Медицина қызметкерлерінің қылмыстық жауапкершілігі
ҚазтұтынуодағыҚарағандыуниверситеті
Қорғауғажіберіледі
ҚОО директоры
С.С. Ашляев
__________________
________________2023ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
тақырыбы: Медицина қызметкерлерінің қылмыстық жауапкершілігі
6В04212 Заңтанумамандығы бойынша
Орындаған
Ю-20-1скАс тобының студенті М.Ж. Галимова
Ғылыми жетекшісі:
х.ғ.к, доцент Б.Ш. Сарсембаев
Қарағанды 2023
Қазтұтынуодағы Қарағанды университеті
М.Ж. Галимова
Медицина қызметкерлерінің қылмыстық жауапкершілігі
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
6В04212 Заңтану
Қарағанды 2023
Қазтұтынуодағы Қарағанды университеті
Факультет қашықтықтан оқыту
Бекітемін
Директор ҚОО
Ашляев С.С.
- - - _______________________
________________ 2023ж.
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ БОЙЫНША ТАПСЫРМА
Студентке Галимова Мадина Жанамановнаға
1.Жұмыс тақырыбы: Медицина қызметкерлерінің қылмыстық жауапкершілігі
Университет бойынша____________________________ ______________ - - - - -
11 01 2023ж. № №15-с бұйрығымен бекітілді.
2. Аяқталған жұмысты тапсыру мерзімі____26.04. 2023 ж._________________
3. Жұмысқа бастапқы деректер Ғылыми әдебиеттер,мерзімді баспалар, оқулықтар, кәсіпорынның қаржылық есептілігі
4. Диплом жұмысында әзірлеуге жататын сұрақтар тізбесі немесе диплом жұмысының қысқаша мазмұны:
а) Денсаулық сақтау саласында жасалатын қылмыстардың сипаттамасы және олардың сыныптамасы;
ә) Денсаулық сақтау саласында жасалған қылмыстардың криминологиялық және криминалистикалық аспектілері;
б) Медицина қызметкерлерімен жасалатын қылмыстарды анықтау және алдын алу мәселелері.
5.Ұсынылатын негізгі әдебиет: Алибеков С.К. Жеке адамға қарсы қылмыстар : оқулық С. К. Алибеков; Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі. - Алматы : LP-Zhasulan, 2021, Шакенов А.О. Криминалистикалық тактика: дәріс курсы А.О. Шакенов, Б.С. Телемисов, Б.К. Биржанов; Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі Бәрімбек Бейсонов атындағы Қарағанды академиясы. - Қарағанды : Қазақстан Республикасы ІІМ Б. Бейсенов атындағы Қарағанды академиясы, 2018, Түкиев А.М. Медициналық қылмыстардың криминологиялық аспектілері Тұраби. 2022, Идиров Е.И. Қазақстан Республикасындағы медициналық қылмыстарды ашу және алдын алу Құқық және саясат мәселелері. 2022.
6. Жұмыс бойынша кеңесшшілер, жұмыстың оларға қатысты тарауларын көрсетуімен.
Тарау
Кеңесші
Мерзімі
Қолы
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫН ДАЯРЛАУ КЕСТЕСІ
№
Тараулар атауы, әзірленетін сұрақтар тізбесі
Ғылыми жетекшіге
табыс ету
мерзімі
Ескерту
1
Денсаулық сақтау саласында жасалатын қылмыстардың сипаттамасы және олардың
сыныптамасы
04.01-24.01. 2023 г.
2
Денсаулық сақтау саласында жасалған қылмыстардың криминологиялық және криминалистикалық аспектілері
25.01 - 11.03. 2023 г.
3
Медицина қызметкерлерімен жасалатын қылмыстарды анықтау және алдын алу мәселелері
12.03 - 02.04. 2023 г.
4
Кіріспе және Қорытынды
03.04-12.04. 2023 г.
5
Алдын ала қорғау
20.04.2023 г.
6
Аяқталған жұмысты тапсыру
29.04.2023 г.
Тапсырма берілген күні _____3 қаңтар 2023 жыл______________________
Жұмыстың жетекшісі ________________________ Б.Ш. Сарсембаев
(қолы) (қол қойған тұлғаның тегі, аты-жөні)
Тапсырманы орындауға
алған студент ___________________________ Галимова М.Ж.
(қолы) (қол қойған тұлғаның тегі, аты-жөні)
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 4
1 ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ САЛАСЫНДА ЖАСАЛАТЫН
ҚЫЛМЫСТАРДЫҢ СИПАТТАМАСЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ
СЫНЫПТАМАСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.1 Денсаулық сақтау саласында жасалған қылмыстардың түсінігі және жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2 Денсаулықсақтаусаласыныңкриминологи ялық аспектілері мен медицинақызметкері қылмыстың арнайы субъектісі ретінде ... ... ... ... ... ... ... .. 15
1.3 Шетелде медицина қызметкерлерінқылмыстық жауапкершілікке тарту ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
2 ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ САЛАСЫНДА ЖАСАЛҒАН ҚЫЛМЫСТАРДЫҢ КРИМИНОЛОГИЯЛЫҚ ЖӘНЕ КРИМИНАЛИСТИКАЛЫҚАСПЕКТІЛЕРІ.. 29
2.1 Денсаулық сақтау саласында қылмыс жасаған тұлғалардың криминологиялық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
2.2 Медицина қызметкерлерінің қызметтік және басқа қылмыстарының криминалистикалық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
2.3 Денсаулық сақтау қызметкерлері жасаған қылмыстарды ашу және тергеу. 49
3 МЕДИЦИНА ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРІМЕН ЖАСАЛАТЫН ҚЫЛМЫСТАРДЫ АНЫҚТАУ ЖӘНЕ АЛДЫН АЛУ МӘСЕЛЕЛЕРІ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 57
3.1 Денсаулық сақтау саласында жасалған қылмыстардың себептері мен жағдайлары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 57
3.2 Медицина қызметкерлерімен жасалған қылмыстардың алдын алу нысандары мен шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 64
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 74
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... . 76
КІРІСПЕ
Қазіргі таңда денсаулық сақтау саласында қылмыстардың агрессивті енуі байқалады, әсіресе бұл жағдай трансплантация қызметімен тікелей байланысты салаларда, косметологияда және пластикалық хирургияда дің жасушаларын қолдану және т.б. жиі кездеседі.
Медицина қызметкерлерімен тікелей жасалған қылмыстардың тұрақты өсуі қоғамдық қауіптілігін арттырып, олардың зиянды зардаптарының жоғары деңгейімен расталады.Дәрігерлерді қылмыстық қудалау жағдайларының көбеюі әртүрлі факторларға негізделген. Дегенмен, олардың негізгілеріне мыналар жатады: медицина қызметкерлерінің біліктілігі, кәсіби стандарттарды анық бұзуы, қызметтік міндеттеріне немқұрайлы қарауы, дәрігерлердің тіпті ақылға қонымды тәуекелге барудан қорқуы, өйткені кез келген қолайсыз нәтиже қылмыстық жауапкершілікке қауіп төндіреді. Кейде объективті себептер (медициналық мекемелердің нашар техникалық жабдықталуы немесе науқастың денесінің физиологиялық ерекшеліктері және т.б.) маманның дұрыс шешім қабылдауына кедергі болып, науқас немесе оның туыстары тарапынан теріс пікір туғызады. Науқастың туыстарына жақын адамынан айырылу себебінен барлық кінәні дәрігерге аударуды тырысады, өйткені, объективтілікті жоғалтады.Сонымен қатар, қазіргі жаһандық экономика жағдайында, COVID-19 пандемиясының аяқталу аясында денсаулық сақтау саласындағы қылмыстар бұрынғыдан да өзекті бола түсті.
Жоғарыда айтылғандардың барлығын ескере отырып, дипломдық жұмыстың тақырыбы қазіргі уақытта өте өзекті, өйткені денсаулық сақтау адам қызметінің маңызды және жауапты салаларының бірі болып табылады. Сондықтан денсаулық сақтау саласында жасалған қылмыстарға байланысты криминалистика мен криминалогиязерттеулерді тереңдету күресу үшін маңызы зор. Мұндай зерттеулердің нәтижелері заңнама мен мұндай қылмыстардың жолын кесу тәжірибесін жетілдіруге, сондай-ақ пациенттердің құқықтары мен медициналық қылмыстың алдын алуға бағытталған шаралар туралы халықтың хабардарлығын арттыруға көмектеседі.
Дипломдық жұмыстың мақсаты денсаулық сақтау саласында жасалған қылмыстардың криминологиялық және криминалистикалық аспектілерін толықтай жан-жақты зерттеу және медицина қызметкерлерімен жасалатын қылмыстарды анықтау және алдын алу мәселелерін қарастыру болып табылады.
Қойылған мақсатқа сүйене отырып, алдымызда мынадай міндеттер тұр:
- денсаулық сақтау саласында жасалған қылмыстардың түсінігі және жіктелуін сипаттау;
- денсаулық сақтау саласының криминалогиялық аспектілері мен медицинақызметкері қылмыстың арнайы субъектісі ретінде қарастыру;
- шетелде медицина қызметкерлерінқылмыстық жауапкершілікке тарту ерекшеліктерін анықтау;
- денсаулық сақтау саласында қылмыс жасаған тұлғалардың криминологиялық сипаттамасын беру;
- медицина қызметкерлерінің қызметтік және басқа қылмыстарының криминалистикалық сипаттамасын ашу;
- денсаулық сақтау қызметкерлері жасаған қылмыстарды ашу және тергеуді зерттеу;
- денсаулық сақтау саласында жасалған қылмыстардың себептері мен жағдайларын қарастыру;
- медицина қызметкерлерімен жасалған қылмыстардың алдын алу нысандары мен шараларын анықтау.
Диплом жұмыстың зерттеу объектісі. Денсаулық сақтау саласында жасалған қылмыстардың криминологиялық және криминалистикалық аспектілері мен денсаулық сақтау саласында жасалған қылмыстар зерттеу объектісі болып табылады.
Зерттеу пәні - денсаулық сақтау саласында жасалған қылмыстардың қылмыстық жақтары, оның ішінде олардың әлеуметтік-экономикалық және құқықтық аспектілері, жасалу механизмдері, түрлері, нысандары мен себептері, сонымен қатар осы қылмыстарға қатысты қолданылатын криминалистикалық әдістер мен тергеу амалдары. Сонымен қатар, зерттеу пәні денсаулық сақтау саласындағы қылмыстардың жасалуына әсер ететін факторлар, олардың алдын алудың мүмкін жолдары болып табылады.
Дипломдық жұмыстың зерттеу гипотезасы. Медицина қызметкерлерімен жасаған қылмыстарды алдын-алу шараларын анықтау үшін осы істерге кеңінен талдау жүргізу, олардың жасалу себептерін зерделеу, сондай-ақ қолданыстағы нормативтік құқықтық актілерді және жазалау жүйесін талдау қажет. Сондай-ақ осы тақырып бойынша пациенттер мен медицина мамандарының пікірлері мен тәжірибесін зерттеуді талап етіледі.
Дипломдық жұмыстың теориялық және методологиялық негізі. Бұл жұмыста Старченко А.А., Кудакова А.В., Лысака Н.В., Огнерубова Н.А. сияқты ғалымдардың еңбектері пайдаланылған. Сонымен қатар басқа, зерттеу статистикалық деректерді де қамтиды.
Дипломдық жұмыстың әдістері. Зерттеудің әдістемелік негізі нормативтік материалды талдау әдістері, жүйелік әдіс, сипаттау, салыстыру әдістері, индукция және дедукция әдістері болды.
Дипломдық жұмыстың ғылыми және практикалық маңыздылығы. Осы дипломдық жұмыстың негізігі қорытыныдылары мен ұсыныстары жоғары оқу орындағы білім алушылары мен құқық қорғау органдары үшін маңызды болуы мүмкін.
Дипломдық жұмыстың нормативтік базасы конституциялық және салалық заңнама - қылмыстық, қылмыстық іс жүргізу және денсаулық сақтау заңнамалары болып табылады.
Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ САЛАСЫНДА ЖАСАЛАТЫН ҚЫЛМЫСТАРДЫҢ СИПАТТАМАСЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ СЫНЫПТАМАСЫ
1.1 Денсаулық сақтау саласында жасалған қылмыстардың түсінігі және жіктелуі
Көптеген ғалымдар Еуропада, АҚШ-та, Канадада және басқа мемлекеттерде демократиялық режимнің дамуымен және қоғамдық қатынастарды реттеудің құқықтық негіздерінің нығаюымен қылмыстың әлеуметтік мазмұны түбегейлі өзгергеруін атап өтеді.
Тәжірибе көрсеткендей жеке адамның құқықтары мен бостандықтары мемлекет қамтамасыз ететін және қорғайтын басымдыққа айналды. 20 ғасырдың 80-жылдардың соңы - 90-жылдардың басы, өткен ғасырда осындай жағдай Қазақстанда да қалыптаса бастады. Республикамыздағы конституциялық деңгейде жалпы адамзаттық құндылықтар ресми түрде танылып, адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтары бірінші орынға қойылып, осы құқықтарды қорғаудың түрлі әлеуметтік-құқықтық тетіктері белгіленді.
Алайда, жасалған талпыныстарға қарамастан, халыққа медициналық көмек көрсету тиімділігінің жеткіліксіздігін объективті және субъективті факторлары негізінде сипаттауға болады, мысалы оларға келесілер жатады: дәрігерлермен өздерінің кәсіби міндеттеріне адал емес көзқарасы, медициналық көмек көрсетуден негізсіз бас тарту, медициналық қызметкерлермен пациенттердің физиологиялық процестеріне заңсыз араласуы, қызметтік өкілеттіктерін теріс пайдалану және т.б.
Осыған байланысты, Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің Ерекше бөлімінде неғұрлым маңызды деп санайтын қылмыстық құқық бұзушылықтарды Медициналық қылмыстық құқық бұзушылықтар тарауында
заң шығарушы орган жеке көрсетеді.
Сонымен, Қылмыстық кодекс дамыған демократиялық мемлекеттердегі әдет-ғұрыптағыдай құндылықтар иерархиясын көрсете отырып, жеке адамның мүддесін бірінші орынға қояды: ең алдымен адамның өмірі мен денсаулығы, содан кейін ғана қоғам мүддесі және мемлекет.
Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінде бір қылмыс үшін жазаның бірнеше түрлері қарастырылған,бұл осы қылмыстардың құрамының күрделілігімен байланысты, мысалы, баптардың санкциялары текбас бостандығынан айырумен байланысты емес, атап айтқанда: айыппұл, белгілі бір лауазымдарды атқару немесе медициналық қызметпен айналысу құқығынан айыру, түзеу жұмыстары және т.б. өзіне қосады.
Алайда, медициналық қызметкерге жаза тағайындау, тіпті айыруға байланысты болмаса да бостандық әрқашан үлкен қоғамдық наразылыққа ие. Сондықтан, бас бостандығынан айыруға байланысты жазаларды айтпағанда, медициналық қылмыстық іс бойынша әрбір дерлік сот процесі бұқаралық ақпарат құралдарының назарын аударады.
Әдетте, ғылыми әдебиеттерде медицина қызметкерлерінің қылмыстары қасақана және абайсызда болып екіге бөлінеді.
Айдаров Н.М. осы көзқарасты ұстана отырып, денсаулық сақтау саласындағы барлық қылмыстарды олардың кінәсінің нысанына қарай ажыратуды ұсынады[1,70б.]. Ғалым қасақана қылмыстарға Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің (ҚР ҚК) 99,106,107, 116, 319, 320, 321, 322баптардағы көзделген әрекеттерді жатқызады, ал ұқыпсыз әрекеттерге 104, 114, 317, 318 баптардыжатқызады[2].
Сонымен қатар, кейбір медицина ғалымдары - мысалы, Кенжетаева А.М. абайсызда жасалған қылмыстарды кәсіби деп атайды, сонымен, оларды медицина қызметкері тек абайсыздықтан жасалатын және кәсіби міндеттерін бұзу арқылы көрсетілетін қоғамға қауіпті әрекеттер ретінде сипаттайды[3, б.15].
Боранбаев С.К., Оспанов Р.С. және басқа да ғалымдардың медицина қызметкерлерінің кәсіби қылмыстарын медициналық көмек көрсету саласында жасалған қасақана қылмыстардан шектей отырып, қылмыстардың жеке тобы ретінде бөліп көрсету керек[4, б.51].
Алайда, медицина қызметкерлерінің қандай қылмыстарын кәсіби деп санау керек деген сұрақ әдебиетте біршама қарама-қайшы болып табылады және бұл мәселе бойынша біртұтас көзқарастардың болмауы профилактикалық сипаттағы профилактикалық шараларды әзірлеуге кедергі келтіреді.
Боранбаев С.К., Оспанов Р.С. медицина қызметкерлерінің кәсіби қылмыстар тобына келесілерді жатқызады: ҚР ҚК 104-бабы (Абайсызда қазаға ұшырату), 114-бабы (Денсаулыққа абайсызда зиян келтiру), 118 баптың (Адамның иммун тапшылығы вирусын (АИТВ) жұқтыру) 1 және 2-бөлімдері. 320-бабында (Медициналық көмек көрсетпеу) адамның кәсіптік міндеттері бар екендігі тікелей көрсетілген [4, б.54].
Медицина қызметкерлерінің кәсіби қылмыстары ретінде таза кәсіби функцияларды орындау кезінде медицина ғылымы мен тәжірибесінің заманауи талаптарын, медициналық этика және медициналық деонтология ережелерін, заңның нұсқамаларын, қабылданған нормативтік құқықтық актілерді бұза отырып жасалатын әрекеттерін түсіну қажет.
Қылмыстардың бұл түрлеріне мыналарды жатқызу қажет: қасақана адам өлтіру немесе әртүрлі ауырлықтағы денсаулыққа зиян келтіру, трансплантациялау мақсатында ағзалар мен тіндерді жинауға мәжбүрлеу, түсіктерді заңсыз жүргізу, кәмелетке толмағандарды саудалау, баланы ауыстыру,бала асырап алудың құпиясын ашу, есірткі немесе психотроптық заттарды заңсыз өндіру, алу, сақтау, беру, өткізу, күшті әсер ететін немесе улы заттардың өткізу мақсатында заңсыз айналымы, санитарлық-эпидемиологиялық ережелерді бұзу, адамдардың өміріне немесе денсаулығына қауіп төндіретін мән-жайлар туралы ақпаратты жасыру, денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру деп есептелетін медициналық көрсетілімдерсіз ерлер мен әйелдерді зарарсыздандыру және т.б. Аталған тізім толықтай қарастырып отырған қылмыстардың түрлерін мен сипаттамасын ашады.
Сонымен, 1997 жылы Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексін қабылданғанға дейін абайсызда жасалған медициналық қылмыстарға қылмыстық-құқықтық баға беру теорияда мен құқықты қолдануда айтарлықтай қиындықтар болды және заң әдебиеттерінде бұл әрекеттерді қызметтік қылмыстық құқық бұзушылықтар ретінде квалификациялау ұсыныстары жасалды.1959 жылғы ҚазКСР Қылмыстық кодексі қабылданғаннан бері дәрігерлер абайсызда қылмыстық құқық бұзушылық жасағаны үшін көбінесе ҚК 145 бабы бойынша жауапкершілікке тартылған еді [5].
Тәжірибешілер жекелеген дәрігерлермен өз міндеттерін орындау барысында адал емес әрекеттер деп бағалайды.
Бүгінгі таңда бұл мәселеде медициналық қызметтің ерекшеліктері ескерілмейді, оны негізсіз деп санауға болады.
Демек, денсаулық сақтау мекемелерімен осы қызметтерін орындауға байланысты қылмыстық әрекеттерді жасаған ғана қызметкерлер теріс қылық субъектілері бола алады.
Абайсызда жасалған барлық медициналық қылмыстық құқық бұзушылықтарды келесі түрлеріне кейбір авторлар бөледі:
- науқастарды жеткілікті деңгейде тексермеу және арнайы диагностикалық зерттеулерді жүргізбеу;
- сәбилер мен балаларды немқұрайлы қарау және қадағалау;
- ауруханаға уақытылы жатқызбау және емдеу мекемелерінен емдеу мерзімін сақтамай отырып, ерте шығару;
- операцияларды және басқа емдік шараларды жеткіліксіз дайындау және ұқыпсыз орындау;
- әртүрлі медициналық нұсқаулар мен ережелерді сақтамау және бұзу;
- дәрілік заттарды абайсыз қолдану;
- ауру тарихы мен басқа да медициналық құжаттарды жүргізуге немқұрайлылық таныту;
- медициналық көмекті ұйымдастырудағы ақауларға байланысты абайсыз әрекеттер;
- дәрігерлердің білімі жеткіліксіз деңгейінде болуынан зиянды әрекеттері.
Бұл жіктеудің орындылығы мен негізділігімен келісу қиын.Медициналық қылмыстардың типологиясын негізі ретінде адамның атқаратын кәсіби міндеттерінің сипатына тірек жасай отырып, автор оны үнемі ұстана бермейді.
Екіншіден, ол жіктеу критерийін анық көрсетпейді және заңнамалық актілерді тағайындауды қиындататын бағалау категорияларын пайдаланады.
Ғалымдар ұсынып отырған денсаулық сақтау саласында жасалған қылмыстардың жіктелуі қылмыстық-құқықтық аспектілерді көбірек ескеріп отырады. Бұл зерттеу әрі қарай медицина қызметкерлерінің қылмыстарының алдын алу шараларын әзірлеуді көздейтіндіктен, біз криминологиялық позициядан қылмыстардың түрлері бойынша алдын алу әдістерін әзірлеуге және топтастыруға мүмкіндік беретін сәл басқаша жіктеуді қарастыруымыз қажет.
Талдау барысында медицина қызметкерлерімен жасалған қылмыстарды төрт негізгі блокқа бөлу осы дипломдық жұмыстың мақсатына сай деп тұжырымдау керек және де оларды бөлудің негізгі критерийі жасалған қылмыстардың таралу дәрежесі және қылмыстың қосымша сипаты болып табылады.
Тәжірибе ең қатты тараған қылмыстардың бірінші тобы - бұл абайсызда жасалған емдеу-алдын алу қызметі мен эстетикалық медицинаға қатысты қылмыстық құқық бұзушылықтарды атап көрсетуге болады.
Қылмыстың бұл түрін медициналық-эстетикалық медицина саласындағы қылмыстық құқық бұзушылық ретінде сипаттау криминологиялық позициядан негіздеу керек.
Бұрын емдеу ұғымы дәрігерлік қызмет жасау дегенді білдірген, масалы, орта ғасырларда ауруларды арнайы шөптермен емдеу қызметі болған. Орыс тіліндегі түсіндірме сөздікте емдеу, яғни ауруды тоқтату үшін медициналық құралдарды қолдану, пациенттердің психикалық және физикалық денсаулығын жақсарту мақсатында медициналық манипуляцияларды жүзеге асыруды қамтиды.
Осылайша, науқасты емдеу процесінде өзінің дәрігерлік міндеттерін дұрыс орындамау абайсыз әрекеттер сипатына ие болады. Біз эстетикалық медицина саласындағы қылмыстық құқық бұзушылықтардың тобына жатқызамыз. Бұл жағдайда медициналық қызметкерлер қызметінің ерекшелігі жүргізілетін медициналық манипуляциялардың процедураларымен анықталады. Бұл жағдайда науқасқа ауруды емдеуге бағытталған медициналық көмек көрсетілмейді, бірақ медициналық қызмет көрсетіледі.
Эстетикалық медицинаның ең танымал түрлерінің ішінде пластикалық хирургия және сұлулық инъекциялары деп аталады. Сыртқы түрін және фигурасын пластикалық түзетудің, қауіпсіз әдістерін кеңінен жарнамалауға қарамастан, медицина мамандары жиі мұндай араласудың ықтимал салдарын жасырады, бұл соңғы уақытта сыртқы деректерде қайтымсыз теріс өзгерістерге әкелді. Егер ерекше жағдайларда адам ағзасы кейбір инъекциялық химиялық препараттарға (мысалы, ботокс инъекцияларына) адекватты емес әрекет етсе, онда соңғы уақытта медицина қызметкерінің ұқыпсыз және дұрыс емес әрекеттерді жасау негізінде адамның денсаулығына зиян келтіруде кінәлі болуы мүмкін.
Осыған байланысты медициналық-эстетикалық медицина саласындағы қылмыстық құқық бұзушылықтар деп науқасқа медициналық көмек көрсету немесе эстетикалық операция жасау кезінде жасалған, қылмыстық заңмен тыйым салынған және денсаулық сақтау беделіне нұқсан келтіретін әрекеттерді түсінуді көрсету қажет.
Мысалы оған келесілерді жатқызуға болады: дәрігердің және (немесе) өзге де медицина қызметкерінің кәсіптік міндеттерін бұзу, абайсызда жекелеген азаматтардың заңмен қорғалатын құқықтарына, мүдделері мен игіліктеріне зиян келтіру және т.б.
Көрсетіліп отырған қылмыстар тобына Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде көзделген келесі құқық бұзушылықтарды қосқан жөн: 104-бап Абайсызда қазаға ұшырату, 114-бап Денсаулыққа абайсызда зиян келтiру, 118-бап Адамның иммун тапшылығы вирусын (АИТВ) жұқтыру, 320-бап Медициналық көмек көрсетпеу және т.б.
Бұл қылмыстар тобына қылмыстық құқық бұзушылықтардың құрамы да кіреді. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 322-бабыбойынша заңсыз медициналық және фармацевтикалық қызметпен айналысу және есірткі немесе психотроптық заттарды алуға құқық беретін рецепттерді немесе өзге де құжаттарды заңсыз беру немесе қолдан жасау, егер мұндай қызмет абайсызда адам денсаулығына зиян келтіруге (1 тарамағы- адам денсаулығына орташа ауырлықтағы зиян, 2 тармағы-адам денсаулығына ауыр зиян келтіру) немесе өлімге әкеп соқса (3 тармағы) әр түрлі жауапкершілікке тартылады.
ҚР ҚК 322 бабы бойынша қылмыстық жауаптылық, егер стационарда немесе басқа денсаулық сақтау ұйымында жұмыс істейтін дәрігер пациенттерге жеке түрде (медициналық мекемеден тыс) медициналық қызмет көрсеткен кезде және пациенттің деңсаулығы зардап шеккен уақытында туындауы мүмкін.
Бұл қылмыстар тобының объектісі Қазақстан Конституциясымен және басқа заңнамалық актілерімен орнатылады және осы заңнама адамның өмірі мен денсаулығы қорғайды.
Қаралған қылмыстар тобында медицина қызметкерлеріөзінің кәсіби міндеттерін тиісінше орындамау қылмыстық құқық бұзушылықтың объективтік жағының маңызды белгісін көрсетеді.
Кәсіби міндеттерін тиісінше орындамаудың салдары - елімізде көрсетілетін медициналық көмек сапасының төмендігі болып табылады. Сонымен бірге, бұл қылмыстар тобының зардаптары Қылмыстық кодексте нақты анықталғанына қарамастан, бұл нормалардың диспозициясы жалпылама сипатта болып және медицина қызметкерінің кәсіби міндеттерін тиісінше орындамау санатының нақты белгілерін ашпайды.
Осыған байланысты, медициналық қызметкердің кәсіби міндеттерін тиісінше орындамау фактілерін азайту арқылы медициналық көмектің сапасын арттыруға бағытталған шаралар осындай қылмыстардың алдын алудың маңызды критерийі болуы тиіс.
Субъективтік тұрғыдан алғанда, қылмыстардың бұл тобында кінәнің абайсызда жасалған қылмыстың түрі бойынша кейбір құқық бұзушылықтарына қат белгілі бір ғылыми даулар туғызады. Сонымен, қазіргі заң әдебиетінде пациентке көмек көрсетпеудің субъективті жағы біркелкі анықталған. Қылмыскердің психикалық сипаттамасын бағалай отырып, атақты ғалым Бекмагамбетов А.Б. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 320-бабында көзделген қылмыстық құқық бұзушылық құрамының субъективтік жағынан кінәнің екі нысанын анықтайды: қасақана және абайсыз жасалған әрекеттер [6, б.22].
Алибеков С.К. дұрыс атап өткендей, кінәнің қосарлы түрінің ерекшелігі оның тек квалификациялық қылмыс құрамының болу мүмкіндігінен көрінеді.
Қылмыстық жауаптылық қоғамға қауіпті іс-әрекетті жасау фактісі бойынша белгіленсе, онда квалификациялық қылмыс құрамы жағынан елеулі, оның объективтік жағы тек іс-әрекетпен ғана емес, сонымен бірге салдарымен де сипатталады және кінәнің қос түрі болуы мүмкін [7, б.36].
Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 320-бабына сәйкес кінәлі тұлғаның оған деген қатынасының заңдық мәні жоқ, бұл қаралып отырған құрамда кінәнің қос нысанының жоқтығын көрсетеді. Бұл жағдайда қылмыс абайсызда жасалған деп танылады.
Бірінші топта аталған қылмыстарды жасаудың мотивтері - менмендік, немқұрайлылық, іс-әрекеттегі абайсыздық, кездейсоқтық және басқа топтарда олар мәні бойынша бейсаналық сипатта болады [7, б.43].
Келесі мәселе - денсаулыққа зиян келтіретін және науқастың өліміне әкелетін көптеген медициналық қателердің жасалуы. Медициналық энциклопедияда дәрігерлік қате түсінігіне анықтама бергенде авторлар дәрігердің қате әрекетінің нәтижесі бола отырып, заңды жауапкершілікке әкеп соқпайтын және әкелмеуі тиіс медициналық біліктілік пен тәжірибенің жоқтығын айтады (Қ.Ж. Балтабаев, А.Ә. Биебаева, Б.К. Сыздық).
Дегенмен, дәрігердің дайындығы мен тәжірибесінің жетіспеушілігінен болатын қателер медициналық қателердің ең үлкен тобын құрайды. Қазақстанда көп жағдайда медицина қызметкерлері тәжірибесіз деп қылмыстық жауапкершіліктен жалтарады, бұл Қазақстанныңқылмыстық заңнамасында мұндай норманың жоқтығымен байланысты [8, б.69].
Бірқатар авторлардың пікірінше, медициналық қызмет өз алдына қылмыстық жазаланатын әрекеттер саласына қатысты деп танылуы мүмкін емес. Қазіргі кезде дарынды дәрігерлер азайып барады. Дәрігерді қате диагнозбен қате емдегені үшін қылмыстық жауапкершілікке әкелмейтіні анық.
Алибекова С.К. келесі пікір білдіреді: дәрігерлік қателік ұғымына науқастың денсаулығына зақым келтіруге немесе өлімге әкеп соқтырған немесе аурудың кешігуіне немесе нашарлауына әкеп соққан, науқасқа медициналық көмек көрсету немесе оны күту кезіндегі қате, ұқыпсыз, немқұрайлылық, надандық, ұқыпсыз әрекеттер мен әдістер немесе дұрыс емдеу үшін қолайлы уақытты жоғалтуды жатқызуға болады [22, б.115].
Мамандық деп әдебиетте (лат. profession, profetore - өз ісім туралы мәлімдеймін) белгілі бір дайындықты қажет ететін және әдетте өмір сүру көзі болып табылатын еңбек әрекетінің түрі түсініледі.
Белгілі бір кәсіптік дайындықсыз медицина қызметінее қатысы жоқ қасақана қылмыстар жасау мүмкін емес, сондықтан қасақана қылмыс жасауда кәсіби дағдыларды, білім мен мүмкіндіктерді пайдалану оларды жасау тәсіліне айналады.Әдебиеттерде шеберлік жаттығулар, тәжірибе арқылы жасалған қабілеттерді білдіреді. Білім кез келген саладағы ақпараттар, білімдер жиынтығы ретінде сипатталады.
Медициналық қызметтің ерекшеліктерін және оның қоғам мен мемлекет үшін маңызын ескере отырып, оның жекелеген салаларын криминализациялау ерекше алаңдаушылық туғызады. Мәліметтерді ашу процесі өте күрделі және көп уақытты қажет етеді.
Медицинада жасалған қасақана қылмыстардың негізгі бөлігі жасырын күйде қалады.Қарастырылып отырған қылмыстар тобының объектісі - адамның өмірі, денсаулығы, оның ар-намысы мен қадір-қасиеті, қалыпты отбасылық қатынастар және кәмелетке толмағандарды қорғау.
Объективті жағы медициналық қызметкердің өзінің кәсіби дағдылары мен білімін қылмыстық құқық бұзушылық жасау құралы ретінде қажетті қылмыстық нәтижеге жету үшін пайдалану арқылы белсенді әрекеті немесе әрекетсіздігі арқылы көрінеді. Медициналық құралдар мен препараттарды медициналық қызметкер қылмыстық құқық бұзушылық жасау құралы ретінде пайдалана алады.Қарастырылып отырған қылмыстар тобында тек қана тікелей қасақаналық болады. Қауіпті дәрігер науқаспен тікелей байланыста және оның сеніміне толық ие болады.Осы қылмыстың субъектісі -науқаспен сөйлесетін, диагноз қоятын, ем тағайындайтын және науқастың ағзасына басқа да араласуларды жасайтын дәрігер. Науқас дәрігердің оған қатысты әрекетінің қылмыстық сипатын іс жүзінде мойындай алмайды және бұл қылмыстық құқық бұзушылықтың қауіптілігін одан әрі күшейтеді.
Бұл жағдайда мотивтер келесі сипатта болуы мүмкін: бұл жек көрушілік, қызғаныш, енжарлық, жеке мүдде. Кейбір жағдайларда осындай дәрігер шалдыққан науқасқа жанашырлық пен аяушылық сезімін білдіруі мүмкін.
Аталған қылмыстар тобына ҚР ҚК көзделген қылмыстардың мынадай белгілері жатады: 99 бапАдам өлтiру, 106 бап Денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтiру, 107 бап Денсаулыққа қасақана ауырлығы орташа зиян келтiру, 116 бап Адамның ағзалары мен тiндерiн алып қоюға мәжбүрлеу немесе заңсыз алып қою, 127 бап Психиатриялық стационарға заңсыз орналастыру, 136 Баланы ауыстыру, 319 бап Жүктілікті жасанды үзуді заңсыз жүргізу.
Біздің ойымызша, медициналық тәжірибеде бар және пациенттердің құқықтарына тікелей әсер ететін тағы бірнеше проблемаларға тоқталу қажет, мысалы, адамдарға биомедициналық зерттеулерді заңсыз жүргізуін, эвтаназияның жасырын болуы проблемасы және басқа да бірқатар мәселелерді қарастыруға болады.
Ғылыми-зерттеу жұмыстарынсыз медицинаның алға жылжуы мүмкін емес екендігі дау және күмән тудырмайды, бірақ бұл жұмыс оны жүзеге асырудың тәртібі мен шарттарын ғана емес, сонымен қатар оны реттейтін мемлекеттің заңнамасына қатаң сәйкес жүргізілуі керек.
Мұндай эксперименттерді заңсыз жүргізгені үшін жауапкершілік нормалары Франция, Австрия, Эстония, Польша және Швейцария сияқты шет мемлекеттердің қылмыстық заңнамасына енгізілген.
Атап айтқанда, белгілі бір жағдайларда қинау, яғни, ұдайы ұрып-соғу немесе өзге де күш қолдану әрекеттері үшін жауапкершілікке тартуы мүмкін (ҚР ҚК 110-бабы).
Қинау деп биомедициналық эксперименттерді дәрілік заттарды қолдану, медициналық құрылғылардың әсерінен туындаған физикалық азаппен, тиісті анестезиясыз хирургиялық араласумен байланысты жағдайлармен байланысты болуы мүмкін.
Сонымен бірге қинау аталған биомедициналық эксперименттер бір реттік емес, жүйелі, уақыт өте келе кеңейтілген және қайталанатын болуы қажет.
Бұл жағдайда субъектінің денсаулығына ауыр немесе орташа дәрежеде зиян келтіру түріндегі зардаптар болмауы керек.
Осы қылмыстық құқық бұзушылықтың квалификацияланған түрлері ретінде оны ерекше осал адамдарға - мүгедектерге, жүкті әйелдерге, қарттарға және кәмелетке толмағандарға қатысты қылмысты жасауды қарастырған жөн.
Емделіп отырған науқастардға қатысты жаңа препараттарды сынау мәселелері әсіресе өткір болып табылады. Мұндағы басты міндет - адамның немесе баланың өсіп келе жатқан ағзасының денсаулығына, оның қалыпты физикалық және психикалық дамуын сақтау, бұл препараттардың жанама мен басқа әсерлері айтарлықтай зиян келтіруін болдырмау.
Осылайша, Қазақстан Республикасының әрбір субъектісінде қызметі республикалық бюджеттен қаржыландырылатын осы салада арнайы білімі бар сарапшылардың арнайы тәуелсіз бөлімшелерін құру орынды деп санаймыз.
Бұл жағдайда адам сынақтарының сапасы мен қауіпсіздігін бақылау жүйесін құруға болады. Бұл мәселе моральдық-этикалық және құқықтық тұрғыдан да өте күрделі және жеке ғылыми зерттеуге негіз бола алады.
Тұтастай алғанда, қылмыстық заңнамада мұндай әрекеттер үшін жауапкершілікті көздейтін нормалардың болмауы олардың қазіргі қоғамдық өмірде таралуына көп ықпал етеді, бұл ел халқының демографиялық көрсеткіштеріне тікелей әсер етеді. Адам ағзасына жүргізілген заңсыз биомедициналық эксперименттерге байланысты және адам денсаулығына зиян келтіруге немесе өлімге әкеп соқтырған әрекеттерді қылмыстық жауапкершілікке тарту кезінде оларды қарастырған медициналық қылмыстардың сыныптамасының классификацияның екінші блогына жатқызу керек.Ұсынылып отырған саралаудағы қылмыстардың келесі тобы медициналық қызметкерлер жасаған қызметтік қылмыстық құқық бұзушылықтар болып табылады. Сонымен бірге, белгілі бір субъектіні лауазымды тұлғалардың санына жатқызу қылмыстық құқық бұзушылықтардың қоғамдық қауіптілігін және оның біліктілігін күрт өзгеретінін түсіну маңызды және де бұл мәселе деңсаулық сақтау жүйесіне де қатысты [11, б.31].
Бұл қылмыстардың тобына медицина қызметкерлері ҚР ҚК көзделген келесі қылмыстық құқық бұзушылықтарды жатқызуға болады: 127-бап Психиатриялық стационарға заңсыз орналастыру, 190-бап Алаяқтық, 187-бапҰсақ-түйек жымқыру, 296-бап Есірткі, психотроптық заттармен, сол тектестермен өткізу мақсатынсыз заңсыз жұмыс істеу, 298-бап Есірткі, психотроптық заттарды, сол тектестерді жымқыру не қорқытып алу, 261-бап Адамды кепiлге алу, 219-бап Кредиттi заңсыз алу немесе бюджеттік кредитті мақсатсыз пайдалану, 366 бап Пара алу, 369 бап Қызметтiк жалғандық жасау, 371- бап Салғырттық, 322-бапЗаңсыз медициналық және фармацевтикалық қызмет және есiрткi немесе психотроптық заттарды алуға құқық беретiн рецептілердi немесе өзге де құжаттарды заңсыз беру не оларды қолдан жасау.
Қарастырылып отырған қылмыстардың объектілері: мүліктік қатынастар, халықтың денсаулығы, қоғамдық имандылық, сонымен қатар мемлекеттік қызмет пен жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қызметі, сот төрелігін кедергісіз жүзеге асыру мүдделері.
Қылмыстық құқық бұзушылықтардың объективті жағы, ең алдымен, медициналық қызметкердің бөтеннің мүлкін немесе меншік құқығын тартып алу мақсатындағы белсенді қоғамдық қауіпті әрекеттерінде немесе әрекетсіздігінде көрінеді.
Жасалған қылмыстардың ниеті тікелей, яғни дәрігер немесе басқа медицина қызметкері өз әрекетінің (әрекетсіздігінің) қоғамға қауіптілігін сезінуі, қоғамға қауіпті зардаптардың басталу мүмкіндігін немесе болмай қоймайтынын болжау және олардың туындауына ұмтылу.
Медицина қызметкерлерімен жасалуы мүмкін қылмыстық құқық бұзушылықтар келесі тобын біз медицина қызметкерлерінің басқа қылмыстық құқық бұзушылықтары ретінде белгілейміз. Іс жүзінде медицина қызметкерлерін сот төрелігіне қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтар үшін жауапкершілікке тарту жағдайлары кездеседі: мысалы, көрінеу жалған сараптама қорытындысы үшін (ҚР ҚК 420-бабы), экономикалық қызмет саласындағы қылмыстық құқық бұзушылықтар үшін (мысалы, Қорқытып алу - ҚР ҚК-нің 194-бабы, Заңсыз кәсiпкерлiк, заңсыз банктік, микроқаржылық немесе коллекторлық қызмет - ҚР ҚК-нің 214-бабы) және басқа да бірқатар әрекеттер бойынша жауапкершілікке тартылуы мүмкін. Бұл қылмыстық құқық бұзушылықтардың сыныптамасының ерекшелігі ерекше субъектісінің болуы міндетті емес және ол басқа қылмыстық құқық бұзушылықтар сыныптамасының ажырамас белгісі болып және олардың біліктілігін анықтайды.
Медициналық қызметкер қылмыстық жауапкершілікке тартылатын жасқа толған есі дұрыс адам бола отырып, қылмыстық заңда көзделген кез келген қылмыстық әрекетті іс жүзінде жасай алады.
Сонымен қатар, медицина қызметкерлерімен жасалатын қызметтік және басқа да қылмыстық құқық бұзушылықтар негізінен пайдакүнемдік ниеттер мен мақсаттармен сипатталады, бұл біздің зерттеу жұмысымызда олардың жалпы криминологиялық сипаттамаларын қарастыруды және жалпы профилактикалық шараларды шығаруды көздейді.
Осылайша, зерттеу денсаулық сақтау саласындағы медицина қызметкерлері жасаған қылмыстардың жекелеген топтарын анықтауға мүмкіндік берді. Біздің ойымызша, мұндай саралау жасалған қылмыстардың алдын алудың тиімді тетігін әзірлеу процесінің бірінші буыны бола алады. Қазақстан үшін қарастырылған мәселелерді шешу еліміздегі медициналық көмектің сапасын арттыруға, науқастардың денсаулығын жақсартуға және демографиялық жағдайды тұрақтандыруға ықпал ететін өзекті бағыттардың бірі сияқты. Өйткені, халықаралық заңнаманың пациент пен азамат құқықтарының жаңа, прогрессивті тұжырымдамаларын қорғай отырып, бұл тақырыпқа ұзақ уақыт бойы назар аударып жатыр.
1.2 Денсаулық сақтау саласыныңкриминологиялық аспектілері мен медицинақызметкері қылмыстың арнайы субъектісі ретінде
Медицина қызметкерлерінің жұмысы адамдардың денсаулығын алғашқы қатарына қояды, сондықтан олар медициналық көмек көрсету арқылы адамдардың денсаулығын сақтауға көмектеседі. Бұл іс-шаралардың медициналық жағдайларды түсіну мен байланыстыру қабілеттері жоғары болуы керек, олар өздерінің жұмыстарында бірнеше жақындықтағы адамдармен жұмыс істей алады.
Медицина қызметкерлері өз жұмысының оң және теріс жақтарын, және оның маңыздылығын білу керек. Олар өз жұмыстарында кез келген қиындықтарға дайын болуы керек.
Медицина қызметкерлері денсаулық сақтау саласының ақпараттық жағдайын қорғауға тырысып отыру керек. Олар өздерінің қызметінің жағдайында деректердің құпиялылығы мен қолданыстағы мәліметтердің қауіпсіздігін және жеке деректердің сақтауының маңыздылығын түсінуі керек. Олар адамдардың денсаулығын сақтауға арналған кезде келесі криминологиялық мәселелерді түсінуі керек: жеке деректердің құпиялылығын сақтау, медициналық көмек көрсету жүргізу кезінде деректердің жайлы ақпарат алудың жөніндегі заңнамаға сәйкес көрсеткіштерді білу. Осындай мәселелермен таныс медицина қызметкерлері денсаулық сақтау саласында қызмет ету кезінде қайта сынап көре алады.
Медицина қызметкерлері жұмыс істеу барысында адамдардың деректерін қорғауды қатамасыз ету керек. Сондықтан, оларға жеке деректерге қатысты құқықтық түсіндірме жұмысын және жауап ретінде олардың әрекеттердің нұсқаулығын беру керек. Олар медициналық жағдайларға қатысты криминологиялық аспектілерін де білуі керек.Жұмыс кезінде деректерді қорғау аспектілері өте маңызды және олар әр түрлі теріс жақтарын болдырмауды қамтамасыз етеді. Осыны ескере отырып, құпиялық ақпаратпен медицина қызметкерлері жұмыс жасай білуі өте маңызды болып табылады. Олар медициналық жағдайларды дұрыс түсіну арқылы және олардың әр түрлі ерекшеліктерін байланыстыруды жасай отырып, келесі сұрақтарды ескеру қажет: медициналық көмек көрсету процесіне қатысу, деректерді түсіну, әрекеттерді жазу және мәртебесін белгілеу. Сонымен қатар, медициналық қызметкерлер екі жақты байланыс алу үшін сауалнамаларды жасай отырып, біліктілікті арттыруға мүмкіндік береді. Мұнда келесі мәселелерді еске салу медициналық қызмет кезінде кез келген кездестірілуі мүмкін болатын жағдайларды шешу мүмкіндік береді. Бұл кезде, медицина қызметкерлері кез келген жүйелер мен бағдарламаларды жоғары деңгейде білуі керек, олардың маңыздылығын түсінуі керек. Олар бір жағдайда кез келген көмек көрсетушінің жүйесінде ауруларды тудыру, тәртіпке салу, реабилитациялау және денсаулық және тиімділікті талдауға және дәлелдерді табуға көмектеседі.
Медицина қызметкерлерінің криминологиялық аспектілері сол жағдайда қажетті болады. Медицина қызметкерлері арқылы адамдардың жарақатын анықтау, оның себебін белгілеу және сақтау үшін өздерінің жұмыстарында кез келген ауруларды тудыруға болады. Медицина қызметкерлері жұмыстарында кез келген келісім шарттарын растауға және адамдардың деректерін сақтауға міндетті реттеулерге сәйкес жұмыс істей алады. Олардың өз жұмыстарында криминалды элементтерді анықтау және бөгдеуге болады.
Сондықтан да, медицина қызметкерлерінің криминалогиялық аспектілерін жақсы білу және түсіну тиімді. Бұл жағдайда, медициналық жұмыс істейтін адамдардың деректеріне қатысты көп назар аударылуы мүмкін. Мысалы, пациенттің ағымдағы жағдайы жайлы деректерді тыңдау және сақтау үшін медицина қызметкерлері өз жұмыстарында сауалнамаларды қолдана алады.
Медицина қызметкерлерінің криминологиялық аспектілерін түсіну мен білім беру, олардың жұмыстарындағы алдын-ала тәсілдер мен заңнамалар үшін де маңызды. Медициналық қызметкерлерінің жұмысын пациенттердің деректеріне қатысты пайдалану, алдын-ала тәсілдер мен заңнамалар қоя отырып, сондай-ақ медициналық жұмыстарын атқаруға және тапсырмаларды орындауға көмектесу мүмкіндігін береді.
Сонымен, медицина қызметкерлерінің криминологиялық аспектілері мен денсаулық сақтау мәселелері үшін біліктілікке ие болуы керек. Олардың жұмыстары бір адамның денсаулығы мен өмірімен байланысты, сондықтан олар жүргізудің адал және заңды жолдарын білуі және оларды тартуға болатын заманауи медициналық құқықтық талаптарды меңгертуі медицина қызметкерлері үшін критикалық мәселелердің бірі. Олар сақтандыру тәсілдері мен медициналық және криминалистикалық білімдерін қолданып, денсаулық сақтаудың маңызды аспектілерін пайдаланушылары болуы тиіс.
Медицина қызметкерлердің жұмыс орнындағы қауіпсіздігіне кепілдік беру мақсатында жоғары деңгейдегі білімдері мен тәжірибелерін қолдану негізінде сапасыжағынан жеткілікті дәрежедегі медициналық жұмыс орындауға және құқықтық нормативтерді сақтауға дайын болуы маңызды.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде медицина қызметкері қылмыстық құқық бұзушылықтарды арнайы субъектісі ретінде атамайды.
Бұл ретте Ерекше бөлімнің нормаларын талдау негізінен медицина қызметкерлерімен немесе олардың тікелей қатысуымен жасалатын қылмыс құрамын бөліп көрсетуге мүмкіндік береді.
Заңды құқықтары мен міндеттері бар медициналық қызметкерлеріне: дәрігер, фармацевт, фельдшер, медбике, акушер және басқа медицина мамандары, оның ішінде медициналық мекемелерде жұмыс істемейтіндер (мысалы, медициналық журналда немесе баспада жұмыс істейтін дәрігер, зейнеткерлікке шыққан дәрігерлер және уақытша жұмыс істемейтін) жатады және қылмыстық құқық бұзушылықтар арнайы субъектісі ретінде айқындалады. Осы санаттағы тұлғалардың міндеттеріне тиісті деңгейдегі кәсіби білім мен дағдылардың болуы жатады. Медициналық-эстетикалық медицина саласындағы қылмыстар жасаған кезде мұндай білімнің толық немесе ішінара болмауы нәтижесінде олар жасаған әрекеттер (әрекетсіздік) науқастың өмірі мен денсаулығына жағымсыз салдарға әкеп соғады. Медицина қызметкері қасақана қылмыс жасағанда өзінің кәсіби дағдысы мен білімін қылмыс жасау тәсілі ретінде пайдаланады. Қызметтік теріс қылықтар тобында медицина қызметкерінде атқарушылық және басқарушылық функциялардың болуына басты назар аударылады. Медицина қызметкерлерінің қылмыстық жауаптылығының ерекшелігі олардың ерекше субъективті мәртебесімен байланысты және медицина қызметкерлерінің кәсіби және қызмет көрсету қызметінің әлеуметтік мәнімен анықталады.
Соңғысы тиісінше тікелей медициналық көмек көрсетуден немесе медициналық көмекті ұйымдастырудан, оны басқарудан және оның көрсетілуін бақылаудан тұрады.
Медицина қызметкерлері бізге қажетті медициналық көмек көрсету арқылы біздің өмірімізде маңызды рөл атқарады. Алайда, олар өздерінің кәсіби қызметіне байланысты қылмыстық құқық бұзушылықтарды жасаса, қылмыстық қудалау объектісіне де айналуы мүмкін.
Қазақстанда қылмыстық заңнама медициналық қызметкерлердің кәсіби қызметіне байланысты қылмыс жасағаны үшін жауапкершілікті қарастырады.
ҚР ҚК-нің 317-бабында науқастың денсаулығына ауыр зақым келтіруге немесе оның өліміне әкеп соққаны үшін қылмыстық жауаптылық белгіленген. Бұл медицина қызметкерінің іс-әрекеті науқас үшін ауыр зардаптарға әкеп соқтырса, өзінің кәсіби міндеттерін тиісінше орындамағаны үшін жауапкершілікке тартылуы мүмкін дегенді білдіреді.
Сондай-ақ, ҚР ҚК-нің 322-бабында медициналық қызметтерді заңсыз көрсеткені үшін, ал Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 237-бабында есірткі құралдарын, психотроптық заттарды, сол тектестерді заңсыз иемденгені үшін жауаптылық белгіленген.
Медициналық қызметпен байланысты қылмыстардың ерекшелігі оларды тек тиісті біліктілігі және медициналық қызметті жүзеге асыруға лицензиясы бар медицина қызметкері ғана жасай алады. Сонымен қатар, мұндай қылмыстық құқық бұзушылықтар тек кәсіби міндеттерін орындау кезінде ғана жасалуы мүмкін.
Айта кету керек, Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес, медицина қызметкерлері кәсіби қызметін бұзғаны үшін, мысалы, медициналық көмекті тиісінше көрсетпегені үшін әкімшілік жауапкершілікке тартылуы мүмкін.
Осылайша, медицина қызметкері кәсіби қызметіне байланысты қылмыстар жасағаны үшін қылмыстық жауапкершілікке тартылуы мүмкін. Себебі, медицина қызметкерлерінің пациенттердің денсаулығына зиян келтіру немесе басқа қылмыстар жасау үшін белгілі бір білімі мен дағдыларын пайдадалану негізінде жасалынады.Осыған орай, медициналық қызметкерлер қылмыстық процеске қатысушы болмау үшін кәсіби қызметінде ерекше қырағылық пен тәртіпті сақтауы қажет.
Олар сондай-ақ медицина қызметкерлерінің кәсіби қызметінің негізі болып табылатын медициналық этика мен медицина ғылымының қағидаларын ұстануға тиіс.
Жалпы, медицина қызметкерлерінің кәсіби қызметіне байланысты қылмыс жасағаны үшін жауапкершілігі пациенттердің қауіпсіздігі мен құқықтарын қорғауда маңызды рөл атқарады. Бұл денсаулық сақтау саласындағы сыбайлас жемқорлықпен және басқа да қылмыстық құқық бұзушылықтармен күресу құралдарының бірі болып табылады.
Бірақ, айта кететін жайт, іс жүзінде медицина қызметкерлерінің заңды бұзу жағдайларының барлығы қылмыстық құқық бұзушылық ретінде танылмайды. Кейбір жағдайларда әкімшілік немесе тәртіптік жазалар қолданылуы мүмкін. Сондықтан медицина қызметкерлерінің өз құқықтары мен міндеттерін білуі, сондай-ақ кәсіби қызметінде заңнаманы сақтау өте маңызды.
Осының нәтижесінде, медициналық қызметкер Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде қылмыстық құқық бұзушылықтың ерекше субъектісі ретінде денсаулық сақтау саласындағы заңнаманы бұзғаны үшін жауапкершілік нысандарының бірі болып табылады. Медицина мамандарының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қорғауғажіберіледі
ҚОО директоры
С.С. Ашляев
__________________
________________2023ж.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
тақырыбы: Медицина қызметкерлерінің қылмыстық жауапкершілігі
6В04212 Заңтанумамандығы бойынша
Орындаған
Ю-20-1скАс тобының студенті М.Ж. Галимова
Ғылыми жетекшісі:
х.ғ.к, доцент Б.Ш. Сарсембаев
Қарағанды 2023
Қазтұтынуодағы Қарағанды университеті
М.Ж. Галимова
Медицина қызметкерлерінің қылмыстық жауапкершілігі
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
6В04212 Заңтану
Қарағанды 2023
Қазтұтынуодағы Қарағанды университеті
Факультет қашықтықтан оқыту
Бекітемін
Директор ҚОО
Ашляев С.С.
- - - _______________________
________________ 2023ж.
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ БОЙЫНША ТАПСЫРМА
Студентке Галимова Мадина Жанамановнаға
1.Жұмыс тақырыбы: Медицина қызметкерлерінің қылмыстық жауапкершілігі
Университет бойынша____________________________ ______________ - - - - -
11 01 2023ж. № №15-с бұйрығымен бекітілді.
2. Аяқталған жұмысты тапсыру мерзімі____26.04. 2023 ж._________________
3. Жұмысқа бастапқы деректер Ғылыми әдебиеттер,мерзімді баспалар, оқулықтар, кәсіпорынның қаржылық есептілігі
4. Диплом жұмысында әзірлеуге жататын сұрақтар тізбесі немесе диплом жұмысының қысқаша мазмұны:
а) Денсаулық сақтау саласында жасалатын қылмыстардың сипаттамасы және олардың сыныптамасы;
ә) Денсаулық сақтау саласында жасалған қылмыстардың криминологиялық және криминалистикалық аспектілері;
б) Медицина қызметкерлерімен жасалатын қылмыстарды анықтау және алдын алу мәселелері.
5.Ұсынылатын негізгі әдебиет: Алибеков С.К. Жеке адамға қарсы қылмыстар : оқулық С. К. Алибеков; Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі. - Алматы : LP-Zhasulan, 2021, Шакенов А.О. Криминалистикалық тактика: дәріс курсы А.О. Шакенов, Б.С. Телемисов, Б.К. Биржанов; Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі Бәрімбек Бейсонов атындағы Қарағанды академиясы. - Қарағанды : Қазақстан Республикасы ІІМ Б. Бейсенов атындағы Қарағанды академиясы, 2018, Түкиев А.М. Медициналық қылмыстардың криминологиялық аспектілері Тұраби. 2022, Идиров Е.И. Қазақстан Республикасындағы медициналық қылмыстарды ашу және алдын алу Құқық және саясат мәселелері. 2022.
6. Жұмыс бойынша кеңесшшілер, жұмыстың оларға қатысты тарауларын көрсетуімен.
Тарау
Кеңесші
Мерзімі
Қолы
ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫН ДАЯРЛАУ КЕСТЕСІ
№
Тараулар атауы, әзірленетін сұрақтар тізбесі
Ғылыми жетекшіге
табыс ету
мерзімі
Ескерту
1
Денсаулық сақтау саласында жасалатын қылмыстардың сипаттамасы және олардың
сыныптамасы
04.01-24.01. 2023 г.
2
Денсаулық сақтау саласында жасалған қылмыстардың криминологиялық және криминалистикалық аспектілері
25.01 - 11.03. 2023 г.
3
Медицина қызметкерлерімен жасалатын қылмыстарды анықтау және алдын алу мәселелері
12.03 - 02.04. 2023 г.
4
Кіріспе және Қорытынды
03.04-12.04. 2023 г.
5
Алдын ала қорғау
20.04.2023 г.
6
Аяқталған жұмысты тапсыру
29.04.2023 г.
Тапсырма берілген күні _____3 қаңтар 2023 жыл______________________
Жұмыстың жетекшісі ________________________ Б.Ш. Сарсембаев
(қолы) (қол қойған тұлғаның тегі, аты-жөні)
Тапсырманы орындауға
алған студент ___________________________ Галимова М.Ж.
(қолы) (қол қойған тұлғаның тегі, аты-жөні)
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 4
1 ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ САЛАСЫНДА ЖАСАЛАТЫН
ҚЫЛМЫСТАРДЫҢ СИПАТТАМАСЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ
СЫНЫПТАМАСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.1 Денсаулық сақтау саласында жасалған қылмыстардың түсінігі және жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2 Денсаулықсақтаусаласыныңкриминологи ялық аспектілері мен медицинақызметкері қылмыстың арнайы субъектісі ретінде ... ... ... ... ... ... ... .. 15
1.3 Шетелде медицина қызметкерлерінқылмыстық жауапкершілікке тарту ерекшеліктері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
2 ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ САЛАСЫНДА ЖАСАЛҒАН ҚЫЛМЫСТАРДЫҢ КРИМИНОЛОГИЯЛЫҚ ЖӘНЕ КРИМИНАЛИСТИКАЛЫҚАСПЕКТІЛЕРІ.. 29
2.1 Денсаулық сақтау саласында қылмыс жасаған тұлғалардың криминологиялық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29
2.2 Медицина қызметкерлерінің қызметтік және басқа қылмыстарының криминалистикалық сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
2.3 Денсаулық сақтау қызметкерлері жасаған қылмыстарды ашу және тергеу. 49
3 МЕДИЦИНА ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРІМЕН ЖАСАЛАТЫН ҚЫЛМЫСТАРДЫ АНЫҚТАУ ЖӘНЕ АЛДЫН АЛУ МӘСЕЛЕЛЕРІ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... 57
3.1 Денсаулық сақтау саласында жасалған қылмыстардың себептері мен жағдайлары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 57
3.2 Медицина қызметкерлерімен жасалған қылмыстардың алдын алу нысандары мен шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 64
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 74
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... . 76
КІРІСПЕ
Қазіргі таңда денсаулық сақтау саласында қылмыстардың агрессивті енуі байқалады, әсіресе бұл жағдай трансплантация қызметімен тікелей байланысты салаларда, косметологияда және пластикалық хирургияда дің жасушаларын қолдану және т.б. жиі кездеседі.
Медицина қызметкерлерімен тікелей жасалған қылмыстардың тұрақты өсуі қоғамдық қауіптілігін арттырып, олардың зиянды зардаптарының жоғары деңгейімен расталады.Дәрігерлерді қылмыстық қудалау жағдайларының көбеюі әртүрлі факторларға негізделген. Дегенмен, олардың негізгілеріне мыналар жатады: медицина қызметкерлерінің біліктілігі, кәсіби стандарттарды анық бұзуы, қызметтік міндеттеріне немқұрайлы қарауы, дәрігерлердің тіпті ақылға қонымды тәуекелге барудан қорқуы, өйткені кез келген қолайсыз нәтиже қылмыстық жауапкершілікке қауіп төндіреді. Кейде объективті себептер (медициналық мекемелердің нашар техникалық жабдықталуы немесе науқастың денесінің физиологиялық ерекшеліктері және т.б.) маманның дұрыс шешім қабылдауына кедергі болып, науқас немесе оның туыстары тарапынан теріс пікір туғызады. Науқастың туыстарына жақын адамынан айырылу себебінен барлық кінәні дәрігерге аударуды тырысады, өйткені, объективтілікті жоғалтады.Сонымен қатар, қазіргі жаһандық экономика жағдайында, COVID-19 пандемиясының аяқталу аясында денсаулық сақтау саласындағы қылмыстар бұрынғыдан да өзекті бола түсті.
Жоғарыда айтылғандардың барлығын ескере отырып, дипломдық жұмыстың тақырыбы қазіргі уақытта өте өзекті, өйткені денсаулық сақтау адам қызметінің маңызды және жауапты салаларының бірі болып табылады. Сондықтан денсаулық сақтау саласында жасалған қылмыстарға байланысты криминалистика мен криминалогиязерттеулерді тереңдету күресу үшін маңызы зор. Мұндай зерттеулердің нәтижелері заңнама мен мұндай қылмыстардың жолын кесу тәжірибесін жетілдіруге, сондай-ақ пациенттердің құқықтары мен медициналық қылмыстың алдын алуға бағытталған шаралар туралы халықтың хабардарлығын арттыруға көмектеседі.
Дипломдық жұмыстың мақсаты денсаулық сақтау саласында жасалған қылмыстардың криминологиялық және криминалистикалық аспектілерін толықтай жан-жақты зерттеу және медицина қызметкерлерімен жасалатын қылмыстарды анықтау және алдын алу мәселелерін қарастыру болып табылады.
Қойылған мақсатқа сүйене отырып, алдымызда мынадай міндеттер тұр:
- денсаулық сақтау саласында жасалған қылмыстардың түсінігі және жіктелуін сипаттау;
- денсаулық сақтау саласының криминалогиялық аспектілері мен медицинақызметкері қылмыстың арнайы субъектісі ретінде қарастыру;
- шетелде медицина қызметкерлерінқылмыстық жауапкершілікке тарту ерекшеліктерін анықтау;
- денсаулық сақтау саласында қылмыс жасаған тұлғалардың криминологиялық сипаттамасын беру;
- медицина қызметкерлерінің қызметтік және басқа қылмыстарының криминалистикалық сипаттамасын ашу;
- денсаулық сақтау қызметкерлері жасаған қылмыстарды ашу және тергеуді зерттеу;
- денсаулық сақтау саласында жасалған қылмыстардың себептері мен жағдайларын қарастыру;
- медицина қызметкерлерімен жасалған қылмыстардың алдын алу нысандары мен шараларын анықтау.
Диплом жұмыстың зерттеу объектісі. Денсаулық сақтау саласында жасалған қылмыстардың криминологиялық және криминалистикалық аспектілері мен денсаулық сақтау саласында жасалған қылмыстар зерттеу объектісі болып табылады.
Зерттеу пәні - денсаулық сақтау саласында жасалған қылмыстардың қылмыстық жақтары, оның ішінде олардың әлеуметтік-экономикалық және құқықтық аспектілері, жасалу механизмдері, түрлері, нысандары мен себептері, сонымен қатар осы қылмыстарға қатысты қолданылатын криминалистикалық әдістер мен тергеу амалдары. Сонымен қатар, зерттеу пәні денсаулық сақтау саласындағы қылмыстардың жасалуына әсер ететін факторлар, олардың алдын алудың мүмкін жолдары болып табылады.
Дипломдық жұмыстың зерттеу гипотезасы. Медицина қызметкерлерімен жасаған қылмыстарды алдын-алу шараларын анықтау үшін осы істерге кеңінен талдау жүргізу, олардың жасалу себептерін зерделеу, сондай-ақ қолданыстағы нормативтік құқықтық актілерді және жазалау жүйесін талдау қажет. Сондай-ақ осы тақырып бойынша пациенттер мен медицина мамандарының пікірлері мен тәжірибесін зерттеуді талап етіледі.
Дипломдық жұмыстың теориялық және методологиялық негізі. Бұл жұмыста Старченко А.А., Кудакова А.В., Лысака Н.В., Огнерубова Н.А. сияқты ғалымдардың еңбектері пайдаланылған. Сонымен қатар басқа, зерттеу статистикалық деректерді де қамтиды.
Дипломдық жұмыстың әдістері. Зерттеудің әдістемелік негізі нормативтік материалды талдау әдістері, жүйелік әдіс, сипаттау, салыстыру әдістері, индукция және дедукция әдістері болды.
Дипломдық жұмыстың ғылыми және практикалық маңыздылығы. Осы дипломдық жұмыстың негізігі қорытыныдылары мен ұсыныстары жоғары оқу орындағы білім алушылары мен құқық қорғау органдары үшін маңызды болуы мүмкін.
Дипломдық жұмыстың нормативтік базасы конституциялық және салалық заңнама - қылмыстық, қылмыстық іс жүргізу және денсаулық сақтау заңнамалары болып табылады.
Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ САЛАСЫНДА ЖАСАЛАТЫН ҚЫЛМЫСТАРДЫҢ СИПАТТАМАСЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ СЫНЫПТАМАСЫ
1.1 Денсаулық сақтау саласында жасалған қылмыстардың түсінігі және жіктелуі
Көптеген ғалымдар Еуропада, АҚШ-та, Канадада және басқа мемлекеттерде демократиялық режимнің дамуымен және қоғамдық қатынастарды реттеудің құқықтық негіздерінің нығаюымен қылмыстың әлеуметтік мазмұны түбегейлі өзгергеруін атап өтеді.
Тәжірибе көрсеткендей жеке адамның құқықтары мен бостандықтары мемлекет қамтамасыз ететін және қорғайтын басымдыққа айналды. 20 ғасырдың 80-жылдардың соңы - 90-жылдардың басы, өткен ғасырда осындай жағдай Қазақстанда да қалыптаса бастады. Республикамыздағы конституциялық деңгейде жалпы адамзаттық құндылықтар ресми түрде танылып, адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтары бірінші орынға қойылып, осы құқықтарды қорғаудың түрлі әлеуметтік-құқықтық тетіктері белгіленді.
Алайда, жасалған талпыныстарға қарамастан, халыққа медициналық көмек көрсету тиімділігінің жеткіліксіздігін объективті және субъективті факторлары негізінде сипаттауға болады, мысалы оларға келесілер жатады: дәрігерлермен өздерінің кәсіби міндеттеріне адал емес көзқарасы, медициналық көмек көрсетуден негізсіз бас тарту, медициналық қызметкерлермен пациенттердің физиологиялық процестеріне заңсыз араласуы, қызметтік өкілеттіктерін теріс пайдалану және т.б.
Осыған байланысты, Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің Ерекше бөлімінде неғұрлым маңызды деп санайтын қылмыстық құқық бұзушылықтарды Медициналық қылмыстық құқық бұзушылықтар тарауында
заң шығарушы орган жеке көрсетеді.
Сонымен, Қылмыстық кодекс дамыған демократиялық мемлекеттердегі әдет-ғұрыптағыдай құндылықтар иерархиясын көрсете отырып, жеке адамның мүддесін бірінші орынға қояды: ең алдымен адамның өмірі мен денсаулығы, содан кейін ғана қоғам мүддесі және мемлекет.
Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінде бір қылмыс үшін жазаның бірнеше түрлері қарастырылған,бұл осы қылмыстардың құрамының күрделілігімен байланысты, мысалы, баптардың санкциялары текбас бостандығынан айырумен байланысты емес, атап айтқанда: айыппұл, белгілі бір лауазымдарды атқару немесе медициналық қызметпен айналысу құқығынан айыру, түзеу жұмыстары және т.б. өзіне қосады.
Алайда, медициналық қызметкерге жаза тағайындау, тіпті айыруға байланысты болмаса да бостандық әрқашан үлкен қоғамдық наразылыққа ие. Сондықтан, бас бостандығынан айыруға байланысты жазаларды айтпағанда, медициналық қылмыстық іс бойынша әрбір дерлік сот процесі бұқаралық ақпарат құралдарының назарын аударады.
Әдетте, ғылыми әдебиеттерде медицина қызметкерлерінің қылмыстары қасақана және абайсызда болып екіге бөлінеді.
Айдаров Н.М. осы көзқарасты ұстана отырып, денсаулық сақтау саласындағы барлық қылмыстарды олардың кінәсінің нысанына қарай ажыратуды ұсынады[1,70б.]. Ғалым қасақана қылмыстарға Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің (ҚР ҚК) 99,106,107, 116, 319, 320, 321, 322баптардағы көзделген әрекеттерді жатқызады, ал ұқыпсыз әрекеттерге 104, 114, 317, 318 баптардыжатқызады[2].
Сонымен қатар, кейбір медицина ғалымдары - мысалы, Кенжетаева А.М. абайсызда жасалған қылмыстарды кәсіби деп атайды, сонымен, оларды медицина қызметкері тек абайсыздықтан жасалатын және кәсіби міндеттерін бұзу арқылы көрсетілетін қоғамға қауіпті әрекеттер ретінде сипаттайды[3, б.15].
Боранбаев С.К., Оспанов Р.С. және басқа да ғалымдардың медицина қызметкерлерінің кәсіби қылмыстарын медициналық көмек көрсету саласында жасалған қасақана қылмыстардан шектей отырып, қылмыстардың жеке тобы ретінде бөліп көрсету керек[4, б.51].
Алайда, медицина қызметкерлерінің қандай қылмыстарын кәсіби деп санау керек деген сұрақ әдебиетте біршама қарама-қайшы болып табылады және бұл мәселе бойынша біртұтас көзқарастардың болмауы профилактикалық сипаттағы профилактикалық шараларды әзірлеуге кедергі келтіреді.
Боранбаев С.К., Оспанов Р.С. медицина қызметкерлерінің кәсіби қылмыстар тобына келесілерді жатқызады: ҚР ҚК 104-бабы (Абайсызда қазаға ұшырату), 114-бабы (Денсаулыққа абайсызда зиян келтiру), 118 баптың (Адамның иммун тапшылығы вирусын (АИТВ) жұқтыру) 1 және 2-бөлімдері. 320-бабында (Медициналық көмек көрсетпеу) адамның кәсіптік міндеттері бар екендігі тікелей көрсетілген [4, б.54].
Медицина қызметкерлерінің кәсіби қылмыстары ретінде таза кәсіби функцияларды орындау кезінде медицина ғылымы мен тәжірибесінің заманауи талаптарын, медициналық этика және медициналық деонтология ережелерін, заңның нұсқамаларын, қабылданған нормативтік құқықтық актілерді бұза отырып жасалатын әрекеттерін түсіну қажет.
Қылмыстардың бұл түрлеріне мыналарды жатқызу қажет: қасақана адам өлтіру немесе әртүрлі ауырлықтағы денсаулыққа зиян келтіру, трансплантациялау мақсатында ағзалар мен тіндерді жинауға мәжбүрлеу, түсіктерді заңсыз жүргізу, кәмелетке толмағандарды саудалау, баланы ауыстыру,бала асырап алудың құпиясын ашу, есірткі немесе психотроптық заттарды заңсыз өндіру, алу, сақтау, беру, өткізу, күшті әсер ететін немесе улы заттардың өткізу мақсатында заңсыз айналымы, санитарлық-эпидемиологиялық ережелерді бұзу, адамдардың өміріне немесе денсаулығына қауіп төндіретін мән-жайлар туралы ақпаратты жасыру, денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтіру деп есептелетін медициналық көрсетілімдерсіз ерлер мен әйелдерді зарарсыздандыру және т.б. Аталған тізім толықтай қарастырып отырған қылмыстардың түрлерін мен сипаттамасын ашады.
Сонымен, 1997 жылы Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексін қабылданғанға дейін абайсызда жасалған медициналық қылмыстарға қылмыстық-құқықтық баға беру теорияда мен құқықты қолдануда айтарлықтай қиындықтар болды және заң әдебиеттерінде бұл әрекеттерді қызметтік қылмыстық құқық бұзушылықтар ретінде квалификациялау ұсыныстары жасалды.1959 жылғы ҚазКСР Қылмыстық кодексі қабылданғаннан бері дәрігерлер абайсызда қылмыстық құқық бұзушылық жасағаны үшін көбінесе ҚК 145 бабы бойынша жауапкершілікке тартылған еді [5].
Тәжірибешілер жекелеген дәрігерлермен өз міндеттерін орындау барысында адал емес әрекеттер деп бағалайды.
Бүгінгі таңда бұл мәселеде медициналық қызметтің ерекшеліктері ескерілмейді, оны негізсіз деп санауға болады.
Демек, денсаулық сақтау мекемелерімен осы қызметтерін орындауға байланысты қылмыстық әрекеттерді жасаған ғана қызметкерлер теріс қылық субъектілері бола алады.
Абайсызда жасалған барлық медициналық қылмыстық құқық бұзушылықтарды келесі түрлеріне кейбір авторлар бөледі:
- науқастарды жеткілікті деңгейде тексермеу және арнайы диагностикалық зерттеулерді жүргізбеу;
- сәбилер мен балаларды немқұрайлы қарау және қадағалау;
- ауруханаға уақытылы жатқызбау және емдеу мекемелерінен емдеу мерзімін сақтамай отырып, ерте шығару;
- операцияларды және басқа емдік шараларды жеткіліксіз дайындау және ұқыпсыз орындау;
- әртүрлі медициналық нұсқаулар мен ережелерді сақтамау және бұзу;
- дәрілік заттарды абайсыз қолдану;
- ауру тарихы мен басқа да медициналық құжаттарды жүргізуге немқұрайлылық таныту;
- медициналық көмекті ұйымдастырудағы ақауларға байланысты абайсыз әрекеттер;
- дәрігерлердің білімі жеткіліксіз деңгейінде болуынан зиянды әрекеттері.
Бұл жіктеудің орындылығы мен негізділігімен келісу қиын.Медициналық қылмыстардың типологиясын негізі ретінде адамның атқаратын кәсіби міндеттерінің сипатына тірек жасай отырып, автор оны үнемі ұстана бермейді.
Екіншіден, ол жіктеу критерийін анық көрсетпейді және заңнамалық актілерді тағайындауды қиындататын бағалау категорияларын пайдаланады.
Ғалымдар ұсынып отырған денсаулық сақтау саласында жасалған қылмыстардың жіктелуі қылмыстық-құқықтық аспектілерді көбірек ескеріп отырады. Бұл зерттеу әрі қарай медицина қызметкерлерінің қылмыстарының алдын алу шараларын әзірлеуді көздейтіндіктен, біз криминологиялық позициядан қылмыстардың түрлері бойынша алдын алу әдістерін әзірлеуге және топтастыруға мүмкіндік беретін сәл басқаша жіктеуді қарастыруымыз қажет.
Талдау барысында медицина қызметкерлерімен жасалған қылмыстарды төрт негізгі блокқа бөлу осы дипломдық жұмыстың мақсатына сай деп тұжырымдау керек және де оларды бөлудің негізгі критерийі жасалған қылмыстардың таралу дәрежесі және қылмыстың қосымша сипаты болып табылады.
Тәжірибе ең қатты тараған қылмыстардың бірінші тобы - бұл абайсызда жасалған емдеу-алдын алу қызметі мен эстетикалық медицинаға қатысты қылмыстық құқық бұзушылықтарды атап көрсетуге болады.
Қылмыстың бұл түрін медициналық-эстетикалық медицина саласындағы қылмыстық құқық бұзушылық ретінде сипаттау криминологиялық позициядан негіздеу керек.
Бұрын емдеу ұғымы дәрігерлік қызмет жасау дегенді білдірген, масалы, орта ғасырларда ауруларды арнайы шөптермен емдеу қызметі болған. Орыс тіліндегі түсіндірме сөздікте емдеу, яғни ауруды тоқтату үшін медициналық құралдарды қолдану, пациенттердің психикалық және физикалық денсаулығын жақсарту мақсатында медициналық манипуляцияларды жүзеге асыруды қамтиды.
Осылайша, науқасты емдеу процесінде өзінің дәрігерлік міндеттерін дұрыс орындамау абайсыз әрекеттер сипатына ие болады. Біз эстетикалық медицина саласындағы қылмыстық құқық бұзушылықтардың тобына жатқызамыз. Бұл жағдайда медициналық қызметкерлер қызметінің ерекшелігі жүргізілетін медициналық манипуляциялардың процедураларымен анықталады. Бұл жағдайда науқасқа ауруды емдеуге бағытталған медициналық көмек көрсетілмейді, бірақ медициналық қызмет көрсетіледі.
Эстетикалық медицинаның ең танымал түрлерінің ішінде пластикалық хирургия және сұлулық инъекциялары деп аталады. Сыртқы түрін және фигурасын пластикалық түзетудің, қауіпсіз әдістерін кеңінен жарнамалауға қарамастан, медицина мамандары жиі мұндай араласудың ықтимал салдарын жасырады, бұл соңғы уақытта сыртқы деректерде қайтымсыз теріс өзгерістерге әкелді. Егер ерекше жағдайларда адам ағзасы кейбір инъекциялық химиялық препараттарға (мысалы, ботокс инъекцияларына) адекватты емес әрекет етсе, онда соңғы уақытта медицина қызметкерінің ұқыпсыз және дұрыс емес әрекеттерді жасау негізінде адамның денсаулығына зиян келтіруде кінәлі болуы мүмкін.
Осыған байланысты медициналық-эстетикалық медицина саласындағы қылмыстық құқық бұзушылықтар деп науқасқа медициналық көмек көрсету немесе эстетикалық операция жасау кезінде жасалған, қылмыстық заңмен тыйым салынған және денсаулық сақтау беделіне нұқсан келтіретін әрекеттерді түсінуді көрсету қажет.
Мысалы оған келесілерді жатқызуға болады: дәрігердің және (немесе) өзге де медицина қызметкерінің кәсіптік міндеттерін бұзу, абайсызда жекелеген азаматтардың заңмен қорғалатын құқықтарына, мүдделері мен игіліктеріне зиян келтіру және т.б.
Көрсетіліп отырған қылмыстар тобына Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде көзделген келесі құқық бұзушылықтарды қосқан жөн: 104-бап Абайсызда қазаға ұшырату, 114-бап Денсаулыққа абайсызда зиян келтiру, 118-бап Адамның иммун тапшылығы вирусын (АИТВ) жұқтыру, 320-бап Медициналық көмек көрсетпеу және т.б.
Бұл қылмыстар тобына қылмыстық құқық бұзушылықтардың құрамы да кіреді. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 322-бабыбойынша заңсыз медициналық және фармацевтикалық қызметпен айналысу және есірткі немесе психотроптық заттарды алуға құқық беретін рецепттерді немесе өзге де құжаттарды заңсыз беру немесе қолдан жасау, егер мұндай қызмет абайсызда адам денсаулығына зиян келтіруге (1 тарамағы- адам денсаулығына орташа ауырлықтағы зиян, 2 тармағы-адам денсаулығына ауыр зиян келтіру) немесе өлімге әкеп соқса (3 тармағы) әр түрлі жауапкершілікке тартылады.
ҚР ҚК 322 бабы бойынша қылмыстық жауаптылық, егер стационарда немесе басқа денсаулық сақтау ұйымында жұмыс істейтін дәрігер пациенттерге жеке түрде (медициналық мекемеден тыс) медициналық қызмет көрсеткен кезде және пациенттің деңсаулығы зардап шеккен уақытында туындауы мүмкін.
Бұл қылмыстар тобының объектісі Қазақстан Конституциясымен және басқа заңнамалық актілерімен орнатылады және осы заңнама адамның өмірі мен денсаулығы қорғайды.
Қаралған қылмыстар тобында медицина қызметкерлеріөзінің кәсіби міндеттерін тиісінше орындамау қылмыстық құқық бұзушылықтың объективтік жағының маңызды белгісін көрсетеді.
Кәсіби міндеттерін тиісінше орындамаудың салдары - елімізде көрсетілетін медициналық көмек сапасының төмендігі болып табылады. Сонымен бірге, бұл қылмыстар тобының зардаптары Қылмыстық кодексте нақты анықталғанына қарамастан, бұл нормалардың диспозициясы жалпылама сипатта болып және медицина қызметкерінің кәсіби міндеттерін тиісінше орындамау санатының нақты белгілерін ашпайды.
Осыған байланысты, медициналық қызметкердің кәсіби міндеттерін тиісінше орындамау фактілерін азайту арқылы медициналық көмектің сапасын арттыруға бағытталған шаралар осындай қылмыстардың алдын алудың маңызды критерийі болуы тиіс.
Субъективтік тұрғыдан алғанда, қылмыстардың бұл тобында кінәнің абайсызда жасалған қылмыстың түрі бойынша кейбір құқық бұзушылықтарына қат белгілі бір ғылыми даулар туғызады. Сонымен, қазіргі заң әдебиетінде пациентке көмек көрсетпеудің субъективті жағы біркелкі анықталған. Қылмыскердің психикалық сипаттамасын бағалай отырып, атақты ғалым Бекмагамбетов А.Б. Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 320-бабында көзделген қылмыстық құқық бұзушылық құрамының субъективтік жағынан кінәнің екі нысанын анықтайды: қасақана және абайсыз жасалған әрекеттер [6, б.22].
Алибеков С.К. дұрыс атап өткендей, кінәнің қосарлы түрінің ерекшелігі оның тек квалификациялық қылмыс құрамының болу мүмкіндігінен көрінеді.
Қылмыстық жауаптылық қоғамға қауіпті іс-әрекетті жасау фактісі бойынша белгіленсе, онда квалификациялық қылмыс құрамы жағынан елеулі, оның объективтік жағы тек іс-әрекетпен ғана емес, сонымен бірге салдарымен де сипатталады және кінәнің қос түрі болуы мүмкін [7, б.36].
Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 320-бабына сәйкес кінәлі тұлғаның оған деген қатынасының заңдық мәні жоқ, бұл қаралып отырған құрамда кінәнің қос нысанының жоқтығын көрсетеді. Бұл жағдайда қылмыс абайсызда жасалған деп танылады.
Бірінші топта аталған қылмыстарды жасаудың мотивтері - менмендік, немқұрайлылық, іс-әрекеттегі абайсыздық, кездейсоқтық және басқа топтарда олар мәні бойынша бейсаналық сипатта болады [7, б.43].
Келесі мәселе - денсаулыққа зиян келтіретін және науқастың өліміне әкелетін көптеген медициналық қателердің жасалуы. Медициналық энциклопедияда дәрігерлік қате түсінігіне анықтама бергенде авторлар дәрігердің қате әрекетінің нәтижесі бола отырып, заңды жауапкершілікке әкеп соқпайтын және әкелмеуі тиіс медициналық біліктілік пен тәжірибенің жоқтығын айтады (Қ.Ж. Балтабаев, А.Ә. Биебаева, Б.К. Сыздық).
Дегенмен, дәрігердің дайындығы мен тәжірибесінің жетіспеушілігінен болатын қателер медициналық қателердің ең үлкен тобын құрайды. Қазақстанда көп жағдайда медицина қызметкерлері тәжірибесіз деп қылмыстық жауапкершіліктен жалтарады, бұл Қазақстанныңқылмыстық заңнамасында мұндай норманың жоқтығымен байланысты [8, б.69].
Бірқатар авторлардың пікірінше, медициналық қызмет өз алдына қылмыстық жазаланатын әрекеттер саласына қатысты деп танылуы мүмкін емес. Қазіргі кезде дарынды дәрігерлер азайып барады. Дәрігерді қате диагнозбен қате емдегені үшін қылмыстық жауапкершілікке әкелмейтіні анық.
Алибекова С.К. келесі пікір білдіреді: дәрігерлік қателік ұғымына науқастың денсаулығына зақым келтіруге немесе өлімге әкеп соқтырған немесе аурудың кешігуіне немесе нашарлауына әкеп соққан, науқасқа медициналық көмек көрсету немесе оны күту кезіндегі қате, ұқыпсыз, немқұрайлылық, надандық, ұқыпсыз әрекеттер мен әдістер немесе дұрыс емдеу үшін қолайлы уақытты жоғалтуды жатқызуға болады [22, б.115].
Мамандық деп әдебиетте (лат. profession, profetore - өз ісім туралы мәлімдеймін) белгілі бір дайындықты қажет ететін және әдетте өмір сүру көзі болып табылатын еңбек әрекетінің түрі түсініледі.
Белгілі бір кәсіптік дайындықсыз медицина қызметінее қатысы жоқ қасақана қылмыстар жасау мүмкін емес, сондықтан қасақана қылмыс жасауда кәсіби дағдыларды, білім мен мүмкіндіктерді пайдалану оларды жасау тәсіліне айналады.Әдебиеттерде шеберлік жаттығулар, тәжірибе арқылы жасалған қабілеттерді білдіреді. Білім кез келген саладағы ақпараттар, білімдер жиынтығы ретінде сипатталады.
Медициналық қызметтің ерекшеліктерін және оның қоғам мен мемлекет үшін маңызын ескере отырып, оның жекелеген салаларын криминализациялау ерекше алаңдаушылық туғызады. Мәліметтерді ашу процесі өте күрделі және көп уақытты қажет етеді.
Медицинада жасалған қасақана қылмыстардың негізгі бөлігі жасырын күйде қалады.Қарастырылып отырған қылмыстар тобының объектісі - адамның өмірі, денсаулығы, оның ар-намысы мен қадір-қасиеті, қалыпты отбасылық қатынастар және кәмелетке толмағандарды қорғау.
Объективті жағы медициналық қызметкердің өзінің кәсіби дағдылары мен білімін қылмыстық құқық бұзушылық жасау құралы ретінде қажетті қылмыстық нәтижеге жету үшін пайдалану арқылы белсенді әрекеті немесе әрекетсіздігі арқылы көрінеді. Медициналық құралдар мен препараттарды медициналық қызметкер қылмыстық құқық бұзушылық жасау құралы ретінде пайдалана алады.Қарастырылып отырған қылмыстар тобында тек қана тікелей қасақаналық болады. Қауіпті дәрігер науқаспен тікелей байланыста және оның сеніміне толық ие болады.Осы қылмыстың субъектісі -науқаспен сөйлесетін, диагноз қоятын, ем тағайындайтын және науқастың ағзасына басқа да араласуларды жасайтын дәрігер. Науқас дәрігердің оған қатысты әрекетінің қылмыстық сипатын іс жүзінде мойындай алмайды және бұл қылмыстық құқық бұзушылықтың қауіптілігін одан әрі күшейтеді.
Бұл жағдайда мотивтер келесі сипатта болуы мүмкін: бұл жек көрушілік, қызғаныш, енжарлық, жеке мүдде. Кейбір жағдайларда осындай дәрігер шалдыққан науқасқа жанашырлық пен аяушылық сезімін білдіруі мүмкін.
Аталған қылмыстар тобына ҚР ҚК көзделген қылмыстардың мынадай белгілері жатады: 99 бапАдам өлтiру, 106 бап Денсаулыққа қасақана ауыр зиян келтiру, 107 бап Денсаулыққа қасақана ауырлығы орташа зиян келтiру, 116 бап Адамның ағзалары мен тiндерiн алып қоюға мәжбүрлеу немесе заңсыз алып қою, 127 бап Психиатриялық стационарға заңсыз орналастыру, 136 Баланы ауыстыру, 319 бап Жүктілікті жасанды үзуді заңсыз жүргізу.
Біздің ойымызша, медициналық тәжірибеде бар және пациенттердің құқықтарына тікелей әсер ететін тағы бірнеше проблемаларға тоқталу қажет, мысалы, адамдарға биомедициналық зерттеулерді заңсыз жүргізуін, эвтаназияның жасырын болуы проблемасы және басқа да бірқатар мәселелерді қарастыруға болады.
Ғылыми-зерттеу жұмыстарынсыз медицинаның алға жылжуы мүмкін емес екендігі дау және күмән тудырмайды, бірақ бұл жұмыс оны жүзеге асырудың тәртібі мен шарттарын ғана емес, сонымен қатар оны реттейтін мемлекеттің заңнамасына қатаң сәйкес жүргізілуі керек.
Мұндай эксперименттерді заңсыз жүргізгені үшін жауапкершілік нормалары Франция, Австрия, Эстония, Польша және Швейцария сияқты шет мемлекеттердің қылмыстық заңнамасына енгізілген.
Атап айтқанда, белгілі бір жағдайларда қинау, яғни, ұдайы ұрып-соғу немесе өзге де күш қолдану әрекеттері үшін жауапкершілікке тартуы мүмкін (ҚР ҚК 110-бабы).
Қинау деп биомедициналық эксперименттерді дәрілік заттарды қолдану, медициналық құрылғылардың әсерінен туындаған физикалық азаппен, тиісті анестезиясыз хирургиялық араласумен байланысты жағдайлармен байланысты болуы мүмкін.
Сонымен бірге қинау аталған биомедициналық эксперименттер бір реттік емес, жүйелі, уақыт өте келе кеңейтілген және қайталанатын болуы қажет.
Бұл жағдайда субъектінің денсаулығына ауыр немесе орташа дәрежеде зиян келтіру түріндегі зардаптар болмауы керек.
Осы қылмыстық құқық бұзушылықтың квалификацияланған түрлері ретінде оны ерекше осал адамдарға - мүгедектерге, жүкті әйелдерге, қарттарға және кәмелетке толмағандарға қатысты қылмысты жасауды қарастырған жөн.
Емделіп отырған науқастардға қатысты жаңа препараттарды сынау мәселелері әсіресе өткір болып табылады. Мұндағы басты міндет - адамның немесе баланың өсіп келе жатқан ағзасының денсаулығына, оның қалыпты физикалық және психикалық дамуын сақтау, бұл препараттардың жанама мен басқа әсерлері айтарлықтай зиян келтіруін болдырмау.
Осылайша, Қазақстан Республикасының әрбір субъектісінде қызметі республикалық бюджеттен қаржыландырылатын осы салада арнайы білімі бар сарапшылардың арнайы тәуелсіз бөлімшелерін құру орынды деп санаймыз.
Бұл жағдайда адам сынақтарының сапасы мен қауіпсіздігін бақылау жүйесін құруға болады. Бұл мәселе моральдық-этикалық және құқықтық тұрғыдан да өте күрделі және жеке ғылыми зерттеуге негіз бола алады.
Тұтастай алғанда, қылмыстық заңнамада мұндай әрекеттер үшін жауапкершілікті көздейтін нормалардың болмауы олардың қазіргі қоғамдық өмірде таралуына көп ықпал етеді, бұл ел халқының демографиялық көрсеткіштеріне тікелей әсер етеді. Адам ағзасына жүргізілген заңсыз биомедициналық эксперименттерге байланысты және адам денсаулығына зиян келтіруге немесе өлімге әкеп соқтырған әрекеттерді қылмыстық жауапкершілікке тарту кезінде оларды қарастырған медициналық қылмыстардың сыныптамасының классификацияның екінші блогына жатқызу керек.Ұсынылып отырған саралаудағы қылмыстардың келесі тобы медициналық қызметкерлер жасаған қызметтік қылмыстық құқық бұзушылықтар болып табылады. Сонымен бірге, белгілі бір субъектіні лауазымды тұлғалардың санына жатқызу қылмыстық құқық бұзушылықтардың қоғамдық қауіптілігін және оның біліктілігін күрт өзгеретінін түсіну маңызды және де бұл мәселе деңсаулық сақтау жүйесіне де қатысты [11, б.31].
Бұл қылмыстардың тобына медицина қызметкерлері ҚР ҚК көзделген келесі қылмыстық құқық бұзушылықтарды жатқызуға болады: 127-бап Психиатриялық стационарға заңсыз орналастыру, 190-бап Алаяқтық, 187-бапҰсақ-түйек жымқыру, 296-бап Есірткі, психотроптық заттармен, сол тектестермен өткізу мақсатынсыз заңсыз жұмыс істеу, 298-бап Есірткі, психотроптық заттарды, сол тектестерді жымқыру не қорқытып алу, 261-бап Адамды кепiлге алу, 219-бап Кредиттi заңсыз алу немесе бюджеттік кредитті мақсатсыз пайдалану, 366 бап Пара алу, 369 бап Қызметтiк жалғандық жасау, 371- бап Салғырттық, 322-бапЗаңсыз медициналық және фармацевтикалық қызмет және есiрткi немесе психотроптық заттарды алуға құқық беретiн рецептілердi немесе өзге де құжаттарды заңсыз беру не оларды қолдан жасау.
Қарастырылып отырған қылмыстардың объектілері: мүліктік қатынастар, халықтың денсаулығы, қоғамдық имандылық, сонымен қатар мемлекеттік қызмет пен жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қызметі, сот төрелігін кедергісіз жүзеге асыру мүдделері.
Қылмыстық құқық бұзушылықтардың объективті жағы, ең алдымен, медициналық қызметкердің бөтеннің мүлкін немесе меншік құқығын тартып алу мақсатындағы белсенді қоғамдық қауіпті әрекеттерінде немесе әрекетсіздігінде көрінеді.
Жасалған қылмыстардың ниеті тікелей, яғни дәрігер немесе басқа медицина қызметкері өз әрекетінің (әрекетсіздігінің) қоғамға қауіптілігін сезінуі, қоғамға қауіпті зардаптардың басталу мүмкіндігін немесе болмай қоймайтынын болжау және олардың туындауына ұмтылу.
Медицина қызметкерлерімен жасалуы мүмкін қылмыстық құқық бұзушылықтар келесі тобын біз медицина қызметкерлерінің басқа қылмыстық құқық бұзушылықтары ретінде белгілейміз. Іс жүзінде медицина қызметкерлерін сот төрелігіне қарсы қылмыстық құқық бұзушылықтар үшін жауапкершілікке тарту жағдайлары кездеседі: мысалы, көрінеу жалған сараптама қорытындысы үшін (ҚР ҚК 420-бабы), экономикалық қызмет саласындағы қылмыстық құқық бұзушылықтар үшін (мысалы, Қорқытып алу - ҚР ҚК-нің 194-бабы, Заңсыз кәсiпкерлiк, заңсыз банктік, микроқаржылық немесе коллекторлық қызмет - ҚР ҚК-нің 214-бабы) және басқа да бірқатар әрекеттер бойынша жауапкершілікке тартылуы мүмкін. Бұл қылмыстық құқық бұзушылықтардың сыныптамасының ерекшелігі ерекше субъектісінің болуы міндетті емес және ол басқа қылмыстық құқық бұзушылықтар сыныптамасының ажырамас белгісі болып және олардың біліктілігін анықтайды.
Медициналық қызметкер қылмыстық жауапкершілікке тартылатын жасқа толған есі дұрыс адам бола отырып, қылмыстық заңда көзделген кез келген қылмыстық әрекетті іс жүзінде жасай алады.
Сонымен қатар, медицина қызметкерлерімен жасалатын қызметтік және басқа да қылмыстық құқық бұзушылықтар негізінен пайдакүнемдік ниеттер мен мақсаттармен сипатталады, бұл біздің зерттеу жұмысымызда олардың жалпы криминологиялық сипаттамаларын қарастыруды және жалпы профилактикалық шараларды шығаруды көздейді.
Осылайша, зерттеу денсаулық сақтау саласындағы медицина қызметкерлері жасаған қылмыстардың жекелеген топтарын анықтауға мүмкіндік берді. Біздің ойымызша, мұндай саралау жасалған қылмыстардың алдын алудың тиімді тетігін әзірлеу процесінің бірінші буыны бола алады. Қазақстан үшін қарастырылған мәселелерді шешу еліміздегі медициналық көмектің сапасын арттыруға, науқастардың денсаулығын жақсартуға және демографиялық жағдайды тұрақтандыруға ықпал ететін өзекті бағыттардың бірі сияқты. Өйткені, халықаралық заңнаманың пациент пен азамат құқықтарының жаңа, прогрессивті тұжырымдамаларын қорғай отырып, бұл тақырыпқа ұзақ уақыт бойы назар аударып жатыр.
1.2 Денсаулық сақтау саласыныңкриминологиялық аспектілері мен медицинақызметкері қылмыстың арнайы субъектісі ретінде
Медицина қызметкерлерінің жұмысы адамдардың денсаулығын алғашқы қатарына қояды, сондықтан олар медициналық көмек көрсету арқылы адамдардың денсаулығын сақтауға көмектеседі. Бұл іс-шаралардың медициналық жағдайларды түсіну мен байланыстыру қабілеттері жоғары болуы керек, олар өздерінің жұмыстарында бірнеше жақындықтағы адамдармен жұмыс істей алады.
Медицина қызметкерлері өз жұмысының оң және теріс жақтарын, және оның маңыздылығын білу керек. Олар өз жұмыстарында кез келген қиындықтарға дайын болуы керек.
Медицина қызметкерлері денсаулық сақтау саласының ақпараттық жағдайын қорғауға тырысып отыру керек. Олар өздерінің қызметінің жағдайында деректердің құпиялылығы мен қолданыстағы мәліметтердің қауіпсіздігін және жеке деректердің сақтауының маңыздылығын түсінуі керек. Олар адамдардың денсаулығын сақтауға арналған кезде келесі криминологиялық мәселелерді түсінуі керек: жеке деректердің құпиялылығын сақтау, медициналық көмек көрсету жүргізу кезінде деректердің жайлы ақпарат алудың жөніндегі заңнамаға сәйкес көрсеткіштерді білу. Осындай мәселелермен таныс медицина қызметкерлері денсаулық сақтау саласында қызмет ету кезінде қайта сынап көре алады.
Медицина қызметкерлері жұмыс істеу барысында адамдардың деректерін қорғауды қатамасыз ету керек. Сондықтан, оларға жеке деректерге қатысты құқықтық түсіндірме жұмысын және жауап ретінде олардың әрекеттердің нұсқаулығын беру керек. Олар медициналық жағдайларға қатысты криминологиялық аспектілерін де білуі керек.Жұмыс кезінде деректерді қорғау аспектілері өте маңызды және олар әр түрлі теріс жақтарын болдырмауды қамтамасыз етеді. Осыны ескере отырып, құпиялық ақпаратпен медицина қызметкерлері жұмыс жасай білуі өте маңызды болып табылады. Олар медициналық жағдайларды дұрыс түсіну арқылы және олардың әр түрлі ерекшеліктерін байланыстыруды жасай отырып, келесі сұрақтарды ескеру қажет: медициналық көмек көрсету процесіне қатысу, деректерді түсіну, әрекеттерді жазу және мәртебесін белгілеу. Сонымен қатар, медициналық қызметкерлер екі жақты байланыс алу үшін сауалнамаларды жасай отырып, біліктілікті арттыруға мүмкіндік береді. Мұнда келесі мәселелерді еске салу медициналық қызмет кезінде кез келген кездестірілуі мүмкін болатын жағдайларды шешу мүмкіндік береді. Бұл кезде, медицина қызметкерлері кез келген жүйелер мен бағдарламаларды жоғары деңгейде білуі керек, олардың маңыздылығын түсінуі керек. Олар бір жағдайда кез келген көмек көрсетушінің жүйесінде ауруларды тудыру, тәртіпке салу, реабилитациялау және денсаулық және тиімділікті талдауға және дәлелдерді табуға көмектеседі.
Медицина қызметкерлерінің криминологиялық аспектілері сол жағдайда қажетті болады. Медицина қызметкерлері арқылы адамдардың жарақатын анықтау, оның себебін белгілеу және сақтау үшін өздерінің жұмыстарында кез келген ауруларды тудыруға болады. Медицина қызметкерлері жұмыстарында кез келген келісім шарттарын растауға және адамдардың деректерін сақтауға міндетті реттеулерге сәйкес жұмыс істей алады. Олардың өз жұмыстарында криминалды элементтерді анықтау және бөгдеуге болады.
Сондықтан да, медицина қызметкерлерінің криминалогиялық аспектілерін жақсы білу және түсіну тиімді. Бұл жағдайда, медициналық жұмыс істейтін адамдардың деректеріне қатысты көп назар аударылуы мүмкін. Мысалы, пациенттің ағымдағы жағдайы жайлы деректерді тыңдау және сақтау үшін медицина қызметкерлері өз жұмыстарында сауалнамаларды қолдана алады.
Медицина қызметкерлерінің криминологиялық аспектілерін түсіну мен білім беру, олардың жұмыстарындағы алдын-ала тәсілдер мен заңнамалар үшін де маңызды. Медициналық қызметкерлерінің жұмысын пациенттердің деректеріне қатысты пайдалану, алдын-ала тәсілдер мен заңнамалар қоя отырып, сондай-ақ медициналық жұмыстарын атқаруға және тапсырмаларды орындауға көмектесу мүмкіндігін береді.
Сонымен, медицина қызметкерлерінің криминологиялық аспектілері мен денсаулық сақтау мәселелері үшін біліктілікке ие болуы керек. Олардың жұмыстары бір адамның денсаулығы мен өмірімен байланысты, сондықтан олар жүргізудің адал және заңды жолдарын білуі және оларды тартуға болатын заманауи медициналық құқықтық талаптарды меңгертуі медицина қызметкерлері үшін критикалық мәселелердің бірі. Олар сақтандыру тәсілдері мен медициналық және криминалистикалық білімдерін қолданып, денсаулық сақтаудың маңызды аспектілерін пайдаланушылары болуы тиіс.
Медицина қызметкерлердің жұмыс орнындағы қауіпсіздігіне кепілдік беру мақсатында жоғары деңгейдегі білімдері мен тәжірибелерін қолдану негізінде сапасыжағынан жеткілікті дәрежедегі медициналық жұмыс орындауға және құқықтық нормативтерді сақтауға дайын болуы маңызды.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде медицина қызметкері қылмыстық құқық бұзушылықтарды арнайы субъектісі ретінде атамайды.
Бұл ретте Ерекше бөлімнің нормаларын талдау негізінен медицина қызметкерлерімен немесе олардың тікелей қатысуымен жасалатын қылмыс құрамын бөліп көрсетуге мүмкіндік береді.
Заңды құқықтары мен міндеттері бар медициналық қызметкерлеріне: дәрігер, фармацевт, фельдшер, медбике, акушер және басқа медицина мамандары, оның ішінде медициналық мекемелерде жұмыс істемейтіндер (мысалы, медициналық журналда немесе баспада жұмыс істейтін дәрігер, зейнеткерлікке шыққан дәрігерлер және уақытша жұмыс істемейтін) жатады және қылмыстық құқық бұзушылықтар арнайы субъектісі ретінде айқындалады. Осы санаттағы тұлғалардың міндеттеріне тиісті деңгейдегі кәсіби білім мен дағдылардың болуы жатады. Медициналық-эстетикалық медицина саласындағы қылмыстар жасаған кезде мұндай білімнің толық немесе ішінара болмауы нәтижесінде олар жасаған әрекеттер (әрекетсіздік) науқастың өмірі мен денсаулығына жағымсыз салдарға әкеп соғады. Медицина қызметкері қасақана қылмыс жасағанда өзінің кәсіби дағдысы мен білімін қылмыс жасау тәсілі ретінде пайдаланады. Қызметтік теріс қылықтар тобында медицина қызметкерінде атқарушылық және басқарушылық функциялардың болуына басты назар аударылады. Медицина қызметкерлерінің қылмыстық жауаптылығының ерекшелігі олардың ерекше субъективті мәртебесімен байланысты және медицина қызметкерлерінің кәсіби және қызмет көрсету қызметінің әлеуметтік мәнімен анықталады.
Соңғысы тиісінше тікелей медициналық көмек көрсетуден немесе медициналық көмекті ұйымдастырудан, оны басқарудан және оның көрсетілуін бақылаудан тұрады.
Медицина қызметкерлері бізге қажетті медициналық көмек көрсету арқылы біздің өмірімізде маңызды рөл атқарады. Алайда, олар өздерінің кәсіби қызметіне байланысты қылмыстық құқық бұзушылықтарды жасаса, қылмыстық қудалау объектісіне де айналуы мүмкін.
Қазақстанда қылмыстық заңнама медициналық қызметкерлердің кәсіби қызметіне байланысты қылмыс жасағаны үшін жауапкершілікті қарастырады.
ҚР ҚК-нің 317-бабында науқастың денсаулығына ауыр зақым келтіруге немесе оның өліміне әкеп соққаны үшін қылмыстық жауаптылық белгіленген. Бұл медицина қызметкерінің іс-әрекеті науқас үшін ауыр зардаптарға әкеп соқтырса, өзінің кәсіби міндеттерін тиісінше орындамағаны үшін жауапкершілікке тартылуы мүмкін дегенді білдіреді.
Сондай-ақ, ҚР ҚК-нің 322-бабында медициналық қызметтерді заңсыз көрсеткені үшін, ал Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 237-бабында есірткі құралдарын, психотроптық заттарды, сол тектестерді заңсыз иемденгені үшін жауаптылық белгіленген.
Медициналық қызметпен байланысты қылмыстардың ерекшелігі оларды тек тиісті біліктілігі және медициналық қызметті жүзеге асыруға лицензиясы бар медицина қызметкері ғана жасай алады. Сонымен қатар, мұндай қылмыстық құқық бұзушылықтар тек кәсіби міндеттерін орындау кезінде ғана жасалуы мүмкін.
Айта кету керек, Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес, медицина қызметкерлері кәсіби қызметін бұзғаны үшін, мысалы, медициналық көмекті тиісінше көрсетпегені үшін әкімшілік жауапкершілікке тартылуы мүмкін.
Осылайша, медицина қызметкері кәсіби қызметіне байланысты қылмыстар жасағаны үшін қылмыстық жауапкершілікке тартылуы мүмкін. Себебі, медицина қызметкерлерінің пациенттердің денсаулығына зиян келтіру немесе басқа қылмыстар жасау үшін белгілі бір білімі мен дағдыларын пайдадалану негізінде жасалынады.Осыған орай, медициналық қызметкерлер қылмыстық процеске қатысушы болмау үшін кәсіби қызметінде ерекше қырағылық пен тәртіпті сақтауы қажет.
Олар сондай-ақ медицина қызметкерлерінің кәсіби қызметінің негізі болып табылатын медициналық этика мен медицина ғылымының қағидаларын ұстануға тиіс.
Жалпы, медицина қызметкерлерінің кәсіби қызметіне байланысты қылмыс жасағаны үшін жауапкершілігі пациенттердің қауіпсіздігі мен құқықтарын қорғауда маңызды рөл атқарады. Бұл денсаулық сақтау саласындағы сыбайлас жемқорлықпен және басқа да қылмыстық құқық бұзушылықтармен күресу құралдарының бірі болып табылады.
Бірақ, айта кететін жайт, іс жүзінде медицина қызметкерлерінің заңды бұзу жағдайларының барлығы қылмыстық құқық бұзушылық ретінде танылмайды. Кейбір жағдайларда әкімшілік немесе тәртіптік жазалар қолданылуы мүмкін. Сондықтан медицина қызметкерлерінің өз құқықтары мен міндеттерін білуі, сондай-ақ кәсіби қызметінде заңнаманы сақтау өте маңызды.
Осының нәтижесінде, медициналық қызметкер Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде қылмыстық құқық бұзушылықтың ерекше субъектісі ретінде денсаулық сақтау саласындағы заңнаманы бұзғаны үшін жауапкершілік нысандарының бірі болып табылады. Медицина мамандарының ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz