Оқушыларды математикалық олимпиадаларға дайындау
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
І.Жансүгіров атындағы Жетісу университеті КЕ АҚ
Жаратылыстану факультеті
Математика және информатика кафедрасы
МАГИСТРЛІК ДИССЕРТАЦИЯ
Математиканы оқытуда оқушылардың өзіндік жұмыстарын ұйымдастырудын әдістемелік негіздері
Орындаған Баубекова Г. _____ _____2023 ж.
Ғылыми жетекші Тасболатова Р.Б. _____ _____2023 ж.
Қорғауға жіберілсін:
Кафедра меңгерушісі Жиембаев Ж.Т. _____ _____2023 ж.
Талдықорған 2023 ж.
Министерство образования и науки Республики Казахстан
НАО Жетысуский университет имени И. Жансугурова
Факультет естествознания
Кафедра математики и информатики
3
МАГИСТЕРСКАЯ ДИССЕРТАЦИЯ МАГИСТЕРСКИЙ ПРОЕКТ
Методические основы организации самостоятельной работы учащихся при обучении математике
(тема)
Выполнила Баубекова Г. _____ _____2023г.
Научный руководитель Тасболатова Р.Б. _____ _____2023г.
Допускается к защите:
Заведующий кафедрой Жиембаев Ж.Т. _____ _____2023г.
Талдыкорган 2023 г.
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
Бұл диссертациялық жұмыста мемлекеттік стандарттар мен құжаттарға сілтеме жасалды:
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы. 27.07.2007 ж., №319-III ҚРЗ. Астана. Ақорда.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 12 қазандағы № 726 қаулысымен бекітілген Білімді ұлт сапалы білім беру ұлттық жобасы.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 12 қазандағы № 727 қаулысымен бекітілген Цифрландыру, ғылым және инновациялар есебінен технологиялық серпіліс ұлттық жобасы
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2018 жылғы 31 қазандағы № 604 бұйрығына 5-қосымша Техникалық және кәсіптік білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты http:adilet.zan.kz.
Қазақстан Республикасының Ғылым туралы Заңы, Астана. 18 ақпан, №407-IV, 2011.
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың Қазақстан халқына жолдауы Халық бірлігі және жүйелі реформалар - ел өркендеуінің берік негізі - Нұр-Сұлтан, 2022ж. http:www.akorda.kz.
ҚР МЖМБС 3. 07. 029-2001 Қазақстан Республикасы жалпыға міндетті білім беру стандарты. Кәсіби жоғары білім беру. Негізгі ережелер.
ҚР МЖМБС 3. 08. 002-2004 Қазақстан Республикасы жалпыға міндетті білім беру стандарты. Кәсіби жоғары білім беру. Астана: ҚР Білім және ғылым министрлігі, 6.08.058-2010.
ҚР МЖМБС 5.03.011 - 2006 Қазақстан Республикасының білім беру жүйесі. Жоғары оқу орындарындағы ғылыми-зерттеушілік жұмыс.
Білім берудің тиісті деңгейлерінің мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттары (Қазақстан Республикасы Үкіметі 2012 жыл 23 тамыз
№1080).
Қазақстан Республикасының Ғылым туралы Заңы 24.10.2011ж. №407-
IV. - Астана, 2011. (29.09.2014 ж. өзгерістер енгізілген). http:adilet.zan.kz.
АНЫҚТАМАЛАР
Дидактика - оқытудың барлық жас кезеңдерінде барлық оқу пәндеріне тән оқыту үдерісінде оқыту мен оқытудың, ынталандыру мен бақылаудың нысандары мен әдістерін, білім берудің заңдылықтарын, принциптерін, міндеттерін, мазмұнын көрсететін оқыту теориясы.
Дидактикалық шарт - оқу үдерісінің компоненттері ең тиімді үйлесімде болатын және оқытушыға оқу үдерісін тиімді басқаруға, студенттердің нәтижелі білім алуына мүмкіндік беретін шарт.
Математикалық мамандықтар - кәсіби қызмет экономикалық, ғылыми, инженерлік, физикалық және бизнес мәселелерін шешу үшін математикалық теорияларды, есептеу әдістерін, алгоритмдерді және соңғы компьютерлік технологияларды қолданатын мамандықтар.
Білім беру жүйесін ақпараттандыру - берілетін білім сапасын көтеруді жүзеге асыруға бағытталған үдеріс, яғни еліміздің ұлттық білім жүйесінің барлық түрлерінде кәдімгі технологияларды тиімді жаңа комплекстік ақпараттандыру технологияларына алмастыру, оларды сүйемелдеу және дамыту, нақты жүзеге асыру шаралары.
Ақпараттық технологиялар (АТ) - ақпаратты іздеу, жинау, сақтау, өңдеу, ұсыну, тарату үдерістері мен әдістерінің жиынтығы және осындай үдерістер мен әдістерді жүзеге асыру тәсілдері.
Коммуникациялық технологиялар (КТ) - бұл ақпаратты беру үдерістері мен әдістері және оларды жүзеге асыру тәсілдері.
Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар (АКТ) - ақпаратты жинақтауға, ұйымдастыруға, сақтауға, өңдеп оны жіберуге, ұсынуға, адамдардың білімін жетілдіруге, техникалық және әлеуметтік үдерістерді басқару қабілетін дамытуға арналған әдістер мен техникалық құралдар жиынтығы
Ақпараттық-оқыту ортасы оқу ақпаратын жинау, жинақтау, беру, өңдеу және тарату құралдары мен технологияларын, педагогикалық қызметтің ұйымдық құрылымдарының байланысы мен жұмыс істеуін қамтамасыз ететін білімді ұсыну құралдарын қамтиды.
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
ҚР БҒМ - Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
ТжКББ - Техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру
ЖОО - Жоғары оқу орны
АКТ - Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар
АТ - Ақпараттық технология
КТ - Коммуникациялық технология
ДК - Дербес компьютер
КБҚ - Компьютерлік бағдарламалық құралдар
ЭЕМ - Электронды есептеуіш машина
АҚШ - Америка құрама штаттары
CAS - Computer algebra system (компьютерлік алгебра жүйесі)
ӨЖА - Өнімділігі жоғары аймақ
ӨТА - Өнімділігі төмен аймақ
АОЖ - Автоматтандырылған оқыту жүйелері
БҚ - Бағдарламалық қамтамасыздандыру
ЭТ - Эксперименттік топ
БТ - Бақылау тобы
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
I МАТЕМАТИКАНЫ ОҚЫТУДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ ӨЗІНДІК ЖҰМЫСТАРЫН ДАЙЫНДАУДЫҢ ЖӘНЕ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.1 Қазақстан Республикасында математиканы оқытуда оқушылардың өзіндік жұмыстардын дайындау ерекшіліктеоі ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...10
1.2 Оқушыларды жақын және алыс шет елдердегі математиканы оқытуда оқушылардың өзіндік жұмыстардын дайындау тәжірибесін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
1.3 Математиканы оқытуда оқушылардың өзіндік жұмыстарын ұйымдастырудың теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
II МАТЕМАТИКАНЫ ОҚЫТУДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ ӨЗІНДІК ЖҰМЫСТАРЫНЛА ЕСЕПТЕРДІ ШЕШУДІҢ МАЗМҰНЫН, ӘДІСІН ЖӘНЕ БАҒАСЫН АНЫҚТАУ ЯҒНИ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫН ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
2.1 Ооқушылардың математикалық өзіндік тапсырмаларын әзірлеуге қойылатын талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
2.2 Математиканы оқытуда оқушылардың өзіндік жұмыстарын ұйымдастырудын әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..36
2.3 Математика мұғалімдерін мектеп олимпиадаларын ұйымдастыруға дайындау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 43
2.4 Педагогикалық эксперимент нәтижелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 47
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 61
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... 64
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 68
КІРІСПЕ
Диссертациялық жұмысының өзектілігі: Зерттеу тақырыбының өзектілігі Қазақстан Республикасының тұрақты дамуының мақсаттарымен және жалпы білім беретін және кәсіптік мектептің алдына "аса дарынды білім алушылардың үздіксіз шығармашылық өсуі үшін жағдай жасау" жоспарында қойылған міндеттермен, әлеуметтік тапсырысты орындау қажеттілігімен: дарынды балаларды диагностикалау және оқыту, оқушының қабілеті мен қажеттіліктеріне қарай білім берудің барлық деңгейлеріне тең қол жеткізуді қамтамасыз ету; жүйенің барлық деңгейлерінде талантты жастарды қолдау. Мектептегі математикалық білімнің жаңаруы құзыреттілік тәсілді енгізумен байланысты. Нормативтік құжаттар 2040 жылға қарай білім беру жүйесі тиімділігінің басты өлшемі ретінде оқушылардың құзыреттілігін қалыптастыру және дамыту қажеттілігін атап көрсетеді. Математиканы оқытуда оқушылардың өзіндік жұмыстарынла оқушылардың зияткерлік дамуында, жаратылыстану циклінің пәндерін игеруге негіз қалауда шешуші рөл атқарады. Эксперимент жүргізу барысында біз математика пәні бойынша дайындықты жүзеге асыратын Алматы облысының бірқатар мектептерінің мұғалімдеріне сауалнама жүргіздік. Сауалнама нәтижелері көптеген мұғалімдердің тиімді дайындалу үшін оқыту мазмұнын таңдаудағы қиындықтарын, оқу түрінде де, танымдық белсенділіктің субъективті-мотивациялық факторларын өзектендіретін оқушылардың құзыреттілігін қалыптастыру құралы ретінде деген қызығушылығын көрсетеді. Осыған сүйене отырып, біз арасында оқушылардың құзыреттілігін қалыптастыру ғылыми негіздемені қажет ететін басым міндет деген қорытындыға келдік. А. А. Аксенов, А. А. Артемов, И. Б. Бекбоев, А. А. Папышев, В. Н. Пустовойтов, М. А. Родионов, П. В. Сергеев математикалық білім беру жүйесіндегі проблемаларды шешуді дамыту мен оқытудың негіздерін зерттеді. И. М. Забара оқушылардың қабілеттерін дамыту құралы ретінде есептерді қолданды [1].
Оқушыларды пәндік дайындау мәселелерін зерттейтін шетелдік зерттеушілердің жұмыстары анықталды: математика бойынша - Г.И. Алексеева, М.И. Баишева, Ш. М. Вакилов , Вышнепольский Б. С.; Қазақстан Республикасының ғалымдары жоғары білікті мамандар мен мектеп түлектерін даярлауды жетілдіру мәселесін шешуге өз үлестерін қосты: И. Б. Бекбоев, А. И. Тимофеев, Х. М. Халилов Қазақстанда математикалық ұйымдастыру ерекшелігін, информатика пәнінен есептерді құру әдістемесіне П.С. Панков, Т. Р. Орускулов, А. А. Кенжалиев және т. б. зерттеулер арнады. Геометрияны оқыту процесінде жоғары оқу орындары студенттерінің өзіндік жұмыс әдістерін қалыптастыру С.Мадрайымовтың, физика бойынша М. Қойшымановтың зерттеулеріне арналған. Жаратылыстану ғылымындағы пәнаралық байланыстардың функциялары еңбектерінде зерттелген. М.Мәмбетақынова. Білім сапасын өлшеу кезінде педагогикалық квалиметрия мәселелерін С.К. Қалдыбаев зерттеді . М. Қасымалиев, С. А.Нұржанов, қазақстандық ғалымдар Г. Б. Әлімбекова, Н. Н. Керімбаев, Б. Д. Сыдыхов, Д. Шілдібаев; құзыреттілік тұрғы - А. Е. Әбілқасымова еңбектерінде білім беруді жаңғыртудың әдістемелік аспектілері құзыреттілік тұрғы тұрғысынан көрсетілді [2].
Зерттеу барысында қарама-қайшылықтар анықталды:
- математиканы оқытуда оқушылардың өзіндік жұмыстарын негізгі құзыреттіліктерді қалыптастыру және дамыту қажеттілігі мен оқушыларды дайындау проблемасының нақты жағдайы арасында;
- математиканы оқытуда оқушылардың өзіндік жұмыстарынла негізгі құзыреттіліктерді қалыптастырудағы және дамытудағы мүмкіндіктері мен дайындық процесінде оларды қалыптастыру және дамыту әдістемесінің жеткіліксіз әзірленуі арасында;
Зерттеулерді талдау және анықталған қарама-қайшылықтар бізді мәселенің теориялық және әдіснамалық деңгейінде тереңірек зерттеу, мектеп оқушыларын жан-жақты дайындау қажеттілігі туралы қорытындыға әкелді.
Зерттеудің мақсаты: математикадан есептерді шешу жолдарын қарастыру, Қазақстан Республикасының "Білім туралы" Заңына сәйкес математикалық қабілеттерді барынша толық ашу, оның қатысушыларының құзыреттілік ортадағы дайындық деңгейін объективті бағалау және мақсаттарына теңгерімді қол жеткізу үшін жағдай жасау.
Зерттеудің міндеттері:
1) математиканы оқытуда оқушылардың өзіндік жұмыстарын дайындау мен ұйымдастырудың отандық және шетелдік дәстүрлі тәжірибесін зерттеу және қорыту; оқушыларды дайындау проблемаларына қатысты ғылыми психологиялық-педагогикалық және әдістемелік әдебиетке талдау жүргізу және оны қазіргі жағдайда жетілдіру қажеттілігін негіздеу;
2) математиканы оқытуда оқушылардың өзіндік жұмыстарының есептердің мазмұнын әзірлеу тәжірибесін жинақтау және критериалды бағалаудың міндеттері мен қағидаттарын практикалық іске асыру дәрежесін анықтау;
3) Математиканы оқытуда оқушылардың өзіндік жұмыстарын ұйымдастырудын әдістемесі;
4) эксперимент жүргізу.
Зерттеу жұмысының объектісі ретінде оқушылардың орта мектептегі математика пәні қарастырылады.
Пәндік жұмыстың пәні ретінде математиканы оқытуда оқушылардың өзіндік жұмыстарын пайдалану мәселелері алынды.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы келесідей:
- Қазақстанда Математиканы оқытуда оқушылардың өзіндік жұмыстарын қалыптастырудың, дамытудың және функционализациялаудың тарихи тәжірибесі әзірленді, сондай-ақ байланысты мектептегі білім беру жүйесін оқыту нысаны ретінде жаңарту шарттары айқындалды;
- Математиканы оқытуда оқушылардың өзіндік жұмыстарының тапсырмаларды әзірлеу тәжірибесі зерделенді; тапсырмаларды практикалық іске асыру дәрежесі, критериалды бағалау қағидаттары айқындалды;
- Математиканы оқытуда оқушылардың өзіндік жұмыстарын дайындау жүйесі ұсынылды (диагностика, оқыту, белсендіру, іріктеу, бейімдеу), ол арқылы әдістеме жүзеге асырылды;
- эксперимент нәтижелері педагогикалық өзара әрекеттесу субъектілерінің ұстанымдарын ұсына отырып, Құзыретті ортада ұйымдастыру процесін тиімді басқарудың педагогикалық жағдайларының кешені ретінде ұсынылды .
Пәнаралық байланыс арқылы биология мен химия бойынша практикалық және факультативтік сабақтар арқылы білім алушылардың оқу-танымдық қызметін жандандырады және арттырады.Сабақтарда техникалық құралдарды, компьютерлерді пайдалана отырып, пәнаралық байланыстар мен биологиялық, химиялық, геогрфикалық және басқа да пәндер арасындағы байланыстарды меңгеруді арттырады.
Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар әдістерін қолдану негізінде әзірленген сабақтардың әдістемелік әзірлемелері практикада қолданылуы мүмкін.
Жұмыстың ғылыми-практикалық маңыздылығы:
- оқытудың барабар нысандары мен әдістерін пайдалана отырып, математикалық және түйінді құзыреттерді, қосымша құзыреттерді қалыптастыру жөніндегі әдістемелік ұсынымдар Алматы облысының мектептерінде оқушыларды дайындау процесіне енгізілді;
- қашықтықтан білім беру технологияларын пайдаланудың құрылымы, мазмұны және бағыты, акт мүмкіндіктері барлық мектеп пәндері бойынша қатысушылардың зерттеу қызметінің ақпараттық ортасын кеңейтуде қолданылуы мүмкін;
- ғылыми тұжырымдар мен ұсынылған практикалық ұсынымдарды білім беру жүйесінің басшылары, әдістемелік бірлестіктердің меңгерушілері, мұғалімдер мақсатты, түйінді құзыреттерді тиімді қалыптастыру мақсатында оқушыларды конкурстық сынақтарға дайындауды ұйымдастыруды жетілдіру кезінде қолдана алады .
Жұмыстың теориялық және әдіснамалық негізі. Жаңа ақпараттық технологиялармен қатар, Мен өз сабағымда ойын әдістерін қолданамын, мүмкіндігі шектеулі балалармен ойын арқылы жұмыс істеу пайдалы. Ойын-адамның өмірді тануының алғашқы қадамы. Сондықтан ойын арқылы балалар өмірден көп ақпарат алады және білімдерін жетілдіреді. Ойын барысында балалар қоршаған орта туралы білімдерін толықтырады, өз бетінше шешім қабылдауға үйренеді, ойлау қабілеті мен тапқырлығын көрсетеді. Ойын эффектісі арқылы бала өзінің қасиеттерін қалай қанағаттандыра алатындығын, қандай қабілеттері бар екенін көреді. Әр түрлі ойындар балада тез тапқырлықты, байқағыштықты, зейінділікті ғана емес, сонымен қатар ерікті формаларды да дамытады. Ұсынылған ойындар баланың назарын, есте сақтау қабілетін, ауызша сөйлеу мәдениетін дамытуға, адамгершілік сезімін оятуға, мұғалімнің ойын арқылы алға қойған мақсаттарына жетуге арналған деп ойлаймын. Ойынға қатысатын оқушылар мұғалімдермен қарым-қатынасты көтереді, өз қабілеттерін тексеруге мүмкіндік береді, сонымен қатар сабақ барысында қуаныш сезімін оятады, ұйымдастырушылық қабілеттерін арттырады.
Жұмысты апробациялау. Диссертациялық жұмыс бойынша екі мақала жарық көрді:
1 Тасболатова Рыскуль Байтурсыновна, Баубекова Гульфия Какимбаева Карлығаш Демесінқызы МАТЕМАТИКА ПӘНІ БОЙЫНША ОҚУ МАТЕРИАЛДАРЫН ОҚЫТУДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ ӨЗІНДІК ЖҰМЫСЫН ҚҰРУЦИФРЛАНДЫРУ ДӘУІРІНДЕГІ ҒЫЛЫМ МЕН БІЛІМ БЕРУДІ ДАМЫТУДЫҢ ЗАМАНАУИ ҮРДІСТЕРІ халықаралық ғылыми-тәжірибелік (онлайн) конференция
МАТЕРИАЛДАРЫ. C.219-223 Талдықорған, 2022
2. Тасболатова Р.Б., Баубекова Г. АНАЛИЗ СУЩЕСТВУЮЩИХ КОНЦЕПЦИЙ ФОРМИРОВАНИЯ МЫШЛЕНИЯ УЧАЩИХСЯ В ПСИХОЛОГО-ПЕДАГОГИЧЕСКОЙ ЛИТЕРАТУРЕ.Университеттің 50 жылдығына арналған БОЛАШАҚ ҰРПАҒЫ: ҒЫЛЫМ МЕН БІЛІМНІҢ ТӘЖІРИБЕСІ МЕН БОЛАШАҒЫ
атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция МАТЕРИАЛДАРЫ. C.419-423 Талдықорған, 2022
Диссертациялық жұмыстың ақпараттық базасы ретінде әр оқушыға арналған жеке даму бағдарламасы олардың талантын ашып, өмірде өз орнын, мамандығын табуға көмектеседі.
Жұмыстың құрылымы. Жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
I МАТЕМАТИКАНЫ ОҚЫТУДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ ӨЗІНДІК ЖҰМЫСТАРЫН ДАЙЫНДАУДЫҢ ЖӘНЕ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Қазақстан Республикасында математиканы оқытуда оқушылардың өзіндік жұмыстардын дайындау ерекшіліктеоі
Қазақстан Республикасындағы жоғары кәсіптік білім берудің өзекті мәселелерінің бірі педагогикалық жоғары оқу орындары түлектерінің, оның ішінде оқушыларды математикалық олимпиадаларға қатысуға дайындау кезіндегі білімінің, іскерлігі мен дағдыларының жеткіліксіз деңгейі болып табылады. Зерттеушілер мектептегі білім сапасы онда жұмыс істейтін мұғалімдердің сапасынан жоғары болмауы мүмкін екенін атап өтті, сондықтан біз мектеп оқушыларын математикалық олимпиадаларға дайындау жүйесіне студенттерді мектеп олимпиадаларын ұйымдастыруға дайындауды енгіземіз.
Олимпиадаларға дайындық мәселесін алдыңғы зерттеу тәжірибесіне сүйене отырып, оқушылардың олимпиадаларын ұйымдастыруға математик студенттерді әдістемелік даярлау мазмұнына қосуды ұсынамыз [3]:
1)"Математиканы оқыту теориясы мен әдістемесі" пәнінің мүмкіндіктерін пайдалану;
2) "математикадан сыныптан тыс жұмыс және олимпиадалық есептерді шешу әдістемесі" Мамандандыру пәнін оқыту;
3) I-IV курс студенттері үшін "оқушылардың математикалық олимпиадасы" әдістемелік үйірмесінің сабақтарын ұйымдастыру;
4) олимпиадаларды ұйымдастыру әдістемесін зерделеу;
5) олимпиадалық математикалық есептерді шешу әдістемесін зерделеу;
6) математикадан олимпиадалық есептерді шешу кезінде зерттеу және жобалау жұмыстарын ұйымдастыру әдістемесін зерделеу;
7) студенттерді мектеп, қалалық, облыстық, республикалық олимпиадаларды ұйымдастыруға және өткізуге тарту;
8) студенттерді, болашақ математика мұғалімдерін математикалық пәндер бойынша студенттік олимпиадаларға қатысуға тарту;
9) олимпиадаларға дайындауда STEM технологиясының мүмкіндіктерін зерттеу;
10) жобалық, зерттеу, ақпараттық-коммуникациялық құзыреттерді, сыни ойлау құзыреттерін қалыптастыру;
11) олимпиадалық қызметте е-портфолио технологиясын қолдану;
12) оқушыларды математикалық олимпиадаларға дайындау бойынша ақпараттық ресурстардың мазмұнын зерделеу;
13) дарынды оқушыларды анықтау бойынша әдістемелер мен сауалнамаларды зерделеу.
14) математика студенттерін ғылыми студенттік конференцияларға, форумдарға, ғылым апталығына олимпиадаларды ұйымдастыру тақырыптары, олимпиадалық есептерді шешу әдістері бойынша баяндамаларымен тарту және дайындау.
15) практиканың барлық түрлерінің (бейімделу) мүмкіндіктерін пайдалану.
Кәсіптік-базалық, кәсіптік-бейіндік педагогикалық практиканың барлық оқу кезеңі ішінде жүзеге асырылады. Г. Л. Луканкиннің "барлық мамандықтардың болашақ мұғалімінің инвариантты кәсіби дайындық моделін" қолдана отырып. кәсіби дайындықтың мақсаты мен математика пәнінің ерекшелігіне негізделген мазмұндық аспектіні ескере отырып, біз болашақ математика мұғалімін олимпиадаларға дайындаудың теориялық негіздерінің моделін әзірледік, оның құрылымында айқындаушы блок қоғамның кәсіби-құзыретті маманды даярлауға тапсырысы болып табылады, 1-сурет [4].
Кәсіптік бағдарлы - Құзыретті математика мұғалімін даярлауға
қоғамның тапсырысы
↓ ↓
Математика мұғалімінің олимпиадалық қызметі
--
Түлек моделі-педвуз математигі
↓ ↓
Олимпиаданы ұйымдастыруға студент-математикті даярлаудың әдістемелік мазмұны
↓
Студент пен болашақ математика мұғалімінің оқу - әдістемелік және олимпиадалық қызметі
↓
Математика мұғалімінің оқушылармен олимпиадалық қызметті жүзеге асыруға дайындығы
Сурет 1. Оқушыларды олимпиадаларға қатысуға дайындауды жүзеге асыруға болашақ математика мұғалімін кәсіби даярлаудың теориялық негіздері моделінің схемасы
Әр деңгей студенттің өз қызметі үшін маңызды кәсіби қасиеттерді игеру дәрежесін көрсетеді және алдыңғы деңгейдегі білім, дағды құрылымын қамтиды. Модельдің негізгі векторы "мотив-мақсат" болып табылады, математика мұғалімінің функцияларын орындау оқушыларды кейінгі педагогикалық іс-әрекетте олимпиадаларға дайындау үшін қажетті кәсіби құзыреттіліктерін дамытуға ықпал етеді. Ұсынған математика студентін әдістемелік даярлау жүйесі. У. Байсалов біз болашақ математика мұғалімінің олимпиадалық дайындығының мазмұнын жасау үшін негіз ретінде алдық 2-сурет [5].
Жалпы білім беру, психологиялық-педагогикалық, математикалық пәндердің блоктары әдістемелік пәндер блогында біріктіріледі.
Математика студентін кәсіби даярлау
--
Күтілетін нәтижелер
Әдістемелік дайындық
↕ ↕
Кәсіби қызмет түрлері
- математика сабақтарында оқушыларды математика пәні бойынша олимпиадаларға дайындау;
- математика бойынша сыныптан тыс жұмыс кезінде оқушыларды математика бойынша олимпиадаларға дайындау;
- зерттеу және олимпиадалық есептерді шешу;
--
Кәсіби дайындық параметрлері
- мотивациялық-құндылық;
- мазмұнды-операциялық;
-бағалау-рефлексивті;
Сурет 2. Болашақ математика мұғалімінің олимпиадалық қызметке әдістемелік дайындығының мазмұны
"Математикадан сыныптан тыс жұмыс және математикадан олимпиадалық есептерді шешу" пәні бакалавриаттың вариативті бөлігінің негізгі білім беру бағдарламасының пәні болып табылады, оның мазмұны мен процедуралық компоненттері бакалаврлардың білім беру бағдарламасының пәндері бойынша студенттердің білім сабақтастығын педагогикалық пәндермен бірлікте жүзеге асыруды қамтиды, оқытудан кейін бакалаврлардың максималды дайындығын қамтамасыз етеді.оқушыларды математикалық олимпиадаларға дайындау бойынша кәсіби қызмет. Пәннің оқу-әдістемелік кешені МЖС ВПО негізінде, математика пәнінің оқу-әдістемелік кешені туралы Ереже әзірленді.
Студенттердің олимпиадалық қызметті жүзеге асыруға дайындық мазмұны әдістемелік білімнің 2 бағытын қамтиды [6]:
1) Математикалық олимпиадаларды дайындау және ұйымдастыру әдістемесі;
2) математикадан олимпиадалық есептерді шешу әдістемесі.
Осы бағыттарды ескере отырып, "математикадан сыныптан тыс жұмыс және олимпиадалық есептерді шешу әдістемесі" таңдау пәнінің мақсаты олимпиаданың математикалық есептерін шешуге қажетті математикалық құзыреттілікті қалыптастыру үшін жағдай жасау; олимпиадаларды ұйымдастыру кезінде қажетті негізгі құзыреттіліктер анықталды.
Пәннің мақсаттары мен міндеттері [7]:
- математикалық дарынды балаларды анықтау әдістері, олардың психологиялық ерекшеліктері, оқу үрдісінде және одан тыс дарынды балалармен жұмыс істеу формалары мен әдістері туралы идеялар жүйесін құру;
- таңдаған мамандықта пәннің маңыздылығы туралы түсінік қалыптастыру;
- студенттердің кәсіби маңызды тұлғалық қасиеттерін тәрбиелеу;;
- математикалық дарынды оқушыларды дамыту үшін математиканың мүмкіндіктері туралы түсінік қалыптастыру.
Курсты меңгеру нәтижесінде студенттер ЗУН-ды меңгереді, 1-кесте:
Кесте 1 - Пәнді оқытудан кейінгі студенттердің білімі, іскерліктері, дағдылары
Студент керек
Білім, білік, дағдылардың мазмұны
Білуге
- оқу және оқудан тыс үдерісте дарынды балалармен жұмыс жасау формалары, әдістері;
- математикалық олимпиадалардың түрлері, оларды ұйымдастырудың ерекшеліктері;
- математикадан олимпиадалық есептерді шешудің түрлері мен әдістері
Білу
- оқушылардың олимпиадалық қызметін ұйымдастыру, оның нәтижелерін бағалау;
- оқушыларды әртүрлі деңгейдегі математикалық олимпиадаларға дайындау бойынша жеке білім беру траекториясын жобалауды жүзеге асыру
Меңгеруі
- оқушылардың зерттеушілік қызметін ұйымдастырудағы алғашқы тәжірибелерімен бөлісті;
- оқыту процесінде дарынды оқушыларды анықтау әдістерімен;
- оқушыларды әртүрлі деңгейдегі олимпиадаларға дайындауды ұйымдастырудың тиімділігіне мониторинг жүргізу әдістерімен;
- олимпиадалық математикалық есептерді шешу әдістері
Оқушыларды олимпиадаларға дайындау бойынша студенттердің қызметі үш негізгі бағытта жүргізілді [8]:
- олимпиадалық резерв мектебінің сабақтарын өткізу әдістемесін зерделеу;
- пәндік олимпиадалар мәселелері бойынша зерттеулерді ұйымдастыру;
- олимпиадаларға дайындық бойынша оқушылардың қызметін ұйымдастыру. Білімді меңгеру тексерілді:
- математика мектеп бағдарламасы, Олимпиада бағдарламасына енгізілген математика бөлімдерінің теориялық материалдары ; ;
- мектеп оқушыларымен жұмыс істеу әдістері мен формаларын білу.
Пәнді меңгеру нәтижесінде қалыптасатын студенттердің оқытудан күтілетін нәтижелері мен құзыреттерін ұсынамыз. Оқу жоспарында проблемалық элементтері бар дәріс, практикалық сабақтар, практикалық және жеке үй тапсырмаларын, өзіндік, бақылау, емтихан жұмыстарын орындау қарастырылған. Курс білімін студенттер жүйелі түрде пайдаланады, нақтылайды және оқушыларды мектепте математика пәні бойынша олимпиадаларға дайындау практикасында жол табады. I-IV курс студенттері таңдау пәнінен басқа, "оқушылардың математикалық олимпиадалары" үйірмесінің сабақтарында дайындала алады, сабақтарды аптасына бір рет 2 сағаттан өткізу жоспарлануда. Үйірме қызметі 2 бағытта да жүзеге асырылады [9]:
1. Математикалық олимпиада есептерін шешу әдістері;
2. Оқушыларды математикалық олимпиадаларға дайындаудың формалары мен әдістері бойынша ғылыми зерттеулер жүргізу.
W. Van Dooren, L. Verschaffel, P. Onghena зерттеулерінің нәтижелері болашақ математика мұғалімдері рационалды арифметикалық шешім мүмкіндігі бар күрделі алгебралық шешім әдісін қолдануды жөн көреді, ал болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің шешім әдістері әр түрлі болды. Мүмкін дұрыс орнатылған қондырғы және оқу кезінде шаблондардың болмауы оқушының ұтымдылығы мен стандартты емес ойлауына ықпал етеді. Біздің пікірімізді xu Jiagu математикадан олимпиадалық есептерді шешу әдістеріне оқыту курсының сингапурлық авторы растайды, ол математикалық олимпиадалар математикалық озық білім беруді дамыту жүйесі деп санайды, яғни бұл олимпиадалық есептерді шешу дағдыларын пысықтау бойынша жаттығу ғана емес. Сондықтан, таңдау курсы мен математикалық үйірме сабақтарында студенттерді олимпиадалық есептерді шешудің әртүрлі тәсілдерін табуға арналған жобалық және зерттеу жұмыстарына үйретуге көп көңіл бөлінді [10].
И.К. Бирюкова "формальды жүйе шеңберінен тыс ұйымдастырылған жүйелі оқу қызметі" ретінде анықтайтын бейресми білім беру жүйесінде дараланған білімді оқушылардың математикалық олимпиадалары арқылы алуға болады. Алайда, дипломдық зерттеуде атап өткендей. Подлесный:" пәндік олимпиадаларды өткізу әдістемесі бірыңғай жалпы білім беретін мектеп жағдайында қалыптасты, онда білім мен дағдыларды қалыптастыру міндеттері оқушының жеке басын дамыту міндеттерімен салыстырғанда басым болды", бірінші кезектегі міндеттер білім мен дағдыларды қалыптастыру міндеттері болды, екінші дәрежелі - оқушының жеке басын дамыту, сондықтан математикалық олимпиадалардың даму әлеуеті мектептің қазіргі даму кезеңінің ерекшеліктеріне сәйкес келмеуіне байланысты жүзеге асырылмады. Қазіргі заманғы математикалық олимпиадалар, зерттеушілердің пікірінше, оқушылардың математикалық дайындық дәрежесін анықтап қана қоймай, сонымен қатар пәнді тереңдетіп оқуды ынталандырады, барлық оқушылардың білімі, дағдылары мен дағдыларының қалыптасу деңгейін анықтауға жағдай жасайды. Пәндік олимпиадаларға дайындықтың әртүрлі әдістері Олимпиада процесінің мәнінен туындайтын әдістерге, шарттарға, талаптар мен принциптерге негізделген. Оқушыларды олимпиадаларға дайындау, олимпиаданы өткізу сияқты өзіндік құрылымы бар, сондықтан оқушыларды олимпиадаларға дайындау жүйесін іске асыру кезінде біз И. А. Колесникованың ұсынымдарын ескеріп, ұйымдастыру рәсімдерін енгіздік [11]:
- олимпиадаларға дайындық жүйесін қолдану үшін сыныптарды таңдау;
- педагогтердің оқу жобалары әдісін оқып-үйренуі және курстарды құрастыратын авторлар тобын құруы;;
- мақсаттарды келісу, Оқу процесін жоспарлау және түзету
- олимпиадалық резерв мектебінің;
- оқу бағдарламаларын құру.
Оқушыларды олимпиадаларға дайындау жүйесіне мыналар кіреді [12]:
1) ОРМ арқылы оқушыларды олимпиадаларға дайындау әдістемесі;
2) оқушыларды зияткерлік жарыстарға даярлауда математика мұғалімдерін диагностикалық аттестаттау мүмкіндіктері;
3) мектеп оқушыларының олимпиадаларын ұйымдастыруға бакалаврларды дайындау.
1.2 Оқушыларды жақын және алыс шет елдердегі математикалық олимпиадаларға дайындау тәжірибесін талдау
Оқушыларды математикалық олимпиадаларға дайындау
Қазіргі заманғы математикалық олимпиада математикалық қабілеттерді ынталандыруға және оқушылардың құзыреттілігін дамытуға арналған. Оқушылардың математикалық олимпиадаларға қатысуы и. А. Зимняя сипаттайтын өзекті құзыреттіліктерді қалыптастырады [13]:
"а) құзыреттілікті көрсетуге дайындық (мотивациялық аспект);
б) құзыреттілік мазмұнын білу (когнитивтік аспект);
в) әр түрлі стандартты және стандартты емес жағдайларда құзыреттілікті көрсету тәжірибесі (мінез-құлық аспектісі);
г) құзыреттілік мазмұнына және оны қолдану объектісіне қатынасы (құндылық-мағыналық аспект);
д) құзыреттілік көрінісі процесі мен нәтижесін эмоционалды-еріктік реттеу".
Тармақта оқушылардың математикалық құзыреттілігі көбею, байланыс орнату және ойлау деңгейлерімен байланысты үш деңгейден өтетіні анықталды. Деңгейлерді анықтау үшін негіз оқушының Тәуелсіздік дәрежесі және есепті шешуде пайдаланылған қызмет түрлерінің күрделілігі болып табылады. Оқу нәтижесінің "мен қалаймын" мотивациялық тұжырымдамасынан "мен жүзеге асырамын" рефлексивті ұғымына деңгейлік ауысуы жүзеге асырылатын тәсілге сүйене отырып, біз олимпиадашылардың математикалық құзіреттілігінің құрылымдық элементтері мен көрсеткіштерін анықтадық.
Олимпиадаларға қатысушының математикалық құзыреттілік көрсеткіштері. Деңгейі. Критерийі. Математикалық құзыреттілік көрсеткіштері [14]:
I. мотивациялық-аксиологиялық компонент. Шекті. Мен математикаға ғылым ретінде қызығушылық танытқым келеді. Продвинутый зерттейтін математика.
Жоғары-математиканы тереңдетіп оқыту;
- математикалық олимпиадаларға қатысу
II. Танымдық компонент. Шекті. Мен білемін және түсінемін - математиканың негізгі терминдері;
- математиканың теориялық ережелері. Озық
- математиканың пәнаралық негіздері;
- математиканың терминологиялық жүйесі;
- ғылыми коммуникация негіздері.
Жоғары-ғылыми пікірталас ережелері;
- мектеп бағдарламасынан тыс математиканың өзекті мәселелері
III. Іс-әрекеттік-практикалық компонент. Шекті. Мен математикадан қажетті ақпаратты іздей аламын;
- олимпиадалық есепті шешу идеясын баяндау;;
- белгілі ақпаратты көшірмелеу. Продвинутый.
- олимпиадада коммуникативтік формаларды қолдану;
- пәнаралық байланыс орнату;
- ақпаратты талдау және синтездеу.
Жоғары-олимпиадалық есептерді шешу тәжірибесін сыни бағалау және түсіндіру;
- олимпиадалық математиканың барлық бөлімдері бойынша жоғары дайындық деңгейіне қойылатын барлық талаптарды орындау:
- есептеулерді, түрлендірулерді орындау, теңдеулер мен теңсіздіктерді шешу, функциялармен әрекеттерді орындау;
- геометриялық фигуралармен, координаттармен және векторлармен, математикалық модельдерді құру және зерттеу, танымның статистикалық, ықтималдық әдістерінің элементтерін пайдалану;
- алған білімдері мен дағдыларын пайдалану:
- алынған ақпаратты жүйелеу;
- математикалық зерттеу нәтижелерін таныстыру
IV. Процессуалдық компонент. Шекті. Мен дайынмын-математика бойынша білімді жаңғыртуға;
- оқу-танымдық тапсырмаларды орындауға;
- олимпиадалық қызметке. Продвинутый.
- олимпиадаларға қатысу кезінде заманауи АКТ пайдалану.
Жоғары-олимпиада мәселесінде стандартты емес шешімдер қабылдауға;
- математикадан басқа деңгейдегі оқуды жалғастыруға;
- зерттеу қызметіне
V. рефлексивті компонент. Шекті. Мен математикалық білім мен дағдылардың өзін - өзі бақылауы мен өзін-өзі бағалауын жүзеге асыруға тырысамын;
VI. - олимпиадалық іс-әрекетте математикалық білім мен дағдыларды қолдануды өзін-өзі бағалауға.
Деңгейі. Критерийі. Математикалық құзыреттілік көрсеткіштері. Продвинутый. Мен математикалық білім мен дағдыларды өзін-өзі бақылау және өзін-өзі бағалауды жүзеге асырамын;
- олимпиадалық іс-әрекетте математикалық білім мен дағдыларды қолдануды өзін-өзі бағалау.
Жоғары-математикалық білім мен дағдыларды үнемі өзін-өзі бақылау және өзін-өзі бағалау;
- өзін-өзі бағалау нәтижелері бойынша математикалық білім мен дағдыларды дербес түзетемін. Математикалық құзыреттілік көрсеткіштерін ескере отырып, 4 кезеңнен тұратын олимпиадаларға қатысушылардың математикалық құзыреттілігін қалыптастырудың әдістемелік шарттары әзірленді [15]:
I кезең. Қосымша білім беруді қоса алғанда, оқушыларды олимпиадаларға математикалық базалық және тереңдетілген даярлау жүзеге асырылады. Олимпиадаға қатысқан 28 жыл ішінде Қазақстанстандық оқушылар тек 12 марапатқа ие болды, бұл олардың математикалық құзыреттілік деңгейінің олимпиада бағдарламасының талаптарына сәйкес еместігін көрсетеді.
II кезең. Оқушылардың математикалық қызметі Олимпиадаға қатысуға мұқият іріктеу үшін жоғары деңгейдегі пәндік құзыреттіліктерді дамытуға және меңгеруге бағытталған. Математика пәні бойынша олимпиадалық тапсырмалардың ашық банкін қалыптастыру, оларды кейіннен МҚА және ОРТ мазмұнына қосу маңызды элемент болып табылады.
III кезең. Оқушыларды олимпиадаларға, оқу-зерттеу жобаларына тікелей тарту, олимпиадаларға қатысу үшін қажетті дағдылар қалыптасады. Мұғалім оқушыларды олимпиаданы ұйымдастыру ережелерімен таныстыру бойынша жұмыс жүргізуі керек, оқушылардың психологиялық дайындығын қалыптастыра отырып, апелляция кезінде олимпиадалық тапсырманың шешімін ресімдеуге және қорғауға қойылатын талаптарды түсіндіруі керек. Зерттеушілер M. Blomhoj, T. H. Jensen мұғалімдердің математикалық құзіреттілік деңгейі оқушылардың құзіреттілігінің даму деңгейін анықтайды, сондықтан кезең мазмұнына студенттерді, болашақ математика мұғалімдерін оқушылармен олимпиадалық іс-шараларға дайындау кіреді.
IV кезең. Бақылаудың кіріс, аралық және қорытынды түрлерін қамтитын оқушылардың құзыреттілігін қалыптастыру деңгейінің мониторингі олимпиадалық есептер және ОРТ және ИГА тапсырмалары арқылы жүзеге асырылады, олимпиадаға қатысушының математикалық құзыреттілігін дамыту процесі аяқталады. Барлық кезеңдерден дәйекті өту кезінде олимпиадашылардың математикалық құзыреттілігін сәтті игеруі байқалады. Математика пәні бойынша олимпиадалық есептерді шешу, құзыреттілік есептің талаптарына сәйкес оқушылардың оқу-танымдық қызметін жүзеге асырады: жеке білім беру бағдарламаларын жобалау, оқыту, зерттеу, тәжірибе алмасу. Математикадан олимпиадалық резерв мектебінің (ОРМ) сабақтарында құзыреттілікті қалыптастыру мысалдары келтірілген 2-кесте.
Кесте 2. Сабақ кезеңдерінде құзыреттілікті қалыптастыру мысалдары
Сабақтың кезеңдері
Мақсаты
Нәтижесі
Мазмұны
Мазмұны
Ақыл-ой белсенділігін белсендіру, сыни ойлауды дамыту
Оқу-танымдық және коммуникативтік құзыреттілікті қалыптастыру
Олимпиадаға қатысушылардың үй тапсырмасының шешіміне пікір жазу
Жаңа материалды зерттеу
Білімді қолдануға үйрету
Оқу-танымдық құзыреттіліктің, жеке өзін-өзі жетілдірудің қалыптасуы
Эксперимент
Жаңа материалды зерттеу
Ақпаратпен жұмыс істеуге үйрету
Коммуникативтік, оқу-танымдық ақпараттық құзыреттіліктің қалыптасуы
зерттеу, мәселенің шешімін іздеу
Білімді бекіту, тексеру, ойлау қабілеттерін қалыптастыру
Оқу-танымдық құзыреттіліктің қалыптасуы
Математикалық эстафеталар.
Тақырыпты білу мен түсінуді бекіту бойынша оқулықпен, басқа да ақпарат көздерімен жұмыс
Үй тапсырмасы
Шығармашылық қызметті дамыту
Коммуникативтік, оқу-танымдық, ақпараттық құзыреттілікті қалыптастыру, өзін-өзі жетілдіру
Мәселелерді бірнеше жолмен шешу
Оқу-танымдық құзыреттілік мүмкіндік береді [16]:
- олимпиадалық есептерді шешуде математикалық білімді, іскерлікті, дағдыны қолдану;
- коммуникативтік, аналитикалық, жобалау, шығармашылық қызмет түрлерін меңгеру;
- өлшеу дағдыларын, анықтамалық әдебиеттермен жұмыс істеу;
- математика, физика пәндерін тереңдетіп оқытатын сыныптарда оқуды жалғастыруға мүмкіндік беретін математикалық құзыреттіліктерді меңгеру;
- бейінді сыныпта оқуды жалғастыру.
1.3 Oқушыларды математикалық олимпиадаларға дайындау процесіндегі математикалық ойлаудың рөлі
Жас ұрпақтың математикалық ойлауын қалыптастыру мәселесі тұрақты әлеуметтік маңызға ие және бұл мәселе, ең алдымен, мектепте шешіледі. Қазіргі мектеп дамуының әртүрлі кезеңдерінде бұл мәселе басқаша қарастырылды. Ойлауды қалыптастырудың дидактикалық теориясын құру және оқытудағы осы мәселені дұрыс шешу жолында әлі де көптеген қиындықтар бар. Оқушылардың ойлау қабілетін қалыптастырудың педагогикалық мәселелерін алғашқы (және жалғыз) ұжымдық зерттеу 40-шы жылдары профессор П. Н.Груздевтің басшылығымен жүзеге асырылды деп айту жеткілікті [17].
Соңғы жылдары оқушылардың ойлау қабілетін дамытуға қатысты жекелеген пәндердің әдістері бойынша бірқатар зерттеулер пайда болды, бірақ бұл оқушылардың математикалық ойлауын біртұтас, жүйелі тұтас ретінде қалыптастырудың жалпы дидактикалық негіздерін зерттеу міндеттерін шешпейді. Мәселенің күрделілігі отандық және шетелдік педагогикада мектеп оқушыларының ойлауын қалыптастыру мәселесі тар функционалды түрде, негізінен операционалистік тұрғыдан шешілгендігінде. Зерттелетін мәселеге қатысты кең әдебиеттерден біз екі типтік мысал келтіреміз.
Н.М. Кязимов кандидаттық диссертацияда оқушылардың ойлау белсенділігін дамыту қажеттілігін негіздей отырып, бұл процесті салыстыру әдісі арқылы жүзеге асыруға болады деп санайды. Ағылшын психологы Э. Де- Боно өзінің стандартты емес ойлауды қалыптастыру тұжырымдамасын тұжырымдай отырып, анықтау, орналастыру және т.б. қажет жолақтармен эксперименттерге негізделген. Брунер "американдық оқыту теориясы" монографиясында (1964) американдық білімге үлкен әсер еткен алты негізгі дәстүрдің ішінде гербаритизм мен экспериментализмді атады. З. А. Малькованың шетелдік педагогика бойынша зерттеулерінде прагматизмнің Батыстың дамыған елдеріндегі оқу практикасына тұрақты әсері баса айтылған. Бірақ ойлауды қалыптастыруға тар Функционалды және прагматикалық көзқарас белсенді, креативті ойлайтын тұлғаны тәрбиелеу мәселесін шешпейді [18].
Педагогиканың қазіргі даму кезеңі жалпы интегративті тенденциялармен сипатталады. Алайда, оқушылардың математикалық ойлауын дамытуға теориялық көзқарастардың тар екендігі және оқушылардың білімі мен дамуындағы типтік кемшіліктер олардың ойлау үлгісімен түсіндіріледі.
Оқытудың нақты процесінде оқушыға мұғалімнің көмегінің дозасы үлкен мәнге ие және бұл көмек мәселені шешудің құралдарын қамтуы мүмкін. Сонымен қатар, математикалық ойлауды зерттеудің дұрыс емес дәстүрлерінің бірі репродуктивті аспектілерді, нақты ойлау процесінде маңызды рөл атқаратын қалыптасқан стереотиптерді елемеу болып табылады.
Ойлаудың дидактикалық анықтамасы әлі дамымаған, өйткені соңғы уақытқа дейін бұл білім саласы дидактика мен жеке әдістерден алынып тасталды. Соңғы жылдардағы дидактикалық еңбектерде ойлау анықтамасы ассимиляция психологиясы аясында, сонымен қатар "...аналитикалық және синтетикалық қызмет арқылы шындықтың жанама және жалпыланған көрінісі ретінде" берілген. Бұл анықтама ойлаудың философиялық және психологиялық анықтамаларына негізделген, дегенмен оқытудағы ойлау мәселесін қарастыру қазірдің өзінде дидактикалық болып табылады.
Әрқайсысы "өзіндік", ойлаудың ерекше түрін негіздеуге тырысатын жеке әдістерде бұл процесс тар функционалды түрде анықталады. Мысалы, В. П. Абесанскийдің еңбектерінде тарихи ойлау: ойлаудың ерекше түрі ретінде; теориялық ойлаудың бір түрі ретінде; "тарихи ойлау өткенді уақыт өте келе қалпына келтіреді" [19].
Көбінесе жеке әдістемелерде ойлауды анықтау пәннің мазмұны мен функциясының өлшемдеріне негізделеді: "тарихи ойлау - бұл өткен, қазіргі және болжамды болашақты түсінуге бағытталған адамның ақыл-ой әрекеті". Бұл "жеке" ойлау түрлеріне арналған басқа психологиялық және әдістемелік жұмыстарға қарағанда дұрыс анықтама. Алайда, ол ойлаудың анықтамасын оқытудағы жалпы қабілет ретінде алмастырмайды.
Мұндай анықтаманы бермес бұрын бірқатар жалпы мәселелерді қарастырған жөн: ойлау мен оқытудың табиғаты, ойлаудың негізгі тұжырымдамалары мен типологиялары туралы. Оқытудағы ойлаудың анықтамаларынан ол сызықтық, бір өлшемді, білімнің жалпы теориясынан немесе логикадан немесе баланың психикалық даму заңдылықтарынан алынған бір немесе екі критерий негізінде қарастырылғандығы көрінеді. Шын мәнінде, бұл анықтамаларда педагогикалық критерийлер жоқ, өйткені ойлауды қалыптастырудың тұтас педагогикалық теориясы әлі жасалмаған. Оқушылардың математикалық ойлауын қалыптастырудың дидактикалық тұжырымдамасын қалыптастыру мен дамыту процесінің ерекшелігі-оның тамыры оқу мен ойлаудың психологиялық теорияларына кетеді. Педагогикалық психология аясында тенденциялар күшейе түсті, олар кейіннен оқыту мен дамудың педагогикалық теорияларында" өсті" [20].
Сондықтан оқушылардың математикалық ойлауының дамуы туралы педагогикалық көзқарастардың мәнін, генезисін және ерекшеліктерін оқушылардың ойлауын қалыптастырудың негізгі психологиялық теориясын талдау негізінде ғана түсінуге болады. Біздің зерттеуіміздің міндеттері Психологиядағы математикалық ойлау проблемасының даму тарихын жүйелі түрде ұсынуды қамтымайды, диссертация кеңестік кезеңдегі ойлаудың негізгі психологиялық зерттеулерінің нәтижелерін жалпылайды.
Кеңестік психологияда Л.С. Выготскийдің, С. Л. Рубинштейннің және А. Валлонның зерттеулеріне негізделген ойлаудың үш тұжырымдамасы жетекші болып табылады. Л. С. Выготский жоғары психикалық (сана, ойлау, тіл функциялары және т.б.) мәдени-тарихи шығу тегі мен генезисінің теориясын жасады, оның өзегі келесі Заң: кез - келген жоғары психикалық функция сахнада екі рет пайда болады; алдымен - сыртқы, әлеуметтік, содан кейін-ішкі, психикалық. Математикалық ойлауды дамытудың теориясы мен практикасы үшін оқыту мен дамудың өзара байланысы және баланың даму аймақтары туралы ережелер ерекше маңызды. Оқыту дамуға жетелейді. Оқу процесінде проксимальды даму аймағы құрылады - ересектердің көмегімен басшылықпен қол жетімді мәселелерді шешу деңгейі мен тәуелсіз қызметте қол жетімді мәселелерді шешу деңгейі арасындағы алшақтық. Л. С. Выготский Тұжырымдаманың мағынасын қарастырған қызмет бірлігі туралы өнімді идея. Психиканың дамуына белсенді көзқарас оның қызметкерлері мен студенттері А. С.Лурия, С. Л. Рубинштейн, А. Н. Леонтьев, П. Л. Галыперин және басқалардың еңбектерінде одан әрі дамыды [21].
А. Валлонның зерттеулерінде ("іс - әрекеттен ойға" - 1942 және т.б.) баланың ақыл-ойының даму кезеңдері байқалады, ойлау мен практика арасындағы қарым-қатынас мәселесі материалистік тұрғыдан шешіледі, адамның сыртқы, практикалық және ішкі, ақыл-ой әрекетінің құрылымдық изоморфизмі көрсетілген [22].
Қазіргі психологияда ақыл-ой әрекеттерін интерьерлеу тұжырымдамасы оқушылардың танымдық іс-әрекетін кезең-кезеңмен қалыптастыру теориясында көрініс тапты. Бұл теорияны жақтаушылар (П.Я. Халперин, П.Ф. Талызина, Н. А. Подгорецкая және т. б.) ақыл-ой әрекеттерінің тікелей кезең-кезеңмен қалыптасуын сыртқы жоспардан ішкі жоспарға, студенттердің сыртқы сөйлеу арқылы материалдандырылған немесе материалдық объектілері бар әрекеттерінен ішкі сөйлеу арқылы қарастырады [23].
Тарихи, әдеби, математикалық, физикалық және басқа да ойлау түрлері туралы ұғымдар жеке әдістерде қайтадан "жанданды", олар адамның біртұтас, жалпы психикалық қабілетінің әр түрлі мазмұнды формаларын - ойлауды білдіреді. Осыдан педагогикалық қорытынды шығады: оқушылардың ойлау қабілеті барлық пән мұғалімдерінің ұжымдық күшімен белгілі бір оқу мазмұнында дамиды; әр пән оқушылардың жалпы ойлауының дамуына өз үлесін қосады, ал ойлаудың дамуы арнайы мазмұнды игеруге ықпал етеді.
Ойлаудың анықтамалары мен негізгі сипаттамаларын қарастыру оның жұмыс істейтін педагогикалық анықтамаларын қалыптастыруға мүмкіндік береді. Оқушылардың ойлауы-бұл танымдық мәселелерді шешу процесінде оқу мақсаттарына қол жеткізуге бағытталған белсенді аналитикалық-синтетикалық әрекет. Бұл анықтаманың негізінде адам психикасын түсінуге белсенді көзқарас жатыр, оқыту мақсаттары нақты ұғым ретінде аталады: білімді, дағдыларды игеру, студенттерді дамыту және тәрбиелеу. Қазіргі педагогикадағы білім ұғымына әдіснамалық білім де кіреді, яғни. Білім және іс-әрекет әдістері туралы білім, ал Дағдылар мен дағдылар ұғымында әртүрлі жалпы білім беру дағдылары (оның ішінде ақыл - ой). Анықтамада ойлауды дамытудың негізгі жолы - әртүрлі мәселелерді, соның ішінде шығармашылық мәселелерді шешу көрсетілген. Сонымен қатар, анықтамада оқушылардың іс-әрекетін мақсатты ету қажеттілігі атап өтілді. Жан-жақты дамыған тұлға оқушылардың ойлау қабілетін қалыптастыру процесін келесідей сипаттауға болады.
Оқушылардың ойлау қабілетін қалыптастыру дегеніміз - білімді белсенді игеру процесін мақсатты түрде бағыттау және студенттерді танымның қажетті әдістері мен әдістерімен қаруландыру, танымдық қажеттіліктерді тәрбиелеу және осы негізде ғылыми-диалектикалық дүниетаным, пайдалы жұмыс әдеті.
Осылайша, оқуда оқушылардың ойлау қабілетін қалыптастыру-бұл мақсат емес, белсенді тұлғаны тәрбиелеу құралдарының бірі.
Ойлауды педагогикалық зерттеу үшін оны мектеп оқушыларында қалыптастыру құралдарының жолдары туралы мәселе ерекше өзекті болып табылады. Бұл сұрақтың жағдайы мұғалімнің нұсқаулықтарында айқын көрінеді. Бұл мәселені семантикалық бірліктер бойынша талдау нәтижелері: автордың тұжырымдамасы; ойлау параметрлері; ойлауды қалыптастыру шарттары және қалыптастыру жолдары - 3-кестеде келтірілген.
Кестеден көрініп тұрғандай, педагогикалық психологияда мектеп оқушыларының ақыл-ой әрекетінің кейбір заңдылықтарын жас аспектісінде тұжырымдауға, ақыл-ой әрекетінің құрылымын белгілеуге, ойлауды қалыптастырудың педагогикалық шарттары мен осы дамуды анықтайтын параметрлерді бөліп көрсетуге әрекет жасалады. Талданған жұмыстарда ақыл-ой әрекетінің бірқатар маңызды әдістері көрсетілген және оларды жеке жас топтарының оқушыларында қалыптастыру әдістемесі көрсетілген (абстракция, жалпылау, дәлелдеу). Алайда, мектеп оқушыларының ақыл-ой әрекетінің негізгі компоненттері психологиялық зерттеулерде оқшауланған түрде ұсынылған; автордың тұжырымдамасы, ойлауды дамыту параметрлері және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
І.Жансүгіров атындағы Жетісу университеті КЕ АҚ
Жаратылыстану факультеті
Математика және информатика кафедрасы
МАГИСТРЛІК ДИССЕРТАЦИЯ
Математиканы оқытуда оқушылардың өзіндік жұмыстарын ұйымдастырудын әдістемелік негіздері
Орындаған Баубекова Г. _____ _____2023 ж.
Ғылыми жетекші Тасболатова Р.Б. _____ _____2023 ж.
Қорғауға жіберілсін:
Кафедра меңгерушісі Жиембаев Ж.Т. _____ _____2023 ж.
Талдықорған 2023 ж.
Министерство образования и науки Республики Казахстан
НАО Жетысуский университет имени И. Жансугурова
Факультет естествознания
Кафедра математики и информатики
3
МАГИСТЕРСКАЯ ДИССЕРТАЦИЯ МАГИСТЕРСКИЙ ПРОЕКТ
Методические основы организации самостоятельной работы учащихся при обучении математике
(тема)
Выполнила Баубекова Г. _____ _____2023г.
Научный руководитель Тасболатова Р.Б. _____ _____2023г.
Допускается к защите:
Заведующий кафедрой Жиембаев Ж.Т. _____ _____2023г.
Талдыкорган 2023 г.
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
Бұл диссертациялық жұмыста мемлекеттік стандарттар мен құжаттарға сілтеме жасалды:
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы. 27.07.2007 ж., №319-III ҚРЗ. Астана. Ақорда.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 12 қазандағы № 726 қаулысымен бекітілген Білімді ұлт сапалы білім беру ұлттық жобасы.
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2021 жылғы 12 қазандағы № 727 қаулысымен бекітілген Цифрландыру, ғылым және инновациялар есебінен технологиялық серпіліс ұлттық жобасы
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2018 жылғы 31 қазандағы № 604 бұйрығына 5-қосымша Техникалық және кәсіптік білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты http:adilet.zan.kz.
Қазақстан Республикасының Ғылым туралы Заңы, Астана. 18 ақпан, №407-IV, 2011.
Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың Қазақстан халқына жолдауы Халық бірлігі және жүйелі реформалар - ел өркендеуінің берік негізі - Нұр-Сұлтан, 2022ж. http:www.akorda.kz.
ҚР МЖМБС 3. 07. 029-2001 Қазақстан Республикасы жалпыға міндетті білім беру стандарты. Кәсіби жоғары білім беру. Негізгі ережелер.
ҚР МЖМБС 3. 08. 002-2004 Қазақстан Республикасы жалпыға міндетті білім беру стандарты. Кәсіби жоғары білім беру. Астана: ҚР Білім және ғылым министрлігі, 6.08.058-2010.
ҚР МЖМБС 5.03.011 - 2006 Қазақстан Республикасының білім беру жүйесі. Жоғары оқу орындарындағы ғылыми-зерттеушілік жұмыс.
Білім берудің тиісті деңгейлерінің мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттары (Қазақстан Республикасы Үкіметі 2012 жыл 23 тамыз
№1080).
Қазақстан Республикасының Ғылым туралы Заңы 24.10.2011ж. №407-
IV. - Астана, 2011. (29.09.2014 ж. өзгерістер енгізілген). http:adilet.zan.kz.
АНЫҚТАМАЛАР
Дидактика - оқытудың барлық жас кезеңдерінде барлық оқу пәндеріне тән оқыту үдерісінде оқыту мен оқытудың, ынталандыру мен бақылаудың нысандары мен әдістерін, білім берудің заңдылықтарын, принциптерін, міндеттерін, мазмұнын көрсететін оқыту теориясы.
Дидактикалық шарт - оқу үдерісінің компоненттері ең тиімді үйлесімде болатын және оқытушыға оқу үдерісін тиімді басқаруға, студенттердің нәтижелі білім алуына мүмкіндік беретін шарт.
Математикалық мамандықтар - кәсіби қызмет экономикалық, ғылыми, инженерлік, физикалық және бизнес мәселелерін шешу үшін математикалық теорияларды, есептеу әдістерін, алгоритмдерді және соңғы компьютерлік технологияларды қолданатын мамандықтар.
Білім беру жүйесін ақпараттандыру - берілетін білім сапасын көтеруді жүзеге асыруға бағытталған үдеріс, яғни еліміздің ұлттық білім жүйесінің барлық түрлерінде кәдімгі технологияларды тиімді жаңа комплекстік ақпараттандыру технологияларына алмастыру, оларды сүйемелдеу және дамыту, нақты жүзеге асыру шаралары.
Ақпараттық технологиялар (АТ) - ақпаратты іздеу, жинау, сақтау, өңдеу, ұсыну, тарату үдерістері мен әдістерінің жиынтығы және осындай үдерістер мен әдістерді жүзеге асыру тәсілдері.
Коммуникациялық технологиялар (КТ) - бұл ақпаратты беру үдерістері мен әдістері және оларды жүзеге асыру тәсілдері.
Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар (АКТ) - ақпаратты жинақтауға, ұйымдастыруға, сақтауға, өңдеп оны жіберуге, ұсынуға, адамдардың білімін жетілдіруге, техникалық және әлеуметтік үдерістерді басқару қабілетін дамытуға арналған әдістер мен техникалық құралдар жиынтығы
Ақпараттық-оқыту ортасы оқу ақпаратын жинау, жинақтау, беру, өңдеу және тарату құралдары мен технологияларын, педагогикалық қызметтің ұйымдық құрылымдарының байланысы мен жұмыс істеуін қамтамасыз ететін білімді ұсыну құралдарын қамтиды.
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
ҚР БҒМ - Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
ТжКББ - Техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру
ЖОО - Жоғары оқу орны
АКТ - Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар
АТ - Ақпараттық технология
КТ - Коммуникациялық технология
ДК - Дербес компьютер
КБҚ - Компьютерлік бағдарламалық құралдар
ЭЕМ - Электронды есептеуіш машина
АҚШ - Америка құрама штаттары
CAS - Computer algebra system (компьютерлік алгебра жүйесі)
ӨЖА - Өнімділігі жоғары аймақ
ӨТА - Өнімділігі төмен аймақ
АОЖ - Автоматтандырылған оқыту жүйелері
БҚ - Бағдарламалық қамтамасыздандыру
ЭТ - Эксперименттік топ
БТ - Бақылау тобы
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
I МАТЕМАТИКАНЫ ОҚЫТУДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ ӨЗІНДІК ЖҰМЫСТАРЫН ДАЙЫНДАУДЫҢ ЖӘНЕ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .6
1.1 Қазақстан Республикасында математиканы оқытуда оқушылардың өзіндік жұмыстардын дайындау ерекшіліктеоі ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...10
1.2 Оқушыларды жақын және алыс шет елдердегі математиканы оқытуда оқушылардың өзіндік жұмыстардын дайындау тәжірибесін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..15
1.3 Математиканы оқытуда оқушылардың өзіндік жұмыстарын ұйымдастырудың теориялық негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
II МАТЕМАТИКАНЫ ОҚЫТУДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ ӨЗІНДІК ЖҰМЫСТАРЫНЛА ЕСЕПТЕРДІ ШЕШУДІҢ МАЗМҰНЫН, ӘДІСІН ЖӘНЕ БАҒАСЫН АНЫҚТАУ ЯҒНИ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫН ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
2.1 Ооқушылардың математикалық өзіндік тапсырмаларын әзірлеуге қойылатын талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
2.2 Математиканы оқытуда оқушылардың өзіндік жұмыстарын ұйымдастырудын әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..36
2.3 Математика мұғалімдерін мектеп олимпиадаларын ұйымдастыруға дайындау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 43
2.4 Педагогикалық эксперимент нәтижелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 47
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 61
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... 64
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 68
КІРІСПЕ
Диссертациялық жұмысының өзектілігі: Зерттеу тақырыбының өзектілігі Қазақстан Республикасының тұрақты дамуының мақсаттарымен және жалпы білім беретін және кәсіптік мектептің алдына "аса дарынды білім алушылардың үздіксіз шығармашылық өсуі үшін жағдай жасау" жоспарында қойылған міндеттермен, әлеуметтік тапсырысты орындау қажеттілігімен: дарынды балаларды диагностикалау және оқыту, оқушының қабілеті мен қажеттіліктеріне қарай білім берудің барлық деңгейлеріне тең қол жеткізуді қамтамасыз ету; жүйенің барлық деңгейлерінде талантты жастарды қолдау. Мектептегі математикалық білімнің жаңаруы құзыреттілік тәсілді енгізумен байланысты. Нормативтік құжаттар 2040 жылға қарай білім беру жүйесі тиімділігінің басты өлшемі ретінде оқушылардың құзыреттілігін қалыптастыру және дамыту қажеттілігін атап көрсетеді. Математиканы оқытуда оқушылардың өзіндік жұмыстарынла оқушылардың зияткерлік дамуында, жаратылыстану циклінің пәндерін игеруге негіз қалауда шешуші рөл атқарады. Эксперимент жүргізу барысында біз математика пәні бойынша дайындықты жүзеге асыратын Алматы облысының бірқатар мектептерінің мұғалімдеріне сауалнама жүргіздік. Сауалнама нәтижелері көптеген мұғалімдердің тиімді дайындалу үшін оқыту мазмұнын таңдаудағы қиындықтарын, оқу түрінде де, танымдық белсенділіктің субъективті-мотивациялық факторларын өзектендіретін оқушылардың құзыреттілігін қалыптастыру құралы ретінде деген қызығушылығын көрсетеді. Осыған сүйене отырып, біз арасында оқушылардың құзыреттілігін қалыптастыру ғылыми негіздемені қажет ететін басым міндет деген қорытындыға келдік. А. А. Аксенов, А. А. Артемов, И. Б. Бекбоев, А. А. Папышев, В. Н. Пустовойтов, М. А. Родионов, П. В. Сергеев математикалық білім беру жүйесіндегі проблемаларды шешуді дамыту мен оқытудың негіздерін зерттеді. И. М. Забара оқушылардың қабілеттерін дамыту құралы ретінде есептерді қолданды [1].
Оқушыларды пәндік дайындау мәселелерін зерттейтін шетелдік зерттеушілердің жұмыстары анықталды: математика бойынша - Г.И. Алексеева, М.И. Баишева, Ш. М. Вакилов , Вышнепольский Б. С.; Қазақстан Республикасының ғалымдары жоғары білікті мамандар мен мектеп түлектерін даярлауды жетілдіру мәселесін шешуге өз үлестерін қосты: И. Б. Бекбоев, А. И. Тимофеев, Х. М. Халилов Қазақстанда математикалық ұйымдастыру ерекшелігін, информатика пәнінен есептерді құру әдістемесіне П.С. Панков, Т. Р. Орускулов, А. А. Кенжалиев және т. б. зерттеулер арнады. Геометрияны оқыту процесінде жоғары оқу орындары студенттерінің өзіндік жұмыс әдістерін қалыптастыру С.Мадрайымовтың, физика бойынша М. Қойшымановтың зерттеулеріне арналған. Жаратылыстану ғылымындағы пәнаралық байланыстардың функциялары еңбектерінде зерттелген. М.Мәмбетақынова. Білім сапасын өлшеу кезінде педагогикалық квалиметрия мәселелерін С.К. Қалдыбаев зерттеді . М. Қасымалиев, С. А.Нұржанов, қазақстандық ғалымдар Г. Б. Әлімбекова, Н. Н. Керімбаев, Б. Д. Сыдыхов, Д. Шілдібаев; құзыреттілік тұрғы - А. Е. Әбілқасымова еңбектерінде білім беруді жаңғыртудың әдістемелік аспектілері құзыреттілік тұрғы тұрғысынан көрсетілді [2].
Зерттеу барысында қарама-қайшылықтар анықталды:
- математиканы оқытуда оқушылардың өзіндік жұмыстарын негізгі құзыреттіліктерді қалыптастыру және дамыту қажеттілігі мен оқушыларды дайындау проблемасының нақты жағдайы арасында;
- математиканы оқытуда оқушылардың өзіндік жұмыстарынла негізгі құзыреттіліктерді қалыптастырудағы және дамытудағы мүмкіндіктері мен дайындық процесінде оларды қалыптастыру және дамыту әдістемесінің жеткіліксіз әзірленуі арасында;
Зерттеулерді талдау және анықталған қарама-қайшылықтар бізді мәселенің теориялық және әдіснамалық деңгейінде тереңірек зерттеу, мектеп оқушыларын жан-жақты дайындау қажеттілігі туралы қорытындыға әкелді.
Зерттеудің мақсаты: математикадан есептерді шешу жолдарын қарастыру, Қазақстан Республикасының "Білім туралы" Заңына сәйкес математикалық қабілеттерді барынша толық ашу, оның қатысушыларының құзыреттілік ортадағы дайындық деңгейін объективті бағалау және мақсаттарына теңгерімді қол жеткізу үшін жағдай жасау.
Зерттеудің міндеттері:
1) математиканы оқытуда оқушылардың өзіндік жұмыстарын дайындау мен ұйымдастырудың отандық және шетелдік дәстүрлі тәжірибесін зерттеу және қорыту; оқушыларды дайындау проблемаларына қатысты ғылыми психологиялық-педагогикалық және әдістемелік әдебиетке талдау жүргізу және оны қазіргі жағдайда жетілдіру қажеттілігін негіздеу;
2) математиканы оқытуда оқушылардың өзіндік жұмыстарының есептердің мазмұнын әзірлеу тәжірибесін жинақтау және критериалды бағалаудың міндеттері мен қағидаттарын практикалық іске асыру дәрежесін анықтау;
3) Математиканы оқытуда оқушылардың өзіндік жұмыстарын ұйымдастырудын әдістемесі;
4) эксперимент жүргізу.
Зерттеу жұмысының объектісі ретінде оқушылардың орта мектептегі математика пәні қарастырылады.
Пәндік жұмыстың пәні ретінде математиканы оқытуда оқушылардың өзіндік жұмыстарын пайдалану мәселелері алынды.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы келесідей:
- Қазақстанда Математиканы оқытуда оқушылардың өзіндік жұмыстарын қалыптастырудың, дамытудың және функционализациялаудың тарихи тәжірибесі әзірленді, сондай-ақ байланысты мектептегі білім беру жүйесін оқыту нысаны ретінде жаңарту шарттары айқындалды;
- Математиканы оқытуда оқушылардың өзіндік жұмыстарының тапсырмаларды әзірлеу тәжірибесі зерделенді; тапсырмаларды практикалық іске асыру дәрежесі, критериалды бағалау қағидаттары айқындалды;
- Математиканы оқытуда оқушылардың өзіндік жұмыстарын дайындау жүйесі ұсынылды (диагностика, оқыту, белсендіру, іріктеу, бейімдеу), ол арқылы әдістеме жүзеге асырылды;
- эксперимент нәтижелері педагогикалық өзара әрекеттесу субъектілерінің ұстанымдарын ұсына отырып, Құзыретті ортада ұйымдастыру процесін тиімді басқарудың педагогикалық жағдайларының кешені ретінде ұсынылды .
Пәнаралық байланыс арқылы биология мен химия бойынша практикалық және факультативтік сабақтар арқылы білім алушылардың оқу-танымдық қызметін жандандырады және арттырады.Сабақтарда техникалық құралдарды, компьютерлерді пайдалана отырып, пәнаралық байланыстар мен биологиялық, химиялық, геогрфикалық және басқа да пәндер арасындағы байланыстарды меңгеруді арттырады.
Ақпараттық-коммуникациялық технологиялар әдістерін қолдану негізінде әзірленген сабақтардың әдістемелік әзірлемелері практикада қолданылуы мүмкін.
Жұмыстың ғылыми-практикалық маңыздылығы:
- оқытудың барабар нысандары мен әдістерін пайдалана отырып, математикалық және түйінді құзыреттерді, қосымша құзыреттерді қалыптастыру жөніндегі әдістемелік ұсынымдар Алматы облысының мектептерінде оқушыларды дайындау процесіне енгізілді;
- қашықтықтан білім беру технологияларын пайдаланудың құрылымы, мазмұны және бағыты, акт мүмкіндіктері барлық мектеп пәндері бойынша қатысушылардың зерттеу қызметінің ақпараттық ортасын кеңейтуде қолданылуы мүмкін;
- ғылыми тұжырымдар мен ұсынылған практикалық ұсынымдарды білім беру жүйесінің басшылары, әдістемелік бірлестіктердің меңгерушілері, мұғалімдер мақсатты, түйінді құзыреттерді тиімді қалыптастыру мақсатында оқушыларды конкурстық сынақтарға дайындауды ұйымдастыруды жетілдіру кезінде қолдана алады .
Жұмыстың теориялық және әдіснамалық негізі. Жаңа ақпараттық технологиялармен қатар, Мен өз сабағымда ойын әдістерін қолданамын, мүмкіндігі шектеулі балалармен ойын арқылы жұмыс істеу пайдалы. Ойын-адамның өмірді тануының алғашқы қадамы. Сондықтан ойын арқылы балалар өмірден көп ақпарат алады және білімдерін жетілдіреді. Ойын барысында балалар қоршаған орта туралы білімдерін толықтырады, өз бетінше шешім қабылдауға үйренеді, ойлау қабілеті мен тапқырлығын көрсетеді. Ойын эффектісі арқылы бала өзінің қасиеттерін қалай қанағаттандыра алатындығын, қандай қабілеттері бар екенін көреді. Әр түрлі ойындар балада тез тапқырлықты, байқағыштықты, зейінділікті ғана емес, сонымен қатар ерікті формаларды да дамытады. Ұсынылған ойындар баланың назарын, есте сақтау қабілетін, ауызша сөйлеу мәдениетін дамытуға, адамгершілік сезімін оятуға, мұғалімнің ойын арқылы алға қойған мақсаттарына жетуге арналған деп ойлаймын. Ойынға қатысатын оқушылар мұғалімдермен қарым-қатынасты көтереді, өз қабілеттерін тексеруге мүмкіндік береді, сонымен қатар сабақ барысында қуаныш сезімін оятады, ұйымдастырушылық қабілеттерін арттырады.
Жұмысты апробациялау. Диссертациялық жұмыс бойынша екі мақала жарық көрді:
1 Тасболатова Рыскуль Байтурсыновна, Баубекова Гульфия Какимбаева Карлығаш Демесінқызы МАТЕМАТИКА ПӘНІ БОЙЫНША ОҚУ МАТЕРИАЛДАРЫН ОҚЫТУДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ ӨЗІНДІК ЖҰМЫСЫН ҚҰРУЦИФРЛАНДЫРУ ДӘУІРІНДЕГІ ҒЫЛЫМ МЕН БІЛІМ БЕРУДІ ДАМЫТУДЫҢ ЗАМАНАУИ ҮРДІСТЕРІ халықаралық ғылыми-тәжірибелік (онлайн) конференция
МАТЕРИАЛДАРЫ. C.219-223 Талдықорған, 2022
2. Тасболатова Р.Б., Баубекова Г. АНАЛИЗ СУЩЕСТВУЮЩИХ КОНЦЕПЦИЙ ФОРМИРОВАНИЯ МЫШЛЕНИЯ УЧАЩИХСЯ В ПСИХОЛОГО-ПЕДАГОГИЧЕСКОЙ ЛИТЕРАТУРЕ.Университеттің 50 жылдығына арналған БОЛАШАҚ ҰРПАҒЫ: ҒЫЛЫМ МЕН БІЛІМНІҢ ТӘЖІРИБЕСІ МЕН БОЛАШАҒЫ
атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция МАТЕРИАЛДАРЫ. C.419-423 Талдықорған, 2022
Диссертациялық жұмыстың ақпараттық базасы ретінде әр оқушыға арналған жеке даму бағдарламасы олардың талантын ашып, өмірде өз орнын, мамандығын табуға көмектеседі.
Жұмыстың құрылымы. Жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
I МАТЕМАТИКАНЫ ОҚЫТУДА ОҚУШЫЛАРДЫҢ ӨЗІНДІК ЖҰМЫСТАРЫН ДАЙЫНДАУДЫҢ ЖӘНЕ ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Қазақстан Республикасында математиканы оқытуда оқушылардың өзіндік жұмыстардын дайындау ерекшіліктеоі
Қазақстан Республикасындағы жоғары кәсіптік білім берудің өзекті мәселелерінің бірі педагогикалық жоғары оқу орындары түлектерінің, оның ішінде оқушыларды математикалық олимпиадаларға қатысуға дайындау кезіндегі білімінің, іскерлігі мен дағдыларының жеткіліксіз деңгейі болып табылады. Зерттеушілер мектептегі білім сапасы онда жұмыс істейтін мұғалімдердің сапасынан жоғары болмауы мүмкін екенін атап өтті, сондықтан біз мектеп оқушыларын математикалық олимпиадаларға дайындау жүйесіне студенттерді мектеп олимпиадаларын ұйымдастыруға дайындауды енгіземіз.
Олимпиадаларға дайындық мәселесін алдыңғы зерттеу тәжірибесіне сүйене отырып, оқушылардың олимпиадаларын ұйымдастыруға математик студенттерді әдістемелік даярлау мазмұнына қосуды ұсынамыз [3]:
1)"Математиканы оқыту теориясы мен әдістемесі" пәнінің мүмкіндіктерін пайдалану;
2) "математикадан сыныптан тыс жұмыс және олимпиадалық есептерді шешу әдістемесі" Мамандандыру пәнін оқыту;
3) I-IV курс студенттері үшін "оқушылардың математикалық олимпиадасы" әдістемелік үйірмесінің сабақтарын ұйымдастыру;
4) олимпиадаларды ұйымдастыру әдістемесін зерделеу;
5) олимпиадалық математикалық есептерді шешу әдістемесін зерделеу;
6) математикадан олимпиадалық есептерді шешу кезінде зерттеу және жобалау жұмыстарын ұйымдастыру әдістемесін зерделеу;
7) студенттерді мектеп, қалалық, облыстық, республикалық олимпиадаларды ұйымдастыруға және өткізуге тарту;
8) студенттерді, болашақ математика мұғалімдерін математикалық пәндер бойынша студенттік олимпиадаларға қатысуға тарту;
9) олимпиадаларға дайындауда STEM технологиясының мүмкіндіктерін зерттеу;
10) жобалық, зерттеу, ақпараттық-коммуникациялық құзыреттерді, сыни ойлау құзыреттерін қалыптастыру;
11) олимпиадалық қызметте е-портфолио технологиясын қолдану;
12) оқушыларды математикалық олимпиадаларға дайындау бойынша ақпараттық ресурстардың мазмұнын зерделеу;
13) дарынды оқушыларды анықтау бойынша әдістемелер мен сауалнамаларды зерделеу.
14) математика студенттерін ғылыми студенттік конференцияларға, форумдарға, ғылым апталығына олимпиадаларды ұйымдастыру тақырыптары, олимпиадалық есептерді шешу әдістері бойынша баяндамаларымен тарту және дайындау.
15) практиканың барлық түрлерінің (бейімделу) мүмкіндіктерін пайдалану.
Кәсіптік-базалық, кәсіптік-бейіндік педагогикалық практиканың барлық оқу кезеңі ішінде жүзеге асырылады. Г. Л. Луканкиннің "барлық мамандықтардың болашақ мұғалімінің инвариантты кәсіби дайындық моделін" қолдана отырып. кәсіби дайындықтың мақсаты мен математика пәнінің ерекшелігіне негізделген мазмұндық аспектіні ескере отырып, біз болашақ математика мұғалімін олимпиадаларға дайындаудың теориялық негіздерінің моделін әзірледік, оның құрылымында айқындаушы блок қоғамның кәсіби-құзыретті маманды даярлауға тапсырысы болып табылады, 1-сурет [4].
Кәсіптік бағдарлы - Құзыретті математика мұғалімін даярлауға
қоғамның тапсырысы
↓ ↓
Математика мұғалімінің олимпиадалық қызметі
--
Түлек моделі-педвуз математигі
↓ ↓
Олимпиаданы ұйымдастыруға студент-математикті даярлаудың әдістемелік мазмұны
↓
Студент пен болашақ математика мұғалімінің оқу - әдістемелік және олимпиадалық қызметі
↓
Математика мұғалімінің оқушылармен олимпиадалық қызметті жүзеге асыруға дайындығы
Сурет 1. Оқушыларды олимпиадаларға қатысуға дайындауды жүзеге асыруға болашақ математика мұғалімін кәсіби даярлаудың теориялық негіздері моделінің схемасы
Әр деңгей студенттің өз қызметі үшін маңызды кәсіби қасиеттерді игеру дәрежесін көрсетеді және алдыңғы деңгейдегі білім, дағды құрылымын қамтиды. Модельдің негізгі векторы "мотив-мақсат" болып табылады, математика мұғалімінің функцияларын орындау оқушыларды кейінгі педагогикалық іс-әрекетте олимпиадаларға дайындау үшін қажетті кәсіби құзыреттіліктерін дамытуға ықпал етеді. Ұсынған математика студентін әдістемелік даярлау жүйесі. У. Байсалов біз болашақ математика мұғалімінің олимпиадалық дайындығының мазмұнын жасау үшін негіз ретінде алдық 2-сурет [5].
Жалпы білім беру, психологиялық-педагогикалық, математикалық пәндердің блоктары әдістемелік пәндер блогында біріктіріледі.
Математика студентін кәсіби даярлау
--
Күтілетін нәтижелер
Әдістемелік дайындық
↕ ↕
Кәсіби қызмет түрлері
- математика сабақтарында оқушыларды математика пәні бойынша олимпиадаларға дайындау;
- математика бойынша сыныптан тыс жұмыс кезінде оқушыларды математика бойынша олимпиадаларға дайындау;
- зерттеу және олимпиадалық есептерді шешу;
--
Кәсіби дайындық параметрлері
- мотивациялық-құндылық;
- мазмұнды-операциялық;
-бағалау-рефлексивті;
Сурет 2. Болашақ математика мұғалімінің олимпиадалық қызметке әдістемелік дайындығының мазмұны
"Математикадан сыныптан тыс жұмыс және математикадан олимпиадалық есептерді шешу" пәні бакалавриаттың вариативті бөлігінің негізгі білім беру бағдарламасының пәні болып табылады, оның мазмұны мен процедуралық компоненттері бакалаврлардың білім беру бағдарламасының пәндері бойынша студенттердің білім сабақтастығын педагогикалық пәндермен бірлікте жүзеге асыруды қамтиды, оқытудан кейін бакалаврлардың максималды дайындығын қамтамасыз етеді.оқушыларды математикалық олимпиадаларға дайындау бойынша кәсіби қызмет. Пәннің оқу-әдістемелік кешені МЖС ВПО негізінде, математика пәнінің оқу-әдістемелік кешені туралы Ереже әзірленді.
Студенттердің олимпиадалық қызметті жүзеге асыруға дайындық мазмұны әдістемелік білімнің 2 бағытын қамтиды [6]:
1) Математикалық олимпиадаларды дайындау және ұйымдастыру әдістемесі;
2) математикадан олимпиадалық есептерді шешу әдістемесі.
Осы бағыттарды ескере отырып, "математикадан сыныптан тыс жұмыс және олимпиадалық есептерді шешу әдістемесі" таңдау пәнінің мақсаты олимпиаданың математикалық есептерін шешуге қажетті математикалық құзыреттілікті қалыптастыру үшін жағдай жасау; олимпиадаларды ұйымдастыру кезінде қажетті негізгі құзыреттіліктер анықталды.
Пәннің мақсаттары мен міндеттері [7]:
- математикалық дарынды балаларды анықтау әдістері, олардың психологиялық ерекшеліктері, оқу үрдісінде және одан тыс дарынды балалармен жұмыс істеу формалары мен әдістері туралы идеялар жүйесін құру;
- таңдаған мамандықта пәннің маңыздылығы туралы түсінік қалыптастыру;
- студенттердің кәсіби маңызды тұлғалық қасиеттерін тәрбиелеу;;
- математикалық дарынды оқушыларды дамыту үшін математиканың мүмкіндіктері туралы түсінік қалыптастыру.
Курсты меңгеру нәтижесінде студенттер ЗУН-ды меңгереді, 1-кесте:
Кесте 1 - Пәнді оқытудан кейінгі студенттердің білімі, іскерліктері, дағдылары
Студент керек
Білім, білік, дағдылардың мазмұны
Білуге
- оқу және оқудан тыс үдерісте дарынды балалармен жұмыс жасау формалары, әдістері;
- математикалық олимпиадалардың түрлері, оларды ұйымдастырудың ерекшеліктері;
- математикадан олимпиадалық есептерді шешудің түрлері мен әдістері
Білу
- оқушылардың олимпиадалық қызметін ұйымдастыру, оның нәтижелерін бағалау;
- оқушыларды әртүрлі деңгейдегі математикалық олимпиадаларға дайындау бойынша жеке білім беру траекториясын жобалауды жүзеге асыру
Меңгеруі
- оқушылардың зерттеушілік қызметін ұйымдастырудағы алғашқы тәжірибелерімен бөлісті;
- оқыту процесінде дарынды оқушыларды анықтау әдістерімен;
- оқушыларды әртүрлі деңгейдегі олимпиадаларға дайындауды ұйымдастырудың тиімділігіне мониторинг жүргізу әдістерімен;
- олимпиадалық математикалық есептерді шешу әдістері
Оқушыларды олимпиадаларға дайындау бойынша студенттердің қызметі үш негізгі бағытта жүргізілді [8]:
- олимпиадалық резерв мектебінің сабақтарын өткізу әдістемесін зерделеу;
- пәндік олимпиадалар мәселелері бойынша зерттеулерді ұйымдастыру;
- олимпиадаларға дайындық бойынша оқушылардың қызметін ұйымдастыру. Білімді меңгеру тексерілді:
- математика мектеп бағдарламасы, Олимпиада бағдарламасына енгізілген математика бөлімдерінің теориялық материалдары ; ;
- мектеп оқушыларымен жұмыс істеу әдістері мен формаларын білу.
Пәнді меңгеру нәтижесінде қалыптасатын студенттердің оқытудан күтілетін нәтижелері мен құзыреттерін ұсынамыз. Оқу жоспарында проблемалық элементтері бар дәріс, практикалық сабақтар, практикалық және жеке үй тапсырмаларын, өзіндік, бақылау, емтихан жұмыстарын орындау қарастырылған. Курс білімін студенттер жүйелі түрде пайдаланады, нақтылайды және оқушыларды мектепте математика пәні бойынша олимпиадаларға дайындау практикасында жол табады. I-IV курс студенттері таңдау пәнінен басқа, "оқушылардың математикалық олимпиадалары" үйірмесінің сабақтарында дайындала алады, сабақтарды аптасына бір рет 2 сағаттан өткізу жоспарлануда. Үйірме қызметі 2 бағытта да жүзеге асырылады [9]:
1. Математикалық олимпиада есептерін шешу әдістері;
2. Оқушыларды математикалық олимпиадаларға дайындаудың формалары мен әдістері бойынша ғылыми зерттеулер жүргізу.
W. Van Dooren, L. Verschaffel, P. Onghena зерттеулерінің нәтижелері болашақ математика мұғалімдері рационалды арифметикалық шешім мүмкіндігі бар күрделі алгебралық шешім әдісін қолдануды жөн көреді, ал болашақ бастауыш сынып мұғалімдерінің шешім әдістері әр түрлі болды. Мүмкін дұрыс орнатылған қондырғы және оқу кезінде шаблондардың болмауы оқушының ұтымдылығы мен стандартты емес ойлауына ықпал етеді. Біздің пікірімізді xu Jiagu математикадан олимпиадалық есептерді шешу әдістеріне оқыту курсының сингапурлық авторы растайды, ол математикалық олимпиадалар математикалық озық білім беруді дамыту жүйесі деп санайды, яғни бұл олимпиадалық есептерді шешу дағдыларын пысықтау бойынша жаттығу ғана емес. Сондықтан, таңдау курсы мен математикалық үйірме сабақтарында студенттерді олимпиадалық есептерді шешудің әртүрлі тәсілдерін табуға арналған жобалық және зерттеу жұмыстарына үйретуге көп көңіл бөлінді [10].
И.К. Бирюкова "формальды жүйе шеңберінен тыс ұйымдастырылған жүйелі оқу қызметі" ретінде анықтайтын бейресми білім беру жүйесінде дараланған білімді оқушылардың математикалық олимпиадалары арқылы алуға болады. Алайда, дипломдық зерттеуде атап өткендей. Подлесный:" пәндік олимпиадаларды өткізу әдістемесі бірыңғай жалпы білім беретін мектеп жағдайында қалыптасты, онда білім мен дағдыларды қалыптастыру міндеттері оқушының жеке басын дамыту міндеттерімен салыстырғанда басым болды", бірінші кезектегі міндеттер білім мен дағдыларды қалыптастыру міндеттері болды, екінші дәрежелі - оқушының жеке басын дамыту, сондықтан математикалық олимпиадалардың даму әлеуеті мектептің қазіргі даму кезеңінің ерекшеліктеріне сәйкес келмеуіне байланысты жүзеге асырылмады. Қазіргі заманғы математикалық олимпиадалар, зерттеушілердің пікірінше, оқушылардың математикалық дайындық дәрежесін анықтап қана қоймай, сонымен қатар пәнді тереңдетіп оқуды ынталандырады, барлық оқушылардың білімі, дағдылары мен дағдыларының қалыптасу деңгейін анықтауға жағдай жасайды. Пәндік олимпиадаларға дайындықтың әртүрлі әдістері Олимпиада процесінің мәнінен туындайтын әдістерге, шарттарға, талаптар мен принциптерге негізделген. Оқушыларды олимпиадаларға дайындау, олимпиаданы өткізу сияқты өзіндік құрылымы бар, сондықтан оқушыларды олимпиадаларға дайындау жүйесін іске асыру кезінде біз И. А. Колесникованың ұсынымдарын ескеріп, ұйымдастыру рәсімдерін енгіздік [11]:
- олимпиадаларға дайындық жүйесін қолдану үшін сыныптарды таңдау;
- педагогтердің оқу жобалары әдісін оқып-үйренуі және курстарды құрастыратын авторлар тобын құруы;;
- мақсаттарды келісу, Оқу процесін жоспарлау және түзету
- олимпиадалық резерв мектебінің;
- оқу бағдарламаларын құру.
Оқушыларды олимпиадаларға дайындау жүйесіне мыналар кіреді [12]:
1) ОРМ арқылы оқушыларды олимпиадаларға дайындау әдістемесі;
2) оқушыларды зияткерлік жарыстарға даярлауда математика мұғалімдерін диагностикалық аттестаттау мүмкіндіктері;
3) мектеп оқушыларының олимпиадаларын ұйымдастыруға бакалаврларды дайындау.
1.2 Оқушыларды жақын және алыс шет елдердегі математикалық олимпиадаларға дайындау тәжірибесін талдау
Оқушыларды математикалық олимпиадаларға дайындау
Қазіргі заманғы математикалық олимпиада математикалық қабілеттерді ынталандыруға және оқушылардың құзыреттілігін дамытуға арналған. Оқушылардың математикалық олимпиадаларға қатысуы и. А. Зимняя сипаттайтын өзекті құзыреттіліктерді қалыптастырады [13]:
"а) құзыреттілікті көрсетуге дайындық (мотивациялық аспект);
б) құзыреттілік мазмұнын білу (когнитивтік аспект);
в) әр түрлі стандартты және стандартты емес жағдайларда құзыреттілікті көрсету тәжірибесі (мінез-құлық аспектісі);
г) құзыреттілік мазмұнына және оны қолдану объектісіне қатынасы (құндылық-мағыналық аспект);
д) құзыреттілік көрінісі процесі мен нәтижесін эмоционалды-еріктік реттеу".
Тармақта оқушылардың математикалық құзыреттілігі көбею, байланыс орнату және ойлау деңгейлерімен байланысты үш деңгейден өтетіні анықталды. Деңгейлерді анықтау үшін негіз оқушының Тәуелсіздік дәрежесі және есепті шешуде пайдаланылған қызмет түрлерінің күрделілігі болып табылады. Оқу нәтижесінің "мен қалаймын" мотивациялық тұжырымдамасынан "мен жүзеге асырамын" рефлексивті ұғымына деңгейлік ауысуы жүзеге асырылатын тәсілге сүйене отырып, біз олимпиадашылардың математикалық құзіреттілігінің құрылымдық элементтері мен көрсеткіштерін анықтадық.
Олимпиадаларға қатысушының математикалық құзыреттілік көрсеткіштері. Деңгейі. Критерийі. Математикалық құзыреттілік көрсеткіштері [14]:
I. мотивациялық-аксиологиялық компонент. Шекті. Мен математикаға ғылым ретінде қызығушылық танытқым келеді. Продвинутый зерттейтін математика.
Жоғары-математиканы тереңдетіп оқыту;
- математикалық олимпиадаларға қатысу
II. Танымдық компонент. Шекті. Мен білемін және түсінемін - математиканың негізгі терминдері;
- математиканың теориялық ережелері. Озық
- математиканың пәнаралық негіздері;
- математиканың терминологиялық жүйесі;
- ғылыми коммуникация негіздері.
Жоғары-ғылыми пікірталас ережелері;
- мектеп бағдарламасынан тыс математиканың өзекті мәселелері
III. Іс-әрекеттік-практикалық компонент. Шекті. Мен математикадан қажетті ақпаратты іздей аламын;
- олимпиадалық есепті шешу идеясын баяндау;;
- белгілі ақпаратты көшірмелеу. Продвинутый.
- олимпиадада коммуникативтік формаларды қолдану;
- пәнаралық байланыс орнату;
- ақпаратты талдау және синтездеу.
Жоғары-олимпиадалық есептерді шешу тәжірибесін сыни бағалау және түсіндіру;
- олимпиадалық математиканың барлық бөлімдері бойынша жоғары дайындық деңгейіне қойылатын барлық талаптарды орындау:
- есептеулерді, түрлендірулерді орындау, теңдеулер мен теңсіздіктерді шешу, функциялармен әрекеттерді орындау;
- геометриялық фигуралармен, координаттармен және векторлармен, математикалық модельдерді құру және зерттеу, танымның статистикалық, ықтималдық әдістерінің элементтерін пайдалану;
- алған білімдері мен дағдыларын пайдалану:
- алынған ақпаратты жүйелеу;
- математикалық зерттеу нәтижелерін таныстыру
IV. Процессуалдық компонент. Шекті. Мен дайынмын-математика бойынша білімді жаңғыртуға;
- оқу-танымдық тапсырмаларды орындауға;
- олимпиадалық қызметке. Продвинутый.
- олимпиадаларға қатысу кезінде заманауи АКТ пайдалану.
Жоғары-олимпиада мәселесінде стандартты емес шешімдер қабылдауға;
- математикадан басқа деңгейдегі оқуды жалғастыруға;
- зерттеу қызметіне
V. рефлексивті компонент. Шекті. Мен математикалық білім мен дағдылардың өзін - өзі бақылауы мен өзін-өзі бағалауын жүзеге асыруға тырысамын;
VI. - олимпиадалық іс-әрекетте математикалық білім мен дағдыларды қолдануды өзін-өзі бағалауға.
Деңгейі. Критерийі. Математикалық құзыреттілік көрсеткіштері. Продвинутый. Мен математикалық білім мен дағдыларды өзін-өзі бақылау және өзін-өзі бағалауды жүзеге асырамын;
- олимпиадалық іс-әрекетте математикалық білім мен дағдыларды қолдануды өзін-өзі бағалау.
Жоғары-математикалық білім мен дағдыларды үнемі өзін-өзі бақылау және өзін-өзі бағалау;
- өзін-өзі бағалау нәтижелері бойынша математикалық білім мен дағдыларды дербес түзетемін. Математикалық құзыреттілік көрсеткіштерін ескере отырып, 4 кезеңнен тұратын олимпиадаларға қатысушылардың математикалық құзыреттілігін қалыптастырудың әдістемелік шарттары әзірленді [15]:
I кезең. Қосымша білім беруді қоса алғанда, оқушыларды олимпиадаларға математикалық базалық және тереңдетілген даярлау жүзеге асырылады. Олимпиадаға қатысқан 28 жыл ішінде Қазақстанстандық оқушылар тек 12 марапатқа ие болды, бұл олардың математикалық құзыреттілік деңгейінің олимпиада бағдарламасының талаптарына сәйкес еместігін көрсетеді.
II кезең. Оқушылардың математикалық қызметі Олимпиадаға қатысуға мұқият іріктеу үшін жоғары деңгейдегі пәндік құзыреттіліктерді дамытуға және меңгеруге бағытталған. Математика пәні бойынша олимпиадалық тапсырмалардың ашық банкін қалыптастыру, оларды кейіннен МҚА және ОРТ мазмұнына қосу маңызды элемент болып табылады.
III кезең. Оқушыларды олимпиадаларға, оқу-зерттеу жобаларына тікелей тарту, олимпиадаларға қатысу үшін қажетті дағдылар қалыптасады. Мұғалім оқушыларды олимпиаданы ұйымдастыру ережелерімен таныстыру бойынша жұмыс жүргізуі керек, оқушылардың психологиялық дайындығын қалыптастыра отырып, апелляция кезінде олимпиадалық тапсырманың шешімін ресімдеуге және қорғауға қойылатын талаптарды түсіндіруі керек. Зерттеушілер M. Blomhoj, T. H. Jensen мұғалімдердің математикалық құзіреттілік деңгейі оқушылардың құзіреттілігінің даму деңгейін анықтайды, сондықтан кезең мазмұнына студенттерді, болашақ математика мұғалімдерін оқушылармен олимпиадалық іс-шараларға дайындау кіреді.
IV кезең. Бақылаудың кіріс, аралық және қорытынды түрлерін қамтитын оқушылардың құзыреттілігін қалыптастыру деңгейінің мониторингі олимпиадалық есептер және ОРТ және ИГА тапсырмалары арқылы жүзеге асырылады, олимпиадаға қатысушының математикалық құзыреттілігін дамыту процесі аяқталады. Барлық кезеңдерден дәйекті өту кезінде олимпиадашылардың математикалық құзыреттілігін сәтті игеруі байқалады. Математика пәні бойынша олимпиадалық есептерді шешу, құзыреттілік есептің талаптарына сәйкес оқушылардың оқу-танымдық қызметін жүзеге асырады: жеке білім беру бағдарламаларын жобалау, оқыту, зерттеу, тәжірибе алмасу. Математикадан олимпиадалық резерв мектебінің (ОРМ) сабақтарында құзыреттілікті қалыптастыру мысалдары келтірілген 2-кесте.
Кесте 2. Сабақ кезеңдерінде құзыреттілікті қалыптастыру мысалдары
Сабақтың кезеңдері
Мақсаты
Нәтижесі
Мазмұны
Мазмұны
Ақыл-ой белсенділігін белсендіру, сыни ойлауды дамыту
Оқу-танымдық және коммуникативтік құзыреттілікті қалыптастыру
Олимпиадаға қатысушылардың үй тапсырмасының шешіміне пікір жазу
Жаңа материалды зерттеу
Білімді қолдануға үйрету
Оқу-танымдық құзыреттіліктің, жеке өзін-өзі жетілдірудің қалыптасуы
Эксперимент
Жаңа материалды зерттеу
Ақпаратпен жұмыс істеуге үйрету
Коммуникативтік, оқу-танымдық ақпараттық құзыреттіліктің қалыптасуы
зерттеу, мәселенің шешімін іздеу
Білімді бекіту, тексеру, ойлау қабілеттерін қалыптастыру
Оқу-танымдық құзыреттіліктің қалыптасуы
Математикалық эстафеталар.
Тақырыпты білу мен түсінуді бекіту бойынша оқулықпен, басқа да ақпарат көздерімен жұмыс
Үй тапсырмасы
Шығармашылық қызметті дамыту
Коммуникативтік, оқу-танымдық, ақпараттық құзыреттілікті қалыптастыру, өзін-өзі жетілдіру
Мәселелерді бірнеше жолмен шешу
Оқу-танымдық құзыреттілік мүмкіндік береді [16]:
- олимпиадалық есептерді шешуде математикалық білімді, іскерлікті, дағдыны қолдану;
- коммуникативтік, аналитикалық, жобалау, шығармашылық қызмет түрлерін меңгеру;
- өлшеу дағдыларын, анықтамалық әдебиеттермен жұмыс істеу;
- математика, физика пәндерін тереңдетіп оқытатын сыныптарда оқуды жалғастыруға мүмкіндік беретін математикалық құзыреттіліктерді меңгеру;
- бейінді сыныпта оқуды жалғастыру.
1.3 Oқушыларды математикалық олимпиадаларға дайындау процесіндегі математикалық ойлаудың рөлі
Жас ұрпақтың математикалық ойлауын қалыптастыру мәселесі тұрақты әлеуметтік маңызға ие және бұл мәселе, ең алдымен, мектепте шешіледі. Қазіргі мектеп дамуының әртүрлі кезеңдерінде бұл мәселе басқаша қарастырылды. Ойлауды қалыптастырудың дидактикалық теориясын құру және оқытудағы осы мәселені дұрыс шешу жолында әлі де көптеген қиындықтар бар. Оқушылардың ойлау қабілетін қалыптастырудың педагогикалық мәселелерін алғашқы (және жалғыз) ұжымдық зерттеу 40-шы жылдары профессор П. Н.Груздевтің басшылығымен жүзеге асырылды деп айту жеткілікті [17].
Соңғы жылдары оқушылардың ойлау қабілетін дамытуға қатысты жекелеген пәндердің әдістері бойынша бірқатар зерттеулер пайда болды, бірақ бұл оқушылардың математикалық ойлауын біртұтас, жүйелі тұтас ретінде қалыптастырудың жалпы дидактикалық негіздерін зерттеу міндеттерін шешпейді. Мәселенің күрделілігі отандық және шетелдік педагогикада мектеп оқушыларының ойлауын қалыптастыру мәселесі тар функционалды түрде, негізінен операционалистік тұрғыдан шешілгендігінде. Зерттелетін мәселеге қатысты кең әдебиеттерден біз екі типтік мысал келтіреміз.
Н.М. Кязимов кандидаттық диссертацияда оқушылардың ойлау белсенділігін дамыту қажеттілігін негіздей отырып, бұл процесті салыстыру әдісі арқылы жүзеге асыруға болады деп санайды. Ағылшын психологы Э. Де- Боно өзінің стандартты емес ойлауды қалыптастыру тұжырымдамасын тұжырымдай отырып, анықтау, орналастыру және т.б. қажет жолақтармен эксперименттерге негізделген. Брунер "американдық оқыту теориясы" монографиясында (1964) американдық білімге үлкен әсер еткен алты негізгі дәстүрдің ішінде гербаритизм мен экспериментализмді атады. З. А. Малькованың шетелдік педагогика бойынша зерттеулерінде прагматизмнің Батыстың дамыған елдеріндегі оқу практикасына тұрақты әсері баса айтылған. Бірақ ойлауды қалыптастыруға тар Функционалды және прагматикалық көзқарас белсенді, креативті ойлайтын тұлғаны тәрбиелеу мәселесін шешпейді [18].
Педагогиканың қазіргі даму кезеңі жалпы интегративті тенденциялармен сипатталады. Алайда, оқушылардың математикалық ойлауын дамытуға теориялық көзқарастардың тар екендігі және оқушылардың білімі мен дамуындағы типтік кемшіліктер олардың ойлау үлгісімен түсіндіріледі.
Оқытудың нақты процесінде оқушыға мұғалімнің көмегінің дозасы үлкен мәнге ие және бұл көмек мәселені шешудің құралдарын қамтуы мүмкін. Сонымен қатар, математикалық ойлауды зерттеудің дұрыс емес дәстүрлерінің бірі репродуктивті аспектілерді, нақты ойлау процесінде маңызды рөл атқаратын қалыптасқан стереотиптерді елемеу болып табылады.
Ойлаудың дидактикалық анықтамасы әлі дамымаған, өйткені соңғы уақытқа дейін бұл білім саласы дидактика мен жеке әдістерден алынып тасталды. Соңғы жылдардағы дидактикалық еңбектерде ойлау анықтамасы ассимиляция психологиясы аясында, сонымен қатар "...аналитикалық және синтетикалық қызмет арқылы шындықтың жанама және жалпыланған көрінісі ретінде" берілген. Бұл анықтама ойлаудың философиялық және психологиялық анықтамаларына негізделген, дегенмен оқытудағы ойлау мәселесін қарастыру қазірдің өзінде дидактикалық болып табылады.
Әрқайсысы "өзіндік", ойлаудың ерекше түрін негіздеуге тырысатын жеке әдістерде бұл процесс тар функционалды түрде анықталады. Мысалы, В. П. Абесанскийдің еңбектерінде тарихи ойлау: ойлаудың ерекше түрі ретінде; теориялық ойлаудың бір түрі ретінде; "тарихи ойлау өткенді уақыт өте келе қалпына келтіреді" [19].
Көбінесе жеке әдістемелерде ойлауды анықтау пәннің мазмұны мен функциясының өлшемдеріне негізделеді: "тарихи ойлау - бұл өткен, қазіргі және болжамды болашақты түсінуге бағытталған адамның ақыл-ой әрекеті". Бұл "жеке" ойлау түрлеріне арналған басқа психологиялық және әдістемелік жұмыстарға қарағанда дұрыс анықтама. Алайда, ол ойлаудың анықтамасын оқытудағы жалпы қабілет ретінде алмастырмайды.
Мұндай анықтаманы бермес бұрын бірқатар жалпы мәселелерді қарастырған жөн: ойлау мен оқытудың табиғаты, ойлаудың негізгі тұжырымдамалары мен типологиялары туралы. Оқытудағы ойлаудың анықтамаларынан ол сызықтық, бір өлшемді, білімнің жалпы теориясынан немесе логикадан немесе баланың психикалық даму заңдылықтарынан алынған бір немесе екі критерий негізінде қарастырылғандығы көрінеді. Шын мәнінде, бұл анықтамаларда педагогикалық критерийлер жоқ, өйткені ойлауды қалыптастырудың тұтас педагогикалық теориясы әлі жасалмаған. Оқушылардың математикалық ойлауын қалыптастырудың дидактикалық тұжырымдамасын қалыптастыру мен дамыту процесінің ерекшелігі-оның тамыры оқу мен ойлаудың психологиялық теорияларына кетеді. Педагогикалық психология аясында тенденциялар күшейе түсті, олар кейіннен оқыту мен дамудың педагогикалық теорияларында" өсті" [20].
Сондықтан оқушылардың математикалық ойлауының дамуы туралы педагогикалық көзқарастардың мәнін, генезисін және ерекшеліктерін оқушылардың ойлауын қалыптастырудың негізгі психологиялық теориясын талдау негізінде ғана түсінуге болады. Біздің зерттеуіміздің міндеттері Психологиядағы математикалық ойлау проблемасының даму тарихын жүйелі түрде ұсынуды қамтымайды, диссертация кеңестік кезеңдегі ойлаудың негізгі психологиялық зерттеулерінің нәтижелерін жалпылайды.
Кеңестік психологияда Л.С. Выготскийдің, С. Л. Рубинштейннің және А. Валлонның зерттеулеріне негізделген ойлаудың үш тұжырымдамасы жетекші болып табылады. Л. С. Выготский жоғары психикалық (сана, ойлау, тіл функциялары және т.б.) мәдени-тарихи шығу тегі мен генезисінің теориясын жасады, оның өзегі келесі Заң: кез - келген жоғары психикалық функция сахнада екі рет пайда болады; алдымен - сыртқы, әлеуметтік, содан кейін-ішкі, психикалық. Математикалық ойлауды дамытудың теориясы мен практикасы үшін оқыту мен дамудың өзара байланысы және баланың даму аймақтары туралы ережелер ерекше маңызды. Оқыту дамуға жетелейді. Оқу процесінде проксимальды даму аймағы құрылады - ересектердің көмегімен басшылықпен қол жетімді мәселелерді шешу деңгейі мен тәуелсіз қызметте қол жетімді мәселелерді шешу деңгейі арасындағы алшақтық. Л. С. Выготский Тұжырымдаманың мағынасын қарастырған қызмет бірлігі туралы өнімді идея. Психиканың дамуына белсенді көзқарас оның қызметкерлері мен студенттері А. С.Лурия, С. Л. Рубинштейн, А. Н. Леонтьев, П. Л. Галыперин және басқалардың еңбектерінде одан әрі дамыды [21].
А. Валлонның зерттеулерінде ("іс - әрекеттен ойға" - 1942 және т.б.) баланың ақыл-ойының даму кезеңдері байқалады, ойлау мен практика арасындағы қарым-қатынас мәселесі материалистік тұрғыдан шешіледі, адамның сыртқы, практикалық және ішкі, ақыл-ой әрекетінің құрылымдық изоморфизмі көрсетілген [22].
Қазіргі психологияда ақыл-ой әрекеттерін интерьерлеу тұжырымдамасы оқушылардың танымдық іс-әрекетін кезең-кезеңмен қалыптастыру теориясында көрініс тапты. Бұл теорияны жақтаушылар (П.Я. Халперин, П.Ф. Талызина, Н. А. Подгорецкая және т. б.) ақыл-ой әрекеттерінің тікелей кезең-кезеңмен қалыптасуын сыртқы жоспардан ішкі жоспарға, студенттердің сыртқы сөйлеу арқылы материалдандырылған немесе материалдық объектілері бар әрекеттерінен ішкі сөйлеу арқылы қарастырады [23].
Тарихи, әдеби, математикалық, физикалық және басқа да ойлау түрлері туралы ұғымдар жеке әдістерде қайтадан "жанданды", олар адамның біртұтас, жалпы психикалық қабілетінің әр түрлі мазмұнды формаларын - ойлауды білдіреді. Осыдан педагогикалық қорытынды шығады: оқушылардың ойлау қабілеті барлық пән мұғалімдерінің ұжымдық күшімен белгілі бір оқу мазмұнында дамиды; әр пән оқушылардың жалпы ойлауының дамуына өз үлесін қосады, ал ойлаудың дамуы арнайы мазмұнды игеруге ықпал етеді.
Ойлаудың анықтамалары мен негізгі сипаттамаларын қарастыру оның жұмыс істейтін педагогикалық анықтамаларын қалыптастыруға мүмкіндік береді. Оқушылардың ойлауы-бұл танымдық мәселелерді шешу процесінде оқу мақсаттарына қол жеткізуге бағытталған белсенді аналитикалық-синтетикалық әрекет. Бұл анықтаманың негізінде адам психикасын түсінуге белсенді көзқарас жатыр, оқыту мақсаттары нақты ұғым ретінде аталады: білімді, дағдыларды игеру, студенттерді дамыту және тәрбиелеу. Қазіргі педагогикадағы білім ұғымына әдіснамалық білім де кіреді, яғни. Білім және іс-әрекет әдістері туралы білім, ал Дағдылар мен дағдылар ұғымында әртүрлі жалпы білім беру дағдылары (оның ішінде ақыл - ой). Анықтамада ойлауды дамытудың негізгі жолы - әртүрлі мәселелерді, соның ішінде шығармашылық мәселелерді шешу көрсетілген. Сонымен қатар, анықтамада оқушылардың іс-әрекетін мақсатты ету қажеттілігі атап өтілді. Жан-жақты дамыған тұлға оқушылардың ойлау қабілетін қалыптастыру процесін келесідей сипаттауға болады.
Оқушылардың ойлау қабілетін қалыптастыру дегеніміз - білімді белсенді игеру процесін мақсатты түрде бағыттау және студенттерді танымның қажетті әдістері мен әдістерімен қаруландыру, танымдық қажеттіліктерді тәрбиелеу және осы негізде ғылыми-диалектикалық дүниетаным, пайдалы жұмыс әдеті.
Осылайша, оқуда оқушылардың ойлау қабілетін қалыптастыру-бұл мақсат емес, белсенді тұлғаны тәрбиелеу құралдарының бірі.
Ойлауды педагогикалық зерттеу үшін оны мектеп оқушыларында қалыптастыру құралдарының жолдары туралы мәселе ерекше өзекті болып табылады. Бұл сұрақтың жағдайы мұғалімнің нұсқаулықтарында айқын көрінеді. Бұл мәселені семантикалық бірліктер бойынша талдау нәтижелері: автордың тұжырымдамасы; ойлау параметрлері; ойлауды қалыптастыру шарттары және қалыптастыру жолдары - 3-кестеде келтірілген.
Кестеден көрініп тұрғандай, педагогикалық психологияда мектеп оқушыларының ақыл-ой әрекетінің кейбір заңдылықтарын жас аспектісінде тұжырымдауға, ақыл-ой әрекетінің құрылымын белгілеуге, ойлауды қалыптастырудың педагогикалық шарттары мен осы дамуды анықтайтын параметрлерді бөліп көрсетуге әрекет жасалады. Талданған жұмыстарда ақыл-ой әрекетінің бірқатар маңызды әдістері көрсетілген және оларды жеке жас топтарының оқушыларында қалыптастыру әдістемесі көрсетілген (абстракция, жалпылау, дәлелдеу). Алайда, мектеп оқушыларының ақыл-ой әрекетінің негізгі компоненттері психологиялық зерттеулерде оқшауланған түрде ұсынылған; автордың тұжырымдамасы, ойлауды дамыту параметрлері және ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz