Ағылшын тілі сабағында аутенттік материалдарды пайдалана отырып сөйлеу қабілетін қалыптастыру
Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғары білім министрлігі
А.Қ.Құсайынов атындағы Еуразия гуманитарлық институты
Шетел тілдері кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСЫ
Ағылшын тілі сабағында аутенттік материалдарды қолдана отырып сөйлеу қабілетін қалыптастыру
6В01704 Шетел тілі: екі шетел тілі білім беру бағдарламасы
Орындаған: Н.Қ. Ералы
Астана 2023
Мазмұны
Кіріспе
1
Сөйлеу қабілетін қалыптастыру негіздері
1.1
Аутентикалық материалдар жайлы жалпы түсінік
1.2
Аутентикалық материалдарды қолдануы және қабылдауы
1.3
Аутентикалық материалдардың сөйлеу қабілетін дамытуға арналған түрлері
2
Ағылшын тілі сабағында аутенттік материалдарды қолдана отырып сөйлеу қабілетін қалыптастыру
2.1
Ағылшын тілі сабағында аутенттік материалдарды пайдалана отырып сөйлеу қабілетін қалыптастыру
2.2
8 сынып оқушыларының сөйлеу қабілетін қалыптастырудың негізгі әдістемесі
2.3
8 сынып оқушыларының сөйлеу қабілетін қалыптастырып жетілдіретін жаттығулар комплексі
Қорытынды
Пайдалданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Тіл сөзде айтылатын және естілетін дыбыстардың материалды формада болса, адамдардың араласуының негізгі құралы болып келуі мүмкін, сөйлеуды игеруімен оның барлық функцияларында тілдің қолдануы үшін қажет. Сөз психологиясында сөйлеу жазба түрде сиякты өз ішінен ішкі артикулярлық оқу кезіндегідей жазатын және оқитын адамның миында болады, бірақ ол ана тілде сөйлегендей басқа тілде де дауыстап сөйлеу мен оқу кезінде болады. Сөйлеудің сыртқы көрінісінен (сөйлеу және дауыстап оқу кезінде) ғана емес, сонымен қатар ішкі (жазу және өз ішінен артикулярлық оқу кезінде) шетел тілдің сөйлеуына кез келген оқыту мекемесінде, әсіресе шетел тілдерді оқытатын орта мектептерде оқытудың зор маңыздылығы туралы қорытынды шығады [1].
Орта мектептер үшін шетел тілдер бойынша бағдарлама (шетел тілі бойынша орташа (толық) жалпы білімнің білім стандарты бойында) оқушыларды шетел тілде сөз қызметінің барлық түрлерін, сол сияқты сөйлеу және дауыстап оқуға оқытуды (белгілі бір шекте) көздейді. Бәрін оқытуы үшін, әсіресе шетел тілде сөз қызметінің соңғы екі түрі бойынша үздіксіз талаптар шетел тілде сөйлеуына сәйкес оқыту болып табылады. Осылайша, шетел тілді сөйлеуына оқыту - бұл сонымен қатар бағдарламалық талап.
Осыған байланысты соңғы жылдары шетел тілдерді оқыту әдістемесінде аутенттік мәселеге орасан мән бөлінуде екендігін айту орынды. Ағылшын тіліндегі аутенттік сөзінің аудармасы табиғи дегенді білдіреді. Бұл термин сабақта пайдаланатын мәтіндердің сипаттамасы үшін жиірек қолданылады. Аутенттік ретінде оқыту мақсатында алғашында арналмаған мәтінді дәстүрлі қабылдауға болады. Дегенмен аутентика түсінігі оқыту үрдісінің басқа да жақтарында таралған.
Зерттеу жұмысының өзектілігі: Аутентикалық материалдарды толығымен зерттеп, ағылшын тілі сабағында оқушыларда сөйлеу қабілетін артыру және жаңа әдістерді ұсыну.
Зерттеу жұмысының мақсаты: Ағылшын тілі сабағында аутенттік материалдарды қолдана отырып сөйлеу қабілетін қалыптастыру жолдарын көрсету
Қойылған мақсатқа жету үшін келесідей міндеттер қойылды:
- Сөйлеу қабілетін қалыптастыру негіздерін теориялық тұрғыдан қарастыру
- ағылшын тілі сабағында аутенттік материалдарды қолдана отырып сөйлеу қабілетін қарастыру;
- 8 сынып оқушыларының сөйлеу қабілетін қалыптастырудың негізгі әдістемесі
Зерттеу жұмысының нысаны: орта мектепте шетел тілі сабақтарында сөйлеудің кезінде фонетикалық дағдыларының қалыптасуына арналған аутентикалық мәтіндердің негізінде әдістеме дайындау.
Зерттеу жұмысының пәні: орта мектепте шетел тілі сабақтарында сөйлеу дағдыларын көмектесетін аутенттік материалдар.
Зерттеу жұмысының болжамы: мектепте шетел тілі сабақтарында аутенттік материалдарды пайдалану оқушыларда сөйлеу дағдыларының қалыптасуы кезінде негізгі фактор болып табылады.
Зерттеу жұмысын жазу барысында келесі әдістер қолданылды:
Салыстырмалы - дипломдық жұмыстың тақырыбында белгіленген мәселелер айнасында әдістемелік материалды және зерттеушілердің көзқарастарын зерттеу;
Салыстырмалы - ағылшын тілінен әр түрлі авторлардың оқу құралдарын сол оқу құралдарында аутенттік материалдардың ең көп қолданған коэффициентті анықтау мақсатында зерттеу;
Тәжірибелік - орта мектепте оқу практикасы уақытында шетел тілі бойынша оқыту сабақтарын жүргізу кезінде аутенттік материалдарды пайдалану, нәтижелерді сипаттау және жалпылау.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы: Бұл зерттеудің практикалық маңыздылығы шет тілі сабақтарында шынайы аутентикалық материалдармен жұмыс істеуге арналған әдістемелік ұсыныстарды ұсынуда, шынайы материалды таңдау критерийлерін сипаттауда, сондай-ақ ауызша шет тілінде сөйлеу дағдыларын дамытуға бағытталған жаттығулардың жеке жиынтығын әзірлеуде.
Заманауи кезеңде аутентикалық мәселесі оқу құралдарында және ғылыми басылымдарда аса үстіртін қарастырылады. Оның болуы, бәлкім, шетел тілі сабақтарында сөйлеу дағдыларының қалыптасуы кезінде аутенттік материалдардың практикалық мағынасы ешкімде де күдік келтірмеуінде байланысты болар, осындай материалдарды пайдаланудың нақты нәтижелері бізбен қарастырылған зерттеулердің ешқайсысында көрсетілмеген. Сондықтан біз зерттеу жұмысының ағылшын тілі сабағында аутенттік материалдарды қолдана отырып, сөйлеу қабілетін қалыптастыруға арналған әдістеме жұмысын дайындадық.
Зерттеу жұмысының теориялық құндылығы: мұнда көрсетілген бақылаулар мен тұжырымдар ағылшын тілін орта мектепте оқыту сабақтарында күнделікті қолданысқа енгізуге мүмкіндік береді. Бұл жұмыс істейтін болашақ шет тілі пәнінің оқытушылары үшін маңызды болып келеді.
Зерттеу жұмысының практикалық құндылығы мынаған негізделген: зерттеудің нәтижелері ағылшын тілі практикалық курстарында, жалпы шет тілін меңгеру саласында, арнайы курстар мен арнайы семинарларда, дипломдық, курстық жұмыстарда қолданыла алады.
Зерттеу жұмысының құрылымы зерттеудің мақсаты мен міндеті арқылы анықталады. Зерттеу жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттерден тұрады.
1 Сөйлеу қабілетін қалыптастыру негіздері
1.1 Аутентикалық материалдар жайлы жалпы түсінік
Қaзіргі уақытта жеке және кәсіби мақсатта aуызша және жaзбаша шет тілінде қарым-қатынас жасау дaғдылары мен дағдыларын меңгеру қажеттілігі жaлпыға белгілі фaкт болып тaбылады. Шетел тілін оқытудың мaқсаты - мәдениетаралық қaрым-қатынасқа қол жеткізу. Aутентикалық материалдарды пайдалану шет тілін үйренуге деген қызығушылықты aрттырады, сөйлеу әрекетінің бaрлық түрлерін белсендіруге көмектеседі, оқытылaтын тілдің елдерін мәдениетімен таныстырады, әлеуметтік-мәдени құзыреттіліктерді дaмытады.Аутенттілік өз негізін 1970 жылдары пaйда болғaн тілді комуникативті оқыту бағдарламасының шығуынан бaстaу алғaн. Аутенттілік грек тілінен аударғанда "негізігі", "түпкі" деген мағынаны білдіреді. Аутентті материал дегеніміз, longman сөздігіне сүйенсек, табиғи сөйлеу мен жазылым әрекеттерінің дәрежесінде қарастырылған тілдік материалдар. Аутентті материалдар талқылау, өз ойын жеткізу қабілеттерін дамытуда жақсы қызмет атқарады. Бұл материалдардың қатарына : газет-журнал мәтіндерін, бейне материалдарды,мультфильмдерді жатқызуға болады. Аутентті материалдармен жұмыс сабақтың қызықты өтуіне себепші болады, екіншіден, сабақта оқушылардың өздігінен жұмыс істеу қабілетін, өзіндік пікір қалыптастыру қабілеттерін дамытуға үлес қосады.Адам өзінің өмір қажетін өтеуге байланысты басқа біреулермен пікірлеседі, ой алмасады. Бүл үшін сол ұлттың, тілдің грамматикалық ережелеріне сәйкес сөз тіркестерін пайдаланады.
Адам баласының сана-сезімінің дамуында дыбысты тілдің пайда болуының маңызы зор болды. Сөйлеудің пайда болуы нәтижесінде адам организмі анатомиялык өзгерістерге түсіп, дыбыс артикуляциясына қабілеті бар сөйлеу аппараты жасалды. Осының арқасында адам жеке дыбыстарды ғана емес, түрлі дыбыс тіркестерін, тиісті мән-мағынасы бар сөздерді айта алатьн қабілетке ие болды.
Сөйлеу адам санасының басты белгісі. Ол бізді жануарлар дүниесінен ерекшелендіріп тұратын негізгі жан куаты. Сөйлеу мен сананың пайда болып, біртіндеп қалыптасуын тек биологиялық жағдайлардан емес, ең бастысы қоғамдық-әлеуметтік, тарихи факторлардан іздестіруіміз қажет. Сана мен тіл адамзат қоғамының тарихи дамуының, олардың іс-әрекетпен айналысуының, еңбек құралдарын жасап, пайдалана білудің нәтижесі.Тіл, сөйлеу ежелден бері жеке адамның да, қоғамдық ой-санасын дамытып жетілдіруде аса маңызды рөл атқарады. Сөз ойлы да, мәнерлі де болуы тиіс. Әйтпесе, ол көздеген мақсатына жете алмайды. Тіл арқылы жеке адамның тәжірибесі, санасы ұжымның басқа мүшелерінің игілігіне айналады. Ал жеке адамның жеке санасы да сыртқы ортаның ыкналымеп, оқу-тәрбие процесінің әсерінің нәтижесінде үздіксіз дамып отырады. Бүл екеуінің дамуы бір-бірімен шарттас.
Адамдардың арасында қатынас құралы ретінде тілдің қызмет атқаруы, оның негізгі қызметі. Тіл сондай-ақ, адам сана-сезімінің, психологиясының көрсеткіші де. Тіл адамды қимыл-әрекетке де итермелейді. Бұл оның атқаратын екінші қызметі. Тілдің бұл екі қызметі өзара тығыз байланыста болады. Олар үнемі қатарласа, бірі екіншісін демеп, кейде қарама-қарсы бағытта жүріп отырады. Мәселен, Мұғалім келді деген сөйлем-де мұғалімнің келгені жөнінде айтылса, мұғалім келді ме? деген сөйлем екінші бір адамды осыған жауап қайтаруға мәжбүр етеді.
Әрбір адам кішкентай кезінен бастап айналасындағы адамдармен пікірлеседі, өзінің күнбе-күнгі сөйлеу тәжірибесінде тілдің мағыналық жағын меңгереді, біртіндеп сөздік қоры молайып отырады. Алғашқы кезде бала көптеген дыбыстарды, жеке сөздерді үлкендерге еліктеу арқылы үйретеді. Осы кездегі сөздері көбінесе жеке, нақтылы болып келеді. Өсе келе өз ана тілінің негізгі сөздік қорын, сол тілдің ішкі заңдылықтарын үйренеді, кейін есейе келе тілдің дамуы қоғам дамуының көп ғасырлық тарихи кезеңдерінде қалыптасып отыратын құбылыс екенін аңғарады. Тіл арқылы ойымызды басқа біреуге жеткізуді сөйлеу деп атайды.
Сөйлеу - пікір алысу процесінде жеке адамның белгілі тілді пайдалануы. Бір тілдің өзінде сөйлеудің сан алуан формалары болуы мүмкін. Сөйлеу жеке адамдардың арасындағы озара түсінуді реттестіру үшін, пікір алысу үшін қызмет етеді. Сөйлеу процесі арқылы адам өзінің білімін, практикалық тәжірибесін байытын қана қоймай, сонымен қатар ғасырлар бойы жинақталған қоғамдық тәжірибе меңгеруге де мүмкіндік алады. Ойдың тілі сөз. Біз сөз арқылы ғана неше түрлі ойымызды сыртқа білдіре аламыз.
Сөзді қабылдау және оны ұғыну бір-бірімен тығыз байланысты. Сөзді дұрыс қабылдамай тұрып, оны ұгынуға болмайды. Жеке сөздерді қабылдаудың өзі оны ұғынуды қажет етеді. Қабылдау мен ұғыну бір мезгілде жүріп отырады, бірінсіз-бірі іске аспайды.
Интонацияны қабылдау сөйлеу аппаратында, адамның мәнерлі қозғалыстарында түрліше реакция тудырады. Мәселен, бұйрық интонациясы бойынша іс орындалса, тілек интонациясына келісу немесе келісушілік білдіреді. Адамға тон сөйлеу әрекетінде екі сипат болуы шарт. Бұларсыз сөйлеу өзінің қызметін дұрыстап атқара алмайды. Мұның біріншісі - сөйлеудің мазмұндылығы, екіншісі - оның мәнерлілігі делінеді. Сөйлейтін сөзде мазмұн болмаса, ол өзіндік сөздік мәнін жояды. Сөздің мазмұндылығы дегеніміз екінші біреуге жеткізілетін ойдың айқындығы. Ойы таяз кісі бос сөзді болады, оның сөзі де айқын, таза болмайды. Адам сөзі байлығының бір себебі-адамдардың өзара сөйлесуі үшін жоғары дамыған және өте нәзік анатомиялық - физиологиялық (сөйлеу мүшесі) апаратының болуында. Бұл аппарат біздің ертедегі ата-бабаларымыздың біртіндеп адамға айналу процесінде пайда болған.Ғалымдардың айтуынша маймылдың жетілмеген көмекейі неғұрлым дұрыстап модуляция жасау үшін модуляция жолымен ақырындап, бірақ үнемі өзгере берді, ал ауыз органдары бірте-бірте бір оның дыбыстан соң бір анық дыбыс шығаруды үйренді - деп жазған. Егер түйсіктер, қабылдаулар және елестер - бірінші исгнал системасына жатса, онда өзінің дамыған түрінде тек адам баласына ғана тән сөйлеу екінші сиганал системасына жатады.Ғалымдардың айтуына қарағанда, адамдарда айтқанда сөз ретінде естіліп те, көрініп те тұратын бірінші сигналдың сигналы екінші дәрежелі сигнал пайда болып, дамып, әрі төтенше жетіле түсті. Сөйлескен кезде біз басқа адамдарға қаратып сөз айтамыз, сондай-ақ, басқа біреулердің бізге айтқан сөздерін таңдап қабылдаймыз.
Сөйлеудің қозғау орталығы (тілді, көмекейді және басқа да сөйлеу мүшелерінің қозғаласын басқаратын) мидың маңдай қатарларының төменгі жағында орналасқан. Сөйлеуді қабыс алатын орталық (есту орталығы) мидың сол самай жағында орналасқан.
Сыртқы естіртіп сөйлеуді сыртқы сөйлеу деп атауға болады. Бірақ та, айланған кезде іштей сөйлеуді де пайдаланамыз деп жоғарыда айтқанбыз. Мұндай сөйлеуді ішкі сөйлеу деп атайды.Сыртқы сөйлеу ауызыша және жазбаша түрде болады. Ауызша сөйлеу, өзінің аты көрсетіп тұрғандай, бір адамның сөйлеуі болады - Әдетте бұл сөйлеу (лекция, баяндама, әңгіме т.б. сияқты) басқа да адамадарға тыңдаушыларға қаратылып айтылады, сонымен қатар тыңдаушылар жоқ жерде де, адам өзін-өзі дыбыстап сөйлеуі мүмкін. Монологтың сөйлеу тыңдаушыларға арналған кезде, оларды көбіне қалуы тиіс. Сондықтан да басқаларға сөйлеп тұраған адамның оның сөзіне жұрт назарын қалай аударып отырғанын ескеруі қажет.
Мұғалімнің сабақты түсіндіруі де монолог түрінде болуы мүмкін. Орта буын сыныптарда сөйлеудің монологтық түрлерін шамадан тыс қолдана берудің қажеті жоқ екенін айтып кеткен жөн. Жас оқушылар сабақты лекция түрінде түсіндіргеннен гөрі, оны өзара әңгіме ретінде түсіндіргенде, анағұрлым жақсы таңдап, түсініп, меңгеріп алады.Екі адамның, не болмаса одан да көп адамдардың өзара әңгімелесуін диалогтық сөйлесу дейді. Әдетте сөйлесушілердің сөзі алма-кезек келіп отырғандықтан монологтық сөйлеу тәрізді ұзақ болиайды. Диалогтық сөйлеу кей кездерде пікір таласа, диспут, түрінде болып, соның барысында кейбір мәселенің анықталуы мүмкін.Тілдің фонетикалық құралдарын игеру маңыздылығы былайша түсіндіріледі: дыбыстық тіл әрқашан адам қоғамының жалғыз тілі болып келеді. Демек, кез келген ой тілдің дыбыстық бұлтшасы арқылы беріледі және қабылданады. Сонымен қатар, тілдің фонетикалық жүйесін игеру оқуға және жазуға қажет. Кеңес психологтары мен физиологтарымен жасалған көптеген тәжірибелік жұмыстар адам үшін фонематикалық есту және берік ішкі есту көріністердің қажеттілігін орнатты, себебі олардың болуына байланысты адам дұрыс оқып және жаза алады. Аталмыш зерттеулер фонематикалық есту және дыбыстарды артикуляциялауға қабілеттілігінен айырылған адам толығымен оқу және жазу дағдыларын жоғалтады.
Оқу барысында игерілген басқа тілдік сөйлеудің екі түрі бар: 1) орфоэпикалық сөйлеу және 2) аппроксимді сөйлеу, яғни орфоэпикалық сөйлеуге сол немесе басқа дәрежесіне жақын сөйлеу. Басқа тілдік орфоэпикалық сөйлеу - бұл сол тілде сөйлеушінің сөйлеуінің практикалық түрде әдеби (стандартты, үлгілі) сөйлеуімен сәйкес келетін сөйлеу. Орфоэпиялық сөйлеуді әдетте арнайы тілдік (жоғары әсіресе) оқыту мекемелерде оқитындар иемденеді, бірақ бәрі емес, тек өзінің басқа тілде сөйлеуіне күш бөліп тырысатын және жақсы фонетикалық қабілеттіліктеріне ие адамдар ғана иемденеді. Дегенмен орфоэпиялық сөйлеуді игеру міндет емес. Барлық осындай мақсаттарға аппроксимді сөйлеуді игеру жеткілікті.
Аппроксимді сөйлеу түсінігі және тілдік емес оқыту мекемелердің оқушыларын аппроксимді басқа тілдік сөйлеуге ғана оқытуға негізделуі шетел тілдерді оқыту облысындағы кеңес мамандарына тиесілі. Дегенмен бұл идеяларды өңдеу енді басталуда, және осы сызық бойынша көбі жасалмады. Көбінесе, аппроксимді сөйлеудің нақты және толық ғылыми анықтамасы жоқ, оның көлемі бекітілмеген, оның түрлері, дәрежесі немесе өрбуі анықталмаған. Ағылшын аппроксимді сөйлеудің көлемі, яғни ағылшын тілінің қандай фонетикалық құбылыстары, мысалы ағылшын фонемалардың аллофондарының қандай сипаттамаларын орфоэпиялық сөйлеу немесе аппроксимді сөйлеуге жатқызатынын аталмыш құралдың теориялық бөлімінде бекітіледі.
Аппроксимді сөйлеудің кейбір түрлері, дәрежесі немесе өрбуі анықтамасы төменде келтірілген. Бәрінен де бұрын аппроксимді сөйлеудің түрлерін олардың орфоэпиялық сөйлеуге жақын шеткі нүктелері немесе дәрежелері бойынша бөліп қою керек. Осындай болатындар: 1) орфоэпиялық сөйлеуге аса жақынырақ емес және минимальды аппроксимді сөйлеу атауына келетін аппроксимді сөйлеу және 2) орфоэпиялық сөйлеуге аса жақынырақ және максимальды аппроксимді сөйлеу атауына келетін аппроксимді сөйлеу. Минимальды аппроксимді сөйлеу деп фонологиялық қателіктерден толық тәуелсіз, бірақ құрамында фонологиялық емес қателіктердің көп мөлшері, оған қоса өрескел фонологиялық қателіктер де (соңғылары практикалық бөлімде көрсетіледі) болатын аппроксимді сөйлеу атайды. Максимальды аппроксимді сөйлеу деп фонологиялық және өрескел фонологиялық емес сөйлеулерден толық тәуелсіз, бірақ ұсақ фонологиялық емес қателіктердің кейбір мөлшері болатын аппроксимді сөйлеуді атайды. Осы екі шеткі нүктелердің арасында жатқан аппроксимді сөйлеудің орфоэпиялық сөйлеуге қалған жақындығының дәрежесі соншалықты әр түрлі және сан алуан, олардың өрбуі немесе жіктеуін бекіту мүмкін емес. Орта мектептер (шетел тілі бойынша орташа (толық) жалпы білімнің білім стандарты бойында) үшін шетел тілі бойынша бағдарламада бар фонетикалық материал орта мектеп оқушыларын аппроксимді ағылшынша сөйлеудің минимальды емес, максимальды оқытуын қарастырады. Осылай, бағдарлама келесі пунктті енгізеді: дауыссыздардың жіңішке болмауы. Сонымен, фонологиялық тұрғыда айтатын болсақ, ағылшын тілінде дауыссыздардың жіңішкелеуі фонологиялық қателікке жатпайды және сондықтан минимальды аппроксимді сөйлеуге кірмейді. Ағылшын тілінде сөйлейтін елдерде бар (мысалы, Ұлыбританиядағы оңтүстік ағылшын деп таталатын және АҚШ-тағы жалпыамерикандық) ағылшын тілінде сөйлеудің барлық ұлттық нұсқаларынан жалпымемлекеттік оқыту нормасы ретінде әкімшілік бекітусіз оңтүстік ағылшын (әдеби) сөйлеу қабылданған.Ағылшын тілі пәні мұғалімдері қазіргі кезде ағылшын тілін оқыту сапасын жақсарту мақсатында тіл үйрету саласында әлемдік озық тәжірибелерді, жаңа технологиялар мен әдістерді барынша қолдануда.
Ағылшын тілі сабағында аутенттік материалдарды қолдана отырып,оқушылардың тілін дамыту, білім - білік дағдыларын қалыптастыру, сөйлеуге деген қызығушылығын, белсенділігін арттыру мақсатында жүргізілетін жұмыстарға төмендегідей әдістерді жатқызуға болады:
1. Ауызша әдіс - теория және фактіге негізделген білімді қалыптастыруда, үй тапсырмасын және жаңа сабақты пысықтауда, ережелерді қайталауда пайдаланылады.
2. Көрнекі әдісті - бақылау қабілетін дамыту, оқылатын мәселеге ықыласын көтеру және оқу материалының мазмұнын көрнекілік арқылы түсіндіруде қолданылады.
3. Практикалық әдіс - практикалық іскерлік пен әдетті дамыту үшін және тақырып мазмұнына сәйкес практикалық жұмыстарды жүргізу үшін түсіндірілген материалды оқушылардың қаншалықты меңгергенін бақылау үшін пайдаланылады.
4. Іздену әдісі - өзінше ойлануды және зерттеу қабілеттерін дамыту үшін оқушыларды тақырыпты проблемалық оқытуға әзірлеуде қолданылады.
5. Индуктивтік әдіс - қорытынды жасау қабілетін дамыту күрделендіре оқыту үшін, ойлау қабілетін қалыптастыру үшін пайдаланылады.
6. Өзіндік жұмыс әдісін - оқу әрекетінде жұмыс істеуде қабілетті дамыту және оқу еңбегінде дағдыны қалыптастыруда жеңіл тақырыптарды өз бетінше дайындауға, дидактикалық материалдармен тиімді жұмыс жасай білуге баулу үшін қолданылады.
7. Ойын әдісі - оқушының сабаққа деген қызығушылығын оятып, белсенділіктерін арттыра түседі, сонымен қатар оқушылардың сөйлеу - білік дағдыларын қалыптастырады. Аталған әдістерді пайдалана отырып түрлі тапсырмалар мен жаттығуларды, теориялық мәселелер мен қағидалардымеңгерту тиімді болып табылады.
1.2Аутентикалық материалдарды қолдануы және қабылдауы
Көптеген әдістемеші ғалымдар мәтінді оқытудың негізгі бірлігі ретінде таниды. Мәтін тілдік бірліктердің қызмет етуін көрсетеді, мәдени ақпаратқа ие, мәдени ақпаратқа ие, оқушыларды мотивациялайды, коммуникацияға ықпал етеді, пәнге деген қызығушылықты арттырады. Оқыту процесінде оның әртүрлілігі зерттеулердің маңыздылығын анықтайды.Соңғы жылдары шет тілін оқытушы құрал ретіндегі аутенттік мәтіндерге деген қызығушылық артты. Аутенттік мәтін деп тілде сөйлеушімен жасалған және оқыту мақсаттарына арналмаған мәтіндерді түсіну қабылданған. Мұндай мәтіндердің көптеген артықшылықтары бар, өйткені олар:
1) сол тілде сөйлеушілерінің тіліндегі шынайы функциялауды және табиғи әлеуметтік контекстіде көрсетеді;
2) жанры мен табиғаты бойынша әркелкі;
3) оқушылардың қызығушылығын арттырады;
4) сабақтағы коммуникативтік қатілеттеріне ықпал етеді;
5) оқушыларды тілді аутенттік ортада қабылдауға дайындайды;
6) шетел мәдениетімен танысудың тиімді құралы болып табылады.
Аутенттік мәтіндерге көбінесе оқу мәтіндері қарама-қарсы келеді, яғни өзге ұлт өкілдерін оқытуға арналған мәтіндер; авторлар сол тілде сөйлеушілер болып табылмайды. Қазіргі заманғы кітаптар аутенттік материалдарды қолдану тенденциясын көрсетеді.
Аутенттік түсінігі әдістемелік жағынан мәтіннің қасиеттерін сипаттаумен шектелмейді, сонымен қатар ол оқу процесін барлық жағынан қарастырады: оқуда әсерлесу, көрнекілік пен материалды рәсімдеу әдістері, тапсырмалардың сипаттамалары, қабылдаудың ерекшеліктері және т.б.
Шет тілдерін үйретуде қолданылатын аутенттік ақпараттар (біздің жағдайда, мәтіндердің) мәселесі, өз бетінше, көптеген қарама-қайшылықтарға ие. Аутенттік мәтін деген түсінік әдістемеде пайда болғанына көп уақыт өткен жоқ, бұл қазіргі заманғы шет тілін үйретудің негізгі бір жолы. Қазіргі кезде аутенттік мәтіндердің мәнін анықтаудың бірнеше амал-тәсілдері ерекшеленген.
Күнделікті және тұрмыстық өмірдің мәліметтері прагматикалық ақпараттар немесе мәтіндердің жеке тобына енеді: хабарландырулар, сауалнамалар, маңдайша жазулар, заттаңбалар, мәзір мен есепшоттар, карталар, туризм, демалыс, тауарлар, жұмыс орындары және т.б. бойынша жарнама түріндегі анықтамалық басылымдар. Олар шет тілдерінде сөйлейтіндердің қоғамдық ортасына еніп кетуге мүмкіндік береді, алайда кітаптағы мәліметтерден көлемі бойынша аз.
Біздің ойымызша, прагматикалық мәліметтерге ақпараттық радио- мен телебағдарламаларды, жаңалықтар ақпараттарын, ауа-райын, әуежайлардағы, вокзалдардағы басылымдар түрінде көрсетілген ақпараттық хабарландыруларды жатқызуға болады. Осындай мәліметтерді қолдану біз үшін өте маңызды, себебі олар қазіргі заманғы шет тілінің үлгісі болып табылады және сол елдің күнделікті өміріне иллюзиялық түрде қатысуға мүмкіндік береді, бұл оқушылардың шет тілін меңгеруге құлшынысын арттырады.
Қандай да бір салада қолданылуына байланысты прагматикалық мәліметтердің келесі түрде жіктелуін көрсетуге болады:
- оқу-кәсіби саладағы қарым-қатынастар;
- әлеуметтік-мәдени ортадағы қарым-қатынастар;
- тұрмыстық ортадағы қарым-қатынастар;
- сауда саласындағы қарым-қатынастар;
- отбасылық-тұрмыстық қарым-қатынастар;
- спорттық-сауықтыру саласындағы қарым-қатынастар;
Аутенттік мәтіндер - шет тілдерінде сөйлейтіндердің коммуникативті тәжірибесінен алынған мәліметтер деген қорытындыға келуге болады.
Тілді аутенттік мәтіндердің негізінде үйрену, яғни түпнұсқалық негіздерден алынған және оқу мақсаттарына арналмаған мәліметтерден үйренген жақсы. Бірақ басқа жағынан алғанда, мұндай материалдар тілдік аспектіден алғанда қиын және оқудың нақты міндеттері мен жағдайларына үнемі сәйкес келе бермейді. Сондықтан, біздің ойымызша, әдістемелік немесе оқу аутенттік мәтіндердің жеке тобын бөліп қарастырған жөн. Соңғысында оқу әдістемелік құралдардың авторлары аутенттік оқу мәліметтерінің барлық параметрлерін ескере отырып, мәтіндер құрастырады.
Аутенттік оқу мәліметтері келесідей параметрлерге ие:
Функционалдық аутенттік - тілдік міндеттерді шешу үшін лингвистикалық құралдарды таңдаудың шынайылығын көрсететін түсінік, функционалдық аутенттік мәтінмен оқушының жұмысы оны тілдің шынайы жағдайларда қолданылуына жақындатады, оны әр түрлі лингвистикалық құралдармен таныстырады және осы тілдік құралдарды өз бетінше функционалдық аутенттік қолданылуына дайындайды.
Лексика-фразеологиялық аутенттік - оқу мәтінінің аутентикалығы көбінесе лексика мен фразеологияның дұрыс таңдалуымен анықталады. Бұл кезде таңдаудың негізгі белгілеріне сол не басқа бірліктердің аутентикалығы, оның жиілігі, олардың нағыз ағылшын тілінде қолданылуы жатады.
Грамматикалық аутенттік - бұл ауызша және жазбаша тілдік қасиеттерге тән грамматикалық құрылымдарды қолданумен байланысты.
Құрылымдық аутенттік - мәтіннің ерекше құрылымымен, логикасымен, мазмұны мен ресмилігімен байланысты ұғым. Мәтіннің құрылымдық аутенттік белгілеріне мазмұндық және ресми толықтығы, оның құрамындағылардың арасындағы берік логика-грамматикалық байланыстар жатады.
Аутенттік мәтіннің статистикалық сипаттамасы деп - тілдік туындыға тән заңдылықтар мен сандық сипаттамаларды айтады. Статистикалық сипаттама аутенттік мәтіннің басқа бөліктерімен байланысқанда әдістемелік мақсатта жасалынған аутенттік мәтіннің тиімді моделін жасауға мүмкіндік береді.
Мазмұнды аутенттіктың белгілеріне келесілерді жатқызуға болады:Мәдени аспект - оқу әдістемелік құралдарының құрамында елді танысумен байланысты ақпараттар көп көлемде болады, олардың элементтері шет тілін меңгеруге қызығушылық мен құлшынысты біршама арттырады.Ақпараттық аспект - оқу мәліметтерін таңдауда қолданылатын анықтаушы мәліметтер. Кез-келген оқу материалдарында оны қабылдаушыны қызықтырушы жаңа ақпараттардың болуы. Материалдар оқушылардың жастық ерекшеліктеріне, қызығушылықтарына қарай таңдалынуы тиіс, ақпараттар оның мәнділігі мен қол жетімділігіне қарай бағалануы қажет. Шет тілдер сабағының мақсаты ақпараттарды жеткізу ғана емес, оған қоса оқушылардың қызығушылығын арттырудың құралы екенін ұмытпаған жөн. Ситуациялық аспект - оқу материалы ретінде ұсынылатын шынайы жағдайды, белгілі эмоциялық зарядтың болуын білдіреді. Ситуациялық аутенттік оқушылардың қызығушылығы мен эмоциялық жауапты реакциясын көрсетуге көмектеседі, ол өз кезегінде, заттарға деген жағымды қарым-қатынасты қалыптастырады.
Ұлттық ментальдық аспект - Қазақстанда оқу үрдісін ұйымдастыруда біздің елдің менталитеті мен қалыптасқан өмір салтын ескерген жөн. Аутенттік мәлімет тым өзгеше болмауы қажет және ұлттық мәдениеттердің үлкен айырмашылықтарына байланысты түсініксіз болмауы керек.
Рәсімдеу аспектісі нағыз мәлімет әсерін жасауы қажет. Мысалы аудиомәтіндерде дыбыстар (environmental clues), көліктің шуы, қоршаған ортадағы адамдардың әңгімелері, телефон қоңыраулары, әндер маңызды. Бұл ұсынылатын жағдайлардың сипаттамасын жақсы түсінуге көмектеседі, шет елдің өмірін қабылдау әдетін қалыптастырады. Аутенттік мәліметтермен жұмыс істеу нақты жағдайларда нақты адамдардың арасындағы шынайы коммуникация қасиеттеріне ие болуы қажет. Аутенттік рәсімдеу мәліметтердің коммуникативтік міндеттерін түсінуін жеңілдетеді.
Оқу тапсырмасының аспектісіне оқу материалдарының аутентикалығы өте маңызды. Оларға оқу үрдісінен тыс уақытта ақпараттар көздерімен жұмыс кезінде мәтінмен тапсырмалардың байланысына ықпал етуші әсерлер жатады. Ойлануды дамытатын тапсырмаларға ерекше мән берген жөн, өйткені олар аутенттік коммуникативтік әрекет болып табылады, оған оқушы күнделікті қарым-қатынас ұстау кезінде жүгінеді. Ол тағы да сабақтың шеңберінде аутенттік мәтінмен жұмыс істеудің негізіне айналады. Аутенттік материалдарға жеке хаттарды, әзілдерді, мақалаларды, ежелгі өмірден хаттарды, жарнаманы, аспаздық рецептіні, ертегілерді, сауалнамаларды, ғылыми және ел танушылық мәтіндерді жатқызуға болады аутенттік жанрдың сақталуы маңызды, өйткені жанрлық-композициялық алуандық оқушыны өмірдің әр түрлі саласымен байланысты және әр түрлі стильдерге жататын тілдік клишемен, фразеологиямен, лексикамен танысуға мүмкіндік береді. Сонда да, көптеген факторлармен байланысты оқу материалының аутентикалылығын ерекше бөліп қараған жөн: ол қолданылатын жағдайлар; оқушылардың жеке қабілеттері; оқытушының мақсаттары және т.б. Енді біз шет тілін үйренуде қолданылатын барлық аутенттік мәліметтерді аутенттікқа және оқу-аутенттікқа бөліп қарастырамыз. Осылайша, аутенттік мәліметтер деп - лексикалық және грамматикалық толықтығымен, қолданылатын тілдік құралдарының адекваттылығымен сипатталатын түпнұсқалық көздерден алынған мәліметтерді айтамыз, олар аутенттік сөздердің қолданылу аясын көрсетеді, олар оқу мақсатына арналмаса да, бірақ шет тілін оқуда қолданылуы мүмкін. Оқу-аутенттік мәліметтер - бұл аутенттік оқу үрдісінің барлық параметрлерін, аутенттіктың сынауларын ескерумен дайындалған және нақты оқу тапсырмаларын шешуге арналған арнайы мәліметтер. Аутенттіктің негізгі белгісіне біз оның функционалдық белгісін жатқызамыз. Функционалдық деп - аутенттік мәліметтердің өмірлік қолдануға, шынайы тілдік ортаға бейімделу көрінісіне бағытталуын түсінеміз, бұл шет тілін меңгеруде маңызды фактор болып табылады. Функционалдық аутенттік мәліметтермен жұмыс істеу оқушыны шынайы жағдайларға жақындата түседі, оны әр алуан лингвистикалық құралдармен таныстырады және осы тілдік құралдарды өз бетінше қолдана алуына дайындайды.
1.3 Аутентикалық материалдардың сөйлеу қабілетін дамытуға арналған түрлері
Аутентиканың барлық аспектілерін сипаттауға түрлі амалдар бар. Солардың кейбіріне тоқталып кетсек.
X. Уиддоусон аутентиканы тілдік сөйлеуіне тән қасиеттен бұрын, оқу үрдісінің сипаттамасы ретінде қарастырады. Ол шынайылық және аутентика түсініктерін шектейді. Шынайы ретінде оқыту мақсатында емес тілді пайдаланудың барлық жағдайлары жатады. Аутентика болса оқытудың өзара әсерлесуінің қасиеті ретінде қарастырады. Сондықтан сыныпқа тек шетел газеттің бір бетін әкелу аздық, оның үстінен аутентикалық тұрғыда жұмыс үрдісін жасау керек. Мәтінмен жұмыс жасауды жаттығу ретінде емес, аутентикалық коммуникативті қызмет ретінде мұғалім балаларды үйретуі керек, мұғалім осылайша сабақта табиғи әсерлесуді ынталандырады. Басқа сөзбен айтқанда, аутентика әдістемелік жоспарда шетел адамы үшін емес, осы тілді сол тілде сөйлеуші үшін авторға арналған мәтін түрде әкелген бірдене болып табылмайды. Аутентика оқу үрдісінде оқушылардың мәтінмен жұмыс жасау барысында, мұғаліммен және бір-бірімен әсерлесуі кезінде құрылады. Осылайша, сабақта қолданатын тілдің және нақты тілдің дәстүрлі қарама-қайшы қойылуынан босатылады. Оқытуды аутентикалық емес деп белгілеуі қажет емес, бәрі оқу материалын қалай пайдаланатынан байланысты.
Әдістемеде аутентика деп есептейтін тапсырмалардың нақты анықттамасы өңделмегенін айтып кету керек. Көбі нақты контекстке тәуелді. Дегенмен, біздің көзқарасымыз бойынша, шынайы өмірде аутентикалық емес мінез-қылығында шетел тілді зерттеу жағдайында аутентикалық болуы мүмкін, әйтпесе біз аутентикалыққа жатқызуға болатын тапсырмалар шеңберін ұзартуға қауіп туғызуымыз мүмкін. Педагогикалық мақсатпен басқара отырып, осындай тапсырмаларды пайдалану дұрыс емес етістіктер жіктелуі немесе хорлы жұмыс сияқты оларды оқу үрдісі үшін табиғи разрядқа жатқызуға болады, бірақ аутентикалық разрядқа жатпайды. Сол сияқты аутентика және тиімділік түсініктерін араластыруға болмайды. Аутентикалық сөйлеу қылығын аутентикалық еместен бөлетін нақты шекараны аутентикалық емес тапсырмалардың оқыту тиімділігінен тәуелсіз, олар сабақта табиғи болса да, бекіту қажет. Сабақта әлеуметтік жағдай аутентикасының мәселесін қозғай отырып, М.Брин сыныптың өзінен әлеуметтік контекст ретінде қарастырады, мұнда оқушылардың тіл туралы ақпаратта, жағдайда қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін жағдайлар жасалуы керек деп ойын білдірді. Осы әлеуметтік контексттің негізгі функция ретінде оқу болып табылады. Автор осы контекстте оқу мазмұнын меңгеру, туындаған тілдік мәселелерді талқылау және оларды шешу әдістері мақсатында араласуды аса аутентикалық деп санайды. М.Бриннің ойы бойынша ойдан табылған ахуалдарды қиял жағдайларда ойнау, аталмыш адамға келмейтін оқыту айдиториясында орынсыз бөтен рөлді орындау, аутентикаға жатпайды. Ол шетел тілі кабинетінде оқушы аутентикалық болып сол оқушының рөлі болып табылады, және нақ соның арқасында оқушы тілді меңгереді деп есептейді.
М.Бриннің көзқарасы бірмәнді болып келмейді, себебі ол оқытудың мүмкіншіліктерін шектейді, оқыту үрдісін әлсіретеді және акценттерді оқытудың соңғы мақсаттарынан оның аралық тапсырмаларына ығыстырады. Адам тілді сол туралы және қателіктерді жеңу әдістері туралы ақпарат алу үшін меңгермейді, дегенмен оқыту кезінде бұл еспектілер үлкен рөл атқарады. Тілді меңгеріп шығу бойынша жұмыс мақсаты көптеген жағдайларда шетел тілі кабинетінен тыс коммуникативті міндеттерді шешуге және араласудағы әр түрлі жағдайларда түрлі әлеуметтік рөлдерді (бұл рөлдерде оқушы рөлі кірмейді) орындауға мүмкіндік беретін нақты білім деңгейіне жету болып табылады. Сондықтан, біздің ойымыз бойынша, сабақтағы қиял жағдайды ойнау, мысалы, сатушы мен сатып алушының арасындағы диалог сату-сатып алу жағдайы оқыту аудиториясында аутентикалыққа жатпайды және оқушылардың өмірінде сатушының рөлі мүлдем тән емес жағдайға қарамастан, жіберілген бақылау қателіктері туралы мұғалім мен оқушының арасындағы сөйлесу сияқты, яғни сол дәрежедегі оқыту аутентикасымен (М. Бриннің термині) сипатталады. Тілді үйреніп жүргендермен оның шетелдікпен пайдалану нақты өзіне тән өзгешелігі бар. Шетел тілі сабағында құтыла алмайтын кейбір шарттылық ана тілінің орнына басқа тілді пайдалану өзіндік факторымен анықталады. Бұл сабақ жалпы оқыту үрдісінде зәлімдеу болып тұр және оқыту қызметінде ерекшеліктер жанында сипатталады. Шарттылық, ойын элементтері, қиял шетел тілді меңгеруде аутентикалық және ажырамас элементтері болып табылады. Сонымен, шетел зерттеушілердің жұмыстарында оқыту үрдісіне қосымшада аутентиканың әртүрлі аспектілері жазылған. Алуан түрлі келісімдерге қарамастан, бір жағынан, лингвистика және социолингвистика талаптары арасында нақты тепе-теңдікке жету, екнші жағынан, шетел тілдерді оқытудың әдістемелері мәселесі әлі де ашық тұрғыда шешімін таппады. Оқыту мақсаттарына арналмаған мәтіндерді оқуда пайдалану талабы әдістемелік шындыққа жатпайды. Сол уақытта оқыту аутентика термині кең түсіндірмені жібереді, осылайша, кез келген оқыту материалдарын және тілді меңгеруге көмектесетін тапсырмаларды пайдалануды ақтайды және осы негізде оларды автоматты түрде аутентикалыққа жатқызады.
Лингвистика, социолингвистика және шетел тілдерді үйрету әдістемелері талаптары арасында қажетті тепе-теңдікке жету жоспарында бізге әдістемелік аутентика термині ұсынылады. Оның оқыту аутентикасы түсінігінен ұстанымды айырмашылығы мұнда: әдістемелік аутентикалық материалдарды құру және іріктеу кезінде біз қойылған нәтижені алуға тиімділігімен ғана емес, сонымен қатар олардың мәтіндес, байланыстық, ақпараттық, жағдайлық және т.б. осындай негізгі критерияларға сәйкес болуымен басқарамыз.
Әдістемелік аутентика дегенде біз оқыту мақсаттарында табиғи максимальды жақын материалдар, тапсырмалар мен жағдайларды құруды түсінеміз. Осылайша, нақты мәтіндерді оңайлату және кітаптар авторлары мен мұғалімдермен мәтіндерді құруға рұқсат етіледі, осы жағдайда мәтіннің критериялары сияқты анықталатын мәтін табиғи сөйлеу сөйлеудің барлық сипаттамасын сақтайды. Әдістемелік аутентика сөйлесудің қалыпты жағдайларында және аутентикалық контекстте кездесетін айтудың құрылым ұлттық дәстүрлерге сәйкес келетін оқыту мәтінін пайдалануын болжайды. әдістемелік аутентикалық мәтін біріншіден, қабылданған осы тілде сөйлеушілермен тілдік нормаларға және екіншіден, оқытудың нақты міндеттеріне жауап береді.
Оқудың жоғарғы сатысында алғашқы және орта сатыдағы аутентикалық мәтіндермен жұмыс істеу әдістерін қолдануға болады. Қажетті жаттығулар мен тапсырмаларды таңдау кезінде жоғарғы сатының ерекшеліктерін ес керген жөн.Шынайы жағдайларда оқушыны тілдік қарым-қатынас ұстауға үйрету оқытудың басты мақсаты болғандықтан, оқушы қиындықтармен шынайы сол тілде сөйлеу кезінде тап болса жақсы, өйткені ол сол кезде ғана бұл қиындықтарды шешуге ұмтылады. Аутентикалық мәліметтердің шынайы тілдік ортаны жасаудағы рөлін ескермеу мүмкін емес.
Оқудың алғашқы және орта сатыларында аутентикалық мәліметтерді қолдану көп көлемдегі лексикалық, грамматикалық, фонетикалық қиындықтардың кездесуімен шектелінеді, ал жоғарғы сатыда оқушыда негізгі тілдік аспектілер бойынша білім болады. Осылайша, аутентикалық мәліметтерді қолдану мен оқу үрдісі кезіндегі онымен жұмыс істеу ерекшеліктерін қарастыру дәл осы жоғарғы сатыда тиімді болып келеді. Осы жастағы мектеп оқушыларының алдында әлеуметтік және тұлғалық өзін-өзі анықтау міндеті тұр, ол үлкен адамдардың өміріне өткенде жастардың өз орнын табуға көмектеседі немесе осы бітірілетін сатыда оқушы алдыңғы сатыларда алынған білімдерін жетілдіреді. Берілген сатыға оқушылардың бар сөздік қорын өз ыңғайына қарай қолданып, оны байыта түсу тән. Бірінші мақсат шет тілін өз бетінше жаңа материалды қабылдау негізінде қолдана білуді үйрену, ал ол өз кезегінде, оқушыларға жаңа әлеммен танысуға, жаңа білім салаларымен жұмыс істеуіне мүмкіндік береді.
Аутентикалық мәліметтермен жоғарғы сатыда жұмыс жасау оқушыларға шынайы заттармен жұмыс істеуге бейімделеді, олар нағыз өмір жағдайына белсене араласып кете алады. Бұл кездегі зерттелетін тілдің шынайы ортасын түсу, оның халқының мәдениетімен, күнделікті өмірімен танысу оқышының тілді әрі қарай алып кетуіне жақсы ықпал жасайды.
Жоғарғы сатыдағы оқу кітабы келесі талаптарға сай болуы керек:
- оқушылардың жастық ерекшелігіне және тілдік тәжірибесіне, өз тілінің, шет тілінің мәліметтердің сәйкес келуі.
- оқушыларға арналған жаңа, қызықты мәліметтердің болуы.
- әр түрлі сөйлеу мәдениетімен таныстыру.
- қосымша мәліметтердің болуы.
- онда сипатталатын жағдайлардың, кейіпкерлердің шынайылығы.
- мәліметтердің эмоциялық жауапты тудыру қабілеті.
- тәрбиелік мәнінің болуы.
Жоғарғы сатыда мәліметтерді таңдай кезінде күнделікті өмірде қолданылатын стильде болуына ерекше мән берген жөн. Ауызекі сөйлеу стилінде жазылған қазіргі заманғы шет елдік кітаптарды, мақалаларды, елтанулық және көркем туындыларды, кейіпкерлердің монологтары мен диалогтарын қолданған дұрыс. Мәтінде ауызекі бейресми тілде қолданылатын сөздер мен сөз тіркестерінің болуы маңызды. Мұнымен қоса, оқушыларды кең таралған жанрлардың түрлерімен, мәтіндердің түрлерімен таныстырған жөн. Мұндай жанрларға келесілерді жатқызуға болады: әңгіме, сипаттау, хаттама, түсіндірме, дәлелдеме, пікір, сауалнама, дауласу, пікірсайыся. Негізгіқ білімдерді алу үшін және оның негізінде әлеуметлингвистикалық және әлеуметмәдени компетенцияларды қалыптастыру үшін оқушы зерттелетін тілдің халқы мен мемлекеті туралы қажетті ақпараттар болуы керек.
Жағдайға байланысты сөйлеушілердің сөйлеу мәнеріне ерекше мән берген жөн. Ұстаз коммуниканттар бір-бірімен ресми және бейресми тілде қалай сөйлесетініне, қалай ақпаратты сұрайтынына, тілек білдіруіне, амандасатынына, қоштасатынына, қалай әңгімені бастап, қалай аяқтайтынына мән бергені жөн. Сонымен қатар, қатысушыларға әр жағдайға бекітілген сөздер туралы айту керек (амандасу, қоштасу, тілек білдіру).
Берілген тапсырма бірнеше қабілеттерді бақылауды білдіреді, онда бір уақытта бірден мыналар тексеріледі: оқылғанның жалпы түсінігі,; мәтіннің логикалық байланысын анықтау; мазмұндық идея мен байланыстар деңгейінде мәтінді түсіну. Сұрақтардың біреуі нақты бір мәтіндегі жеке бір сөздің мәнін анықтауға бағытталады. Мұнда мәтіннің логика-мазмұндық байланыстарын анықтаған жөн. Жалпы мәтінді түсінуге байланысты сұрақтар болуы мүмкін, яғни ақпараттық жинақтау қабілетін тексеріледі.
Берілген жағдайда мәтіннің құрылымын жалпы түсінік қалыптастырумен қатар, қалып кеткен бөлшектерді қалпына келтіру қабілеті тексеріледі. Мәтіннен жеке сөйлемдер немесе абзацтар алынады. Тапсырманы қиындату мақсатында алынған мәтіннің бөлшектеріне артық сөздер немесе үзінділер қосылуы мүмкін.
Негізгі міндет: мәтінді қажетті реттілікпен орналастырып шығу.Осылайша, ойластырылған оқу үрдісін ұйымдастыру, баяндаудың дәлдігі мен логикалылығы, белсенді ойлау қызметіне барынша тірену, оқу әдістерінің әр алуандығы, қабылдаудың тапсырмаларын нақтылау ішкі қызығушылықты арттыруға, оқыған мәліметтермен оқушының болашақта жұмыс істеуіне назарын бағыттауға мүмкіндік береді.
Қорытындылай келгенде, жоғарғы сатыда оқу кезіндегі негізгі мақсат - бітірушімен қабылдаудың әдеттері мен қабілеттерін иемденуіне ықпал ету, оның шет тілін түсіну қабілетін дамыту. Бұл, өз кезегінде, оқушыға ауызекі кез-келген тақырыпта диалогқа түсуіне көмектеседі. Алайда, оқушы сол тілде сөйлеуші адамдармен тікелей араласа алмаса да, аутентикалық мәліметтерді қолданбастан шет тілінде еркін өз ойын жеткізе алуға қол жеткізу мүмкін емес, себебі тек солар ғана өзге елдің ортасына оқушының енуіне мүмкіндік береді.
Қазіргі таңда біздің елімізде білім берудің мазмұнын жаңарту мәселесіне ерекше көңіл бөліп, оқытудың оңтайлы тәсілдері мен жаңаша оқыту технологиясын енгізіп, оқушылардың білім сапасын көтеру басты міндеттердің бірі болып отыр, себебі мектеп қазіргі қоғамға жан-жақты білімді, жоғары мәдениетті, өзгермелі жағдайда өз іс-әрекеттерін шығармашылықпен ұйымдастыра алатын тұлғалар дайындай алуы тиіс. Жалпы орта білім беретін мектепте ағылшын тілі сабақтарында оқушылардың ізденімпаздығын, танымдық белсенділігін арттырып, шығармашылық әлеуетін дамытуға мүмкіндік жасап, оқытуда жаңа педагогикалық технологияны барынша қолдануға тырысу қажет.
2 Ағылшын тілі сабағында аутенттік материалдарды қолдана отырып сөйлеу қабілетін қалыптастыру
2.1 Ағылшын тілі сабағында аутенттік материалдарды пайдалана отырып сөйлеу қабілетін қалыптастыру
Оқу материалын меңгерудің әдістерінде танымдық процестер сапалық басқа сипаттамаға ие бола бастайды. Ойлауда абстракциялауға, жаңа ұғымдардың жасалуына қабілет көрінеді. Тұрақты сипатқа назар, есте сақтау, ақыл-ой қабілеттері ие. Берілген жас үшін сипаттамалық жеке тұлғалық эгоцентризм белгілерін көрсету арқылы теоретизациялауға бейімділік болып табылады. Жасөспірім өзінің жеке ұстанымын, бұл құбылыстардың өзгертілуіндегі өзінің қатысын жасөспірімдік ойлаудың өзіндік эгоцентризмін анықтай отырып, білдіргісі келеді.
Психикалық процестердің еркінділігі жасөспірімге берілген тақырып бойынша тек қана белгілі бір білімдердің көлемін алуды ғана емес, оларды алдыңғы қатарлы қызығушылықтармен бірге жүйелеуге мүмкіндік береді.
Белсенді назар, тұрақты интеллектуалдық...
Оқудың алғашқы сатысында оқу мәтіндерімен жұмыс істеген дұрыс. Кейде оқушылардың дүниетанымын кеңейту үшін аутентикалық мәтіндерді кіргізуге болады. Аутентикалық мәтіндерді меңгеру сапасын белгілі тапсырмалар мен жаттығуларды орындаумен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
А.Қ.Құсайынов атындағы Еуразия гуманитарлық институты
Шетел тілдері кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСЫ
Ағылшын тілі сабағында аутенттік материалдарды қолдана отырып сөйлеу қабілетін қалыптастыру
6В01704 Шетел тілі: екі шетел тілі білім беру бағдарламасы
Орындаған: Н.Қ. Ералы
Астана 2023
Мазмұны
Кіріспе
1
Сөйлеу қабілетін қалыптастыру негіздері
1.1
Аутентикалық материалдар жайлы жалпы түсінік
1.2
Аутентикалық материалдарды қолдануы және қабылдауы
1.3
Аутентикалық материалдардың сөйлеу қабілетін дамытуға арналған түрлері
2
Ағылшын тілі сабағында аутенттік материалдарды қолдана отырып сөйлеу қабілетін қалыптастыру
2.1
Ағылшын тілі сабағында аутенттік материалдарды пайдалана отырып сөйлеу қабілетін қалыптастыру
2.2
8 сынып оқушыларының сөйлеу қабілетін қалыптастырудың негізгі әдістемесі
2.3
8 сынып оқушыларының сөйлеу қабілетін қалыптастырып жетілдіретін жаттығулар комплексі
Қорытынды
Пайдалданылған әдебиеттер тізімі
Кіріспе
Тіл сөзде айтылатын және естілетін дыбыстардың материалды формада болса, адамдардың араласуының негізгі құралы болып келуі мүмкін, сөйлеуды игеруімен оның барлық функцияларында тілдің қолдануы үшін қажет. Сөз психологиясында сөйлеу жазба түрде сиякты өз ішінен ішкі артикулярлық оқу кезіндегідей жазатын және оқитын адамның миында болады, бірақ ол ана тілде сөйлегендей басқа тілде де дауыстап сөйлеу мен оқу кезінде болады. Сөйлеудің сыртқы көрінісінен (сөйлеу және дауыстап оқу кезінде) ғана емес, сонымен қатар ішкі (жазу және өз ішінен артикулярлық оқу кезінде) шетел тілдің сөйлеуына кез келген оқыту мекемесінде, әсіресе шетел тілдерді оқытатын орта мектептерде оқытудың зор маңыздылығы туралы қорытынды шығады [1].
Орта мектептер үшін шетел тілдер бойынша бағдарлама (шетел тілі бойынша орташа (толық) жалпы білімнің білім стандарты бойында) оқушыларды шетел тілде сөз қызметінің барлық түрлерін, сол сияқты сөйлеу және дауыстап оқуға оқытуды (белгілі бір шекте) көздейді. Бәрін оқытуы үшін, әсіресе шетел тілде сөз қызметінің соңғы екі түрі бойынша үздіксіз талаптар шетел тілде сөйлеуына сәйкес оқыту болып табылады. Осылайша, шетел тілді сөйлеуына оқыту - бұл сонымен қатар бағдарламалық талап.
Осыған байланысты соңғы жылдары шетел тілдерді оқыту әдістемесінде аутенттік мәселеге орасан мән бөлінуде екендігін айту орынды. Ағылшын тіліндегі аутенттік сөзінің аудармасы табиғи дегенді білдіреді. Бұл термин сабақта пайдаланатын мәтіндердің сипаттамасы үшін жиірек қолданылады. Аутенттік ретінде оқыту мақсатында алғашында арналмаған мәтінді дәстүрлі қабылдауға болады. Дегенмен аутентика түсінігі оқыту үрдісінің басқа да жақтарында таралған.
Зерттеу жұмысының өзектілігі: Аутентикалық материалдарды толығымен зерттеп, ағылшын тілі сабағында оқушыларда сөйлеу қабілетін артыру және жаңа әдістерді ұсыну.
Зерттеу жұмысының мақсаты: Ағылшын тілі сабағында аутенттік материалдарды қолдана отырып сөйлеу қабілетін қалыптастыру жолдарын көрсету
Қойылған мақсатқа жету үшін келесідей міндеттер қойылды:
- Сөйлеу қабілетін қалыптастыру негіздерін теориялық тұрғыдан қарастыру
- ағылшын тілі сабағында аутенттік материалдарды қолдана отырып сөйлеу қабілетін қарастыру;
- 8 сынып оқушыларының сөйлеу қабілетін қалыптастырудың негізгі әдістемесі
Зерттеу жұмысының нысаны: орта мектепте шетел тілі сабақтарында сөйлеудің кезінде фонетикалық дағдыларының қалыптасуына арналған аутентикалық мәтіндердің негізінде әдістеме дайындау.
Зерттеу жұмысының пәні: орта мектепте шетел тілі сабақтарында сөйлеу дағдыларын көмектесетін аутенттік материалдар.
Зерттеу жұмысының болжамы: мектепте шетел тілі сабақтарында аутенттік материалдарды пайдалану оқушыларда сөйлеу дағдыларының қалыптасуы кезінде негізгі фактор болып табылады.
Зерттеу жұмысын жазу барысында келесі әдістер қолданылды:
Салыстырмалы - дипломдық жұмыстың тақырыбында белгіленген мәселелер айнасында әдістемелік материалды және зерттеушілердің көзқарастарын зерттеу;
Салыстырмалы - ағылшын тілінен әр түрлі авторлардың оқу құралдарын сол оқу құралдарында аутенттік материалдардың ең көп қолданған коэффициентті анықтау мақсатында зерттеу;
Тәжірибелік - орта мектепте оқу практикасы уақытында шетел тілі бойынша оқыту сабақтарын жүргізу кезінде аутенттік материалдарды пайдалану, нәтижелерді сипаттау және жалпылау.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы: Бұл зерттеудің практикалық маңыздылығы шет тілі сабақтарында шынайы аутентикалық материалдармен жұмыс істеуге арналған әдістемелік ұсыныстарды ұсынуда, шынайы материалды таңдау критерийлерін сипаттауда, сондай-ақ ауызша шет тілінде сөйлеу дағдыларын дамытуға бағытталған жаттығулардың жеке жиынтығын әзірлеуде.
Заманауи кезеңде аутентикалық мәселесі оқу құралдарында және ғылыми басылымдарда аса үстіртін қарастырылады. Оның болуы, бәлкім, шетел тілі сабақтарында сөйлеу дағдыларының қалыптасуы кезінде аутенттік материалдардың практикалық мағынасы ешкімде де күдік келтірмеуінде байланысты болар, осындай материалдарды пайдаланудың нақты нәтижелері бізбен қарастырылған зерттеулердің ешқайсысында көрсетілмеген. Сондықтан біз зерттеу жұмысының ағылшын тілі сабағында аутенттік материалдарды қолдана отырып, сөйлеу қабілетін қалыптастыруға арналған әдістеме жұмысын дайындадық.
Зерттеу жұмысының теориялық құндылығы: мұнда көрсетілген бақылаулар мен тұжырымдар ағылшын тілін орта мектепте оқыту сабақтарында күнделікті қолданысқа енгізуге мүмкіндік береді. Бұл жұмыс істейтін болашақ шет тілі пәнінің оқытушылары үшін маңызды болып келеді.
Зерттеу жұмысының практикалық құндылығы мынаған негізделген: зерттеудің нәтижелері ағылшын тілі практикалық курстарында, жалпы шет тілін меңгеру саласында, арнайы курстар мен арнайы семинарларда, дипломдық, курстық жұмыстарда қолданыла алады.
Зерттеу жұмысының құрылымы зерттеудің мақсаты мен міндеті арқылы анықталады. Зерттеу жұмысы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттерден тұрады.
1 Сөйлеу қабілетін қалыптастыру негіздері
1.1 Аутентикалық материалдар жайлы жалпы түсінік
Қaзіргі уақытта жеке және кәсіби мақсатта aуызша және жaзбаша шет тілінде қарым-қатынас жасау дaғдылары мен дағдыларын меңгеру қажеттілігі жaлпыға белгілі фaкт болып тaбылады. Шетел тілін оқытудың мaқсаты - мәдениетаралық қaрым-қатынасқа қол жеткізу. Aутентикалық материалдарды пайдалану шет тілін үйренуге деген қызығушылықты aрттырады, сөйлеу әрекетінің бaрлық түрлерін белсендіруге көмектеседі, оқытылaтын тілдің елдерін мәдениетімен таныстырады, әлеуметтік-мәдени құзыреттіліктерді дaмытады.Аутенттілік өз негізін 1970 жылдары пaйда болғaн тілді комуникативті оқыту бағдарламасының шығуынан бaстaу алғaн. Аутенттілік грек тілінен аударғанда "негізігі", "түпкі" деген мағынаны білдіреді. Аутентті материал дегеніміз, longman сөздігіне сүйенсек, табиғи сөйлеу мен жазылым әрекеттерінің дәрежесінде қарастырылған тілдік материалдар. Аутентті материалдар талқылау, өз ойын жеткізу қабілеттерін дамытуда жақсы қызмет атқарады. Бұл материалдардың қатарына : газет-журнал мәтіндерін, бейне материалдарды,мультфильмдерді жатқызуға болады. Аутентті материалдармен жұмыс сабақтың қызықты өтуіне себепші болады, екіншіден, сабақта оқушылардың өздігінен жұмыс істеу қабілетін, өзіндік пікір қалыптастыру қабілеттерін дамытуға үлес қосады.Адам өзінің өмір қажетін өтеуге байланысты басқа біреулермен пікірлеседі, ой алмасады. Бүл үшін сол ұлттың, тілдің грамматикалық ережелеріне сәйкес сөз тіркестерін пайдаланады.
Адам баласының сана-сезімінің дамуында дыбысты тілдің пайда болуының маңызы зор болды. Сөйлеудің пайда болуы нәтижесінде адам организмі анатомиялык өзгерістерге түсіп, дыбыс артикуляциясына қабілеті бар сөйлеу аппараты жасалды. Осының арқасында адам жеке дыбыстарды ғана емес, түрлі дыбыс тіркестерін, тиісті мән-мағынасы бар сөздерді айта алатьн қабілетке ие болды.
Сөйлеу адам санасының басты белгісі. Ол бізді жануарлар дүниесінен ерекшелендіріп тұратын негізгі жан куаты. Сөйлеу мен сананың пайда болып, біртіндеп қалыптасуын тек биологиялық жағдайлардан емес, ең бастысы қоғамдық-әлеуметтік, тарихи факторлардан іздестіруіміз қажет. Сана мен тіл адамзат қоғамының тарихи дамуының, олардың іс-әрекетпен айналысуының, еңбек құралдарын жасап, пайдалана білудің нәтижесі.Тіл, сөйлеу ежелден бері жеке адамның да, қоғамдық ой-санасын дамытып жетілдіруде аса маңызды рөл атқарады. Сөз ойлы да, мәнерлі де болуы тиіс. Әйтпесе, ол көздеген мақсатына жете алмайды. Тіл арқылы жеке адамның тәжірибесі, санасы ұжымның басқа мүшелерінің игілігіне айналады. Ал жеке адамның жеке санасы да сыртқы ортаның ыкналымеп, оқу-тәрбие процесінің әсерінің нәтижесінде үздіксіз дамып отырады. Бүл екеуінің дамуы бір-бірімен шарттас.
Адамдардың арасында қатынас құралы ретінде тілдің қызмет атқаруы, оның негізгі қызметі. Тіл сондай-ақ, адам сана-сезімінің, психологиясының көрсеткіші де. Тіл адамды қимыл-әрекетке де итермелейді. Бұл оның атқаратын екінші қызметі. Тілдің бұл екі қызметі өзара тығыз байланыста болады. Олар үнемі қатарласа, бірі екіншісін демеп, кейде қарама-қарсы бағытта жүріп отырады. Мәселен, Мұғалім келді деген сөйлем-де мұғалімнің келгені жөнінде айтылса, мұғалім келді ме? деген сөйлем екінші бір адамды осыған жауап қайтаруға мәжбүр етеді.
Әрбір адам кішкентай кезінен бастап айналасындағы адамдармен пікірлеседі, өзінің күнбе-күнгі сөйлеу тәжірибесінде тілдің мағыналық жағын меңгереді, біртіндеп сөздік қоры молайып отырады. Алғашқы кезде бала көптеген дыбыстарды, жеке сөздерді үлкендерге еліктеу арқылы үйретеді. Осы кездегі сөздері көбінесе жеке, нақтылы болып келеді. Өсе келе өз ана тілінің негізгі сөздік қорын, сол тілдің ішкі заңдылықтарын үйренеді, кейін есейе келе тілдің дамуы қоғам дамуының көп ғасырлық тарихи кезеңдерінде қалыптасып отыратын құбылыс екенін аңғарады. Тіл арқылы ойымызды басқа біреуге жеткізуді сөйлеу деп атайды.
Сөйлеу - пікір алысу процесінде жеке адамның белгілі тілді пайдалануы. Бір тілдің өзінде сөйлеудің сан алуан формалары болуы мүмкін. Сөйлеу жеке адамдардың арасындағы озара түсінуді реттестіру үшін, пікір алысу үшін қызмет етеді. Сөйлеу процесі арқылы адам өзінің білімін, практикалық тәжірибесін байытын қана қоймай, сонымен қатар ғасырлар бойы жинақталған қоғамдық тәжірибе меңгеруге де мүмкіндік алады. Ойдың тілі сөз. Біз сөз арқылы ғана неше түрлі ойымызды сыртқа білдіре аламыз.
Сөзді қабылдау және оны ұғыну бір-бірімен тығыз байланысты. Сөзді дұрыс қабылдамай тұрып, оны ұгынуға болмайды. Жеке сөздерді қабылдаудың өзі оны ұғынуды қажет етеді. Қабылдау мен ұғыну бір мезгілде жүріп отырады, бірінсіз-бірі іске аспайды.
Интонацияны қабылдау сөйлеу аппаратында, адамның мәнерлі қозғалыстарында түрліше реакция тудырады. Мәселен, бұйрық интонациясы бойынша іс орындалса, тілек интонациясына келісу немесе келісушілік білдіреді. Адамға тон сөйлеу әрекетінде екі сипат болуы шарт. Бұларсыз сөйлеу өзінің қызметін дұрыстап атқара алмайды. Мұның біріншісі - сөйлеудің мазмұндылығы, екіншісі - оның мәнерлілігі делінеді. Сөйлейтін сөзде мазмұн болмаса, ол өзіндік сөздік мәнін жояды. Сөздің мазмұндылығы дегеніміз екінші біреуге жеткізілетін ойдың айқындығы. Ойы таяз кісі бос сөзді болады, оның сөзі де айқын, таза болмайды. Адам сөзі байлығының бір себебі-адамдардың өзара сөйлесуі үшін жоғары дамыған және өте нәзік анатомиялық - физиологиялық (сөйлеу мүшесі) апаратының болуында. Бұл аппарат біздің ертедегі ата-бабаларымыздың біртіндеп адамға айналу процесінде пайда болған.Ғалымдардың айтуынша маймылдың жетілмеген көмекейі неғұрлым дұрыстап модуляция жасау үшін модуляция жолымен ақырындап, бірақ үнемі өзгере берді, ал ауыз органдары бірте-бірте бір оның дыбыстан соң бір анық дыбыс шығаруды үйренді - деп жазған. Егер түйсіктер, қабылдаулар және елестер - бірінші исгнал системасына жатса, онда өзінің дамыған түрінде тек адам баласына ғана тән сөйлеу екінші сиганал системасына жатады.Ғалымдардың айтуына қарағанда, адамдарда айтқанда сөз ретінде естіліп те, көрініп те тұратын бірінші сигналдың сигналы екінші дәрежелі сигнал пайда болып, дамып, әрі төтенше жетіле түсті. Сөйлескен кезде біз басқа адамдарға қаратып сөз айтамыз, сондай-ақ, басқа біреулердің бізге айтқан сөздерін таңдап қабылдаймыз.
Сөйлеудің қозғау орталығы (тілді, көмекейді және басқа да сөйлеу мүшелерінің қозғаласын басқаратын) мидың маңдай қатарларының төменгі жағында орналасқан. Сөйлеуді қабыс алатын орталық (есту орталығы) мидың сол самай жағында орналасқан.
Сыртқы естіртіп сөйлеуді сыртқы сөйлеу деп атауға болады. Бірақ та, айланған кезде іштей сөйлеуді де пайдаланамыз деп жоғарыда айтқанбыз. Мұндай сөйлеуді ішкі сөйлеу деп атайды.Сыртқы сөйлеу ауызыша және жазбаша түрде болады. Ауызша сөйлеу, өзінің аты көрсетіп тұрғандай, бір адамның сөйлеуі болады - Әдетте бұл сөйлеу (лекция, баяндама, әңгіме т.б. сияқты) басқа да адамадарға тыңдаушыларға қаратылып айтылады, сонымен қатар тыңдаушылар жоқ жерде де, адам өзін-өзі дыбыстап сөйлеуі мүмкін. Монологтың сөйлеу тыңдаушыларға арналған кезде, оларды көбіне қалуы тиіс. Сондықтан да басқаларға сөйлеп тұраған адамның оның сөзіне жұрт назарын қалай аударып отырғанын ескеруі қажет.
Мұғалімнің сабақты түсіндіруі де монолог түрінде болуы мүмкін. Орта буын сыныптарда сөйлеудің монологтық түрлерін шамадан тыс қолдана берудің қажеті жоқ екенін айтып кеткен жөн. Жас оқушылар сабақты лекция түрінде түсіндіргеннен гөрі, оны өзара әңгіме ретінде түсіндіргенде, анағұрлым жақсы таңдап, түсініп, меңгеріп алады.Екі адамның, не болмаса одан да көп адамдардың өзара әңгімелесуін диалогтық сөйлесу дейді. Әдетте сөйлесушілердің сөзі алма-кезек келіп отырғандықтан монологтық сөйлеу тәрізді ұзақ болиайды. Диалогтық сөйлеу кей кездерде пікір таласа, диспут, түрінде болып, соның барысында кейбір мәселенің анықталуы мүмкін.Тілдің фонетикалық құралдарын игеру маңыздылығы былайша түсіндіріледі: дыбыстық тіл әрқашан адам қоғамының жалғыз тілі болып келеді. Демек, кез келген ой тілдің дыбыстық бұлтшасы арқылы беріледі және қабылданады. Сонымен қатар, тілдің фонетикалық жүйесін игеру оқуға және жазуға қажет. Кеңес психологтары мен физиологтарымен жасалған көптеген тәжірибелік жұмыстар адам үшін фонематикалық есту және берік ішкі есту көріністердің қажеттілігін орнатты, себебі олардың болуына байланысты адам дұрыс оқып және жаза алады. Аталмыш зерттеулер фонематикалық есту және дыбыстарды артикуляциялауға қабілеттілігінен айырылған адам толығымен оқу және жазу дағдыларын жоғалтады.
Оқу барысында игерілген басқа тілдік сөйлеудің екі түрі бар: 1) орфоэпикалық сөйлеу және 2) аппроксимді сөйлеу, яғни орфоэпикалық сөйлеуге сол немесе басқа дәрежесіне жақын сөйлеу. Басқа тілдік орфоэпикалық сөйлеу - бұл сол тілде сөйлеушінің сөйлеуінің практикалық түрде әдеби (стандартты, үлгілі) сөйлеуімен сәйкес келетін сөйлеу. Орфоэпиялық сөйлеуді әдетте арнайы тілдік (жоғары әсіресе) оқыту мекемелерде оқитындар иемденеді, бірақ бәрі емес, тек өзінің басқа тілде сөйлеуіне күш бөліп тырысатын және жақсы фонетикалық қабілеттіліктеріне ие адамдар ғана иемденеді. Дегенмен орфоэпиялық сөйлеуді игеру міндет емес. Барлық осындай мақсаттарға аппроксимді сөйлеуді игеру жеткілікті.
Аппроксимді сөйлеу түсінігі және тілдік емес оқыту мекемелердің оқушыларын аппроксимді басқа тілдік сөйлеуге ғана оқытуға негізделуі шетел тілдерді оқыту облысындағы кеңес мамандарына тиесілі. Дегенмен бұл идеяларды өңдеу енді басталуда, және осы сызық бойынша көбі жасалмады. Көбінесе, аппроксимді сөйлеудің нақты және толық ғылыми анықтамасы жоқ, оның көлемі бекітілмеген, оның түрлері, дәрежесі немесе өрбуі анықталмаған. Ағылшын аппроксимді сөйлеудің көлемі, яғни ағылшын тілінің қандай фонетикалық құбылыстары, мысалы ағылшын фонемалардың аллофондарының қандай сипаттамаларын орфоэпиялық сөйлеу немесе аппроксимді сөйлеуге жатқызатынын аталмыш құралдың теориялық бөлімінде бекітіледі.
Аппроксимді сөйлеудің кейбір түрлері, дәрежесі немесе өрбуі анықтамасы төменде келтірілген. Бәрінен де бұрын аппроксимді сөйлеудің түрлерін олардың орфоэпиялық сөйлеуге жақын шеткі нүктелері немесе дәрежелері бойынша бөліп қою керек. Осындай болатындар: 1) орфоэпиялық сөйлеуге аса жақынырақ емес және минимальды аппроксимді сөйлеу атауына келетін аппроксимді сөйлеу және 2) орфоэпиялық сөйлеуге аса жақынырақ және максимальды аппроксимді сөйлеу атауына келетін аппроксимді сөйлеу. Минимальды аппроксимді сөйлеу деп фонологиялық қателіктерден толық тәуелсіз, бірақ құрамында фонологиялық емес қателіктердің көп мөлшері, оған қоса өрескел фонологиялық қателіктер де (соңғылары практикалық бөлімде көрсетіледі) болатын аппроксимді сөйлеу атайды. Максимальды аппроксимді сөйлеу деп фонологиялық және өрескел фонологиялық емес сөйлеулерден толық тәуелсіз, бірақ ұсақ фонологиялық емес қателіктердің кейбір мөлшері болатын аппроксимді сөйлеуді атайды. Осы екі шеткі нүктелердің арасында жатқан аппроксимді сөйлеудің орфоэпиялық сөйлеуге қалған жақындығының дәрежесі соншалықты әр түрлі және сан алуан, олардың өрбуі немесе жіктеуін бекіту мүмкін емес. Орта мектептер (шетел тілі бойынша орташа (толық) жалпы білімнің білім стандарты бойында) үшін шетел тілі бойынша бағдарламада бар фонетикалық материал орта мектеп оқушыларын аппроксимді ағылшынша сөйлеудің минимальды емес, максимальды оқытуын қарастырады. Осылай, бағдарлама келесі пунктті енгізеді: дауыссыздардың жіңішке болмауы. Сонымен, фонологиялық тұрғыда айтатын болсақ, ағылшын тілінде дауыссыздардың жіңішкелеуі фонологиялық қателікке жатпайды және сондықтан минимальды аппроксимді сөйлеуге кірмейді. Ағылшын тілінде сөйлейтін елдерде бар (мысалы, Ұлыбританиядағы оңтүстік ағылшын деп таталатын және АҚШ-тағы жалпыамерикандық) ағылшын тілінде сөйлеудің барлық ұлттық нұсқаларынан жалпымемлекеттік оқыту нормасы ретінде әкімшілік бекітусіз оңтүстік ағылшын (әдеби) сөйлеу қабылданған.Ағылшын тілі пәні мұғалімдері қазіргі кезде ағылшын тілін оқыту сапасын жақсарту мақсатында тіл үйрету саласында әлемдік озық тәжірибелерді, жаңа технологиялар мен әдістерді барынша қолдануда.
Ағылшын тілі сабағында аутенттік материалдарды қолдана отырып,оқушылардың тілін дамыту, білім - білік дағдыларын қалыптастыру, сөйлеуге деген қызығушылығын, белсенділігін арттыру мақсатында жүргізілетін жұмыстарға төмендегідей әдістерді жатқызуға болады:
1. Ауызша әдіс - теория және фактіге негізделген білімді қалыптастыруда, үй тапсырмасын және жаңа сабақты пысықтауда, ережелерді қайталауда пайдаланылады.
2. Көрнекі әдісті - бақылау қабілетін дамыту, оқылатын мәселеге ықыласын көтеру және оқу материалының мазмұнын көрнекілік арқылы түсіндіруде қолданылады.
3. Практикалық әдіс - практикалық іскерлік пен әдетті дамыту үшін және тақырып мазмұнына сәйкес практикалық жұмыстарды жүргізу үшін түсіндірілген материалды оқушылардың қаншалықты меңгергенін бақылау үшін пайдаланылады.
4. Іздену әдісі - өзінше ойлануды және зерттеу қабілеттерін дамыту үшін оқушыларды тақырыпты проблемалық оқытуға әзірлеуде қолданылады.
5. Индуктивтік әдіс - қорытынды жасау қабілетін дамыту күрделендіре оқыту үшін, ойлау қабілетін қалыптастыру үшін пайдаланылады.
6. Өзіндік жұмыс әдісін - оқу әрекетінде жұмыс істеуде қабілетті дамыту және оқу еңбегінде дағдыны қалыптастыруда жеңіл тақырыптарды өз бетінше дайындауға, дидактикалық материалдармен тиімді жұмыс жасай білуге баулу үшін қолданылады.
7. Ойын әдісі - оқушының сабаққа деген қызығушылығын оятып, белсенділіктерін арттыра түседі, сонымен қатар оқушылардың сөйлеу - білік дағдыларын қалыптастырады. Аталған әдістерді пайдалана отырып түрлі тапсырмалар мен жаттығуларды, теориялық мәселелер мен қағидалардымеңгерту тиімді болып табылады.
1.2Аутентикалық материалдарды қолдануы және қабылдауы
Көптеген әдістемеші ғалымдар мәтінді оқытудың негізгі бірлігі ретінде таниды. Мәтін тілдік бірліктердің қызмет етуін көрсетеді, мәдени ақпаратқа ие, мәдени ақпаратқа ие, оқушыларды мотивациялайды, коммуникацияға ықпал етеді, пәнге деген қызығушылықты арттырады. Оқыту процесінде оның әртүрлілігі зерттеулердің маңыздылығын анықтайды.Соңғы жылдары шет тілін оқытушы құрал ретіндегі аутенттік мәтіндерге деген қызығушылық артты. Аутенттік мәтін деп тілде сөйлеушімен жасалған және оқыту мақсаттарына арналмаған мәтіндерді түсіну қабылданған. Мұндай мәтіндердің көптеген артықшылықтары бар, өйткені олар:
1) сол тілде сөйлеушілерінің тіліндегі шынайы функциялауды және табиғи әлеуметтік контекстіде көрсетеді;
2) жанры мен табиғаты бойынша әркелкі;
3) оқушылардың қызығушылығын арттырады;
4) сабақтағы коммуникативтік қатілеттеріне ықпал етеді;
5) оқушыларды тілді аутенттік ортада қабылдауға дайындайды;
6) шетел мәдениетімен танысудың тиімді құралы болып табылады.
Аутенттік мәтіндерге көбінесе оқу мәтіндері қарама-қарсы келеді, яғни өзге ұлт өкілдерін оқытуға арналған мәтіндер; авторлар сол тілде сөйлеушілер болып табылмайды. Қазіргі заманғы кітаптар аутенттік материалдарды қолдану тенденциясын көрсетеді.
Аутенттік түсінігі әдістемелік жағынан мәтіннің қасиеттерін сипаттаумен шектелмейді, сонымен қатар ол оқу процесін барлық жағынан қарастырады: оқуда әсерлесу, көрнекілік пен материалды рәсімдеу әдістері, тапсырмалардың сипаттамалары, қабылдаудың ерекшеліктері және т.б.
Шет тілдерін үйретуде қолданылатын аутенттік ақпараттар (біздің жағдайда, мәтіндердің) мәселесі, өз бетінше, көптеген қарама-қайшылықтарға ие. Аутенттік мәтін деген түсінік әдістемеде пайда болғанына көп уақыт өткен жоқ, бұл қазіргі заманғы шет тілін үйретудің негізгі бір жолы. Қазіргі кезде аутенттік мәтіндердің мәнін анықтаудың бірнеше амал-тәсілдері ерекшеленген.
Күнделікті және тұрмыстық өмірдің мәліметтері прагматикалық ақпараттар немесе мәтіндердің жеке тобына енеді: хабарландырулар, сауалнамалар, маңдайша жазулар, заттаңбалар, мәзір мен есепшоттар, карталар, туризм, демалыс, тауарлар, жұмыс орындары және т.б. бойынша жарнама түріндегі анықтамалық басылымдар. Олар шет тілдерінде сөйлейтіндердің қоғамдық ортасына еніп кетуге мүмкіндік береді, алайда кітаптағы мәліметтерден көлемі бойынша аз.
Біздің ойымызша, прагматикалық мәліметтерге ақпараттық радио- мен телебағдарламаларды, жаңалықтар ақпараттарын, ауа-райын, әуежайлардағы, вокзалдардағы басылымдар түрінде көрсетілген ақпараттық хабарландыруларды жатқызуға болады. Осындай мәліметтерді қолдану біз үшін өте маңызды, себебі олар қазіргі заманғы шет тілінің үлгісі болып табылады және сол елдің күнделікті өміріне иллюзиялық түрде қатысуға мүмкіндік береді, бұл оқушылардың шет тілін меңгеруге құлшынысын арттырады.
Қандай да бір салада қолданылуына байланысты прагматикалық мәліметтердің келесі түрде жіктелуін көрсетуге болады:
- оқу-кәсіби саладағы қарым-қатынастар;
- әлеуметтік-мәдени ортадағы қарым-қатынастар;
- тұрмыстық ортадағы қарым-қатынастар;
- сауда саласындағы қарым-қатынастар;
- отбасылық-тұрмыстық қарым-қатынастар;
- спорттық-сауықтыру саласындағы қарым-қатынастар;
Аутенттік мәтіндер - шет тілдерінде сөйлейтіндердің коммуникативті тәжірибесінен алынған мәліметтер деген қорытындыға келуге болады.
Тілді аутенттік мәтіндердің негізінде үйрену, яғни түпнұсқалық негіздерден алынған және оқу мақсаттарына арналмаған мәліметтерден үйренген жақсы. Бірақ басқа жағынан алғанда, мұндай материалдар тілдік аспектіден алғанда қиын және оқудың нақты міндеттері мен жағдайларына үнемі сәйкес келе бермейді. Сондықтан, біздің ойымызша, әдістемелік немесе оқу аутенттік мәтіндердің жеке тобын бөліп қарастырған жөн. Соңғысында оқу әдістемелік құралдардың авторлары аутенттік оқу мәліметтерінің барлық параметрлерін ескере отырып, мәтіндер құрастырады.
Аутенттік оқу мәліметтері келесідей параметрлерге ие:
Функционалдық аутенттік - тілдік міндеттерді шешу үшін лингвистикалық құралдарды таңдаудың шынайылығын көрсететін түсінік, функционалдық аутенттік мәтінмен оқушының жұмысы оны тілдің шынайы жағдайларда қолданылуына жақындатады, оны әр түрлі лингвистикалық құралдармен таныстырады және осы тілдік құралдарды өз бетінше функционалдық аутенттік қолданылуына дайындайды.
Лексика-фразеологиялық аутенттік - оқу мәтінінің аутентикалығы көбінесе лексика мен фразеологияның дұрыс таңдалуымен анықталады. Бұл кезде таңдаудың негізгі белгілеріне сол не басқа бірліктердің аутентикалығы, оның жиілігі, олардың нағыз ағылшын тілінде қолданылуы жатады.
Грамматикалық аутенттік - бұл ауызша және жазбаша тілдік қасиеттерге тән грамматикалық құрылымдарды қолданумен байланысты.
Құрылымдық аутенттік - мәтіннің ерекше құрылымымен, логикасымен, мазмұны мен ресмилігімен байланысты ұғым. Мәтіннің құрылымдық аутенттік белгілеріне мазмұндық және ресми толықтығы, оның құрамындағылардың арасындағы берік логика-грамматикалық байланыстар жатады.
Аутенттік мәтіннің статистикалық сипаттамасы деп - тілдік туындыға тән заңдылықтар мен сандық сипаттамаларды айтады. Статистикалық сипаттама аутенттік мәтіннің басқа бөліктерімен байланысқанда әдістемелік мақсатта жасалынған аутенттік мәтіннің тиімді моделін жасауға мүмкіндік береді.
Мазмұнды аутенттіктың белгілеріне келесілерді жатқызуға болады:Мәдени аспект - оқу әдістемелік құралдарының құрамында елді танысумен байланысты ақпараттар көп көлемде болады, олардың элементтері шет тілін меңгеруге қызығушылық мен құлшынысты біршама арттырады.Ақпараттық аспект - оқу мәліметтерін таңдауда қолданылатын анықтаушы мәліметтер. Кез-келген оқу материалдарында оны қабылдаушыны қызықтырушы жаңа ақпараттардың болуы. Материалдар оқушылардың жастық ерекшеліктеріне, қызығушылықтарына қарай таңдалынуы тиіс, ақпараттар оның мәнділігі мен қол жетімділігіне қарай бағалануы қажет. Шет тілдер сабағының мақсаты ақпараттарды жеткізу ғана емес, оған қоса оқушылардың қызығушылығын арттырудың құралы екенін ұмытпаған жөн. Ситуациялық аспект - оқу материалы ретінде ұсынылатын шынайы жағдайды, белгілі эмоциялық зарядтың болуын білдіреді. Ситуациялық аутенттік оқушылардың қызығушылығы мен эмоциялық жауапты реакциясын көрсетуге көмектеседі, ол өз кезегінде, заттарға деген жағымды қарым-қатынасты қалыптастырады.
Ұлттық ментальдық аспект - Қазақстанда оқу үрдісін ұйымдастыруда біздің елдің менталитеті мен қалыптасқан өмір салтын ескерген жөн. Аутенттік мәлімет тым өзгеше болмауы қажет және ұлттық мәдениеттердің үлкен айырмашылықтарына байланысты түсініксіз болмауы керек.
Рәсімдеу аспектісі нағыз мәлімет әсерін жасауы қажет. Мысалы аудиомәтіндерде дыбыстар (environmental clues), көліктің шуы, қоршаған ортадағы адамдардың әңгімелері, телефон қоңыраулары, әндер маңызды. Бұл ұсынылатын жағдайлардың сипаттамасын жақсы түсінуге көмектеседі, шет елдің өмірін қабылдау әдетін қалыптастырады. Аутенттік мәліметтермен жұмыс істеу нақты жағдайларда нақты адамдардың арасындағы шынайы коммуникация қасиеттеріне ие болуы қажет. Аутенттік рәсімдеу мәліметтердің коммуникативтік міндеттерін түсінуін жеңілдетеді.
Оқу тапсырмасының аспектісіне оқу материалдарының аутентикалығы өте маңызды. Оларға оқу үрдісінен тыс уақытта ақпараттар көздерімен жұмыс кезінде мәтінмен тапсырмалардың байланысына ықпал етуші әсерлер жатады. Ойлануды дамытатын тапсырмаларға ерекше мән берген жөн, өйткені олар аутенттік коммуникативтік әрекет болып табылады, оған оқушы күнделікті қарым-қатынас ұстау кезінде жүгінеді. Ол тағы да сабақтың шеңберінде аутенттік мәтінмен жұмыс істеудің негізіне айналады. Аутенттік материалдарға жеке хаттарды, әзілдерді, мақалаларды, ежелгі өмірден хаттарды, жарнаманы, аспаздық рецептіні, ертегілерді, сауалнамаларды, ғылыми және ел танушылық мәтіндерді жатқызуға болады аутенттік жанрдың сақталуы маңызды, өйткені жанрлық-композициялық алуандық оқушыны өмірдің әр түрлі саласымен байланысты және әр түрлі стильдерге жататын тілдік клишемен, фразеологиямен, лексикамен танысуға мүмкіндік береді. Сонда да, көптеген факторлармен байланысты оқу материалының аутентикалылығын ерекше бөліп қараған жөн: ол қолданылатын жағдайлар; оқушылардың жеке қабілеттері; оқытушының мақсаттары және т.б. Енді біз шет тілін үйренуде қолданылатын барлық аутенттік мәліметтерді аутенттікқа және оқу-аутенттікқа бөліп қарастырамыз. Осылайша, аутенттік мәліметтер деп - лексикалық және грамматикалық толықтығымен, қолданылатын тілдік құралдарының адекваттылығымен сипатталатын түпнұсқалық көздерден алынған мәліметтерді айтамыз, олар аутенттік сөздердің қолданылу аясын көрсетеді, олар оқу мақсатына арналмаса да, бірақ шет тілін оқуда қолданылуы мүмкін. Оқу-аутенттік мәліметтер - бұл аутенттік оқу үрдісінің барлық параметрлерін, аутенттіктың сынауларын ескерумен дайындалған және нақты оқу тапсырмаларын шешуге арналған арнайы мәліметтер. Аутенттіктің негізгі белгісіне біз оның функционалдық белгісін жатқызамыз. Функционалдық деп - аутенттік мәліметтердің өмірлік қолдануға, шынайы тілдік ортаға бейімделу көрінісіне бағытталуын түсінеміз, бұл шет тілін меңгеруде маңызды фактор болып табылады. Функционалдық аутенттік мәліметтермен жұмыс істеу оқушыны шынайы жағдайларға жақындата түседі, оны әр алуан лингвистикалық құралдармен таныстырады және осы тілдік құралдарды өз бетінше қолдана алуына дайындайды.
1.3 Аутентикалық материалдардың сөйлеу қабілетін дамытуға арналған түрлері
Аутентиканың барлық аспектілерін сипаттауға түрлі амалдар бар. Солардың кейбіріне тоқталып кетсек.
X. Уиддоусон аутентиканы тілдік сөйлеуіне тән қасиеттен бұрын, оқу үрдісінің сипаттамасы ретінде қарастырады. Ол шынайылық және аутентика түсініктерін шектейді. Шынайы ретінде оқыту мақсатында емес тілді пайдаланудың барлық жағдайлары жатады. Аутентика болса оқытудың өзара әсерлесуінің қасиеті ретінде қарастырады. Сондықтан сыныпқа тек шетел газеттің бір бетін әкелу аздық, оның үстінен аутентикалық тұрғыда жұмыс үрдісін жасау керек. Мәтінмен жұмыс жасауды жаттығу ретінде емес, аутентикалық коммуникативті қызмет ретінде мұғалім балаларды үйретуі керек, мұғалім осылайша сабақта табиғи әсерлесуді ынталандырады. Басқа сөзбен айтқанда, аутентика әдістемелік жоспарда шетел адамы үшін емес, осы тілді сол тілде сөйлеуші үшін авторға арналған мәтін түрде әкелген бірдене болып табылмайды. Аутентика оқу үрдісінде оқушылардың мәтінмен жұмыс жасау барысында, мұғаліммен және бір-бірімен әсерлесуі кезінде құрылады. Осылайша, сабақта қолданатын тілдің және нақты тілдің дәстүрлі қарама-қайшы қойылуынан босатылады. Оқытуды аутентикалық емес деп белгілеуі қажет емес, бәрі оқу материалын қалай пайдаланатынан байланысты.
Әдістемеде аутентика деп есептейтін тапсырмалардың нақты анықттамасы өңделмегенін айтып кету керек. Көбі нақты контекстке тәуелді. Дегенмен, біздің көзқарасымыз бойынша, шынайы өмірде аутентикалық емес мінез-қылығында шетел тілді зерттеу жағдайында аутентикалық болуы мүмкін, әйтпесе біз аутентикалыққа жатқызуға болатын тапсырмалар шеңберін ұзартуға қауіп туғызуымыз мүмкін. Педагогикалық мақсатпен басқара отырып, осындай тапсырмаларды пайдалану дұрыс емес етістіктер жіктелуі немесе хорлы жұмыс сияқты оларды оқу үрдісі үшін табиғи разрядқа жатқызуға болады, бірақ аутентикалық разрядқа жатпайды. Сол сияқты аутентика және тиімділік түсініктерін араластыруға болмайды. Аутентикалық сөйлеу қылығын аутентикалық еместен бөлетін нақты шекараны аутентикалық емес тапсырмалардың оқыту тиімділігінен тәуелсіз, олар сабақта табиғи болса да, бекіту қажет. Сабақта әлеуметтік жағдай аутентикасының мәселесін қозғай отырып, М.Брин сыныптың өзінен әлеуметтік контекст ретінде қарастырады, мұнда оқушылардың тіл туралы ақпаратта, жағдайда қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін жағдайлар жасалуы керек деп ойын білдірді. Осы әлеуметтік контексттің негізгі функция ретінде оқу болып табылады. Автор осы контекстте оқу мазмұнын меңгеру, туындаған тілдік мәселелерді талқылау және оларды шешу әдістері мақсатында араласуды аса аутентикалық деп санайды. М.Бриннің ойы бойынша ойдан табылған ахуалдарды қиял жағдайларда ойнау, аталмыш адамға келмейтін оқыту айдиториясында орынсыз бөтен рөлді орындау, аутентикаға жатпайды. Ол шетел тілі кабинетінде оқушы аутентикалық болып сол оқушының рөлі болып табылады, және нақ соның арқасында оқушы тілді меңгереді деп есептейді.
М.Бриннің көзқарасы бірмәнді болып келмейді, себебі ол оқытудың мүмкіншіліктерін шектейді, оқыту үрдісін әлсіретеді және акценттерді оқытудың соңғы мақсаттарынан оның аралық тапсырмаларына ығыстырады. Адам тілді сол туралы және қателіктерді жеңу әдістері туралы ақпарат алу үшін меңгермейді, дегенмен оқыту кезінде бұл еспектілер үлкен рөл атқарады. Тілді меңгеріп шығу бойынша жұмыс мақсаты көптеген жағдайларда шетел тілі кабинетінен тыс коммуникативті міндеттерді шешуге және араласудағы әр түрлі жағдайларда түрлі әлеуметтік рөлдерді (бұл рөлдерде оқушы рөлі кірмейді) орындауға мүмкіндік беретін нақты білім деңгейіне жету болып табылады. Сондықтан, біздің ойымыз бойынша, сабақтағы қиял жағдайды ойнау, мысалы, сатушы мен сатып алушының арасындағы диалог сату-сатып алу жағдайы оқыту аудиториясында аутентикалыққа жатпайды және оқушылардың өмірінде сатушының рөлі мүлдем тән емес жағдайға қарамастан, жіберілген бақылау қателіктері туралы мұғалім мен оқушының арасындағы сөйлесу сияқты, яғни сол дәрежедегі оқыту аутентикасымен (М. Бриннің термині) сипатталады. Тілді үйреніп жүргендермен оның шетелдікпен пайдалану нақты өзіне тән өзгешелігі бар. Шетел тілі сабағында құтыла алмайтын кейбір шарттылық ана тілінің орнына басқа тілді пайдалану өзіндік факторымен анықталады. Бұл сабақ жалпы оқыту үрдісінде зәлімдеу болып тұр және оқыту қызметінде ерекшеліктер жанында сипатталады. Шарттылық, ойын элементтері, қиял шетел тілді меңгеруде аутентикалық және ажырамас элементтері болып табылады. Сонымен, шетел зерттеушілердің жұмыстарында оқыту үрдісіне қосымшада аутентиканың әртүрлі аспектілері жазылған. Алуан түрлі келісімдерге қарамастан, бір жағынан, лингвистика және социолингвистика талаптары арасында нақты тепе-теңдікке жету, екнші жағынан, шетел тілдерді оқытудың әдістемелері мәселесі әлі де ашық тұрғыда шешімін таппады. Оқыту мақсаттарына арналмаған мәтіндерді оқуда пайдалану талабы әдістемелік шындыққа жатпайды. Сол уақытта оқыту аутентика термині кең түсіндірмені жібереді, осылайша, кез келген оқыту материалдарын және тілді меңгеруге көмектесетін тапсырмаларды пайдалануды ақтайды және осы негізде оларды автоматты түрде аутентикалыққа жатқызады.
Лингвистика, социолингвистика және шетел тілдерді үйрету әдістемелері талаптары арасында қажетті тепе-теңдікке жету жоспарында бізге әдістемелік аутентика термині ұсынылады. Оның оқыту аутентикасы түсінігінен ұстанымды айырмашылығы мұнда: әдістемелік аутентикалық материалдарды құру және іріктеу кезінде біз қойылған нәтижені алуға тиімділігімен ғана емес, сонымен қатар олардың мәтіндес, байланыстық, ақпараттық, жағдайлық және т.б. осындай негізгі критерияларға сәйкес болуымен басқарамыз.
Әдістемелік аутентика дегенде біз оқыту мақсаттарында табиғи максимальды жақын материалдар, тапсырмалар мен жағдайларды құруды түсінеміз. Осылайша, нақты мәтіндерді оңайлату және кітаптар авторлары мен мұғалімдермен мәтіндерді құруға рұқсат етіледі, осы жағдайда мәтіннің критериялары сияқты анықталатын мәтін табиғи сөйлеу сөйлеудің барлық сипаттамасын сақтайды. Әдістемелік аутентика сөйлесудің қалыпты жағдайларында және аутентикалық контекстте кездесетін айтудың құрылым ұлттық дәстүрлерге сәйкес келетін оқыту мәтінін пайдалануын болжайды. әдістемелік аутентикалық мәтін біріншіден, қабылданған осы тілде сөйлеушілермен тілдік нормаларға және екіншіден, оқытудың нақты міндеттеріне жауап береді.
Оқудың жоғарғы сатысында алғашқы және орта сатыдағы аутентикалық мәтіндермен жұмыс істеу әдістерін қолдануға болады. Қажетті жаттығулар мен тапсырмаларды таңдау кезінде жоғарғы сатының ерекшеліктерін ес керген жөн.Шынайы жағдайларда оқушыны тілдік қарым-қатынас ұстауға үйрету оқытудың басты мақсаты болғандықтан, оқушы қиындықтармен шынайы сол тілде сөйлеу кезінде тап болса жақсы, өйткені ол сол кезде ғана бұл қиындықтарды шешуге ұмтылады. Аутентикалық мәліметтердің шынайы тілдік ортаны жасаудағы рөлін ескермеу мүмкін емес.
Оқудың алғашқы және орта сатыларында аутентикалық мәліметтерді қолдану көп көлемдегі лексикалық, грамматикалық, фонетикалық қиындықтардың кездесуімен шектелінеді, ал жоғарғы сатыда оқушыда негізгі тілдік аспектілер бойынша білім болады. Осылайша, аутентикалық мәліметтерді қолдану мен оқу үрдісі кезіндегі онымен жұмыс істеу ерекшеліктерін қарастыру дәл осы жоғарғы сатыда тиімді болып келеді. Осы жастағы мектеп оқушыларының алдында әлеуметтік және тұлғалық өзін-өзі анықтау міндеті тұр, ол үлкен адамдардың өміріне өткенде жастардың өз орнын табуға көмектеседі немесе осы бітірілетін сатыда оқушы алдыңғы сатыларда алынған білімдерін жетілдіреді. Берілген сатыға оқушылардың бар сөздік қорын өз ыңғайына қарай қолданып, оны байыта түсу тән. Бірінші мақсат шет тілін өз бетінше жаңа материалды қабылдау негізінде қолдана білуді үйрену, ал ол өз кезегінде, оқушыларға жаңа әлеммен танысуға, жаңа білім салаларымен жұмыс істеуіне мүмкіндік береді.
Аутентикалық мәліметтермен жоғарғы сатыда жұмыс жасау оқушыларға шынайы заттармен жұмыс істеуге бейімделеді, олар нағыз өмір жағдайына белсене араласып кете алады. Бұл кездегі зерттелетін тілдің шынайы ортасын түсу, оның халқының мәдениетімен, күнделікті өмірімен танысу оқышының тілді әрі қарай алып кетуіне жақсы ықпал жасайды.
Жоғарғы сатыдағы оқу кітабы келесі талаптарға сай болуы керек:
- оқушылардың жастық ерекшелігіне және тілдік тәжірибесіне, өз тілінің, шет тілінің мәліметтердің сәйкес келуі.
- оқушыларға арналған жаңа, қызықты мәліметтердің болуы.
- әр түрлі сөйлеу мәдениетімен таныстыру.
- қосымша мәліметтердің болуы.
- онда сипатталатын жағдайлардың, кейіпкерлердің шынайылығы.
- мәліметтердің эмоциялық жауапты тудыру қабілеті.
- тәрбиелік мәнінің болуы.
Жоғарғы сатыда мәліметтерді таңдай кезінде күнделікті өмірде қолданылатын стильде болуына ерекше мән берген жөн. Ауызекі сөйлеу стилінде жазылған қазіргі заманғы шет елдік кітаптарды, мақалаларды, елтанулық және көркем туындыларды, кейіпкерлердің монологтары мен диалогтарын қолданған дұрыс. Мәтінде ауызекі бейресми тілде қолданылатын сөздер мен сөз тіркестерінің болуы маңызды. Мұнымен қоса, оқушыларды кең таралған жанрлардың түрлерімен, мәтіндердің түрлерімен таныстырған жөн. Мұндай жанрларға келесілерді жатқызуға болады: әңгіме, сипаттау, хаттама, түсіндірме, дәлелдеме, пікір, сауалнама, дауласу, пікірсайыся. Негізгіқ білімдерді алу үшін және оның негізінде әлеуметлингвистикалық және әлеуметмәдени компетенцияларды қалыптастыру үшін оқушы зерттелетін тілдің халқы мен мемлекеті туралы қажетті ақпараттар болуы керек.
Жағдайға байланысты сөйлеушілердің сөйлеу мәнеріне ерекше мән берген жөн. Ұстаз коммуниканттар бір-бірімен ресми және бейресми тілде қалай сөйлесетініне, қалай ақпаратты сұрайтынына, тілек білдіруіне, амандасатынына, қоштасатынына, қалай әңгімені бастап, қалай аяқтайтынына мән бергені жөн. Сонымен қатар, қатысушыларға әр жағдайға бекітілген сөздер туралы айту керек (амандасу, қоштасу, тілек білдіру).
Берілген тапсырма бірнеше қабілеттерді бақылауды білдіреді, онда бір уақытта бірден мыналар тексеріледі: оқылғанның жалпы түсінігі,; мәтіннің логикалық байланысын анықтау; мазмұндық идея мен байланыстар деңгейінде мәтінді түсіну. Сұрақтардың біреуі нақты бір мәтіндегі жеке бір сөздің мәнін анықтауға бағытталады. Мұнда мәтіннің логика-мазмұндық байланыстарын анықтаған жөн. Жалпы мәтінді түсінуге байланысты сұрақтар болуы мүмкін, яғни ақпараттық жинақтау қабілетін тексеріледі.
Берілген жағдайда мәтіннің құрылымын жалпы түсінік қалыптастырумен қатар, қалып кеткен бөлшектерді қалпына келтіру қабілеті тексеріледі. Мәтіннен жеке сөйлемдер немесе абзацтар алынады. Тапсырманы қиындату мақсатында алынған мәтіннің бөлшектеріне артық сөздер немесе үзінділер қосылуы мүмкін.
Негізгі міндет: мәтінді қажетті реттілікпен орналастырып шығу.Осылайша, ойластырылған оқу үрдісін ұйымдастыру, баяндаудың дәлдігі мен логикалылығы, белсенді ойлау қызметіне барынша тірену, оқу әдістерінің әр алуандығы, қабылдаудың тапсырмаларын нақтылау ішкі қызығушылықты арттыруға, оқыған мәліметтермен оқушының болашақта жұмыс істеуіне назарын бағыттауға мүмкіндік береді.
Қорытындылай келгенде, жоғарғы сатыда оқу кезіндегі негізгі мақсат - бітірушімен қабылдаудың әдеттері мен қабілеттерін иемденуіне ықпал ету, оның шет тілін түсіну қабілетін дамыту. Бұл, өз кезегінде, оқушыға ауызекі кез-келген тақырыпта диалогқа түсуіне көмектеседі. Алайда, оқушы сол тілде сөйлеуші адамдармен тікелей араласа алмаса да, аутентикалық мәліметтерді қолданбастан шет тілінде еркін өз ойын жеткізе алуға қол жеткізу мүмкін емес, себебі тек солар ғана өзге елдің ортасына оқушының енуіне мүмкіндік береді.
Қазіргі таңда біздің елімізде білім берудің мазмұнын жаңарту мәселесіне ерекше көңіл бөліп, оқытудың оңтайлы тәсілдері мен жаңаша оқыту технологиясын енгізіп, оқушылардың білім сапасын көтеру басты міндеттердің бірі болып отыр, себебі мектеп қазіргі қоғамға жан-жақты білімді, жоғары мәдениетті, өзгермелі жағдайда өз іс-әрекеттерін шығармашылықпен ұйымдастыра алатын тұлғалар дайындай алуы тиіс. Жалпы орта білім беретін мектепте ағылшын тілі сабақтарында оқушылардың ізденімпаздығын, танымдық белсенділігін арттырып, шығармашылық әлеуетін дамытуға мүмкіндік жасап, оқытуда жаңа педагогикалық технологияны барынша қолдануға тырысу қажет.
2 Ағылшын тілі сабағында аутенттік материалдарды қолдана отырып сөйлеу қабілетін қалыптастыру
2.1 Ағылшын тілі сабағында аутенттік материалдарды пайдалана отырып сөйлеу қабілетін қалыптастыру
Оқу материалын меңгерудің әдістерінде танымдық процестер сапалық басқа сипаттамаға ие бола бастайды. Ойлауда абстракциялауға, жаңа ұғымдардың жасалуына қабілет көрінеді. Тұрақты сипатқа назар, есте сақтау, ақыл-ой қабілеттері ие. Берілген жас үшін сипаттамалық жеке тұлғалық эгоцентризм белгілерін көрсету арқылы теоретизациялауға бейімділік болып табылады. Жасөспірім өзінің жеке ұстанымын, бұл құбылыстардың өзгертілуіндегі өзінің қатысын жасөспірімдік ойлаудың өзіндік эгоцентризмін анықтай отырып, білдіргісі келеді.
Психикалық процестердің еркінділігі жасөспірімге берілген тақырып бойынша тек қана белгілі бір білімдердің көлемін алуды ғана емес, оларды алдыңғы қатарлы қызығушылықтармен бірге жүйелеуге мүмкіндік береді.
Белсенді назар, тұрақты интеллектуалдық...
Оқудың алғашқы сатысында оқу мәтіндерімен жұмыс істеген дұрыс. Кейде оқушылардың дүниетанымын кеңейту үшін аутентикалық мәтіндерді кіргізуге болады. Аутентикалық мәтіндерді меңгеру сапасын белгілі тапсырмалар мен жаттығуларды орындаумен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz