Фразеологиялық бірліктердің аудармасы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН-АМЕРИКАНДЫҚ ЕРКІН УНИВЕРСИТЕТІ

ЖОҒАРҒЫ КОЛЛЕДЖІ

Курстық жұмыс

Тақырыбы: Фразеологиялық бірліктерді аудару әдістері

Мамандық 0512000 - Аударма ісі (түрлері бойынша)

Орындаған: Мұратова И.Е.
Тексерген: Нартыбаева А.К.

Өскемен, 2023ж
МАЗМҰНЫ

Кіріспе 3
1. Аударма теориясының пәні, міндеттері және әдістері 5
1.1. Аударма теориясы 5
1.2. Фразеологиялық бірліктердің аудармасы. 11
2. Фразеологиялық бірліктердің мысалдарын аудару. 17
2.1. Фразеологиялық бірліктердің әдебиеттен алынған мәтіндер мысалдарын аудару 17
2.2. Кейбір фразеологиялық бірліктердің аудармасы мен мағынасы 20
Қорытынды 23
Қолданылған әдебиеттер тізімі 25
Қосымша 26

Кіріспе

Аударма әрқашанда адамдар, қауымдар, халықтар арасындағы тәжірибе алмасудың дәнекері. Аударма сөз, әдебиет, публицистика ғылымдарының ажырамас бір бөлігі. Әрі халықты рухани жағынан дамытудың күшті құралы. Аударма халықтың мәдени өмірінің бір саласы, халықтар арасындағы үзілмейтін үрдістің бірі. Адамзат аударма арқылы араласып құралады.
Тіл ғалымдарының деректерін негізге ала отырып, қазіргі таңда дүниеде 2796 тіл бар екенін ескерек, аударма қызметінің қаншалықты маңызды екенін білеміз.
Аударма - бір тілден екінші бір тілге жазбаша, немесе ауызша аударылған (еркін аударма, сөзбе-сөз, көркем, іс қағаздарын, ғылыми және т.б) мәтін.
Көркем аударма - әдеби шығарманың бір тілден екінші тілге аударылған нұсқасы, көркем әдеби шығармашылықтың бір саласы. Орта ғасырлардан бастап қазақ әдебиетінде де шығыста бұрыннан белгілі сюжетті арқау ете отырып шығарма жазу дәстүрі болған. Оларды бүгінгі дәуірде қалыптасқан мағынада аударма деуге келмейді. Олар кейде еркін аударма деп саналғанмен, шынында төлтума шығарма сипатына ие болған. Шынайы аударма қалайда түпнұсқаға сәйкес болуы шарт. Көркем аударма түпнұскаға мағынасы қаншалық жақын келетініне орай дәлме-дәл аударма, еркін аударма, сәйкес аударма деп ажыратылады. Көркем аудармада әдеби шығарма бастан аяқ сөзбе-сөз тәжімаланбайды, сөздердің мағынасын, көркемдік қуатын, бейнелік әсерін неғұрлым толық жеткізу мақсат етіледі. Аударма жасаушы адам кем дегенде екі тілді жақсы білуі қажет. Онсыз аударма сапасы ойдағыдай шықпайды, түпнұсқаның ұлттық сипаты, өзіндік өзгешеліктері сақталмайды. Аудармада сөз қолдану, ойдың мағынасын толық жеткізу, көркемділігін жоғалтпау, маңызын төмендетпеу сияқты таланттар толық сақталуы шарт. Аударма - әдебиеттің кең арналы, мол саласының бірі. Аударма арқылы бір халықтың таңдаулы әдеби шығармаларынан басқа халықтың өкілдері сусындай алады. Көркем аударманың қасиетін арттырып, түп-нұсканың мағыналық байлығын, ой-толғамдары мен сезім иірімдерін, көркемдік өзгешеліктерін жаңғыртып, жарқырататын қайта туғызатын суреткерлік шеберлік. Көркем аударманың бүгінгі әдеби процесте алатын орны үлкен. Қазақ әдебиетінде қазіргі заманғы көркем аударма жасау дәстүрі 19 ғ-дан басталады. Абай неміс ақыны Гётенің, орыс ақындары Ю.Лермонтовтың, А.Пушкиннің жекелеген шығармаларын қазақ тіліне ерекше көркемдікпен аударды, Ы.Алтынсарин орыс педагогы К.Д. Ушинскийдің, Шәкәрім Құдайбердіұлы, Л.Толстойдың ("Асархадон патша", "Үш сауал"), А.С. Пушкиннің ("Дубровский", "Боран"), Тұрағұл Абайұлы М.Горькийдің ("Челкаш"), АС. Неверовтың ("Марья-большевичка", "Мен өмірге жерікпін"), Б.Прустың ("Антек") шығармаларын аударып, көркем аударманың дамуына ықпал етті. 20 ғ-да аударма ерекше серпінмен дамып, А.Байтұрсынұлы (И.Крылов мысалдары), М.Жұмабаев, Ж.Аймауытов, М.Әуезовтер көркем аударманың арнасын кеңейтті. Х.Өзденбаев, Т.Нұртазин, Ғ.Жарылғапов, Ә.Жұмабаев, Г.Бельгер, Н.Шәкеев, Ж.Ысмағұлов, С.Ақтаев, т.б. қаламгерлер көркем аударма саласын жаңа санаға көтеріп, соны ізденістерге барды. Қазақ әдебиеттану ғылымында көркем аударма тарихы мен теориясын зерттеу ісі жолға қойылған. Филолог ғылым докторы Н.Сағындықованың "Көркем аударманың негіздері" (1995) аталатын монография жарық көрді. 2002 жылдан бастап "Аударма" баспасы әлем әдебиетіндегі көркем шығармалардың озық үлгілерін қазақ тілінде шығарып келеді. (қ. "Аударма").
Зерттеу жұмысының өзектілігі - фразеология мәселелеріне қызығушылықтың артуына байланысты болады. Қазіргі уақытта фразеологиялық бірліктердің әртүрлі түрлері зерттелуде, олардың құрылымы, синтаксистік байланыстары зерттелуде.
Бұл курстық жұмыстың объектісі - ағылшын тіліндегі фразеологиялық бірліктердің аудару әдістері болып табылады.
Курстық жұмыстың мақсаты - жалпы фразеологиялық бірліктердің негізгі аудару түрлерін талдап, фразеологиялық бірліктердің ерекшеліктерін және аудару әдістерін егжей-тегжелі зерттеу.
Мақсатқа жету үшін келесі міндеттерді шешу көзделеді:
фразеология мен фразеологиялық бірліктеріне анықтама беру;.
фразеологиялық бірліктердің рөлін анықтау;
фразеологиялық бірліктердің аударма ерекшеліктерін анықтау;
фразеологиялық бірліктерді аударудың негізгі әдістерін тізімдеу;
Бұл курстық жұмысты жазу үшін біз ақпаратты талдау әдісін және бақылау әдісін қолдандық.
Курстық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады. Бірінші тарау зерттеудің теориялық бөлігін білдіреді. Екінші тарауда осы тақырып бойынша практикалық зерттеу жұмысы..
1. Аударма теориясының пәні, міндеттері және әдістері

1.1. Аударма теориясы

Кен түрде айтқанда, аударма теориясы термині аударма тәжірибесі терминімен салыстырмалы түрде болған. Аударма теориясы, аударма тәжірибесінің әр түрлі концепцияларын, заңдарын, зерттеулерін қамти отырып, оны кандай әдістермен, жолдармен жүзеге асатындығын зерттейді.
Осыған байланысты, аударма теориясы аударма жүргізу анықтамасымен сәйкес келеді.
Қарапайым түрде айтқанда, аударма теориясының құрамына аударма жүргізудін теориялық белімі оның қосымша аспектілерімен қарама - қайшы түрде болады.
Аударма - бұл күрделі, көп қырлы, аспектілері бөлек әр түрлі ғылымдарды пәні бола алатын құбылыс. [Ахметова А.Б., 2014, 9 б.]
Аударма жүргізу әдеби, этнографиялық аударма түрлерін, сонымен бірге әр түрлі мемлекеттердің аударма тарихын зерттейді.
Зерттеудің пәніне байланысты аударма жүргізуі әдеби аударма жүргізу (әдеби аудармасының теориясы), этнографиялық аударма жүргізу, тарихи аударма жүргізу деген түрлерге бөлінеді.
Қазіргі кездегі аударма жүргізудің ең бастысы лингвистикалық аударма жүргізу болып табылады. Аударма жүргізудің бөлек түрлері бір - бірін толығырып, аударма жүргізуді жан - жақты сипаттауға бағытталады.
Аударма теориясы жалпы аударма теориясы, жеке аударма теориясы, және негізгі аударма теориясы (лингвистикалық аударма теориясының бөлімдері) деп бөлінеді.
Аударма теориясы лингвистикалық аудармасының жалпы заңдарын, қандай да бір тілдер жұптарының қасиеттеріне байланысты болып, осы процесстін жүзеге асыру әдісін және бөлек аударманың қасиеттерін зерттейді.
Жалпы аударма теориясы аударманың әр түрлерін, қандай да бір тілден басқа тілге аудармаларын қамтиды.
Жеке аударма теориясы жеке бір тілден басқа бір жеке тілге аудармасының, лингвистикалық аспектілерін зерттейді.
Аудармадағы негізгі аударма теориясы әр түрлі түпнұсқадағы жанрда жазылған мәтіндердін аудару процесінің қасиеттерін, осы процестердің құбылысына әсер ететін тілдік пішіндерін, оны жүзеге асырудын жағдайын айқындайды.
Жалпы аударма теориясы жеке және арнайы аударма теорияларының негізгі анықтамаларын теориялық түрде анықтайды.
Жеке және арнайы аударма теориялары жалпы аударма теория заңдылыктарының бөлек аударма түрлеріне қатысын айкындайды.
Аударма теориясы өзінің алдына келесі міндеттерді қояды:
жалпы лингвистикалық аударманың негіздерін айқындау және суреттеу, яғни тілдік жүйелердін қандай қасиеттері мен заңдылықтары аударма процесінің негізінде болатындығын дәлелдеп, осы процестін мүмкіншілігі мен шегін көрсету;
аударманы лингвистикалық зерттеудін объектісі ретінде айкындау, оның басқа тілдік кұбылыстарынан айырмашылығының нақтылау;
аударма жүргізудің классификациялық негіздерін қарастыру;
аударма эквивалентік мәтіндер мен аударманың коммуникативті тең негіз ретінде айқындау;
жеке және арнайы аударма теорияларын жалпы принциптері мен құрылымындық қасиеттерін әр түрлі тілдердің комбинациялары үшін қарастыру;
аударма процесінің жалпы ғылыми принциптерін аудармашының негізгі мәтінді, аударма мәтініне жаңарту қызметі ретінде суреттеу;
аударманың қалпы деген анықтаманы айқындап, аударманың баға сапасының принциптерін қарастыру. [Ахметова А.Б., 2014, 9 б.]
Теориялық бөлімдерден бөлек, аударма лингвистикасының құрамындағы аударма әдістемесіне үйрету, әр түрлі сөздіктерді құрастыру, бағалау әдісі мен аудармаларды өзгерту сияқты көптеген қосымша аспектілер жатады. Осының барлығы аудармашының қызметін жақсартады.
Ең алдымен лингвистикалық аударма теориясы дискриптивті теориялықпен болып табылады. Ол аударма процессінің заңдылыктарын объективті түрде суреттеумен айналысады.
Қорыта келгенде, аударма теориясында не болу керек екендігін емес, не бар екендігін, зерттеу құбылысының табиғатын суреттеуі жатады. Лингвистикалық аударма механизмін суреттеу көмегімен ережелер мен принциптерді, әдістер мен аударма тәсілдерін құрастыра отырып, аудармашы өзінің алдына қойған мәселелерін сотті түрде шеше алады.
Аударма - бұл әр түрлі тілдерде сөйлейтін адамдар арасындағы байланыс мүмкіншіліктерін қамтамасыз етудін бір жолы. [Ахметова А.Б., 2014, 10 б.]
Сол себептен аударма теориясы үшін тілдік байланы процесінің қасиеттері тұра және ауыспалы тілдік актілері, мәтін мен байланы жағдайдын көмегімен мәтінді түсінуі адамның басқа құбылыстар негізгі әсер етеді.
Лингвистикалық аударма.
Лингвистикалық аудармасында ең негізгі зерттеу әдісі салыстырмалы аударманың талдауы болып табылады, яғни мәтіннің түпнұсқасы мен құрамының аудармасын негізгі мәтіннің түпнұсқасы мен құрамымен салыстырудың талдауы. Бұл мәтіндер зерттеу мен талдауға келетін, объективті фактілер болып табылады.
Аударма процесінде әр түрлі тілдерде жазылған мәтіндердің арасындағы қарым - қатынас байқалады. Осы мәтіндерді салыстырудың арқасында аударманың ішкі механизмін, эквивалентті бірліктерді көре аламыз.
Сонымен бірге екі не одан да көпбір мәтіннің аудармаларын салыстыра аламыз. Лингвистикалық аударма теориясының құрылуының жолында аударылмайтынның теориясы деген түсінбеушілік пайда болған. Тіл білімі жағынан, аударманы қарастырғанда негізгі мәтінді басқа тілге тура, дәл аударуға мүмкін емес.
Қайсы бір мәтіннің ерекшелігін нақты түрде басқа тілде жеткізу мүмкін емес. Сондықтан аударма процесі мәтінді дәл, тура жеткізу болып табылмайды. Дәлділіктін болмауы мәтінді түсінуге әсер етпейді. Мысалы: A good student never comes unprepared, Жақсы талапкер (студент) сабаққа ешқашан да дайындалмай келмейді. Осы мысалда студент деген сөз ұл бала мен қыз баланы білдіреді. Бірақ неміс пен француз тілдерінде зат есімді міндетті түрде атау керек, осыған қарамастан сөйлемнің мәні бізге түсінікті.
Қорытындылай келе, аударманың ең басты мақсаты, ол - тіларалық байланыстын қандай да бір түрін құрастырып, сол арқылы мәтіннің аудармасын негізгі мәтін мағынасына сай келетіндей еткізу.
Қазіргі аударматанудың аударма тәжірибесі мен ұғымдық саласының жүйелілік талдауы аударманың жеке типологиясын құруға мүмкіншілік етеді және де аударманың басқа жақтарын дайындауға орын беріп, таныстыру арқылы, оның презентация мен қолданылуын, сонымен қатар, басқа да негізгі компоненттермен аударма қызметінің байланысын көрсетеді.
Аударма типологиясы келесі белгілері бойынша өткізіледі:
1. аударма мен түпнұсқа тілдерінің байланысы бойынша өтуі;
2. аударма қызметінің субъектісі мен оның аударма мәтіні авторына деген көзкарасы арқылы;
3. аударма сегментациясының типі бойынша және аударма материалдарының қайта құрастыруы бойынша;
4. аударылған мәтін мен түпнұсқа мәтінінің презентациясы бойынша;
5. аударылған мәтіннің түпнұсқасымен сай болуы бойынша;
6. аударма материалдарының стилдік жанрын айқындау мен жанрлық түрге жатқызуы арқылы;
7. түпнұска мазмұнын толық мағынасын және мазмұндық түрін айқындауы бойынша;
8. негізгі функциялар арқылы;
9. түпнұсканың бірінші мәтін болуына байланысты;
10. адекваттық түрі бойынша.
Аударма мен түпнұсқа тілдерінің байланысы бойынша аудармалар:
ішкі тілдік аудармасы - бұл сөздік белгілердің сол тілдік белгілері арқылы түсіндіруі;
диахрондық тарихи аударма тарихи мәтіннің көне тілінде жазылған түрін қазіргі тілге аударуы;
транспозиция бір жанрдағы немесе функциональдік стильдегі мәтінді жанр мен функциональдік стильге аудару;
тіларалық аударма хабарламаны - жаналау (өзгертужанарту бір белгі жүйесі арқылы көрсетілген анықталған хабардың басқа бір белгі арқылы көрсетілген хабарламаға ауысуы;
бинарлық аударма бір негізгі тілден басқа бір тілге аударуы;
интерсемионтикалық аударма бір негізгі тілден басқа бір жасанды тілге аудару немесе керісінше;
трансмутация бір жасанды тілден басқа жасанды тілге аударуы.
Аударма қызметі субъектісінің жалпы сипаттамасы бойынша белгілейтін және де оның аударма мәтінінің авторына қатынастығын көрсететін аудармалар:
дәстүрлік негізгі кісімен қолжазба арқылы аударма - адам арқылы жасалатын аударма аудармашы бола тура немесе сол аударма мәтінінің авторы болған емес аудармашымен жасалған аударма;
авторлық аударма түпнұска мәтінді аударған авторлық аударма;
авторлық аударма автормен өткен тексеруден түпнұска мәтінінің аудармасы;
машиналық, автоматтық аударма - компьютер арқылы жасалынған немесе жасалынып жатқан аударма;
аралас аударма - дәстүрлік немесе машиналық аударма түрлерінің негізгі жақтарын қолданылатын мәтінді өндеу арқылы өткізілетін аударма.
Мәтіннің аудармалық сегментациясы мен аударма бірліктерін қолданылу арқылы өтетін аудармалар:
морфемдік арқылы жүретін аударма - жеке морфемалар деңгейлері арқылы жасалынатын және олардың құрылымның байналысының есепке алмайтын аудармалар;
сөзбе - сөз аудармасы - жеке сөз деңгейінде өтіп сөз арасындағы мағыналық, синтаксистік пен стилистикалық байланыстарын есепке алмау арқылы болатын аудармалар;
фразалық сөйлем аудармасы - жеке сөйлемдер деңгейінде немесе жүйелі түрде бір - бірінен кейін фразалар аударылып жатқан аударма түрі;
азат - жолдық фразалық аударма - жеке сөйлемдер немесе азат жол деңгейінде, бір - бірінен кейін аударып жатқан аударма түрі;
толық мәтіндік аударма - жеке сөздер мен сөйлемдер, азат жолбөлшектерін белгілемей, толық мәттіннің аудармасы.
Түпнұсқа мен аударма мәтіндерінің ерекшеліктері бойынша өтетін презентациялық аудармалар:
жазба аудармасы - жазбаша орындаған аударма;
жазбаша мәтіннің жазбаша аудармасы - жазбаша мәтіннің жазбаша түрінде орындалған аудармасы;
ауызша мәтіннің жазба аудармасы - ауызша мәтіннің жазбаша аудармасы;
ауызша аудармасы - ауызша аударма түрі;
ауызша мәтіннің ауызша аудармасы - ауызша мәтіннің ауызша аударылған түрі;
синхрондық аударма түпнұсқа мәтіннің айтуымен қатарлас өткізілетін ауызша аудармасы;
рет - ретімен өтетін аударма мәтіннің бір бөлшегін тындағаннан кейін, немесе кідірісар асында өтетін ауызша аударманың түрі;
бір жақтық аударма - бір бағытта орындалатын бір тілден ауызша аударылатын реттік аударма;
екі жақтық аударма бір тілден басқа тілге және керісінше орындалатын әңгіменнің ретімен өтетін ауызша аударма;
жазбаша мәтіннің ауызша аудармасы, ауызша түрінде орындалған жазбаша мәттіннің аудармасы.
Түпнұсқа мен аударылған мәтіндердің сипаты мен сапасы бойынша сәйкестігін айқындайтын аударма түрлері:
еркін аударма түрі түпнұсқаның негізгі ақпаратын толық жеткізбей толықтыру мен алып тастау және тағы басқа мәтін деңгейіндегі жасалғандықтан ол үшін тіл бірліктерінің эквиваленттік категориялары релеванттік емес болып есептелінеді;
интерпретация - басқа тілдер жүйесі мен бір тілдер жүйесіне жататын сөйлеу құралының берілген ереже бойынша аусуы арқылы өтетін жеке аудармадан бөлек тілден тыс қызметіне негізделген аударма түрі;
адекваттық аударма түпнұсқаға сәйкес және коммуникативтік құралдар арқылы түпнұсқаны дәлелдейтін аударма;
дәлдік аударма - семантикалық дәлдікпен сипатталатын аударма, яғни түпнұсқа мағына жоспарын семантикалық түрде толық және дұрыс жеткізетін аударма;
аутентикалық аударма түпнұсқамен заңдық күште бірге болатын ресми іс - қағаздарының аудармасы, халықаралық құқық бойынша келісім - шарт мәтіні бір тілге таңдауы мен бекітілуі мүмкін, бірақ оны аутентикасы екі немесе одан да көп тілдерде айқындалады;
бекітілген аударма бұл аударма заңды түрде түпнұсқаға сәйкес бекітіледі.
Аударма мәтінінің жанрлы растайтын стилистикалық сипаттамасы бар бір жанрға сәйкес болып жататын ерекшеліктері бойынша аударма түрі:
ғылыми - техникалық аударма - ғылыми - техникалық мәтін мен құжаттардың аудармасы;
саяси - қоғамдык аударма - саяси - қоғамдык мәтіндердің аудармасы;
көркем шығарма аудармасы - көркем шығарма мәтіндерінің аудармасы;
әскери аудармасы - әскери тақырыптарға байланысты мәтіндердің аудармасы;
заңгерлік аударма - заңгерлік мәтіндердің аудармасы;
ауызекі аударма - ауызекі мәтіндердің аудармасы.
Түпнұсқа мағынасының мазмұның толық түрде жеткізу ерекшеліктері арқылы айқындалатын аудармалар:
толық жалпылама аударма түрі түпнұсқа мазмұн мағынасын толық қысқартпай аудару;
толық емес аударма - түпнұсқа мазмұн мағынасы толық емес қысқартып аудару;
қысқартылған аударма - түпнұска мазмұн мағынасын қысқартып жабық түрде аудару;
фрагментарлық аударма - мәтіннің барлығын емес, оның бір немесе бірнеше бөлшектерін аудару;
аспектілік аударма - мәтіннің тек қана бір бөлшегін аударып, берілетін тапсырыс бойынша белгіленген аспект аударма мәтіннің басты тақырыбы, нысаны, керектігі негізге алынып аударылады;
реферетивтік аударма - реферат құжатының нақты мәліметтері берілетін аударма түрі, оның мақсаты, тақырыбы, зерттеу әдістері мен нәтижелері туралы мәлімет берілетін аударма түрі.
Негізгі прагматикалық функция ерекшеліктері бойынша аудармалар:
практикалық тәжірибелік аударма - тәжірибелік қолдануға ақпараттық қайнар көзі болып есептелетін аударма түрі;
жұмыстық аударма - редакциялық тексеруден өтпеген аударма, көбінесе тәжірибелік қолдануға керекті бірақ басылымға дайын емес аударма түрі;
кеңес беру аудармасы - көбінесе ауызша түрінде болатын аннотациялық, реферативтік және кағаздан жазбаны таңдап алып аударылған элементтері бар аударма беретін адамның көзінше аударылатын, аударма үстінде оны қызықтыратын түпнұсқа мазмұн аспектісін анықтайтын ақпарат түрінің аудармасы;
баспасөз аудармасы - бұқаралық акпараттық құралдар арқылы тираждалған және кең таратылуы үшін арналған жазбаша аудармасы;
баспадан шыққан аударма - бұқаралық ақпараттық құралдар арқылы тираждалып көпшілікке таралған тәжірибе немесе оқу аудармасы;
оқу аудармасы - бұл аударма көбінесе оқу үрдісінде аудармашыларды дайындау үшін немесе шет тілін үйрету әдісінің бір түрі болып табылатын аударма;
экспериментальдік аударма - ғылыми мақсат бойынша орындалған аударма;
эталондық аударма - мамандандырылған аудармамен салыстыру үшін үлгілік аударма түрі.
Түпнұсқа мәтіннің бірінші емес болып ерекшеліктері айқындалатын аудармалар:
тұра аударма - түпнұсқадан болатын негізгі аударма;
жанаманегізі емес болатын аударма - негізінен түпнұсқадан емес, бірақ оның басқа тілге аударылған мәтіннің аудармасы;
керісінше аударма - негізгі тілге аударылған түпнұсқа мәтінінің аудармасы.
Адекваттық түрі бойынша аудармалар:
семантикалық - стилистикалық адекваттық аударма - толық семантикалык, дәлдұрыс және стилистиалық эквиваленттік, функциональді - стилистикалық жағынан аударма тілінің стилистикалық нормасына сәйкес аударма түрі;
прагматикалық - адекваттық аударма түпнұсқаның жалпы негізгі коммуникативтік (көтеріңкідоминантік) функциясын дұрыс анықтайтын аударма түрі;
дезиративті - адекваттық аударма - қолданушыны ақпараттық сұрасына толық, дұрыс жауап беретін, мазмұн мағынасын және түпнұсқаның басты коммуникативтік функциясын міндетті түрде толық жеткізбейтін аударма түрі.

1.1. Фразеологиялық бірліктердің аудармасы.

Негізінен, фразеологизмдер, немесе онымен байланысты тұрақты сөз тіркестері, кей кезде толық сөйлемдердің өздері де, толық, не толық емес жартылай ауыспалы мағынаға ие болулары мүмкін.
Фразеологизмдердің негізгі ерекшеліктеріне фразеологизм бірліктерінің табиғатын анықтайтын, оның мағынасына тереңділік пен жан - жақтылық беретін мазмұны мен айтылу жоспарлары арасындары келіспеушіліктің орын алатындығы. Тәжірибе бойынша, кез келген тілде фразеологизмдердің бірнеше деңгейлері болады: сөздікпен бекітілген барлықтарына танымал болғандары; сөздікте көрсетілсе қолданыстан шығып қалғандары; бір жағдайларға байланысты сөздіктерге тіркелмей, баршаға белгілері; кейбір қоғамдық топтарға таныс түрлері. В.В. Виноградов олардың төмендегідей түрлерін анықтайды:
1. фразеологиялық өсіңкі бірліктері (fusions) - to kick the bucket - қорапшамен ойнау go west - oy, go dutch - бірігіп төлеу деген сөйлемдер құрайтын жылжымалы мағыналық тұрақты сөз тіркестері мен сөйлемдер. Бұндай бірліктерді аударуда контекстің болғаны жеткілікті емес, сөздікке сүйену керек.
2. Фразеологизм бірліктері - мағыналары құрастыру құрамынан шығарылатын: to prepare to the better world - өлу. To join the majority - өліп қалу
3. Фразеологизмдік тіркестері - құрамдық мағыналары тікелей ұғымдық танымды көрсетеді. To take а nap - қалғып кету, to take a sleep - ұйыктап кету, to take a smoke - шылым шегу
4. Интернационалдік фразеологизімдер: the world of Damoclos Домокловтың добы, the game is not worth the candle - бекер ойын (ағылшынша: ойынның түтне де жоқ) [Ахметова А.Б., 2014, 40 б.]
Біріншіден, ең басты талап - мәтіннең де еркін тілдік бірліктерді айырып фразеологизмдерді таба білу. Бұның нәтижелі жолы - мәтіндегі жалпы мағынаға қайшылықты болатын бірліктерді белгілеу дағдысы қолға алынады, себебі, негізінен, осындай бірліктердің көрінгенінде ауыспалы мағынада болатыны дәлел.
Екінші маңызды талап фразеологизмдердің сөйлеу әрекет ерекшеліктерін талдау дағдысы. Мәселен, ауыспалы мен дәл арамағыналықтағы қайшылық, көбінесе мәтін авторымен кейбір бейнелік, эстетикалық, эмоциональді - экспрессиялық және басқа да елеске түсетін, немесе юморлық көрініс тудыратын образды жеткізу мақсатымен қолданылады.
Сонымен бірге, фразеологизмдер қоғамның кейбір әлеуметтік - мәдени болмыс таптарына нақты бекініс тауып, мәтінде олардың орын алып, не алмауының белгісі ретінде қызмет атқарады. Бұдан әрі, фразеологизмдердің тиісті стилистикалық бояулары бар, оларға: жоғары, орташа, не төмен дәрежелі стильдік, кәсіби, немесе басқа да жаргонизм элементтері жатады, фразеологизмдерді табу мәселесі мен қатар аудармашы әр түрлі екі тіл төңірегіндегі мағыналары жақын фразеологизмдер арасындағы ұлттық - мәдениетті басқа ерекшеліктерімен кездесуі ықтимал. Мағыналары біркелкі бола тура. Фразеологизмдердің стилистикалық бояулары, бейнелік негіздері, осыған қоса дәлелдемелік сипаттары әр түрлі болулары мүмкін. Мысалы, ағылшынша "Rome was not built in a day", орыс тілінде - Маскеу бір соттен құрылган жоқ. Мұндай аударманың баламасы ағылшын мәдени мәтінінде: Jones was very eloquent to persuade his master, telling him that Rome was not built in a day, - деп жағымсыз көрінеді.
Бұл жерде қолайлы болып саналатыны дәлме - дәл (фразеологиялық калькалық) аударма болушы еді: Джонс қожайынды сендіру үшін, Римнің бір күн ішінде құрылған еместігін еске түсіріп, бүкіл өзінің шешендік өнерін жіберген болатын.
Аударма ережелері
1. Ең тиімді шешім - аударма тілінде біркелкі ұқсас фразеологиялық бірліктерді іздеу (ағылшын мен қазақ тілдері арасында бұндай ұқсастықтар саны шектеулі) Achilles' heel, the heel of Achilles - Aхилес өкшесі.
2. Бірліктер болмаған жағдайда негізгі фразеологизмдерді мағыналары жақын, бірақ та, басқа сөз - бейнелік қалпысында құрылған фразеологиялық бірліктердің баламаларын табу жолдары арқылы аударылуы тиіс. Кейде мағыналары ұқсас, бірақ формалары басқа әр түрлі тілдердегі фразеологизмдер бір - бірін ауыстыруға келмейтін әр түрлі эмоциональді - елестік бояуларга не болулары мүмкін. When Queen Ann was alive - баяғыда немесе бұрынғы замаңда, ежелгі кезде.
3. Кейде калькілеу тәсілі орынды болып, дәлме - дәл аударма орын алады. Сонымен, аударма тілін жаңа фразеологиялық сөйлемдерді ендіруге мүмкіндік болады. Антикалық мәдениеттен шыққан, кең тараған діни - библиялық мәліметтер, оған қоса қазіргі болмысқа негізделген фразеологиялық бірліктер осылайша аударылады (мысалы: Hell's Angels - Оттық қыл Періштелері, Zero option - нөлдік балама).
4. Тарихи - мәдени тақырыптық мәтіндердегі фразеологизмдерді аударуға қосалқы - қатарлас аударма түрі қолданылады, бұнда бір сөзде фразеологиялық бірлік орын алып (мысалы, калькі арқылы аудару түрі), оның ауыспалы мағынасына қысқа түрде түсінектеме берілуі мүмкін. Мәселен, The City of Brotherly love - Достық - Махаббат қаласы, атауы кез келген американдыққа орысшаға аударғанда контекстік өңдеуді қажет етуі, мысалы, қатарлас аударма арқылы: Филадельфия - Достық махаббат қаласы түрін ұсынуға болады.
5. Жоғарыдағы көрсетілген аударма тәсілдерін қолданыла алмаған жағдайда, фразеологизмдердің ауыспалы мағыналарын түсіндірмелік - аударма түрі қолданылады, яғни тұракты сөз тіркестерінің еркін түріне трансформация тәсілімен аудару. Бұнда фразеологизмдер өздерінің бейне - ассоциативтік қасиеттерін жоғалтады.
6. Фразеологизмдермен жұмыс істеу үстінде, негізгі мәтіндегі мәліметтерді аударғанда аудармашы көбінде бірқатар фразеологиялық сөздіктерге сүйеніп отырады. [Ахметова А.Б., 2014, 41 б.]
Аударманың негізгі мəселелері
Фразеологиялық бірліктерді дұрыс берудің маңызды шарттарының бірі - оларды мəтін түрінде тану. Аударма қателіктерінің ең көп саны фразеологиялық бірліктің сөздердің еркін тіркесімі ретінде қабылдануына байланысты. Көп жағдайда фразеологизм өзінің стандартты емес екендігіне назар аударады - мысалы, грамматикалық ауытқулар: to go the whole hog - істі соңына дейін жеткізу, бəріне бару.
Бірақ мұндай фразеологиялық бірліктермен қатар, олардың құрамы бойынша сөздердің еркін тіркестерімен сəйкес келетін көптеген өрнектер бар. Аударма қателіктерінің ықтималдығы күрт артады.
Негізгі мəселелер:
1. Фразеологиялық бірліктердің еркін тіркесіммен ұқсастығы.
2. Фразеологиялық бірліктердің ассоциативті ұқсастығы Көбінесе орыс жəне ағылшын фразеологизмдерінің формалары толық сəйкес келген кезде олардың мағыналары сəйкес келмеуі мүмкін.
3. Фразеологиялық бірліктердің стилистикалық сараланбауы жəне полисемиясы.
Осылайша, фразеологиялық бірліктердің еркін тіркесімге ұқсастығы мен ұқсастығы орыс тіліне аударудың негізгі қиындықтарын білдіреді.
Фразеологиялық аудармадағы əртүрлі мəселелер бірлік əр түрлі түсіндіріледі, аударманың əртүрлі əдістері ұсынылады, бұл мəселеде əртүрлі пікірлер бар. Бұл түсінікті, өйткені аударма кезінде фразеологиялық бірліктің қарапайым шешімі жоқ, егер баламалы баламасы болса, аударманың басқа жолдарын іздеу керек, өйткені аударма тілін қысқаша ауыстыру контекстке сəйкес келмейді.
Бұл жұмыста Александр Владимирович Куниннің классификациясы қолданылды. Оның нақты тұрақты ағылшын идиомаларының жіктелуін қарастырсақ. Фразеологиялық эквиваленттерді шартты түрде екі санатқа бөлуге болады:
1. идиоманың сəйкестігі бастапқы тіл жəне аударма тілі жалғыз жəне контекстке тəуелді емес.
2. аударма тілінде фразеологиялық бірліктің бірнеше аналогы бар, бұл жағдайда осы фразеологиялық өрнектерден ең сəтті таңдалады жəне осы мəтінді аударуда қолданылады.
Фразеологиялық баламаларды келесі тармақтар бойынша да сипаттауға болады:
1. толық эквиваленттер - бұл лексикалық құрамы, бейнесі, стилистикалық құрылымы жəне т. б. бойынша сəйкес келетін түпнұсқа тілдің идиомаларының аналогтары болып табылатын аударма тілінің өрнектерімен ауыстыру.
2. ішінара эквиваленттер - мəнді беруде қандай да бір толық емес мағынаны білдірмейтін эквиваленттердің кіші тобы тек кейбір сəйкессіздіктерді қамтиды.
Үшінші əдіс жəне ең көп қолданылатыны - калькуляция. Тəжірибесіз аудармашылар немесе өзін - өзі оқытатын мамандар калькуляцияны сөзбе - сөз аудармамен шатастыруы мүмкін. Алайда, бұл үлкен қате ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.