Қабатты газ генераторлары

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 90 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті

Әбдіхалықова Томирис Нурманқызы

Нұр-Сұлтан қаласы үшін энергия өндіретін Шұбаркөл көмірін газификациялау кешенінің жобасы

ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА

5В071700 - Жылуэнергетика мамандығы

Нұр-Сұлтан 2020
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі

Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті

Қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі_______
_______________С.А.Глазырин

ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА

Нұр-Сұлтан қаласы үшін энергия өндіретін Шұбаркөл көмірін газификациялау кешенінің жобасы

5В071700 -Жылуэнергетика мамандығы бойынша

Орындаған: Әбдіхалықова Т.Н
Ғылыми жетекшілері:
Т.ғ магистрі, аға оқытушы: Өмірбаева А.Ө

Нұр-Сұлтан 2020

Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті

Факультет Көлік-энергетика
Мамандық_5В071700 "Жылу энергетикасы"
Кафедра _Жылуэнергетика__

Бекітемін
Кафедра меңгерушісі _________________
____________2020 ж.

____Әбдіхалықова Томирис Нурманқызы________________студентке
(тегі, аты, әкесінің аты)

Диплом жобасын (жұмысын) орындауға арналған

Т А П С Ы Р М А

1. Жобаның (жұмысының) тақырыбы _____Нұр-Сұлтан қаласы үшін энергия
өндіретін Шұбаркөл көмірін газификациялау кешенінің жобасы университет
бойынша 2019 ж. 27 11 берілген № 1935-n бұйрықпен бекітілген.
2. Студент аяқтаған жобаны (жұмысты) тапсыру мерзімі: 25 04 2020ж.
3. Жобаның (жұмыстың) бастапқы деректері (заңдар, әдебиеттер, лаборатория-
лық-өнеркәсіптік деректер): 1 Нұр-Сұлтан қаласындағы ЖЭО-2 бойынша мәлі-мет, 2 Шұбаркөл көмірінің сипаттамасы, 3 Қатты отын көмір газификациясын жүргізудің әдістері, 4 Лурги газгенераторы.
4. Есептеу - түсіндірме хатының мазмұны (қаралатын мәселелердің тізбесі):
1 Шұбаркөл көмірі үшін газификатордың есептік әдістемесі, 2 Синтез газ,
3 Қатты отынды газификациялау процесінің физика-химиялық негіздері,
4 Газификатор ішіндегі химиялық процесінің есебі.
5. Графикалық материалдың тізбесі (міндетті сызбалары нақты көрсетілген):
ЖЭО-2-нің генпланы, Лурги газ генераторының 2 схемасы,
6. Негізгі ұсынылатын әдебиеттердің тізімі: 1 Энергетика XXI века: Условия развития, технологии, прогнозы Л.С.Беляев, А.В. Лагерев, В.В. Посекалин и др.; Отв. ред. Воропай. - Новосибирск: Наука, 2004. - 386 с. 2 Рыжков А.Ф., Перспективы развития когенерационных энергоисточников и газогенераторные технологии Проблемы развития централизованного теплоснабжения: Материалы международного научно-практический конф., г.Самара, 21-22 апреля 2004 г. - Самара, 2004. - С. 125-130. 3 Мировая энергетика и переход к стойчивому развитию Беляев Л.С., Марченко О.В., Филиппов С.П. и другие - Новосибирск: Наука, 2000. - 269 с.

7. Жоба (жұмыс) бойынша тиісті бөлімдері көрсетілген кеңестер

Бөлімнің атаулары және номерлері
Ғылыми жетекші,
консультант
Тапсырманы алу мерзімі
Тапсырма берілді
(қолы)
Тапсырма қабылданды
(қолы)
Қоршаған ортаны қорғау
Өмірбаева А.Ө
20.10.2019ж

Енбекті қорғау
Өмірбаева А.Ө
20.10.2019ж

Экономикалық негіздеме
Өмірбаева А.Ө
20.10.2019ж

Автоматика
Өмірбаева А.Ө
20.10.2019ж

8. Дипломдық жұмысты (жобаны) орындау графигі

№
Жұмыс этаптары
Жұмыс этаптарын орындау мерзімдері
Ескерту
1
Дипломдық жобаның тақырыбын бекіту

2
Дипломдық добаны дайындауға материалдарды жинау

3
Дипломдық жұмыстың (жобаның) теориялық бөлігін дайындау (1 бөлім)

Практикаға кету алдында
4
Дипломдық жұмыстың (жобаның) аналитикалық бөлігін дайындау (2-3 бөлім)

Практика кезінде
5
Дипломдық жұмыстың (жобаның) толық текстінің алғашқы вариантын бітіру

Практиканың бірінші аптасында
6
Дипломдық жұмысты (жобаны) алдын алу қорғауға шығару

Шолу лекциясы кезінде (консультация)
7
Дипломдық жұмысты (жобаны) рецензияға шығару

8
Дипломдық жұмысты (жобаны) ғылыми жетекшінің пікірі мен рецензиямен соңғы вариантын ұсыну

9
Дипломдық жұмысты (жобаны) қорғау

МАК кестесіне сәйкес

Тапсырманы беру мерзімі: 20 10 2018 ж.

Ғылыми жетекші: Өмірбаева А.Ө
қолы, Т.А.Ж., ғылыми дәрежесі, атағы
Тапсырма алдым: студент Әбдіхалықова Т.Н
қолы, Т.А.Ж.
Аннотация

В данной дипломной работе рассматривается проект ТЭЦ-2 с газифи-кации Шубаркульского угля с выработкой тепловой и электрической энергии для города Нур-Султан. Проанализирован опыт производства и использования синтетических газов для получения энергии. Приведены схемы подготовки и газификации Шубаркульского угля в газогенераторе Лурги. Проведены расc-четы газификатора при газификации Шубаркульского угля и химических про-цессов внутри газификатора. В разделе охраны окружающей среды определены количество выбросов в атмосферу и высота дымовых труб. В экономической части рассчитаны стоимость получаемого газа и его окупаемость. Общий дипломный проект состоит из 6 разделов, 22 таблиц, 9 рисунка и 93 страниц. В дипломном проекте представлены 5 чертежей формата А1.

Аңдатпа

Бұл дипломдық жобада ЖЭО-2 мен Шұбаркөл көмірін газификациялау арқылы Нұр-Сұлтан қаласын жылу және электр энергиясымен қамтамасыз етуді талқылайды. Синтез газды қолдану арқылы энергия өндіру және қолдану тәжірибелеріне анализ жасалды. Лурги газ генераторында Шұбаркөл көмірін газификациялау және дайындау схемалары көрсетілген. Шұбаркөл көмірін газификациялаудағы газификатордың және оның ішіндегі химиялық процесс-терінің есептері жүргізілді. Еңбекті қорғау бөлімінде атмосфераға шығатын зиянды заттарды және түтіндік құбырдың биіктігі анықталды. Экономика бөлімінде жалпы газ құнын және қанша жылға жететіндігі есептелінді.Барлық дипломдық жоба 6 бөлімнен, 22 кестеден, 9 суреттен және 93 беттен тұрады. Дипломдық жобада А1 форматтағы 5 сызбасы көрсетілген.

Annotation

This thesis examines the project of TPS-2 with gasification of Shubarkul coal with the production of heat and electricity for the city of Nur-Sultan. The experience of production and use of synthetic gases for energy production is analyzed. Schemes of preparation and gasification of Shubarkul coal in the Lurgi gas generator are given. Calculations of the gasifier for the gasification of Shubarkul coal and chemical processes inside the gasifier were carried out. The environmental protection section defines the amount of emissions to the atmosphere and the height of chimneys. In the economic part, the cost of the gas produced and its payback are calculated. All diploma projects consist of 6 sections, 22 tables, 9 figures and 93 pages.

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ
7
1 СИПАТТАМАЛЫҚ ЖӘНЕ АНАЛИЗДЕУ БӨЛІМІ
9
1.1 Нұр-Сұлтан қаласындағы ЖЭО-2 бойынша мәлімет
9
1.2 Шұбаркөл көмірінің сипаттамасы
15
1.3 Көмір газификациясы бойынша әдебиеттер көзіне талдау
22
1.4 Тығыз қабатта Шұбаркөл көмірін газификациялау
27
1.5 Қатты отын көмір газификациясын жүргізудің әдістері
29
1.6 Лурги газ генераторы
32
2 НЕГІЗГІ ЕСЕПТІК БӨЛІМІ
42
2.1 Шұбаркөл көмірі үшін газификатордың есептік әдістемесі
42
2.2 Синтез-газ
45
2.3 Қатты отынды газификациялау процесінің физика-химиялық негіздері
48
2.4 Газификатор ішіндегі химиялық процесінің есебі
51
3 ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ БӨЛІМІ
56
3.1 Жалпы қауіпсіздік ережесі
56
4 АВТОМАТИКА БӨЛІМІ
58
4.1 Лурги газ генераторының өлшегіш құралдары
58
5 ҚОРШАҒАН ОРТАНЫ ҚОРҒАУ БӨЛІМІ
62
5.1 Атмосферадағы зиянды шығарындыларын және түтіндік құбыр биіктігін анықтау
62
6 ЭКОНОМИКА БӨЛІМІ
72
6.1 Газдың экономикалық тиімділігін анықтау
72
ҚОРЫТЫНДЫ
83
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
84
ҚОСЫМША
87

КІРІСПЕ

Қазақстан Республикасы пайдалы қазбаларға өте бай. Менделеев кесте-сінің 118 элементінің 99-ы Қазақстан жер қойнауында анықталды, соның ішінде 60-тан астам элементі өндіріле бастады. Жалпы еліміздің басты ресурстарының бірі, яғни жанғыш қасиеті бар пайдалы қазбалардың бірі - көмір болып табылады. Негізінен көмір 1960 жылдары жер бетінде энергия өндіру қажеттілігінен пайда болған. Көмірдің құрамына - көміртек, сутегі, оттегі және тағы басқа химиялық элементтерінің қоспасынан тұрады. Қазақстан Республикасының жалпы геологиялық қоры мен көмірінің болжамды ресурстары 150 млрд тоннаға бағаланады, оның ішінде: тас көмір 17,6 млрд. тонна, қоңыр көмір 92,8 млрд тонна. Олардың 63%-ы тас көмір (оның кокстел-гені 17%), 37% - қоңыр көмір. Республикадағы ең ірі көмірлі алқаптар Орталық Қазақстанда орналасқан (Екібастұз, Майкөбе және т.б.). Солардың ішінде ең ірі кен орындары - Шұбаркөл (қоры 2,2 млрд. тонна), Борлы (0,5 млрд тон-на), Самара (1,3 млрд. Тонна). Торғай энергетикалық қоңыр көмір алабының қоры 52 млрд тонна, оның өндірілетіні 7 млрд. тонна. Оңтүстік Қазақстанда Іле
және Төменгі Іле қоңыр көмір алаптары орналасқан. Іле алабының геологиялық қорлары 14,8 млрд. тоннаға бағаланады, өндірілген қоры 0,9 млрд. тонна. Төменгі Іле алабының геологиялық қоры 9,9 млрд. тонна, оның 3 млрд. тоннасы өндірілген. Шығыс Қазақстанда Қаражыра (қоры 1,5 млрд. тонна), Кендірлік (1,6 млрд. тонна, өндірілгені 250 млн. тонна) кен орындары белгілі. Қазақстанның батыс бөлігіндегі ең ірісі - Мамыт қоңыр көмір кен орны. Оның жалпы геологиялық қоры - 1,5 млрд тонна болса, оның 0,6 млрд тоннасы өндірілген.
Қазақстанның жалпы көмірінің қоры 150 млрд. тоннаға жетеді. Республикамыз жылына 100 млн тонна (2010 жылы) көмір өндіреді. Ғалымдардың жобалауы бойынша жылына 140 млн тонна өндірілсе, еліміздегі көмір қоры 250 жылға жетеді. Көмір кен орындарының басым бөлігі Қарағанды, Павлодар және Қостанай облыстарында орналасқан. Қазіргі кезде Қарағанды алабы 3600 шаршы км жерді алып жатыр. Бұл - Қазақстанның негізгі көмір базасы болып есептелінеді. Қарағанды көмірі кокстелетіндіктен сапасы өте жоғары. Тас көмірдің 80 қабаты анықталған, олардың жалпы қалыңдығы 120 метрді құрайды. Ал, көмірдің өндірілген жалпы қоры 60 млрд тоннаны құрайды. Елімізде маңыздылығы жағынан екінші орынды - Екібастұз көмір алабы алады. Бұл алап Сарыарқа мен Ертіс маңының аралығында орналасқан. Павлодар облысында ауданы 160 км кв, қазып алынатын көмір қабатының қалыңдығы 150 м. Ашық әдіспен өндірілетін болғандықтан, еліміздегі көмірдің ең арзаны болып табылады.
Қазіргі уақытта әлемде энергия тұтынудың шамамен 70%-ы мұнай және газбен қамтамасыз етіледі. Алайда, мұнай мен газдың әлемдік қоры шектеулі. Егер энергияны тұтынудың өсуін ескеретін болсақ , олар 20 ең көп дегенде 50 жыл ішінде таусылуы мүмкін. Мұнай мен газ - бұл бірқатар химиялық өнім-дерді алуға арналған шикізат екенін ұмытуға болмайды. Ал біздің еліміз көмірдің геологиялық қорына бай. Нұр-Сұлтан қаласының орталықтанды-рылған жылуымен жабдықтау жүйесінің негізгі көзі ЖЭО-2 болып табылады. Онда 5 энергетикалық қазандық БКЗ-420-140-5 жұмыс істейді. ЖЭО-2-нің негізгі отыны - Екібастұз тас көмірі. Маркасы КСН(коксовые слабоспекаю-щиеся низкометаморфизованные). Қазақстанда жылу беру жүйесін көмір арқы-лы газификациялау (газдандыру) әдісі - ең өзекті мәселелерінің бірі болып та-былады. Сондықтан соңғы жылдары елімізде көмірді газификациялауға қызы-ғушылық артып келеді және де осыған байланысты ғылыми - зерттеу жұмыс-тары қарқынды жүргізіліп жатыр. Себебі, атмосфераға шығатын улы газдар-дың мөлшері азаяр емес, ал Нұр-Сұлтан қаласының тұрғындары осы күнге дейін көмір жағып, өз үйлерін жылумен қамту үстінде. Қаланы газбен қамтама-сыз ету оңай емес, себебі елімізде минералды газдардың көп бөлігі батыс өңірлерінде ғана шоғырланған. Ал ол өңірлерден құбыр тартып газ жіберу жүйесі әлі күнге дейін шешімі табылмас мәселелердің бірі. Қазақстанның көмірлерін жалпы зерттей отырып, олардың сапасы жағынан жоғары көмірлерді тікелей жақпай, олардан газ алып, сол алынған синтез газды жағу арқылы ПӘК-і жоғары таза энергия алуға болады. Ал сапасы жағынан төмен тас көмірлерді тікелей жағуға болады. Бұл бағыт бойынша Қазақстанда жыл сайын ғылыми конференциялар өткізілуде. Мысалы, 2020 жылы 1- наурыз күні Нұрсұлтан Назарбаев Университетінде өткізілген конференцияны айтып кетуге болады. Мұнда Қазақстандағы көмір энергиясының мәселелері және оларды шешу жолдары, Айналмалы қайнаған қабатта көмірді газификациялау процессінің кинетикалық моделі, Қоршаған ортаға төмен әсер ететін көмірді жағу технологиясы және тағы басқа тақырыптары талқыланды. Яғни, бұл жобада мен көмірден газ алып, ЖЭО-2 арқылы Нұр-Сұлтан қаласына жылу және электр энергиясымен қамтамасыз ету тақырыбын зерттеймін. Ал отын ретінде мен Қарағанды облысы, Нұра ауданында шығатын Шұбаркөл көмірін таңдадым. Көмірді газификациялаудың бірнеше әдістері бар, солардың бірі - Лурги газ генераторы әдісі.
Осы мақсаттарға жету үшін келесі міндеттер шешілді.
* Жалпы көмір газификациясы туралы әлем әдебиеттеріне, әлемнің тәжіри-
белеріне шолу жасау, көмір газификациясының әдістері туралы анализдеу және Лурги әдісі.
* Газификатор ішіндегі физикалық және химиялық процестерінің жылулық
есептерімен химиялық реакциялары.
* Жалпы қауіпсіздік ережелері, автоматика, экономика бөлімдері және эко-
логия бөлімдері.

1 СИПАТТАМАЛЫҚ ЖӘНЕ АНАЛИЗДЕУ БӨЛІМІ

1.1 Нұр-Сұлтан қаласындағы ЖЭО-2 бойынша мәлімет

1971 жылғы 29 маусымда КСРО энергетика министрлігінің Целиноград ЖЭО-2-нің техникалық жобасын әзірлеу жөнінде арнайы шешімі қабылданды. Құрылыстың басында негізгі тарихи алғышарттары мынадай: Қазақстанның тың жерлерін игеру, бұл дәуірде кең даланың астанасы және алдыңғы қатарлы жастар армандаған, Кеңес Одағының барлық бұрыштарынан тың игерудегі аңыз қала болған, бұрынғы уездік Ақмола қаласының қарқынды дамып келе жатқан өнеркәсібі. Осыдан көптеген жас энергетиктердің, студенттердің, қазіргі басшылар мен энергетика саласының мамандары, энергетика саласының жаңа ұрпақтары және тәрбиешілері үшін болашағы зор кәсіп болды.
1974 жылдың көктем айында ЖЭО-2 құрылысы басталды. 1979 жылдың тамыз айында электр қуаты 80 МВт және жылу қуаты 180 Гкалсағ белгіленген, Целиноград ЖЭО-2 1-ші кезеңінің 1-ші блогын пайдалануға берілуі туралы құжаттарға қол қойылды. 1979 жылдың шілде айында № 1 ст. ПТ-80100-13013 турбина агрегаты мен БКЗ-420-140-5 қазан агрегаты іске қосылды. 1980 жылдың қараша айында №2 ст. ПТ-80100-13013 турбина агрегаты іске қосылды. 1981 жылдың желтоқсан айында БКЗ-420-140-5 қазан агрегаты іске қосылды. 1983 жылдың наурыз айында №3 ст. 1985 жылдың желтоқсан айында №4 ст. БКЗ-420-140-5 қазан агрегаты іске қосылды. 1992 жылдың желтоқсан айында №5 ст. БКЗ-420-140-5 қазан агрегаты іске қосылды. 2006 жылғы желтоқсан айында қуаты 120 МВт, №4 ст. Т-120130-130-8 турбина агрегаты іске қосылды. 2008 жылдың қаңтар айында бу өнімділігі 420 тсағ., №6 ст. БКЗ-420-140-5А қазан агрегатын пайдалануға берілді. 2012 жылдың қазан айында қуаты 120 Гкалсағ., №1,2,3,4 ст. КВ-Т-139,6-150 су жылытатын шаңкөмір қазандары іске қосылды. 2015 жылдың маусым айында қуаты 120 МВт №5 ст. Т-120130-130 турбина агрегаты іске қосылды. 2016 жылғы қазан айында бу өнімділігі 550 тсағ., №7 ст. Е-550-13,6-560-КТ қазан агрегатын пайдалануға берілді. 2016 жылдың желтоқсан айында №5,6 ст. су жылыту қазан агрегаттары пайдалануға берілді.
Қазіргі уақытта ЖЭО-2-нің белгіленген электр қуаты 480 МВт, белгіленген жылу қуаты 1918 Гкалсағ құрайды. 40 жыл ішінде станция 61 млрд. 943 млн. кВтсағ электрэнергиясын және 98 млн. 767 мың Гкал жылу энергиясын өндірді. ЖЭО-2 белгіленген электр қуатын пайдалану коэффициенті 2019 жылдың 1-ші жартыжылдығында 81% - ды құрады, бұл мамандардың жоғары техникалық деңгейін, негізгі жабдықтарының пайда-лануы мен жөндеу сапасының жоғары екенін білдіреді. Содан соң №6 ст. турбина агрегатын, №8 ст. қазан агрегатын пайдалануға берілді. Елордамызда атмосфераға зиянды түтін газдарының шығарылуын азайту үшін су жылыту қазандарын газға ауыстыру туралы жоспарлар талқыланды.
2004 жылы 4 қарашада құрылтайшының шешімімен ЖЭО-2 мүліктік кешені Акционерлік қоғамдар туралы ҚР Заңына сәйкес құрылған Астана-Энергия АҚ жарғылық капиталына берілді. Астана - Энергия АҚ құрамына құрылымдық бөлімшелер ретінде ЖЭО-1, ЖЭО-2 және аудандық қазандық кіреді.
Қазақстан Республикасында ұлттық бизнес-рейтинг қорытындысына сәйкес 433774 шаруашылық жүргізуші субъекті арасында жүргізілген зерттеулер нәтижесі бойынша Астана-Энергия АҚ мемлекеттік бюджетке үлес көрсеткіші бойынша 1 орын (алтын жүлде) берілді. Осылайша, ЖЭО-2 елордамыз Нұр-сұлтан қаласының ірі стратегиялық нысандарының бірі болып табылады. ЖЭО-2 1979 жылғы 29 тамызда пайдалануға берілді және Нұр-Сұлтан қаласының орталықтандырылған жылумен жабдықтау жүйесінің негізгі көзі болып табылды. ЖЭО-2-де өндірілген электр энергиясы Нұр-Сұлтан қаласының электр жүктемелерін және станцияның өзіндік мұқтаждықтарын жабуға жұмсалады. ЖЭО-2 жылумен және электр энергиясымен жабдықтау бойынша жұмыс істейді, ең алдымен Нұр-Сұлтан қаласының жеке аймағына және С-1 (ЖЭО-2 - ЖЭО-1) жалғастырушы магистралі бойынша ЖЭО-1 қалалық жылумен жабдықтау аймағының жылу жүктемесінің базалық бөлігін жабады. Ыстық сумен жабдықтау жүйесі жабық. Жылулық схемасы жедел будың негізгі және қосалқы технологиялық құбырлары, қоректік су, конденсат, әртүрлі қысымдағы бу құбырлары бойын-ша көлденең бетімен орнатылған.
Желілік су қызған соң желілік жылытқыштарымен өтіп, турбинаға түсіп болғаннан кейін оның бір бөлігі желілік сорғылармен беріледі. Өткізудің қарбалас жылытқыштар қазандық бөлімшесінің бұдан әрі диаметрі 1000 мм магистраль-1, ЖЭО-1-ге жіберіледі. Желілік судың басқа бөлігі машиналық залда орнатылатын турбиналы бөлімшенің ең жоғарғы бойлерінен өтіп, насостар арқылы тікелей қала тұрғындарына (тұтынушы-ларға) жіберіледі.
Қазіргі уақытта суқыздырғыш қазандықтар ЖЭО-2-нің қазандық цехы болып табылады. КВ-Т-139.6-150 (120 Гкал сағ) суқыздырғыш қазандығы - бұл өндірістік және тұрмыстық мақсаттар ретінде жылыту, желдету және ыстық сумен жабдықтау жүйелерінде, ыстық суды өндіруге арналған су құбыры ретінде қолданылады. Қазандықтар қатты отынмен жұмыс істейді. Отынның негізгі түрі - Екібастұз көмірі. Жанармай ретінде М-100 маркалы мазут қолданылады. Қазандыққа мазутты ЖЭО-2 мазут қондырғысы арқылы жеткізіледі. Көмір №1 қазандық цехының қоймасына белдік ені В = 1400 мм, белдік конвейерлері 2, 51, 52, белдік ені В = 1400 мм арқылы жеткізіледі. № 53 белдік конвейерімен белдеуінің ені У = 1400 мм UZR көмегімен (стержен - қоршау роторы UZR 900250) қазандықтағы көмір қоймасына жіберіледі.
Су жылыту қазандық цехының қоймасынан көмір екі схема бойынша беріледі: 1 жұмыс схемасы - УЗР, содан кейін УЗР ЛК 53-ге, әрі қарай 21, МД конвейерлері бойынша (өнімділігі 240тс балға ұнтақтаушы).), 31, 32, 41; 2- ші жұмыс схемасы бойынша - ВКО қоймасынан бульдозермен көмір ЛК 61, одан әрі 21, МД, 31, 41 ені 800мм болатын лента тербелмелі қоректен-діргіштер арқылы беріледі. Көмір ашық қоймада сақталады, оның жобалық көлемі 112713 тоннаны құрайды. 2016 жылы су жылыту қазандық цехы бойынша жылу энергиясын жіберу 795 311,61 Гкал (102,64 Гкалсағ) құрайды, су жылыту қазандықтарының жұмыс уақыты 7748,74 сағатты құрайды, 226981 тонна Екібастұз тас көмірі және 449,475 тонна мазут жұмсалады.
ЖЭО-2-нің негізгі отыны - Екібастұз тас көмірі. Маркасы КСН 0-300. Жанармай теміржол арқылы жеткізіледі. 65 ашық вагондары көмір маршруттарын (шамамен 4550 тонна) қабылдау және түсіру жолдарына келеді. Содан кейін ЖШС ЖЭО-2-нің 5-ші, 7-ші трассасындағы бағдарлар ұсынылады, кейін ЖЭО-2 маневрлік локомотиві бар 17 (4 осьті) вагондар топтамаларында ЖЭО-2 түсіру жолдарына жанармайды жеткізеді.
Кесте 1
ЖЭО-2 АҚ Астана Энергия (Ақмолалық ЖЭО-2) негізгі техникалық деректері бойынша

1. Белгіленген қуаты
360МВт

2. Қол жетімді қуаты
Қыста: 325МВт

Жазда: 245МВт

3. Негізгі шектеу
ПТ-20 МВт типті турбиналардың өндірістік іріктеулерінен жылуды іріктеудің жеткіліксіздігі.

Қыс: Қыс: Турбиналардың жылуландыру іріктеуінен жылуды жоғары іріктеу -15 МВт.

Жаз: Турбиналардың жылуфикациялық сұрыптарынан жылуды іріктеу-80МВт. Турбиналардың конденсаторларына кіре берістегі салқындатқыш су температурасының жоғарылауы және градирен - 5МВт
суландырғыштарының тиімсіз жұмыс істеуі. Қазандық қуатының жетіспеушілігі-130 МВт.

4. Отын
Негізгі: Екібастұз тас көмірі
От жағу: мазут

5. Көмірдің қоймасы
150мың тонна бір қазандық үшін:
БСУ 4 данаx240тонна 4 ММТ типті диірмендер-2000-2590730-20тонна сағ

Кесте 1 жалғысы
6. Мазутты бактары
5 дана - 7,5 мың тонна

7. Түтін құбырлары
№ 1 H=180 м, № 1-6 қазандықтары

8. Мұнаралы типтегі
пленканы салқындататын мұнаралар.
1 дана суару ауданы 1600м.

9. Сумен жабдықтау жүйесі және көзі.
Қалалық су құбыры

10. Орналасқан жері

Нұр-Сұлтан қаласы
№
Түрі
N,МВт
D,тсағ
Дайындаушы зауыт
P
атм
T
℃
хол- дан іске қосу уақыты
Енгізілген жылы
Атқарым сағаттары 1.01.2019
Қазандық агрегаттары
1
БКЗ-420-140
420
БКЗ
140
560
5
1979
169986
2
БКЗ-420-140
420
БКЗ
140
560
5
1981
160072
3
БКЗ-420-140
420
БКЗ
140
560
5
1983
152868
4
БКЗ-420-140
420
БКЗ
140
560
5
1985
140673
5
БКЗ-420-140
420
БКЗ
140
560
5
1992
107034
6
БКЗ-420-13,8-5А
420
БКЗ
140
560
5
2008
36116
Турбиналар
1
ПТ-80100-130
80
ЛМЗ
130
555
5
1979
241586
2
ПТ-80100-130
80
ЛМЗ
130
555
5
1980
235313
3
ПТ-80100-130
80
ЛМЗ
130
555
5
1983
211266
4
Т-120130-130-8
120
УТЗ
130
555
5
2006
57739
5
Т-120130-130-8
120
УТЗ
130
555
5
2019
-
Генераторлар
1
ТВФ-120-2УЗ
120
НТГЗ

1979

2
ТВФ-120-2УЗ
120
НТГЗ

1980

3
ТВФ-120-2УЗ
120
НТГЗ

1983

4
ТФ-125-2УЗ
125
ЛСИБ

2006

5
ТФ-125-2УЗ
125
ЛСИБ

2019

Трансформаторлар
1
ДТЦ-125000121
125
Тольятти трансформатор зауыты

1986

2
ДТЦ-125000122
125
Тольятти трансформатор зауыты

1979

3
ДТЦ-125000123
125
Тольятти трансформатор зауыты

1985

4
ДТЦ-160000110-У1
160
Запорожды трансформатор зауыты

2006

5
ДТЦ-160000110-У1
160
Запорожды трансформатор зауыты

2019

Кесте 2
Жылу және электр станцияларының қуаттылықтары

Станциялар тобы
Электрлік қуаттылығы,МВт
Жылулық қуаттылығы

Белгіленген қуаты
Қол жетімді қуаты
Белгіленген қуаты
Қол жетімді қуаты
АҚ Астана Энергия
502
477,4
2843,15
2574,25
ЖЭО-1
22
17,4
871,6
738,5
ЖЭО-2
480
460
1198
1096
ЖЭО-2 Су қыздыру қазандығы
-
-
720
704
Аудандық қазандықтар
-
-
53,55
35,75

Кесте 3
ЖЭО-2 қондырғылар саны

Жабдықтың атаулары
Дана саны
Энергетикалық қазандығы
БКЗ-420-140-5
6
Энергетикалық қазандығы
Е-550-13,8-560КТ
1
Су қыздырғыш қазандығы
КВ-Т-139,6-150
6
Турбо қондырғысы ПТ-80100-13013
3
Турбо қондырғысы Т-120130-130-8
2

1.2 Шұбаркөл көмірінің сипаттамасы

Зерттеу жұмыстары Екібастұз, Қарағанды, Торғай, Қаражаралы, Майкөбе, Ойқарағай, Кендірлік кен орындарындағы көмірлердің жылу-физикалық сипаттамаларын анықтауға арналған болып табылады.
Екібастұз кен орны Павлодар қаласынан оңтүстік - батысқа қарай 130 км қашықтықта орналасқан. Көмірдің кен орны туралы өткен ғасырдың соңынан белгілі. Бұл жерде көмір тасты және гумусты болып келеді. Олардың метаморфизм дәрежесі газдан коксқа дейін өзгереді. Барлық қабаттардың көмір массасының жұқа дисперсті минералды қоспалардың есебінен жоғары күлділігі бар және 41-30% - дан бастап тілік бойынша жоғары төмендейді. Өндірілген көмірдің нақты орташа күлділігі 39% құрайды. Жоғарғы үш қабаттың күлі баяу балқитын (1610-1690℃) және орташа құрамында: SiO2-62,9%, Al2O3-28,6%, Fe2O3-3,8%, CaO-1,1%, MgO-0,3%, Na2O-24%, K2O-0,2%. Аз күкіртті көмір (0,4-1,0% Sобщ, әрі органикалық күкірттілігі басым). Байытылмаған көмірдің жылу шығару қабілеті 7,6-8,2 мың ккалкг шегінде ауытқиды. Кен орындағы көмірінің жалпы қоры 9,7 млрд.т. бағаланады, оның ішінде шамамен 7 млрд. тоннасы баланстық болып саналады. Барлық дәлелденген көмір қоры ашық карьерлерді қазуға жарамды. Екібастұз көмірі күлінің бір ерекшелігі - құрамында глинозем (26-30%) мөлшері көп.
Қарағанды көмір кен орны Қарағанды қаласының әкімшілік орталығы бар облыс аумағында орналасқан. Өнеркәсіптік құнды көмір қабаттарының ең көп саны Қарағанды, Долинка және Тентек свитінің төменгі жағында шоғырланған. Бұл кен орындағы көмірлері гумусты және тасты (газдан жұқа күйге дейін) болып келеді. ОС, К және КЖ маркаларының көмірлері басым. Көмірдің күл мөлшері 10-15% -дан 25-40% -ға дейін өзгереді, ал ең күлі Ашлярик көмірі және Тентек жиынтығының негізгі бөлігі болып табылады. Долинка свитасы ең күлді көмір болып саналады. Көмірдің күлі баяу балқитын (оның балқу температурасы 1250-1500 градус) орташа құрамы SiO2= 51%, Al2O3= 35%, CaO = 7%, MgO = 1%. Көмір аз күкіртті, орташа күкіртті, жоғары жану температурасымен фосфорлы. Қарағанды кен орны ең газды болып табылады. Кен орындағы шахталардың көп бөлігі метанның жоғары категориясына жатады және көмір мен газдың кенеттен шығарылуында қауіпті.
Бассейндегі көмірдің жалпы қоры 43,1 млрд. тоннаны құрайды. Кокстелген көмірдің қоры 11,8 млрд. тонна, оның ішінде барланған 5,2 млрд. тоннаны құрайды. Қарағанды қазба байлықтарына кіретін ірі тіліктердің бірі - Шұбаркөл кен орны болып табылады. Аз көмір (орташа 11%), аз күкіртті (0,5%), жану жылуы шамамен 7,4 мың ккалкг, құрамы баяу балқитын күл SiO2=56-66%, Al2O3=22-28%, Fe2O3=7-10%, CaO = 2-3%, MgO = 1-2%, Na2O = 0,65-1,8%, K2O = 1,28-1,55%. Кен орнының барлық көмірі синтетикалық отын өндіру үшін бірегей шикізат болып табылады.
Торғай кен орны - аумағы 150 мың шаршы километрден асатын Қазақстанның ірі бассейні болып есептелінеді және оның Солтүстік Қазақстанда орналасқан көмір қоры 60 млрд тоннаны құрайды. Әкімшілік аумағы негізінен Қостанай облысында орналасқан және Солтүстік Қазақстан, Ақмола, Торғай және Жезқазған облыстарының аудандарын басып алады. Торғай бассейнінде көмірдің болуы туралы алғашқы мәліметтер өткен ғасырдың соңында зерттелген.
Қаражыра кен орнының көмірі өткен ғасырдың 50-ші жылдарында ашылды, алайда оның Семей сынақ полигоны аумағында орналасуынан ол дамымай қалған еді. Тек 1993 жылы ғана кен орнын игеру басталды.
Кен орнын игерудің салыстырмалы соңғы басталуын ескере отырып, зерттеу жоқ және сәйкесінше оны энергетикалық қазандық агрегаттарында неғұрлым тиімді пайдалану бойынша ұсынымдар. Қатардағы көмірдің микроқұрамдауыштарын есептеу көмірдің жақын петрографиялық құрамы бар екенін және 92-93% витринит тобы компоненттерінің жоғары құрамы сипатталатынын көрсетті. Липтинит тобы компоненттерінің құрамы 5,7%, семивитринит және инертинит - 1% құрады. Күлдің химиялық құрамы: SiO2= 49,10%, Al2O3=28,14%, Fe2O3= 8,37%, CaO = 4,29%, MgO = 2,01%, TiO2 = 1,16%, SO3 = 3,15%. 1-7 қабаттың витринитін көрсету көрсеткішінің шамасы 0,45-тен 0,53% - ға дейін, ұшатын заттардың шығуы 43,4-тен 47,8% - ға дейін, көміртегі құрамы 73,51-ден 76,23% - ға дейін өзгереді. Петрографиялық құрамы бойынша бұл көмір жоғары гидрогенизациялық өңдеуге бейім.
Майкөбе кен орны Павлодар облысының Баянауыл ауданында орналасқан. Бұл кен орынның қоңыр көмірі туралы алғашқы мәліметтер 19 ғасырдың басына жатады. Кен орынның көмірі гумус, қоңыр, көмірденудің жоғары дәрежесі, орташа маусымдық (25-28%). Құрамы жоғары алюминий оксиді бар баяу балқитын күл (30% дейін). Жанатын массаға жану жылуы 7-7,5 мың ккалкг. Шлактың шығуы 4-7%, гуммирленген қышқылдардың шығуы 55 құрғақ көмірге және битумға шамамен 2,5%-ды құрайды. Бассейн көмірінің сапалы көрсеткіштеріне сәйкес газдандыру үшін жоғары сапалы энергетикалық отын ретінде пайдаланылуы мүмкін. Құрамында жоғары Al2O3 бар Майкөбе көмірінің күлдері сазбалшық өндіру үшін жақсы шикізат болуы мүмкін. Бассейннің көмірдің жалпы қоры 5,3 млрд тоннаға бағаланады, оның ішінде 1,8 млрд тонна ашық өңдеуге жарамды.
Ойқарағай кен орны Алматы облысының Нарынкөл ауданында орналасқан. Көмір - қоңыр, күлділігі аз (6-16%), жоғары калориялы (жанғыш массаға жану жылуы 5,4-7,9 мың ккалкг) аз күкіртті, ауада оңай ыдырайды. Кен орнының қоры 80 млн.тонна деп бағаланады, оның 41 млн. тоннасы өңдеуге жарамды. Ойқарағай кен орнын ашық өңдеу үшін, қоңыр көмір қоры бойынша Оңтүстік Қазақстандағы ең ірі кен орындарының бірі болып табылады.
Шұбаркөл көмір кен орны -- Қарағанды облысы, Нұра ауданын-да 1983 жылы ашылған. Қалың-дығы: 5-15 м делювийлі-аллювийлі төрттік түзілімдермен жабылған. Өнімді қабат юра шөгінділерінің төменгі бөлігімен ұштасып, көмірлі қабаттан (Жоғарғы, Ортаңғы және Төменгі) тұрады. Қалыңдығы 1-нікі 25-30 м (оңтүстік-шығыста 15-20 м); 2-нікі бірнеше см-ден 1-3 метрге дейін, 3-нікі 1,0-8 м. Көмірі қоңыр, тас көмірге жақын. Көмірдің орташа күлділігі 6% (қатардағы көмірдің күлділігі 11%), қалыпты ылғалдылығы 15%, шығымы (% есебімен) ұшпа заттардікі 45%, гуминді қышқылдардікі 3-5, бастапқы шайырдікі. 6-15; жану жылуы: ылғалды, күлсіз жағдайда 25,0 МДжкг (6170 ккдл кг), ыстық массада 31,0 МДжкг (7400 ккалкг), 1-көмір қабатына аршып алу және пайдалану кезіндегі болжамды су мөлшері 150-200 м³сағ. Кеніштің аршылған бөлігі ұзақ мерзімге жететін қорлармен қамтамасыз етілген. Пайдалану жұмыстары 1985 жылдан бастап жүргізіліп келеді. 1986 жылы Қызылжар темір жол станциясынан темір жол тармағы тартылды. Вахталық кент, жұмысшы қалашығы бой көтерді. 1988 жылы Шұбаркөл көмір кенішінің игерген жұмыстары үшін бір топ геологтар мен кеншілер КСРО Мемлекеттік сыйлықтарына ие болды. Шұбаркөл көмір кен орны 2000 жылы Еуразия қаржы - өнеркәсіп компаниясы қарамағына беріліп, инвестициялық бағдарлама жүзеге асырылуда. Жер қойнауын пайдаланушы Шұбаркөл көмірі АҚ болып табылады. 2005 жылы кеніш игерілгеннен бері ең жоғары нәтижеге қол жеткізді -- 4,6 млн тонна көмір өндірілген.
Шұбаркөл көмірі АҚ газ генератор станциясындағы қысым астында Лурги газ генераторында Д маркалы ұзын жалынбалы тас көмірі газификацияланады. Бұл ретте бір газ генератордағы көмірдің есептік шығыны 6,25 тсағатты құрайды. 4-кестеде газификацияланған Шұбаркөл көмірінің негізгі физика-химиялық сипаттамалары берілген.
Кесте 4
Газификацияланатын Шұбаркөл көмірінің сипаттамалары

Көмірдің құрамы (жұмыс массасына):
Мәні
Ылғалдылығы (Wtr), %
11,41
Күлдігі (Ad), %
3,17
Жанғыш заттардың құрамы (100-W-A)r, %
85,42
Жанғыш заттар:

Ұшатын заттар (V)daf, %
46,96
Ұшпайтын заттар (NV0)daf, %
53,04
Жанғыш заттардың құрамы:

Cdaf, %
77,81
Hdaf, %
5,4
Odaf, %
14,86
Ndaf, %
1,59
Sorgdaf, %
0,34
Күлдің температуралық сипаттамалары (жартылай қалпына келтіру ортасында):

Жентектің басталу температурасы Ts, К
1095-1100
Жұмсарудың басталу температурасы TA, К
1465-1475
Балқу басталуының температурасы TB, К
1560-1680
Сұйық күйдің температурасы TC, К
1630-1770
Жоғары калориялық мәні Qs (HHV)
26,9 МДжкг
(6435 ккалкг)
Төменгі калориялық мәні Qi (LHV)
25,61 МДжкг
Еркін ісінудің индексі (көрсеткіші) FSI
0,5
Көмірдің дән мөлшері (мөлшері)
530 мм

Өлшемдері 10мм болатын бөлшектер
Салмағы бойынша максимум 3%

Лурги газ генераторларын пайдаланудың әлемдік тәжірибесінде Ad=3,5-3,7% күлімен көмірді газификациялау орын алған жоқ (бұрын Ad=10-12% кем емес күлімен көмір газификацияланды). Бұл отынның төменгі күлділігі оны тығыз қабатта газификациялау мүмкіндігін шектеумен байланысты.
Термокедергілермен және ондағы ортаның өлшеу температурасы +-0,3 - 0,5%, ал реактор аймақтарында - 0,75%, қысым - +- 0,25%, газ ортасының шығысы және концентрациялары +- 1,0% құрады.
Газификациялау үшін отынды таңдаудың ерекшелігі тапсырыс беруші алюминий гироксидін күйдіру кезінде зауыт технологиясында қолданылатын төменгі көмірді қолдануды ұсынылып жатыр. Колосник решетканың элементтерінің күйіп кетуін болдырмайтын күлдік бөлігінің биіктігін қолдау мақсатында соңғысы өте төмен айналу жылдамдығы болуы тиіс немесе қысқа уақытта қосылуы тиіс. Алайда төменгі айналу жылдамдығы және жойылатын күлдің ең аз мөлшері реактордың қимасы бойынша үрлеу қоспасының біркелкі таралуын қиындатады, бұл өз кезегінде газ генераторының белсенді аймағының жекелеген учаскелерінің температуралық ауытқуына және бітелуіне әкеледі. Температураның байқалатын ауытқулары, күціп кетуі кезінде газдандыру процесінің осы бұзылуларын жоюдың негізгі құралы колосникті торды қарқынды айналдыру болып табылады, бұл өз кезегінде күл жастығының биіктігін жылдам азайтуға әкеледі, оның критерийі құлайтын күл температурасының күрт өсуі болып табылады.
Алюминий Казахстана АҚ газ генераторлық станциясын жобалау кезінде және қажетті қондырғыларды таңдау үшін күлділігі аз Шұбаркөл көмірі Биховицадағы (Прага және Чехия қаласы) UVP отынын зерттеу институтында арнайы талданылады. Зерттеу нәтижесінде келесі негізгі ұсыныстар берілді.
Газификациялау көрсеткіштерінің ұсынылатын мәндері:
* Сыртқы үрлемелі бу бойынша K1=6,6-7,1
* Қосынды(сыртқы және ішкі) үрлеу жұбы бойынша K2=8,2-8,8
Көмірдің қыздырылуы өте аз - нөлге жуық. Сондықтан газгенераторларында
қалыпты технологиялық процессті қамтамасыз ету үшін реактордың жоғарғы бөлігінде көмір массасының бұзуын арнайы механизмдерді немесе құрылғыларды орнату және монтаждау талап етілмейді. Жеңіл қыздырылудың мүмкін болатын учаскелері тиелетін көмір массасының төмендеуі кезінде және отынды тиеу кезінде пайда болатын соққыларымен сынуы тиіс.
Зертханалық талдау деректері бойынша күйіп кету температурасы ts=1100 К. Зерттеу нәтижелері бойынша көмірдің төмен жанасуы реактордың жоғарғы бөлігіндегі (отынды кептіру аймағынан шығу кезінде) 620 К-нен аспайтын температура үшін ғана қамтамасыз етіледі. Алайда, кейбір жағдайларда оңтайлы режимдерді зерттеу және іздеу кезінде осы аймақтағы температура 670 Кельвин температурасына дейін жетеді. Бұл жағдайда төменгі температурадағы карбонизацияның температурасы кейде ts=1100 К қайнау температурасына жетеді.
Газификацияланатын көмірдің минералдық бөлігінің қождық қасиеттерін бағалау үшін және газ генераторы жұмысының оңтайлы режимдерін анықтау жөніндегі зерттеулерді алдын ала болжау және жоспарлау үшін, оның минералдық бөлігінің балқығыш сипаттамасынан басқа, оның химиялық құрамы бойынша ұсынылуы өте қажет.
Кесте 5
Газификацияланатын Шұбаркөл көмірінің минералдық бөлігінің химия-лық құрамы

Күлдің химиялық құрамы
Барлық массадан % - бен мөлшері
Кремний қос тотығы, SO2
47-48
Алюминий триоксиді, Al2O3
19,8-23,6
Темір триоксиді, Fe2O3
4,5-5,8
Кальций тотығы, CaO
6,0-9,0
Магний тотығы, MgO
2,0-3,3
Титан диоксиді, TiO2
0,88-0,99
Фосфордың бес тотығы, P2O5
0,2-1,0
Күкірт үшоксиді, SO3
4,0-7,3
Калий тотығы, K2O
1,2-3,0
Натрий тотығы, Na2O
1,7-3,4
Марганецтің төрт тотығы, Mn3O4
0,05-0,15

Қазақстан Республикасы көмірінің жалпы геологиялық қоры мен болжамды ресурстары 150 млрд тоннаға бағаланады. Есептелген қорлардың басым бөлігі (63%) Қарағанды, Екібастұз, теңіз - Қоржынкөл бассейндерінің, Қушоқы, Борлы, Шұбаркөл, Қаражыра және басқа да бірқатар кен орындарының тас көмірімен ұсынылған. Қазіргі уақытта елімізде Қарағанды, Екібастұз және Майкөбе бассейндері, Қушоқы, Борлы, Шұбаркөл, Қаражыр кен орындары сондай-ақ Қазақстанның әр түрлі облыстарында бірнеше ұсақ кен орындары игеріліп пайдаланылуда. Оларда елеусіз көлемде жергілікті мұқтаждықтар үшін көмір өндіру жүргізілуде. Осылайша, көмірді өндіруінің басым бөлігі Орталық Қазақстанда, Қарағанды, Павлодар және Қостанай облыстарында шоғырланған.
Кесте 6
Қазақстан көмір кен орындарының химиялық құрамы

Кен орындары
Отынның жұмыс массасының құрамы, %
Ұшқын заттар, %
Жану жылуы, ккалкг

WР
AР
VГ
QНР
Кучкин
7
40,9
21
3959
Шұбаркөл
14,5
5-13
43,5
5349
Екібастұз
7
41
30
3790-4000
Майкөбе
20
19
45
4030
Қаражыра
17
25
45
4030

Біз оларды газификациялау мүмкіндігін анықтау үшін Қазақстан көмірінің физикалық қасиеттеріне (Қаражыра, Кучкин, Майкөбе, Екібастұз, Шұбаркөл) эксперименттік зерттеу жүргіздік. Алынған нәтижелер 12.1- кестесінде келтірілген.
Кесте 6.1
Қазақстан көмір кен орындарының физикалық құрамы

Кен орындары
Отынның жұмыс массасының құрамы, %
Ұшқын заттар, %
Жану жылуы, ккалкг

WР
AР
VГ
QНР
Кучкин
2
44,7
20
4200-4500
Шұбаркөл
3
8
46
4258-4498
Екібастұз
7
30
38,9
3790-4000
Майкөбе
11,2
15
42
3510-4854
Қаражыра
9,3
24,2
38,6
4380

Егер 6 - кестедегі деректер экспериментінің нәтижелерін 6.1 - кестедегі деректермен салыстырсақ, мысалы, 6 - кестедегі Майкөбе көмірінің ылғалдылығы WР=20%, күлділігі AР=19% және ұшқын заттардың шығуы VГ=45% болса , онда зерттеу нәтижелері бойынша WР=11,2%, AР=15%, VГ=42%. Олардың арасындағы айырмашылық WР=8%, ал AР=4%, VГ=3% тең. Бұл айырмашылық геологиялық жас ұзақтығымен байланысты, метаморфизм (флюидтің тән температурасы мен қысымы әсерінен тау жыныстарының қатты фазалы минералды және құрылымдық өзгеру процесі). Отынның метаморфизміне үш негізгі фактор әсер етеді : температура, қысым және уақыт. Метаморфизм немесе химиялық жасы осы көмірдің қазба отындарының қандай да бір ғылыми немесе технологиялық жіктеуіндегі орнын анықтайды. Химиялық жасы бойынша неғұрлым жас немесе одан да көп ескі көмірді бағалаудың негізіне әр түрлі көрсеткіштер алуға болады, бірақ олардың бірі неғұрлым ыңғайлы - бұл химиялық жас ұлғаюмен азайтылатын отыннан ұшатын заттардың шығуы. Бұл көрсеткіш өзгергенде көмір сапасы да өзгереді. Егер 6.1 - кестеде көрсетілген эксперимент нәтижелерін сараптаса, онда Майкөбе және Шұбаркөл көмірін газификациялауға ең қолайлы көмір деп айтуға болады. Себебі, осы көмірден шығатын ұшқын заттар басқалармен салыстырғанда жоғары болып келеді. Ал Екібастұздық көмір мен Қаражыра көмірі алдыңғы көмірден ұшқын заттардың шығуы да жоғары болып келеді. Газификациялауды дамытудың бірінші бағыты Солтүстік Қазақстанда қолдану қолайлы болып келеді.

Кесте 7
Шұбаркөл, Қаражыра, Майкөбе кен орындары үшін жылу сыйымды-лықтары:
Т, К
Ср0 Дж(г∙К)

Шұбаркөл
Қаражыра
Майкөбе
298,15
0,9
0,81
0,95
323
1,49
1,02
1,14
348
1,86
1,67
1,16
373
1,99
2
1,59
398
2,86
2,35
2,23
423
4,09
2,51
2,44

Көмірде минералдық қоспалардың болуы олардың жылу сыйымдылығын төмендетеді, себебі көмірдегі қоспалар ретінде қатысатын көптеген минералдық қосылыстардың жылу сыйымдылығы көмірдің органикалық массасының жылу сыйымдылығынан едәуір төмен. Күлдің көбеюімен көмірдің жылу сыйымдылығы төмендейді. Көмірдің жылу сыйымдылығы ылғал-дылықтың жоғарылауымен сызықты өседі. Бұл, бір жағынан, еркін және байланған судың көмірдің органикалық массасына қарағанда едәуір жоғары жылу сыйымдылығына ие болуымен түсіндіріледі.
1 - суреттен температура бойынша қанша пайызбен ұшпа заттар шыққаның көреміз. Мысалы, егер 100% көмір болса, онда ұшпа заттар 0%, ал суретте көрсетілгендей 20% көмір болса, онда 80% ұшпа заттар болады. Ұшпа заттар мен көмір әрқашан да 100% береді.

1 - сурет Шұбаркөл көмірінің массалық мәнінің температураға тәуелділік графигі
Қазіргі уақытта әлемде энергия тұтынудың шамамен 70% - ы мұнай және газбен қамтамасыз етіледі. Алайда, мұнай мен газдың әлемдік қоры шектеулі. Егер энергияны тұтынудың өсуін ескеретін болсақ , олар 20 ең көп дегенде 50 жылға дейін жетуі мүмкін. Мұнай мен газ - бұл бірқатар химиялық өнімдерді алуға арналған шикізат екенін ұмытуға болмайды. Ал біздің еліміз көмірдің геологиялық қорына бай. Сондықтан соңғы жылдары елімізде көмірді газификациялауға қызығушылық артуда және қарқынды ғылыми - зерттеулер жүргізілуде. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.