағы глюкоза мөлшері 6 ммольл,егер мүмкіндік болса [40].
Клиникалық тәжірибеде жүрек-қан тамырлары ауруларының алдын алу бойынша Еуропалық ұсыныстарда күнделікті тәжірибеде профилактика шаралары,әдетте, ҚЖА бар екендігі анықталған орта немесе жоғары жастағы ерлер мен әйелдерге (екіншілік профилактика) немесе ҚЖА даму қаупі жоғары адамдарға [яғни. ерлер мен әйелдерде темекі шегу, жоғары қан қысымы (АГ), қант диабеті немесе дислипидемияны қоса алғанда кездесетін ҚФ, (яғни, алғашқы алдын алу);] бағытталған, ал жастарда, кәрі адамдарда және қауіп факторы жоғары емес адамдарда ҚЖА профилактикасы әлі де шектеулі, бірақ айтарлықтай артықшылықтарға алып келуі мүмкін [41].
Профилактика негізінде бұл ұсыныста өткен онжылдықта Джеффри Роза жасаған нұсқаулығында ҚЖА-ның алдын алудың екі жолын қарастырғаны туралы айтылады. Олар: популяциялық стратегия және жоғары тәуекелділік стратегиясы [42].
Популяциялық стратегия халықтың өмір сүру деңгейіне байланысты ҚЖА ауруын даму қаупін төмендетуге бағытталған, ал қоршаған ортаны өзгерту тұтастай алғанда халыққа бағытталған.Оған мысал ретінде темекі шегуді тоқтату және азық-түліктегі тұзды азайту шаралары кіреді.Бұл көзқарас халықтың жүрек-қан тамырлары оқиғаларының жалпы санына әсер етуі мүмкін, себебі ол әрқайсысына бағытталған және көптеген құбылыстар қалыпты тәуекелге ұшыраған адамдар тобында байқалады [43].
Жоғары тәуекелді профилактикалық шаралар мақсаты қауіп факторы жоғары адамдарда ҚЖА даму қаупін төмендетуге бағытталған,сондай-ақ жүрек-қан тамырлары қаупін бөлудің жоғарғы деңгейінде ҚЖА жоқ адамдар және ҚЖА ауыратын адамдар тобын қамтиды [44].
Халықтың пен экономика тарапынан жүректің ишемиялық ауруларын алдын-алу үшін дәлелдер жақында оң нәтиже ретінде Ұлттық денсаулық сақтау және клиникалық жетістіктер институты (ҰДКИ) тарабынан бағаланды және басқа елдердің көптеген комитеттерінде бірдей көзқарас болды. ҰДКИ есебіне сәйкес, халықтың көзқарастарын енгізу көптеген артықшылықтар мен унемділіктерін береді [45]:
Медициналық теңсіздікті төмендету;
Әр түрлі алдын алуға болатын ҚЖА жағдайларынан үнемдеу;
ҚЖА байланысты дәрілік препараттарды үнемдеу,емханалар мен дәрігерге тексерілу;
Жұмыс жасындағы адамдарда аурудың төмендеуіне және ауруға байланысты зейнетақыға шыққан зейнеткерлерде шығындардың азайюына бағытталған жоғары санаттағы үнемділік;
Адамдардың ұзақ өмір сүру сапасын жақсарту.
ҚЖА алдын-алу бойынша кешенді ЕКО (Европа Кардиологтар Одақтастығы) бағдарлама шеңберінде ұсыныстарды клиникалық тәжірибеде қаншалықты жақсы орындалғанын құжаттау үшін сауалнама жүргізілді.Бұл сауалнама EUROASPIRE деп аталады; Еуропа елдерінің 22 ауруларымен ауыратын 8966 науқас арасында жүргізілген EUROASPIREIII [46] (2006-2007)з ерттеуде стационар тобының қорытындысы пациенттердің көп бөлігі әлі де өмір салтына, 2003 жылы құрылған қауіп-қатер факторларының деңгейіне және терапевтік мақсаттарға жетпейтінін көрсетті. Әртүрлі ұсынымдар мен тәуекел факторларын басқару үшін мақсатты диапазондағы пациенттердің үлесі 5-қосымшада келтірілген; Ең дұрысы, мақсатты көрсеткіштер 100% пациенттерге жетуі керек, бірақ іс жүзінде жартысынан азы мақсатты мәндерге жетеді [47].Сонымен қатар, EUROASPIREI (1996) және EUROASPIREIII арасындағы өзгерістер, шылым шегушілердің үлесі өзгермегенін және антигипертензивті препараттарды тұтынудың артуына қарамастан, артериалды қысымның жоғарылауы жақсармағанын көрсетті, алайда семіздікпен ауыратын науқастардың саны артуда.Екінші жағынан, липидтердің деңгейін бақылауы жақсарды.EUROASPIRE III-де жоғары қауіпті белгілері жоқ адамдар бастапқы алдын-алу тобына енгізілді; және қан қысымы, липидтің және қандағы глюкозаның деңгейінің артуы негізінде өмір салты бойынша ұсыныстар енгізілді [48].
Мұндай нәтижелер науқастарды және олардың отбасыларын қосу арқылы кешенді және көп салалы бағдарламаларды жүзеге асыруға әкелді. Мұндай бағдарламалардың тиімділігі мен қауіпсіздігі ЕURO - ACTION жобасында көрсетілді, бұл ұсынылған өмір салты өзгерістерін және жүрек-қан тамырларының қауіп-қатер факторларын мақсатты басқаруды қол жеткізуге болатындығын көрсететін және күнделікті клиникалық тәжірибеде бастапқы және екінші сатыларда жүзеге асырылуы мүмкін екендігін көрсететін ЕКО-нің демонстрациялық жобасы болып табылады [49].
1.3 Жалпы жүрек-қантамырлары қауіп-қатерін бағалаудың негізгі әдістері
Жүрек-қан тамырларының жалпы тәуекелін бағалаудың бірнеше үлгісі бар. Олар болашақ зерттеулерге негізделген және ұқсас атауға ие. Төменде жалпы тәуекелді анықтау үшін үш кеңінен қолданылатын үлгілердің қысқаша сипаттамасы келтірілген.
ФРАМИНГЕМ ШКАЛАСЫ. Бұл жалпы жүрек-қантамырлары қауіп-қатерін бағалаудың бірінші үлгісі болып саналады.Ол Фрамингам америка қаласында өткізілген ең ұзақ перспективалы зерттеу (Framingham Heart Study, 1949-1984) негізінде жасалды [50].Зерттеуге 5209 ер адам мен әйелдер қатысты. Осы жобаның арқасында ЖИА-ның,инсульт, кенеттен өлім және жүрек жеткіліксіздігінің қауіп факторлары анықталынды.
Американдық қауіп - қатерді анықтайтын шкаласы келесі 10 жыл аралықта ерлерде және әйелдерде коронарлық артерия ауруларынан болатын өлім-жітім және өлімге әкелмейтін жағдайларын болжауға мүмкіндік береді. Жоспарланған қауіп-қатер екі деңгейге ие: төмен (20%) және жоғары ( 20%). 10-20% шамасы орташа деп бағаланады, ал 40% -дан жоғары деңгей өте жоғары қауіп-қатер деп саналады.
Қауіп-қатерді есептеу үшін 5 фактор ескеріледі: екі өзгермейтін (жыныстық және жас) және үш өзгеретін (темекі шегу, систолалық қан қысымы және жалпы холестерин).15-20 жыл бойы Framingham шкаласы (6-қосымша) тек Америка құрлығында ғана емес, сонымен қатар еуропалық елдерде де қолданылып келді.Бұл моделдің ресейлік нұсқасын ПМ МҒЗО (профилактикалық медициналық мемлекеттік ғылыми зерттеу орталығы ) дайындаған болатын, бірақ практикалық медицинада кеңінен қолданылмады
Кейінірек Еуропа сарапшылары Framingham масштабын еуропалық тұрғындарда пайдалану мүмкіндігін талдайтын құжаттарды жариялады.Осылай, британдық British Regional Heart орталығында оны қолдану коронарлық өлімнің абсолюттік қауіптілігін 47% -ға, ал өлімге әкелетін және өлімге акелмейтін коронарлық оқиғалардың 57% -ға төмендеуіне алып ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz