Диктор имиджін қалыптастырудың алғы шарттары

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 26 бет
Таңдаулыға:

М.Қозыбаев атындағы СҚМУ

Курстық жұмыс

Пәні: дикторлық шеберлік
Қабылдаған:
Тапсырған: Абылайханұлы Асылхан
Тобы: PR-J-21K

2022-2023 ж

Мазмұны

Диктор имиджін қалыптастырудың алғы шарттары

Курстық жұмыс

ЖОСПАР.

КІРІСПЕ - 1-2-бет

І тарау. Диктор имиджін қалыптастырудың алғы шарттары

0.1. Имидж және оның журналистикадағы орны-3-8

0.2. Журналист имиджін қалыптастырудың алғы шарттары -9-11

0.3. Диктор имиджін қалыптастырудың алғы шарттары-12-15

0.4. Диктор имиджін қалыптастыруда ұлттық құндылықтардың маңызы -16-17

ІІ тарау. Қазіргі қазақ телевизиясындағы имидж мәселесі-18-21

ҚОРЫТЫНДЫ-22

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Жұмыс көлемі: 25 бет
Пәні: дикторлық шеберлік

ЖОСПАРЫ:

КІРІСПЕ

І тарау. Диктор имиджін қалыптастырудың алғы шарттары

0.1. Имидж және оның журналистикадағы орны

0.2. Журналист имиджін қалыптастырудың алғы шарттары

0.3. Диктор имиджін қалыптастырудың алғы шарттары

0.4. Диктор имиджін қалыптастыруда ұлттық құндылықтардың мәні

ІІ тарау. Қазіргі қазақ телевизиясындағы имидж мәселесі

ҚОРЫТЫНДЫ БӨЛІМ

КІРІСПЕ

Курстық жұмыстың мақсаты:

Диктор имиджін қалыптастырудың алғы шарттарын ұсыну

Курстық жұмыстың міндеттері:

oo Имидж ұғымына талдау жасау;

oo Имидждің журналистикадағы орнын ашып көрсету;

oo Диктор имиджін қалыптастырудың алғы шарттарын зерделеу;

oo Қазіргі қазақ журналистикасындағы имидж мәселесіне тоқталу.

Курстық жұмыстың өзектілігі:

Имидж мәселесі-өзекті мәселе. Себебі біз адамды имиджі арқылы танимыз. Имиджі қалыптасқан адам өзін басқаларға мойындата алады. Сондықтан имидж журналистикада басты қызмет атқарады. Себебі имидж арқылы біз өз бағдарламамызды көпшілікке танытып, рейтингін көтере аламыз.
Қазіргі таңда диктор имиджін қалыптастырудың маңызы ерекше. Өйткені имиджі қалыптасқан диктор өз танымалдылығын арттыра алады. Ал танымал диктордың бағдарламасын барша жұрт қызыға көретіні белгілі. Сол үшін біз өз имиджімізді қалыптастырып, оны орнымен қолдана алуымыз қажет. Ол үшін ең алдымен имидждің мәнін түсініп, оның өзіндік қолданыс ерекшеліктерін білуіміз қажет. Ал бұл ретте бізге имидж туралы мақалалар мен зерттеу еңбектері, тәжірибелі журналистердің өмір жолдары көп көмектеседі. Сондықтан бұл жұмыс диктор имиджін қалыптастырудың алғы шарттарын ұсынуымен өзекті.

Курстық жұмыстың обьектісі:

oo Имидждің журналистикадағы орны
oo Диктор имиджін қалыптастырудың алғы шарттары

-1-
Курстық жұмыс бойынша зерттеу әдістері:

Диктор имиджін қалыптастырудың алғы шарттары тақырыбында курстық жұмысты жазу барысында мынадай зерттеу әдістері қолданылды:
oo шетелдік және отандық журналистика саласындағы дикторлар имиджін зерделеу;
oo Қазақстанның қазіргі телевизия саласындағы дикторлар имиджін талқылау;
oo Шетелдік және отандық журналистика саласындағы дикторлар имиджін салыстыру;
oo Болашақ дикторлардан сауалнама алу.

Тараулар мазмұны бойынша қысқаша сипаттама

Курстық жұмыстың бірінші тарауында имидж мәселесінің мәні мен тарихы ғылыми тұрғыдан негізделді. Оның әлемдік және Отандық телевизиядағы қазіргі жай-күйі көрсетіліп, өзектілігі анықталды. Практика қажеттіліктеріне сүйене отырып, имидж мазмұны, оның телевизиядағы мәні анықталып, диктор имиджін қалыптастырудың алғы шарттары ұсынылды. Имидждің журналистикадағы орны нақтыланып, оны жасаудың формалары мен алғы шарттары ұсынылды.
Курстық жұмыстың екінші тарауында имидж мәселесін сынақтан өткіздік. Ол үшін ең алдымен қазіргі қазақ телевидениесінде қызмет атқарып жүрген журналистер, дикторлар имиджі талқыланып, болашақ журналистер арасында имидждің журналист үшін маңыздылығын анықтау мақсатында сауалнама жүргізілді. Жүргізілген талдау нәтижелері мен алынған сауалнама қорытындылары нәтижесінде диктор имиджін қалыптастырудың алғы шарттары ұсынылды.

Зерттеудің жаңалығы:

Диктор имиджін қалыптастыруда ұлттық құндылықтарымызға назар аудару ұсынылды. Сондықтан диктор имиджін ұлттық құндылықтарға негіздеу керек. Ең алдымен дикторлар қазақы нақыштағы киім үлгісін киіп, шешендік өнерімізді қайта жаңғырту қажет. Сол арқылы қалың көпшілікке ұлттық құндылықтарымызды дәріптеп қана қоймай, шет елдерге қазақ елін таныта аламыз.

Дереккөздер:

Курстық жұмыс барысында шетелдік және отандық телевизия өкілдерінің еңбектері қарастырылды

-2-
І тарау. Диктор имиджін қалыптастырудың алғы шарттары

0.1. Имидж және оның журналистикадағы орны

Диктор имиджін қалыптастырудың алғы шарттарын ұсынудан бұрын диктор имиджінің не екенін анықтап алуымыз қажет. Өйткені зерттелетін мәселенің теориялық мәнін білмесек тақырыпты аша алмасымыз анық. Сонымен имидж деген не? Оның журналистикадағы орны қандай?
Ғылыми дереккөздерге сүйенсек, имидж-тұлғаның өзін-өзі әрекеттеуімен ерекшеленеді[1]. Ол адамның жетістікке жетуіне көмектеседі. Имидж адамды танымдылық пен бағалы қатынастарға жетелейді. Имидж мәселесін қарастырған кезде, ең әуелі, адамның бүтін келбетін сипаттайтын сыртқы және ішкі аспектілерді атап кетуге тиістіміз.
Адамның сыртқы аспектісі аяқ киіммен бастап бас киімге дейінгі көптеген элементтерден құралады. Сыртқы аспект-адамның бет-әлпеті, киімі, жүріс-тұрысы, мінез-құлқы, дауысы. Белгілі тұлғалар имидждің сыртқы аспектісін қамтамасыз ету үшін стилистің, визажистің көмектеріне жүгініп жатады. Солар арқылы сыртқы аспектіні тартымды етеді. Ал имидждің ішкі аспектісі бұл сыртқы аспектіден мүлде өзгеше. Өйткені ішкі аспект тұлғаның ой-өрісін, зерделілігін, қызығушылықтарын, талаптарын, бір сөзбен айтқанда адамның ішкі мәдениетін қамтиды. Қытай ойшылы Конфуцийдің айтуынша, адам аяғынан басына дейін өлшенбейді, керісінше, басынан көкке дейін өлшенеді[1]. Сондықтан әрбір адам осы ішкі аспектіні тиімді пайдалана отырып, өз имиджін қалыптастыруы қажет. Сондай-ақ адамның энерго ақпараттық өрісі бар, оның құрылымы мен әрекеттесуі бірдей болғаны жөн. Зерттеу жұмыстарының нәтижелерінде сыртқы шарттардың, жағдайлардың түрлі өзгерулеріне байланысты адамның энергетикалық өрісінің өзгеруі көрсетілген, жеке тұлғалық ерекшеліктердің адамдар арасындағы әсер ету күштері мен шамалары белгіленген. Сол себепті имиджбен жұмыс барысында қоршаған ортамен сөзсіз позитивті бағаланатын құндылық ерекшеліктері таңдап алынды. Адамның имиджі оның бойындағы өткен тәжірибелерден жинақтала отырып, күрделі жүйелі білімі болып табылады,-деген екен В.М.Шепель.[2]. Имидж бүтін сипаттамаға ие болып барлық қырлары келісілген. Бүгінгі таңда жекелей имидждің мына төмендегідей түрлерін бөліп қарастырады:
Күні бүгін адамға деген талаптардың және адамның қоғамға деген талаптары жоғарылап жатқандықтан кей жағдайда имидж қоғамның сұранысына жауап бере алмай жатады. Сол себепті де имиджді құрушы имиджмейкердің кәсіби шеберліктеріне қарай үкіметтің имиджі, өнеркәсіп ұжымының имиджді, жекелей тұлғаның имиджі қалыптасып отыр. Үкіметтің оң имиджі елді тиімді басқаруда, педагогикалық ұжымның имиджі жекелей тиімді білім алуда көмектеседі. Ал жеке тұлғаның имиджіне

-3-
ұжымның имиджі әсер етеді. Оң имидждің қалыптасуы нәтижесінде тұлғалардың шетелдерге саяхаттау, жұмыстар атқару, қызметте жоғарылау барысында жақсы ұғым пайда болатындығы дәлелденген екен.
Имидж мәселесімен айналысатын мамандар өз бойларында педагогтің, философтың, психологтың, риторика маманының, жарнама ерекшеліктерін өз бойында үйлестіре білуі керек. Ал осы имидж мәселесімен айналысатын мамандық иелерін кім деп айтамыз. Бұл қандай мамандық?
Имиджмейкер-көне мамандықтың бірі, оның мақсаттары мен міндеттемелері қоғамның даму үдерісінде үнемі өзгеріп отырады. Осы мамандықты зерттеуші ғалымдардың Л.Браун, П.С.Гурев, А.Ю.Панасюк, А.С.Почепцовтардың айтуларынша, егер имиджиология ғылым болып түрлене алмағанда, имиджмейкер өз алдына дербес мамандық бола алмас еді[2]. Аталмыш мамандықтың жетістікке жетуі адам баласының өндірістегі, рухани дүниесіндегі, зерделі іс-әрекеттеріндегі қол жетістіктерімен, этика-эстетикалық нормалар мен талаптардың өзгерулерімен тікелей байланысты болмақ. Кейбіреулер сыртқы келбеті сүйкімді адамдардың жақсы имиджге жетуі жеңіл болады деп санайды. Бірақ бұл дұрыс пікір емес. Өйткені айналамызда сыртқы келбетке қарамай-ақ, өз имиджін қалыптастырып, жетістікке жетіп жатқан адамдар көп. Тәжірибелі практиканың көрсетуі бойынша, жетістікке жеткен адамдардың сыртқы көріністерінде кемшіліктер бар. Мысалы, қисық, қысқа аяқты, таз басты, тістері сарғайып кеткен, өте ұзын немесе қысқа мұрынды адамдар да бар. Алайда осы аталған кемшіліктердің ешқайсысы оған өндіріс пен іскер әлемде, жанұясында бақытты болуына кедергі жасай алмайды. Бұл адамдар өзінің қол жеткізген жетістіктеріне қуанып, өзгеге қызығушылық танытпайды, жеке мәселелеріне алаңдап, мазасызданбайды. Бірақ, әсем бет-әлпеті арқылы тартымды имиджге ие болған жекелей тұлғалар да кездесіп жатады. Бірақ олар қызметте мансапқа қол жеткізуде қажетті дәрежеде нәтижелерге жете алмайды. Олар үшін ақша жетіспейтін жағдайлар көп кездеседі. Сондықтан олар қол жеткізген жетістіктері жағынан өзінен басым адамдарды көре алмайды. Оларға өздеріне біреу кедергі жасап, жұмыс істеулеріне кедергі жасап, бағыттарына тосқауыл болып тұрғандай көрінеді. Осыған орай тұлға имиджінің даралануы пайда болды. Жеке даралық имидж дегеніміз не?
Жеке даралық имидж деп- жеке, дербес тұлғаның имиджін айтамыз[1]. Жеке, дара имидж-дербес тұлғаның имиджі, қарапайым адамның имиджі яғни топтың, ұйымның имиджіне салыстырмалы қарама-қарсылықта болып келеді. Жеке, дара имидждің өзіндік қасиеттері тұжырымдалған. Демек, жеке тұлғаның жеке сапалық көрсеткіштеріне, образдық имиджіне тек сол тұлғаға ғана тиесілі, басқа адамдардан ерекше қасиеттерін ерекшелендіріп сипаттайтын сапалы көрсеткіштер тән болмақ. Яғни, әр адамның өзіне тән ерекшеліктерін жеке, даралық имидж деп айтуға болады.

-4-
Жеке, даралық (индивидуальность) термині латын тілінен аударғанда бөлінбейтін, ерекше деген мағына береді екен. Ал психологиялық сөздікте бұл сөз жеке тұлғаның теңдессіз қасиеттерін білдіреді. Психологияда жеке, дербес ұғымы жеке ерекшеліктерді зерттеу контексінде (сөйлемінде) немесе адамның психологиялық қасиеттерінде иерархиялық құрылымдарды құруда тұлғалық ұғыммен бірегей ұғым ретінде қолданылып келеді. Жеке айырмашылықтар мәселесімен байланысты жеке дербестік туралы сөз болғанда, жеке дербестік адам бойында пайда болатын зерделілік, темперамент, тұлғалық секілді психологиялық қасиеттердің түрлері деп түсіндіреді. Жеке дербестік ұғымы адамға жеке адамның қасиеттерінен бөліп қарау үшін қарама-қарсы мәнде қойылады. Мәселен, орташа топтық беталыстар, тенденциялар. Бұндай қарама-қарсы қоюшылық топтағы нақты бір адамға алынған заңдылықты ауыстырмау ережесінде өрнектеледі[4].
Адам бойындағы тұлғалық қасиеттеріндегі иерархиялық талдауға келетін болсақ, мұнда жеке, даралық жеке тұлғалық деңгейге қарағанда осы иерархияның жоғарғы деңгейі ретінде айшықталады. Жеке тұлғаның жеке, даралық және тұлғалық қасиеттерінің теңдессіз үйлесімі ретінде Б.Г.Ананьев былай деп түсіндіреді: тұлғалық психологиялық қасиеттердің шыңы, ол жеке, даралық-тұлғалықтың имидждің терең жүйесі болып табылады.
Жеке имидждің пайда болуына алып келетін үдерістер жайлы сөз қозғағанда бізге жекелену немесе даралану ұғымдары осы үдерістерді белгілеу үшін қолдануға қажет болады.
Даралану ұғымы туралы айтар болсақ, оның тарихы тым ұзақ. Бұл мәселенің зерттелу тарихын философияда Фона Аквинскиймен (1225-1274) байланыстырады [2]. Фона Аквинский өзінің Индивидуация, даралану принципі деген шығармасында кез-келген екі жеке, дара тұлғалар үшін екеуін ажырата білетін бір белгінің табылатыны дәлме-дәл көрсетіп айтқан болатын. Оның айтуынша, индивидуация, даралану қандай - да бір теңдессіз бөлетін белгілерге байланысты болмауы мүмкін, кей жағдайда ол стандартты қасиеттердің теңдессіз комбинацияларымен қамтамасыз етілуі де мүмкін болып табылады.
Дараланудың философиялық оқытылуы тек қана адамдық даралыққа ғана жатқызылып ғана қоймай, сонымен қатар кез келген жеке обьектілерге тән болып табылады. Жеке даралықты оқыту, зерделеп зерттеудің классикалық дәстүрлеріне сай типтік және теңдессіз диалектиканы қайталанатын және қайталанбайтын диалектикалар деп бөле отырып индивидуацияны, даралануды К.Г.Юнг ғылымда шығармашылықпен дәлелдегені белгілі. К.Г.Юнг аналитикалық психологиясында индивидуация, даралану адамның тұлғалық қадам басуымен, оның тұлғалық мазмұнды өсіп жетілуімен ерекшеленеді деп көрсетеді. Оның ілімі бойынша индивидуацияның, дараланудың үдерістік көлеңкесінде адамның рухани өмір орталығынан шығатын ерекше жасырын бағыттағыш тенденция (беталыс) жатыр.

-5-
Басқа адамдардан имидж арқылы ерекшелену біздің бірегей, қайталанбас ерекшелігімізді қамтиды. Сондықтан біз индивидуацияны, яғни, даралануды өзін-өзі табу жолынан немесе өзіндік іс-әрекет жасауға бағыттай аламыз. К.Г.Юнг былай деп жазған екен: Бірқалыпты бірегей адам болу ең тиімді және мақсатты көрсеткішті шама [2]. Дегенмен бірқалыпты, бірегей адам ұғымы адаптация ұғымы секілді шектеулі ұғым болып табылады. .
Қазіргі таңда ғылым саласында имидждің бірнеше түрі кездеседі. Олар мыналар:
1. Мекендеу ортасының имиджінің қалыптасу қағидалары: егер жағдайыңыз болса, өзгелерден жақсы өмір сүру керек. Өйткені күрделі жөндеуді қажет ететін ғимарат ішіндегі өте қымбат жиһаз адамда кері имидждің пайда болуын тудыруы да мүмкін.
2. Габитарлық бұл сөз латын тілінен аударғанда habitus - сыртқы пішін, көрініс деген мағынаны білдіреді, яғни сыртқы имидж. Бұл имидждің белгілері: адамның сыртқы ерекшеліктерін есепке алу, дене пішімі, сыртқы түрі, киімі, шашы, жүріс-тұрысын қадағалауы болып табылады. Егер заңмен басқару қиын болса, сыртқы пішіннің өзге жақтарын басқару жеңіл. Атап айтатын болсақ, дұрыс таңдап алынған бояу, макияж немесе киім адамның мақсатты тиімділігін арттырады, нәижесінде қоғамдағы әлеуметтік топтың ассоционациясы арқылы габитарлық имиджді қалыптастырады. Имидждің осы аталған түрі қазіргі кезеңде теледидарда көптеп қалыптасуда. Бұл имидж түрі сыртқы киімді таза, тартымды киінумен ажыратылады. Бұл имидж түрі адамды іскер адам етіп көрсетеді.
3. Келесі имидж түрі-іскерлік имидж. Бұл имиджге адамның өз қолымен жасаған заттары мен дүниелері арқылы танылуын жатқызуға болады. Мәселен, белгілі бір кәсіпорындардың менеджерлер іскер қағаздар формасы мен мазмұнын есепке алудағы іскерлігімен өлшеніп келеді. Тарихи деректерге сүйенсек, тарихтағы іскер адамдардың көпшілігі нақтылай шынайы өмірде өте қатаң, ұйымшыл болған. Мәселен, С.Т.Морозов-ашық, тәуелсіз тұлға. Сонымен іскерлік имиджде қоғамның талаптарына сәйкес тиісті имидж көрінісі белгіленеді. Мысал ретінде өте іскер педагог, менеджер және тағы сол сияқты мамандық иелерін айтуымызға болады.
4. Вербальды, яғни, ауызша имидж. Бұл имидж қарым-қатынас нәтижесінде қалыптасатын ой-пікір имиджі. Вербальді имидж ауызша немесе жазбаша түрде жүзеге асуы мүмкін. Атақты В.О.Ключевский былай деп пікір білдірген: Анық, түсінікті жаза білу-ізеттіліктің алғашқы ережесі. Теоретиктер вербальды имидждің қалыптасуы үшін ортаның қалауы бойынша сөз сөйлеу, күлімдеп

-6-
сөйлеу әдістерін ұсынады. Вербальды имидждің қалыптасуына ауызша сөйлеудің анық естілуі мен ырғақты әуені әсер етеді. Егер жас қыздың, келіншектің вербальды қарым-қатынастылығы өте нашар дамыған болса, оның әсем сыртқы көрінісі, тіпті байлығы оны тартымды етіп көрсете алмайды. Сондықтан вербальді имидж журналистика саласына өте қажет.
5. Вербальды емес іс-әрекет имиджі. Бұл имиджге ымдау, мимикалап көрсету технологиясы жатады. Ол дененің кеңістіктегі орынын есепке ала отырып зерттеу негізінде құрылады. Бұл имиджде мінез-құлықтың теріс, келеңсіз жақтарынан барынша сақтану қажет. Ол үшін адамдармен жекелей қарым-қатынас жасау барысында бет-әлпет күлімсіреп, дене пішіні тартымды, жанға жайлы түсініктер орын алуы тиіс. Бұл имидж түрінің қалыптасуына арнайы жаттығулар, салауатты өмір салты, зиянды әдеттерден арылу секілді іс-әрекеттер көмектеседі. Ол үшін журналистер міндетті түрде, өзі үшін бірнеше элементтерден құралатын күнтізбені бекітуі керек. Мәселен, дене шынықтыру, жеке гигиена, еңбек және әлеуметтік іс-әрекеттер, демалыс. Нәтижесінде бұл имидж рухани байлықпен, құндылықтармен ерекшеленеді.
6. Көп қырлы күрделі имидж. Бұл имидж басқа имидждерден позитивті және теріс бағыттарымен ажыратылады. Бұл имидж түрінде имиджді құрайтын элементтерді таңдап ала отырып, психологиялық тұрғыда адам баласы өзінің оңтайлы сапалық қасиеттерін атап айтар болсақ, сыртқы және ішкі ерекшеліктерін алға қояды. Мысалы саясаткер мен менеджердің имиджі артист пен топ-жұлдыздың имиджінен басқа болып қалыптасады.
7. Мекемелер мен ұйымның имиджі. Бұл имидж ұжымдағы әрбір маманның және ұжымның басқалардан ерекшелігін сипаттап көрсетеді. Бұл имидж түрі жаңадан құрылып жатқан кәсіпорындар мен мекемелер үшін маңызды. Нақты дәлелдермен айтар болсақ, сыртқы формадағы іс-әрекеттер дизайн, жарнама, өндірістік үдерісті жаңғыртудағы басты рөл атқарады. Мекеменің эстетикалық талаптарға сай формасы, сыртқы көрінісі мен сана-сезімі ұжымның жұмыла жұмыс істеуіне, беделділіктің пайда болуына ықпал етеді. Заттық имидж-бір заттың немесе басқа жанданбаған обьектінің адам мен адамның қарым-қатынас жасау үдерісінде пайда болатын имидж. Демек, сол затты немесе обьектіні субъект ретінде қабылдауды көрсетеді.
8. Корпоративті имидж (ұйым имиджі) деп-біз адам-адам арасындағы өзара байланысты процестердің арқасында пайда болған ұйымдардың, қауымдастықтардың бейнелік образын айтамыз. Корпоративті имидждің табиғатын түсіну үшін біз ұйымның, қауымдастықтың табиғатын талдай білуіміз керек.

-7-
Жоғарыда аталған имидждердің журналистер мен дикторлар үшін маңызы зор. Өйткені бізді бақылап отырған көрерменді жалықтырмау үшін сыртқы, ішкі аспектілерді білу маңызды болып табылады.
Жалпы ғылым саласында имидж бейнелік құбылыс ретінде түсіндіріледі. Имидж жеке тұлғаның тек сыртқы образы ғана емес, бейнелік образ болып та табылады, яғни кең мағынада алғанда біршама тілдер көмегімен анықталатын образ болып саналады. Мәселен, Б. Бергер мен
Т. Лукманның түсіндірулері бойынша, тіл көптеген ұрпақтармен жүйеленген, жинақталған тәжірибені көрсетеді.
Жинақылық және үйлесімді дәрежелі көрсеткіштер символды - белгілерге телінеді. Бейнелер, семиотика ғылымының анықтамасы бойынша-табиғи байланыспен, сыртқы ұқсастықпен белгіленген байланыспаған тек қана шынайы түрдегі конвенцияналды, шартты болып келеді. Кез келген имидж түрінде табиғи белгілерден, көптеген ұқсастық шамалардың, көрсеткіштердің болатынын теріске шығара алмаймыз. Мұның себебі, тек қана адамның имиджді құруы кезеңінде ол тұлғаның тек өзіндік денесін, бетін, дауысын, жестін ғана қолданып қоюында емес, сонымен қатар ең бастысы имидж тұлғаның жаратылысты психикалық сапалылығының анықтамасында болып отыр.
Сондықтан имиджмейкерлер имиджді әзірлеуде, жасауда тұлғаның ойластырылған көрсеткіштеріне емес, оның тұлғалық нақты көрсеткіштеріне назар аударып көрсетеді. Егер, кез келген тұлға актер, марионетка ретінде өзін көрсетіп, соған сай іс-қимылдар жасайтын болса, онда ол тұлғадан толығымен жасанды имидж жасауға болады. Бірақ мұндай жағдай имидждің шектемелі ойластырылған түрі, театрлық рөл ғана болып саналады, екіншіден, осылай ойластырылған жағдайда оның анатомиялық параметрларын ойластыра, негіздей отырып белгілі бір шектеулер қойылады. Имидж, сөзсіз иконалық белгілерге тиесілі болып табылады. Ол мазмұнды тұжырым біздің имиджді анықтауымыздан шығады. Имидж-бейнелік құрылым болып табылатынын жоғарыда айтып өттік. Өйткені оны құруда вербальды белгілер қолданылады.
Имиджмейкерлер клиенттің имиджін құру үдерісі кезеңінде өздерінің алдарына қойған, мақсаттары мен міндеттерінің бірі ретінде клиенттің бойында психосемиотикалық құзырлылық, біліктілікті және өзіндік эксперцияның семиотикалық компоненттерін, сонымен қатар сыртқы көрініс технологиясының сапалықтарын арттыруды көздейді. Соның нәтижесінде өз клиенттерінің сапалы имиджін құрып, оның танымалдылығын, бәсекелстігін арттыра алады. Оның материалдық жағдайының артуына үлес қосады.
Журналистерге де міндетті түрде имиджмайкерлер қажет. Олар
журналистің сыртқы келбетін ғана жақсартып қоймай, ішкі жан дүниесінің жақсаруына да ықпал етеді. Диктордың танымалдылығын арттырып, оның бағдарламасының қаралымын көбейтеді.

-8-
1.2. Журналист имиджін қалыптастырудың алғы шарттары

Қазіргі таңда елімізде бұқаралық ақпарат құралдарының саны артқан сайын олар оқырман мен көрермен қошеметіне бөлену үшін өзара тартысты бәсекеге түседі. Бұл-заңды құбылыс. Мұндай жағдайда есімі елге танылған, имиджі қалыптасқан журналистке сұраныс күшейе түспек.
Ал журналистің міндеті-алған білімін саудалы саясатқа сатылмай, қоғамдағы тұрмыс пен халықтың хал-ахуалын шынайы баяндап отыру. Сондай-ақ журналистің сөзіне ел сене алатындай қалыптасқан дербес бейнесі болғаны дұрыс.
Журналистің кәсіби имиджі сан алуан пікірлер арқылы қызмет істейтін компанияның имиджіне тікелей әсер ететіндігі белгілі. Егер журналистің қалыптасқан имиджі жоқ болса, ол өзіне керекті ақпаратты дерек көздерден жинау үшін көп уақыт жоғалтады немесе біреулерден естіген жанама деректерге сүйенеді. Әрине, мұндай жағдайда ол танымал журналистен гөрі әлдеқайда төмен қаламақыны қанағат тұтуға мәжбүр. Адамдар кез келген тұлғаны имиджіне қарай бағалайды. Сонымен қатар олардың әңгімелесу кезіндегі басқаларға әсер ету тенденциясын ғалымдар былайша жіктеген екен:
- Алғашқы, визуалды-яғни көрген сәттегі пікір салмағы-55 пайыз;
oo Екінші, сөз ырғағы-сөйлегендегі дауыс әсері-38 пайыз;
oo Үшінші, вербалды-әңгімелесу мазмұны-7 пайыз[4].
Ежелден ғалымдар ғылыми тұрғыдан дәлелдегендей, адамдар сұхбаттасу сәтінде іштей бірін-біріне + немесе - таңбасын қойып отырады. Сіз оған ұнадыңыз ба, әлде жақтырмады ма? Сіздің айтқан әңгімеңізге адамдар сеніп отыр ма, әлде сенбей отыр ма? Бұл журналист үшін ерекше маңызды мәселе болып саналады. Адамзат баласы бірінші сәтте алғаш жолықтырған адамды жылышыраймен қарсы алады. Әрі қарай сізге деген көзқарасының қалыптасуы нені айтып, нені ұсына алатындығыңызға тікелей байланысты. Дәл осы тұста журналистің имиджі, яғни оның таланты мен сыртқы бейнесімен астасып көздеген мақсатына жету-жетпеуін айқындайды.
Сізді журналист ретінде қабылдаған адам сөйлесудің алғашқы сәтінде-ақ кәсіби шеберлігіңіз бен өкілеттігіңізге, беделіңіз бен түр-сипатыңызға назар салады. Егер бұл жағдайлар жақсы бағаланса, сізге деген сенім мен ықылас жоғарылап, сұхбат әрі қарай жалғасын табады. Ал егер керісінше болса, ол сізден құтылғанша асығады.
Журналист имиджі дегеніміз не? Журналист имиджі-әңгімелесуші адамның санасындағы сіздің образыңыз туралы қалыптасқан пікір[1]. Сонымен қатар журналистік имидж-сіздің бойыңыздағы талантыңыздың жарқырап ашылуы, өзіңіз туралы жақсы пікір қалыптастыру жолы. Әлемдік өркениеттің стандарттарын ұсынатын америкалық психологтардың зерделеуінше, тамаша табыс кілті-адамның имиджі мен жасаған мансаптық

-9-
жолына тікелей байланысты. Әрине, бұл тұстағы назар аударатын ең басты мәселе-журналистің өз мамандығын жан-жақты жете меңгеруі. Егер олай болмаса, қолдан жасалған имидж сізге еш көмектесе алмайды. Сол үшін де кәсіби мамандығын жан-жақты меңгерген журналист қана жоғары бағаланып, көрермен мен оқырманның ыстық ықыласына бөленеді.
Оқырман мен көрермен журналистің жазу шеберлігімен қатар, ол ұсынатын деректерге айрықша назар аударады. Жаһандану дәуірі атанған ХХІ ғасырда әдемі сөздер мен бейнелі құрмалас сөйлемдерді қолдану арқылы оқырманның көкейінен шығамын деу-қате пікір. Керісінше, нақты деректер мен жүректі селт еткізер мәліметтер журналисттің кәсіби маман ретінде беделін арттырмақ. Ол үшін мағыналы мақалалар жазып, бейнесюжеттер жасау барысында тапқан дереккөздерді жақсы имиджімен астарлау қажет. . Сонда ғана оның қызметі ілгерілеп, жұмысы жайлы, қаламақысы қалың болады. Осы жолда диктор немесе журналист әр кезде де білімін арттырып, түрлі мамандық саласында болып жатқан жаңалықтарды назардан қалыс қалдырмауы керек. Бұл-журналистің имиджін табысты жалғастыратын берекелі жол. Атап айтқанда ол журналистке мынадай мүмкіндіктер сыйлайды:
oo өзіне деген сенімді арттырады;
oo таланты мен талабын мойындатады;
oo дерек көздерінің сенімі нығайып, ақпарат алу жолдары жеңілдейді;
oo бәсекелестікке қабілетті болады.
Алайда табысқа қол жеткізуде даралық имиджін қалыптастыру үшін мына төмендегідей талаптарды орындауы қажет:
:: әрбір кездесудің мазмұнына сәйкес киініп, сөзі мен ісі сырт көзге сыйлы да сымбатты көзқарас тудыруы керек;
:: халықаралық стандарттар мен ережелердің негізін білу шарт;
:: Алған білімі мен жинақтаған тәжірибесін журналистикада көздеген мақсатына жету үшін пайыммен пайдалану керек.
Қазіргі кезде елімізде журналистика саласында қызмет ететін қыз-келіншектердің қатары күрт көбейген. Көптеген БАҚ-тарда олардың саны 60-70%-ды құрап отыр[4]. Қалай болғанда да, республикамыздағы журналистер көп дүниені алматылық және астаналық әріптестерінен үйренетіндігі белгілі. Осы орайда Ақшам газетінің редакторы Астана қаласының қалыптасу кезеңдеріндегі журналистердің имиджі туралы сөз қозғағанын атап көрсетуге болады. Онда ол кісі Алматыдан келген журналист қыздардың көпшілігі Арқаның сақылдаған сары аязын сылтау етіп, киіну мен боянуда салақтық танытқанын айтады. Алайда уақыт өте келе, қыздардың өз имиджіне сергек қарай бастағандығын жиі тілге тиек етіп отырады. Ол журналист мамандығын таңдап, халыққа ақпарат беруге құқық алған адамның сөзіне ісі сай болуы керек деген талап қояды. Мен де бұл талаппен толық келісемін. Өйткені журналист имиджін қалыптастыруда сыртқы келбет бірінші орында тұрады. Өйткені олардың имиджі телеарна бағдарламасының рейтингісінiң өсуіне де септігін тигізеді.
-10-
Ақпарат құралдарын ақтара отырып, шетелдік журналистер өздері қатысатын оқиғалардың мазмұнына сәйкес киімдерін талғап, таңдайтындығын анықтадық. Бұл-құптарлық әрекет. Өйткені осы арқылы көрерменді бағдарламаға қызықтыра аламыз.
Журналистердің имиджін қалыптастырудағы алғышарттың бірі-өз имиджін қалыптастыру. Соның нәтижесінде айналасындағы адамдар оның сыртқы бейнесі мен өзін-өзі ұстап, сөйлеу мәдениетін бағамдайды. Сонда ғана журналист ретіндегі оның бренді анықталады.
Бренд-имидждік образ[4]. Визуалды, эмоционалды, рационалды әсерлер ақыл мен сана арқылы журналистің толыққанды келбетін айқындайды. Жас немесе егделігіне қарамастан, қызметі мен мамандығы арқылы журналистке деген жеке көзқарас сұрыпталып, журналистің дербес бренді қалыптасады. Соның қорытындысында дербес бренд арқылы журналистің кәсіби келбеті, яғни оның беделі мен кемшілігі ажыратылып, жұртшылық арасында оған деген қоғамдық пікір қалыптасады.
Журналист танымал болған сайын көрермен мен оқырман оның мақаласын іздеп жүріп оқиды немесе фамилиясын көрген соң, көтерілген мәселе тақырыбы айқайлап тұрса да, оқығысы келмей газет не журналды жауып тастайды. Ал бұл жайт тележүргізуші ретінде жүргізетін бағдарламаның рейтингісіне тікелей әсер етеді. Көрермен журналистің сөзімен ілесе пікір жарыстырып, келіспеушілігін сол сәтте сездіреді және кейіннен өзі араласатын адамдар арасында аталған журналист туралы теріс пікір туғызуға тырысады.
Осылайша, журналистің дербес бренді үш түрлі қағидамен айқындалады:
:: имидж;
:: журналистің ықпалы мен беделі;
:: оқырман не көрерменнің оны жылы қабылдауы[4].
Міне, осы алғышарттарды орындағанда, оның журналист ретіндегі жақсы бренді есіміне ешқандай көлеңке түсірмей,
нәтижесінде ол сыйлы да беделді журналист ретінде қаламақысы жоғары, шетелдік сапарларға жиі шығатын креативті корреспондент, тілші болады. Сонымен, осындай мықты брендтің пайдасы неде?
:: өзі туралы қоғамдық пікір қалыптастырғысы келетін жоғары лауазымы мемлекеттік қызметкерлер мен бақуатты адамдар өздерін толғандырып жүрген мәселелерді мазмұнымен халыққа түсінікті жеткізе алатын журналист ретінде онымен сенімді қарым-қатынас орнатып, жұмыс жүргізуге ықтиярлы болады;
:: маман ретінде журналистің өз әріптестері арасынан жеке дара озып шығуына көмектеседі;
:: бәсекелес БАҚ-тар арасында осылайша ерекшелену журналист қызмет ететін компанияның да рейтінгісін арттырады;
:: журналист өзін толғандырған тақырыпта проблемалық материал таңдап, жаза алады.
-11-
1.3. Диктор имиджін қалыптастырудың алғы шарттары

Диктордың өзге журналистерден ерекшелігі оның барлық іс-қимылы көпшіліктің көз алдында болады. Диктор вербальды және вербальді емес іс-әрекеттер арқылы да өз имиджін қалыптастыра алады. Сондықтан осы орайда диктор қандай болу керек? Оның кәсіби шеберлігінің сыры неде-деген сұрақ туындайды. Алайда бұл сұрақтарға нақты жауап жоқ. Бұл сұрақтар әлі күнге дейін зерттелуде. Тіпті ғылыми коммунизмнің негізін салушылар бұл жөнінде талай-талай құнды пікірлер жазып қалдырған болатын. Мәселен, Ф.Энгелс Коммунистер және Карл Гейнцен деген мақаласында публицистің кәсіби сипатына былай деп пікір білдіреді: белгілі бір көзқараста болу, игілікті пікірде болу...жеткіліксіз. Ол үшін терең ойшылдық пен ақыл, ашық та айқын пікірлі ой, жарасымды стиль және білімділік керек...
Иә шынында да, дикторға аталмыш қасиеттердің барлығы міндетті түрде керек болады. Олар айтқан сөздеріне көпшілікті сендіре алуы тиіс. Оларға имидж қалыптастыруда көмек беретін бірнеше қасиеттер бар. Олар мына мәселелерге жіті қарау керек:
oo өмірден көрген-білгендерін санаға түйіп қана қоймай, сараптай алу;
oo көпшілікті жалықтырмау;
oo деректің нанымдылығы.
Профессор Тауман Амандосов былай деген екен: ...Біз журналист шеберлігін қойған мақсатының айқындылығына қарап, пәнді меңгере білуіне, мазмұнды жазып, оған жарасымды форма табуына, оның жазу әдісінің барған сайын жетіле түсуіне қарай бағалайтын боламыз[5].
Дикторға жүктелетін міндет-өзі өмір сүріп отырған қоғамның маңызды мәселесін тап баса отырып, көпшілік пікіріне жолбасшы, бағыт-бағдар бере алушы болу. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.